Ons kenmerk U Eindrapportage onderzoek Open data. Middelen, Informatie S Processen

Gemeente ļj Bergen op Zoom

Aan de leden en duoburgerleden van de gemeenteraad van Bergen op Zoom

Uw kenmerk Uw brief Onderwerp:

Eindrapportage onderzoek Open data

12 FEB 2016

Ons kenmerk

U16-002108

Datum

Beh. door

F.L.W. Meijer

Doorkiesnr.

0164-277658

Afdeling

Middelen, Informatie S Processen

Bijlage(n)

Rapportage Opening up Bergen op Zoom

Geachte leden en duoburgerleden, In het Collegeprogramma staat over Open Data: » We streven naar een eenvoudige website. Hierop bieden we open data aan en kunnen we contact leggen met de gebruikers. We stellen hiervoor een stappenplan op, dat in lijn ligt met het stappenplan van het Rijk (zie data.overheid.nl). Vorig jaar hebben een aantal trainees vanuit het traineeprogramma "Toekomst van Brabant" een onderzoek gedaan naar: Wat is open data; Wat kun je ermee; Hoe zou je het in kunnen voeren (strategieën); Voorbeelden van open data. Op 8 december 2015 hebben zij aan het college hun resultaten gepresenteerd. Op basis van deze presentatie en de rapportage zullen wij in het eerste kwartaal van 2016 besluiten hoe we concreet het onderwerp open data binnen onze gemeente gaan oppakken. Wij zullen ook uw mening peilen via de op te richten raadswerkgroep ICT. Daarna zullen we definitief een besluit nemen over de concrete aanpak.

Hoogachtend, het college van burgemeester en wethouders van Bergen op Zoom,

burgemees

retans

Dhr. dr. F.A. Petter Th. J.M. Wingens MR Loco-secretaris

Jacob Obrechfiaan 4 4611 AR Bergen op Zoom E [email protected]

Postbus 35 4600 AA Bergen op Zoom I www.bergenopzoom.nl

T140164 F (0164) 2453 56 KvK 20169091

B nvBNG rek. nr. 28.50.00.942 B IBAN: NL41BNGH 0285000942 B BIC: BNGHNL2G

Opening up Bergen op Zoom De mogelijkheden van open data voor de gemeente Bergen op Zoom

Adviesrapport De Toekomst van Brabant Gijs Troost, Inge van der Aa, Celine Scheinck, Suzanne Lecluijze A Iris Dijksterhuis 28 juni 2015

Adviesrapport De Toekomst van Brabant Gijs Troost, Inge van der Aa, Céline Scheinck, Suzanne Lecluijze ä Iris Dijksterhuis 28 juni 2015

1

Inhoudsopgave Samenvatting

3

1. Ter introductie

4

2. Open data ?

5

3. Waarom open data?

9

4. Strategieën

13

4.1 Strategie

vanuit de data

15

4.2 Strategie

vanuit de inhoud

18

4.3 Strategie samenwerken

21

4.4 Startblokken

24

strategie

5. Open data in Bergen op Zoom

26

6. Voor meer informatie

30

Bijlage 1: Samenstelling

projectgroep

31

Bijlage 2: Juridisch kader

33

Bijlage 3: Managementsamenvatting incrementele

'Wah kos'dah dan? Onderzoek naar de

kosten van aan Open Data doen'

37

Bijlage 4: Beslisboom Rotterdam Bijlage 5: Inventarisatielijst

gemeente Leeuwarden

40 (van The Green Land)

41

2

Samenvatting Open data. Een t e r m die steeds vaker valt in overheidsland, maar wat is het precies? Open data zijn data die ontstaan zijn als gevolg van een publieke taak en die toegankelijk en herbruikbaar zijn gemaakt. M e t het openstellen van data kunnen overheidsorganisaties

verschillende

doelen

nastreven,

zoals

innovatie,

een

efficiëntere organisatie, economische groei, een betere dienstverlening, transparantie of simpelweg het voldoen aan een wettelijke verplichting. Hoe pak je het openstellen van data als overheidsorganisatie aan? Er zijn verschillende strategieën. Je kunt handelen vanuit de data en zoveel mogelijk datasets op een portaal zetten. Je kunt er ook voor kiezen om te handelen vanuit de inhoud, waarbij je alleen data rondom een bepaald beleidsthema openstelt. Een andere (mogelijk aanvullende) optie is samen optrekken met andere (overheids)organisaties en samen data openstellen. Ten slotte kun je ervoor kiezen o m in ieder geval vast in de startblokken te gaan staan, een visie te formuleren en je klaar te maken voor open data. Ons advies: open up! Begin klein, maar start wel. Bereid de organisatie en de medewerkers voor op een nieuwe manier van werken die het openbaar stellen van data mogelijk maakt. Begin met een pilot project waarin je data rondom één beleidsterrein/vraagstuk openbaar maakt. Streef niet naar innovatie of economische meerwaarde, maar kijk wat het openstellen van data kan betekenen voor je dienstverlening en de efficiëntie van de organisatie. Werk vanuit

inhoudelijke

thematiek met kleine stappen toe naar een open data-beleid. Leer van de eerste ervaringen en bepaal als organisatie welke doelen en strategieën in de toekomst haalbaar en wenselijk zijn. Ga daarbij niet opnieuw het wiel uitvinden, maar maak gebruik van de kennis en ervaring die er in Nederland (en in Brabant) al is op het gebied van open data.

3

1. Ter introductie De gemeente Bergen op Zoom heeft open data opgenomen in haar collegeprogramma en is op zoek naar manieren o m hier invulling aan te geven. Dit adviesrapport is dan ook een introductie in open data, op basis waarvan de discussie in Bergen op Zoom kan beginnen: Opening up Bergen op Zoom. Begin 2015 zijn wij als trainees in de provincie Noord-Brabant voor de gemeente Bergen op Zoom aan de slag gegaan met het project Open Data. Gemeenten en andere overheidsorganisaties hebben veel gegevens in huis. Deze gegevens zijn verzameld met publieke middelen en in veel gevallen openbaar: er rusten geen auteursrechten of rechten van derden op. Toch worden beschikbare data maar in beperkte mate aangeboden aan het publiek, terwijl zowel inwoners als bedrijven mogelijk creatieve toepassingen bedenken met de beschikbare open data. Dit rapport verkent de ervaringen met open data bij verschillende gemeenten en gaat specifiek in op de (on)mogelijkheden van open data voor de gemeente Bergen op Zoom, waarbij er ook aandacht is voor samenwerking met partners in de regio en provincie. De projectgroep heeft gesproken met ambtenaren van de gemeenten Dordrecht, 's-Hertogenbosch, Tilburg en Eindhoven en provincie

Noord-Brabant.

Daarnaast sprak ze met open data-adviesbureau The Green Land en raadsleden van de gemeente Bergen op Zoom. De projectgroep bezocht ook twee conferenties over open data: Beyond Data in Eindhoven en Open Overheid in Amsterdam. De vraag die aan de basis ligt van dit advies was 'Wat zou de gemeente Bergen op Zoom kunnen bereiken met het aanbieden van open data en wat zouden daar de praktische gevolgen van zijn?'. Het doel van ons project was o m bij het bestuur van de gemeente Bergen op Zoom bewustwording te creëren over de redenen o m voor open data te kiezen en over de gevolgen van het aanbieden van open data. De projectgroep hoopt en verwacht met dit rapport een bijdrage te leveren aan de discussie over open data bij de gemeente Bergen op Zoom. Voor u ligt het eindresultaat. N a m e n s het t r a i n e e p r o g r a m m a 'De T o e k o m s t van Brabant',

Gijs Troost Céline Scheinck Iris Dijksterhuis Suzanne Lecluijze Inge van der Aa 4

2. Open data? "Intelligent

cities look to the future" (senior Intelligent

I Norman

Community

Jacknis Forum)

Open data is geen hype, open data is een trend die door zal zetten. Onze wereldwijde dataverzameling neemt een vlucht. Alleen al de afgelopen twee jaar is de totale hoeveelheid data wereldwijd verdubbeld. We leven in een digitale samenleving waarin iedereen altijd van alles op de hoogte kan zijn. Door ontwikkelingen met social media en verschillende apps, neemt de vraag naar informatie en transparantie alleen maar toe. Gemeenten staan in dienst van hun bewoners, en kunnen dan ook niet achterblijven.

Omdat

overheidsorganisaties

per

definitie

dataverwerkende

instellingen zijn beschikken ze over een enorme hoeveelheid data die relevant kan zijn voor burgers en bedrijven. In Nederland zijn enkele gemeenten, zoals Rotterdam en Eindhoven, koplopers op het gebied van open data. Veel andere gemeenten zijn zich aan het oriënteren en weten nog niet precies hoe ze open data een plek kunnen geven. Wat is dat dan, open data? "Data van de overheid die al op de plank

liggen"

1

Op 10000scholen.nl kan een ouder uit Bergen op Zoom uitzoeken welke school het beste bij zijn of haar kinderen past. Als je in Bergen op Zoom bijvoorbeeld op zoek bent naar een goede VMBO-school, krijg je een handige vergelijking toegestuurd met informatie over het aantal leerlingen en de slagingspercentages van elke VMBOschool in de gemeente. Een handig hulpmiddel, mogelijk gemaakt door open data.

Kenonzewijk.nl geeft snel inzicht in de openbare ruimte in een stad of wijk. Het is een applicatie die alleen kan bestaan doordat de desbetreffende gemeente alle meldingen over de openbare ruimte openbaar heeft gemaakt. Een vorm van open data dus!

1

De gebruikte citaten zijn afkomstig uit de door ons afgenomen interviews. Wanneer dit niet zo is, wordt

de bron vermeld. 5

Open overheidsdata zijn simpel te omschrijven met behulp van onderstaande iconen. Samenvattend zijn data open als ze toegankelijk en herbruikbaar zijn:

m

© ñ

De data zijn ontstaan als

De gegevens zijn door computer

gevolg van een publieke taak

te lezen (gestructureerd), zodat ze te hergebruiken zijn

0

Het gaat o m openbare informatie (zie W o b )

Op de data zitten geen auteursrechten

De data worden drempelvrij beschikbaar gesteld

Afb. 1. Open data. Bron: Trendrapport Open data 2015

Open data zijn dus niet hetzelfde als openbare data, het gaat verder. Data kunnen op verschillende manieren opengesteld w o r d e n . Een organisatie kan er voor kiezen o m haar data ongestructureerd online te zetten. Dan zijn de data wel openbaar, maar zijn ze lastiger te hergebruiken, bijvoorbeeld doordat ze in een gescand pdf-bestand staan. Die bestanden zijn beperkt te bewerken, maar bewoners en bedrijven kunnen de informatie wel raadplegen. Een organisatie kan er ook voor kiezen o m ruwe data gestructureerd aan te bieden. Die datasets zijn machineleesbaar en zijn te koppelen aan elkaar. Een derde mogelijkheid is dat een organisatie zelf al data koppelt en deze toegankelijk aan bewoners aanbiedt (bijv. een plattegrond met informatie over publieke toiletten). Waar komen de data vandaan? De overheid

verzamelt

zelf enorme

hoeveelheden

data, zoals gegevens

vergunningen, rioolmetingen en subsidieaanvragen. Maar ook inwoners

over

worden

ingezet o m de gemeentelijke informatie aan te vullen. M e t applicaties zoals de Buitenbeterapp kan een bewoner een melding doen over de openbare ruimte. Wanneer de data die hieruit voortkomen openbaar w o r d e n gemaakt, kan dit vervolgens

de

basis zijn voor

een

nuttige

applicatie,

zoals

eerdergenoemde

'kenonzewijk.nl'. En big data dan? Open data is niet hetzelfde als big data. De t w e e worden vaak met elkaar verward. Big data draait o m enorme hoeveelheden gevarieerde data die op geautomatiseerde en innovatieve manier geanalyseerd worden en waardevolle inzichten opleveren.

6

Juridisch kader Verschillende Nederlandse

en

internationale

wetten

hebben

invloed

op

de

mogelijkheden en verplichtingen met betrekking t o t het gebruik van open data. Hierbij gaat het o m reeds bestaande wetgeving zoals de Wet openbaarheid van bestuur (Wob), privacywetgeving en auteurswetgeving, maar ook de nog in te voeren Wet hergebruik van overheidsinformatie. M e t de komst van deze laatstgenoemde w e t zijn gemeenten (behoudens enkele limitatief omschreven uitzonderingsgevallen) in de toekomst verplicht o m openbare overheidsinformatie voor hergebruik beschikbaar te stellen indien daar o m w o r d t verzocht. Documenten die worden aangevraagd moeten vanaf dat m o m e n t zoveel mogelijk machineleesbaar en in open formaat beschikbaar w o r d e n gesteld tegen marginale kosten (kosten voor verstrekking, reproductie en verspreiding van de informatie). De nieuwe w e t verplicht dus niet t o t actief ter beschikking stellen van

informatie

als open

data,

maar

brengt wel

degelijk

verplichtingen mee op gebied van open data wanneer daarom wordt verzocht (zie bijlage 2). Bij het ter beschikking stellen van data moet zorgvuldig worden omgegaan met persoonsgevoelige informatie en moet w o r d e n gekozen voor een maatschappelijk verantwoord gebruik van open data. Vanzelfsprekend vindt er bij elk verzoek o m hergebruik een privacytoets plaats. Immers, in veel soorten overheidsinformatie staan persoonsgegevens. Ook wanneer de verzochte gegevens op het eerste gezicht geen gegevens zijn die direct t o t personen te herleiden zijn, kan men met een combinatie van gegevens in sommige gevallen wel personen identificeren. In het schema (afbeelding 2) op de volgende

pagina

zijn overzichtelijk

een aantal

stappen

opgenomen waarmee de belangrijkste privacyoverwegingen getoetst w o r d e n . W a t gebeurt er wanneer er per abuis toch persoonsgegevens voor hergebruik vrij zijn gegeven en dit bijvoorbeeld in strijd met de Wet bescherming persoonsgegevens blijkt te zijn gebeurt? Dan kunnen e r v o o r de gemeente Bergen op Zoom risico's zijn op het gebied van aansprakelijkheid, schadevergoeding en sancties. De complexiteit van dit onderwerp laat het niet toe hier in dit advies verder op i n te gaan.

7

Bevatten de te hergebruiken data persoonsgegevens?

data beschikbaar stellen voor hergebruik

Nee

privacy wet- en regelgeving in beginsel met van toepassing

Ja

privacy wet- en regelgeving van toepassing

geen verstrekking voor dit hergebruik o.g.v. eerbiediging van de oersoonbike tevenssfeer

Nee

Nee

pė r s oo n s g eg ū v e n s w e g

Hergebruik voor specifiek doel. gevat en/of oorspronkelijk doel?

regelgeving geen betemmenng

7

Ja

verstrekking voor dit hergebruik a in beginsel mogelijk

Afb. 2. Privacyschema. Bron: https://data.overheid.nl/handreiking

8

3. Waarom open data? "Je moet als gemeente goed nadenken over de toekomst:

het is belangrijk

dat je een visie hebt"

Met het openstellen van data kunnen overheden verschillende doelen nastreven. Een aantal veelvoorkomende doelen w o r d t hier beschreven. Innovatie "Innovatie

is een moeilijk doel, en ook niet

meetbaar."

Veel overheden zetten open data in o m innovatie te ondersteunen, zoals de gemeenten Eindhoven en Utrecht. De data worden daarbij gezien als grondstof voor vernieuwende bedrijven. Ook voor ontwikkelaars van applicaties en websites zijn ruwe data essentiële bouwstenen voor nieuwe ideeën. Interessante apps zijn vaak het resultaat van het koppelen van verschillende datasets, bijvoorbeeld een app met fietsroutes op basis van drukte, veiligheid (aantal ongelukken) en luchtkwaliteit. Daarom is het belangrijk veel verschillende datasets online te zetten. Daarbij hebben ontwikkelaars weinig interesse in kleine, lokale datasets. Het w o r d t pas interessant als de ontwikkelaar grote gebieden kan vergelijken. Als de gemeente zich ten doel stelt innovatie te bevorderen, is het daarom aan te bevelen samen op te trekken met andere overheidsinstanties bij het openstellen van data. Innovatie is onvoorspelbaar, waardoor moeilijk valt in te schatten aan welke data er behoefte is. Een manier o m innovatie een d u w t j e in de rug t e geven is het organiseren van hackatons of datadrinks. Een hackaton draait niet o m het saboteren van websites, maar om het genereren van nieuwe software. Bij datadrinks komen experts en de aanbieders van data op een informele manier met elkaar in contact o m te peilen welke data interessant zijn. Innovatie is een doel waarvan de resultaten lastig te meten zijn en waarvan niet snel concrete resultaten te verwachten zijn. Het is daarom moeilijk te zeggen of Eindhoven en Utrecht hun doel behalen. Het doel valt in Eindhoven wel samen met de profilering van Eindhoven als kenniseconomie. Efficiënte organisatie "Primaire winst van open data zit in efficiëntie

in de organisatie

en in

samenwerking naar buiten."

De eigen organisatie kan efficiënter worden door open data aan te bieden. Op het m o m e n t dat je data openbaar maakt, w o r d t het databeheer en de datakwaliteit in je 9

organisatie (intern en extern) onder de loep genomen. Je kunt er als organisatie zelf voor kiezen o m de eigen datakwaliteit te verhogen alvorens data naar buiten te brengen of je kunt middels feedback van gebruikers gedwongen w o r d e n o m je datakwaliteit te verbeteren. Ambtenaren hebben vaak geen idee welke data er allemaal beschikbaar zijn in hun organisatie. Open data kunnen ertoe leiden dat het voor de organisatie zelf inzichtelijk w o r d t welke data bij andere afdelingen beschikbaar zijn. Hierdoor kan de interne samenwerking

verbeteren

en

kunnen

medewerkers

gemakkelijker

bestaande

informatie gebruiken in hun werk. De gemeente kan dan meer datagedreven en goed onderbouwde besluiten nemen. Overheden zijn vaak de grootste gebruikers van hun eigen open data. Verschillende overheidsorganisaties, zoals de gemeente Gent, vertellen dat veel van de open data in eerste instantie vooral gebruikt werden door de eigen organisatie. Ook de provincie Noord-Brabant geeft aan dat er nu minder capaciteit verloren gaat aan het zoeken naar informatie. Een gemeente kan dus kiezen voor open data o m dit doel na te streven. Economische groei "Uw data is meer waard als u die weggeeft"\

Neelie Kroes

Het doel van open data kan ook zijn o m de economische groei in de gemeente te stimuleren. Bijvoorbeeld doordat bedrijven met de data nieuwe diensten kunnen ontwikkelen, waarmee ze geld verdienen. Of door de binnenstad aantrekkelijker te maken voor bezoekers met open data over bijvoorbeeld parkeren, routes en openbare toiletten. De gemeente Rotterdam verwachtte vooral economische meerwaarde van het openstellen van haar gegevens. Op basis van optimistische voorspellingen van onder andere Eurocommissaris Neelie Kroes ging de gemeente met dat doel aan de slag. De impact van open data op de economische groei is Rotterdam tegengevallen (zie afbeelding 3, pagina 11). Het realiseren van economische groei met open data blijkt erg lastig, bovendien is een eventuele groei ook moeilijk meetbaar. Om echt waardevol te zijn, moeten applicaties waarschijnlijk op nationaal niveau werken. Bij lokale toepassingen lukt dat niet.

10

Rotterdam open data 2014 • B ^ ^ *

Facing reality: economical benefits

Little sustainable economical benefits were created Participating students had others dreams to chase Participating companies couldn't find a viable business case Administrative support was reduced Arguments for further investments in open data needed.

f \ jZSZ.\

f

WĘÊW

Afb. 3. Ervaringen van gemeente Rotterdam. Bron: gemeente Rotterdam

Betere dienstverlening M e t open data kan een gemeente haar dienstverlening verbeteren. Een (toekomstig) inwoner kan met toepassingen (apps, websites) die ontwikkeld zijn op basis van open data makkelijker informatie vinden over bijvoorbeeld de voorzieningen en veiligheid in een buurt of stad, en dit gebruiken o m betere beslissingen te maken of invulling t e geven aan maatschappelijke betrokkenheid. De website kenonzewijk.nl is hier een voorbeeld van. Bovendien kan de overheid haar dienstverlening aan bedrijven en applicatieontwikkelaars verbeteren door ruwe data openbaar te maken. Zij krijgen daarmee de kans interessante toepassingen te ontwikkelen. H e t K a d a s t e r z e t t e o p e n d a t a i n o m e x t e r n e r e l a t i e s t e v e r b e t e r e n . Na t w e e j a a r b l e e k

de Basisregistratie Topografie, een verzameling van gedetailleerde digitale kaarten van Nederland, fors meer gebruikt te zijn. Volgens provincie Noord-Brabant verbeteren zij hun dienstverlening doordat zij hun open data samen met waterschap en gemeenten presenteren op hun gezamenlijke portal GeoBrabant. Op die manier kunnen inwoners makkelijker alle nuttige informatie over hun woonplaats vinden op één centrale plek (http://acc.geobrabant.nl/b3pcatalog/). Voor een werkelijk verbeterde dienstverlening is een extra stap noodzakelijk. Data moeten dan niet ruw, maar op een toegankelijke manier gepresenteerd w o r d e n , 11

bijvoorbeeld via een geografische kaart in een viewer. Vanzelfsprekend kost dit meer tijd en geld. Voldoen aan de wettelijke verplichting Op 9 juni 2015 is de W e t hergebruik van overheidsinformatie aangenomen door de Tweede Kamer. Nu ligt deze op de plank voor behandeling in de Eerste Kamer. Wanneer het wetsvoorstel (vermoedelijk deze zomer) w o r d t aangenomen is het, zoals vermeld in het juridisch kader, wettelijk verplicht o m data beschikbaar te stellen voor degene die daar o m verzoekt (zie bijlage 2). Dit kan voor een gemeente de enige reden zijn ermee te starten. Transparantie Veel overheidsorganisaties geven aan te starten met het openstellen van data o m daarmee bij te dragen aan een grotere mate van transparantie. De openheid van overheidsorganisaties w o r d t

vergroot,

wat

past

bij een goed

functionerende

democratie. Ook het principe dat de data al eigendom is van de burger, omdat die met overheidsgeld is verzameld, speelt hierbij een rol. Het is hierbij echter de vraag of transparantie te omschrijven is als een doel. Het lijkt meer een middel o m bepaalde doelen te behalen. Het doel dat een gemeente voor ogen heeft, is bepalend voor de strategie die ze gebruikt bij het openbaar maken van haar data. Houd er wel rekening mee dat het doel ook realistisch is en aansluit bij de kenmerken en middelen van de gemeente en de gemeentelijke organisatie. "Die visie ontwikkelen

is best

moeilijk"

12

4. Strategieën Er zijn versch illende manieren waarop je h et openbaar stellen van data v o r m kan geven in de praktijk. Wij ondersch eiden vier strategieën met elk een andere insteek en werkwijze. We h ebben de verdeling gemaakt op basis van h et beeld dat uit de afgenomen interviews en gebruikte literatuur naar voren kwam. Strategie vanuit de data

Ē Q Ō Veel data

I

Breed S

Top-down

â

Å «BB

Open

Alleen

Extern

ondiep tenzij Strategie vanuit de inhoud n

Weinig data

Smal 81 diep

Bottom-up

Concreet

Samen

Intern

ht e m a Strategie samenwerken

Expertise

Samen

delen Strategie startblokken

Weinig

Pilot

Alleen

Voorbereiden

data Afb 4. Overzicht van specifieke kenmerken per strategie

Voor

elke

strategie

worden

een

aantal

randvoorwaarden,

valkuilen

en

een

stappenplan omsch reven. Ech ter, er zijn een aantal algemene voorwaarden die voor elke strategie gelden. Open data vereisen in ieder geval: 1.

Een portaal/kanaal/knooppunt

Vanzelfsprekend moet er een open datakanaal (portaal, website) zijn o m de data te publiceren. 13

2.

Kwalitatieve data

Het stimuleren van het gebruik van je data begint bij het waarborgen van de relevantie en bruikbaarheid van de data. De data die de gemeente publiceert, moeten compleet, up-to-date, makkelijk toegankelijk en machineleesbaar zijn. Succesfactoren (voor het gebruik) zijn het gemak waarmee de data te integreren en koppelen zijn en dat de data structureel (constant, of aantal keer per jaar) worden aangeboden. Het is ook van belang steeds hetzelfde formaat en dezelfde wijkindelingen/schaal te gebruiken. Dit vergemakkelijkt het voor gebruikers o m data te koppelen. 3.

Promotie gebruik

Naast het optimaliseren van data blijkt het van belang o m het gebruik van data te stimuleren. Een veel geziene manier o m dit te doen is door het inrichten van een platform voor bedrijven, bewoners en ontwikkelaars. Daarnaast kunnen hackatons en datadrinks de actieve c o m m u n i t y een duwtje in de goede richting zijn. Een hackaton draait niet o m het saboteren van websites, maar o m het genereren van nieuwe software. Bij datadrinks komen experts en de aanbieders van data op een informele manier met elkaar in contact o m te peilen welke data interessant zijn. 4.

Voldoende capaciteit

Bovenstaande randvoorwaarden vragen best veel van een organisatie. De interne manier van werken

moet

gericht

zijn op waarborging van datakwaliteit.

De

werkresultaten zijn immers ineens out in the open. Veel gegevens worden nu verwerkt in een v o r m die niet geschikt is o m openbaar te maken. Kwaliteitsverbetering en het aanbrengen van structuur kan extra werk opleveren. Net als het beheren van een portaal en van gebruikersrelaties. De gemeente moet garant staan voor gegevens die up-to-date zijn of structureel worden bijgewerkt. Daarnaast moet een gemeente ook vragen over data kunnen beantwoorden. Ten slotte gaat er veel extra tijd zitten in het opbouwen van een p l a t f o r m / n e t w e r k en andere vormen ter promotie en gebruik. 5.

Bereidheid tot maken van kosten

Hoewel onderzocht is dat opstellen van data weinig kosten met zich mee hoeft te brengen, zijn er wel degelijk kosten noodzakelijk. The Green Land deed onderzoek naar de infrastructurele kosten, de veranderkosten en de beheerskosten bij de gemeente Rotterdam en Enschede, het KNMI, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en het Kadaster. Het kost tussen de C50.000 en C70.000 o m de open data up and running

te

hebben. Daarnaast variëren de beheerskosten per gekozen systeem van 0 t o t C50.000. In bijlage 3 staat de samenvatting van het onderzoek.

14

6.

Voldoende draagvlak

Om al deze randvoorwaarden te leveren is voldoende draagvlak in de organisatie essentieel. De organisatie moet gemotiveerd zijn o m met open data aan de slag te gaan.

4.1 Strategie vanuit de data Deze strategie werkt vooral aanbodgericht, top-down

en levert als resultaat veel open

data van veel onderwerpen op. Je kiest voor 'breed 8t ondiep' en zorgt voor brede beschikbaarheid van data, met transparantie en innovatie als drijfveer. De markt bepaalt zelf met welke data zij aan de slag gaat. Wij hebben geconstateerd dat veel gemeenten graag iets met open data willen doen en één van de bovenstaande doelen willen bereiken. Ze willen graag beginnen en zetten daarom zoveel

mogelijk

beschikbare datasets online op een portal of hun eigen website. Vaak handelen deze gemeenten vanuit het principe 'alles openbaar, tenzij'. Voorbeelden De stad Helsinki in Finland is een goed voorbeeld van deze strategie. In het licht van hun city strategy,

die draait o m openheid en het versterken van democratie en

participatie (Open and active

Helsinki),

besloot zij o m zoveel mogelijk datasets

openbaar te maken. Ondertussen heeft de stad meer dan 1000 datasets opengesteld. De gemeenten Rotterdam en Eindhoven kunnen omschreven worden als koplopers op het gebied van open data in Nederland. Beide gemeenten zijn een aantal jaar geleden aan de slag gegaan met het publiceren van een aantal (makkelijk) beschikbare datasets. De gemeente Eindhoven omschrijft dat 98*^ van het werk van overheden bestaat uit het verwerken van gegevens. Het idee van beide gemeenten was destijds dat je door het publiceren van zoveel mogelijk gegevens stimuleert dat er mooie dingen mee gebeuren. Door ontwikkeling van apps en websites zouden vraagstukken op

een

moderne

manier

worden

aangepakt.

Doel

hierbij was

innovatie

en

economische groei. De gemeente Leeuwarden heeft voorafgaand aan het publiceren van data eerst gestructureerd in kaart laten brengen over welke data ze eigenlijk beschikken en wie de eigenaars zijn van die data. Daar is een handige lijst van ongeveer 450 datasets uit voortgekomen die ook voor andere gemeenten te gebruiken is als startpunt (zie bijlage 5). Deze lijst w o r d t onder andere door gemeente Dordrecht ingezet o m te bepalen welke data ze open wil stellen. Op basis van de lijst vraagt Dordrecht advies aan een extern bureau over welke 25 sets voor hen het interessantst zijn en de meeste

15

potentiële economische waarde hebben. Daarna laten ze studenten met die lijst aan de slag gaan; zij krijgen ook de opdracht de data openbaar te maken. De gemeente Enschede begon in 2011 naar aanleiding van een motie aan het vrijgeven van open data. Hier stonden informatieadviseurs aan de basis van een goed georganiseerd portaal. Er was weinig budget (minder dan C20.000) voor nodig. Nu ligt het proces helaas nagenoeg stil vanwege gebrek aan capaciteit en eigenaarschap. Randvoorwaarden "De barrières voor het gebruik van data moeten zo laag mogelijk Wat

is er nodig voor

deze strategie?

zijn"

Naast de algemene voorwaarden,

zijn

onderstaande punten voor deze strategie van belang. 1.

Kwalitatieve data in de hele organisatie

Wanneer de gemeente zoveel mogelijk data online wil zetten, is het voor de hele organisatie van belang o m kwalitatief goede (openbaar te maken) data te genereren. 2.

Duidelijk inzetten op promotie en afstemming

Om ervoor te zorgen dat er iemand echt aan de slag gaat met de grote hoeveelheid online open data is het voor deze strategie erg belangrijk voor promotie bij en afstemming met de beoogde gebruikers te zorgen. Eindhoven en Wenen richtten hiervoor bijvoorbeeld een platform in met betrokken bedrijven, bewoners en ontwikkelaars. Wenen gebruikt een vast platform o m te peilen wat de kwaliteit is van de data en waar behoefte aan is. Alleen op basis van die behoeften w o r d e n nieuwe datasets gepubliceerd. Helsinki gebruikt een open data open office waar iedereen, bedrijf en bewoner, kan binnenlopen o m vragen te stellen of te praten over open data. Valkuilen "Als je gewoon data online zet zonder verbinding

met

buiten,

gebeurt er niets" Door datasets t e selecteren vanuit het perspectief van de organisatie blijft het open data verhaal erg ambtelijk. Het risico hiervan is dat de open data dan niet aansluiten bij de vraag in de stad of de vraag van applicatieontwikkelaars, waardoor er weinig gebruik van w o r d t gemaakt. De gemeente Rotterdam had hoge verwachtingen van de economische winsten van open data, maar ervaart nu dat het openstellen van data niet automatisch leidt t o t gebruik en t o t economische meerwaarde. Volgens de gemeente komt dit onder andere doordat hun dataportaal nu vaak meer w o r d t gezien als een datastortplaats. 16

Er is behoefte dit te professionaliseren en kwalitatief betere data aan te bieden. Ook in Helsinki w o r d t ervaren dat je het gebruik van open data echt moet stimuleren en faciliteren; zij bedenken hier nu verschillende strategieën voor.

De gemeente

Enschede ondervond hoe lastig het is om zonder voldoende capaciteit actief met open data bezig te blijven. Na de publicatie van verschillende datasets is het stil op de website. M e t andere w o o r d e n : er gebeuren geen wonderen als je data publiceert, je moet er zelf voor zorgen dat je data echt bruikbaar zijn en gebruikt w o r d e n . Stappenplan De rijksoverheid zet zich in voor open data en heeft een stappenplan beschikbaar gesteld waarmee iedere gemeente met open data aan de slag kan. Dit stappenplan sluit goed aan op de strategie vanuit de data. 1.

Inventariseer de datasets a.

Stel een lijst op van alle beschikbare data en bepaal welke data online

b.

Of redeneer vanuit een vaste lijst en neem de lijst van Leeuwarden (zie

kunnen. bijlage 5) als startpunt. 2.

Doe de juridische check; de data moeten passen binnen het juridische kader a.

Volg bijvoorbeeld de beslisboom van Rotterdam (zie bijlage 4) of het schema uit hoofdstuk 2 o m te bepalen welke data openbaar mogen.

3.

Organiseer het publicatieproces. Besluit op welke manier de data open w o r d e n gesteld en spreek af w i e welke verantwoordelijkheden draagt a.

Bouw de juiste infrastructuur. Informeer bij andere gemeenten en de rijksoverheid naar handige (open source) software.

b.

Stel de data beschikbaar en zorg voor kwaliteit (zoals omschreven onder randvoorwaarden).

4.

Maak de data vindbaar a.

Kondig aan dat er open data beschikbaar is.

b.

Draag zorg voor de kwaliteit van het data(portaal) en zorg voor promotie.

c.

Houd contact met een netwerk van gebruikers en publiceer nieuwe datasets afhankelijk v a n de behoefte.

Kruiwagens Wie kun je benaderen voor meer informatie

over deze

strategie?

Gemeente Rotterdam Gemeente Dordrecht, Pieter van den Berg en Cunera Smits Gemeente Eindhoven - Ad Steenbakkers van gemeente Eindhoven is indien gewenst beschikbaar o m een keer te komen presenteren

17

4.2 Strategie vanuit de inhoud "Begin bij de business" Deze strategie werkt vooral vraaggericht, bottom-up

en levert als resultaat veel data

van een enkel of enkele onderwerpen op. Je kiest voor 'smal S diep' en stelt een beperkte hoeveelheid data beschikbaar, organiseert veel functionaliteit

rondom

beschikbare data. De overheid bepaalt (grofweg) met welke data de markt aan de slag kan. Een achterliggend idee hierbij is dat open data pas echt worden omarmd als ze ook

duidelijk

waarde

hebben

voor

de

datahouder

(de

gemeente

als

overheidsorganisatie) zelf. De koppeling van open data aan een beleidsdoel levert in potentie sneller concrete resultaten zien. Voorbeelden De provincie Noord-Holland stelde in samenwerking met adviesbureau The Green Land het praktijkprogramma Noord-Holland Slimmer op o m gemeenten duurzaam te enthousiasmeren voor open data en te zorgen voor echte inbedding van open data als beleidsinstrument. Ze werkten volgens de driehoek van beleidsvraag, open data, en externe

stakeholders.

Eerst

onderzochten

deelnemende

gemeenten

welke

beleidsvraag kon profiteren van open data. Vervolgens werden data geselecteerd en gepubliceerd die daaraan gerelateerd waren. Ten slotte werden individuen en ondernemers actief uitgenodigd o m de data te gebruiken. Tijdens diverse workshops kozen de gemeenten specifieke thema's. Gemeente Texel koos voor het brede thema duurzaamheid. In Schagen wilde de gemeente graag open data inzetten om de aansluiting van onderwijs op werkgelegenheid t e verbeteren. Gemeente Den Helder onderzocht de inzet van open data bij het

ruimtelijk-

economisch beleid. Medemblik wilde met open data de diverse vervoersstromen beter op elkaar afstemmen. En gemeente Velsen werkte door middel van open data aan haar financiële transparantie. Randvoorwaarden Ook deze strategie werkt alleen als bepaalde randvoorwaarden aanwezig zijn. Naast de eerdergenoemde algemene voorwaarden, is voor deze inhoudelijke strategie nog wat extra's nodig: 1.

Concreet thema

Het proces o m een beleidsthema te kiezen kan best moeilijk zijn. Dit moet een weloverwogen, concreet thema zijn. Hoe concreter het thema is (bijvoorbeeld leegstand in de binnenstad van Den Helder), hoe beter een gemeente ondernemers kan betrekken en kan bevragen op dat thema. Vervolgens kijk je samen hoe open data 18

meerwaarde kunnen opleveren bij het beantwoorden van de gestelde beleidsvraag. Deze data stel je open. Er ontstaat dan hopelijk een feedback-lus: de gemeente heeft een vraag, publiceert relevante data en in de gemeenschap w o r d t er iets met die data gedaan, bijvoorbeeld de ontwikkeling van een app. Die app kan weer

nuttige

informatie voor de gemeente én nieuwe vragen opleveren. 2.

Draagvlak onder inhoudelijke medewerkers

Ook deze strategie vraagt zeker wat van de medewerkers. Er is inzet nodig van de inhoudelijke beleidsmedewerkers. Zij moeten garant kunnen staan voor kwalitatief goede data en moeten investeren in een samenwerking met externe partijen. Dit vraagt wat van hun werkwijze. Medewerkers moeten dan ook overtuigd zijn van de meerwaarde van open data. Valkuilen Overheidsorganisaties kunnen de neiging hebben o m bij de afdeling ICT te beginnen als je start met open data. Echter, uitgangspunt van deze strategie is o m echt te starten vanuit de inhoud; daar zoek je uit waar behoefte aan is en welke manier van ontsluiten van open data daar bij past. Betrek de ICT-afdeling op een later m o m e n t in het traject o m te voorkomen dat de ICT-gerelateerde zaken de inhoud gaan sturen. Bij deze strategie worden inwoners en ondernemers actief betrokken bij het proces van data openstellen. Het gekozen thema is de leidraad die bepaalt wie de gemeente erbij betrekt. Vervolgens kijkt de gemeente welke vragen er rond dat thema leven bij externe partijen. Te lang wachten met het betrekken van externe partijen kan een valkuil zijn. Door ze in het begin van het proces mee te nemen voelen ze zich eerder mede-eigenaar van het proces en zullen ze sneller geneigd zijn de data ook te benutten. Het kan lastig zijn voor gemeenten de juiste rol te pakken in die samenwerking. Stap niet in de valkuil van de informerende rol. Wees faciliterend en nodig partijen echt uit in gesprek te gaan. O m d a t j e bij d e z e s t r a t e g i e a c t i e f o p t r e k t m e t i n w o n e r s e n / o f o n d e r n e m e r s , is h e t

bij

deze strategie noodzakelijk concreet en helder te zijn over het beleidsterrein of h e t thema waarover je informatie wilt verzamelen en publiceren. Wanneer gemeenten niet goed weten wat ze zelf willen is er later in het proces meer kans op twijfel of stagnatie. Tijdens het traject van de provincie Noord-Holland kwamen er bijvoorbeeld vanuit de bewoners en ondernemers van de gemeente Haarlem veel individuele vragen naar voren. Haarlem wist hier niet goed mee o m te gaan, waardoor het proces stagneerde. Haarlem had dit kunnen voorkomen door meer te sturen en alleen vragen op te halen rondom het thema dat ze zelf nader wilde onderzoeken.

19

Stappenplan 1.

Interne bewustwordingsfase: a.

Creëer bewustwording bij de medewerkers door ze actief te betrekken bij open data tijdens een workshop.

b.

Zorg dat managers en de bestuurders zich verantwoordelijk voelen en actie willen ondernemen (bijvoorbeeld een wethouder). Dit kan door de managers in het verhaal van open data mee te nemen tijdens een interactieve sessie, met behulp van bijvoorbeeld stellingen over open data.

2.

Interne beleidsfase: a.

Zorg dat er een open data coördinator verantwoordelijk

wordt

voor

het

(voor een langere periode) is die proces.

Deze

zorgt

voor

verdere

ontwikkeling binnen de gemeente en creëert duurzaam bewustzijn buiten de organisatie. Deze coördinator komt idealiter niet uit de hoek van de ICT maar uit de beleidshoek. b.

Ga intern op zoek naar vraagstukken die beantwoord zouden kunnen worden met de inzet van open data (en de toepassingen die daaruit voort kunnen vloeien). Zoek daarbij ook naar collega's die energie hebben om die vraagstukken op te pakken. Een insteek kan zijn op afdelingen te vragen naar herhaaldelijke vragen van bewoners; waar zou behoefte aan zijn? Of speel in op de populairste Wob-verzoeken en de meest gezochte informatie op de gemeentewebsite.

3.

Externe netwerk activeren: a.

Organiseer bijeenkomsten r o n d o m open data, eventueel hackatons of datadrinks. Maak partijen w a r m o m iets met de data te doen en vraag ze waar behoefte aan is.

4.

Data kiezen: zorg dat je begint! Kijk welke data je hebt rondom een beleidsthema

5.

Volg de stappen van de strategie vanuit de data (stap 2 t / m 4).

en bedenk of je deze naar buiten kan brengen en op welke manier.

Kruiwagens Wie kun je benaderen

voor meer informatie

over deze

strategie?

Ton Zijlstra - The Green Land Isabel Brouwer - Provincie Noord-Holland (Noord-Holland Slimmer)

20

4.3 Strategie samenwerken Samenwerken zorgt ervoor dat iedereen kan profiteren van eikaars expertise. Door samen te werken hoeft de infrastructuur bovendien maar één keer gebouwd te w o r d e n . Ook voor de ontwikkelaars die uiteindelijk gebruik gaan maken van de open data is samenwerking essentieel. Datasets zijn namelijk pas te gebruiken als ze gekoppeld kunnen w o r d e n aan andere datasets: de wereld van open data kent geen grenzen. Daarnaast kan samenwerking leiden t o t betere dienstverlening doordat alle open data op één centraal punt te vinden is. Ten slotte w o r d t het door samenwerking voor verschillende overheden gemakkelijker o m eikaars data te gebruiken. Samenwerking w o r d t daarom door sommige overheidsorganisaties gezien als belangrijke eerste stap. De besproken strategieën vanuit de inhoud en vanuit de data kunnen beide goed aansluiten op deze strategie. Voorbeelden Een paar jaar geleden organiseerde de provincie Noord-Holland de wedstrijd Apps for Noord-Holland. Het concept was geleend van de Amerikaanse Apps for Democracy competitie. Op basis van veel datasets maakten ontwikkelaars diverse apps, van zwemwaterapp t o t filemelder. Na deze veelbelovende start van de open data-ambities van de provincie Noord-Holland lag het traject nagenoeg stil. Genoeg reden o m in 2014 een extern bureau in te schakelen dat een traject ontwikkelde o m samen met gemeenten

data

open te stellen: Noord-Holland

Slimmer

(zie strategie

4.2).

Uiteindelijk hebben negen gemeenten dit traject met succes afgerond. Ook de provincie Noord-Brabant startte enkele jaren geleden met een samenwerking: GeoBrabant. Geo-informatie is het grootste terrein waarop data worden verzameld. De intentie bij GeoBrabant is o m hier het verzamelknooppunt van de ruimtelijke informatie in de Brabantse regio van te maken. Hierbij worden de data op een voor iedereen toegankelijke manier middels een kaartviewer opengesteld en als ruwe data beschikbaar gemaakt (zie afbeelding 5, pagina 22). Vooralsnog werken

alleen

waterschap Aa en Maas, gemeente 's-Hertogenbosch en de provincie Noord-Brabant mee aan de pilot.

21

GeoBrabant

fi

*

a

m

Ã

Afb. 5. Screenshot van de kaartviewer van GeoBrabant.

Ook de Drechtsteden hebben een gezamenlijk open data-beleid geschreven. Ze willen geen extra regels opleggen maar aangesloten gemeenten juist faciliteren

door

handvatten

data.

te

bieden

voor

de

technische

aspecten

van

open

Samenwerkingsverband Drechtsteden leunt op instemming van de gemeenteraden en betrekt ook andere spelers in het beleid, zoals de omgevingsdienst en de provincie. Naast de samenwerking met andere overheden kan ook gedacht worden aan een samenwerking met partners als bijvoorbeeld onderwijsinstellingen. Zo werkt de gemeente Rotterdam bijvoorbeeld samen met Hogeschool Rotterdam. Ook is de gemeente op zoek naar geïnteresseerde marktpartijen. Randvoorwaarden De randvoorwaarden die genoemd zijn bij de hiervoor beschreven strategieën (4.1 8t 4.2) gelden ook als randvoorwaarden bij de in deze paragraaf beschreven strategie. Daarnaast zijn voor de samenwerkingstrategie de volgende specifieke randvoorwaarden noodzakelijk: 1.

Duidelijke afspraken

Zoals in elk samenwerkingsverband zijn duidelijke afspraken een must. overlegstructuur,

een

gemeenschappelijk

doel/eindresultaat

Een goede

(wanneer

zijn

we 22

tevreden?) en afspraken over besluitvorming (wie heeft er de laatste stem, hoe maken w e besluiten) zijn essentieel. 2.

Hetzelfde enthousiasme

Wanneer er in teamverband aan bepaalde doelen w o r d t gewerkt is het noodzakelijk dat iedere deelnemer enthousiast is over het behalen van die doelen. Daarom is het voor het slagen van de samenwerking noodzakelijk dat open data draagvlak heeft onder elke deelnemende organisatie. Iedere organisatie heeft dus een manager of bestuurder nodig die zich inzet voor het onderwerp open data. 3.

Bereidheid o m zaken uit handen te geven

Het kan voorkomen d a t j e in een samenwerking bepaalde verantwoordelijkheden uit handen moet geven, bijvoorbeeld omdat je zelf de kennis of middelen niet bezit. Wees hiertoe bereid, vertrouwen is daarbij belangrijk. Valkuilen Besluitvorming van samenwerkingsverbanden gaat vaak trager dan gewenst. Elk politiek bestuur moet immers instemmen met de besluiten. Bij Drechtsteden hebben de

gemeenteraden

het

samenwerkingsverband

daarom

aparte

verantwoordelijkheden gegeven. Bij samenwerking hoort ook flexibiliteit, vasthouden aan het eigen ideaal beeld van de applicaties en infrastructuur is namelijk niet altijd mogelijk. Voor een samenwerking is het juist noodzakelijk dat alle partijen de data op dezelfde manier verwerken en beschikbaar stellen. Stappenplan 1.

Benoem een open data coördinatoren

2.

Zoek de juiste partijen o m mee samen te werken. Dit kunnen overheidsinstanties

zoek een enthousiaste bestuurlijke trekker.

zijn maar ook anderen, bijvoorbeeld datahouders en hergebruikers. Onderwijs en datadienstverleners kunnen ook betrokken w o r d e n . 3.

Neem contact op met de provincie Noord-Brabant en verken de mogelijkheden van die samenwerking.

Profiteer

van

de g e b o d e n

hulp/expertise

vanuit

de

provincie bij het ontsluiten van j e data. 4.

Sluit aan bij de Digitale Steden Agenda en lift mee op de kennis van dit netwerk.

Kruiwagens Wie kun je benaderen voor meer informatie

over deze

strategie?

Erik Dietvorst, provincie Noord-Brabant (wil graag samenwerken met Bergen op Zoom) Drechtsteden samenwerkingsverband Isabel Brouwer, provincie Noord-Holland Ton Zijlstra, The Green Land 2Ì

4.4 Startblokken strategie "Zorg dat je open data in het vizier

hebt"

Niet alle gemeenten zijn al even overtuigd van, en bekend met, het idee van open data. Vaak hebben ze er wel iets over gehoord en willen ze er graag 'iets' mee doen. Deze strategie is vooral gericht op voldoen aan de wettelijke verplichtingen en eventueel voorzichtige stappen zetten richting een open data beleid in de v o r m van een pilot. Essentieel hierbij is dat die pilot concrete en herkenbare resultaten oplevert. Zo kunnen organisatie en inwoners wennen aan het concept. Het gaat o m voorbereiding op de toekomst, door de juiste infrastructuur en manier van werken te vinden. Denk bijvoorbeeld aan het inrichten van werkprocessen zodat deze data opleveren die in principe te publiceren zijn. Deze strategie kan, in tegenstelling t o t de eerder beschreven strategieën, ook gezien worden als een 'wachtstrategie'. De ontwikkelingen op gebied van open data zijn nog in volle gang. Er bestaan veel verschillende platforms, portalen en knooppunten waarop overheden hun data publiceren. Deze zijn nog niet gestroomlijnd. Het kan een tactische strategie zijn o m te wachten t o t d a t open data meer is 'ingeburgerd' en er bijvoorbeeld één centraal open data-punt is. Randvoorwaarden 1.

Intentie o m in de toekomst aan te sluiten

Omdat deze strategie ervan uit gaat dat de gemeente in de toekomst zal aansluiten bij de open data-beweging is het belangrijk dat deze intentie in ieder geval aanwezig is. 2.

Aanpassing manier van weken

Om snel aan te kunnen sluiten op veranderingen in de omgeving is het noodzakelijk o m de processen van de organisatie zo in te richten dat ze resultaten opleveren die makkelijk zijn t e ontsluiten alsmede begrijpelijk zijn voor derden. Digitalisering is hierbij belangrijk. Een randvoorwaarde is dus een digitale manier van werken binnen de hele organisatie. 3.

Blijf op de hoogte

De gemeente moet zich bij deze strategie niet afsluiten van de ontwikkelingen op ICTgebied en de behoeft aan informatie bij inwoners en binnen de organisatie. Dat de huidige omstandigheden een uitgebreid open data-beleid nu nog niet toelaten wil niet zeggen dat dit in de toekomst niet gewenst is.

24

Valkuilen Zoals het bekende gezegde gaat: van uitstel komt afstel. Door te beslissing o m t r e n t het gebruik van open data volledig uit te stellen bestaat het risico o m eerst een grote achterstand weg te moeten werken alvorens met open data gestart kan w o r d e n wanneer dit wel gewenst is. Een manier o m dit als gemeente te voorkomen is een kleinschalig pilotproject, om daarmee het onderwerp open data bespreekbaar en concreet te maken. Stappenplan Dit stappenplan kan uitgevoerd worden door de afdeling informatiemanagement: 1.

Inventariseer je infrastructuur, architectuur en datasets.

2.

Blijf op de hoogte van nieuwe software en technieken op datagebied.

3.

Stroomlijn alle methoden o m data te verzamelen en de formaten o m data op te slaan.

4.

Ga de discussie aan over de toegevoegde waarde, wensen en mogelijkheden van open data voor de organisatie en inwoners.

5.

Start een kleinschalig pilotproject dat past bij de uitkomst van stap 4.

6.

Evalueer en communiceer de resultaten.

7.

Afhankelijk van de evaluatie van de pilot kan er verder w o r d e n gezocht naar een

8.

Stel vast hoe je als organisatie invulling gaat geven aan het onderwerp open data

invulling die past bij de organisatie (stap 4), of kan men doorgaan naar stap 8. en handel daar naar.

25

5. O p e n d a t a in Bergen op Z o o m Open houding Het college en de gemeenteraad van Bergen op Zoom zijn eensgezind: beide willen de eerste stappen zetten o m open data aan te bieden. Op een eenvoudige website en volgens een plan van data.overheid.nl. Deze eensgezindheid is niet opzienbarend, open data is namelijk geen onderwerp waarover sterke meningsverschillen bestaan. Het is wel een onderwerp

waarover

veel onduidelijkheid

bestaat

binnen

de

gemeentelijke organisatie, de gemeenteraad en het bestuur. Want wat is open data nou eigenlijk? Gaat het o m toegankelijke informatie waarin de open data is verwerkt of o m de ruwe datasets waarmee vooral ICT-ers uit de voeten kunnen? Beide antwoorden gelden. Advies Welke strategie

kan Bergen op Zoom

gebruiken?

Ga in de startblokken staan! M e t open data kan Bergen op Zoom aansluiten op de steeds veranderende maatschappij: een digitale wereld waarin bewoners een steeds grotere rol spelen (de participatiesamenleving).

Die digitale wereld zien we overal

terug, in de Digitale Steden Agenda en programma Digitaal 2017 bijvoorbeeld. Bovendien

geeft

nieuwe

wetgeving

over

hergebruik

van

overheidsinformatie

aanleiding o m als overheid over open data na te denken. Daarom raden wij Bergen op Zoom aan zich klaar te maken o m in de toekomst data actief open te stellen, bijvoorbeeld middels een pilot project. Op deze manier kan Bergen op Zoom de pilotervaringen gebruiken o m zelf te inventariseren welke doelen en strategieën in de toekomst haalbaar en wenselijk zijn. Uit ons onderzoek is gebleken dat doelen als economische groei en innovatie een lange adem vergen en eventuele resultaten moeilijk meetbaar zijn. Wij raden Bergen op Zoom dan ook niet aan o m in de nabije toekomst op deze doelen in te zetten in relatie t o t open data. Doelen als een betere dienstverlening en een efficiëntere organisatie sluiten goed aan bij gemeente Bergen op Zoom. De gemeente kan met een kleinschalig project starten waar relatief snel concrete resultaten van aan te wijzen zijn. Door in een pilot bijvoorbeeld een relatie te leggen tussen open data en de voorkomende Wob-verzoeken

kan de gemeente eventuele

meest

efficiency-voordelen

onderzoeken. Een kleinschalig project

kan heel interessant

zijn wanneer

het

een

concrete

beleidsvraag beantwoordt. Het toekomstbeeld voor Bergen op Zoom zou kunnen zijn o m vanuit de inhoud naar open data te kijken en op deze wijze te streven naar een betere dienstverlening en efficiëntere organisatie door middel van open data. Een 26

ideaalbeeld zou zijn dat beleidsinhoudelijke beslissingen beter onderbouwd kunnen worden door gebruik te maken van open data en/of toepassingen die gebaseerd zijn op open data. Het is belangrijk dat Bergen op Zoom gebruik maakt van alle kennis die er in Nederland al van open data is. De gemeente kan gebruik maken van enthousiaste ambtenaren van andere gemeenten en de provincie Noord-Brabant. De laatste t o o n t zich zeer enthousiast over eventuele deelname van Bergen op Zoom aan open data-projecten, bijvoorbeeld een uitbreiding van GeoBrabant en een start van een nieuw Brabantbreed project. Het is zaak dat Bergen op Zoom op de hoogte blijft van deze ontwikkelingen. Ten slotte adviseren wij graag o m de waarschuwingen van andere gemeenten niet in de wind te slaan en van tevoren goed in te zetten op visieontwikkeling. Enkele gemeenten gaven aan dat lukraak beginnen met open data weinig effect heeft. Stem af wat de gemeentelijke visie is en handel daar naar. Op welk terrein kan Bergen op Zoom dan aan de slag? In ons onderzoek kwam naar voren dat inwoners veel behoefte hebben aan praktische informatie over de wijk en de stad, bijvoorbeeld over wegwerkzaamheden. Daarnaast speelt het carnaval in Bergen op Zoom een grote rol, waar open data handig op in zou kunnen spelen. Regio West-Brabant w o r d t vaak geprofileerd als maintenance

regio.

Open data-beleid zou daar ook op in kunnen spelen. Verder komt in het Trendrapport Open Data van de Nationale Rekenkamer naar voren dat het sociaal domein een goed gebied is o m te beginnen. Resultaten

en

mogelijkheden komen snel naar boven. Door de decentralisaties is er ook veel druk op dit terrein, waardoor verantwoording en sturing zeer belangrijk is. Vragen als 'hoe gaat het met de inwoners van de stad?', 'hoeveel mensen gaan naar wijkteams?', 'hoeveel worden er doorverwezen naar specialistische zorg?', 'in welke wijken is dat het m e e s t / m i n s t ? ' k u n n e n m e t behulp v a n o p e n d a t a b e n a d e r d w o r d e n .

In veel stedelijke gemeenten legt de gemeente contact met een actieve (jonge) community waar open data al een rol spelen of gemakkelijk opgepakt kunnen worden. Die community kan een aanjagende en informatieve rol nemen in het open data proces. De gemeenten Rotterdam en Dordrecht zochten bijvoorbeeld contact met hogescholen. Hoewel er in Bergen op Zoom geen hoger onderwijsinstellingen zijn, zijn er wel andere ontwikkelingen die veel innoveren. Er zit bijvoorbeeld veel beweging in de biobased-industrie op de Green Chemistry Campus. Daarnaast is in Bergen op Zoom een Fablab (Fabrication Laboratory) aanwezig, waar iedereen gratis of tegen een kleine vergoeding gebruik kan maken van geavanceerde machines en computers als een 3D27

printer.

Bij

gebruikers

van

dit

lab

zit

mogelijk

veel

enthousiasme

voor

applicatieontwikkeling op basis van open data. Bovendien zijn er ook MBO-instellingen in Bergen op Zoom en de nabije omgeving die ICT-opleidingen aanbieden. Aan de slag met open data! 6 gouden tips 1.

"Don't screw up but be able to fail" previous

en "To catch a train, you have to miss the

one"

Durf te experimenteren, durf fouten te maken. Werk met losse kaders, geen strikte kaders waar je niet vanaf mag wijken. Leg die vrije ruimte van tevoren goed vast. 2.

Zorg voor een visie of een doel Ga geen tonnen investeren als je niet weet w a t het nut is. Kijk vooral wat nodig is en pak het pragmatisch aan. Je moet voor het publiceren van data goed nadenken over de meerwaarde die je zoekt/het doel dat je ermee hebt. Niet zomaar data op een site gooien, dan heeft het geen meerwaarde.

3.

Infrastructuur is belangrijk Ook al weet je nog niet of je wel/niet data gaat ontsluiten, zorg dat je de infrastructuur hebt als je ontwikkelingen ziet in de stad waar je open data voor kunt gebruiken. Behandel je data-infrastructuur hetzelfde als je wegeninfrastructuur. Sluit aan bij bestaande techniek (portals), zorg niet voor een verdere fragmentatie van data en ga niet zelf het wiel opnieuw uitvinden. Sluit aan bij de standaarden die er al liggen. Maak gebruik van een Open Source platform om data op aan te bieden (zoals CKAN).

4.

Enthousiaste mensen en een proceseigenaar zijn een must Je moet vooral iemand hebben die kar wil trekken, die enthousiast is. Als ambtenaren en bestuurders er niets in zien, gaat het idee toch de prullenbak in. Naast de ambassadeurs, moeten alle collega's intern mee met het proces o m t r e n t open data. Het gebruik van open data vraagt o m een andere manier van werken (immers, je data w o r d t openbaar, daar kun je op afgerekend en op bevraagd worden). Besteed dus aandacht aan de bewustwording en motivatie van je medewerkers.

5.

Verwacht geen gouden bergen, open data levert niet in één klap veel op Open data is niet de oplossing voor alle beleidsvraagstukken en open data worden niet automatisch gebruikt. Focus dus niet alleen op het openbaar stellen van data maar ook op de koppeling tussen data en gebruikers (activeren). Houd bij aanvang rekening met een incubatietijd voor open data van vier jaar. 28

Presentatie is alles Als je het gebruik van open data wilt faciliteren, denk dan aan de presentatie van je data. Zorg voor een goede kwaliteit: schoon je data op, geef context, geef contactpersonen (die ook echt beschikbaar zijn) en inspireer met mogelijke toepassingen.

29

6. Voor meer informatie Neelie Kroes, 'Open data is een goudmijn', http://www.binnenlandsbestuur.nl/digitaal/nieuws/kroes-open-data-is-eengoudmiin.3097230.lynkx Trendrapport Open Overheid 2014 en 2015 - 2014: http:ZZwww,rekenkamer.nlZdsresource?obiertid^2448Stvpe^org - 2015: http://www.rekenkamer.nl/dsresource?obiectid=21099&tvpe=org Evaluatie effecten open stellen basisregistratie topografie door Wageningen universiteit h t t p : / / w w w . w a g e n i n g e n u r . n l / u p l o a d mmZ6Z0Z9Z059a4c74-d6ac-4f6e-9e47d f l 3 8 b f 9 e 2 2 1 Effecten 7o20van 7o20een 7o20open 7o20BRT 7o20analvse 7o202014.pdf o

o

o

o

o

o

Toolbox Open data - provincie Noord-Holland (http:ZZwww.noordholland.nlZwebZProiectenZNoordHolland-SlimmerZToolbox-Open-Data.htm) "Basisregistratie Topografie als open data een groot succes" http:ZZwww.kadaster.nlZwebZJaarverslag-2014ZJaarverslag-artikelZBasisregistratieTopografie-als-open-data-een-groot-succes.htm Advies gemeente Utrecht aan de hand van voorbeelden bij de andere gemeenten http:ZZwww.scribd.comZdocZl92483163ZUtrecht-Duurzaam-Open-Data) Open cultuurdata project http:ZZwww.opencultuurdata.nlZ

Bijlage 1: Samenstelling projectgroep

Gijs Troost, projectleider Als Trainee van De Toekomst van Brabant is Gijs werkzaam bij de gemeente Moerdijk. Hier houdt hij zich onder andere bezig met burgerparticipatie en de leefbaarheid in het dorp Moerdijk. In zijn eerste traineeperiode was hij werkzaam bij het Vastgoedbedrijf van de gemeente Tilburg, waar hij heeft gewerkt aan de nota bovenwijkse voorzieningen, particulier opdrachtgeverschap en analyses van gemeentelijke

vastgoedposities.

Eerder was Gijs als projectmedewerker bij adviesbureau Companen betrokken bij adviezen

over

wonen

en

de

leefomgeving

in

opdracht

van

gemeenten,

woningcorporaties en zorginstellingen. Aan de Radboud Universiteit is hij als Planoloog afgestudeerd op binnenstedelijke herontwikkeling en daarna bij Conflict Studies op land- en waterconflicten.

Céline Scheinck Céline is een jaar geleden afgestudeerd aan de Hogeschool van Enschede. Waar ze de opleiding Vastgoed&makelaardij volgde. Haar scriptie schreef ze voor een private belegger; een advies wát met zijn circa 200 stadspanden te moeten doen. Uitgewerkt in een model met diverse marktscenario's. Twee maanden later startte ze met het traineeprogramma in Brabant. Na eerste acht maanden bij gemeente Helmond haar kennis te delen en ervaringen op te doen is ze momenteel werkzaam op het Provinciehuis bij het cluster projecten en vastgoed. Hier houdt ze zich voornamelijk bezig diverse kaveluitgifte projecten in het kader van de ruimte voor ruimte regeling.

Iris Dijksterhuis Iris is opgeleid t o t politiek historica aan de Rijksuniversiteit Groningen. Ze onderzocht o.a.

historisch

onrecht

in

Latijns-Amerika

en

vrouwenrechten

in

Nederland.

Momenteel is Iris werkzaam bij t e a m Informatie van de gemeente Roosendaal. Ze verkent de mogelijkheden van open data en big data en onderzoekt de trends en ontwikkelingen

op

het

gebied

van

stuurinformatie

(beleidsinformatie)

in

samenwerkingsverbanden. Daarnaast organiseert ze met een groepje medetrainees de Government Improvement Competition '15-'16. In haar eerste traineeperiode werkte ze bij het cluster Natuur en Milieu van de provincie Noord-Brabant aan toegankelijke natuur in Brabant.

31

Suzanne Lecluijze Suzanne Lecluijze heeft een achtergrond als sociaal pedagoog en onderwijskundige. Ze studeerde in 2014 af aan de Universiteit Utrecht en heeft daarna haar eerste stappen gezet in de gemeentelijke praktijk bij de gemeente Heusden (afdeling Ondersteuning Welzijn). In haar eerste traineeperiode is ze aan de slag gegaan bij het sociaal domein in Eindhoven. Hier heeft zij zich bezig gehouden met het Persoonsgebonden Budget (pgb) beleid en een samenwerkingsproject met welzijnspartijen in de stad. Sinds 1 mei is zij werkzaam bij het programmateam 'Slimmer Werken' bij de provincie N o o r d Brabant. Daarnaast organiseert ze met een groepje medetrainees de Government Improvement Competition '15-'16.

Inge van der Aa In het kader van het traineeprogramma De Toekomst van Brabant is Inge momenteel werkzaam als Bibob-onderzoeker bij het kabinet van de CdK van de provincie NoordBrabant. Daarvoor heeft zij bij de gemeente Eindhoven gewerkt aan verschillende projecten rondom het onderwerp: Innovatie van de gemeentelijke dienstverlening. Zij is Privaatrechtelijk en Staats- 81 Bestuursrechtelijk afgestudeerd aan de Universiteit van Tilburg op

het

gebied van

Private

kwaliteitsborging

in het

Nederlandse

bouwproces.

32

Bijlage 2: Juridisch kader Wetsvoorstel 34123 Wet hergebruik van overheidsinformatie Dit wetsvoorstel w e r d op 12 januari 2015 door minister Plasterk van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties ingediend voor behandeling in de Tweede Kamer.

2

In het kort: Gemeenten zijn verplicht om openbare overheidsinformatie voor hergebruik beschikbaar te stellen indien daar om wordt verzocht! Elk verzoek o m hergebruik moet worden ingewilligd, tenzij sprake is van één van de limitatief omschreven uitzonderingen. Hierbij geldt een inspanningsplicht o m de informatie in een open en machineleesbaar formaat aan te bieden en gebruik te maken van open standaarden. Deze inspanningsverplichting houdt niet in dat met een publieke taak belaste instellingen

in alle gevallen verplicht zijn documenten

elektronisch,

machineleesbaar en met open standaarden beschikbaar te stellen. De gewijzigde richtlijn verplicht hier niet toe indien dit een onevenredig grote inspanning vereist die verder gaat dan een eenvoudige handeling. De tarieven voor de verstrekking van informatie voor hergebruik mogen niet meer bedragen dan de kosten voor verstrekking, reproductie en verspreiding van de informatie; de marginale kosten.

Achtergrond De richtlijn 2003/98/EG van het Europees parlement en de Raad van de Europese Unie van 17 november 2003 inzake hergebruik van overheidsinformatie is op 22 december 2005 in de W e t openbaarheid van bestuur geïmplementeerd. Op 26 juni 2013 is richtlijn 2013/37/EU van het Europees parlement en de Raad t o t wijziging van eerdergenoemde

richtlijn

(2003/98/EG)

inzake

het

hergebruik

van

overheidsinformatie vastgesteld. Deze wijzigingsrichtlijn dient uiterlijk op 18 juli 2015 in nationale wetgeving te zijn omgezet. De regels inzake het hergebruik van overheidsinformatie worden

in een afzonderlijke wet

ondergebracht: de

Wet

hergebruik van overheidsinformatie. Deze w e t omvat uitsluitend de implementatie van de wijzigingsrichtlijn en er worden geen aanvullende nationale maatregelen in geregeld.

2

De informatie in het juridisch kader is gebaseerd op en terug te vinden in de volgende bronnen: Kamerstukken II, 2014-2015, 34 123, nr. 2 Kamerstukken II, 2014-2015, 34 123, nr. 3 (MvT) Kamerstukken II, 2014-2015, 34 123, nr. 7 33

Wetsvoorstel Gemeenten vallen als territoriale lichamen van de staat binnen het toepassingsbereik van de richtlijn en dus binnen het toepassingsbereik van de Wet hergebruik van overheidsinformatie. Het wetsvoorstel doelt met het begrip 'hergebruik' op het gebruik van informatie die aanwezig is bij een met een publieke taak belaste instelling en die gebruikt w o r d t voor andere doeleinden dan het oorspronkelijke doel tijdens productie. Het betreft hier informatie die is vastgelegd in documenten zoals schriftelijke stukken of ander materiaal dat gegevens bevat. Uitgangspunt van de wet is dat in beginsel alle openbare overheidsinformatie zo gemakkelijk mogelijk beschikbaar moet zijn voor burgers en bedrijven. Deze openbare overheidsinformatie kan, naast het doel waarvoor zij is verzameld, waarde

hebben

voor

partijen

buiten

de overheid. Op

overheidsinformatie kunnen nieuwe producten en diensten met

basis

van

uiteenlopende

doeleinden worden ontwikkeld. Burgers kunnen te allen tijde een verzoek o m hergebruik indienen. M e t de komst van dit wetsvoorstel vervalt de keuzevrijheid van de met een publieke taak belaste instellingen waardoor elk verzoek o m hergebruik moet worden ingewilligd, tenzij er sprake is van één van de volgende uitzonderingen: » »

Informatie die niet openbaar is op grond van de W o b of een andere wet; Informatie, zijnde een werk van letterkunde, wetenschap of kunst in de zin van de Auteurswet, een opname van uitvoering, fonogram, eerste vastlegging van een film of een opname van een programma in de zin van de Wet op de naburige rechten of een databank in de zin van de Databankenwet en waarvan de met een publieke taak

belaste instelling niet de

maker,

uitvoerend kunstenaar, producent van fonogrammen, producent van de eerste vastlegging van films, omroeporganisatie of producent van een databank dan wel rechtverkrijgende is; »

Informatie berustend bij een publieke omroep, bij een andere met een publieke omroeptaak belaste instelling of bij een instelling die werkzaam is onder verantwoordelijkheid van een publieke o m r o e p of een andere met een publieke omroeptaak belaste instelling;

» »

Informatie berustend bij onderwijs- en onderzoeksinstellingen; Informatie berustend bij andere culturele instellingen dan bibliotheken en musea;

»

Gedeelten van documenten die alleen logo's, wapens en insignes bevatten;

34

»

Informatie die betrekking heeft op openbare persoonsgegevens waarvan hergebruik onverenigbaar is met de doeleinden waarvoor ze zijn verkregen.

Wijze van terbeschikkingstelling De gewijzigde richtlijn bepaalt dat documenten elektronisch beschikbaar moeten worden gesteld voor hergebruik en indien mogelijk en passend, in een open en machineleesbaar formaat, samen met de metagegevens. Een belangrijk uitgangspunt hierbij is dat de documenten beschikbaar w o r d e n gesteld in de vorm waarin ze aanwezig zijn bij de organisatie waaraan het verzoek o m hergebruik is gericht. Het is niet de bedoeling dat de gevraagde informatie voorafgaand aan het ter beschikking stellen op grote schaal moet worden bewerkt. Wel gaat dit wetsvoorstel er vanuit dat het gebruik van open standaarden in toenemende mate w o r d t gefaciliteerd door de huidige documentmanagementsystemen waardoor verstrekking van informatie die beschikbaar w o r d t gesteld in de vorm waarop het aanwezig is bij de organisatie ook meteen verstrekking in open formaat is. Een document w o r d t als document in machineleesbaar formaat beschouwd als het een bestandsformaat heeft met een zodanige structuur dat softwaretoepassingen eenvoudig gegevens in het document kunnen identificeren, herkennen en extraheren. Op deze manier is automatische verwerking ook gemakkelijker. Kosten Waar mogelijk is het wenselijk o m geen kosten in rekening te brengen voor het verstrekken van informatie. Wanneer met een publieke taak belaste instellingen toch een vergoeding vragen voor het hergebruik van documenten, moet die vergoeding beperkt blijven t o t maximaal de marginale verstrekkingskosten. Dit zijn kosten die direct te koppelen zijn aan de distributie van de documenten. Hierbij kun je denken aan

kosten

voor

de

vermenigvuldiging,

de

verspreiding

en

de

kosten

van

informatiedragers. Kosten voor een reeds bestaande infrastructuur vallen hier niet onder! Ook kosten met betrekking t o t archivering, verkoop en marketing mogen niet gerekend w o r d e n . Let o p ! W a n n e e r documenten proactief en online voor hergebruik

beschikbaar

worden gesteld, bijvoorbeeld via een open data portaal, dan kunnen er geen marginale verstrekkingskosten worden doorberekend, omdat er geen sprake is van een verzoek en omdat het potentiële aantal hergebruikers erg groot kan zijn. De reden o m slechts de marginale verstrekkingskosten in rekening te mogen brengen is dat het informatie betreft die door de publieke sector met publieke middelen reeds is verzameld of geproduceerd in het kader van de uitvoering van de publieke taak. De informatie is in de eerste plaats «input» voor beleid, maar daarnaast ook een bijproduct of «output». Vanuit economisch perspectief is het aan te bevelen deze 35

informatie, die ook voor een ander doel bruikbaar is, beschikbaar te stellen, omdat het welvaart verhogend is.

36

Bijlage 3: Managementsamenvatting 'Wah kos'dah dan? Onderzoek naar de incrementele kosten van aan Open Data doen' De

achtergrond

Gestimuleerd door het Open Data beleid vanuit het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

(het

Ministerie), zien we de laatste jaren steeds

meer

overheidsorganisaties ontvankelijk worden voor, en vorderingen maken bij, het actief ontsluiten van hun openbare overheidsinformatie (Open Data). Dat neemt niet weg dat zij zorgen hebben over, onder meer, mogelijke extra kosten die samenhangen met 'het aan Open Data gaan doen', zeker in deze tijden van krapte. De vraag Binnen

deze

context

beantwoordt

dit

onderzoek

de

vraag

waar

een

overheidsorganisatie qua kosten aan moet denken als het aan Open Data wil gaan doen: de zogenaamde incrementele kosten van Open Data. De schatting van deze kosten is gebaseerd op interviews m e t een vijftal overheidsorganisaties die de beweging naar het doen aan Open Data al gemaakt hebben. Bij de keuze van deze 'cases' is uiteraard zo veel mogelijk aangesloten bij de belevingswereld van de doelgroepen v o o r n o e m d : t w e e gemeenten (Rotterdam en Enschede), een agentschap (het KNMI), een dienst (de Rijksdient voor het Cultureel Erfgoed (RCE)) en een ZBO (het Kadaster). De

uitkomsten

De uitkomsten tonen aan dat het doen aan Open Data vele soorten en maten kent, maar dat er niettemin duidelijke lijnen zichtbaar zijn die het mogelijk maken uitspraken te doen over de hoogte van de kosten, het m o m e n t van optreden en de dekking daarvan. Hieronder een korte samenvatting. 1.

Kijkt men naar de hoogte van de kosten van aan Open Data doen, zou men kunnen zeggen dat men met 50.000 - 70.000 euro de boel in de lucht heeft, gecombineerd met een daarna jaarlijks terugkerende last voor beheer (variërend van praktisch 0 t o t maximaal 50.000 euro).

2.

Op kostensoortenniveau (deze worden toegelicht in paragraaf 1.4) valt op dat: de infrastructurele kosten door de bank genomen het laagst zijn: gemiddeld zo'n 5.000 euro (eenmalig); - de veranderkosten relatief het hoogst zijn. Grosso modo kost het eenmalig circa 1 FTE (rond 50.000 euro) o m het verandertraject door te voeren; - De beheerkosten, cyclisch van aard, een fractie van deze veranderkosten belopen: in de meeste gevallen zo tussen de 10.000 en 15.000 euro.

3.

Boeiend is ook dat in geen van de cases ex ante een duidelijke budgettering heeft plaatsgevonden. Weliswaar hebben sommige organisaties wel een poging gedaan

37

maar dit gebeurde 'over de duim'. Evenmin is er nauwkeurig bijgehouden wat de kosten ex post nu precies beliepen. 4.

Als we kijken naar de verschillende typen organisaties, dan is een duidelijke cesuur waarneembaar tussen enerzijds de 'verstrekkingsprofessionals'

(organisaties

wiens kerntaak het is data te verstrekken (KNMI, Kadaster)) en de andere organisaties anderzijds (gemeenten en RCE). Deze verschillen betreffen: de kosten/data ratio. Bij de verstrekkingsprofessionals liften de (grote hoeveelheden) data gratis mee op de infrastructuur die er al ligt en die benodigd is voor het uitoefenen van de publieke taak. De andere organisaties hebben dat voordeel niet (of minder): zij hebben echt iets aparts 6 moeten opzetten tegen relatief hoge kosten en daar komt bij dat hun data qua volume relatief klein is en bovendien divers. De transformatie-uitdagingen. Hoewel het voor verstrekkingsprofessionals, vanuit macroperspectief, volkomen rationeel is hun data t o t Open Data te maken, schieten de verstrekkingsprofessionals er, op bedrijfsvoeringsniveau bij in. Zij zijn in de 'eigenexploitatieafhankelijkheidsvalkuiľ gevallen: ook al wil men graag meedoen aan de heersende Open Data ambities, het leidt wel t o t een direct exploitatieprobleem, door hun huidig verdienmodel. Dit is zeker op te lossen, immers op macroniveau overstijgen de baten ruimschoots de lasten. De sleutel is gelegen in een eerlijke (her)verdeling van baten lasten en de financiering van de transitie. (Bij het Kadaster speelt dit overigens sterker dan bij het KNMI.) Bij de niet-verstrekkingsprofessionals (de t w e e gemeenten) zien we dat niet de oude businessmodellen, maar het vasthouden van de energie de lastige is. Dikwijls w o r d t het aan Open Data doen gedragen door enkelen binnen de organisatie en dat maakt de operatie kwetsbaar, zeker doordat de baten niet scherp zichtbaar zijn en vaak (in ieder geval in eerste instantie) buiten de organisaties

zullen

neerslaan.

De

cruciale

stap

is

gelegen

in

het

verduurzamen van het Open Data gedachtegoed. Daarbij komt dat er bij deze

gemeenten een lastige combinatie gemaakt

moet w o r d e n : de infrastructurele en veranderkosten liggen bij de CIO (afdeling IM) liggen, terwijl de data en de belangen o m die te delen elders liggen (meer aan de buitenkant van de organisatie). Dit schept, zeker in tijden van krapte, natuurlijk een spanning. 5.

Eén van de vijf cases - de RCE - levert geen harde cijfers op. Niettemin is deze wel gehandhaafd in de rapportage omdat deze een zeer principieel punt raakt. Naarmate het doen aan Open Data meer convergeert met hetgeen de organisatie toch al moet doen (uit hoofde van de publieke taak), is het steeds minder zinvol o m een onderscheid te maken tussen de gebruikers die bediend worden uit 38

hoofde van de publieke taak en de rest van de gebruikers. Zeker als er nauwelijks of geen wettelijke beperkingen zijn data niet open te stellen ligt het voor de hand open by design - op voorhand of bij de aanmaak van data bepalen of deze Open data zullen zijn - integraal toe te passen in het bedrijfsproces. Hiermee dalen de kosten van het aan Open Data doen naar 0. Voor de volledige tekst: http://www.kennisopenbaarbestuur.nl/media/23330/wahkos-dah-dan-onderzoek-naar-de-incrementele-kosten-van-aan-open-data-doen.pdf

39

Bijlage 4: Beslisboom Rotterdam

Gemeente

Rotterdam

lismodel r o t t e r d a m open d a t a i Data Beslismodel it D e s l i s m o d e l ot e n h o e d a t a v a n j o u w c l u s t e r k u n n e n w o r d e n g e o p e n d e n g e s c h i k t k u n n e n w o r d e n g e m a a k t v o o r h e r g e b r u i k V o o r i n f o r m a t i e of e n n a a r F e r r y d e G r o o t , P r o g r a m m a m a n a g e r O p e n D a t a R o t t e r d a m tfh d e g r o o t S r o t t e r d a r n n o Dit m o d e l is g e m a a k t d o o r het K e n n i s C e n t r u m C H o g e s c h o o l R o t t e r d a m in n e t k a d e r v a n h e t 5 I A R a a k P r o j e c t P r o f e s s i o n a l s S u p p o r t e d R o t t e r d a m Open Data voor de G e m e e n t e R o t t e r d a m

a Vraag 1b

Vraag 1a de data g e g e v e n s van of zijn Ue d a t a t e h e r l e i d e n v e n s waar de Weĩ tng p e r s o o n s g e g e v e n s o p

Is n e t D e s t a n d n o g D r u i k ŭ a a i n a het weghalen van p e r s o o n s g e g e v e n s f anonimiseren 7

K u n n e n d e p e r s o o n s g e g e v e n s oj eenvoudige manie* achterhaald w o i d e n d o o r k o p p e l i n g e n m e t ei ander D e s t a n d 7

Vraag 2a uitoefenoare rec hten \ et z i j n d e e e n o r g a a n ) op de d a t a '

Heeft de g e m e e n t e t o e s t e m m i n g van de rechtheDOeride (derde paitij) o m de d a t a vriļ te g e v e n '

Voor het volledige beslismodel: hĩtpV/beslisboom.rotterdamopendata.nl/beslisboom rotterdam open data.pdf

40

Bijlage 5: Inventarisatielijst gemeente Leeuwarden (van The Green Land)

BIJLAGE 2 Data inventarisatie gemeente Leeuwarden v.-

. ,1 . M

I---

.1

11".."

Thema

:ri-t- TC'

Algemeen

I

Voor het hele document zie: http://www.scribd.com/doc/113592298/20121017BIJLAGE-2-Thematische-Weergave-Data-lnventarisatie-Leeuwarden

41