Ontwikkelingen en uitdagingen in de kleine onbemande vliegtuigtechnologie Presentatie UAS - GLOSSY 9 mei 2014, Wageningen Hein Noorbergen, NLR
Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium – National Aerospace Laboratory NLR
1
3D modelvorming en volumetrie analyses
2
Gevarieerde Terminologie
Remote Controlled Aircraft (RCA)
Drone 3
Unmanned Aircraft Systems 4 http://www.armada.ch/pdf/2011/UAV2011Overview.pdf
Een UAS classificatie (bron: JAPCC)
GC-201
Raven
Crazyfly - open source nano quadcopter kit
Luna
Scan Eagle
Black Hornet
Hermes 90
Microdrone
Delfly micro
5
Vele verschillende soorten Mini/Micro-UAS (<25 kg, 3kft AGL, 25km LOS) Ducted Fan
octo.. (radial)
T-Hawk
Odin
hexa(radial)
...copter Types
heli..
Fixed Wing
bicopter
tricopter
Raven ScanEagle
Flapping Wing (Ornithopter) Hybrid/ Transitional
octo.. (coaxial)
cybird
Mini-Panther
X-100
Delfly micro
Cypher II
quadro..
hexa(coaxial) octo.. (linear)
Rotating Wing
Samarai
Fanwing
Entomopter smart bird
the Quadshot
Vision’Air
Humming bird
MAVion 6
Toepassingsgebieden voor mini-UAS (1/2)
7
Toepassingsgebieden voor mini-UAS (2/2)
8
Redenen voor focus op mini/micro UAS Lage kosten voor de platformen Technologie is erg toegankelijk Eenvoudig om mee te experimenteren Snelle terugkoppeling (Operationale Focus) Vergroot voorstellingsvermogen voor toepassingen Snelle uitbreiding ontwikkelaarsgroep (Open Source) Algemene Technologische Ontwikkelingen (Sensors, Etc.) Algemene Miniaturisatie Trend
9
Technologie die noodzakelijk is en/of ruimte laat voor verbetering
Zien en ontwijk (sense & avoid) Automatisering (meer dan GPS navigatie) Vliegtijd/gebruiksduur (energietechnologie) Weersafhankelijkheid (regen, sterke wind, icing) Dag-Nacht gebruik Sensor Kwaliteit Gevoeligheid voor verstoring Gevoeligheid voor overname Betrouwbaarheid & robuustheid Betrouwbare noodoplossing Luchtruimdeconflictie (bijv. interactie met luchtverkeersleiding) Miniaturisatie/Schaalverkleining Zwermgedrag (swarming) en taakdistributie Gebruikersvriendelijkheid (bediening) Voorbereidingstijd voor operationele inzet
Deze uitdagingen worden nu vaak door procedurele beperkingen en extra mankracht opgelost.
10
Overzicht regelgeving Situatie regelgeving Voor RPAS < 150 kg, November 2013 Disclaimer: het betreft een samenvatting en is uitsluitend bedoeld ter informatie. Voor de precieze regelgeving neem svp contact op met de relevante instanties, zoals de Inspectie Leefomgeving en Transport (IL&T)
Regelgeving maakt onderscheid tussen 2 soorten gebruik Hobbymatig -> regeling modelvliegen (<= 25 kg) Professioneel -> geen specifieke luchtvaartregelgeving,
alleen ontheffingstraject (<=150 kg)
11
Overzicht regelgeving - hobbymatig Wat mag ik als modelvlieger/hobbyist?
Vliegen: ➢ Bij daglicht ➢ Minimaal 3 km uit de buurt van civiele- en militaire luchthavens ➢ Met continue goed zicht op je vliegtuig ➢ Tot maximaal 300 meter hoog ➢ Niet boven aaneengesloten bebouwing ➢ Niet boven wegen, spoorwegen, waterwegen, havens, of grote bouwwerken (bruggen en dergelijke), met uitzondering van 30- en 60 km wegen 12
Overzicht regelgeving - professioneel Hoe krijg ik een RPAS ontheffing?
1. Basistraining door erkend opleidingsbedrijf met theorie-examen
2. Praktijkexamen door erkend opleidingsbedrijf
3. Goedgekeurde Operations Manual
4. Goedgekeurd Toestel
5. Luchtvaartverzekering
projectontheffing van IL&T voor 1 specifieke vlucht. bedrijfsontheffing van IL&T om vluchten uit te kunnen voeren
Tevens dient men een: ➢ Per vlucht een provinciale vergunning Tijdelijk en Uitzonderlijk Gebruik (TUG) te verkrijgen. Sommige provincies eisen dit niet. ➢ Toestemming van de eigenaar van de grond waarvan je opstijgt en landt. ➢ 5 Dagen voorafgaand aan de vlucht via beheerder luchtruim een Notice To Air Man (NOTAM) indienen. ➢ 1 Dag voorafgaand aan de vlucht een melding naar de burgemeester van de gemeente waarvan je opstijgt en naar ILT
13
Voorwaarden in een “gangbare” klasse I projectontheffing* vanuit IL&T. Voorrang verlenen aan al het andere luchtverkeer, altijd de koers en hoogte kunnen wijzigen Piloot met een observant verplicht, met een grondschoolcertificaat
Aangewezen gezagvoerder die verantwoordelijk is Operationeel handboek met verantwoordelijkheden en procedures Alleen op gedefinieerd locatie Nationaliteits- en inschrijvingskenmerk (ontheffing mogelijk) Geldig bewijs van luchtwaardigheid en geluidscertificaat (ontheffing mogelijk)
Vliegzicht van ten minste 1,5 km en vrij van bewolking; Vaststellen van veilige locatie toestel bij verlies datalink
Niet boven mensenmenigten, constructies, bewoonde gebouwen, vaartuigen of voertuigen, en horizontale afstand van ten minste 150 meter Binnen het gezichtsveld/Visual Line of Sight van de piloot/observant (max 500m lateraal en 120m vlieghoogte) Risico mitigatie voorafgaand aan de vlucht
Voorvallen moeten vermeld worden Uiterlijk 5 dagen voor de vlucht een NOTAM Indien van toepassing, TUG melding naar gemeente en IL&T Het toestel moet verzekerd zijn
* Voor exacte voorwaarden en bewoordingen, zie de Staatscourant of ga naar www.officielebekendmakingen.nl 14
Ontwikkelingen nationale Regelgeving Regelgeving in ontwikkeling. IL&T geeft periodiek een informatiebulletin uit. http://ilent.nl/onderwerpen/transport/luchtvaart/drone vliegers/
15
RPAS ontwikkelingen in Nederland Overzicht van officiële vluchten en de Dutch Association for Remotely Piloted Aircraft Systems
Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium – National Aerospace Laboratory NLR
16
Dutch Association for Remotely Piloted Aircraft Systems Rond de 150 bedrijven in NLD (productie en services) Verschillende niveaus van professionaliteit … Vliegtuigen <150 kg, veruit de meesten < 10 kg Razendsnelle ontwikkeling DARPAS: 31 mei 2012: 1e bijeenkomst founding fathers (15 leden ) November 2013: 65 leden (69 inschrijvingen, 4 failliet/gestopt) 64 Bedrijven en 1 Universiteitslab lid van DARPAS: Totaal ca. 140 RPAS bij deze bedrijven, naast een productie van ca. 200 per jaar: – – – – – – –
5 leden - consultancy/opleiding/ondersteunende diensten 8 leden - producenten 53 leden - multicopters 8 leden - conventionele (mono) helikopters 11 leden – vastvleugelige toestellen 1 lid - hybride toestel 1 lid - flapping wing toestel
19 bedrijven bestaan uit 3 of meer werknemers Totaal ca. 190 arbeidsplaatsen
www.darpas.nl
17
Overzicht van ontheffingen voor RPAS Let op: - Data zijn de eerste
mogelijke datum van opheffing, werkelijke vliegdag(en) kan/kunnen afwijken.
- Locaties zijn ongeveer
aangegeven
- Maten op kaart zijn niet
representatief voor eigenlijk toegestaan operationele gebieden
- Overzicht is het resultaat
van een quick scan uitsluitend ter informatie
Overzicht van ontheffingen voor RPAS Periode: April 2013 29/30 apr-13
Tijdelijke sluiting Luchtruim (unmanned) aircraft Amsterdam (kroning)
Skyvision Drone 24-apr-13 Technology B.V. Mijnsheerenland Skyvision Drone 22-apr-13 Technology B.V. Maasvlakte Burgh Haamstede, Skyvision Drone Wolvega en 19-apr-13 Technology B.V. Harningvlietbrug
Fenix Pro8, Fenix Pro8,
17-apr-13 Delft Dynamics Woensdrecht (test)vluchten in 16-apr-13 Kragten B.V. Brunssum Skyvision Drone Groot Ammers en 10-apr-13 Technology B.V. Hoogerheide
RH2, RH4 Gatewing X100(PH-1BH)
4-apr-13 4-apr-13
4-apr-13 2-apr-13
Kragten B.V.
Pro6S, Pro 6.1 Pro6S, Pro 6.1
Fenix Pro6S, Fenix Pro8
Fenix Pro6S Gatewing XGemeente Haarlem 100
(test)vluchten op Delft Dynamics Testlocatie in Delft Gemeente Kragten B.V. Rotterdam enkele vluchten bij TU Delft en Delft Kooij Symposium Dynamics Amsterdam
Stern, RH4 Spyder Gatewing X100 lichte onbemande luchtvaartuig
Overzicht van ontheffingen voor RPAS Periode: Mei 2013
Skyvision Drone Fenix Pro6S, 27-mei-13 Technology B.V. Arnhem Pro8 Tijdelijke sluiting Luchtruim (unmanned) aircraft 19-mei-13 Cothen Skyvision Drone 18-mei-13 Technology B.V. Skyvision Drone 18-mei-13 Technology B.V. 17-mei-13 Gatewing Skyvision Drone 15-mei-13 Technology B.V. 13-mei-13 JISTARC 107 6-mei-13 Skeye B.V 6-mei-13 Skeye B.V Skyvision Drone 2-mei-13 Technology B.V.
Rotterdam en Schiedam Gemeente Moordrecht 6nm noordoost van Tilburg vluchten testlocatie Puttershoek
Fenix Pro 6.1, Pro 8.1 Fenix Pro 6.1, Pro 8.1 Gatewing X100 lichte onbemande helicopters
Stroe Missouriweg Europoort Windmolenpark Neeltje Jans Wisselwerking 58 Diemen
Raven MD-4-100 MD-4-100 Fenix Pro6S, Pro8
Overzicht van ontheffingen voor RPAS Periode: Juni 2013
19-jun-13 Skeye B.V
Gatewing X100(PH-1BH) MD-4-100(PHAmsterdam Noord 1BN)
18-jun-13 Kragten B.V.
Brunssum
17-jun-13 Skeye B.V Skyvision Drone Techn. 15-jun-13 B.V.
Amsterdam Noord MD-4-100
21-jun-13 Kragten B.V.
Oesterdam
Gatewing X100(PH-1BH)
Graandemodag in Fenix Pro6S, Westmaas Pro8, M4-1000
6-jun-13 JISTARC 107
Doetinchem
Raven
5-jun-13 JISTARC 107
Raamsdonkveer
Raven
Overzicht van ontheffingen voor RPAS Periode: Juli 2013
Skyvision Drone Zwarte cros te 25-jul-13 Technology B.V. Lichtenvoorde Herkingen Goeree 24-jul-13 Sky Survey B.V. Overflakkee 22-jul-13 Kragten B.V.
12-jul-13 NLR 12-jul-13 Skeye B.V
Wissenkerke Verlenging bedrijfsontheffing Missouriweg Europoort Missouriweg Europoort
12-jul-13 Skeye B.V Skyvision Drone 11-jul-13 Technology B.V. Komeco in Dronten Skyvision Drone 11-jul-13 Technology B.V. Beneden Leeuwen Voorm. VLB 3-jul-13 Delft Dynamics Soesterberg Verbod beroepsmatig gebruik 1-jul-13 modelvliegregelgeving
Fenix Pro6S, Pro8 lichte onbemande helicopter Gatewing X100(PH-1BH)
meerdere MD-4-100 (PH1BN) MD-4-100 (PH1BN) Fenix Pro6S, Pro8 Fenix Pro6S, Pro8 RH2
Overzicht van ontheffingen voor RPAS Periode: Augustus 2013
Gatewing X100(PH-1DB) Altura AT6(PH1BI) MD-4-100(PH1BN), Altura AT6(PH-1BI)
28-aug-13
Geo Infra B.V.
Noordhoek
28-aug-13
Skeye B.V
Leidschendam
22-aug-13
Skeye B.V
verschillende locaties NAM
19-aug-13 16-aug-13
JISTARC 107 Rijssen Raven Temporary closing of Airspace for Unmanned Aircraft BVG Baarn (funeral Pr. Friso)
6-aug-13
Skyvision Drone Technology B.V.
3-aug-13
I-sky B.V.
Westmaas Stiens
Fenix Pro6S, Pro8, M4-1000 Altura ATX8
Overzicht van ontheffingen voor RPAS Periode: September 2013
27-sep-13 JISTARC 107
Stroe
Raven
Skyvision Drone Bijland, Utrecht Fenix Pro6S, 18-sep-13 Technology B.V. en Andijk M4-1000 Temporary closing of Airspace for Unmanned 17-sep-13 Aircraft Den Haag EHP26 12-sep-13 Delft Dynamics
Woensdrecht
RH2
Skyvision Drone 11-sep-13 Technology B.V.
Zeist en Maasvlakte
Fenix Pro6S, Pro 8
Skyvision Drone 9-sep-13 Technology B.V.
Reusel
Fenix Pro6S, M4-1000
2-sep-13 JISTARC 107
Rijssen
Raven
Overzicht van ontheffingen voor RPAS Periode: Oktober 2013 28-okt-13 Bocavista B.V. Skyvision Drone 28-okt-13 Technology B.V. 25-okt-13 Kragten B.V. Geosense/ Ursus 24-okt-13 Airborne 22-okt-13 Sky Survey B.V. 22-okt-13 Bocavista B.V. CyberHawk 18-okt-13 Innovations Ltd. Skyvision Drone 18-okt-13 Technology B.V. Skyvision Drone 15-okt-13 Technology B.V. 3-okt-13 Dronews
Schoorl en Oud-Zuilen Zeist Katwijk, Zwolle en Herwijnen
Den Ham Herkingen
Altura V2 ATX8 M4-1000(PH-1BU), M4-1000( PH-1BT)
Gatewing X100(PH-1BH) Smartplane smart 1C(PH-1BF)
Falcon 8
Delft
Altura V2 ATX8
Vlissingen
Falcon 8
Dreumel
Fenix Pro6S
Utrecht
Fenix Pro6S
3-okt-13 Skeye B.V
Maasvlakte Sixcopter Pro Bedrijfsonth MD-4-100(PH-1BN), effing Altura AT6(PH-1BI)
3-okt-13 Delft Dynamics
EHR3
RH2, RH4
Bijzonder originele mini-UAS “Alles kan vliegen!”
source: youtube
26
27
Nauwkeurige 3D modellen
28
