Onderzoek naar de gevolgen van de Nieuwe Influenza A (H1N1) pandemie op de bedrijfsgezondheidszorg

Onderzoek naar de gevolgen van de Nieuwe Influenza A (H1N1) pandemie op de bedrijfsgezondheidszorg.

Copyright © 2010 by iResearch

Niets uit dit rapport mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van iResearch. Voor fouten en of onvolkomenheden in het rapport en eventueel gevolgschade kan iResearch niet aansprakelijk gesteld worden.

Onderzoek naar de gevolgen van de Nieuwe Influenza A (H1N1) pandemie op de bedrijfsgezondheidszorg.

iResearch Oude Kleefsebaan 16 6571 BG Berg en Dal Tel: +31 (0)24 – 6844357 [email protected] September 2010 iResearch Malou Timmers Marianne van der Velde

Voorwoord In dit rapport worden de resultaten weergegeven van het onderzoek naar de gevolgen van de Nieuwe Influenza A (H1N1) pandemie op de bedrijfsgezondheidszorg. Vergelijkbare onderzoeken zijn uitgevoerd onder huisartsen, GGD-professionals en er is een onderzoek gedaan naar de werkdruk onder laboranten. Dit in het kader van een overstijgend onderzoek van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). De resultaten uit dit onderzoek zullen bijdragen aan de evaluatie van het arbobeleid en leveren input voor mogelijke aanpassingen van het arbobeleid tijdens pandemieën. De resultaten van dit onderzoek kunnen tevens worden gebruikt om de draaiboeken, richtlijnen en voorlichting bij influenzapandemieën te verbeteren. Graag willen we de referenten van dit onderzoek bedanken voor hun tijd en betrokkenheid. Tevens dank aan allen die hebben meegewerkt aan de interviews en de verspreiding van de vragenlijst.

iResearch September 2010

Managementsamenvatting Doel - Dit onderzoek is een initiatief van het RIVM en wordt in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) uitgevoerd. Het doel van dit onderzoek is te achterhalen wat de gevolgen zijn van de Nieuwe Influenza A (H1N1) pandemie op de dagelijkse gang van zaken binnen de bedrijfsgezondheidszorg. Methode – Een online vragenlijst, gebaseerd op interviews met experts en een eerdere vragenlijst voor GGD-professionals, is verspreid onder bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten. Verspreiding vond plaats via de ledenlijst van de NVAB en de NVVA. Ook is gebruik gemaakt van de sites van Boaborea, KIZA en ArboInf@ct. Resultaten – 453 arboprofessionals hebben de vragenlijst ingevuld. Uit de resultaten blijkt dat het aantal contacten van patiënten met arboprofessionals toenam ten tijde van de pandemie. Het contact was grotendeels telefonisch. Slechts een klein deel heeft direct contact gehad met besmette patiënten. Over het algemeen zijn de arboprofessionals het eens met de genomen maatregelen tijdens de pandemie. Knelpunten die genoemd werden gingen over „het communiceren van beleidswijzigingen‟, „de besluitvorming vanuit overheidsinstanties‟ en „de tijdigheid van informatie‟. Arboprofessionals richten zich tijdens een pandemie voornamelijk op het aanpassen en opstellen van een BCP en de voorlichting aangaande preventieve maatregelen. Verder gaf de meerderheid aan dat de indicatie van het verstrekken van antivirale middelen mogelijk door andere beroepsgroepen kan geschieden. De arboprofessionals zijn tevreden over de vele informatiebronnen. De meerderheid maakte tijdens de pandemie gebruik van de aangereikte informatie bronnen zoals de website van het RIVM en de NVAB. Zowel ArboInf@ct als de website van het RIVM werden positief beoordeeld. Bijna de helft maakte gebruik van de Leidraad van de NVAB. Over het algemeen vinden respondenten dat informatie meer toegespitst zou moeten zijn op de arbo-sector. Verder is de naleving van voorschriften onder arboprofessionals hoog. Het verzuim tijdens de pandemie valt te verwaarlozen. Aanbevelingen – Verscheidene aanbevelingen zouden de naleving van arboregels vergroten. Hierbij ligt een sterke focus op de informatievoorziening. Arboprofessionals geven duidelijk aan dat de informatie nog onvoldoende toegespitst is op de arbo-sector, wat de toepasbaarheid verkleint. Ook moet men ervoor waken dat er nog meer nieuwe/extra informatiekanalen bij komen. Gepleit moet worden voor één centrale bron die actief wordt bijgehouden met actuele informatie. Verder zou het besluitvormingsproces en beleidswijzigingen meer in overleg met de arboprofessionals moeten plaatsvinden. Bij een pandemie is het van belang dat één organisatie de regie heeft. Het RIVM zou deze centrale rol op zich kunnen nemen. Gedetailleerde informatie over taken en verantwoordelijkheden, het afstemmen van de informatie, en het eenduidig en tijdig naar buiten brengen en actueel houden van de informatie zouden bij deze regierol horen. Tevens is nader onderzoek vereist om meer gedetailleerde en onderbouwde antwoorden te kunnen geven op de onderzoeksvragen.

Inhoudsopgave

1.

Inleiding ......................................................................................................................................... 1 1.1. Nieuwe Influenza A (H1N1) ......................................................................................... 1 1.2. Structuur van de bestrijding tijdens een infectieziekte uitbraak in Nederland...................................................................................................................................... 2 1.3. De bestrijding van de Nieuwe Influenza A (H1N1) uitbraak binnen de bedrijfsgezondheidszorg ......................................................................................................... 3 1.4. Doel van het onderzoek ................................................................................................. 4 1.5. Onderzoeksvragen ........................................................................................................... 4 1.6. Leeswijzer ............................................................................................................................ 5

2.

Methode ......................................................................................................................................... 7 2.1 Doelgroep .............................................................................................................................. 7 2.2 Interviews ............................................................................................................................... 7 2.3 Online vragenlijst ................................................................................................................ 8 2.4 Statistische analyse ........................................................................................................... 9

3.

Resultaten .................................................................................................................................. 11 3.1 Respons ............................................................................................................................... 11 3.2 Persoonlijke gegevens ................................................................................................... 11 3.3 Informatievoorziening .................................................................................................... 11 3.4 Samenwerking .................................................................................................................. 14 3.5 Preventieve maatregelen en besmetting .............................................................. 14 3.6 Verstrekking van antivirale middelen aan werknemers ................................. 16 3.7 Werkdruk, perceptie en impact ................................................................................. 16 3.8 Algemene opmerkingen ............................................................................................... 20

4.

Conclusies .................................................................................................................................. 21 4.1 Informatievoorziening .................................................................................................... 21

4.2 Samenwerking .................................................................................................................. 21 4.3 Preventieve maatregelen en besmetting ............................................................... 22 4.4 Verstrekking van antivirale middelen aan werknemers .................................. 22 4.5 Werkdruk, perceptie en impact ................................................................................. 22 4.6 Onderzoeksvragen .......................................................................................................... 23 5.

Aanbevelingen .......................................................................................................................... 25 5.1 Communicatie .................................................................................................................. 25 5.1.1. Informatievoorzieningproces ........................................................................ 25 5.1.2 Informatiebronnen ............................................................................................. 26 5.2 Nader onderzoek ............................................................................................................. 27

6.

Literatuurlijst ............................................................................................................................. 29

Bijlage 1 Geïnterviewden ............................................................................................................... 31 Bijlage 2 Interviewvragen voor bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten ........................ 33 Bijlage 3 Beschrijving interviews ................................................................................................ 35 Bijlage 4 De vragenlijst voor Arboprofessionals .................................................................. 39 Bijlage 5 Tijdlijn................................................................................................................................. 57 Bijlage 6 Tabellen resultaten ....................................................................................................... 59 Bijlage 7 Resultaten Leidraad van de NVAB ......................................................................... 73

1.

Inleiding

1.1.

Nieuwe Influenza A (H1N1)

In 2009 heeft het Nieuwe Influenza A (H1N1) virus wereldwijd griepklachten veroorzaakt. Het Nieuwe Influenza A (H1N1) virus werd in april 2009 voor het eerst gesignaleerd in Mexico. Ondanks verwoede pogingen om de verspreiding tegen te gaan, werden niet veel later (26 april 2009) de eerste gevallen in Europa bevestigd. De World Health Organisation (WHO) hanteert verschillende pandemische alertheidniveaus om de verspreiding van infectieziekten te classificeren. Zo verhoogde de WHO het pandemisch alertheidsniveau op 27 april 2009 naar level 4 [1]. Dit houdt in dat de ziekte van mens op mens wordt overgedragen en dat de kans op een pandemie significant toeneemt. Op 11 juni 2009 is het pandemisch alertheidsniveau verhoogd naar level 6 [2]. Met ingang van level 6 was er officieel sprake van een grieppandemie 1 (ook wel wereldgriep genoemd) van de Nieuwe Influenza A (H1N1). Actieve opsporing in Nederland werd ingezet op 29 april en het eerste ziektegeval werd op 30 april bevestigd. Verdachte en bevestigde patiënten kregen vanaf 30 april 2009 profylactisch oseltamivir (een antiviraal middel) voorgeschreven om de verspreiding van de Nieuwe Influenza A (H1N1) te bestrijden [3]. Vanaf 23 oktober 2009 is de Nieuwe Influenza A (H1N1) officieel een epidemie 2 in Nederland aangezien toen het aantal wekelijkse consulten bij NIVEL peilstations (locaties die de hoeveelheid patiënten met influenza-achtige ziektebeelden (IAZ) meten) voor IAZ twee weken lang boven de gehanteerde baseline zaten (5 consulten per week per met IAZ per 10.000 inwoners) [4]. In totaal zijn in Nederland vanaf april tot eind 2009 rond de 9.000 gevallen van Nieuwe Influenza A (H1N1) gemeld. Over deze periode zijn in totaal 2206 ziekenhuis opnamen geweest die gerelateerd waren aan de Nieuwe Influenza A (H1N1) pandemie en 62 patiënten zijn mede ten gevolge van de Nieuwe Influenza A (H1N1) pandemie overleden. Bij 90% van de sterfgevallen was sprake van onderliggend lijden (zoals COPD/longziekte of kanker) [4]. De piek van ziektegevallen lag in november 2009 (zie figuur 1). Op 24 december 2009 kwam de epidemie in Nederland officieel tot een einde [2]. Dit is gebaseerd op het feit dat toen het aantal wekelijkse consulten van mensen met een IAZ onder de gehanteerde baseline lag. Op 10 augustus 2010 werd het einde van de pandemie officieel door de WHO vastgesteld.

1

Pandemie: Een pandemie is een epidemie die vrijwel overal op de wereld voorkomt.

Epidemie: Een ziekte die zich op grote schaal voordoet, maar wel gebonden is aan een bepaalde plek en tijd. 2

1

Figuur 1.

1.2.

Aantal ziekenhuisopnamen in Nederland gerelateerd aan laboratoriumbevestigde of waarschijnlijke Nieuwe Influenza A (H1N1); per week van opname t/m 23 december 2009. Bron: RIVM

Structuur van de bestrijding tijdens een infectieziekte uitbraak in Nederland

In Nederland is de infectieziektebestrijding vastgelegd in de Wet publieke gezondheid (Wpg). De verantwoordelijkheid voor de bestrijding ligt in principe bij de gemeenten, maar de uitvoering van de bestrijding is in handen van de GGD. In het geval van een uitbraak of epidemie met potentieel nationale of internationale implicaties ligt de verantwoordelijkheid voor de bestrijding bij de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (Ministerie van VWS). Dit geldt ook in het geval van een ziekte met de status A [5]. Een ziekte met de status A moet direct door de behandelend arts of door een instelling gemeld worden aan de GGD en maatregelen zoals gedwongen opname tot isolatie of thuisisolatie, gedwongen quarantaine en verbod van beroepsuitoefening mogen gebruikt worden. Op 27 april kreeg Nieuwe Influenza A (H1N1) de status A. Bij de bestrijding van een infectieziekte werkt de minister van VWS intensief samen met het Centrum voor Infectieziektebestrijding (CIb), onderdeel van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). De afdeling Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding (LCI, onderdeel van het CIb) is verantwoordelijk voor de landelijke coördinatie van de bestrijding. De LCI verzorgt het landelijke beleid door nauw samen te werken met de verschillende GGD‟en en andere infectieziekteprofessionals en zo nodig door het Outbreak Management Team (OMT) in werking te stellen. Om snel met alle betrokken beroepsgroepen te communiceren wordt gebruik gemaakt van een elektronische berichtenservice, genaamd Inf@ct. Deze 2

berichtenservice is in 2001 van start gegaan in samenwerking met de Vereniging voor Infectieziekten (VIZ) en de Nederlandse Vereniging voor Medische Microbiologie (NVMM). Tijdens een crisis kunnen, binnen een zeer korte tijd, alle betrokkenen via de Inf@ct-berichten op de hoogte worden gebracht van nieuwe ontwikkelingen.

1.3.

De bestrijding van de Nieuwe Influenza A (H1N1) uitbraak binnen de bedrijfsgezondheidszorg

Uit bovenstaande paragraaf blijkt dat de algemene aanpak rondom de bestijding van infectieziekten in Nederland duidelijk uitgewerkt is. Een grote rol is weggelegd voor de GGD‟en en voor deze beroepsgroep is dan ook veel informatie beschikbaar (in de vorm van o.a. Inf@ctberichten, draaiboeken, richtlijnen etc.). Een andere sector die ook veel met een infectieziekte te maken kan hebben is de arbo-sector. Het RIVM heeft een draaiboek Influenza opgesteld [6]. Dit draaiboek bestaat uit verschillende onderdelen, waaronder een 3 delig- operationeel draaiboek, een implementatieplan, afnametechniek influenzadiagnostiek en een landelijk draaiboek Publiekcommunicatie Grieppandemie [7]. In de verschillende onderdelen van dit draaiboek komt de arbo-sector summier of niet aan de orde. Regulatie van de arbo-sector ten tijde van een infectieziekte uitbraak wordt van de individuele bedrijven verwacht. Echter, deze individuele bedrijven hebben vaak andere belangen (met name economische belangen) voorop staan in plaats van nationale volksgezondheidsbelangen. Afgevraagd kan worden of van deze bedrijven verlangd kan worden dat zij de regulatie op zich nemen aangezien bedrijfsartsen verschillende denk- en werkwijzen hebben ten aanzien van infectieziekten [8]. De afgelopen jaren zijn wel vanuit andere hoeken verschillende initiatieven ondernomen om een bijdrage te leveren aan de regulatie van een infectieziekte uitbraak, specifiek gericht op de arbo-sector. Deze initiatieven kwamen vanuit de NVAB (Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en bedrijfsgeneeskunde) en de NCvB (Nederlands Centrum voor Beroepsziekten). Ook binnen het RIVM zijn het afgelopen jaar vorderingen gemaakt om werknemers als risicogroep (gedurende een infectieziektecrisis) hoger op de agenda te plaatsen. Een zogenaamd Arbeidsomstandigheden Management Team (AMT) is opgericht en op 23 juni 2009 van start gegaan. In dit team waarin verschillende arboprofessionals zitting hebben, wordt voorafgaand aan een OMT gesproken over de arbeidsgerelateerde risico‟s die een uitbraak kan hebben en welke maatregelen noodzakelijk zijn. Het AMT heeft, door het succes van Inf@ct, eind mei 2009 besloten om een ArboInf@ct te verspreiden onder de arbeidsprofessionals. Hierin werden de beslissingen, genomen door het Ministerie van VWS en het RIVM/LCI, verspreid en uitgelegd. Tevens werd de praktische toepassing voor de arbeidsprofessionals beschreven. ArboInf@ct werd verspreid via een direct mailing waarvoor bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten zich konden aanmelden op de website van het NCvB. Ondanks bovengenoemde initiatieven blijkt dat de arboprofessionals nog geen vast omlijnde taakomschrijving hebben tijdens een infectieziekte uitbraak. Tijdens 3

de seizoensgriep wordt gebruik gemaakt van de logistiek en adviezen van de arbodiensten om werknemers die in aanmerking komen voor een vaccin, te vaccineren. Echter, ten tijde van de Nieuwe Influenza A (H1N1) pandemie bleven de taken voor de arboprofessionals onduidelijk. Bijvoorbeeld ten aanzien van het voorschrijven van profylaxe. Dit kan komen doordat in het begin van de pandemie weinig informatie bekend was over de pathogeniciteit van het Nieuwe Influenza A (H1N1) virus. Dit kan er toe geleid hebben dat de kennis over het virus en de verspreiding ervan op de werkvloer gering was en mogelijk niet voldoende toepasbaar. Als uitgangspunt werd dan ook teruggegrepen op eerder toegepaste methoden zoals handen wassen met desinfecterende zeep/alcohol, geen handen schudden, niezen in de elleboogholte en thuiswerken.

1.4.

Doel van het onderzoek

Dit onderzoek is een initiatief van het RIVM en wordt in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) uitgevoerd. Het doel van dit onderzoek is te achterhalen wat de gevolgen zijn van de Nieuwe Influenza A (H1N1) pandemie op de dagelijkse gang van zaken binnen de bedrijfsgezondheidszorg. Het onderzoek richt zich op het arbobeleid vanuit het perspectief van de bedrijfsarts. De resultaten van dit onderzoek kunnen bijdragen aan de evaluatie van het arbobeleid en leveren voor het RIVM input voor mogelijke aanpassingen van het arbobeleid tijdens pandemieën. Dit onderzoek zal dan ook leiden tot aanbevelingen voor bedrijfsgezondheidszorg aangaande gezond werken ten tijde van een pandemie. Daarnaast zijn binnen dit onderzoek een aantal vragen opgenomen voor de NVAB (Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en bedrijfsgeneeskunde). De NVAB zal de resultaten gebruiken om de Leidraad „Influenzapandemie, infectiepreventie van werkenden‟ te verbeteren en om een richtlijn Influenzapandemie te ontwikkelen.

1.5.

Onderzoeksvragen

De centrale vraag binnen dit onderzoek is: „Wat zijn de gevolgen van de Nieuwe Influenza A (H1N1) pandemie op de dagelijkse gang van zaken binnen de bedrijfsgezondheidszorg?‟. Naast deze onderzoeksvraag zijn er een aantal specifieke subonderzoeksvragen opgesteld: 1. In welke mate verandert het aantal contacten met bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten tijdens verschillende fasen van de pandemie en wat zijn de redenen voor deze contacten? 2. Hoe ervaren de bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten de maatregelen die worden genomen tijdens verschillende fasen van de pandemie? 3. Hoe vullen bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten hun verantwoordelijkheid in tijdens de pandemie? 4. Is de benodigde informatie voor bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten beschikbaar?

4

5. Hoe is de compliance van bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten ten aanzien van de genomen maatregelen? 6. Wat is de omvang van verzuimduur en – frequentie ten gevolge van de pandemie? 7. Hoe kan ervoor gezorgd worden dat er een betere en makkelijkere naleving van de arboregels is tijdens een pandemie? (hieronder wordt verstaan; betere risico-inschatting, betere selectie van maatregelen, betere implementatie).

1.6.

Leeswijzer

Dit rapport is als volgt opgebouwd. In hoofdstuk twee wordt beschreven op welke wijze dit onderzoek is aangepakt en uitgevoerd. In hoofdstuk drie worden de resultaten beschreven. Hierin komen de onderwerpen aanbod zoals ze ook zijn opgenomen in de vragenlijst. In het daarop volgende hoofdstuk worden de conclusies gegeven. Tenslotte bevat hoofdstuk vijf de aanbevelingen.

5

6

2.

Methode

Voor dit onderzoek is op verschillende manieren informatie verzameld. Ten eerste zijn interviews met experts (bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten) gehouden. Deze interviews met experts hadden als doel de onderwerpen voor de vragenlijst te bepalen. Ten tweede is op basis van deze interviews een online vragenlijst opgesteld en grootschalig verspreid onder de doelgroep bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten. Hieronder wordt de werkwijze nader toegelicht.

2.1 Doelgroep Zowel de bedrijfsartsen als de arbeidshygiënisten zijn werkzaam in de bedrijfsgezondheidszorg. In samenspraak met het RIVM is daarom besloten om beide beroepsgroepen te benaderen voor het onderzoek. Via email (electronic mail) hebben alle leden van de NVAB de link naar de website met de vragenlijst ontvangen (ongeveer 2100 leden). Dezelfde direct mail is verstuurd naar de leden van de Nederlandse Vereniging voor Arbeidshygiëne (NVvA) (ongeveer 380 leden). Tevens is de link naar de website met de vragenlijst geplaatst op de website van Boaborea, een brancheorganisatie voor dienstverleners die actief zijn op het terrein van werk, loopbaan en vitaliteit en de website van KIZA (Kennisinformatiesysteem Infectie Ziekten bij de Arbeid) een verzameling van informatie specifiek over infectieziekten in relatie tot werk en werkomstandigheden. Tevens is de link opgenomen in een ArboInf@ct-bericht medio juni. Na twee weken is een herinneringsmail gestuurd naar alle leden van de NVAB. Om organisatorische redenen is geen herinneringsmail verstuurd naar de NVvA leden. Doordat gebruikt is gemaakt van meerdere verspreidingskanalen is het exacte aantal benaderde respondenten is onbekend. Hierdoor kan het responspercentage niet berekend worden.

2.2 Interviews Om te achterhalen wat gespeeld heeft bij de bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten tijdens de pandemie in Nederland zijn interviews gehouden met een aantal bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten die hier verder als experts worden aangeduid. Op basis van een aangereikte namenlijst door de referenten (zie bijlage 1) is een aantal bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten per e-mail en/of telefonisch benaderd voor een interview. In totaal zijn 12 interviews gehouden waarvan 9 met bedrijfsartsen, 2 met arbeidshygiënisten en 1 met de vertegenwoordiger van een brancheorganisatie. Het doel van de interviews was om informatie te verzamelen over de gevolgen van de Nieuwe Influenza A (H1N1) pandemie op de dagelijkse gang van zaken in de bedrijfsgezondheidszorg zodat deze onderwerpen meegenomen konden worden in de vragenlijst. Voor de lijst met geïnterviewden wordt verwezen naar bijlage 1.

7

Twee interviews zijn mondeling afgenomen en de overige 10 interviews telefonisch. Een interview duurde ongeveer 30-45 minuten. Interviews werden „anoniem‟ verwerkt zodat geïnterviewden vrij konden spreken. Voorafgaand aan de interviews is een gestructureerde vragenlijst opgesteld (bijlage 2). Tijdens de interviews zijn vragen over de algehele gang van zaken binnen de arbo-sector en specifiek de pandemie aan bod gekomen. De antwoorden op deze vragen zijn genotuleerd en na afloop van elk interview is een verslag opgesteld. Voor een samenvatting van de informatie uit de interviews wordt verwezen naar bijlage 3.

2.3 Online vragenlijst Op basis van de 12 interviews met experts is een vragenlijst opgesteld voor bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten (bijlage 4). Een eerdere vragenlijst naar de impact van de Nieuwe Influenza A (H1N1) pandemie op GGD-professionals heeft als voorbeeld gediend [9]. In de vragenlijst voor bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten is gebruik gemaakt van een boomstructuur. Dit houdt in dat een respondent alleen de vragen krijgt die op zijn/haar situatie van toepassing zijn. Bijvoorbeeld de vragen over de Leidraad zijn alleen gesteld aan bedrijfsartsen die bekend zijn met de Leidraad. De vragenlijst voor de bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten omvatte verschillende onderwerpen. Hieronder wordt per onderwerp een korte toelichting gegeven. De vragenlijst begon met persoonlijke gegevens die inzicht geven in kenmerken van de respondenten. Daarop volgend kwam de sectie „informatievoorziening‟ aanbod. Hierin zijn vragen opgenomen over de ArboInf@ct berichten, de themawebsite van het RIVM en vragen over de Leidraad van de NVAB. Ook zijn enkele algemene vragen over de informatievoorziening tijdens de pandemie opgenomen. De vragen over de informatievoorziening zijn gericht op het beoordelen van de communicatiekanalen en de (mogelijke) toepasbaarheid in de toekomst. In samenspraak met de NVAB is een aparte sectie met vragen over de Leidraad “Influenzapademie, infectiepreventie van werkenden” opgenomen. De vragen gingen in op het gebruik van de Leidraad en de beschikbare informatie aan de hand van de indicatoren uit de Leidraad. Bij de Nieuwe Influenza A (H1N1) pandemie zijn verschillende partijen betrokken geweest. In de vragenlijst gaat de sectie „samenwerking‟ dieper in op welke samenwerkingsverbanden gelegd zijn en hoe deze samenwerking verliep. De sectie „preventieve maatregelen en besmetting‟ vraagt naar het gebruik van het bedrijfscontinuïteitsplan (BCP) en de mogelijke preventieve maatregelen die aangeraden zijn. Ook gaat deze sectie verder in op de mogelijkheid tot besmetting tijdens de werkzaamheden. „Verstrekking van antivirale middelen aan werknemers‟ is gericht op de houding van de doelgroep ten opzichte van het gebruik van antivirale middelen ten tijde van de pandemie en de besluitvorming hieromtrent. Ook wordt gevraagd naar de casusdefinitie en of deze gebruikt is. Tot slot wordt ingegaan op „werkdruk, perceptie en impact‟ tijdens van de pandemie. Hierin wordt gevraagd naar de extra belasting en de impact ten tijde van de pandemie, maar ook naar het verzuim en de eigen inschatting van de ernst. De vragenlijst sluit af met ruimte voor algemene opmerkingen.

8

Stellingen zijn gecodeerd op een vijfpunt schaal, van „helemaal eens‟ tot „helemaal oneens‟. Tevens is gebruik gemaakt van dichotome variabelen zoals „ja‟ en „nee‟. Bij de vragen over de Leidraad is gebruikt gemaakt van de antwoordcategorieën „ja, bij alle bedrijven‟, „ja, bij sommige bedrijven‟ en „nee‟. De vragenlijst ging in op de periode april tot en met december 2009, de periode van de Nieuwe Influenza A (H1N1) pandemie in Nederland. Aan het begin van de vragenlijst is een tijdlijn (bijlage 5) toegevoegd om een globaal beeld te schetsen van de gebeurtenissen en wijzigingen in het (arbo-)beleid ten tijde van de grieppandemie. Het invullen van de vragenlijst was anoniem en vrijwillig en duurde ongeveer 20 minuten. De vragenlijst is online getest door drie onderzoekers en vijf referenten (bijlage 1).

2.4 Statistische analyse De gegevens zijn geanalyseerd met behulp van het statistische computerprogramma SPSS 18.0 (SPSS Inc. Chicago, Illinois). Vragenlijsten die vroegtijdig zijn afgebroken, zijn niet meegenomen in de analyse. Tijdens de analyse zijn frequentietabellen opgesteld voor alle vragen. Dit is gedaan met behulp van percentages en zogenoemde crosstabellen. Vervolgens zijn verbanden en onderlinge relaties onderzocht. Dit gebeurde met behulp van T-testen en ANOVA‟s, afhankelijk van de soort variabele. Met behulp van post-hoc tests is onderzocht welke groepen van elkaar verschilden. Hierbij werd gebruik gemaakt van de Games-Howell procedure. In alle gevallen werd uitgegaan van een significantie van p=0.05.

9

10

3.

Resultaten

In dit hoofdstuk worden de resultaten die verkregen zijn via de online vragenlijst beschreven. Met schuingedrukte letters is aangegeven wanneer de mening van de geïnterviewde experts de resultaten uit de vragenlijst verduidelijken of wanneer de mening van de geïnterviewde experts niet overeenkomt met de resultaten van de vragenlijst.

3.1 Respons De vragenlijst is ingevuld door 453 respondenten. Doordat de vragenlijst via meerdere websites te bereiken was, is het responspercentage niet vast te stellen. Het aantal respondenten kan per vraag wisselen omdat niet iedereen alle vragen heeft gekregen. In dit hoofdstuk worden aantallen in percentages uitgedrukt. In bijlage 6 zijn de antwoorden op alle vragen in tabellen weergegeven.

3.2 Persoonlijke gegevens Van de respondenten is 67,9% bedrijfsarts (66,4% is BIG geregistreerd en 1,5% is niet BIG geregistreerd) en 14,8% is arbeidshygiënist. 17,2% heeft bij beroep „anders‟ ingevuld; deze respondenten behoren echter ook tot de doelgroep van dit onderzoek maar hebben een (extra) specialisatie aangegeven. De helft van de respondenten behoort tot de leeftijdscategorie 45 tot en met 54 jaar en ongeveer 60% van de respondenten behoort tot het mannelijke geslacht. Tevens is de meerderheid (82,3%) al 11 jaar of langer werkzaam in de arbo-sector. De respondenten zijn veelal werkzaam in verschillende bedrijfstakken. Gevraagd is naar de bedrijfstak waar de respondent hoofdzakelijk werkzaam is. Hierop heeft 22,4% geantwoord werkzaam te zijn voor een zorginstelling. Daarnaast antwoordde 46,3% „anders‟. Hieronder wordt voornamelijk verstaan de sectoren (zware) industrie, transport en logistiek. Verder heeft 42% van de respondenten aangegeven dat zijn/haar hoofdwerkzaamheden bestaan uit uitvoerende taken, 6,1% heeft beleidsmatige taken en 50% geeft aan zowel uitvoerende als beleidsmatige taken uit te voeren. Bijna 75% heeft aangegeven geen direct contact te hebben gehad met besmette patiënten gedurende de pandemie. Over het algemeen werken de respondenten (85,3%) voor bedrijven waar gemiddeld meer dan 100 werknemers werkzaam zijn. Tot slot heeft 72,7% aangegeven nog niet eerder betrokken te zijn geweest bij een landelijke infectieziektecrisis. Zie voor overige cijfers bijlage 6.

3.3 Informatievoorziening Aan alle respondenten is gevraagd welke informatiebronnen zij tijdens de pandemie hebben gebruikt (figuur 2). De bronnen die veel respondenten hebben gebruikt zijn; de website van het RIVM/LCI (94%), NVAB (70%), KIZA (54,6%) en eigen informatiebronnen zoals informatie via collega‟s (52,8%).

11

Anders

13,3%

Vaktijdschriften

40,8%

Media

48,6%

Eigen bronnen

52,8%

Intranet www.bewustgepriktvooru.nl

45,6%

0,5%

Arbo-nieuws

7,3%

Arbo-alert

14,4%

KIZA

54,6%

Gezondheidsraad

25,5%

WHO

37,2%

NVI

5,7%

NECDC

1,4%

ECDC

15,4%

SZW

45,6%

ArboInf@ct / Inf@ct

37,8%

NCvB

18,1%

NVAB

70,0%

RIVM/LCI 0,0%

Figuur 2.

94,0% 10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

70,0%

Gebruikte informatiebronnen ten tijde van de pandemie.

Over drie informatiebronnen zijn verdiepende vragen gesteld; de ArboInf@ctberichten, de themawebsite van het RIVM en de door de NVAB opstelde Leidraad „Influenzapandemie, infectiepreventie van werkenden‟.

Arboinf@ct-berichten Van de respondenten heeft 51,3% gerapporteerd op de hoogte te zijn van de ArboInf@ct-berichten die ten tijde van de pandemie door RIVM in samenwerking met NCvB zijn verstuurd. Hiervan is ruim de helft via mailing met de ArboInf@ctberichten in aanraking gekomen. Ruim de helft heeft zich ook geabonneerd op de ArboInf@ct-berichten. Daarnaast vindt 70% de frequentie van de ArboInf@ctberichten voldoende en vindt 71% dat de ArboInf@ct-berichten de juiste vorm van communicatie is tussen het RIVM, de NCvB en de arboprofessionals. Tevens vindt 71% dat de informatie die toegespitst is op de arbo-sector duidelijk en 68,1% vindt de onderbouwing van de standpunten van het RIVM duidelijk. Gevraagd is of de respondenten suggesties hebben voor verbetering van de ArboInf@ct-berichten. Suggesties die meerdere keren zijn genoemd: 1) de berichten eerder versturen, 2) meer informatie specifiek toespitsen op de arbosector.

Themawebsite RIVM Van de respondenten heeft 63,5% gerapporteerd bekend te zijn met de themawebsite van het RIVM. Ruim driekwart van de respondenten (78,3%) heeft de website van het RIVM regelmatig gebruikt en driekwart (76,7%) vindt de website relevant. Ook voor de themawebsite van het RIVM is gevraagd naar suggesties voor verbetering. Hieruit kwam naar voren: 1) overzichtelijkheid kan 12

80,0%

90,0%

100,0%

worden verbeterd, 2) betere afstemming met overige berichtgeving 3) meer toespitsen op arbo-sector of een apart gedeelte voor bedrijfsartsen maken op de website.

Leidraad De vragen over de Leidraad „Influenzapandemie, infectiepreventie van werkenden‟ zijn alleen gesteld aan bedrijfsartsen (N = 308). Van alle bedrijfsartsen rapporteert 84,4% bekend te zijn met de Leidraad van de NVAB. Hiervan zegt 42,7% de Leidraad regelmatig te hebben gebruikt. Tevens is gevraagd naar suggesties voor verbetering. Hieruit kwam naar voren: 1) de Leidraad eerder uitgeven, 2) de Leidraad dynamisch opstellen in plaats van statisch. In bijlage 7 zijn de overige resultaten (voor het onderzoek van de NVAB) met betrekking tot de Leidraad kort weergegeven. Aan de respondenten is een aantal stellingen over de drie informatiebronnen voorgelegd. Bijvoorbeeld „Ik vond de ArboInf@ct berichten duidelijk geformuleerd‟. Hieronder volgt een tabel (tabel 1) die het percentage respondenten weergeeft die het „helemaal eens‟ zijn of „eens‟ zijn met de stelling.

Tabel 1. Vragen over de informatievoorziening.

ArboInf@ct (%)

Themawebsite RIVM (%)

Leidraad (%)

Duidelijk geformuleerd

86

85,8

63

Relevant

-

76,7

70,8

Volledig

75,9

65,2

41,1

Overzichtelijk

-

69,6

57,7

Up to date

79,8

74,7

37,7

Toepasbaar

66,2

72,7

61,2

Regelmatig gebruikt

65,3

78,3

-

Aan alle respondenten is gevraagd of meer informatie over de pandemie gewenst was. Maar 7,1% heeft aangegeven dat meer informatie over de pandemie gewenst was. Als toelichting hierop hebben een aantal respondenten aangegeven dat in een eerder stadium informatie is gewenst over het mogelijke beloop zodat een inschatting gemaakt kan worden van de ernst en impact. Daarnaast heeft 12,2% aangegeven dat meer informatie over hoe te handelen tijdens de pandemie gewenst is. Verder is aangegeven dat met name meer concrete informatie is gewenst over de rol van de bedrijfsarts en eenduidige informatie

13

over het voorschrijven van antivirale middelen. Daarnaast is gevraagd via welke andere kanalen de respondenten graag informatie willen ontvangen. Over het algemeen wordt daarop geantwoord dat men ervoor moet waken dat er nog meer „nieuwe/extra‟ informatiekanalen bij komen.

3.4 Samenwerking Aan zowel de bedrijfsartsen als de arbeidshygiënisten is gevraagd met welke partijen zij tijdens de pandemie hebben samengewerkt. De respondenten hebben gerapporteerd regelmatig tot veel samen te werken met de bedrijfsleiding (79,8%), de communicatieafdeling (52,2%) en met (andere) arbodiensten (38,6%). Over het algemeen verliep dit contact volgens de respondenten goed tot uitstekend. Opvallend is dat relatief weinig samengewerkt is met de GGD‟en (16,1%) en de huisartsen (9,8%). Met name bij de huisarts wordt aangegeven dat het contact soms wisselend verliep (28%). Een knelpunt waar een aantal respondenten (18,5%) tegenaan liep bij de samenwerking met de GGD‟en tijdens de pandemie is dat de GGD‟en een andere perceptie hadden van risico‟s. Ook tijdens de interviews kwam dit verschil naar voren; GGD’en werken vanuit het populatie-preventieprincipe (gericht op hele bevolking) en de bedrijfsartsen werken meer vanuit het individuele preventieprincipe (gericht op één werknemer). Tevens is gekeken naar de samenwerking met het RIVM. Van de respondenten geeft 54,9% aan nooit te hebben samengewerkt met het RIVM, 22,8% zegt zelden en 22,3% geeft aan regelmatig tot vaak samen te hebben gewerkt met het RIVM. Indien er contact is geweest, verliep dit over het algemeen goed tot uitstekend (67,6%). Voor percentages van de overige samenwerkingspartners wordt verwezen naar bijlage 6.

3.5 Preventieve maatregelen en besmetting In de vragenlijst is ingegaan op het gebruik van het bedrijfscontinuïteitsplan (BCP). In ruim driekwart (78,2%) van de gevallen beschikken de respondenten over een BCP en in 59,5% van de gevallen zijn de respondenten betrokken bij het opstellen van het BCP. Door meer dan de helft van de respondenten (67,2%) wordt het opstellen of het ondersteunen bij het opstellen van het BCP ook als een van de taken gezien. Bij 67,8% van de respondenten is het BCP aangepast ten behoeve van de Nieuwe Influenza A (H1N1) pandemie en in 15,9% van de gevallen is er een apart pandemie document opgesteld specifiek voor de Nieuwe Influenza A (H1N1) situatie. Onderzocht is of er verschillen zijn tussen de bedrijfstakken ten aanzien van het BCP (p=0.000). Significante verschillen blijken te zitten tussen zorginstellingen en het onderwijs en het onderwijs en de financiële sector. Ook zijn er verschillen tussen respondenten met beleidsmatige of uitvoerende werkzaamheden ten aanzien van het BCP (voor de vragen 101, 102 en 103; p=0.001, p=0.000 en

14

p=0.025). Zo beschikken respondenten met uitvoerende werkzaamheden vaker over een BCP. Onderlinge verbanden tussen de bedrijfstak waarin men werkzaam is en de BPC vragen konden niet worden bevestigd (bijlage 5; vragen 100-103). Over het algemeen worden vaak preventieve maatregelen genomen (95,3%). De meeste voorkomende preventieve maatregel is gebruik maken van zeep/alcohol (91,4%), gevolgd door het aanpassen van de omgangsvormen (50,7%), thuiswerken (31,3%) en beperkt reizen (29,2%) (tabel 2). Slechts 4,7% neemt geen preventieve maatregelen.

Tabel 2. Preventieve maatregelen.

Preventie maatregelen

Percentage (%)

Gebruik maken van zeep/alcohol

91,4

Aanpassen van de omgangsvormen

50,7

Thuiswerken

31,3

Beperkt reizen naar risicolanden

29,2

Gebruik van mondkapjes/maskers

21,9

Anders

7,8

Gebruik van beschermde brillen

4,4

Schermen plaatsen bij personen die werkzaamheden verrichten aan de balie

1,8

In de vragenlijst is tevens ingegaan op de mogelijke besmetting tijdens de werkzaamheden. Van de respondenten geeft 88,8% aan geen Nieuwe Influenza A (H1N1) gehad te hebben en 10,7% zegt het mogelijk gehad te hebben, maar dit is niet bevestigd door laboratoriumonderzoek. Van respondenten die wel Nieuwe Influenza A (H1N1) gehad hebben, geeft 55,8% aan dit zeker of mogelijk tijdens de werkzaamheden opgelopen te hebben. Toch geeft 66,6% aan zich nooit zorgen te maken over besmetting tijdens de werkzaamheden. Bijna éénderde (29,5%) heeft zich soms zorgen gemaakt over een mogelijke besmetting ten gevolge van de werkzaamheden. Uit de interviews bleek dat besmetting tijdens de werkzaamheden wordt gezien als een risico verbonden aan het werk en dat dit geen punt van bezorgdheid is. Respondenten die eerder een pandemie hebben meegemaakt (zoals Av. Influenza (H7N7), SARS), beschikken vaker over een BCP (p=0.015) en zijn ook vaker betrokken bij het opstellen van het BCP (p=0.025). Echter, het eerder meemaken van een pandemie heeft geen verband met het aanpassen en toepassen van een BCP. Verder is het beschikken, opstellen, 15

ondersteunen en aanpassen van een BCP niet gerelateerd aan de werkervaring van respondenten of direct contact met cliënten.

3.6 Verstrekking van antivirale middelen aan werknemers Het beleid ten aanzien van het voorschrijven van antivirale middelen is enkele keren aangepast. In eerste instantie was er ruimte voor het inzetten van antivirale middelen in het kader van bedrijfscontinuïteit van bedrijven behorende tot de nationale vitale infrastructuur [10]. In het uiteindelijke advies van het RIVM wordt het voorschrijven van antivirale middelen om niet medische redenen ontraden. Ook raadde het RIVM af dat bedrijfsartsen antivirale middelen gingen voorschrijven. Uit de vragenlijst blijkt dat 79,6% van de respondenten achter de keuze stond om antivirale middelen alleen voor te schrijven bij medische indicaties. Dit in tegenspraak met de interviews gehouden met experts waarin over het algemeen werd aangegeven dat er wel indicaties waren voor de inzet van antivirale middelen om niet medische redenen, mits er goede protocollen aanwezig zijn. Ook waren de geïnterviewde experts van mening dat, gesteld dat er goede protocollen waren, de bedrijfsartsen zelf in staat zijn te beoordelen of er sprake is van een profylactische indicatie tot inzet van antivirale middelen. Tevens geven zij aan dat beter gebruik gemaakt moet worden van het bestaande logistieke netwerk rondom de vaccinatie voor de seizoensgriep. Toch zegt 35,5% van de respondenten dat het voorschrijven van antivirale middelen tot zijn/haar taak behoort. Van deze 35,5%, werkt 48,5% in een zorginstelling. Van de 27,2% die daadwerkelijk antivirale middelen verstrekt heeft, werkt 48,6% in een zorginstelling. De redenen om profylaxe voor te schrijven werd in de meeste gevallen gemaakt op basis van het BCP. Het betrof dan personen met sleutelposities, risicogroepen en reizigers naar risicogebieden. In de meeste gevallen is profylaxe uit voorzorg voorgeschreven, maar is er niet tot daadwerkelijk gebruik overgegaan. Van de 89% van de respondenten die op de hoogte zijn van de casusdefinitie, heeft 77,1% de casusdefinitie gehanteerd. De geïnterviewde experts hebben een andere mening hierover. Zij denken dat de casusdefinitie niet gebruikt wordt.

3.7 Werkdruk, perceptie en impact Aan de respondenten is gevraagd of en hoeveel werkdruk de pandemie opleverde, wat hun perceptie is van de pandemie en de impact op het verzuim.

Werkdruk 91,9% van de respondenten is niet meer dan 8 uur per week betrokken geweest bij de Nieuwe Influenza A (H1N1) pandemie (figuur 3). Meer dan de helft (56,9%) van de respondenten geeft aan dat er nooit sprake is geweest van overuren. Bij 12,8% is er regelmatig sprake van overuren en bij 30,3% incidenteel.

16

Geen 1 tot 4 4tot 8 9 tot 12 13 tot 16 17 tot 20 meer dan 20

Figuur 3.

Aantal uren betrokken bij de Nieuwe Influenza A (H1N1).

16,4% van de respondenten zegt absoluut geen extra werkdruk te hebben ervaren. Bij 39,9% van de respondenten viel de extra werkdruk binnen de reguliere werktijden. Bijna de helft (44,6%) geeft aan dat er sprake is van grote of enigszins extra werkdruk (figuur 4). Driekwart (74,9%) van de extra werkdruk valt binnen de reguliere werktijden.

Ja, in grote mate

Ja, enigzins

Nee, viel binnen de reguliere werktijden Nee, absoluut niet

Figuur 4.

Werkdruk ten tijde van de pandemie.

De extra werkdruk is te wijten aan verschillende taken. Deze bestonden vooral uit extra vragen van werknemers en werkgevers (87,3%), overleg (69,3%), telefonische contactmomenten (68,7%) en individuele adviezen (63,3%) (tabel 3).

17

Tabel 3. Taken die extra werkdruk opleverden.

Taken

Percentage (%)

Extra vragen van werknemers en werkgevers

87,3

Overleg

69,3

Telefonische contactmomenten

68,7

Individuele adviezen

63,3

Opstellen van protocollen

53,6

BCP opstellen/aanpassen

52,4

Voorlichting/workshops/trainingen geven

51,8

Deelname werkgroepen

50

Agenderen pandemie

49,4

Adviezen (persoonlijke) bescherming/preventie maatregelen

48,8

Bijeenkomsten

45,2

(Extra) spreekuren

33,1

Overig

21,1

Verzuimbeleid

18,7

Risicoinventarisatie

15,1

Organisatorische aspecten m.b.t. bevoorrading

14,5

Opstellen speciaal zwangeren beleid

14,5

Agentiaonderzoek/blootstellingsonderzoek

4,2

Welzijnsonderzoek

0

De extra werkdruk is onderzocht bij verschillende groepen. Zo blijkt dat de bedrijfsartsen door de pandemie meer extra werkdruk ervaren dan de arbeidshygiënisten (p=0.004). Ook is de werkdruk bij arboprofessionals binnen zorginstellingen hoger dan in andere bedrijfstakken (p=0.002). Verder hebben bedrijven met meer dan 100 werknemers een hogere ervaren werkdruk dan bedrijven met minder dan 50 werknemers (p=0.000). Ook blijkt dat respondenten met hoofdzakelijk beleidsmatige taken meer werkdruk ervaren dan respondenten met uitvoerende taken (p=0.008). De ervaren werkdruk verschilt niet significant tussen respondenten ten aanzien van geslacht, leeftijd, aantal jaren werkervaring en het eerder doormaken van een landelijke infectieziektecrisis (zoals SARS of Aviaire Influenza (H7N7)). De betreffende bedrijfstak waarin men werkzaam is, heeft geen invloed op het aantal uren dat men betrokken is geweest bij de pandemie. Ook het aantal

18

overuren verschilt niet tussen de verschillende bedrijfstakken. Wel verschilt het aantal overuren bij het soort werkzaamheden (p=0.048). Respondenten met hoofdzakelijk beleidsmatige taken zijn meer uren per week betrokken bij de pandemie dan respondenten met hoofdzakelijk uitvoerende taken. Daar staat tegenover dat er geen verschil is gevonden tussen respondenten met uitvoerende of beleidsmatige taken ten opzichte van het aantal gemaakte overuren.

Knelpunten en perceptie Verder hebben de respondenten de ervaren knelpunten aangegeven. De belangrijkste knelpunten tijdens de pandemie zijn de besluitvorming vanuit de overheidsinstanties (48,3%) (hierbij refereren respondenten naar concrete-, gerichte-, praktische-, duidelijke- en gestroomlijnde informatie), de tijdigheid van beleidswijzigingen (32,8%) en het tijdstip van de informatie (28,9%) (tabel 4).

Tabel 4. Knelpunten tijdens de Nieuwe Influenza A (H1N1) pandemie.

Taken

Percentage (%)

Besluitvorming vanuit de overheidsinstanties

48,3

De tijdigheid van beleidswijzigingen

32,8

Tijdstip van de informatie

28,9

Anders

36

Het verstrekken van antivirale middelen

10,5

Logistieke problemen

9,7

Onvoldoende informatievoorziening

9,7

Het invullen van verschillende formulieren en registers

7,9

Het contact met de huisartsen

3,9

Het werken buiten kantooruren

2,4

Het contact met RIVM/LCI

2,1

Het contact met de ziekenhuizen

0,3

Bijna driekwart (73,2%) van de respondenten geeft aan dat ze niet in staat zijn om een goede inschatting te maken van de ernst van de pandemie. De vragenlijst sloot af met de stelling „achteraf kan gesteld worden dat de ernst van de pandemie is overschat‟. Van de respondenten zegt 62,5% „ja, maar gezien de toenmalige informatie is goed gehandeld‟ en éénderde (34,4%) zegt dat deze overschatting niet nodig is geweest. Slechts 3,1% vindt dat de ernst van de pandemie niet is overschat. 19

Impact op de manier van werken en het verzuim Meer dan de helft van de respondenten (62%) geeft aan dat de manier van werken tijdens de pandemie is aangepast. Ook is de vragenlijst ingegaan op het verzuim van werknemers ten tijde van de pandemie. Slechts 1,6% van de respondenten zegt dat er sprake is geweest van een sterke toename van verzuim tijdens de pandemie. Meer dan de helft (66,2%) van de respondenten heeft aangegeven dat de verzuimduur niet is toegenomen. 46,5% heeft een lichte verzuim toename aangegeven.

3.8 Algemene opmerkingen Bij de algemene opmerking waarmee de vragenlijst eindigde zijn verschillende onderwerpen aangesneden. Zo is door veel respondenten het mediabeleid rondom de pandemie kritisch verwoord. Verder zijn veel reacties gerelateerd aan het beleid omtrent de vaccinaties. Veel respondenten hebben aangegeven aan dat ze als beroepsgroep meer betrokken zouden zijn, ze meer zouden hebben kunnen bijdragen mocht het tot vaccineren van werknemers komen. Tenslotte stippen veel respondenten aan dat er ook internationaal gekeken moet worden naar het verloop van de pandemie. Het RIVM heeft bij de informatievoorziening met name de focus in Nederland liggen, maar de term „pandemie‟ is niet voor niets gebruikt.

20

4.

Conclusies

In dit hoofdstuk worden de belangrijkste conclusies beschreven. Ook worden de resultaten gekoppeld aan de gestelde onderzoeksvragen. Ten aanzien van de onderlinge relaties wordt enige terughoudendheid getracht. Dit omdat de conclusies niet gerelateerd kunnen worden aan literatuur. In dit stuk wordt gesproken over arboprofessionals in het algemeen en niet over respondenten. Bij het beschrijven van de conclusies wordt de structuur van de vragenlijst aangehouden, namelijk informatievoorziening, samenwerking, preventieve maatregelen en besmetting, verstrekking van antivirale middelen aan werknemers en werkdruk, perceptie en impact.

4.1 Informatievoorziening Arboprofessionals gebruikten een grote verscheidenheid aan informatiebronnen, zowel nationale als internationale bronnen. De bronnen die het meest gebruikt werden zijn de website van het RIVM/LCI, de website van de NVAB, KIZA en een verscheidenheid aan eigen informatiebronnen zoals informatie via collega‟s. Een belangrijke conclusie is dat de informatie centraal verspreid had moeten worden en meer toegespitst had moeten zijn op de arbo-sector. De informatie had meer moeten inspelen op de specifieke vragen van de arboprofessionals. Ook de tijdigheid van de informatie liet te wensen over. Doordat informatie over het algemeen laat verstrekt werd, vonden arboprofessionals het moeilijk om een goed beeld te vormen van de ernst van de pandemie. Dit kwam de dienstverlening niet ten goede. Tenslotte ontbrak goede en consistente informatie over het voorschrijven van antivirale middelen. De communicatie omtrent deze beslissing liet te wensen over, ondanks dat veel arboprofessionals het eens zijn met de beslissing om het voorschrijven van antivirale middelen over te laten aan GGD professionals en huisartsen. Ondanks de positieve antwoorden op de verdiepende vragen over de informatiebronnen, bleken er ook veel suggesties voor verbetering te zijn.

4.2 Samenwerking Uit de vragenlijst bleek dat arboprofessionals het meeste samenwerkten met de bedrijfsleiding, de communicatieafdeling en met andere arbodiensten. Ook bleek dat deze samenwerking over het algemeen redelijk tot goed verliep. Opvallend is dat er relatief weinig samengewerkt werd met huisartsen en GGD-professionals. De samenwerking met de GGD werd door bijna de helft van de respondenten als goed beoordeeld, en met de huisartsen wisselend tot goed. Wanneer er knelpunten optraden met de GGD kwam dit vooral door een ander perspectief van de risico‟s.

21

4.3 Preventieve maatregelen en besmetting De meerderheid van de arboprofessionals maakte gebruik van een bedrijfscontinuiteitsplan (BCP). Arboprofessionals die eerder betrokken geweest zijn bij een infectieziekte-crisis, maakten meer gebruik van een BCP. Preventieve maatregelen werden door de meeste arboprofessionals aangeraden. Verder bleek dat de meerderheid ook een of meerdere preventieve maatregelen actief toepaste. De vragen zijn echter meer gericht op het advies dat de arboprofessional verstrekte dan op de daadwerkelijke uitvoer bij de bedrijven. Het percentage arboprofessionals dat zich zorgen maakte over de eigen besmetting via werkzaamheden is verwaarloosbaar klein. Uit de interviews met experts kwam naar voren dat dit wordt gezien als onderdeel van het werk. Een mogelijke andere verklaring is dat maar 25% direct contact had met besmette cliënten en dus via werkzaamheden besmet kon worden.

4.4 Verstrekking van antivirale middelen aan werknemers Bijna 50% van de arboprofessionals vindt het een terechte keuze dat wordt afgeraden antivirale middelen voor te schrijven aan werknemers. Uit de interviews met de experts bleek dat deze vonden dat de keuze bij de bedrijfsarts had moeten liggen. Overigens is er voor medewerkers in de zorg (met face-to-face contact) volgens het RIVM en de Gezondheidsraad wel een indictie voor profylactisch voorschrijven. Arboprofessionals die het toch profylactisch voorschreven, vonden dit tot hun takenpakket behoren. Bijna de helft hiervan werkt in de zorgsector. Uit de opmerkingen blijkt dat in veel gevallen de voorgeschreven antivirale middelen niet gebruikt zijn. Veel arboprofessionals gaven aan op de hoogte te zijn van de casusdefinitie. Een ruime meerderheid gaf aan deze ook gebruikt te hebben.

4.5 Werkdruk, perceptie en impact Overuren zijn weinig tot niet gemaakt. De extra werkdruk van de pandemie viel vooral binnen de reguliere werktijden. De geïnterviewde experts suggereerde dat dit zou komen doordat de voorbereidingsfase voor de arboprofessionals voorafgaand aan het hoogtepunt van de pandemie in de zomermaanden viel. Over het algemeen een rustige periode. De werkdruk was het grootst voor bedrijfsartsen. Verder ervoeren beleidsmakers meer extra werkdruk dan uitvoerende arboprofessionals. Mogelijk doordat de pandemie meeviel, waardoor beleidsmakers wel betrokken zijn bij het maken van nieuw beleid, maar uitvoerende taken niet tot volledige uiting kwamen. Dit gold ook voor arboprofessionals die bij bedrijven met meer dan 100 werknemers werken. Overigens heeft het soort bedrijfstak waarin men werkzaam is, geen invloed op het aantal uren dat men betrokken is geweest bij de pandemie. Dit is opmerkelijk, omdat de werkdruk wel hoger is gebleken bij zorginstellingen. Mogelijk omdat men zich in zorginstellingen toch al bezig houdt met dit onderwerp. Het verzuim tijdens de periode van de pandemie was verwaarloosbaar. Er zijn zelfs indicaties dat het verzuim gezakt is ten opzichte van voorgaande jaren. Verschillende knelpunten zijn opgegeven door de arboprofessionals. Vooral binnen beleid en communicatie liggen nog verbetermogelijkheden. Hierbij wordt 22

gedacht aan tijdige informatie, informatie meer toegespitst op de arbo-sector en betrokkenheid bij de beleidsvorming. Tenslotte zei bijna driekwart van de arboprofessionals dat zij geen goede inschatting van de ernst van de pandemie konden maken. Mogelijk komt dit doordat het communicatiebeleid nog verbeterd kan worden. Toch vond de meerderheid dat met de toenmalige informatie correct gehandeld is.

4.6 Onderzoeksvragen In deze paragraaf worden bovenstaande conclusies gekoppeld aan de onderzoeksvragen. De onderzoeksvraag wordt herhaald en vervolgens zal kort het antwoord worden beschreven. In welke mate verandert het aantal contacten met bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten tijdens verschillende fasen van de pandemie en wat zijn de redenen voor deze contacten? Uit de resultaten van de vragenlijst blijkt dat de bedrijfsartsen met name telefonisch contact hebben gehad met (mogelijk) besmette patiënten. Ten tijde van de pandemie is er een toename aan telefonisch gestelde vragen geweest. Dit bleek uit de interviews met experts. Slechts een klein deel van de respondenten heeft direct contact gehad met patiënten. Nader onderzoek zal moeten uitwijzen hoe de mate van direct contact veranderd is tijdens de verschillende fasen van de pandemie. Hoe ervaren de bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten de maatregelen die worden genomen tijdens verschillende fasen van de pandemie? Over het algemeen zijn de arboprofessionals het eens met de genomen maatregelen en beslissingen. Zo bleek een meerderheid van de arboprofessionals het eens te zijn met het beleid rondom het voorschrijven van antivirale middelen. De arboprofessionals gaven aan dat de maatregelen en beslissingen echter wel in een eerder stadium gecommuniceerd zouden moeten worden. Dit bleek onder andere uit de genoemde knelpunten „het communiceren van beleidswijzigingen‟, „de besluitvorming vanuit overheidsinstanties‟ en „de tijdigheid van informatie‟. Hoe vullen bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten hun verantwoordelijkheid in tijdens de pandemie? Arboprofessionals gaven aan dat het BCP onder hun verantwoordelijkheid valt. Ook voorlichting aangaande de preventieve maatregelen wordt doorgaans door de arboprofessionals gegeven. De meerderheid van de arboprofessionals geeft verder aan dat de indicatie van het verstrekken van antivirale middelen door andere beroepsgroepen kan geschieden. Een kwart van de arboprofessionals zag deze taak als hun verantwoordelijkheid. Konden de bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten beschikken over de benodigde informatie? Arboprofessionals zijn tevreden over de vele informatiebronnen waar ze over konden beschikken. De meerderheid van de arboprofessionals maakte gebruik

23

van de aangereikte informatie bronnen zoals de Leidraad, een aanwezig BCP, de website van het RIVM/LCI en ArboInf@ct. ArboInf@ct werd positief beoordeeld en zo ook de website van het RIVM/LCI. Wel bleek dat de beschikbare informatie meer toegespitst zou moeten worden op de arbo-sector. Ook kon er meer internationale informatie verschaft worden. De voorkeur gaat uit naar één complete informatiebron, waar alles te vinden is en die toegespitst is op specifieke bedrijfsgezondheidsproblematiek. Hoe is de compliance van bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten ten aanzien van de genomen maatregelen? De arboprofessionals hebben aangegeven veel adviezen te hebben gegeven. Ook de adviezen beschreven in de NAVB Leidraad zijn over het algemeen goed nageleefd. Wel moet opgemerkt worden dat ondanks vastgesteld kan worden dat veel adviezen gegeven zijn, nog niet met zekerheid kan worden gezegd dat de adviezen ook daadwerkelijk zijn toegepast (bijvoorbeeld de adviezen die door de bedrijfsarts gegeven zijn aan de werkgever). Dit zal verder onderzoek bij bedrijven moeten uitwijzen. Wat is de omvang van verzuimduur en –frequentie ten gevolge van de pandemie? Uit dit onderzoek kan alleen een eerste indicatie voor het verzuim ten tijde van de pandemie worden gegeven. De meeste arboprofessionals gaven aan dat er geen toename of slechts een lichte toename van verzuim is. Dit geldt ook voor de verzuimduur. Hoe kan ervoor gezorgd worden dat er een beter en makkelijkere naleving van de arboregels is tijdens een pandemie? Vanuit de vragenlijst komen verscheidene aanbevelingen naar voren die de naleving van arboregels mogelijk zouden vergroten. Hierbij ligt een sterke focus op de informatievoorziening. Deze zou tijdig en toegespitst op de arbo-sector moeten zijn. Ook zou het besluitvormingsproces en beleidswijzigingen meer in overleg met de arboprofessionals moeten plaatsvinden en getoetst moeten worden ten opzichte van de bestaande arbowetgeving. Het volgende hoofdstuk gaat dieper in op deze onderzoeksvraag.

24

5.

Aanbevelingen

Uit dit voor het RIVM uitgevoerde onderzoek blijkt dat zowel de ernst van de pandemie als de gevolgen voor de bedrijfsgezondheidszorg zijn meegevallen. Op basis van het onderzoek blijkt dat op een aantal punten nog winst behaald kan worden bij het bestrijden van een pandemie, met name in de bedrijfsgezondheidszorg. In dit hoofdstuk worden aanbevelingen gedaan voor structurele verbeteringen om zo de bestrijding van een volgende pandemie in de arbo-sector te verbeteren en de impact ervan op de bedrijven en de werknemers te kunnen reduceren. De aanbevelingen hebben betrekking op de communicatie en nader onderzoek.

5.1 Communicatie Op basis van de resultaten en conclusies kan gesteld worden dat binnen de arbosector het informatievoorzieningproces verbeterd kan worden. Daarnaast kunnen er verbeteringen doorgevoerd worden die betrekking hebben op de informatiebronnen. 5.1.1. Informatievoorzieningproces Uit de vragenlijst komt naar voren dat de tijdigheid van informatie voor arboprofessionals te wensen overlaat. Aangezien een pandemie een snel ontwikkelend thema is met steeds nieuwe inzichten die veranderingen in beleid vereisen, is het van groot belang goede onderlinge afstemming tussen alle betrokken partijen zoals de ministeries van VWS, SZW, BZK en het RIVM, GGD, huisartsen en arboprofessionals te bereiken omtrent het verstrekken van de informatie. Goede onderlinge afstemming zorgt ervoor dat de informatie helder en eenduidig blijft. Volgens de arboprofessionals ontbrak heldere en eenduidige informatie tijdens de pandemie met name bij de informatieverstrekking die betrekking had op de het voorschrijven van antivirale middelen. Dit speelt niet alleen in de zorgsector, maar ook in andere sectoren met risico‟s voor derden zoals scholen, vervoer en balies. Bij een pandemie is het van belang dat één organisatie de regie heeft en dat het informatievoorzieningproces, de taken en verantwoordelijkheden geformaliseerd zijn in het draaiboek. Deze organisatie verzorgt tijdens een pandemie het plan uit het draaiboek en is verantwoordelijk voor de goede gang van zaken. Het RIVM zou deze centrale rol op zich kunnen nemen. In het bestaande draaiboek Influenza pandemie wordt al gesproken over communicatie en communicatiedoelgroepen waaronder arbodiensten en beroepsgroepen (NVAB en NCvB). Echter gedetailleerde informatie ontbreekt. In het draaiboek moet meegenomen worden; taken en verantwoordelijkheden, het afstemmen van de informatie met de verschillende belanghebbenden, het eenduidig en tijdig naar buiten brengen en actueel houden van de informatie. Uit dit onderzoek blijkt dat

25

het summier vermelden zoals in het draaiboek gedaan is onvoldoende is om in de praktijk het informatievoorzieningproces te waarborgen. Tevens moet gekeken worden of binnen dit proces gebruik gemaakt kan worden van bestaande netwerken. Verschillende arbodiensten hebben een logistiek netwerk voor het vaccineren van werknemers tijdens de seizoensgriep. Uit de interviews blijkt dat deze netwerken onvoldoende betrokken zijn bij een mogelijke verspreiding van de Nieuwe Influenza A (H1N1) vaccinatie. Ondanks dat werknemers niet gevaccineerd zijn, was dit in eerste instantie wel de bedoeling. In de toekomst zouden arbodiensten betrokken moeten worden wanneer er gekeken wordt naar de vaccinatie van werknemers. Om de werkwijze met betrekking tot de vaccinatie tijdens een pandemie in de toekomst te optimaliseren is een evaluatie tussen de arbodiensten en de LCI wenselijk. Vanuit de arbodiensten ArboNed, ArboUnie en brancheorganisatie Boaborea is voldoende interesse getoond om hier aan mee te werken. Tevens zou een evaluatie tussen de arbodiensten en de LCI bijdragen aan het verstrekken van eenduidige informatie aan de arboprofessionals. Hierbij is speciale aandacht voor arboprofessionals werkzaam in de zorgsector nodig, aangezien zij een hogere werkdruk ervaren. Met name arboprofessionals werkzaam in de zorg hebben behoefte aan duidelijke standpunten ten aanzien van het vaccinatiebeleid. 5.1.2 Informatiebronnen Naast het proces rondom de informatievoorziening kan ook een optimalisatie van de informatiebronnen zorgen voor verbetering van de bestrijding van een pandemie in de arbo-sector. Arboprofessionals geven duidelijk aan dat de informatie nog onvoldoende toegespitst is op de arbo-sector. Hierdoor is de toepasbaarheid van de verstrekte informatie niet optimaal. Hierin kan ook de RIVM themawebsite nog bijdragen. Gedacht kan worden aan een apart onderdeel op de website, dat speciaal gericht is op de arbo-sector. Hierdoor wordt de website eveneens overzichtelijker. Tevens is gebleken dat arboprofessionals „overspoeld‟ worden door informatiebronnen. Echter, de onderlinge samenhang ontbreekt vaak. Door de beroepsgroep is duidelijk aangegeven dat men ervoor moet waken dat er nog meer nieuwe/extra informatiekanalen bij komen; meer bronnen zijn niet wenselijk. Gepleit moet worden voor één centrale bron die actief wordt bijgehouden met up to date informatie. Daarnaast kan gedacht worden aan één richtlijn voor de gehele volksgezondheidsector met daarin een apart hoofdstuk voor de arboprofessionals. Volgens een aantal geïnterviewde experts kan het document dat wordt opgesteld voor Q-koorts hierbij als voorbeeld dienen. Het RIVM legt de focus met name op de Nederlandse situatie, maar arboprofessionals hebben tevens behoefte aan informatie op internationaal gebied onder andere over het verloop en de aanpak van de pandemie in andere (Europese) landen. De centrale informatiebron moet daarom aandacht besteden aan de internationale ontwikkelingen over het verloop van de pandemie. Een belangrijk voordeel van één centrale bron is dat de informatie eenduidig en helder blijft. 26

5.2 Nader onderzoek In overleg met de opdrachtgever, is besloten het onderwerp „seizoensgriep‟ niet terug te laten komen in de vragenlijst. Ondanks deze beslissing, geeft een aantal experts aan dat dit in de toekomst toch gedaan moet worden. De werkwijze tijdens de seizoensgriep kan zorgen voor nieuwe inzichten en kansen of mogelijke knelpunten aan het licht brengen die mogelijk ook interessant zouden zijn voor een pandemie. De in dit onderzoek gebruikte vragenlijst is gebaseerd op de vragenlijst van de GGD professionals en de interviews met experts. Alhoewel dit een solide basis is, is een gedegen literatuur studie nodig. Deze maakt het mogelijk om onbehandelde onderwerpen nader uit te zoeken en gevonden relaties te verklaren. Tevens is nader onderzoek vereist om te achterhalen wat de omvang is van de verzuimduur en –frequentie (onderzoeksvraag 6). Op basis van deze onderzoekspopulatie is alleen mogelijk een inschatting te maken van de verzuimduur en -frequentie. De daadwerkelijke cijfers zullen via een andere doelgroep en methode achterhaald moeten worden. Kortom, ondanks de overwegend positieve reacties, zijn er nog een aantal gebieden waar winst te behalen is om een volgende uitbraak beter en efficiënter te bestrijden. De aanbevelingen uit dit rapport vormen dan ook een aanvulling op de aanbevelingen die al eerder gedaan zijn en die betrekking hebben op verbeteringen en aanpassingen binnen de arbo-sector [11, 12].

27

28

6.

Literatuurlijst 1. Stein ML. Chronologisch overzicht Nieuwe Influenza A (H1N1) pandemie: Deel 1 Containment fase 18/3/2009 – 23/6/2009. Versie 09-03-2010. RIVM, LCI, 2010. 2. Stein ML. Chronologisch overzicht Nieuwe Influenza A (H1N1) pandemie: Deel 2 Mitigatie fase 23/6/2009 – 13/1/2010. Versie 09-03-2010. RIVM, LCI, 2010. 3. Hahne S, Donker T, Meijer A, Timen A, van Steenbergen J, Osterhaus A, et al. Epidemiology and control of Influenza A (H1N1) in the Netherlands; the first 115 cases. Euro Surveill. 2009 Jul 9;14(27). 4. RIVM/CIb. Nieuwe Influenza A (H1N1). Overzicht 28 december 2009, week 52. 5. Bovendeur I. (RIVM). Wat is infectieziektebestrijding en wie zijn erbij betrokken? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, 7 december 2009. 6. Operationeel deeldraaiboek 3. Bestrijding influenzapandemie. Bilthoven: RIVM, LCI. November 2006. 7. Landelijk draaiboek publiekscommunicatie grieppandemie. Bilthoven: RIVM. 1e versie maart 2008. 8. Dijkstra M, Beaujean D, Stinis H, Klapwijk H, ten Raa B, Natrop G. Beroepsinfectieziekten: paradigma‟s van GGD- en bedrijfsartsen. De ene arts is de andere niet. Arbo 2009, 09. 9. Vinck L. Intern rapport: Consequenties van de Nieuwe Influenza A (H1N1) op de GGD-profesionals en hun persoonlijke ervaringen. 2010, Jul 23. Vertrouwelijk. 10. Ministerie van VWA. Antivirale middelen tijdens een grieppandemie. Bezocht op 24 augustus 2010 via www.minvws.nl/grieppandemie. 11. Brief betreft Arbeidsomstandigheden in uitbraakbestrijding. Aan RIVM/CIb vanuit het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Dd 11 maart 2010. 12. Brief betreft AMT en beleid grieppandemie. Aan RIVM/Cib van Dr. J.J. Maas, voorzitter Arbeidsomstandigheden Management Team. Dd 11 maart 2010.

29

30

Bijlage 1 Geïnterviewden Om te achterhalen wat er gespeeld heeft bij de bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten tijdens de pandemie in Nederland zijn diepte interviews gehouden met een aantal bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten. In totaal zijn 12 interviews gehouden: -

Dhr. A. Weel - medeopdrachtgever en bedrijfsarts (tevens referent)

-

Dhr. J. Maas - bedrijfsarts (tevens referent)

-

Dhr. H. Stinis - bedrijfsarts (tevens referent)

-

Dhr. B. ten Raa - bedrijfsarts

-

Dhr. B Opheikens - bedrijfsarts

-

Mevr. P. van de Goorbergh – manager Boaborea

-

Dhr. G. van Nispen - bedrijfsarts

-

Mevr. M. Danhof- bedrijfsarts

-

Mevr. M. Capel - bedrijfsarts

-

Mevr. N. van der Geest - bedrijfsarts

-

Dhr. R. Houba - arbeidshygiënist

-

Dhr. F. Brekelmans – arbeidshygiënist

Referenten: -

Mevr. D. Beaujean – afdelingshoofd LCI richtlijnontwikkeling

-

Mevr. K. Heimeriks – arbeidshygiënist bij het RIVM

31

32

Bijlage 2 Interviewvragen voor bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten 1.

Wat is het eerste dat bij u opkomt als u denkt aan de eerst maanden van de Nieuwe Influenza A virus (H1N1) / Mexicaanse griep?

2.

Wat zijn dingen die volgens u heel goed zijn gegaan?

3.

Wat is er volgens u voor verbetering vatbaar? Hoe zou u dat aanpakken?

4.

Bent u op de hoogte van de Leidraad „Leidraad Influenzapandemie: infectiepreventie van werkenden‟?

5.

Hoe bent u in aanraking gekomen met de Leidraad?

6.

Als u de Leidraad zou mogen aanpassen, wat zou u dan weghalen of toevoegen?

7.

Wat vindt u van de communicatie tussen de RIVM en de bedrijfsartsen/arbeidshygiënisten? (Is er direct contact?)

8.

Wat vond u van de informatievoorziening vanuit de RIVM?

9.



Hoeveelheid



Tijdigheid



Duidelijkheid

Leverden de maatregelen/adviezen u extra werkdruk op? Bijv. meerdere bezoeken door werknemers, sneller het BCP aanpassen of om meer adviezen gevraagd worden. 

10.

Welke maatregelen leverden u extra werkdruk op?

Beschikte het bedrijf waar u werkzaam was tijdens de pandemie over een BCP (bedrijfscontinuïteitsplan)? 

Is de BCP aangepast voor/tijdens de pandemie?



Bent u betrokken bij het opstellen/aanpassen van de BCP?



Heeft u nog adviezen geven (over het BCP) tijdens de pandemie?

33

11.

Waren er voldoende (preventieve) middelen beschikbaar en zijn deze toegepast?  Maskers/mond-neusmaskers  Bril  Zeep/alcohol etc.

12.

Wat was uw houding ten aanzien van de pandemie en de mogelijkheid op eigen besmetting vanuit uw werksituatie?

13.

Was u in de positie om de maatregelen/adviezen (o.a. uit de Leidraad) toe te passen?

14.

Kon u zich vinden in de voorgeschreven maatregelen?  Zo nee, welke niet?

15.

Is er samengewerkt met andere partijen?

16.

Was u op de hoogte van de casusdefinitie? Werd deze gebruikt? En zo ja, hoe?

17.

Wanneer mochten werknemers weer aan het werk na een ziekteperiode?

18.

Zijn er criteria waar rekening mee gehouden is bij het geven van adviezen aan bedrijven?

34

Bijlage 3 Beschrijving interviews Op basis van de gehouden interviews met een aantal bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten kunnen een aantal conclusies getrokken worden. Hieronder worden de conclusies beschreven. De conclusies zijn onderverdeeld in een aantal onderwerpen; algemeen beeld van de pandemie, informatievoorziening, NVAB Leidraad, preventieve maatregelen, werkdruk, sterkte punt en zwakte punt. Achter enkele conclusies is aangegeven hoeveel geïnterviewden (N) deze conclusie deelden.

Algemeen beeld van de pandemie: De geïnterviewden vinden over het algemeen dat er correct ingespeeld is op de toen voor handen zijnde informatie over de pandemie (N = 8). Ook vinden ze dat de pandemie over het algemeen erg is meegevallen (N = 7). “Er op terug kijkend is er overtrokken gereageerd, maar alleen met de huidige informatie is dat vast te stellen”.

Informatievoorziening: Over het algemeen stellen de geïnterviewden dat er voldoende informatie over de pandemie beschikbaar was. De geïnterviewden noemen veel bronnen die zij hebben gebruikt. Ook de nieuwsbrieven van het RIVM zijn door een aantal geïnterviewden gevolgd. De meesten noemen ook de ArboInf@ct berichten als bron en zijn hier tevreden over. Opvallend is dat de respondenten aangeven dat voldoende informatie beschikbaar is, maar ze misten soms de link naar de bedrijfsgezondheidszorg (N =8). “De informatie is onvoldoende toegespitst op de bedrijfsartsen”. Men vraagt zich af of mogelijk specifieke informatie voor zowel de bedrijfsartsen alsook de arbeidshygiënisten kan worden toegevoegd aan bepaalde bronnen of websites. Daarnaast wordt genoemd dat de informatie mogelijk meer afgestemd kan worden op de fase waarin de pandemie zich bevindt.

NVAB Leidraad: Tijdens de interviews is specifiek ingegaan op de Leidraad van de NVAB „Leidraad Influenzapandemie, infectiepreventie van werkenden‟. Het blijkt dat de Leidraad over het algemeen bekend is bij de geïnterviewden (N = 8), maar wisselend is gebruikt (N = 3). Een aantal geïnterviewden geven aan het lastig is om te herinneren wat precies in de Leidraad beschreven stond. Opvallende opmerkingen zijn: “De Leidraad was niet erg bruikbaar voor een academische ziekenhuis. De informatie kwam voor ziekenhuizen te laat.” en “Er is veel aparte informatie en meerdere protocollen. Eigenlijk zou er één leidraad moeten komen voor de volksgezondheid en daarin een apart hoofdstuk voor de arbo-sector”. Tevens

35

wordt de informatievoorziening rondom het verstrekken van antivirale middelen door een aantal geinterviewden als onduidelijk omschreven.

Preventieve maatregelen: Alle geïnterviewden gaven aan niet bang te zijn voor eigen besmetting. Een aantal geïnterviewden hadden dan ook geen direct contact met mogelijk besmette personen. Daarnaast zegt meer dan de helft niet betrokken te zijn geweest bij het BCP (N = 7). In sommige gevallen was er al een BCP binnen het bedrijf of was een speciaal pandemie plan opgesteld. Opvallend is dat de meeste geïnterviewden niet geadviseerd hebben over het BCP. Tijdens de interviews is tevens de casusdefinitie besproken. De casusdefinitie is in veel gevallen wel bekend, maar zij hebben het niet toegepast. De geïnterviewden zien de casusdefinitie meer als een tool voor artsen en GGD‟en.

Werkdruk: De helft van de geïnterviewden zegt geen extra werkdruk te hebben gehad ten tijde van de pandemie (N = 6). Opvallend is dat de geïnterviewden die werkzaam zijn in de zorg wel extra werkdruk hebben ervaren. “De impact van de pandemie is zeer afhankelijk en verschillend per bedrijf. Met name de zorginstellingen. Zij hebben een hogere werkdruk gehad.” Ook wordt er aangegeven dat extra werkdruk mede afhankelijk is van de taken van de bedrijfsarts of arbeidshygiënist. Beleidsmakers hebben meer extra werkdruk ervaren dan de uitvoerende bedrijfsartsen. Extra werkdruk wordt vaak toegeschreven aan het op de hoogte blijven van de ontwikkelingen en voorlichting/adviezen geven.

Sterkte punt: Opvallend is dat een aantal geïnterviewden (N = 3) aankaarten dat ondanks dat er veel werk is verricht voor een pandemie die achteraf milder is uitgevallen van verwacht, dit proces toch een meerwaarde heeft opgeleverd. Veel bedrijven zijn gaan nadenken over wat de gevolgen van een pandemie kunnen zijn en een aantal hebben preventieve maatregelen genomen. “Door de pandemie zijn bedrijven gaan nadenken over wat ze moesten doen mocht de pandemie een groot probleem worden” en “De pandemie kan gezien worden als een leermoment, de volgende keer weten bedrijven hoe er op ingespeeld kan worden”.

Zwakte punt: Gevraagd is naar wat minder goed is verlopen tijdens de pandemie of wat voor verbetering vatbaar is. De langzame besluitvorming door vele verschillende partijen wordt door een aantal als zwak punt genoemd (N = 5). Een voorbeeld 36

daarvan is de besluitvorming rondom het verstrekken van antivirale middelen. Ook de logistieke kant van het verstrekken van antivirale middelen bleef volgens een aantal geïnterviewden een onduidelijk punt. Tenslotte bleek uit de interviews dat er een verschil van inzicht is tussen de GGD‟en en de arboprofessionals. De GGD werkt vanuit het populatie principe en de arbeidsprofessionals vanuit het individuele preventieprincipe. Deze verschillen in benadering kan voor wrijving zorgen, mits men deze verschillen in acht neemt en respecteert.

37

38

Bijlage 4 De vragenlijst voor Arboprofessionals Nieuwe Influenza A (H1N1): vragenlijst Bedrijfsartsen / Arbeidshygiënisten

Beste Bedrijfsarts / Arbeidshygiënist, Deze vragenlijst is een initiatief van het RIVM en de NVAB en is opgesteld op basis van interviews die gehouden zijn met een aantal bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten. Het doel van dit onderzoek is tweeledig. Ten eerste wordt op basis van de resultaten van dit onderzoek een advies uitgebracht door het RIVM over mogelijke beleids- en communicatiewijzigingen voor toekomstige infectieziektecrisissen waarbij bijzondere maatregelen genomen dienen te worden door werknemers in bepaalde sectoren. Met de mogelijke wijzigingen wordt het beleid verbeterd en hierbij is de inbreng vanuit het veld essentieel. Daarnaast zal de NVAB de resultaten gebruiken om de Leidraad „Influenzapandemie, infectiepreventie van werkenden‟ te verbeteren en om een richtlijn Influenzapandemie te ontwikkelen. Hiervoor wordt aan bedrijfsartsen een aantal vragen gesteld over deze Leidraad die de NVAB heeft uitgebracht. De vragenlijst gaat in op de periode april tot en met december 2009 omdat in deze periode sprake was van de Nieuwe Influenza A (Mexicaanse griep) pandemie in Nederland. Onderzocht wordt hoe bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten omgaan met een infectieziektecrisis en hoe zij een dergelijke periode ervaren. Het invullen van deze vragenlijst duurt ongeveer 15 tot 20 minuten en is geheel vrijwillig. De gegevens worden anoniem verwerkt en zijn niet te herleiden tot de persoon die de vragenlijst heeft ingevuld. Aan het begin van de vragenlijst is een tijdlijn toegevoegd om een globaal beeld te schetsen van de gebeurtenissen en wijzigingen in beleid ten tijde van de grieppandemie. De tijdlijn is bedoeld als geheugensteuntje en niet als volledig naslagwerk (er zullen ook gebeurtenissen ontbreken). Achtereenvolgens komen de volgende onderwerpen aan bod - Persoonlijke gegevens - Informatievoorziening (o.a. Themasite RIVM en de Leidraad van het NVAB) - Samenwerking - Preventieve maatregelen en besmetting - Verstrekking van antivirale middelen aan werknemers - Werkdruk, perceptie en impact

39

Mocht u weinig gemerkt hebben van de pandemie, dan vragen wij u toch de vragenlijst in te vullen. Ook deze informatie is namelijk van belang en kan de aanbevelingen beïnvloeden. Wij danken u bij voorbaat hartelijk voor uw medewerking. Heeft u vragen, dan kunt u contact opnemen met:

iResearch Malou Timmers of Marianne van der Velde tel. 024-6844357 of mailen naar: [email protected] of [email protected]

40

Persoonlijke gegevens 1. Wat is uw o o o o

beroep? Bedrijfsarts – BIG geregistreerd Bedrijfsarts – niet BIG geregistreerd Arbeidshygiënist Anders, namelijk…

2. Wat is uw geslacht? o Man o Vrouw 3. Wat is uw o o o o o o

leeftijd? < 25 jaar 25 t/m 34 jaar 35 t/m 44 jaar 45 t/m 54 jaar 55 t/m 64 jaar 65 jaar of ouder

4. Hoe lang bent u werkzaam in de arbo-sector? o <1 jaar o 1-5 jaar o 6-10 jaar o 11 jaar of langer 5. Binnen welke bedrijfstakken bent u werkzaam. Meerdere antwoorden zijn mogelijk. o Zorginstelling o Dienstverlening (o.a. winkelbedrijven) o Onderwijs o Financieel o Horeca o ICT o Overig, namelijk… 6. In welke bedrijfstak verleent u HOOFDZAKELIJK diensten? o Zorginstelling o Dienstverlening (o.a. winkelbedrijven) o Onderwijs o Financieel o Horeca o ICT o Overig, namelijk… LET OP: Vul alle volgende vragen in op basis van uw ervaringen in de bedrijfstak waar u hoofdzakelijk werkzaam bent.

41

7. Onder welke categorie werkzaamheden vallen uw hoofdwerkzaamheden? o Uitvoerend o Beleidsmatig o Beide o Anders, namelijk 8. Wat is het gemiddelde aantal werknemers van de bedrijven waar u hoofdzakelijk werkzaam bent? o 0-50 o 51-100 o >100 9. Bent u al eerder betrokken geweest bij een landelijke infectieziektecrisis, bijvoorbeeld bij de SARS-uitbraak of de Aviaire Influenza (H7N7) (vogelgriep) in 2003? o Nee o Ja, SARS o Ja, Aviaire Influenza o Ja, beide 10. Heeft u gedurende de pandemie direct contact gehad met besmette patiënten? o Ja o Nee Informatievoorziening 11. Welke informatiebronnen heeft u gebruikt tijdens de pandemie? Meerdere antwoorden mogelijk. o RIVM/LCI (Landelijke Coördinatie Infectieziektenbestrijding) o NVAB (Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde) o NCvB (Nederlands Centrum voor Beroepszieken) o ArboInf@ct/ Inf@ct o Ministerie Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) o ECDC (Eurpopean Centre for Disease Prevention and Control) o NECDC (North East Centre for Disease Control) o NVI (Nederlands Vaccin Instituut) o WHO (World Health Organisation) o Gezondheidsraad o KIZA (Kennissysteem Infectieziekten en Arbeid) o Arbo-alert o Arbo-nieuws o www.bewustgepriktvooru.nl o Intranet (van de eigen werkgever) o Eigen informatie bronnen (o.a. via collega‟s) o Media (o.a. kranten, televisie, radio) o Vaktijdschriften o Anders, namelijk….

42

ArboInf@ct berichten 12. Bent u op de hoogte van de ArboInf@ct berichten die ten tijde van de pandemie door RIVM in samenwerking met NCvB zijn verstuurd? o Ja o Nee  ga door naar vraag 24 13. Hoe bent u in aanraking gekomen met de ArboInf@ct berichten? o Via mailing o Via collega o Overig o Weet ik niet 14. Heeft u o o o

zich geabonneerd op de mailing van ArboInf@ct? Ja Nee Weet ik niet

Hieronder volgen een aantal stellingen. Graag aangeven in hoeverre u het eens bent met de stelling. 15. Ik vond de ArboInf@ct berichten duidelijk geformuleerd. Helemaal eens

Eens

Eens noch oneens

Oneens

Helemaal oneens

Oneens

Helemaal oneens

Oneens

Helemaal oneens

16. Ik vond de ArboInf@ct berichten volledig. Helemaal eens

Eens

Eens noch oneens

17. Ik vond de ArboInf@ct berichten up-to-date. Helemaal eens

Eens

Eens noch oneens

18. Ik heb de ArboInf@ct berichten die ik heb ontvangen regelmatig gebruikt. Helemaal eens

Eens

Eens noch oneens

Oneens

Helemaal oneens

19. Ik vond de ArboInf@ct berichten de juiste vorm van communicatie tussen het RIVM en NCvB en de bedrijfsartsen/arbeidshygiënisten. Helemaal eens

Eens

Eens noch oneens

Oneens

Helemaal oneens

20. Ik vond de frequentie van de ArboInf@ct berichten voldoende. Helemaal eens

Eens

Eens noch oneens

Oneens

Helemaal oneens 43

21. Ik vond de onderbouwing van de standpunten van het RIVM in de ArboInf@ct berichten duidelijk. Helemaal eens

Eens

Eens noch oneens

Oneens

Helemaal oneens

22. Ik vond de informatie toegespitst op de arbo-sector in ArboInf@ct duidelijk. Helemaal eens

Eens

Eens noch oneens

Oneens

Helemaal oneens

23. Ik vond de informatie toegespitst op de arbo-sector in ArboInf@ct toepasbaar. Helemaal eens

Eens

Eens noch oneens

Oneens

Helemaal oneens

24. Heeft u suggesties voor verbetering van de ArboInf@ct berichten of andere opmerkingen? o Nee o Ja, namelijk … Themawebsite van het RIVM 25. Bent u bekend met de themawebsite van het RIVM/CIb (www.rivm.nl/cib/themas/nieuwe-influenza)? o Ja o Nee  ga door naar vraag 33 Hieronder volgen een aantal stellingen. Graag aangeven in hoeverre u het eens bent met de stelling.

26. Ik vond de themawebsite van het RIVM/CIb over de Nieuwe Influenza A (H1N1) duidelijk geformuleerd. Helemaal eens

Eens

Eens noch oneens

Oneens

Helemaal oneens

27. Ik vond de informatie op de themawebsite van het RIVM/CIb relevant voor de arbo-sector. Helemaal eens

Eens

Eens noch oneens

Oneens

Helemaal oneens

28. Ik vond de informatie op de themawebsite van het RIVM/CIb toepasbaar voor de arbo-sector. Helemaal eens

44

Eens

Eens noch oneens

Oneens

Helemaal oneens

29. Ik vond de themawebsite van het RIVM/CIb over de Nieuwe Influenza A (H1N1) volledig. Helemaal eens

Eens

Eens noch oneens

Oneens

Helemaal oneens

30. Ik vond de informatie op de themawebsite van het RIVM/CIb over de Nieuwe Influenza A (H1N1) up-to-date. Helemaal eens

Eens

Eens noch oneens

Oneens

Helemaal oneens

31. Ik heb de informatie op de themawebsite van het RIVM/CIb over de Nieuwe Influenza A (H1N1) regelmatig gebruikt. Helemaal eens

Eens

Eens noch oneens

Oneens

Helemaal oneens

32. Ik vond de themawebsite van het RIVM/CIb over de Nieuwe Influenza A (H1N1) overzichtelijk opgebouwd. Helemaal eens

Eens

Eens noch oneens

Oneens

Helemaal oneens

33. Heeft u suggesties voor verbetering voor de themawebsite van het CIb? o Nee o Ja, namelijk … Leidraad “Influenzapandemie, infectiepreventie van werkenden”. De volgende vragen hebben betrekking op de Leidraad “Influenzapandemie, infectiepreventie van werkenden” en zijn opgesteld door de NVAB. Met „organisaties‟ en „bedrijven‟ bedoelen wij in deze vragenlijst de organisaties en bedrijven waarvoor u als bedrijfsarts werkt. Het kan zijn dat u een bepaalde handeling of taak niet zelf hebt uitgevoerd, maar er wel voor hebt gezorgd dat iemand anders die taak uitvoerde. In dat geval kunt u de vraag met JA beantwoorden. 34. Bent u bekend met de boven genoemde Leidraad van de NVAB? o Ja o Nee  ga door naar vraag 60 35. Heeft u de Leidraad regelmatig gebruikt tijdens de periode van oktober tot november 2009? o Ja o Nee

45

Hieronder volgen een aantal stellingen. Graag aangeven in hoeverre u het eens bent met de stelling.

36. Ik vond de Leidraad duidelijk geformuleerd. Helemaal eens

Eens

Eens noch oneens

Oneens

Helemaal oneens

37. Ik vond de informatie in de Leidraad relevant voor de arbo-sector. Helemaal eens

Eens

Eens noch oneens

Oneens

Helemaal oneens

38. Ik vond de informatie in de Leidraad toepasbaar voor de arbo-sector. Helemaal eens

Eens

Eens noch oneens

Oneens

Helemaal oneens

Oneens

Helemaal oneens

Oneens

Helemaal oneens

Oneens

Helemaal oneens

39. Ik vond de Leidraad volledig. Helemaal eens

Eens

Eens noch oneens

40. Ik vond de informatie in de Leidraad up-to-date. Helemaal eens

Eens

Eens noch oneens

41. Ik vond de Leidraad overzichtelijk opgebouwd. Helemaal eens

Eens

Eens noch oneens

42. Heeft u nagegaan of de organisaties voor de beheersing van een influenzapandemie adequate maatregelen hadden geformuleerd? o Ja, altijd / bij alle bedrijven o Ja, soms / bij enkele bedrijven o Nee 43. Heeft u vastgesteld of binnen de bedrijven een actueel bedrijfscontinuïteitsplan aanwezig was dat gericht was op de influenzapandemie? o Ja, altijd / bij alle bedrijven o Ja, soms / bij enkele bedrijven o Nee

46

44. Heeft u nagegaan of er functies/taken waren met een verhoogde kans op blootstelling aan influenzavirus? o Ja, altijd / bij alle bedrijven o Ja, soms / bij enkele bedrijven o Nee 45. Heeft u nagegaan of er werknemers zijn met aandoeningen waarbij er sprake is van verhoogde persoonlijke kwetsbaarheid (d.w.z. meer kans op ernstig beloop, op complicaties, op overlijden)? o Ja, altijd / bij alle bedrijven o Ja, soms / bij enkele bedrijven o Nee 46. Heeft u nagegaan of het bedrijfscontinuïteitsplan vermeldt of er essential workers (sleutelfiguren of onmisbare medewerkers) zijn aangewezen? o Ja, altijd / bij alle bedrijven o Ja, soms / bij enkele bedrijven o Nee 47. Hadden werknemers met griepklachten de mogelijkheid om gebruikt te maken van een telefonisch consult bij de bedrijfsarts? o Ja, altijd / bij alle bedrijven o Ja, soms / bij enkele bedrijven o Nee 48. Heeft u heeft? o o o

nagegaan of de organisatie een goed pandemisch verzuimprotocol Ja, altijd / bij alle bedrijven Ja, soms / bij enkele bedrijven Nee

49. Hebben werknemers bij ziekmelding een „Eigen Verklaring‟ ingevuld en opgestuurd naar de bedrijfsarts / arbodienst? o Ja, altijd / bij alle bedrijven o Ja, soms / bij enkele bedrijven o Nee 50. Heeft u genoteerd? o o o

griepachtige ziektebeelden als zodanig in het medisch dossier Ja, altijd / bij alle bedrijven Ja, soms / bij enkele bedrijven Nee

51. Heeft u op enig moment geadviseerd om contacten tussen medewerkers, zoals vergaderingen, gezamenlijke lunches en andere fysieke vormen van contact te beperken en onderling afstand te bewaren? o Ja, altijd / bij alle bedrijven o Ja, soms / bij enkele bedrijven o Nee 52. Heeft u o o o

hygiënische maatregelen geadviseerd? Ja, altijd / bij alle bedrijven Ja, soms / bij enkele bedrijven Nee 47

53. Heeft u o o o

persoonlijke beschermingsmiddelen geadviseerd? Ja, altijd / bij alle bedrijven Ja, soms / bij enkele bedrijven Nee

54. Heeft u het bedrijf geadviseerd om oppervlakken en voorwerpen voor gezamenlijk gebruik (zoals deurknoppen, tafelbladen, bedieningspanelen, toetsenborden) frequent schoon te maken met een schoonmaakproduct? o Ja, altijd / bij alle bedrijven o Ja, soms / bij enkele bedrijven o Nee 55. Heeft u therapeutisch antivirale middelen voorgeschreven aan werknemers in de zorg met ziekteverschijnselen die na een test besmet bleken te zijn met Nieuwe Influenza? o Ja, altijd / bij alle bedrijven o Ja, soms / bij enkele bedrijven o Nee 56. Heeft u profylactisch antivirale middelen voorgeschreven aan „essential workers‟ met het oog op de bedrijfscontinuïteit? o Ja, altijd / bij alle bedrijven o Ja, soms / bij enkele bedrijven o Nee  ga door naar 58 57. Heeft u zich bij het profylactisch voorschrijven van antivirale middelen ervan vergewist dat aan de voorwaarden hiervoor was voldaan? o Ja, altijd / bij alle bedrijven o Ja, soms / bij enkele bedrijven o Nee 58. Heeft u een overzicht gemaakt van de werknemers die antivirale middelen gebruiken, met vermelding van functie, indicatie, aard en duur van het gebruik, en eventuele bijwerkingen? o Ja, altijd / bij alle bedrijven o Ja, soms / bij enkele bedrijven o Nee 59. Heeft u gezorgd voor tijdige en adequate voorlichting over de pandemie voor werkgevers en werknemers? o Ja, altijd / bij alle bedrijven o Ja, soms / bij enkele bedrijven o Nee 60. Heeft u suggesties voor verbetering voor de Leidraad? o o

48

Nee Ja, namelijk….

Algemene informatie vragen 61. Was meer informatie over de pandemie gewenst? o Nee o Ja (optioneel, toelichting…..) 62. Was meer informatie over hoe te handelen tijdens de pandemie gewenst? o Nee o Ja (optioneel, toelichting…..) 63. Via welke andere kanalen zou u graag informatie hebben ontvangen? ………………………………………………………………………………………….(open vraag) 64. Vindt u dat er voldoende nascholingsmogelijkheden zijn over beroepsgebonden infectieziekten? o Ja o Nee Samenwerking Bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten werken soms samen met andere partijen. Wij zijn benieuwd naar uw ervaringen hiermee tijdens deze pandemie.

Met welke partijen werd tijdens de pandemie samengewerkt? vaak

regelmatig

zelden

nooit

65. (Andere) Arbeidshygiënisten 66. (Andere) Bedrijfsartsen 67. Ziekenhuishygiënisten 68. Communicatieafdeling 69. Arbodiensten 70. Casemanager 71. Hoogleraren 72. GGD 73. Ministeries 74. Virologen 75. Infectiologen 76. Bedrijfsleiding 77. Afdelingsbestuur 78. Huisartsen 79. RIVM 80. NCvB 81. Overige partijen

49

Hoe verliep het contact met deze partijen? Uitstekend Goed Wisselend Matig Slecht Weet ik niet 82. Arbeidshygiënisten 83. Bedrijfsartsen 84. Ziekenhuishygiënisten 85. Communicatieafdeling 86. Arbodiensten 87. Casemanger 88. Hoogleraren 89. GGD 90. Ministeries 91. Virologen 92. Infectiologen 93. Bedrijfsleiding 94. Afdelingsbestuur 95. Huisartsen 96. RIVM 97. NCvB 98. Overige partijen 99. Wat waren de (mogelijke) knelpunten waar u tegenaan liep tijdens de samenwerking met de GGD‟en? Meerdere antwoorden mogelijk. o Geen problemen o De GGD‟en hadden te weinig kennis o De GGD‟en hadden te weinig tijd o De GGD‟en werkten niet altijd mee o De GGD‟en hadden een slechte bereikbaarheid o De GGD‟en hadden een ander perceptie van risico‟s o Niet van toepassing o Anders, namelijk… Beleid en Maatregelen Preventieve maatregelen en besmetting 100.

101.

50

Beschikte een van de bedrijven waar u werkzaam was tijdens de pandemie over een bedrijfscontinuiteitsplan (BCP)? o Ja o Nee  ga door naar vraag 103 o Weet ik niet  ga door naar vraag 103 Was u betrokken bij het opstellen van het BCP? o Ja o Nee

102. Is het BCP aangepast ten behoeve van de Nieuwe Influenza A pandemie? o Ja o Nee, BCP is niet aangepast o Nee, er is een apart pandemiedocument opgesteld o Weet ik niet

(H1N1)

103. Vindt u dat het opstellen/ondersteunen bij het opstellen van een BCP behoort tot uw taak? o Ja o Nee o Weet ik niet 104. Hebben de medewerkers van een van de bedrijven waar u werkzaam was tijdens de pandemie gebruik gemaakt van preventieve maatregelen? Meerdere antwoorden mogelijk. o Nee o Ja, van mondkapjes/maskers o Ja, van beschermende brillen o Ja, van zeep/handalcohol o Ja, er waren aangepaste omgangsvormen o Ja, er zijn schermen geplaatst bij personen die werkzaamheden verrichten aan een balie o Ja, werknemers hebben meer thuis gewerkt o Ja, beperken van reizen naar risicolanden o Anders, namelijk 105. Heeft u zelf Nieuwe Influenza A (H1N1) gehad? o Ja, dit is in het laboratorium bevestigd. o Mogelijk, dit is niet in het laboratorium bevestigd. o Nee  ga door naar vraag 107 106. Denkt u dat u deze infectie heeft opgelopen tijdens uw werkzaamheden? o Ja o Mogelijk o Nee o Weet ik niet 107. Maakte u zich zorgen over de mogelijkheid dat u besmet zou kunnen raken met Nieuwe Influenza A (H1N1) door uw werkzaamheden? o Vaak o Regelmatig o Soms o Nooit

51

Verstrekking van antivirale middelen aan werknemers De GGD'en waren in de eerste periode van de pandemie belast met het verstrekken van oseltamivir (Tamiflu) aan patiënten en contacten. Vanaf 7 augustus 2010 zijn de huisartsen oseltamivir gaan verstrekken. Op enig moment was er discussie over de vraag of bedrijfsartsen profylactisch antivirale middelen mochten voorschrijven als instrument om de bedrijfscontinuiteit te waarborgen. In eerste instantie werd iedere vorm van profylactisch voorschrijven ontraden door het RIVM. Later was dit wel mogelijk, echter onder strikte voorwaarden en voor bedrijven behorende tot de vitale infrastructuur.

108.

Vond u het een terechte keuze dat het gebruik van antivirale middelen in het bedrijfsleven werd afgeraden? o Ja o Nee o Weet ik niet

109.

Behoort het voorschrijven van antivirale middelen tot uw werkzaamheden? o Ja o Nee  ga door naar vraag 112

110.

Heeft u daadwerkelijk antivirale middelen verstrekt aan werknemers? o Ja o Nee  ga door naar vraag 112

111.

Hoe bent u tot het besluit gekomen om toch antivirale middelen te verstrekken? …………………………………………………………………………………(open vraag)

Casusdefinitie Voor de bestrijding werd gewerkt met een casusdefinitie voor de indicatiestelling voor nader diagnostisch onderzoek. De casusdefinitie is meerdere keren gewijzigd om de nieuwste ontwikkelingen over de Nieuwe Influenza A (H1N1) te verwerken. In de casusdefinitie werd bijvoorbeeld omschreven dat een persoon moest voldoen aan: koorts 38 °C EN symptomen/ verschijnselen van acute respiratoire infectie, longontsteking (ernstige respiratoire aandoening) of overlijden als gevolg van onverklaarde acute respiratoire aandoening.

112. Ik was op de hoogte van de casusdefinitie. o Ja o Nee  ga door naar vraag 114 o Weet ik niet  ga door naar vraag 114

52

113. Ik heb de casusdefinitie gehanteerd. o Ja o Nee o Weet ik niet o Niet van toepassing Werkdruk, perceptie en impact 114.Hoeveel uur bent u gemiddeld per (werk)week betrokken geweest bij de Nieuwe Influenza A (H1N1) pandemie van april tot december 2009? o 0 uur per week o 1-4 uur per week. o 5-8 uur per week. o 9-12 uur per week. o 13-16 uur per week. o 17-20 uur per week. o >20 uur per week. 115. Heeft o o o

u gedurende de pandemie overuren gemaakt? Regelmatig Incidenteel Nooit

116. Leverde de pandemie u extra werkdruk op? o Ja, in grote mate o Ja, enigszins o Nee, viel binnen de reguliere werktijden  ga door naar vraag 118 o Nee, absoluut niet  ga door naar vraag 118

53

117. Welke taken leverden extra werkdruk op? Meerdere antwoorden mogelijk. o Agenderen pandemie o BCP opstellen / aanpassen o Risico-inventarisatie o (extra) spreekuren o Telefonische contactmomenten o Voorlichting / workshops / trainingen geven o Extra vragen van werknemers en werkgevers o Individuele adviezen o Verzuimbegeleiding o Opstellen protocollen o Opstellen speciaal zwangeren beleid o Agentiaonderzoek / blootstellingsonderzoek o Organisatorische aspecten m.b.t. bevoorrading o Welzijnsonderzoek o Bijeenkomsten o Deelname werkgroepen o Adviezen (persoonlijke) bescherming/preventieve middelen o Overleg o Overig 118. Heeft u uw manier van werken tijdens de pandemie aangepast (o.a. vaker de handen gewassen of gebruik gemaakt van andere beschermingsmiddelen)? o Nee o Ja, namelijk… 119. Heeft u het idee dat er in de periode van april tot en met december een toename is geweest van het aantal verzuimgevallen bij de bedrijven waar u werkzaam was ten tijde van de pandemie? o Geen toename o Lichte toename o Sterke toename o Weet ik niet 120. Heeft u het idee dat er in de periode van april tot en met december een toename is geweest van de verzuimduur bij de bedrijven waar u werkzaam was ten tijde van de pandemie? o Geen toename o Lichte toename o Sterke toename o Weet ik niet

54

121. Wat zijn volgens u de belangrijkste knelpunten geweest als u terugdenkt aan de pandemie? Meerdere antwoorden mogelijk. o Het invullen van verschillende formulieren en registers o Onvoldoende informatievoorziening o Het tijdstip van de informatie o De tijdigheid van beleidswijzigingen o Het contact met de huisartsen o Het contact met de ziekenhuizen o Het contact met RIVM/LCI o Het werken buiten kantooruren o Logistieke problemen o Besluitvorming vanuit overheidsinstanties o Het verstrekken van antivirale middelen o Anders, namelijk… 122. Was u in staat om op voorhand een inschatting te maken van de ernst van de pandemie? o Ja o Nee 123. Terugkijkend op de periode van april tot december 2009, circuleren er verschillende meningen ten aanzien van de aanpak van de inschatting van de pandemie. Hoe staat u tegenover de volgende stelling: Achteraf kan gesteld worden dat de ernst van de pandemie is overschat. o Ja, maar gezien de toenmalige informatie is goed gehandeld. o Ja, deze overschatting was niet nodig geweest. o Nee 124. Heeft u verder nog opmerkingen of aanvullingen? ……………………………………………………………………………………………….. 125. Onder de respondenten worden twee cadeaubonnen verloot. Indien u kans wilt maken op een van de bonnen kunt u hier uw e-mailadres invullen. ……………………………………………………………………………………………..…

Hartelijk bedankt voor uw medewerking aan deze vragenlijst!

55

56

Bijlage 5 Tijdlijn

57

58

Bijlage 6 Tabellen resultaten Hieronder worden de resultaten in tabelvorm weergegeven. Deze zijn in volgorde van de verschillende onderwerpen uit de vragenlijst gepresenteerd. Bij iedere tabel is het aantal respondenten vermeld (N). De tabellen geven de percentages weer van het aantal respondenten dat het betreffende antwoord gaf.

Persoonlijke gegevens Beroep (N = 453) Bedrijfsarts BIG geregistreerd

Bedrijfsarts niet BIG geregistreerd

Arbeidshygiëniste

Anders

17,2

66,4

1,5

17,8

Geslacht (N = 453) Man

Vrouw

61,1

38,9

Leeftijd (N = 452) 25 t/m 34 jaar

35 t/m 44 jaar

45 t/m 54 jaar

55 t/m 64 jaar

65 jaar of ouder

3,5

20,6

50,7

25

0,2

Hoe lang werkzaam in de arbo-sector (N = 451) < 1 jaar

1-5 jaar

6-10 jaar

11 jaar of langer

0

2,2

15,5

82,3

Binnen welke bedrijfstakken werkzaam (N = 449) Zorginstelling Dienstverlening 42,1

41,4

Onderwijs

Financieel

Horeca

ICT

Overig

25,8

16,5

8,7

13,4

64,4

Onderwijs

Financieel

Horeca

ICT

Overig

11

4,9

0,4

1,6

46,3

Hoofd bedrijfstak (N = 447) Zorginstelling Dienstverlening 22,4

13,4

59

Categorie werkzaamheden (N = 445) Uitvoerend

Beleidsmatig

Beide

Anders

42

6,1

50,1

1,8

Gemiddeld aantal werknemers van bedrijven waar werkzaam (N = 443) 0-50

51-100

>100

7

7,7

85,3

Eerder betrokken bij landelijke infectieziektecrisis (N = 443) Nee

Ja, SARS

Ja, Aviaire Influenza

Ja, beide

72,7

10,4

3,6

13,3

Direct contact met besmette patiënten (N = 443)

60

Ja

Nee

25,1

74,9

Informatiebronnen Gebruikte informatiebronnen (N = 436) Bron:

%:

RIVM/LCI

94

NVAB

70

NCvB

18,1

ArboInf@ct / Inf@ct

37,8

Ministerie Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) ECDC (European Centre for Disease Prevention and Control)

45,6

NECDC (North East Centre for Disease Control)

15,4 1,4

NVI (Nederlands Vaccin Instituut)

5,7

WHO (World Health Organisation)

37,2

Gezondheidsraad

25,5

KIZA (Kennissysteem Infectieziekten en Arbeid)

54,6

Arbo-alert

14,4

Arbo-nieuws

7,3

www.bewustgepriktvooru.nl

0,5

Intranet (van de eigen werkgever)

45,6

Eigen informatiebronnen (o.a. via collega's)

52,8

Media (o.a. kranten, televisie, radio)

48,6

Vaktijdschriften

40,8

Anders

13,3

ArboInf@ct berichten Op de hoogte van ArboInf@ct (N = 431) Ja

Nee

51,3

48,7

Hoe in aanraking gekomen met ArboInf@ct (N = 216) Via mailing

Via collega

Overig

Weet ik niet

51,9

32,4

5,6

10,2

Geabonneerd op Arboinf@ct (N = 216) Ja

Nee

Weet ik niet

54,2

37,5

8,3

61

Stellingen ArboInf@ct (N = 208) Helemaal eens

Eens

Neutraal

Oneens

Helemaal oneens

Duidelijk

16,3

69,7

12

1,9

0

Volledig

12

63,9

21,2

2,4

0,5

Up to date

13

66,8

17,8

2,4

0

Regelmatig gebruikt Juiste vorm van communicatie

13,9

51,4

19,7

13,5

1,4

14

57

25,1

3,4

0,5

Frequentie voldoende Duidelijke onderbouwing Duidelijk toegespitst arbo-sector

11,1

58,9

24,2

5,3

0,5

8,7

59,4

26,6

5,3

0

8,7

62,3

24,2

3,9

1

9,2

57

28

5,3

0,5

Toepasbaar Themawebsite RIVM

Bekend met themawebsite (N = 416) Ja

Nee

63,5

36,5

Stellingen themawebsite (N = 254) Helemaal eens

Eens

Neutraal

Oneens

Helemaal oneens

Duidelijk

18,1

67,7

12,2

1,6

0,4

Relevant

16,1

60,6

19,3

3,5

0,4

Toepasbaar

13,4

59,3

20,2

6,7

0,4

Volledig

10,3

54,9

28,9

5,1

0,8

Up to date

15,8

58,9

19,8

4,7

0,8

Regelmatig gebruikt

20,6

57,7

12,6

8,7

0,4

Overzichtelijk

10,7

58,9

24,9

3,6

2

Leidraad NVAB Bekend met de Leidraad (N = 308)

62

Ja

Nee

84,4

15,6

Leidraad regelmatig gebruikt (N = 260) Ja

Nee

42,7

57,3

Stellingen Leidraad (N = 260) Helemaal eens

Eens

Neutraal

Oneens

Helemaal oneens

Duidelijk

4,2

58,8

Relevant

10,8

60

31,5

5

0,4

25,8

3,1

0,4

Toepasbaar

5,4

55,8

30,8

7,3

0,8

Volledig

1,5

39,6

48,1

9,6

1,2

Up to date

1,5

36,2

43,8

15,8

2,7

Overzichtelijk

2,3

55,4

36,5

4,6

1,2

63

Naleving aanbevelingen Leidraad (N = 260)

Nagaan of de organisaties adequate maatregelen hebben geformuleerd Nagaan of een actueel bedrijfscontinuiteitsplan aanwezig was gericht op de influenzapandemie Nagaan of er taken/functies waren met een verhoogde kans op blootstelling aan influenzavirus Nagaan of er werknemers zijn met aandoeningen waarbij sprake is van verhoogde persoonlijke kwetsbaarheid Nagaan of het bedrijfscontinuiteitsplan vermeldt of 'essential workers' zijn aangewezen Werknemers met griepklachten hadden de mogelijkheid om gebruik te maken van een telefonisch consult bij de bedrijfsarts Nagaan of de organisatie een goed pandemisch verzuimprotocol heeft werknemers hebben bij ziekmelding een 'Eigen Verklaring' ingevuld en opgestuurd naar de bedrijfsarts/arbodienst Griepachtige ziektebeelden als zodanig in het medisch dossier genoteerd Geadviseerd om contacten tussen medewerkers (vergaderingen, lunches) te beperken en onderling afstand te bewaren Geadviseerd over hygiënische maatregelen Geadviseerd over persoonlijke beschermingsmiddelen Geadviseerd om oppervlakken en voorwerpen voor gezamenlijk gebruik frequent schoon te maken met een schoonmaakproduct Therapeutisch antivirale middelen voorgeschreven aan werknemers in de zorg met ziekteverschijnselen die na een test besmet bleken te zijn met Nieuwe Influenza Profylactisch antivirale middelen voorgeschreven aan 'essential workers' met het oog op de bedrijfscontinuiteit Nagaan of bij het profylactisch voorschrijven van antivirale middelen was voldaan aan de voorwaarden Overzicht gemaakt van de werknemers die antivirale middelen gebruiken Gezorgd voor tijdige en adequate voorlichting over de pandemie voor werkgevers en werknemers

64

Ja, altijd / bij alle bedrijven

Ja, soms / bij enkele bedrijven

Nee

54,6

39,2

6,2

48,1

42,3

9,6

54,2

35,8

10

28,5

36,9

34,6

41,5

36,5

21,9

72,3

21,9

5,8

40,8

40,4

18,8

12,7

20

67,3

47,3

30

22,7

22,7

34,2

43,1

65,8

29,2

5

16,5

30,4

53,1

46,5

34,2

19,2

1,5

5,4

93,1

1,5

8,8

89,6

19,6

5

75,4

10

3,8

86,2

47,3

41,9

10,8

Algemene informatie vragen Was meer informatie over de pandemie gewenst (N = 392) Ja

Nee

7,1

92,9

Was meer informatie over hoe te handelen gewenst (N = 392) Ja

Nee

12,2

87,8

Voldoende nascholingsmogelijkheden (N = 392) Ja

Nee

75,5

24,5

65

Samenwerking Met welke partijen werd tijdens de pandemie samengewerkt (N = 387) Vaak

Regelmatig

Zelden

Nooit

(andere) Arbeidshygienisten

11,1

27,9

25,8

35,1

(andere) Bedrijfsartsen

30,2

52,2

11,9

5,7

Ziekenhuishygienisten

8

7,2

12,7

72,1

Communicatieafdeling

16,8

35,4

17,6

30,2

Arbodiensten

11,7

26,9

18,7

42,7

Casemanager

4,4

16,6

14

65

Hoogleraren

1,8

3,6

9,8

84,7

GGD

2,3

13,7

31,9

52,1

Ministeries

2,1

6,5

15,8

75,6

Virologen

5,2

6

13,2

75,6

Infectiologen

5,2

8,8

11,4

74,6

Bedrijfsleiding

35,5

44,3

9,1

11,1

Afdelingsbestuur

11,4

18,7

12,2

57,8

Huisartsen

1,6

8,3

29,3

60,9

RIVM

7,5

14,8

22,8

54,9

NCvB

2,1

5,4

21

71,5

Overige partijen

2,3

9,8

18,4

69,4

66

Hoe verliep het contact met deze partijen (N = afhankelijk van vorige vraag)

(andere) Arbeidshygienisten (N = 249) (andere) Bedrijfsartsen (N = 362) Ziekenhuishygiensten (N = 106) Communicatieafdeling (N = 268) Arbodiensten (N = 220) Casemanager (N = 134) Hoogleraren (N = 58) GGD (N = 182) Ministeries (N = 92)

Uitstekend

Goed

Wisselend

Matig

Slecht

Weet ik niet

12,9

65,5

7,6

0,8

0

13,3

22,4

68

7,2

0,3

0

2,2

22,6

45,3

7,5

0

0

24,5

18,3

57,8

14,2

2,6

1,1

6

9,5

55,9

16,4

6,8

0,5

10,9

10,4

52,2

12,7

3

0

21,6

10,3

36,2

3,4

1,7

0

48,3

8,8

47,3

13,7

5,5

1,6

23,1

2,2

33,7

16,3

8,7

2,2

37

Virologen (N = 93)

16,1

45,2

5,4

3,2

0

30,1

Infectiologen (N = 98) Bedrijfsleiding (N = 341) Afdelingsbestuur (N = 162)

14,3

45,9

10,2

3,1

0

26,5

18,5

64,8

10,6

0,9

0

5,3

13

53,1

16,7

1,9

0

15,4

Huisartsen (N = 150)

6

40

28

4

0,7

21,3

RIVM (N = 173)

8,1

59,5

10,4

1,2

1,7

19,1

NCvB (N = 110) Overige partijen (N = 114)

7,3

52,7

7,3

0,9

0,9

30,9

5,3

42,1

15,8

1,8

0

35,1

Knelpunten tijdens samenwerking met GGD (N = 184) Knelpunt Geen problemen

% 46,2

De GGD'en hadden te weinig kennis

6,5

De GGD'en hadden te weinig tijd

6,5

De GGD'en werkten niet altijd mee

0

De GGD'en hadden een slechte bereikbaarheid

10,9

De GGD'en hadden een ander perceptie van risico's

18,5

Niet van toepassing

20,7

Anders

3,3

67

Preventieve maatregelen en besmetting Beschikken over bedrijfscontinuïteitsplan (BCP) (N = 385) Ja

Nee

Weet ik niet

78,2

11,7

10,1

Betrokken bij opstellen van het BCP (N = 301) Ja

Nee

59,5

40,5

BCP aangepast ten behoeve van Nieuwe Influenza A (H1N1) (N = 301)

Ja

Nee, BCP is niet aangepast

Nee, er is een apart pandemiedocument opgesteld

Weet ik niet

67,8

7,6

15,9

8,6

Vindt u het opstellen/aanpassen van het BCP behoren tot uw taak (N = 384) Ja

Nee

Weet ik niet

67,2

21,4

11,5

Preventieve maatregelen Gebruik gemaakt van preventieve maatregelen (N = 383) Preventieve maatregel

%

Nee

4,7

Mondkapjes / maskers

21,9

Beschermende brillen

4,4

Zeep / handalcohol

91,4

Aangepaste omgangsvormen Schermen geplaatst bij personen die werkzaamheden verrichten aan een balie

50,7

Werknemers hebben meer thuis gewerkt

31,3

Beperken van reizen naar risicolanden

29,2

Anders

68

1,8

7,8

Zelf Nieuwe Influenza A (H1N1) gehad (N = 383) Ja, dit is in het laboratorium bevestigd

Mogelijk, dit is niet in het laboratorium bevestigd

Nee

0,5

10,7

88,8

Denken dat men de infectie tijdens werkzaamheden heeft opgelopen (N = 43) Ja

Mogelijk

Nee

Weet ik niet

16,3

39,5

27,9

16,3

Zorgen over eigen besmetting door werkzaamheden (N = 383) Vaak

Regelmatig

Soms

Nooit

1,6

2,3

29,5

66,6

Verstrekken van antivirale middelen Terechte keuze dat antivirale middelen werden afgeraden (N = 383) Ja

Nee

Weet ik niet

79,6

11,2

9,1

Voorschrijven van antivirale middelen behoort tot werkzaamheden (N = 383) Ja

Nee

35,5

64,5

Daadwerkelijk antivirale middelen verstrekt (N = 136) Ja

Nee

27,2

72,8

Casusdefinitie Op de hoogte van de casusdefinitie (N = 383) Ja

Nee

Weet ik niet

89

6,8

4,2

69

Casusdefinitie gehanteerd (N = 341) Ja

Nee

Weet ik niet

Niet van toepassing

77,1

8,2

1,8

12,9

Werkdruk, perceptie en impact Aantal uur gemiddeld betrokken geweest bij de Nieuwe Influenza A (H1N1) (N = 383) Aantal uur 0 uur per week

% 10,4

1-4 uur per week

71

5-8 uur per week

10,4

9-12 uur per week

4,2

13-16 uur per week

1,6

17-20 uur per week >20 uur per week

1 1,3

Overuren gemaakt ten tijde van de pandemie (N = 383) Regelmatig

Incidenteel

Nooit

12,8

30,3

56,9

Extra werkdruk door pandemie (N = 383)

70

Ja in grote mate

Ja enigszins

Nee viel binnen reguliere werktijden

Nee absoluut niet

6,5

37,1

39,9

16,4

Welke taken leverden extra werkdruk op (N = 166) Taken

%

Agenderen pandemie

49,4

BCP opstellen / aanpassen

52,4

Risicoinventarisatie

15,1

(extra) spreekuren

33,1

Telefonische contactmomenten

68,7

Voorlichting / workshops / training geven

51,8

Extra vragen van werknemers en werkgevers

87,3

Individuele adviezen

63,3

Verzuimbegeleiding

18,7

Opstellen protocollen

53,6

Opstellen speciaal zwangeren beleid

14,5

Agentiaonderzoek / blootstellingsonderzoek

4,2

Organisatorische aspecten m.b.t. bevoorrading

14,5

Welzijnsonderzoek

0

Bijeenkomsten

45,2

Deelname werkgroepen

50

Adviezen (persoonlijke) bescherming/preventieve middelen

48,8

Overleg

69,3

Overig

21,1

Manier van werken aangepast tijdens de pandemie (N = 382) Ja

Nee

62

38

Toename van het aantal verzuimgevallen (N = 381) Geen toename

Lichte toename

Sterke toename

Weet ik niet

42,5

46,5

1,6

9,4

Toename in verzuimduur (N = 379) Geen toename

Lichte toename

Sterke toename

Weet ik niet

66,2

20,8

0,8

12,1

71

Knelpunten pandemie (N = 381) Knelpunt

%

Het invullen van verschillende formulieren en registers

7,9

Onvoldoende informatievoorziening

9,7

Het tijdstip van de informatie

28,9

De tijdigheid van beleidswijzigingen

32,8

Het contact met de huisartsen

3,9

Het contact met de ziekenhuizen

0,3

Het contact met RIVM/LCI

2,1

Het werken buiten kantooruren

2,4

Logistieke problemen

9,7

Besluitvorming vanuit overheidsinstanties

48,3

Het verstrekken van antivirale middelen

10,5

Anders

36

Instaat om op voorhand een inschatting te maken van de ernst van de pandemie (N = 381) Ja

Nee

26,8

73,2

Stelling „Achteraf kan gesteld worden dat de ernst van de pandemie is overschat‟ (N = 381) Ja, maar gezien de toenmalige informatie is goed gehandeld

Ja, deze overschatting wat niet nodig geweest

Nee

62,5

34,4

3,1

72

Bijlage 7 Resultaten Leidraad van de NVAB

Dit onderzoek is een initiatief van het RIVM en het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). De NVAB heeft kenbaar gemaakt om tijdens dit onderzoek een aantal vragen over de Leidraad op te willen nemen. In gezamenlijk overleg is besloten deze vragen op te nemen in het onderzoek van het RIVM. De doelstelling van de NVAB is het waar mogelijk verbeteren en aanpassen van de Leidraad „Influenzapandemie, infectiepreventie van werkenden‟. Deze resultaten zullen gebruikt worden om een richtlijn Influenzapandemie te ontwikkelen. In dit onderzoek is gebruik gemaakt van een digitale vragenlijst. In deze vragenlijst is een apart deel opgenomen met vragen over de NVAB Leidraad: Leidraad „Influenzapandemie, infectiepreventie van werkenden‟. De resultaten worden in hieronder beschreven.

Respondenten Via een direct e-mail hebben alle leden van de NVAB de link naar de website met de vragenlijst ontvangen (ongeveer 2100 leden). Tevens is de link naar de website met vragenlijst geplaatst op de website van Boaborea en de website van Kiza en is de link opgenomen in een ArboInf@ct bericht. Na twee weken is een herinnering verzonden naar de leden van de NVAB. Het invullen van de vragenlijst was op vrijwillige basis. In totaal hebben 308 bedrijfsartsen de vragen over de Leidraad „Influenzapandemie, infectiepreventie van werkenden‟ ingevuld. Doordat de vragenlijst via meerdere websites te bereiken was, is het responspercentage niet vast te stellen. De resultaten in deze sectie zullen alleen betrekking hebben op deze doelgroep.

De Leidraad algemeen Van alle bedrijfsartsen rapporteert 84,4% bekend te zijn met de Leidraad van de NVAB, dit komt overeen met 260 bedrijfsartsen. Alleen de bedrijfsartsen die hebben aangegeven bekend te zijn met de Leidraad hebben de vervolg vragen over de Leidraad gekregen. Onderstaande resultaten hebben daarom betrekking op 260 bedrijfsartsen. Van de bedrijfsartsen die bekend zijn met de Leidraad zegt 42,7% de Leidraad regelmatig te hebben gebruikt tijdens de periode van oktober tot november 2009. Tevens is aan de respondenten een aantal stellingen over de Leidraad voorgelegd. Bijvoorbeeld „Ik vond de Leidraad duidelijk geformuleerd‟. Hieronder volgt een tabel die het percentage respondenten weergeeft die het „helemaal eens‟ zijn of „eens‟ zijn met de stelling (zie tabel 1).

73

Tabel 1. Algemene beoordeling Leidraad Ik vond de Leidraad …

„Helemaal eens‟ + „Eens‟ (%)

Duidelijk geformuleerd

63

Relevant

70,8

Volledig

41,1

Overzichtelijk

57,7

Up to date

37,7

Toepasbaar

61,2

Naleving adviezen uit de Leidraad In de Leidraad „Influenzapandemie, infectiepreventie van werkenden‟ van de NVAB wordt een aantal aanbevelingen gegeven over hoe de bedrijfsarts kan handelen ten tijde van een influenzapandemie. In de vragenlijst is gevraagd in hoeverre de aanbevelingen zijn nageleefd. De bedrijfsarts kon de vraag met „ja‟ beantwoorden indien hij/zij de handeling of taak zelf heeft uitgevoerd of indien hij/zij ervoor gezorgd heeft dat iemand anders die taak uitvoerde. Hieronder volgt een tabel met het percentrage respondenten dat aangeeft een bepaald advies altijd te hebben nageleefd, soms of helemaal niet te hebben nageleefd (zie tabel 2).

74

Tabel 2. Naleving adviezen uit Leidraad

Ja, altijd / bij alle bedrijven (%)

Ja, soms Nee / bij (%) enkele bedrijven (%)

Nagaan of de organisaties adequate maatregelen hebben geformuleerd.

54,6

39,2

6,2

Nagaan of een actueel bedrijfscontinuiteitsplan aanwezig was gericht op de influenzapandemie.

48,1

42,3

9,6

Nagaan of er taken/functies waren met een verhoogde kans op blootstelling aan influenzavirus.

54,2

35,8

10,0

Nagaan of er werknemers zijn met aandoeningen waarbij sprake is van verhoogde persoonlijke kwetsbaarheid.

28,5

36,9

34,6

Nagaan of het bedrijfscontinuiteitsplan vermeldt of „essential workers‟ zijn aangewezen.

41,5

36,5

21,9

Werknemers met griepklachten hadden de mogelijkheid om gebruik te maken van een telefonisch consult bij de bedrijfsarts.

72,3

21,9

5,8

Nagaan of de organisatie een goed pandemisch verzuimprotocol heeft.

40,8

40,4

18,8

Werknemers hebben bij ziekmelding een „Eigen Verklaring‟ ingevuld en opgestuurd naar de bedrijfsarts/arbodienst.

12,7

20,0

67,3

Griepachtige ziektebeelden als zodanig in het medisch dossier genoteerd.

47,3

30,0

22,7

Geadviseerd om contacten tussen medewerkers (vergaderingen, lunches) te beperken en onderling afstand te bewaren.

22,7

34,2

43,1

N=260

75

Geadviseerd over hygiënische maatregelen.

65,8

29,2

5,0

Geadviseerd over persoonlijke beschermingsmiddelen.

16,5

30,4

53,1

Geadviseerd om oppervlakken en voorwerpen voor gezamenlijk gebruik frequent schoon te maken met een schoonmaakproduct.

46,5

34,2

19,2

Therapeutisch antivirale middelen voorgeschreven aan werknemers in de zorg met ziekteverschijnselen die na een test besmet bleken te zijn met Nieuwe Influenza.

1,5

5,4

93,1

Profylactisch antivirale middelenvoorgeschreven aan „essential workers‟ met het oog op de bedrijfscontinuiteit.

1,5

8,8

89,6

Nagegaan of bij het profylactisch voorschrijven van antivirale middelen was voldaan aan de voorwaarden.1

67,9

28,6

3,6

Overzicht gemaakt van de werknemers die antivirale middelen gebruiken, met vermelding van functie, indicatie, aard en duur van het gebruik, en eventuele bijwerkingen.

10,0

3,8

86,2

Gezorgd voor tijdige en adequate voorlichting over de pandemie voor werkgevers en werknemers.

47,3

41,9

10,8

1

Alleen de respondenten die hebben aangegeven proflyactisch antivirale middelen te hebben voorgeschreven (1.5% + 8,8% / N=28) hebben deze vraag gekregen.

Te zien is dat de „brede‟ aanbevelingen die betrekking hebben op een heel bedrijf of een grote groep over het algemeen door veel bedrijfsartsen nageleefd zijn (bijvoorbeeld nagaan van adequate maatregelen, bedrijfscontinuïteitsplan, hygiënische maatregelen etc.). De aanbevelingen die betrekking hebben op individuen zijn minder vaak nageleefd (bijv. voorschrijven van antivirale middelen, persoonlijke beschermingsmaatregelen, eigen verklaring door zieke werknemers). Dit kan komen doordat de Nieuwe Influenza A (H1N1) minder grootschalig is

76

gebleken dan vooraf werd voorspeld. Het aantal personen dat daadwerkelijk besmet is geraakt met de Nieuwe Influenza A (H1N1) viel uiteindelijk mee. Een sentiment dat onder meerdere respondenten leeft is dat er een verschil is tussen de indicatoren controleren en de praktische uitvoering hiervan. Het naleven van de genoemde indicatoren wil niet per definitie zeggen dat deze ook daadwerkelijk zijn toegepast. Een respondent verwoorde het volgende in de vragenlijst: “Bij al mijn bedrijven heb ik advies gegeven ten aanzien van risico's, maar niet iedere werkgever wilde maatregelen treffen zoals een bedrijfscontinuïteitsplan of extra hygiëne. Er moet een onderscheid gemaakt worden tussen advies van de arboprofessional en beslissing van de werkgever”.

Bedrijfsartsen werkzaam in de zorgsector vs. niet werkzaam in de zorgsector Onderzocht is of er verschillen zijn tussen bedrijfsartsen die wel en die niet werkzaam zijn in de zorgsector. Er blijkt een significant verschil te zijn in de bekendheid met de NVAB Leidraad (p = 0.024). Bedrijfsartsen die werkzaam zijn in de zorgsector blijken vaker bekend te zijn met de Leidraad. Daarnaast is er een significant verschil in het therapeutisch voorschrijven van antivirale middelen aan werknemers in de zorg met ziekteverschijnselen die na een test besmet bleken te zijn (p = 0.050). Bedrijfsartsen die werkzaam zijn in een zorgsector zijn hebben vaker therapeutisch antivirale middelen voorgeschreven. Wat logisch is aangezien deze groep het advies had om profylactische middelen voor te mogen schrijven, wanneer aan de voorwaarden werd voldaan.

Suggesties voor Leidraad Aan de respondenten is gevraagd of zij suggesties voor verbetering van de Leidraad hadden. Hieruit kwam naar voren: 1)

De Leidraad eerder uitgeven

2) De Leidraad dynamisch opstellen in plaats van statisch. Een reactie van een respondent is: “Bij een zo snel ontwikkelend thema is een statische leidraad altijd achterhaald. Een dynamische leidraad zou beter aansluiten op de praktijkbehoeften”. Ook werd genoemd (maar in mindere mate) dat één centrale bron gebruikt moet worden. Een reactie van een respondent is: “Landelijk een centrale bron gebruiken is het advies en deze actueel houden”.

77

Algemene conclusies 

Van de respondenten die met de Leidraad bekend zijn, heeft 40% de Leidraad ook daadwerkelijk gebruikt.



De Leidraad wordt over het algemeen positief beoordeeld. Het aantal bedrijfsartsen dat de Leidraad „volledig‟ en „up to date‟ vinden is echter wat lager (resp. 41,1% en 37,7%).



De adviezen gegeven in de Leidraad worden over het algemeen goed nageleefd.



Bedrijfsartsen geven aan behoefte te hebben aan een algemene bron, maar deze zou wel dynamisch moeten worden opgesteld zodat ingespeeld kan worden op nieuwe ontwikkelingen.

Aanbevelingen De Leidraad blijkt een handig instrument te zijn voor bedrijfsartsen. Wel strekt het tot aanbeveling om mogelijk de structuur aan te passen. Hierbij zouden de bovenstaande suggesties van belang kunnen zijn. De huidige Leidraad van de NVAB is gedurende de pandemie drie keer aangepast. Ondanks deze aanpassingen geven de respondenten aan een meer dynamische structuur prettig te vinden. Aangezien de pandemie een snel ontwikkelend thema is met steeds nieuwe inzichten die veranderingen in beleid vereisen, is het van belang de leidraad hierop regelmatig aan te passen en actueel te houden. De frequentie van actualiseren is hierbij afhankelijk van de impact van de beleidswijzigingen voor de bedrijfsartsen.

78