Ondernemr. juridische update afgestemd op de dagelijkse ondernemerspraktijk
december 2013
ILIEBEDRIJVEN
SPECIAL FAMILIEBEDRIJVEN
SPECIAL FAMILIEBEDRIJVEN
Het familiebedrijf van vijf kanten bekeken
IN DEZE SPECIAL: De statutaire kant: het familiebedrijf profiteert van de Flex BV De vermogende kant: estate planning zorgt voor ‘rust in de tent’ De relationele kant: familiebedrijf en arbeidsrecht De creatieve kant: kenmerken van succesvolle ondernemers De praktische kant: niet moeilijk doen, als het makkelijk kan
eigenzinnig professioneel
SPECI
Special familiebedrijven
Het vervolg op een gedenkwaardige middag Donderdag 10 oktober jl. verzorgde JPR Advocaten een speciale kennisupdate voor en over familiebedrijven. Enige tientallen DGA’s lieten zich bij die gelegenheid bijpraten over onder werpen als zeggenschap, winstverdeling, opvolging, huwelijkse voorwaarden, vermogensoverdracht en andere fundamentele kwesties. Onder de sprekers bevonden zich onder meer hoogleraar notarieel recht, Freek Schols en de Vlaamse marketingprofessor Rudy Moenaert.
Het thema van de bijeenkomst “Ondernemen binnen familie bedrijven” trok veel belangstellenden. Zowel de jongere als oudere generatie was vertegenwoordigd. Tegen het enerverende decor van de Military in Boekelo kregen de toehoorders een grote hoeveelheid kennis aangereikt en werd het familiebedrijf vanuit een vijftal invalshoeken belicht. Na afloop werd ons van verschillende kanten gevraagd of we niet op de een of andere manier verslag konden doen van de tijdens deze bijeenkomst gedeelde kennis en inzichten. Die vraag leidde tot de speciale uitgave die u nu in handen heeft en die u een overzicht biedt van een handvol actuele thema’s rond ondernemerschap en familiebedrijven. We blikken graag terug op een bijzonder leerzame en inspirerende middag en hopen van harte dat u ook hiermee uw voordeel kunt doen. Wilt u naar aanleiding van deze special eens met ons doorpraten over bepaalde kanten van úw onderneming? Neemt u dan vooral contact met ons op. Wij gaan graag met u in gesprek.
De statutaire kant
Het familiebedrijf profiteert van de Flex BV Het van oorsprong vaak wat informeel georganiseerde familiebedrijf kan dankzij de nieuwe Flex BV juridisch precies zo worden ingericht als de ondernemer wil. Dat was onder de oude wetgeving een stuk minder makkelijk. JPR’s specialisten Ondernemingsrecht Erna Pieters en Till Kressin lichten dat toe. ‘Vereenvoudiging en flexibilisering waren de uitgangs-
overdraagbaarheid van aandelen in tijd te beperken is
punten, omdat de oude wetgeving weinig mogelijkheden
een uitkomst voor familiebedrijven, net als het vervallen
bood voor bestaande wensen in de praktijk’, vertelt
verbod op financiële steunverlening.’
advocaat Erna Pieters over de oorsprong van de nieuwe dat ook familiebedrijven meer mogelijkheden hebben
Voordelen van de nieuwe Flex BV voor familiebedrijven
bij de vormgeving en inrichting van de BV, bijvoorbeeld bij
1. Besluitvorming is makkelijker: ook buiten vergadering
BV-wet, bekend geworden als de Flex BV. ‘Dat betekent
het organiseren van opvolging.’
of bijvoorbeeld per e-mail besluiten nemen mag nu. Het uitschrijven van een vergadering en de plaats van een
Opvolging Advocaat Pieters: ‘Bij opvolging kun je makkelijker een onderscheid maken in soorten aandelen: winstrechtloze en stemrechtloze aandelen. Dat was voorheen een stuk
vergadering zijn eveneens verruimd en versoepeld. 2. Mogelijkheid tot uitgifte van stemrechtloze en winstrechtloze aandelen. 3. Statuten zijn flexibeler in te richten. Bepaalde zaken
ingewikkelder, het ging via een zogenoemd Stichting
hoeven niet langer te worden vastgelegd, andere kunnen
Administratiekantoor (STAK). De nieuwe wet maakt het
nu juist wel statutair worden geregeld. Afspraken over
mogelijk om aandelen uit te geven die winstrechtloos of
bedrijfsopvolging kunnen bijvoorbeeld al worden vast-
stemrechtloos zijn. Ook kun je de overdraagbaarheid van de
gelegd in statuten, dat hoeft niet meer in een aandeel-
aandelen voor een bepaalde periode verbieden. Andere
houdersovereenkomst te worden gedaan. Een nieuw
aandeelhouders of familieleden kunnen dan niet geconfron-
toetredend familielid wordt er dan al via de statuten
teerd worden met plotselinge verkoop. Ook het verbod
mee geconfronteerd en hoeft niet apart partij te worden
op financiële steunverlening door de vennootschap,
bij de overeenkomst.
bijvoorbeeld om de verwerving van aandelen in de BV te
4. Kapitaalsuitkeringen zijn makkelijker te doen: in de
financieren, is vervallen. Ook dat levert meer flexibiliteit op.’
oude wet kon dividenduitkering pas na een uitgebreide balanstest worden gedaan. Thans volstaat een
Volgens Pieters zijn de familiebedrijven erg belangrijk
beperkte balanstest. In de nieuwe wet is uitkering ove-
voor de Nederlandse economie. De 260.000 familiebedrijven
rigens niet alleen maar makkelijker, want er zit wel een
vormen 38 procent van de grote Nederlandse bedrijven,
uitkeringstest in de wet. Die test komt erop neer dat
leveren samen 53 procent van het Bruto Nationaal Product
het bestuur van de BV een aanvullende test moet doen
en zorgen voor 49 procent van de banen in ons land.
om te beoordelen of de BV na uitkering nog aan haar
Familiebedrijven zijn hechter, stabieler en meer gericht
opeisbare schulden kan voldoen. Als dat fout gaat, kan
op de lange termijn dan andere bedrijven. De Flex BV biedt
het tot bestuurdersaansprakelijkheid leiden.
voor familiebedrijven precies de benodigde flexibiliteit,
5. De blokkeringsregeling voor aandelen is niet meer
stelt Pieters, met name bij de opvolgingsproblematiek die
verplicht. Dit leidt tot een vrijere verhandelbaarheid
veel speelt. ‘De aandelen kunnen per kind anders worden
van aandelen.
aangemerkt, waardoor de kinderen die verder gaan in het
6. Er zijn minder administratieve verplichtingen en het is
bedrijf en degenen die dat niet willen, verschillende soorten
ook niet meer verplicht een minimale kapitaalstorting
aandelen kunnen krijgen. Ook de mogelijkheid om de
te doen, die was in de oude wet 18.000 euro.
Financieren van een overdracht
financieren. De BV moet daar wel de ruimte voor bieden,
Als het familiebedrijf wordt overgedragen aan een familielid,
het bestuur toetst dit. Maar wat doe je als er is afgespro-
heet dat bedrijfsopvolging. Veel directeuren lopen wel
ken om de koopprijs te betalen op basis van dividenduit-
met die plannen rond, maar de economische situatie is
keringen en er in één of meer jaren geen dividend uit te
niet gunstig voor een overdracht. Overdracht van een BV
keren valt? Pieters: ‘Zeker in een familierelatie is het
kan via het overdragen van aandelen, maar een BV kan
raadzaam er bijtijds over na te denken en het op voorhand
ook via een activa-passiva-transactie worden verkocht,
vast te leggen in een overeenkomst. De koopprijs kan ook
waarbij bijvoorbeeld de inventaris, voorraad en handels-
worden betaald als het dividend wordt uitgekeerd als
naam worden overgedragen. Pieters: ‘Er komen veel
salaris, wat leidt tot andere belastingheffing. Als de
bedrijfsopvolgingen aan, ook door de vergrijzing. Op dit
koopprijs wordt betaald via een lening bij de ouders, is de
moment zijn er zo’n 70.000 ondernemers met een familie-
vraag of en welke zekerheden je vastlegt. Daarbij moet
bedrijf van 55 jaar of ouder. De gemiddelde duur van de
ook rekening worden gehouden met niet overnemende
opvolging is lang, zo’n 4,5 jaar, dus begin vroeg en denk er
kinderen. Je kunt de aanspraken op winst opschorten
alvast eens over na. Zeker binnen de familie is het niet
als men niet voldoet aan de afspraken rondom over-
zomaar geregeld.’ In de nieuwe wet is het mogelijk dat de
dracht. Dat kan een stok achter de deur zijn om afspraken
BV een lening verstrekt aan de opvolger om de koopsom te
na te komen.
Till Kressin is advocaat bij JPR Advocaten in Enschede en lid van de sectie Ondernemingsrecht
Erna Pieters is advocaat bij JPR Advocaten in Deventer en lid van de secties Ondernemingsrecht en Vastgoed
Niet naar de notaris
In zijn praktijk ziet Kressin nogal eens problemen ont-
Advocaat Till Kressin komt nog niet vaak een ondernemer
staan bij de verdeling tussen aandeelhouders. ‘Iedere
tegen die de statuten van zijn BV heeft aangepast aan de
aandeelhouder wil veel zeggenschap hebben, ook als ze
nieuwe Flex BV. En al helemaal niemand die zijn statuten
alleen maar dividend ontvangen. Men bijt zich vast in
van A tot Z heeft gelezen. Voor hen heeft Kressin goed
zeggenschap, maar daar gaat het niet over. Het begint bij
nieuws. ‘Statuten hoeven voortaan niet langer te zijn dan
de vraag: wat is de bedoeling met het bedrijf? Dat moet
een A4’tje. Het leuke van de huidige BV is dat je het zo kunt
een ondernemer zich sowieso regelmatig afvragen, maar
inrichten als je zelf wilt. Dat is volgens Kressin ook
in deze tijd is dat best lastig. En bij een overdracht moet
belangrijk bij opvolging. Want het gebeurt regelmatig dat
de koopprijs ook in die volgende jaren worden gegene-
hij hoort dat een ondernemer wel het beoogde kind heeft,
reerd. Vaak is er discussie over investeringen, de over-
maar niet de beoogde opvolger. Als kind het niet wil of kan,
dragende partij zegt: wacht maar even tot ik echt het
of als er een andere jonge ambitieuze ondernemer is die
bedrijf uit ben. U moet het van tevoren eens zijn over wat
wil overnemen, dan moet je het regelen. Kressin over de
u gaat doen, wat er de komende jaren met het bedrijf
overdracht: ‘Vroeger zei je: ik ga naar de notaris om het
gebeurt. Dus ook over de vraag of het bedrijf direct anders
bedrijf op naam van mijn kind te zetten. Alles werd dan
geleid moet worden en of er geïnvesteerd wordt. Het zit
keurig vastgelegd door de notaris in uitvoerige documen-
hem in het plannen maken en niet alleen in statuten
ten en statuten. Maar eigenlijk gaat het daar niet over,
opstellen.’
het gaat over het voortbestaan van het bedrijf dat u hebt opgebouwd.’ Kressins advies: ‘Vergeet u vanaf vandaag
Zeggenschap
dat statuten van een vennootschap een notaris-kwestie
Ook zeggenschap is in te richten zoals de ondernemer
zijn. Neem de wet erbij, die is echt leesbaar. U kunt het
wil, vertelt Kressin. ‘Dat mag zo specifiek als u wilt. Alles
regelen zoals het u past. Dat is de belangrijke verande-
wat relevant wordt de komende jaren. Tegen je zin in,
ring. Het is niet meer zo dat je het regelt omdat het zo
kunnen jouw rechten niet aan je ontnomen worden, als
moet, maar omdat het zo past.’
het niet in de statuten geregeld is. Voor familiebedrijven hebt u helemaal geen Stichting Administratiekantoor
Verdeling
(STAK) meer nodig. U kunt gewoon in de statuten regelen
Kressin geeft aan dat een vennootschap slechts een
dat aandelen geen stemrecht meer hebben.’ Ook Kressin
aandeel van minimaal een cent moet hebben. Wettelijk is
wijst op de uitkeringstest, waar alle uitkeringen tegen-
niet meer vereist. Het nieuwe BV-recht kan ook aanleiding
woordig onder vallen. Kressin ziet ook kansen om minder
zijn
structureren.
advocaatkosten te maken. ‘Als u niets afspreekt bij over-
Ondernemers kunnen in de relatie met een opvolger, of dat
dracht, komt u er later niet meer uit. Goede afspraken
nu een zoon, dochter of werknemer is, vele verschillende
maken, is een stuk goedkoper dan advocaten inhuren.’ Of
aandelen creëren. ‘Die kunt u permanent of tijdelijk maken
er een statutenw ijziging nodig is op basis van de nieuwe
en u bepaalt hoeveel winst daar aan hangt in welk jaar. U
wet? Certificaathouders moeten wel, hun rechten verval-
kunt elke aandeelhouder in zeggenschap en winst de rech-
len als ze het niet regelen. Maar de statuten gelden nog
ten geven die u wilt. Dat betekent dat u de hele relatie kunt
steeds als u ze niet aanpast. Kressin zegt het nog eens tot
inrichten op basis van de rechten die aan de aandelen
besluit: ‘ De regeling van de Flex BV in het Burgerlijk
gekoppeld zijn. De notaris moest gewoonlijk vragen of het
Wetboek is erg inzichtelijk en consistent geschreven.
zo mag, maar nu is de kernvraag: of het van u zo moet.’
Regel het zelf, boven het algemeen contractrecht.’
om
bedrijfsopvolging
anders
te
De vermogende kant
FREEK SCHOLS is hoogleraar notarieel recht aan de Radboud Universiteit Nijmegen
Estate planning zorgt voor ‘rust in de tent’
Professor mr. Freek Schols is hoogleraar notarieel recht in Nijmegen, met veel ervaring in estate planning. Zoals hij zelf zegt, is hij gespecialiseerd in de dood en echtscheiding. ‘Dat is uit het leven gegrepen. Door mijn ervaring met deze onderwerpen heb ik veel respect voor de dood en ik weet welke emoties er spelen rond scheiding.’ Schols definieert zijn vakgebied ruimer dan vaak wordt
ouders niet uitkleden voor ze naar bed gaan,’ stelt Schols
aangenomen. ‘Estate planning is het generalistische speci-
grappend. Daarmee wijst hij op het feit dat men straks
alisme waarbij gericht wordt op het gestructureerd over-
wellicht ook in een verzorgingstehuis bij voorkeur nog
hevelen van vermogen van de ene generatie op de andere,
over vermogen beschikt om passende zorg te verkrijgen.
of naar goede doelen. Estate planning is geen vermogens-
‘En beseft u dat indien er internationale aspecten spelen,
beheer, maar de estate planner zorgt wel voor structuren
er geheel andere spelregels kunnen gelden?’
die het mogelijk maken, dat er na het overlijden “rust in de tent is”. Estate planning is ook niet alleen belastingbespa-
Schenking
ring. Het gaat eerst over de civielrechtelijke vraag: naar wie
Schols: ‘Een schenking doe je met de warme hand, teste-
moet het vermogen en onder welke condities. En als dat
ren met de koude.’ Stel er is ruimte om te schenken, heeft
duidelijk is, is de vraag of het ook fiscaal voordelig kan.’
dat dan wel zin nu de belastingtarieven voor het erven en schenken gelijk zijn? Er geldt immers: 10%/20% voor kinderen, 18%/36% voor kleinkinderen en 30%/40% voor
Schijf van vijf
anderen. Bij een schenking of erfrechtelijke verkrijging
Professor Schols onderscheidt de schijf van vijf van
van meer dan € 118.000 springt men naar de tweede schijf
estate planning:
van respectievelijk 20%, 36% en 40%.
1. Huwelijkse voorwaarden 2. Schenking
Toch heeft schenken zin, want bij schenking gelden er
3. Testament
interessante vrijstellingen. ‘En alles wat vrijgesteld (of in
4. Levensverzekeringen, pensioen, sociale zekerheid
de eerste schijf) is weggeschonken, vererft (in beginsel)
5. Internationale aspecten
niet meer (in de tweede schijf).’ De genoemde tarieven gelden sinds 2010, toen de Successiewet gewijzigd werd.
Vijf punten die aandacht verdienen. In zijn ervaring worden
‘Sindsdien spreken we ook van erfbelasting en schenk
deze onderdelen lang niet altijd goed meegenomen bij het
belasting. De term schenkbelasting doet vreemd aan,’
plannen van de vererving van de nalatenschap. ‘Zijn de
aldus Schols. ‘Het doet mij denken aan alcoholische
huwelijkse voorwaarden nog wel up-to-date en sluiten ze
versnaperingen.’
aan op het testament? Weet u dat u een bedrag van
Schenken kan ook “op papier”. De schenker blijft dan op
€ 100.000 belastingvrij mag schenken voor een woning?
de eieren zitten. Voor een dergelijke schenking moet men
Weet u dat u herroepelijk kunt schenken? Hebt u een
wel naar de notaris. Bovendien moet er dan jaarlijks daad-
recent testament of stamt het uit een oud erfrechtelijk
werkelijk 6% rente over het geschonken bedrag aan de
tijdperk? En let u ook op de levensverzekeringen? Polissen
begiftigden (vaak kinderen) betaald worden. Zo niet, dan
liggen vaak in een schoenendoos en krijgen niet de aan-
valt het schenkingsplan in duigen. Je kunt ook herroepe-
dacht die ze verdienen. Sluiten de begunstigingsredacties
lijk schenken. “Eens gegeven blijft gegeven”, geldt dus
en de polisvoorwaarden wel aan op het testament?
niet meer. De herroepelijkheid moet je wel overeenkomen
Er wordt de laatste tijd veel geschonken in het kader van
bij het doen van de schenking. Met een schenking onder
de AWBZ, zo blijkt uit de krant, maar u moet uw oude
bewind kan voorkomen worden dat de betrokkene er bij-
voorbeeld een Ferrari van koopt. Bijkomend voordeel:
onder omstandigheden grote (fiscale) voordelen kunnen
schuldeisers kunnen dan niet aan het geschonken vermo-
worden behaald.
gen komen. De schenking vormt dan een soort enclave binnen het overige vermogen van de betrokkene.
Erfrecht De kans op ruzie over een erfenis is groot. Testamenten
Volgens Schols is de uitsluitingsclausule in het testament
van voor 1 januari 2003 zijn gemaakt in een oud erfrechte-
en bij de schenking de meest bekende juridische clausule
lijk tijdperk. Schols: ‘Er kan veel meer nu. Het is de moeite
van het land. Daarmee is en blijft het geërfde of geschonken
waard om naar dat oude testament te kijken.’ Vroeger kon
bedrag van de ontvanger, ook als hij gaat scheiden. Dat
een kind zich al snel met vrucht verzetten tegen een testa-
geld is dan privé. Een deugdelijke administratie is dan wel
ment. Niet alle erfrechtelijke wensen van de erflater
van belang. Let wel: een uitsluitingsclausule voorkomt
waren vervulbaar. Thans heeft een kind geen recht meer
niet dat uw kind het geschonken of geërfde vermogen weg-
om zeggenschap te krijgen over de goederen van de nala-
schenkt of laat vererven aan “de koude kant”. De estate
tenschap. Een kind heeft alleen nog maar recht op geld,
planner heeft daar wel iets op gevonden: de tweetraps-
en als er een langstlevende partner in het spel is, moet
schenking of tweetrapsvererving, oftewel een verlengde
het kind wachten met zijn geldaanspraak totdat de langst-
uitsluitingsclausule. De schenker/erflater bepaalt al wat
levende is overleden. Zelfs als het de nieuwe, zeer jonge,
er met het betreffende vermogen gebeurt bij het overlij-
partner van vader betreft! De testeervrijheid is enorm,
den van de begiftigde. Bovendien kan hij verbieden dat er
hetgeen soms wel tot testamenten van 20 kantjes leidt,
iets aan de koude kant geschonken mag worden. ‘Dit is
waarin alle routes worden opengehouden. Met een goede
maatwerk voor het geval het echt ernstig is met die koude
regeling kunt u voorkomen dat de erfgenamen in de gele-
kant, en dergelijke clausules laat u om thuis de lieve vrede
genheid zijn om ruzie te maken.
te bewaren beter niet rondslingeren,’ zo grinnikt Schols. ‘Ook voor familiebedrijven hebben de veranderingen in
Huwelijkse voorwaarden
het erfrecht gevolgen,’ aldus Schols. Zo is het, bijvoor-
Hoewel de estate planner zich richt op het einde van het
beeld, mogelijk om in het testament een noodvoorziening
huwelijk door overlijden, raakt Schols ook de echtschei-
te bouwen voor het geval de ondernemer sterft in het
ding: ‘Het komt regelmatig voor dat de echtgenoten niet
harnas en de bedrijfsopvolger nog niet voorhanden is. Een
weten wat in hun huwelijkse voorwaarden staat. Vaak is
erfrechtelijke vertrouwenspersoon kan dan, bijvoorbeeld,
het een onaangename verrassing.’ Schols adviseert dan
de ruimte worden gegeven om het bedrijf rijp te maken
ook om zo nu en dan eens te kijken of de huwelijkse voor-
voor een verkoop en vervolgens over te dragen, zodat de
waarden nog passen bij de situatie. Voor de estate planning
erfgenamen een goede prijs beuren en de onderneming
geldt dat met het wijzigen van huwelijkse voorwaarden,
niet al door onderling geruzie naar de knoppen is.
De relationele kant
LEONIE OUWERSLOOTKOSTER is advocaat bij JPR Advocaten in Deventer en lid van de sectie Arbeidsrecht
Familiebedrijf en arbeidsrecht
Het familiebedrijf is arbeidsrechtelijk gezien geen ander bedrijf dan welke onderneming dan ook. En toch liggen de arbeidsverhoudingen er meestal net even anders. Des te meer reden om de vaak informele afspraken goed vast te leggen, zegt Leonie Ouwersloot. Advocaat Leonie Ouwersloot, gespecialiseerd in arbeids-
zaak werkte, of een ander familielid. Heb je er in dat geval
recht, werkt regelmatig voor familiebedrijven en ziet dui-
alles aan gedaan om de verstoring van de arbeidsrelatie
delijke verschillen met de arbeidsverhoudingen in andere
te verhelpen? Ouwersloot ziet vaak dat het disfunctione-
bedrijven. Ook vanuit het arbeidsrecht adviseert ze om
ren van een familielid slecht wordt vastgelegd. ‘Men zal
bedrijfsopvolging op voorhand vast te leggen, inclusief de
eerder aanvoeren dat het een familieruzie is, in plaats van
rol van niet-familieleden. Ouwersloot: ‘Leg dat vast als er
een verstoorde arbeidsrelatie.’
nog geen problemen zijn.’ Een belangrijke vraag bij de reorganisatie van een famiOuwersloot wordt nogal eens geconfronteerd met de
liebedrijf is of een werkzame broer, dochter of zoon ook
vraag wanneer er een arbeidsverhouding is in een familie
in aanmerking komt voor ontslag volgens het afspiege-
bedrijf, waar kinderen, echtgenote of andere familieleden
lingsprincipe. Want hoe zit het met bedrijfsopvolging, als
van de ondernemer regelmatig meewerken. ‘Als een kind
je hem of haar moet ontslaan volgens dat principe?
arbeid verricht onder vergelijkbare omstandigheden
Ouwersloot adviseert: ‘Al doet het familielid op dat
als andere personeelsleden, is er een arbeidsverhouding.
specifieke moment misschien niets anders dan andere
Dat is ook van belang voor bijvoorbeeld de afdracht van
personeelsleden, je moet kunnen aantonen dat hij eigen-
sociale premies.’
lijk een unieke functie heeft, waardoor hij niet kan worden ontslagen.’
Verstoring arbeidsrelatie In tegenstelling tot wat wel eens wordt beweerd, is ook
Geheimhouding
een arbeidsovereenkomst met de echtgenoot mogelijk.
Als er geen arbeidsovereenkomst is, wat vaak gebeurt in
Ouwersloot bespreekt een herkenbare casus, waarin de
familierelaties, geldt ook de vraag welke regels er gelden
vrouw van de ondernemer wekelijks cash betaald kreeg
na het einde van een dienstverband of samenwerking in
voor administratief werk. Toen het stel ging scheiden,
de familie. Ouwersloot drukt de aanwezige ondernemers
moest de kantonrechter zich buigen over de vraag of er
op het hart om vooraf al zaken te regelen in een relatie
arbeid was verricht volgens de wet. Zowel de loonbetaling
beding of een concurrentiebeding. En anders minimaal
als de eventuele gezagsverhouding werden door de rechter
een geheimhoudingsbeding en een intellectueel eigen-
beoordeeld. In dit geval stond het betaalde geld niet in
domsbeding te laten tekenen. ‘Want anders bestaat het
verhouding tot het werk en was er ook geen gezagsverhou-
gevaar dat men met ideeën of kennis uit het familiebedrijf
ding. De vrouw bepaalde zelf wanneer en hoe lang ze ging
naar de concurrent stapt na een familieruzie.’
werken. De loonvordering van de vrouw hield dan ook geen stand. Ouwersloot: ‘Als je wel een gezagsverhouding en een loonsituatie hebt, betekent de beëindiging van het huwelijk geen automatische beëindiging van het arbeidsverband.’ Ook in familieverhoudingen moet de ondernemer bij ontslag een duurzame en ernstige verstoring van de arbeidsrelatie kunnen aantonen. Ook als het je broer betreft die in de
De creatieve kant
RUDY MOENAERT is hoogleraar strategische marketing aan de TiasNimbas Business School van de Universiteit van Tilburg
Kenmerken van succesvolle ondernemers
De Vlaamse marketing-professor Rudy Moenaert van TiasNimbas Business School heeft naar aanleiding van vele gesprekken met ondernemers een heel eigen visie ontwikkeld over ondernemerschap. Daarover wil hij niet ingewikkeld doen, dus heel toegankelijk vertelt hij over de pijn van het ondernemen.
Een ondernemer is volgens Rudy Moenaert iemand die
Volgens de Belgische deskundige is een manager geen
met inzet van eigen middelen het verschil maakt. ‘Dat
ondernemer. ‘Al zouden veel managers graag ondernemer
banken beweren dat ze ondernemers zijn, gaat er bij mij
zijn. Maar als het hoogtepunt van de dag een maaltijd in
niet in.’ En ook voor de CEO van het failliete BlackBerry
een Nederlandse bedrijfskantine is, zegt dat iets over de
heeft hij geen goed woord over. ‘Die heeft 55 miljoen dollar
rest van de dag.’ Er zijn veel pijnen aan ondernemerschap
meegekregen, terwijl de koers met 50 procent gezakt is
verbonden: personeel motiveren, onzekerheid, salarissen
in zijn tijd. Dat gebeurt u niet snel.’
betalen. Maar dé pijn betreft het niet bereiken van het doel. Immers: ‘Je bouwt aan jezelf. Als het mislukt is de
Succesvolle ondernemers
creatie, het werk, de persoon niet af. Wie we zijn, wordt bepaald door wat we creëren.’
Moenaert zet een aantal kenmerken van succesvolle ondernemers op een rijtje.
Faillissementen
Vrijheid (in denken en handelen)
‘Dit is de tijd van de faillissementen. Elke maand gaan er
Resultaatgericht
zo’n 800 bedrijven failliet. En als je eerlijk bent: je mist er
Passie
geen een. Nochtans zijn het stuk voor stuk menselijke
Geloof in eigen kunnen
drama’s. Zo hard kan het zijn. Aan de andere kant, ‘some-
Verantwoordelijkheid
times the best that a company can hope for is death’, zei de
Vertrouwen
vooraanstaande Britse econoom John Kay recent.’
Actiegericht
Moenaert geeft aan waar succesvolle ondernemers soms
aan ten onder gaan, en vergelijkt dat met de ‘Club van 27’,
Corporate governance
jonge muzikanten die op hun 27e stierven, doordat zij hun
De professor heeft ook een heel aantal adviezen voor
succes niet konden dragen (Janis Joplin, Amy Winehouse,
ondernemers, waarvan misschien wel de belangrijkste
etcetera). ‘Je vraagt je af: waarom konden zij hun verstand
is: ‘Zorg dat je de financiële zaken leert zelf te interpre-
niet gebruiken?’ Dat geldt ook voor ondernemers als Joep
teren.’ Hij ziet te vaak dat jaarcijfers in een familiebedrijf
van den Nieuwenhuizen, ooit bedrijvendokter en inmid-
vrijwel ongezien aan de keukentafel worden getekend.
dels veroordeeld tot 2,5 jaar cel. ‘Maar kijk ook eens naar
‘Dat is niet goed, en aan de andere kant moet je de finan-
Dirk Scheringa, nu zijn we heel negatief over hem. In 2009
ciële analyse ook niet overlaten aan de accountant.’ Nog
was hij nochtans voor iedereen een topondernemer,
een tip: ‘Succesvolle ondernemers bouwen weerwoord
iemand die durfde, een verlosser.’
in. Zet corporate governance op: vreemde ogen dwingen. Zorg voor diversiteit, laat de opvolger in het familiebe-
Moenaert heeft wel een verklaring voor sommige faillis-
drijf ook ervaring opdoen buiten de deur.’ Moenaert
sementen: ‘Uitmuntende ondernemers gaan vaak hun
vraagt zich hardop af waarom advocaten nuttig zijn en
recept uitwerken totdat het hen ten val brengt. Emotie
geeft ook zelf het antwoord. ‘Een advocaat kan in het
overheerst dan niet alleen in de beslissingen die ze
proactieve werk op voorhand van nut zijn, al is er over
nemen, maar ook in de aandacht voor dingen. Indien de
het effect van advocaten op het succes van een bedrijf
ondernemer te ver gaat in de eigen vrijheid, gaat hij of zij
niet veel geschreven. Ik houd een warm pleidooi voor de
zich als despoot gedragen. Overdrijven met de resultaat-
beroepsgroep: zoek een advocaat proactief op, je kunt er
gerichtheid, resulteert in machiavellisme, met redenerin-
veel problemen mee vermijden.’ De Vlaamse professor
gen als “het doel heiligt de middelen”. Wanneer bijvoor-
vergelijkt het bedrijfsadvies met dat van een dokter die
beeld passie een obsessie wordt, maakt dit de ondernemer
adviseert te stoppen met roken. ‘We weten wat we moeten
emotioneel afhankelijk van het bedrijf. Soms worden
doen, waarom en hoe, maar de meeste ondernemingen
echte keuzes niet meer gemaakt, je wordt een fundamen-
doen niet wat goed voor ze is. De kracht van advies is dat
talistische ondernemer. Dwangmatigheid ontstaat dan als
het ondernemers helpt bij het kernproces: succesvol
je verantwoordelijkheid te ver doorvoert.’
ondernemen!’
De praktische kant
Niet moeilijk doen, als het makkelijk kan
BART HOLTHUIS is bestuursvoorzitter van JPR Advocaten en lid van de sectie Verzekeringsrecht
‘Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg.’ Voor bestuursvoorzitter Bart Holthuis zeggen die woorden veel over de manier waarop zowel JPR als ondernemers in het familiebedrijf tegen zaken aankijken. Voor hem is het een van de redenen waarom JPR Advocaten graag familiebedrijven adviseert. ‘Wat we veel zien bij dit specifieke soort bedrijven is de instel-
En wat het “gewoon doen” betreft: ‘Voor de statuten van een
ling: waarom moeilijk doen als het makkelijk kan,’ vertelt hij.
onderneming is de juridische scan er alleen maar eenvoudi-
‘Wij herkennen daarin de hands-on mentaliteit van de onder-
ger op geworden. Dankzij de Flex BV passen de statuten
nemer die eigenhandig een bedrijf heeft opgebouwd. In ons
inmiddels op een A4’tje en zijn ze ook voor de juridisch
geval uit die mentaliteit zich in het geven van snelle adviezen
minder geschoolde ondernemer goed leesbaar. En dat praat
op maat, en het vooral niet juridiseren van zaken als dat niet
wel zo makkelijk.’
nodig is. We sparren, denken mee en geven ook direct telefonisch advies als dat gewenst is. Dus geen 30 pagina’s advies
Abonnementsvorm
voor een klant die alleen maar wil weten hoe hij in een
Een goede adviesrelatie met korte lijnen, wat Holthuis betreft
bepaalde kwestie het beste kan handelen.’
is dat wat JPR in de relaties met klanten nastreeft. ‘Er is zo’n gezegde “wie procedeert om een koe, legt er een op toe”,
Scannen en voorkomen
maar daar hoeven onze opdrachtgevers niet voor te vrezen.
Holthuis: ‘Ondernemende klanten zitten allesbehalve te
Niet voor niets spreken we regelmatig met vaste klanten een
wachten op juridische complicaties of slepende procedures.
abonnementsvorm af voor het advieswerk dat we leveren,
Als adviseur zijn we daarom zo veel mogelijk gericht op het
zodat zij precies weten tegen welke kosten ze ons in kunnen
voorkómen van dat soort problemen. Met het oog daarop
schakelen. Die vorm van samenwerking sluit aan bij ons
voeren wij vaak proactief legal audits uit bij bedrijven, een
uitgangspunt dat de klant altijd baat moet hebben bij de
deftig woord voor een scan van alle juridisch relevante
inbreng van de JPR advocaat.’
aspecten van de bedrijfsvoering. Daarin scannen we de leveringsvoorwaarden, het huurcontract en de arbeidsvoorwaarden en checken we bijvoorbeeld ook de auteursrechtelijke bescherming van producten en diensten.’
JPR ADVOCATEN Deventer
Doetinchem
Enschede
Zutphenseweg 31
Koopmanslaan 4
M.H. Tromplaan 10
Postbus 623
Postbus 348
Postbus 2121
7400 AP
7000 AH
7500 CC
Deventer
Doetinchem
Enschede
T +31(0)570 - 61 40 80
T +31(0)314 - 37 23 11
T +31(0)53 - 433 11 33
JPR Advocaten wil herkend worden als het beste advocatenkantoor in OostNederland. Het kantoor waar u als cliënt zich bij uitstek begrepen en gewaardeerd voelt en altijd de best denkbare oplossing mag verwachten: van deskundige medewerkers die zich onderscheiden door hun werkplezier, resultaatgerichtheid en proactiviteit. Bij JPR vinden we namelijk dat een echt goede advocaat verder kijkt dan wetboeken en jurisprudentie alleen. De ervaring leert dat juist die bredere blik tot nieuwe, verrassende inzichten leidt. Niet voor niets stimuleren wij onze advocaten vanaf dag één om zich ook te verdiepen in de sector en de werk- en leefwereld van hun cliënten. Ze komen regelmatig bij relaties over de vloer en worden getraind om met hen mee te denken, te snappen wat ze nodig hebben en dat ook te bieden. Vanuit die visie hebben wij onze circa 55 advocaten niet alleen verdeeld over vijf juridische secties, maar ook over diverse marktgerichte groepen. Met bijvoorbeeld speciale aandacht voor bouw- en vastgoedondernemingen, mengvoederbedrijven, verzekeraars, woningcorporaties en zorgorganisaties. En voor ondernemingen in Oost-Nederland, private clients en internationale cliënten In deze nieuwsbrief wordt een juridische update verschaft over de dagelijkse ondernemingspraktijk. Het betreft algemene informatie over uiteenlopende, juridische ontwikkelingen. De nieuwsbrief geeft nadrukkelijk geen juridisch advies voor concrete situaties. Hoewel deze nieuwsbrief met zorg is samengesteld, aanvaardt JPR Advocaten geen aansprakelijkheid voor de inhoud ervan. Ontvangen (digitale) nieuwsbrief Wilt u de digitale versie van deze nieuwsbrief ontvangen of kent u andere geïnteresseerden die deze nieuwsbrief graag ontvangen, stuur dan een e-mail naar
[email protected]. Wanneer u geen prijs meer stelt op ontvangst van deze nieuwsbrief, kunt u dit op dezelfde manier kenbaar maken.
eigenzinnig professioneel
