Onderwijs in Tilburg Een samenvattende rapportage 28 maart 2006

Onderwijs in Tilburg

Een samenvattende rapportage 28 maart 2006

3 VOORWOORD Op verzoek van de gemeente Tilburg heeft de Inspectie van het Onderwijs een onderzoek gedaan naar de kwaliteit van het onderwijs in deze gemeente. Het rapport “Onderwijs in Tilburg” is het resultaat van onderzoeken uit de periode september 2003 tot juli 2005 bij scholen en onderwijsinstellingen in alle sectoren (PO, EC, VO, BVE) behalve het Hoger Onderwijs. Niet eerder heeft de inspectie de kwaliteit van het onderwijs in een stad of regio op een dergelijke manier in kaart gebracht. Immers de inspectie beoordeelt in eerste instantie alleen de kwaliteit van afzonderlijke scholen. Eén keer per jaar wordt over de kwaliteit van het onderwijs in heel Nederland een rapport gemaakt: het Onderwijsverslag. Het rapport “Onderwijs in Tilburg” geeft echter niet alleen een overzicht van de oordelen over de Tilburgse onderwijsinstellingen, zodat er een stedelijke maatstaf ontstaat, maar laat ook zien hoe het Tilburgse onderwijs zich verhoudt tot het landelijke beeld. Daarmee wordt min of meer een onderwijsverslag van de gemeente Tilburg gepubliceerd. De inspectie hoopt hiermee een bijdrage te leveren aan het onderwijsbeleid van de gemeente Tilburg en een stimulans te geven aan onderwijsinstellingen voor verdere kwaliteitsverbetering. Begin dit jaar heeft de gemeente het bereiken van het inwonertal van 200.000 gemarkeerd met de leuze 'Tilburg telt'. Dit rapport zou naar analogie daarvan het motto kunnen hebben: 'Het Tilburgse onderwijs telt ook'.

Annelies Nooij Coördinerend inspecteur van het onderwijs te Breda 28 maart 2006

5 I N H O U D S O P G AV E S A M E N VAT T I N G 7 1

Opzet en inhoud van het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

1.1

Aanleiding tot het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9

1.2

Kaders van het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9

1.3

Onderzoeksvraag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

2

Bevindingen primair onderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

2.1

Het primair onderwijs in Tilburg

2.2

Contextfactoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

2.3

Kwaliteitszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

2.4

Onderwijs en leren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

2.5

Opbrengsten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

3

Bevindingen speciaal basisonderwijs

3.1

Het speciaal basisonderwijs in Tilburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

3.2

Contextfactoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

3.3

Kwaliteitszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

3.4

Leerlingenzorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

3.5

Opbrengsten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

4

Bevindingen (voortgezet) speciaal onderwijs . . . . . . . . . . . . 19

4.1

Het (voortgezet) speciaal onderwijs in Tilburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

4.2

Contextfactoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

4.3

Kwaliteitszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

4.4

Onderwijs en leren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

4.5

Opbrengsten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

5

Bevindingen voortgezet onderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

5.1

Het voortgezet onderwijs in Tilburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

5.2

Contextfactoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

5.3

Kwaliteitszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

5.4

Onderwijs en leren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

5.5

Opbrengsten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

6

Bevindingen beroepsonderwijs en volwasseneneducatie 23

6.1

Het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie in Tilburg . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

6.2

Contextfactoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

6.3

Kwaliteitszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

6.4

Onderwijs en leren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

6.5

Opbrengsten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

6 7

Ontwikkelingen in het onderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

7.1

Contextfactoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

7.2

Leerlingenzorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

7.3

Onderwijsvernieuwing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

7.4

Doorgaande leerlijnen/beroepskolom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

8

Conclusies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

8.1

Het onderwijs in Tilburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

8.2

Kwaliteitszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

8.3

Onderwijs en leren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

8.4

Opbrengsten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

BIJLAGEN i

Overzichten primair onderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

ll Overzichten speciaal basisonderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 lV Overzichten (voortgezet) speciaal onderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 V Overzichten voortgezet onderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Vl Overzichten bve-onderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Vll Afkortingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

7 S A M E N VAT T I N G Op verzoek van de gemeente Tilburg heeft de Inspectie van het Onderwijs een samenvattende rapportage gemaakt van de reguliere onderzoeken bij de scholen in de gemeente Tilburg. In het algemeen komt het onderwijs in Tilburg in kwalitatief opzicht op grote lijnen overeen met het landelijk gemiddelde. Op een beperkt aantal aspecten wijkt het Tilburgse onderwijs in positieve danwel negatieve zin af van het landelijk gemiddelde. Het primair onderwijs is ten opzichte van het landelijk beeld relatief sterk in het onderwijsleerproces en leerlingen zijn actief gericht op leren. De scholen borgen de kwaliteit van de toetsing en evalueren de kwaliteit van het onderwijs beter dan landelijk. De opbrengsten blijven achter bij het landelijk gemiddelde. Relatief vaak biedt het primair onderwijs onvoldoende onderwijstijd en is het leerstofaanbod van mindere kwaliteit. Het Tilburgse speciaal basisonderwijs is er minder in geslaagd dan landelijk het geval is om kwaliteitszorg te realiseren in de betekenis van planmatig werken aan verbeteractiviteiten. Ook op een aantal aspecten van de leerlingenzorg worden de Tilburgse scholen minder positief beoordeeld dan landelijk. Het speciaal en voortgezet speciaal onderwijs (sector expertisecentra) in Tilburg is sterk in ontwikkeling. De kwaliteit van een groot aantal aspecten ligt onder de inspectienorm. Uit recente onderzoeken blijkt dat de scholen grote vooruitgang boeken op het onderwijsleerproces. Het voortgezet onderwijs realiseert een onderwijsleerproces dat beter is dan het landelijk gemiddelde maar zwakker in de zorg en begeleiding van leerlingen. Sterke punten van het Tilburgse voortgezet onderwijs zijn de kwaliteit van examens en het betrekken van ouders bij de zorg voor leerlingen. Relatief zwak zijn onderdelen van kwaliteitszorg en de samenhang binnen het leerstofaanbod. Het primaire proces bij het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie wordt over het algemeen als beter beoordeeld dan landelijk. Relatief minder vaak wordt aangesloten op individuele behoeften en wensen van deelnemers, waardoor de studeerbaarheid zwakker is dan landelijk. In alle sectoren is kwaliteitszorg minder sterk ontwikkeld dan landelijk. Op onderdelen van het aspect kwaliteitszorg zijn er echter grote verschillen tussen de sectoren.

9 1

O P Z E T E N I N H O U D VA N H E T O N D E R Z O E K

1.1

Aanleiding tot het onderzoek

Op verzoek van de gemeente Tilburg heeft de inspectie een samenhangende rapportage gemaakt van de onderzoeken die door de inspectie zijn uitgevoerd bij scholen gevestigd in de gemeente Tilburg. Dit verzoek sloot aan op een ontwikkeling binnen de inspectie om de staat van het onderwijs in Nederland zoals die jaarlijks wordt vastgelegd in het onderwijsverslag, te plaatsen in een regionaal kader.

1.2

Kaders van het onderzoek

In het samenvattend onderzoek zijn de volgende sectoren van het onderwijs betrokken: het primair onderwijs (po), het speciaal basisonderwijs (sbo), het (voortgezet) speciaal onderwijs vallend onder de Wet op de Expertisecentra (WEC), het voorgezet onderwijs (vo) en het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie (bve). In het onderzoek is de kwaliteit van het hoger beroepsonderwijs en het universitaire onderwijs niet betrokken omdat de inspectie hier geen kwaliteitsonderzoek heeft uitgevoerd. Ook zijn de resultaten van onderzoeken bij particuliere onderwijsinstellingen die niet door de overheid bekostigd worden, niet opgenomen. Types van onderzoek De inspectie voert meerdere types van onderzoek uit waaronder het jaarlijks onderzoek (JO) en het periodiek kwaliteitsonderzoek (PKO). Het JO vindt jaarlijks bij elke onderwijsinstelling plaats voorzover er in dat jaar geen PKO plaatsvindt. Bij een JO wordt het niveau van de opbrengsten bepaald en geïnventariseerd in hoeverre er bijzondere ontwikkelingen zijn op de betreffende instelling. Bij een PKO wordt op basis van een sectorspecifiek toetsingskader een onderzoek uitgevoerd naar meerdere kwaliteitsdomeinen en -aspecten. Een dergelijk onderzoek vindt binnen de sector bve eenmaal per drie jaar plaats en in de overige sectoren minimaal eenmaal per vier jaar. Objecten van toezicht De Inspectie van het Onderwijs onderscheidt zogenaamde objecten van toezicht (ovt's). Een ovt komt niet noodzakelijkerwijze overeen met wat in de dagelijkse praktijk als een school wordt beschouwd. Een ovt kan bestaan uit een of meerdere scholen of schoolonderdelen. In de gemeente Tilburg onderscheidt de inspectie binnen het primair onderwijs 54 ovt's, binnen het sbo zes ovt's, binnen ec vijf ovt's waarvan er twee reeds zijn gefuseerd en twee zeer nauw samenwerken, binnen het voortgezet onderwijs negentien ovt's en binnen het bve-veld vier ovt's waarvan er twee geen bekostiging van de overheid ontvangen. Voor dit samenvattend onderzoek is gebruik gemaakt van de periodieke kwaliteitsonderzoeken van de verschillende onderwijsinstellingen in de schooljaren 2003-2004 en 2004-2005. Een overzicht hiervan is opgenomen in de bijlagen. In de bijlagen is ook een overzicht opgenomen van de jaarlijkse onderzoeken die zijn gebruikt voor deze rapportage.

10 Primair onderwijs De validiteit van deze samenhangende rapportage wordt in belangrijke mate beïnvloed door de mate waarin de verschillende scholen in het recente verleden zijn bezocht met een PKO of een JO. Dit komt met name tot uitdrukking bij het primair onderwijs. Binnen het primair onderwijs is in de periode van september 2003 tot en met juli 2005 bij 25 verschillende ovt's een PKO uitgevoerd. Dat betekent dat de gegevens bij de domeinen Kwaliteitszorg en Onderwijs en leren gebaseerd zijn op onderzoek bij 46 procent van de ovt's en gemeten naar het leerlingaantal bij 47 procent van het totale aantal leerlingen in het primair onderwijs. Voor wat betreft het domein Opbrengsten zijn de gegevens gebaseerd op alle ovt's omdat dit aspect ook bij de jaarlijkse onderzoeken wordt beoordeeld. Deze verdeling vormt geen reden om te twijfelen aan de representativiteit van de uitkomsten bij po. Analyse van de kenmerken van de bezochte scholen geeft aan dat deze scholen een vrij nauwkeurige weerspiegeling zijn van alle scholen van Tilburg. De verschillen tussen de PKO-scholen en het totaal van Tilburgse scholen naar schoolgrootte, schoolontwikkeling en het leerlinggewicht zijn slechts gering. Een vergelijking van de kenmerken is opgenomen in bijlage 1. Voor het verkrijgen van zekerheid over de representativiteit is verder het aandeel zware toezichtarrangementen vergeleken met het aandeel lichte. Het blijkt dat in de gemeente Tilburg 35 procent van de scholen in aanmerking is gebracht voor een zwaar toezichtarrangement. Voor een zwakke school is dit het toezichtarrangement PKO-2 en voor een zeer zwakke school het toezichtarrangement OKV (Onderzoek naar de kwaliteitsverbetering). In het onderzoeksbestand had 30 procent een dergelijk arrangement. Op basis hiervan concludeert de inspectie dat de gegevens uit de verschillende PKO's in hoge mate representatief zijn voor het gehele primair onderwijs in Tilburg. Om een goed beeld te krijgen, zijn in het onderzoek ook de landelijke gegevens vergeleken met de resultaten bij de dertig grote gemeenten in Nederland (de G30-gemeenten). Hieruit bleek dat op vrijwel alle punten er geen significante verschillen waren met het landelijk gemiddelde. Daar waar er wel een significant verschil was, is dit in de tekst vermeld. Speciaal basisonderwijs De scholen voor speciaal basisonderwijs zijn in het schooljaar 2004-2005 alle bezocht in het kader van de pilot jaarlijks onderzoek sbo. Daarbij is een nieuw waarderingskader gehanteerd waarmee een oordeel is gevormd over het niveau van de kwaliteitszorg, de opbrengstgerichtheid van de scholen, de mate waarin leerlingen zich ontwikkelen en de mate waarin leerlingen passende zorg ontvangen. Expertisecentra Voor de sector expertisecentra beschikt de inspectie niet over voldoende landelijke gegevens om een vergelijking te kunnen maken tussen Tilburg en de landelijke situatie. Wel is een beschrijving gegeven van het speciaal onderwijs en voortgezet speciaal onderwijs in Tilburg. Voortgezet onderwijs Voor de sector voortgezet onderwijs geldt deze beperking niet. Dit rapport berust op PKO's bij alle scholen voor voortgezet onderwijs met uitzondering van één school voor praktijkonderwijs, één kleinere instelling die in een fusieproces verwikkeld is en één niet-bekostigde school voor voortgezet onderwijs. Daarmee kunnen de onderzoeksresultaten als representatief beschouwd worden voor het Tilburgse voortgezet onderwijs.

11 BVE Binnen de sector bve worden de onderzoeken van de inspectie zowel op instellingsniveau als op het niveau van de organisatorische eenheden binnen roc's uitgevoerd. Tilburg kent twee roc's en deze zijn beide op basis van een recent PKO in het onderzoek betrokken. Naast deze roc's zijn in Tilburg nog twee niet-bekostigde instellingen ('Instituut Broers' en 'KOS Kappersopleidingen') gevestigd. Bij deze instellingen is weliswaar recent een PKO uitgevoerd maar de resultaten zijn niet in dit onderzoek betrokken. De reden hiervoor is dat deze instellingen in omvang slechts beperkt zijn waardoor een samenvattende beoordeling op het niveau van organisatorische eenheden onevenredig gunstig zou worden beïnvloed.

1.3

Onderzoeksvraag

De centrale vraag voor dit onderzoek is: 'Hoe verhoudt de kwaliteit van het onderwijs in Tilburg zich tot het landelijk gemiddelde?' Deze vraag is onder te verdelen in de volgende deelvragen: 1. Wat is op basis van de onderzoeken van de Inspectie van het Onderwijs de algehele situatie en de kwaliteit van het Tilburgse onderwijs? 2. Hoe verhoudt dit zich tot landelijke gegevens? 3. Welke landelijke trends binnen het onderwijs zijn al dan niet in Tilburg te herkennen?

13 2

BEVINDINGEN PRIMAIR ONDERWIJS

2.1

H e t p r i m a i r o n d e r w i j s i n Ti l b u r g

In de periode van 2000 tot en met 2004 is het aantal leerlingen bij scholen voor primair onderwijs in Tilburg vrijwel ongewijzigd gebleven. Per 1 oktober 2004 stonden er slechts 0,9 procent leerlingen meer ingeschreven dan op 1 oktober 2000. Het gemiddelde aantal leerlingen per school is ook ongeveer gelijk gebleven, namelijk tussen de 322 en 325. Ten opzichte van het landelijk beeld zijn in Tilburg de scholen groter. In Tilburg is slechts 15 procent van de scholen kleiner dan 200 leerlingen tegenover 50 procent landelijk. Binnen het gelijkblijvende totaal aantal leerlingen zijn er echter wel grote verschillen te constateren in de ontwikkeling van de verschillende scholen. Een derde van de scholen kent in de betreffende periode een daling van het leerlingaantal tussen de 10 en 33 procent. Meer dan de helft van de scholen heeft een daling van het leerlingaantal gekend. Ongeveer 19 procent heeft in dezelfde periode het leerlingaantal licht zien stijgen met 1 tot 10 procent. In totaal 23 procent van de scholen kende een grotere toename en soms zelfs een forse groei. Met ingang van het schooljaar 2004-2005 is er een nieuwe school bijgekomen. Daar staat tegenover dat de nevenvestiging van één school werd gesloten. Gemeten naar leerlinggewicht is er in Tilburg sprake van een vrij constant beeld. Het aantal leerlingen met een gewicht van 1,90 is in de periode 2000 tot en met 2004 constant gebleven, het aandeel van leerlingen met een gewicht van 1,25 is gedaald en het aandeel van leerlingen zonder gewicht is licht gestegen. Het primair onderwijs in Tilburg bevindt zich in het algemeen op het landelijke niveau. De zwakkere kanten van de scholen voor primair onderwijs zijn kwaliteitszorg, onderwijstijd en opbrengsten. Sterk zijn de Tilburgse scholen in de kwaliteit van de toetsing en de onderwijsleerprocessen. Voor wat betreft de overige aspecten bewegen de Tilburgse scholen zich op of rond het landelijk gemiddelde. Opvallend is het aantal scholen dat kampt met aan de organisatie gerelateerde problemen zoals hoog ziekteverzuim, fusieproblemen vanuit het verleden, verloop van medewerkers en wisseling van directie. In combinatie met de zwakke score van de Tilburgse scholen op het zorgen voor een aangename en stimulerende werkomgeving voor het personeel is dit een signaal voor een problematische schoolorganisatie.

2.2

Contextfactoren

De beschrijving van de contextfactoren van het primair onderwijs is gebaseerd op een periodiek kwaliteitsonderzoek bij 25 scholen voor primair onderwijs in Tilburg. De inspectie beschikt met betrekking tot dit aspect niet over landelijke gegevens. Tijdens een PKO wordt aan de scholen gevraagd welke omgevingsfactoren er spelen die van invloed zijn op de kwaliteit van het onderwijs. Het betreft hier dus gepercipieerde problemen en deze berusten niet altijd op conclusies van de inspectie. In totaal 20 van de 25 scholen hebben omgevingsfactoren aangegeven. De aangegeven omgevingsfactoren zijn onder te verdelen in drie soorten factoren: mutaties in de schoolbevolking, huisvestingsproblemen en organisatieproblemen. De mutaties in het leerlingaantal zijn te onderscheiden in dalende leerlingaantallen bij vijf

14 scholen, groeiende leerlingaantallen in drie gevallen (waarbij dit in twee gevallen leidt tot het instellen van wachtlijsten) en ten slotte bij één school het gegeven dat er veel tussentijdse instroom en zij-instroom plaatsvindt. Zes scholen geven aan dat er sprake is van een toename van de zorgproblematiek onder de leerlingen. Bij drie van deze scholen wordt dit ook ondersteund door getalsmatige argumenten. Bij deze scholen is het aantal leerlingen met een gewicht van 1,90 in het schooljaar 2004-2005 ongeveer 18 procent hoger dan in het schooljaar 2000-2001. Zes scholen geven aan dat de huisvestingssituatie een negatieve invloed heeft op het onderwijs. In totaal zes scholen zijn gevestigd op twee verschillende locaties. Bij vier scholen is in het recente verleden een fusie van scholen geweest. Bij drie scholen wordt melding gemaakt van recente problemen in de organisatie en de leiding. In totaal zeven scholen geven aan dat er een hoog ziekteverzuim onder de medewerkers is.

2.3

Kwaliteitszorg

Bij 39 procent van de Tilburgse scholen voor primair onderwijs wordt kwaliteitszorg door de inspectie als voldoende beoordeeld. Dit is flink lager dan het landelijk gemiddelde van 52 procent en nog lager dan het gemiddelde van de zogenaamde G30-gemeenten (59 procent). Opvallend is dat de Tilburgse scholen voor primair onderwijs op deelaspecten van kwaliteitszorg veelal beter scoren dan landelijk maar relatief vaak zijn te weinig indicatoren voldoende om kwaliteitszorg in haar geheel als positief te beoordelen. Uit de onderzoeken blijkt dat in een groot aantal gevallen, namelijk ruim drie vierde van de onderzochte scholen, het binnen de kwaliteitszorg ontbreekt aan het realiseren van een cyclus en het 'smart' formuleren van doelstellingen en ambities. Bij bijna 60 procent van de onderzochte scholen wordt er niet of inadequaat verantwoording afgelegd aan de direct betrokkenen en de buitenwereld over de gerealiseerde kwaliteit en de verbeteractiviteiten. Ook de inpassing van kwaliteitszorg binnen de organisatie van de school kent problemen: bij ruim 40 procent van de scholen wordt vastgesteld dat er onvoldoende gerichte sturing plaatsvindt en bij ongeveer een kwart van de scholen is kwaliteitszorg niet schoolbreed aanwezig. Bij ongeveer een kwart van de scholen ontbreekt een samenhangende visie. Tegenover dit negatieve beeld staat dat de Tilburgse scholen zich positief onderscheiden ten opzichte van het landelijk gemiddelde op het aspect kwaliteit van de toetsing. Alle onderzochte scholen dragen hiervoor in voldoende tot hoge mate zorg. De onderzoeken zijn uitgevoerd in een periode van twee schooljaren. Uit analyse van de verschillen tussen de twee schooljaren blijkt wel dat er vooruitgang is. De onderzochte scholen in het schooljaar 2004-2005 scoren beter op het domein Kwaliteitszorg dan in het schooljaar daarvoor. De voor de hand liggende verklaring hiervoor is dat deze scholen meer tijd hebben gehad om de kwaliteitszorg verder te ontwikkelen.

15 2.4

Onderwijs en leren

Tot het domein Onderwijs en leren worden de volgende aspecten gerekend: het leerstofaanbod, de onderwijstijd, de onderwijsleerprocessen, het schoolklimaat en het niveau van de zorg en begeleiding. Onderwijsleerprocessen De Tilburgse scholen onderscheiden zich met een voldoende beoordeling van alle scholen positief ten opzichte van het landelijk gemiddelde (94 procent voldoende) op de kwaliteit van de onderwijsleerprocessen. Dat betekent overigens niet dat er geen kritische kanttekeningen te plaatsen zijn. Uit de onderzoeken blijkt dat bij ruim drie vierde van de scholen de leraren de onderwijsleerprocessen niet op een systematische en stimulerende wijze verzorgen terwijl dit landelijk het geval is bij ruim de helft van de scholen. De onvoldoende beoordeling is voornamelijk gebaseerd op het ontbreken van een stimulerend didactisch repertoire. Bij bijna de helft van de scholen is het onderwijsleerproces (zowel landelijk als in Tilburg) ook niet voldoende afgestemd op de onderwijsbehoeften van met name de individuele leerlingen. Daar staat tegenover dat de onderwijsactiviteiten altijd gestructureerd en doelmatig zijn, leerlingen ondersteund en uitgedaagd worden en de vorderingen en ontwikkeling van de leerlingen gevolgd worden. In het algemeen is er sprake van een functionele leeromgeving en zijn leerlingen actief gericht op leren. Zorg en begeleiding Het aspect zorg en begeleiding is bij drie vierde van de onderzochte scholen van voldoende kwaliteit. Dit komt ongeveer overeen met het landelijk gemiddelde. De belangrijkste tekortkomingen van het kwart van de scholen die geen voldoende beoordeling krijgen op dit aspect zijn gelegen in de organisatie en feitelijke uitvoering van de begeleiding van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. In dit verband moet vastgesteld worden dat vrij breed binnen het onderwijs aangegeven wordt dat meer zorg en begeleiding nodig is vanwege een veranderende schoolpopulatie. De gegevens over het leerlinggewicht ondersteunen dit niet. Het aantal leerlingen met een meer problematische achtergrond neemt niet toe. De enige verklaring voor de gepercipieerde toename van de problemen kan zijn dat de ernst van de problemen toegenomen is. Schoolklimaat Het schoolklimaat wordt bij 96 procent van de onderzochte scholen als voldoende beoordeeld. Dit komt nagenoeg overeen met het landelijk gemiddelde van 98 procent. De zorg voor een aangename en stimulerende werkomgeving voor personeelsleden scoort bij dit aspect aanzienlijk minder positief: bijna de helft van de Tilburgse scholen zorgt onvoldoende hiervoor tegenover 17 procent landelijk. Leerstofaanbod Het leerstofaanbod is op de Tilburgse scholen iets minder goed dan het landelijk gemiddelde: bij 87 procent van de Tilburgse scholen tegenover 92 procent landelijk. Opvallend is dat ruim de helft van de scholen tegenover 26 procent landelijk niet voorziet in een breed aanbod gericht op de verwerving van kennis, inzicht, vaardigheden en houdingen. Ook ontbreekt zowel landelijk als in Tilburg de samenhang binnen het leerstofaanbod.

16 Onderwijstijd Relatief fors wijken de Tilburgse scholen in negatieve zin af van het landelijk gemiddelde op het onderdeel onderwijstijd namelijk een voldoende score van 74 procent tegenover 92 procent landelijk. Ruim een kwart van de Tilburgse scholen realiseert onvoldoende onderwijstijd. In al deze gevallen heeft de inspectie de scholen aanwijzingen gegeven tot onmiddellijk herstel van deze tekortkoming.

2.5 Opbrengsten Van de Tilburgse scholen slaagt 87 procent erin om voldoende opbrengsten te realiseren tegenover 93 procent landelijk. Daarmee blijven de Tilburgse scholen achter bij het landelijk gemiddelde. De inspectie heeft bij de onderzoeken geen oordeel kunnen geven op de vraag of leerlingen met succes hun schoolloopbaan vervolgen. De Tilburgse scholen beschikken evenals de andere scholen in Nederland vrijwel nooit over betrouwbare gegevens. Vrijwel alle scholen voor primair onderwijs ontvangen van het voortgezet onderwijs terugkoppeling over de resultaten van hun ex-leerlingen. De scholen analyseren deze gegevens echter vrijwel nooit.

17 3

BEVINDINGEN SPECIAAL BASISONDERWIJS

3.1

H e t s p e c i a a l b a s i s o n d e r w i j s i n Ti l b u r g

Het aantal leerlingen op de Tilburgse sbo-scholen is in de afgelopen jaren niet noemenswaardig veranderd. Het aantal leerlingen op 1 oktober 2004 is nagenoeg gelijk aan dat op 1 oktober 2000. In de verschillende jaren zijn er relatief gezien wel grotere schommelingen geweest. Ook tussen de scholen is er verschil. Tegenover één school die relatief sterk groeit, staat ook één school die relatief sterk krimpt. De sbo-scholen van het bestuur Stichting speciaal onderwijs Tilburg (SSOT) vormen aparte scholen voor wat vroeger onderwijs voor moeilijk lerende kinderen (mlk) werd genoemd en onderwijs voor kinderen met leer- en opvoedingsmoeilijkheden (lom). Hoewel dit niet conform de bedoelingen van de wet is, kiezen deze scholen er bewust voor om deze onderverdeling te handhaven. Het Tilburgse speciaal basisonderwijs is er nog minder in geslaagd dan landelijk om kwaliteitszorg te realiseren in de betekenis van planmatig werken aan verbeteractiviteiten. Ook op een aantal aspecten van de leerlingenzorg worden de Tilburgse scholen minder positief beoordeeld ten opzichte van het landelijke beeld.

3.2

Contextfactoren

De scholen voor speciaal basisonderwijs geven alle aan dat er sprake is van een toename van leerlingen met problematische achtergronden. Er wordt melding gemaakt van een toename van het aantal leerlingen met een anderstalige achtergrond en van leerlingen met gedragsproblematiek en/of een problematische opvoedingssituatie. In twee gevallen wordt door de scholen aangegeven dat er huisvestingsproblemen zijn. Vier van de zes scholen hebben in het recente verleden te maken gehad met personele problemen die variëren van een hoog ziekteverzuim, recente directiewisselingen of veel personeelswisselingen. De zes sbo-scholen zijn betrokken bij vier samenwerkingsverbanden. Drie hiervan zijn voornemens te fuseren. De vier samenwerkingsverbanden bezitten een aantal overeenkomstige kenmerken: ze zijn klein, hebben een verwijzingspercentage boven de twee procent per jaar en voeren beleid gericht op het brengen van de zorg in de reguliere omgeving van het kind.

3.3

Kwaliteitszorg

In het kader van de jaarlijkse onderzoeken zijn beoordelingen beschikbaar over de mate waarin de scholen planmatig aan verbeteractiviteiten werken. Uit de onderzoeken blijkt dat de helft van de Tilburgse scholen dit in voldoende mate realiseert tegenover 73 procent landelijk. De andere helft van de scholen is weliswaar bezig met verbeteractiviteiten, maar het ontbreekt aan een planmatig karakter. Dit blijkt onder andere uit het ontbreken van concrete jaarplannen, heldere doelen en gerichte sturing van de onderwijsvernieuwing.

18 3.4

Leerlingenzorg

Uit de onderzoeken blijkt dat de Tilburgse scholen ten opzichte van het landelijk gemiddelde minder goed zijn in het bij plaatsing vaststellen van een ontwikkelingsperspectief, het planmatig uitvoeren van de zorg, het nagaan van de effecten van de zorg en het betrekken van de ouders bij de zorg. Positiever dan het landelijk beeld scoren de Tilburgse scholen op het analyseren van de aard van de zorg die de leerlingen nodig hebben. Alle scholen analyseren op basis van de verzamelde gegevens.

3.5

Opbrengsten

De Tilburgse scholen voor sbo zijn in onvoldoende mate opbrengstgericht in hun beleid. Dit leidt ertoe dat de inspectie bij geen van de scholen een gefundeerd oordeel heeft kunnen geven in hoeverre leerlingen zich ontwikkelen naar hun mogelijkheden. De scholen stellen bij het begin van de schoolcarrière het te realiseren einddoel niet vast en daarmee ontbreekt het aan een referentiepunt om te beoordelen in hoeverre het gestelde doel ook bereikt wordt. De Tilburgse scholen zijn op dit aspect nog aanzienlijk minder ver dan landelijk het geval is.

19 4

B E V I N D I N G E N ( V O O RT G E Z E T ) S P E C I A A L O N D E R W I J S

4.1

H e t ( v o o r t g e z e t ) s p e c i a a l o n d e r w i j s i n Ti l b u r g

In de gemeente Tilburg zijn vijf scholen gevestigd die vallen onder de Wet op de Expertisecentra (ec-scholen). Drie hiervan zijn cluster-3-scholen en twee zijn cluster-4scholen. Het totale aantal leerlingen binnen dit onderwijs is in de jaren 2000 tot 2004 licht gestegen. Drie scholen hebben te maken met een (lichte) daling van het leerlingaantal, één school is constant gebleven en één school is gegroeid. De kwaliteit van de aspecten toetsing, leerstofaanbod, tijd, onderwijsleerproces, zorg en begeleiding en opbrengsten liggen onder inspectienorm. Tegelijkertijd kan, op basis van recente onderzoeken die buiten de rapportageperiode vallen, vastgesteld worden, dat er forse verbeteringen gaande zijn.

4.2

Contextfactoren

Behalve de 'Mytylschool Tilburg' vallen alle scholen onder één bevoegd gezag: de Stichting Speciaal Onderwijs Tilburg (SSOT). Twee scholen ('St. Jozefschool' en 'De Brug', beide cluster 3) zijn onlangs gefuseerd tot één instelling, het 'ZML Midden-Brabant'. 'De Burcht' en 'De Panne Hoeve' streven naar intensivering van de samenwerking richting een samenhangend stelsel voorzieningen voor cluster-4-onderwijs in Midden-Brabant. Alle vier de scholen zijn dus verwikkeld in een ingrijpend proces van organisatieverandering. Er is hier sprake van een bijzondere situatie, want de scholen voor cluster 3 en cluster 4 behoren tot hetzelfde REC (REC Midden-Brabant). De uitgangssituatie voor de kwaliteit van het onderwijs is niet gunstig. Twee van de drie scholen kampen met belemmeringen op het gebied van personeel en twee van de drie scholen kampen met gebrekkige huisvesting/outillage. Alle scholen geven de indruk zeer actief te zijn in het regionale netwerk voor zorg en onderwijs aan specifieke groepen leerlingen.

4.3

Kwaliteitszorg

Alle scholen werken met veel inzet aan veranderdoelen. Bij drie scholen ontbreekt het echter aan een onderliggend kwaliteitsdocument dat als kader kan dienen voor het kwaliteitsbeleid. Er is geen eigen beleidskader over goed onderwijs ontwikkeld. Scholen hanteren de indicatoren van de inspectie, maar hebben daarbij geen eigen opvattingen over een goede onderwijspraktijk geformuleerd. Er ontbreken ook sterkte-zwakteanalyses waaruit de speerpunten voor veranderingen kunnen worden gedestilleerd. Daardoor ontbreekt het aan samenhang tussen de veranderdoelen en de visie van de school. Een ander tekortschietend punt is de specificatie van de veranderdoelen. Alleen door zorg te besteden aan het formuleren van concrete, realistische en meetbare veranderdoelen, wordt het mogelijk om op cyclische wijze kwaliteitsbeleid te voeren.

4.4

Onderwijs en leren

De scholen maken gebruik van observatie-instrumenten, methodegebonden en methodeonafhankelijke toetsen. In het algemeen is het instrumentarium dekkend voor het meren-

20 deel van de ontwikkelingsfacetten. In het verleden ontbrak het aan methodes die toegesneden zijn op de specifieke doelgroepen van de ec-scholen. Dat heeft ertoe geleid dat het leerstofaanbod vaak een samenraapsel van onderdelen uit methodes voor reguliere basisscholen of scholen voor vo vormt, met het gevaar dat niet alle kerndoelen voor basisonderwijs dan wel basisvorming worden gedekt. Hier zal gestaag verbetering in komen, want de scholen zijn alle hard bezig met de herziening van het aanbod. Op de scholen wordt voldoende onderwijstijd geprogrammeerd. Een element dat versterkt kan worden, is de afstemming van de onderwijstijd op de behoeften van individuele leerlingen. Het onderwijsleerproces is in belangrijke mate gebonden aan de professionaliteit van individuele leraren. Dit geldt bijvoorbeeld voor een elementair facet als het geven van duidelijke uitleg. Het onderwijsleerproces kenmerkt zich nog te sterk door het aanbieden van structuurelementen en beheersbaarheid. Mogelijkheden voor stimulering, uitdaging en actief leren van de leerlingen blijven grotendeels onderbenut. Hoewel de leraren de leerlingen weten te stimuleren en te motiveren, blijkt niet duidelijk of de teamleden positieve en realistische verwachtingen over het functioneren van de leerlingen hebben. Het stimuleren van een toenemende mate van zelfstandigheid en verantwoordelijkheid komen niet duidelijk tot uitdrukking. In alle scholen zijn belangrijke elementen van het systeem van leerlingenzorg aanwezig, zoals de dossiers met leerlinggegevens en analyses, de betrokkenheid van de teamleden bij het welbevinden van de leerlingen en de mogelijkheden voor het oproepen van interne en externe deskundigheid bij de begeleiding. Bij alle scholen is er sprake van veel zorg voor het welbevinden van de leerlingen. De handelingsplanning schiet echter tekort. De doelen zijn te algemeen en geven geen aanwijzingen voor het handelen van de leraren en het inrichten van onderwijsleersituaties. Ook in groepsadministraties is vaak niets te vinden over de aansluiting van het onderwijsleerproces bij de kennis van het functioneren van individuele of groepen leerlingen. Daardoor vormen zorg en begeleiding geen cyclisch systeem en is het systeem niet effectief voor een optimaal leerproces.

4.5

Opbrengsten

De scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs kunnen de resultaten van haar leerlingen slechts gedeeltelijk vaststellen. Dat komt doordat voor diverse onderdelen van het onderwijs toetsen of observatielijsten ontbreken. Tevens kunnen de scholen in onvoldoende mate aannemelijk maken dat leerlingen zich ook 'naar verwachting' ontwikkelen. Voor dit laatste is namelijk nodig dat in de handelingsplannen concrete, controleerbare doelstellingen zijn opgenomen, die rechtstreeks voortvloeien uit eerder behaalde leerresultaten en gerelateerd zijn aan de mogelijkheden van de leerling.

21 5

B E V I N D I N G E N V O O RT G E Z E T O N D E R W I J S

5.1

H e t v o o r t g e z e t o n d e r w i j s i n Ti l b u r g

De totale schoolbevolking in het Tilburgse voortgezet onderwijs is in de afgelopen jaren zeer licht gestegen met 1 procent. Toch zijn er bij de afzonderlijke scholen grote verschillen in de ontwikkeling waar te nemen. De beide grotere clusters van scholen hebben te maken met sterke tot zeer sterke teruggang in het aantal leerlingen. Eén school kent een zeer sterke groei van 22 procent in de afgelopen drie jaren. De andere scholen zijn redelijk stabiel wat betreft het leerlingaantal. Het gedeelte van de leerlingen dat in de brugklas, het vmbo of het vwo zit, is door de jaren heen redelijk stabiel: rond 35 procent in de brugklas, ruim 35 procent in het vmbo en ongeveer 29 procent in het havo/vwo. Een opvallend kenmerk is dat een groot deel van het voortgezet onderwijs uitgevoerd wordt vanuit een organisatie waar naast het voortgezet onderwijs ook beroepsonderwijs en educatie wordt verzorgd. Deze ontwikkeling doet zich voornamelijk in Zuidwest-Brabant voor en in sterke mate ook in Tilburg. In Tilburg doet zich verder het verschijnsel voor dat een aantal scholen volop bezig is met vernieuwing in het onderwijs en dat bij een aantal andere scholen het onderwijs overwegend traditioneel en cognitief gericht is. Over het algemeen is het Tilburgse vo van een niveau dat iets boven het landelijk gemiddelde ligt. Boven het landelijk gemiddelde wordt het Tilburgse vo beoordeeld op de aspecten kwaliteit van de toetsing, het onderwijsleerproces en de opbrengsten. De aspecten kwaliteitszorg en de zorg en begeleiding zijn zwakker dan landelijk.

5.2

Contextfactoren

Kenmerkend voor een groot deel van de Tilburgse scholen voor voortgezet onderwijs is dat het merendeel van de scholen in de afgelopen vijf jaren verwikkeld is geweest is een fusieproces. In een aantal gevallen is dit al enige tijd geleden, maar in andere gevallen zijn de fusies nog recent. Daar staat tegenover dat een aantal andere scholen in de afgelopen jaren nauwelijks veranderd zijn wat betreft organisatorische setting: ze zijn geen onderdeel geweest van fusies en hebben voortgebouwd op hun eigen historisch gegroeide situatie. De recente ontwikkeling van het oprichten van een school met een vernieuwend didactisch concept onder de naam 'De Nieuwste School' zal naar verwachting invloed hebben op de leerlingstromen binnen het voortgezet onderwijs.

5.3

Kwaliteitszorg

Het domein Kwaliteitszorg bij de Tilburgse scholen is van een lager niveau dan het landelijk gemiddelde: 54 procent van de scholen realiseert kwaliteitszorg van voldoende niveau ten opzichte van 59 procent landelijk. Positief is dat 62 procent van de scholen adequaat verantwoording aflegt aan belanghebbenden over de gerealiseerde onderwijskwaliteit tegenover 51 procent landelijk. Tegelijkertijd blijkt echter dat geen van de scholen op een systematische manier bezig is met kwaliteitszorg. Met name hebben de Tilburgse scholen minder

22 inzicht in de eigen uitgangssituatie en hebben de scholen hun doelen onvoldoende duidelijk en meetbaar geformuleerd. De borging van de kwaliteit van de toetsing is bij de Tilburgse scholen iets beter dan landelijk.

5.4

Onderwijs en leren

Over het geheel genomen scoren de Tilburgse scholen op de onderwijsleerprocessen beter dan het landelijk gemiddelde. Bij dit redelijk positieve beeld passen wel kanttekeningen. Bij 85 procent van de scholen begeleiden de leraren niet op een systematische en stimulerende wijze de onderwijsleerprocessen. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door het ontbreken van procesgerichte feedback tijdens de onderwijssituaties. Bij de helft van de scholen zijn leerlingen dan ook niet actief gericht op leren. Het aspect leerstofaanbod wordt conform het landelijk gemiddelde beoordeeld. Ten opzichte van het landelijke beeld wordt echter de samenhang van het leerstofaanbod bij de Tilburgse scholen als minder beoordeeld. Het leerstofaanbod vertoont bij de helft van de scholen onvoldoende samenhang en dan met name tussen de brugklassen en het vervolg hierop. Wat betreft de onderwijstijd scoren de Tilburgse scholen gelijk aan het landelijk gemiddelde, maar nog altijd krijgen bij vier van de dertien scholen de leerlingen onvoldoende onderwijstijd. Met name is er vaak een te hoge structurele lesuitval. De beoordeling van het schoolklimaat is op aspectniveau gelijk aan landelijk. Opvallend is echter wel dat minder Tilburgse scholen over een geformaliseerd veiligheidsbeleid beschikken. Ook is er in Tilburg minder vaak sprake van een aangename en stimulerende werkomgeving voor personeelsleden. Wat betreft het aspect zorg en begeleiding scoren de Tilburgse scholen met een voldoende beoordeling bij 85 procent van de scholen onder het landelijk gemiddelde van 95 procent. De organisatorische borging van de zorgfunctie is minder goed georganiseerd, terwijl tegelijk de uitvoering van de zorg wel van voldoende niveau is.

5.5

Opbrengsten

Bij alle Tilburgse scholen zijn de opbrengsten van voldoende niveau. Dat is beter dan het landelijk gemiddelde van 90 procent. Vrijwel geen van de scholen kan aantonen dat leerlingen met succes hun schoolloopbaan vervolgen. Ook kunnen de scholen geen inzicht geven of de leerlingen aan het einde van de opleiding vaardigheden op een niveau beheersen dat mag worden verwacht. Op dit onderdeel wijken de Tilburgse scholen overigens niet af van het landelijke beeld.

23 6

BEVINDINGEN BEROEPSONDERWIJS EN V O LWA S S E N E N E D U C AT I E

6.1

Het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie in Ti l b u r g

Het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie wordt in Tilburg uitgevoerd door twee bekostigde instellingen. Rekening houdend met de grootte van de regio is dit relatief veel. De twee instellingen zijn voortgekomen uit de fusiebewegingen ten tijde van de invoering van de Wet Educatie en Beroepsonderwijs (WEB). Beide instellingen laten in de afgelopen jaren een lichte groei zien in de leerlingaantallen in het beroepsonderwijs. Dit komt overeen met landelijke ontwikkelingen. Educatie wordt slechts door één instelling uitgevoerd. Tot voor kort was er sprake van een forse toename van het aantal deelnemers. Vanwege landelijke beleidswijzigingen is hier recent verandering in gekomen. Naast de beide bekostigde instellingen kent Tilburg nog twee instellingen die wel beroepsonderwijs verzorgen volgens de WEB maar daarvoor geen overheidsbekostiging ontvangen. Deze instellingen ('Instituut Broers' en 'KOS Kappersopleidingen') zijn buiten deze samenvattende rapportage gehouden. Het Tilburgse bve-onderwijs wordt in het algemeen zowel op het niveau van de afzonderlijke units binnen de beide instellingen als op het niveau van de beide instellingen beoordeeld als op of boven het landelijk gemiddelde. Een uitzondering hierop zijn de aspecten kwaliteitszorg, studeerbaarheid en opbrengsten, die onder het landelijk gemiddelde scoren. Bij beide instellingen zijn overigens wel opleidingen van onvoldoende kwaliteit aangetroffen. Bij één instelling betrof dit één opleiding en bij de andere instelling alle opleidingen van één afdeling.

6.2

Contextfactoren

Het bekostigde onderwijs in de bve-sector vindt plaats vanuit twee organisaties die beide al vanaf het begin van de WEB als zodanig bestaan. Beide organisaties verzorgen ook voortgezet onderwijs. De beoordelingen van dit vmbo zijn opgenomen in de paragraaf over het voortgezet onderwijs. Beide instellingen hebben in het recente verleden organisatorische wijzigingen gekend. Een instelling is bezig met een ontvlechting met een andere instelling voor bve-onderwijs. De andere instelling is bestuurlijk gefuseerd met scholen voor vmbo. Beide instellingen zijn bezig met het invoeren van competentiegericht onderwijs zoals dat ook in de rest van Nederland gebeurt. Evenals in de rest van Nederland is de positie van de volwasseneneducatie bij één van de instellingen moeilijk vanwege de landelijke veranderingen. De wijzigingen in de bekostiging van de inburgeringstrajecten, gecombineerd met het wetsvoorstel om het cursusaanbod vrij te geven aan de commerciële markt, leiden ertoe dat de huidige voorzieningen in de educatie afgebouwd moeten worden.

24 6.3

Kwaliteitszorg

Bij de instellingen voor bve is de kwaliteitszorg zowel op het niveau van de instelling als geheel, als op het niveau van de afzonderlijke organisatorische eenheden als onvoldoende beoordeeld. Dit wordt veroorzaakt doordat volgens de WEB de instellingen onafhankelijke deskundigen moeten betrekken bij de beoordeling van de kwaliteit van het onderwijs. Dit is in Tilburg in geen enkel geval gebeurd. Dit betekent niet dat de kwaliteitszorg slechter geregeld is dan in de andere onderwijssectoren. Bij die sectoren geldt echter die wettelijke bepaling niet. Landelijk gezien is in 27 procent van de organisatorische eenheden van roc's sprake van een voldoende kwaliteitszorg. De oorzaak voor dit relatief lage aantal is eveneens gelegen in de reeds vermelde verplichting tot het inschakelen van onafhankelijke deskundigen. Een ander onderdeel van het domein Kwaliteitszorg wordt gevormd door de rechtsbescherming van de deelnemers. Deze krijgt gestalte door overeenkomsten tussen het roc en de deelnemers, die voldoen aan de wettelijke bepalingen en door klachtenregelingen van voldoende niveau. Op dit aspect is het niveau in Tilburg ongeveer overeenkomstig met het landelijk gemiddelde: in 88 procent van de onderzochte units voldeden deze aan de wettelijke bepalingen tegenover 92 procent landelijk. Toch past hierbij wel een kritische kanttekening. Uit de onderzoeken bleek dat beide instellingen slordig omgaan met het precies uitvoeren van de administratieve verplichtingen.

6.4

Onderwijs en leren

Het domein Onderwijs en leren wordt onderverdeeld in de volgende aspecten: studeerbaarheid, het onderwijsleerproces, de beroepspraktijkvorming, de omgang met deelnemers en de trajectbegeleiding van deelnemers. Op vrijwel alle aspecten van het domein Onderwijs en leren scoort het Tilburgse bve-onderwijs beter dan het landelijk gemiddelde. De beoordeling van de uitvoering van de onderwijsleerprocessen, waaronder de beroepspraktijkvorming, scoort in Tilburg bij alle organisatorische eenheden voldoende. Dat betekent vooral dat de huidige gekozen inhoud en vorm in voldoende mate bijdragen aan het realiseren van de huidige eindtermen van het beroepsonderwijs. De ontwikkeling naar competentiegericht onderwijs vereist voor de komende tijd wel een grondige aanpassing van het gehele onderwijsproces. Beide instellingen zijn volop bezig met de ontwikkeling hiervan. Trajectbegeleiding heeft betrekking op de processen die er zijn om deelnemers vanaf aanmelding voor de opleiding tot het moment van diplomering te volgen en te begeleiden. Zowel op dit aspect als op het aspect van een respectvolle en zorgvuldige omgang met deelnemers scoort het Tilburgse bve-onderwijs voldoende. Een uitzondering op deze positieve beoordeling wordt gevormd door het aspect studeerbaarheid. Studeerbaarheid heeft vooral betrekking op de inrichting van het programma: sluit dit goed aan op het voorafgaande onderwijs en is het zodanig vormgegeven dat het redelijk doorlopen kan worden in de tijd die ervoor staat. Het aspect studeerbaarheid is aanzienlijk slechter dan landelijk: in 38 procent van de units is dit voldoende tegenover landelijk 64 procent. Nadere analyse geeft aan dat dit met name wordt veroorzaakt doordat de meeste opleidingen gestandaardiseerd aangeboden worden en er onvoldoende mogelijkheden gerealiseerd worden voor individuele aanpassingen van het onderwijsprogramma aan de behoeften en wensen van deelnemers.

25 6.5

Opbrengsten

Landelijk wordt in iets minder dan de helft van de gevallen het rendement van units in het bve-onderwijs als voldoende beoordeeld door de inspectie. Landelijk is al gedurende een reeks van jaren vastgesteld dat bve-instellingen niet beschikken over betrouwbare en eenduidige in-, door- en uitstroomgegevens van deelnemers. In het Tilburgse bve-onderwijs beschikt slechts 13 procent van de units over deze gegevens. In een groot aantal gevallen bleek ook in Tilburg de registratie niet van een zodanig niveau dat er betrouwbare rendementsgegevens beschikbaar waren. Bovendien bleek vrijwel altijd dat binnen de organisatorische eenheden rendementsgegevens niet systematisch gebruikt werden voor beleidsontwikkeling.

27 7

ONTWIKKELINGEN IN HET ONDERWIJS

In deze paragraaf worden een aantal ontwikkelingen in het onderwijs, zoals die door de inspectie zijn vastgesteld in het Onderwijsverslag 2003/2004, gelegd naast de ontwikkelingen in het Tilburgse onderwijs. Dit wordt niet uitputtend behandeld omdat een groot aantal ontwikkelingen zich zowel in Tilburg als landelijk voordoen. Bij de keuze voor de beschreven ontwikkelingen is doorslaggevend geweest of de betreffende tendens afwijkend is van het landelijk beeld danwel voor een goed beeld van het Tilburgse onderwijs van groot belang is.

7.1

Contextfactoren

In het Onderwijsverslag 2003/2004 wordt aangegeven dat op landelijk niveau scholen zich voor lastige opgaven geplaatst zien door een tekort aan goed opgeleide leraren, door eigenzinnige leerlingen, veeleisende ouders en intensieve aandacht van de media. Uit de onderzoeken bij het Tilburgse onderwijs blijkt dat het tekort aan leraren en het moeilijk vervullen van vacatures alleen bij het ec-onderwijs voorkomt. De overige sectoren geven dit niet aan. De Tilburgse scholen geven niet aan dat veranderingen bij leerlingen en/of ouders of aandacht van de media door hen als een lastig probleem ervaren worden. Specifiek voor Tilburg is dat in alle sectoren van het onderwijs in het verleden een groot aantal organisatorische veranderingen zijn waar te nemen. Er zijn in de afgelopen jaren niet alleen fusies van scholen geweest, ook interne organisatieveranderingen binnen de onderwijsinstellingen komen regelmatig voor. Daarnaast wordt regelmatig door directies melding gemaakt van een huisvestingssituatie die belemmerend is voor het onderwijs. Opvallend zijn de veranderingen in de leerlingstromen binnen het primair en voortgezet onderwijs. Daardoor zijn er relatief veel scholen die grote veranderingen in het leerlingaantal in een korte tijd te verwerken hebben.

7.2

Leerlingenzorg

In het Onderwijsverslag 2003/2004 wordt aangegeven dat in het vmbo leerlingen met leeren gedragsproblemen geconcentreerd zijn en dat hier een aantal maatschappelijke problemen in verdichte vorm voorkomen. Hoewel de aandacht voor de zorg en begeleiding in het vmbo sterk is toegenomen, heeft de zorgcapaciteit in het vmbo geen gelijke tred gehouden met de groei en verdichting van deze problematiek. In Tilburg wordt binnen alle sectoren aangegeven dat er sprake is van een toenemende vergroting van de problematiek bij zorgleerlingen. Uit de gegevens van de inspectie valt hiervan geen bevestiging of ontkenning op te maken. De leerlingenzorg is binnen het primair onderwijs van een niveau dat vergelijkbaar is met het landelijke niveau. In het voortgezet onderwijs en met name het vmbo wordt de leerlingenzorg van mindere kwaliteit dan landelijk beoordeeld. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door de zwakkere organisatorische borging van de kwaliteit van de zorgfunctie. Door de inspectie is geen gericht onderzoek gedaan naar de aansluiting van de zorgstructuren tussen de verschillende sectoren van het onderwijs. Wel kan vastgesteld worden dat er steeds meer afstemming plaatsvindt voor wat betreft dossieroverdracht. Indicaties dat er ook feitelijk een continuüm van zorg is tussen de verschillende sectoren zijn slechts in beperkte mate aangetroffen.

28 7.3

Onderwijsvernieuwing

In het Onderwijsverslag 2003/2004 wordt aangegeven dat er op veel plaatsen in Nederland hard wordt gewerkt aan de vernieuwing van het onderwijs. Hierin is een aantal centrale elementen te onderscheiden. Leerlingen krijgen meer de gelegenheid om zelf na te denken over hun eigen leerproces en om daar ook zelf meer verantwoordelijkheid voor te nemen. Leraren gaan zich meer opstellen als ontwerper en begeleider van leerprocessen en gaan onderling samenwerken. Vrijwel alle Tilburgse scholen in alle sectoren geven aan dat ze streven naar onderwijsvernieuwing. Daarbij willen de scholen in het algemeen het onderwijs meer richten op de individuele behoeften van de leerlingen, het onderwijs voor leerlingen aantrekkelijk maken en het onderwijs niet beperken tot alleen kennisoverdracht maar ook inzicht, vaardigheden en houdingen erbij betrekken. Op het niveau van de beleidsbepalers en het management wordt de wens tot onderwijsvernieuwing breed onderschreven. Tegelijkertijd blijkt uit de onderzoeken dat in de onderwijsleersituaties deze voornemens nog maar beperkt tot uiting komen. In alle sectoren slagen te weinig docenten erin om meerdere didactische werkvormen te hanteren en procesgerichte feedback te geven. Op deze punten scoren de Tilburgse scholen onder het landelijk gemiddelde. Hieruit valt af te leiden dat de gewenste onderwijsvernieuwing nog onvoldoende is doorgedrongen in de klas en nog beperkt is tot de fase van beleidsformulering. Een uitzondering geldt het zelfstandig werken. Dit is binnen het primair onderwijs relatief goed ontwikkeld.

7.4

Doorgaande leerlijnen/beroepskolom

De inspectie heeft geen gericht onderzoek verricht naar de aansluiting tussen de verschillende sectoren. Wel kan vastgesteld worden dat binnen het Tilburgse primair onderwijs het leerstofaanbod in mindere mate dan landelijk zodanig ingericht is dat leerlingen voorbereid worden op het vervolgonderwijs. Ook voorziet het aanbod in het primair onderwijs veel minder in een breed aanbod gericht op de verwerving van zowel kennis als inzicht, vaardigheden en houdingen. Binnen het voortgezet onderwijs wordt dit aspect positiever beoordeeld en komt het nagenoeg overeen met het landelijke beeld. Opvallend is dat blijkt dat de aansluiting binnen de onderwijsinstellingen die zowel voortgezet onderwijs als beroepsonderwijs verzorgen niet wezenlijk verschilt van de instellingen die alleen voortgezet onderwijs verzorgen. Het afstemmingsoverleg tussen het voortgezet onderwijs en bve heeft zich in de afgelopen periode vrijwel alleen beziggehouden met onderwijsinhoudelijke afstemming op het niveau van eindtermen en vrijstellingen voor deelkwalificaties. Afstemming op pedagogisch of didactisch gebied is nog niet aan de orde geweest, ook niet binnen de roc's. Ook de afstemming tussen primair onderwijs en voortgezet onderwijs is voornamelijk gericht geweest op afspraken met betrekking tot gegevensuitwisseling over leerlingen. Binnen het voortgezet onderwijs wordt regelmatig aangegeven dat de advisering voor vervolgonderwijs regelmatig aan de hoge kant is.

29 8

CONCLUSIES

8.1

H e t o n d e r w i j s i n Ti l b u r g

Over het geheel genomen wijkt de kwaliteit van het Tilburgse onderwijs niet significant af van het landelijk gemiddelde. Op een beperkt aantal aspecten wijkt het Tilburgse onderwijs in positieve danwel negatieve zin af. De zwakkere kanten van de scholen voor primair onderwijs zijn kwaliteitszorg, onderwijstijd en opbrengsten. Sterk zijn de Tilburgse scholen in de kwaliteit van de toetsing en de onderwijsleerprocessen. Voor wat betreft de overige aspecten bewegen de Tilburgse scholen zich op of rond het landelijk gemiddelde. Het Tilburgse speciaal basisonderwijs is er nog minder in geslaagd dan landelijk om kwaliteitszorg te realiseren in de betekenis van planmatig werken aan verbeteractiviteiten. Ook op een aantal aspecten van de leerlingenzorg worden de Tilburgse scholen minder positief beoordeeld ten opzichte van het landelijke beeld. Voor het speciaal en voortgezet speciaal onderwijs, de ec-scholen, zijn weliswaar geen landelijke referentiecijfers beschikbaar, maar de kwaliteit van de aspecten toetsing, leerstofaanbod, tijd, onderwijsleerproces, zorg en begeleiding en opbrengsten liggen onder de inspectienorm. Tegelijkertijd kan wel vastgesteld worden op basis van recente onderzoeken die buiten de rapportageperiode vallen, dat er forse verbeteringen gaande zijn. Over het algemeen is het Tilburgse voortgezet onderwijs van een niveau dat iets boven het landelijk gemiddelde ligt. Boven het landelijk gemiddelde wordt het Tilburgse voortgezet onderwijs beoordeeld op de aspecten kwaliteit van de toetsing, het onderwijsleerproces en de opbrengsten. De aspecten kwaliteitszorg en de zorg en begeleiding zijn zwakker dan landelijk. Het Tilburgse bve-onderwijs wordt in het algemeen, zowel op het niveau van de afzonderlijke units binnen de beide instellingen als op het niveau van de beide instellingen, beoordeeld als op of boven het landelijk gemiddelde. Een uitzondering hierop zijn de aspecten kwaliteitszorg, studeerbaarheid en opbrengsten, die onder het landelijk gemiddelde scoren.

8.2

Kwaliteitszorg

Binnen het gehele Tilburgse onderwijs is kwaliteitszorg een van de zwakkere kanten van de onderwijsinstellingen. Het ontbreekt veelal aan het systematisch initiëren, uitvoeren en evalueren van de processen gericht op kwaliteitsverbetering. De bve-instellingen kennen op zich wel goede kwaliteitszorgsystemen, maar laten na om externe deskundigen daarbij te betrekken. Het ligt voor de hand om een relatie te leggen tussen vele organisatorische veranderingen binnen het Tilburgse onderwijs en de tegenvallende ontwikkeling van kwaliteitszorg.

30 8.3

Onderwijs en leren

Over het geheel genomen wordt op de Tilburgse scholen kwalitatief onderwijs verzorgd dat overeenkomt met het landelijk gemiddelde. Binnen dit domein is het primair onderwijs relatief sterk in de onderwijsleerprocessen en zwak in het leerstofaanbod en de onderwijstijd. Het voortgezet onderwijs realiseert ook een onderwijsleerproces dat beter is dan het landelijk gemiddelde maar zwakker in de zorg en begeleiding van leerlingen. Binnen het bveonderwijs wordt relatief minder onderwijs gerealiseerd dat aansluit op individuele behoeften en wensen van de deelnemers.

8.4

Opbrengsten

De opbrengsten binnen het primair onderwijs blijven in Tilburg iets achter bij vergelijkbare scholen in Nederland. Binnen het voortgezet onderwijs komen de opbrengsten overeen met het landelijk gemiddelde. In de bve-sector zijn de resultaten onder het landelijk gemiddelde, waarbij aangetekend moet worden dat in veel gevallen de registratie van onvoldoende niveau is.

31 BIJLAGE l Overzichten primair onderwijs Scholen primair onderwijs met pko

BRIN

SCHOOL

DATUM PKO

03MK 06HK 06IB 06WT 06YB 07ND 08CP 08NZ 09KK 09MT 09UO 10WH 11PW 11VR 12AT 12DS 12MT 12UV 15JU 17LF 21OQ 22JJ 23DY 23ZH 24PV 26BA 27CC

'Berkeloo' 'Achthoven' 'Zuiderlicht' 'Den Bijstere' 'Goirke-Hasselt' 'Armhoefse Akker' 'Jan Ligthart/Rendierhof' 'De Stappen' 'De Wichelroede' 'De Vijf Hoeven' 'De Borne' 'De Vlashof' 'Thomas More' 'D'n Hazennest' 'De Kiehoorn' 'De Blaak' 'De Sleutel' 'Gesworen Hoek' 'Prins Bernhard' 'De Triangel' 'De Vuurvogel' 'De Mussenacker' 'De Heerevelden' 'Yore' 'Aboe El-Chayr' 'Meander' 'Jan Ligthart Driecant'

28 februari en 1 maart 2005 29 april 2004 18 en 19 november 2003 9 en 10 februari 2004 28 en 30 september 2004 16 en 17 februari 2004 31 mei en 2 juni 2005 24 en 25 januari 2005 7 juni 2004 19 mei 2005 27 en 29 januari 2004 24 februari en 1 maart 2005 15 en 17 februari 2005 11 april 2005 1 en 3 februari 2005 8 en 9 maart 2004 22 en 24 februari 2005 1 en 2 maart 2004 13 en 17 februari en 5 maart 2004 30 september en 2 oktober 2003 25 en 27 januari 2005 17 en 18 mei 2004 26 en 28 april 2005 20 en 21 september 2004 2 december 2003 8 en 10 maart 2005 24 en 26 mei 2005

Ontwikkeling leerlingen aantal

Situatie per 1 oktober

06IB 12MT 27CA 06HK 15JU 09JP 17LF

basisschool basisschool basisschool basisschool basisschool basisschool basisschool

'Zuiderlicht' 'De Sleutel' 'De Leijbeemd' 'Achthoeven' 'Prins Bernhard' 'De Regenboog' 'De Triangel'

2000

2001

2002

2003

206 247 46 150 285 221 282

194 268 100 136 278 210 252

180 237 140 147 270 191 228

165 185 153 154 258 186 225

2004 verandering procentueel 160 172 173 184 190 193 201

-22% -30% 276% 23% -33% -13% -29%

32 2000

2001

2002

2003

2004 verandering procentueel

09MN 11DG-1 12AT 12UV 10HG 09VB-1 07DJ 23ZH 06IA 27XD-1 08NZ 15AB 10EZ 07CJ 24PV 11PW 07CC 10WH 27CC 17MQ 09MT 21OQ 22JJ 06WT 09UO 25GN 06YB 15DX 07ND 11VR 27CB 22JM 23DY 12SM 08WQ 23ZJ 11LG 23DX 09KK 11KC 12DS

basisschool 'Don Sarto' Jenaplanschool 'Jeanne d'Arc' basisschool 'De Kiehoorn' basisschool 'Gesworen Hoek' basisschool 'De Alm' basisschool 'Sint Hubertus' basisschool 'Andreas' Openbare basisschool 'Yore' basisschool 'De Cocon' basisschool 'De Boemerang' basisschool 'De Stappen' basisschool 'Fatima' basisschool 'De Lochtenbergh' basischool 'Rennevoirt' Islamitische basisschool 'Aboe El-Chayr' basisschool 'Thomas More' Vrije School 'Tiliander' basisschool 'De Vlashof' basisschool 'Jan Ligthart Driecant' basisschool 'De Zuidwester' basisschool 'De Vijf Hoeven' basisschool 'De Vuurvogel' basisichool 'De Mussenacker' basisschool 'Den Bijstere' basisschool 'De Borne' Montessorischool 'De Petteflet' basisschool 'Goirke-Hasselt' de 'Eerste Jan Ligthartschool Tilburg' basisschool 'Armhoefse Akker' basisschool 'D'n Hazennest' basisschool 'De Bloemaert' basisschool 'Panta Rhei' basisschool 'De Heerevelden' basisschool 'Helen Parkhurst' basisschool 'Christoffel' basisschool 'Bibit' Montessoribasisschool 'De Elzen' basisschool 'De Wegwijzer' basisichool 'Wichelroede' basisschool 'Stelaertshoeve' basisschool 'De Blaak'

186 266 297 243 297 275 238 164 266 -252 223 254 236

191 252 289 239 280 267 224 163 245 -252 232 242 249

185 225 259 223 260 233 219 155 234 -245 228 248 251

192 215 229 208 231 216 211 219 218 -229 245 245 249

203 208 210 211 214 214 214 214 218 234 236 243 245 249

9% -22% -29% -13% -28% -22% -10% 30% -18% --6% 9% -4% 6%

258 250 206 255

241 271 205 257

258 272 234 244

251 270 246 231

250 253 253 258

-3% 1% 23% 1%

53 338 289 336 312 269 337

114 319 290 345 301 274 303

177 299 269 325 302 284 284

223 284 281 298 287 276 275

259 265 265 275 279 279 280

389% -22% -8% -18% -11% 4% -17%

226 224

221 214

239 197

264 319

286 293

27% 31%

315

327

330

301

295

-6%

286 365 111 397 391 563 367 347

287 378 181 387 379 515 372 369

273 351 251 395 381 473 412 380

283 344 310 375 395 445 420 405

297 338 367 374 377 401 418 426

4% -7% 231% -6% -4% -29% 14% 23%

425 505 465 431 542

432 479 463 440 544

447 481 455 471 531

443 446 477 473 545

432 442 465 475 527

2% -13% 0% 10% -3%

33 2000

2001 2002

2003

2004 verandering procentueel

26BA 08CP

basisschool 'Meander' basisschool 'Jan Ligthart/Rendierhof' de 'Jan Ligthartschool Huibeven' basisschool 'Berkeloo' basisschool 'De Sporckt'

23DW 03MK 23ZL

totaal aantal Gemiddelde

514

594

640

725

579

13%

654

661

660

652

634

-3%

698 695 864

683 711 884

675 711 906

671 722 921

645 741 958

-8% 7% 11%

16922 17004 16965 17091 17072 325 327 326 329 322

1%

Schoolgrootte

Situatie per 1 oktober 2004

1-99 100-199 200-399 400-999

Landelijk

Tilburg

33% 41% 9%

17% 15% 61% 24%

PKO-scholen 0% 16% 64% 20%

0%

Schoolontwikkeling

Daling danwel groei op 1 oktober 2004 t.o.v. 1 oktober 2000 Leerlingontwikkeling

Tilburg totaal Absoluut

Procentueel

18 11 10 14

33% 20% 19% 28%

Daling >10% Daling 0-10% Toename 0-10% Toename > 10%

PKO-scholen Absoluut Procentueel 8 7 5 5

Leerlinggewicht van de scholen

Situatie per 1 oktober 2004

>50% >50% >50% >50%

zonder met 1,25 met 1,25 of 1,90 met 1,90

Tilburg

PKO-scholen

61% 0% 39% 22%

59% 0% 41% 18%

32% 28% 20% 20%

34 O n t w i k k e l i n g l e e r l i n g g e w i c h t i n p r o c e n t e n v a n t o t a l e Ti l b u r g s e s c h o o l b e v o l k i n g Situatie per 1 oktober

Gewicht 1.00 1.25 1.70 1.90

2000 57% 16% 0% 27%

2001

2002

2003

2004

57% 15% 0% 28%

58% 14% 0% 28%

58% 14% 0% 28%

60% 13% 0% 27%

Beoordeling op aspecten en indicatoren po-scholen Domein Zorg voor kwaliteit

Tilburg percentage

Landelijk percentage

De school bewaakt systematisch de kwaliteit van het onderwijs en neemt maatregelen om de kwaliteit te behouden en zo nodig te verbeteren.

39

52

1.1 De school heeft inzicht in de eigen uitgangssituatie.

57

59

1.2 De school heeft haar doelen geformuleerd.

73

68

1.3 De school evalueert systematisch de kwaliteit van haar opbrengsten en van het onderwijs en leren.

50

39

1.4 De school werkt gericht aan verbetering van de kwaliteit van haar onderwijs.

57

64

1.5 De school legt verantwoording af aan belanghebbenden over de gerealiseerde onderwijskwaliteit.

41

46

1.6 De zorg voor kwaliteit is systematisch.

18

24

Tilburg percentage

Landelijk percentage

De school waarborgt de kwaliteit van de toetsing.

100

98

2.1 De school waarborgt de kwaliteit van de toetsing aan het einde van het primair onderwijs.

100

92

2.2 De school waarborgt de kwaliteit van de toetsing gedurende de schoolloopbaan van leerlingen.

100

83

35 Domein Onderwijs en leren

Tilburg percentage

Landelijk percentage

Het leerstofaanbod stelt leerlingen in staat zich optimaal te ontwikkelen en voor te bereiden op het vervolgonderwijs.

87

92

3.1 Het leerstofaanbod bereidt leerlingen voor op het vervolgonderwijs.

86

94

3.2 De school voorziet in een breed aanbod gericht op de verwerving van kennis, inzicht, vaardigheden en houdingen.

48

73

3.3 Het leerstofaanbod vertoont samenhang.

43

47

3.4 Het leerstofaanbod is afgestemd op de onderwijsbehoeften van de leerlingen.

95

96

Tilburg percentage

Landelijk percentage

Leerlingen krijgen voldoende tijd om zich het leerstofaanbod eigen te maken.

74

92

4.1 De school programmeert voldoende . onderwijstijd

95

95

4.2 De leertijd is voor leerlingen voldoende om zich het leerstofaanbod eigen te maken.

78

95

4.3 De tijd voor onderwijs en leren is afgestemd op de onderwijsbehoeften van leerlingen.

91

94

36 Tilburg percentage

Landelijk percentage

100

94

95

96

5.2 De onderwijsactiviteiten zijn gestructureerd en doelmatig.

100

97

5.3 Leraren zorgen voor voldoende ondersteuning en uitdaging van de leerlingen.

100

98

5.4 Leraren begeleiden op een systematische en stimulerende wijze onderwijsleerprocessen.

22

42

5.5 Leerlingen zijn actief gericht op leren.

90

77

100

95

41

47

Tilburg percentage

Landelijk percentage

De school zorgt voor een veilig, ondersteunend en uitdagend schoolklimaat.

96

98

6.1 Personeelsleden en leerlingen gaan op een positieve manier met elkaar om.

95

98

6.2 De school zorgt voor een aangename, motiverende omgeving voor leerlingen.

100

98

6.3 De school zorgt voor een aangename, stimulerende werkomgeving voor personeelsleden.

53

83

6.4 De school stimuleert de betrokkenheid van ouders en verzorgers.

86

95

100

98

95

98

De onderwijsleersituaties bieden leerlingen voldoende gelegenheid, uitdaging en ondersteuning voor het leren. 5.1 De school zorgt voor een functionele en uitdagende leeromgeving.

5.6 Leraren volgen de vorderingen en ontwikkeling van hun leerlingen. 5.7 Leraren zorgen ervoor dat het onderwijsleerproces is afgestemd op de onderwijsbehoeften van de leerlingen.

6.5 De school speelt een functionele rol binnen de lokale en regionale gemeenschap. 6.6 De school zorgt voor veiligheid.

37 Tilburg percentage

Landelijk percentage

De school begeleidt leerlingen systematisch tijdens hun schoolloopbaan en bij de keuze voor vervolgonderwijs en zorgt voor een systematische begeleiding van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.

74

73

7.1 De school kent gunstige voorwaarden voor de begeleiding van leerlingen.

76

76

7.2 De school begeleidt leerlingen systematisch tijdens hun schoolloopbaan.

81

83

7.3 De school kent gunstige voorwaarden voor de begeleiding van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.

91

87

7.4 De school zorgt voor begeleiding van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.

78

76

7.5 De school betrekt ouders/verzorgers bij de zorg en begeleiding van de leerlingen.

95

93

Tilburg percentage

Landelijk percentage

De prestaties van leerlingen liggen ten minste op het niveau dat op grond van hun kenmerken mag worden verwacht.

82

93

8.1 De resultaten liggen ten minste op het niveau dat mag worden verwacht.

82

93

8.2 De leerlingen beheersen aan het einde van de opleiding vaardigheden op een niveau dat mag worden verwacht.

88

91

8.3 Leerlingen ontwikkelen zich naar verwachting.

-

95

8.4 Leerlingen vervolgen met succes hun schoolloopbaan.

-

99

Domein Opbrengsten

39 BIJLAGE ll

Overzichten speciaal basisonderwijs Overzicht scholen speciaal basisonderwijs

brin

Naam school

2000

2001

2002

2003

04BX 06VR 08QQ 09PC 10JG 11XT

2004 verandering procentueel

SBO 'Mgr. Zwijsen' SBaO-school 'De Reitse Hoeve' SBaO-school SIO 'Hoogvenne' SBO ''t Zand' SBaO-school SIO 'De Schans' SBaO-school 'Bisschop Janssens'

152 145 134 186 155 140

163 150 133 193 150 143

155 155 126 197 153 170

160 149 121 182 138 149

157 142 132 196 130 156

3,3% -2,1% -1,5% 5,4% -16,1% 11,4%

Totaal

912

932

956

899

913

0,1%

Vo l d o e n d e o o r d e l e n J O s b o 2 0 0 4 - 2 0 0 5

Tilburg percentage

Landelijk percentage

01 De school werkt planmatig aan verbeteractiviteiten.

73%

50%

02

Het beleid van de school is opbrengstgericht.

42%

0%

03 Leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften ontwikkelen zich naar hun mogelijkheden

74%

-

4.1 De school stelt bij plaatsing voor iedere leerling een ontwikkelingsperspectief vast.

33%

0%

4.2 De school signaleert vroegtijdig welke leerlingen zorg behoeven.

83%

83%

4.3 De school analyseert de aard van de zorg die deze leerlingen nodig hebben op basis van analyse en diagnostisch onderzoek.

85%

100%

4.4 De school voert de zorg planmatig uit.

75%

33%

4.5 De school gaat de effecten van zorg na.

76%

50%

4.6 De school betrekt de ouders van de leerlingen bij de zorg voor hun kind.

93%

66%

41 BIJLAGE lll

Overzichten (voortgezet) speciaal onderwijs

BRIN

NAAM SCHOOL

2000

2001

2002

2003

00SR 00WP 01FX 01UB 02ZX

2004 verandering procentueel

'St. Jozefschool' 'Panne Hoeve' 'De Brug' 'De Burcht' 'Mytylschool Tilburg'

95 76 195 72 231

93 80 200 65 234

93 77 196 57 253

92 74 202 54 263

92 69 195 60 269

-3,2% -9,2% 0,0% -16,7% 16,5%

Totaal

669

672

676

685

685

2,4%

Overzicht beoordelingen (voortgezet) speciaal onderwijs

Aspect 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Kwaliteitszorg Toetsing Leerstofaanbod Tijd Onderwijsleerproces Schoolklimaat Zorg en Begeleiding Opbrengsten

Voldoende procentueel 50% 50% 50% 50% 25% 75% 0% 0%

43 BIJLAGE lV Overzichten voortgezet onderwijs Scholen voortgezet onderwijs met een PKO

BRIN/OVT

SCHOOL

02IS-0 09VG-0 20GD-0 20GD-1 16OX-1 16OX-2 16OX-3 16OX-4 16MQ-0 18XU-0 21EX-0 21FV-0 25LV-13

'MBC' Techniek 'MBC' Zorg en Welzijn 'MBC' Economie en Groen 'Frater van Gemert' '2College', West '2College', Noord '2College', Berkel-Enschot '2College', Jozef MAVO 'Koning Willem II College' 'Beatrix College' 'Theresialyceum' 'St. Odulphus' 'De Rooi Pannen', Tilburg

❴ ❴

DATUM PKO

22 november t/m 3 december 2004

17, 18 en 20 januari 2005 7 en 8 oktober 2003 23 en 25 september 2003 4 en 6 november 2003 25 april 2005 10 februari 2004 4 oktober 2004

Leerlingontwikkeling scholen voortgezet onderwijs

Situatie per 1 oktober BRIN/OVT NAAM SCHOOL

2002

2003

2004

verandering procentueel

02IS-0 09VG-0 20GD-0 20GD-1

1.021 594 836 334

941 594 786 356

831 564 806 335

-23% -5% -4% 0%

2.785

2.677

2.536

-10%

692 1.115 425 392 335

665 1.112 426 384 329

544 1.070 468 423 300

-27% -4% 9% 7% -12%

2.959

2.916

2.805

-5%

182 1.667 1.354 1.268 1.252 1.248

201 1.703 1.529 1.261 1.303 1.211

178 1.746 1.729 1.261 1.302 1.223

-2% 5% 22% -1% 4% -2%

12.715

12.801

12.780

1%

'MBC' Techniek 'MBC' Zorg en Welzijn 'MBC' Economie en Groen 'Frater van Gemert'

subtotaal 16OX-1 16OX-2 16OX-3 16OX-4 16OX-5

'2College', '2College', '2College', '2College', '2College',

West Noord Berkel-Enschot Jozef MAVO Wandelbos

subtotaal 12PR-0 16MQ-0 18XU-0 21EX-0 21FV-0 25LV-13 Totaal

SVO-school 'De Poort' 'Koning Willem II College' 'Beatrix College' Theresialyceum 'Sint Odulphuslyceum' 'De Rooi Pannen', Tilburg

44 Procentuele verdeling binnen de scholen

Situatie per 1 oktober Leerlingen in brugklas vmbo vwo

2002

2003

2004

34,6% 36,9% 28,5%

35,1% 35,8% 29,1%

34,2% 36,7% 29,1%

Overzicht oordelen op aspect en indicatorniveau

Scholen voor voortgezet onderwijs Tilburg

landelijk

De school bewaakt systematisch de kwaliteit van het onderwijs en neemt maatregelen om de kwaliteit te behouden en zo nodig te verbeteren.

54

59

1.1 De school heeft inzicht in de eigen uitgangssituatie.

23

74

1.2 De school heeft haar doelen geformuleerd.

62

79

1.3 De school evalueert systematisch de kwaliteit van haar opbrengsten en van het onderwijs en leren.

31

28

1.4 De school werkt gericht aan verbetering van de kwaliteit van haar onderwijs.

62

67

1.5 De school legt verantwoording af aan belanghebbenden over de gerealiseerde onderwijskwaliteit.

62

52

0

14

De school waarborgt de kwaliteit van de toetsing.

92

83

2.1 De school waarborgt de kwaliteit van de schoolexamens.

92

68

2.2 De school waarborgt de kwaliteit van de toetsen, testen en werkstukken.

92

69

Kwaliteitsaspect: Kwaliteitszorg

1.6 De zorg voor kwaliteit is systematisch.

K w a l i t e i t s a s p e c t : To e t s i n g

45 Kwaliteitsaspect: Leerstofaanbod

Het leerstofaanbod stelt leerlingen in staat zich optimaal te ontwikkelen en voor te bereiden op het vervolgonderwijs.

92

94

3.1 Het leerstofaanbod bereidt leerlingen voor op het vervolgonderwijs en/of de arbeidsmarkt.

92

95

3.2 De school voorziet in een breed aanbod gericht op de verwerving van kennis, inzicht, vaardigheden en houdingen.

69

68

3.3 Het leerstofaanbod vertoont samenhang.

54

67

3.4 Het leerstofaanbod is afgestemd op de onderwijsbehoeften van de leerlingen.

92

97

Leerlingen krijgen voldoende tijd om zich het leerstofaanbod eigen te maken.

69

68

4.1 De school programmeert voldoende onderwijstijd.

69

68

4.2 De leer- en studietijd is voor leerlingen voldoende om zich het leerstofaanbod eigen te maken.

92

90

4.3 De tijd voor onderwijs en leren is afgestemd op de onderwijsbehoeften van leerlingen.

92

96

K w a l i t e i t s a s p e c t : Ti j d

46 Kwaliteitsaspect: Onderwijsleerproces

De onderwijsleersituaties bieden leerlingen voldoende gelegenheid, uitdaging en ondersteuning voor het leren.

100

93

5.1 De school zorgt voor een functionele en uitdagende leeromgeving.

100

95

5.2 De onderwijsactiviteiten zijn gestructureerd en doelmatig.

100

95

5.3 Leraren zorgen voor voldoende ondersteuning en uitdaging van de leerlingen.

100

97

5.4 Leraren begeleiden op een systematische en stimulerende wijze onderwijsleerprocessen.

15

21

5.5 Leerlingen zijn actief gericht op leren.

46

38

5.6 Leraren volgen de vorderingen en ontwikkeling van hun leerlingen.

100

99

5.7 Leraren zorgen ervoor dat het onderwijsleerproces is afgestemd op de onderwijsbehoeften van de leerlingen.

100

92

100

98

6.1 Personeelsleden en leerlingen gaan op een positieve manier met elkaar om.

100

99

6.2 De school zorgt voor een aangename, motiverende omgeving voor leerlingen.

100

98

77

85

6.4 De school stimuleert de betrokkenheid van ouders en verzorgers.

100

94

6.5 De school speelt een functionele rol binnen de lokale en regionale gemeenschap.

100

98

77

97

Kwaliteitsaspect: Schoolklimaat

De school zorgt voor een veilig, ondersteunend en uitdagend schoolklimaat.

6.3 De school zorgt voor een aangename, stimulerende werkomgeving voor personeelsleden.

6.6 De school zorgt voor veiligheid.

47 Kwaliteitsaspect: Zorg en begeleiding

De school begeleidt leerlingen systematisch tijdens hun schoolloopbaan en bij de keuze voor vervolgonderwijs en zorgt voor een systematische begeleiding van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.

85

94

7.1 De school kent gunstige voorwaarden voor de begeleiding van leerlingen.

77

82

7.2 De school begeleidt leerlingen systematisch tijdens hun schoolloopbaan en bij de keuze voor vervolgonderwijs, arbeid of beroep.

92

84

7.3 De school kent gunstige voorwaarden voor de begeleiding van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.

92

82

7.4 De school zorgt voor begeleiding van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.

92

88

7.5 De school betrekt ouders/verzorgers bij de zorg en begeleiding van de leerlingen.

92

79

De prestaties van leerlingen liggen ten minste op het niveau dat op grond van hun kenmerken mag worden verwacht.

100

89

8.1 De eindexamenresultaten liggen ten minste op het niveau dat mag worden verwacht.

100

94

8.2 Leerlingen ontwikkelen zich naar verwachting

100

84

Kwaliteitsaspect: Opbrengsten

8.3 De leerlingen beheersen aan het einde van de opleiding vaardigheden op een niveau dat mag worden verwacht.

Geen oordeel

Geen oordeel

8.4 Leerlingen vervolgen met succes hun schoolloopbaan.

Geen oordeel

Geen oordeel

49 BIJLAGE V

Overzichten bve-onderwijs Leerlingontwikkeling beroepsonderwijs

Situatie per 1 oktober BRIN

NAAM INSTELLING

2002

2003

verandering procentueel

25LV

De Rooi Pannen handel horeca Toerisme & Recreatie

757 1169 635

892 1143 619

15% -2% -3%

totaal

2561

2654

4%

ROC Midden Brabant techniek economie zorg en welzijn

2257 3465 2967

2211 4094 3107

-2% 15% 5%

totaal

8689

9412

8%

25LZ

Overzicht voldoende beoordelingen op aspectniveau

Op het niveau van organisatorische eenheden Aspect

Kwaliteitszorg Rechtsbescherming Studeerbaarheid Onderwijsleerproces Beroepspraktijkvorming Omgang deelnemers Trajectbegeleiding Opbrengsten

Tilburg percentage

Landelijk percentage

0% 88% 38% 100% 100% 100% 100% 13%

27% 92% 64% 91% 94% 94% 98% 46%

51 BIJLAGE Vl

Afkortingen BVE EC JO LOM MLK OKV OVT PKO PO REC SBO SSOT VO WEC

Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie Expertisecentra Jaarlijks onderzoek Leerlingen met opvoedingsmoeilijkheden Moeilijk lerende kinderen Onderzoek naar de kwaliteitsverbetering Object van toezicht Periodiek kwaliteitsonderzoek Primair onderwijs Regionaal expertise centrum Speciaal basisonderwijs Stichting speciaal onderwijs Tilburg Voortgezet onderwijs Wet op de expertisecentra

Auteursrecht voorbehouden Gehele of gedeeltelijke overneming of reproductie van de inhoud van deze uitgave op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteursrechthebbende is verboden, behoudens de beperkingen bij de wet gesteld. Het verbod betreft ook gehele of gedeeltelijke bewerking. Productie Afdeling Communicatie, Inspectie van het Onderwijs Vormgeving OPHIS/New Impuls, Utrecht Drukwerk Drukkerij Romer BV, Schiedam Uitgave Inspectierapport 2006 - 11 juni 2006 Verkoopprijs € 6,00 Exemplaren van deze publicatie zijn telefonisch te bestellen bij de Postbus 51 Infolijn. Postbus 51 – nummer 22BR2006B011 ISBN-10: 90-8503-047-1 ISBN-13: 978-90-8503-047-8 Telefoonnummer 0800 - 8051 (gratis), elke werkdag van 9.00-21.00 uur of via internet op www.postbus51.nl Deze publicatie staat ook op internet: www.onderwijsinspectie.nl