Portfolio van verschillende kanten bekeken

connect connect

vmbo

mbo

hbo

AANSLUITING VMBO-MBO-HBO GRAFIMEDIA

Portfolio van verschillende kanten bekeken Zichtbaar Talenten worden zichtbaar Competentiegericht Instrument bij competentiegericht leren Onderwijs Portfolio binnen het onderwijs Passies Tonen waar passies liggen Bedrijven Portfolio bij bedrijven

NR. 6 DECEMBER 2009

04

05

06 - 07

Talentontwikkeling zichtbaar maken

Instrument bij competentiegericht leren

Portfolio binnen het onderwijs

Laten zien waar iemands passies liggen

In de grafische industrie, de multimedia

Een portfolio is volgens onderwijskundige

Inzicht in de ontwikkeling van vaardigheden,

Het bijhouden van een portfolio biedt werkgevers,

branche en eigenlijk alle sectoren volgen

Lia Bijkerk een persoonlijk dossier met

studenten laten nadenken over sterke

docenten en leerlingen veel voordelen. Volgens

ontwikkelingen elkaar razendsnel op.

bewijsmateriaal van persoonlijke vaardig-

punten en verbeterpunten, bewijzen van

crossmediaspecialist Peter van Teeseling maakt

Daarmee neemt de houdbaarheid van

heden en kwaliteiten. Een ‘etalage’

competenties… Veel scholen nodigen

een ‘presentatiemap’ niet alleen competenties

kennis zienderogen af, blijkt uit onderzoek.

waarin iemand iets over zichzelf vertelt

hun studenten uit tot het maken van een

inzichtelijk: “Het laat ook zien waar iemands

Onderwijs richt zich meer en meer op het

en laat zien hoe hij aan zichzelf werkt.

portfolio. Maar welke doelen het dient

passies liggen.” Peter vindt verder dat er qua

ontwikkelen van competenties en talenten.

Een interessant instrument voor

en in welke vorm het wordt toegepast

vorm meer variatie mag komen. “Vooral het

José van Overbeek, GOC vertelt.

competentiegericht onderwijs.

verschilt per opleiding. Vier docenten

digitale portfolio heeft de toekomst.”

en opleidingscoördinatoren vertellen.

02

09

Van weten naar kunnen

Van weten naar kunnen. Binnen het beroepsonderwijs heeft competentiegericht leren zich inmiddels een plaats veroverd. En ook het portfolio, als instrument om de ontwikkeling van competenties te meten, wordt steeds vaker ingezet. Maar het portfolio biedt meer toepassingsmogelijkheden dan beoordelen alleen. Zo leren studenten erdoor te reflecteren op de eigen ontwikkeling. Of zich te onderscheiden op de arbeidsmarkt.

In mijn contacten met scholen kom ik de laatste jaren steeds

vooruit op de (nabije) toekomst. Wat is de rol van digitalisering

meer verschillende portfoliovormen tegen. En zeker niet alleen

en internet op het maken en bijhouden van een portfolio?

bij de creatieve opleidingen. Een goede ontwikkeling. Niet alleen

Crossmediaspecialist Peter van Teeseling geeft zijn visie.

voor de scholen zelf. Ook omdat het toenemende gebruik van

Tot slot praten we met bedrijven over de rol en toepassingen

portfolio in het onderwijs leidt tot meer gebruik binnen het

van portfolio in het aannemen, ontwikkelen en beoordelen van

bedrijfsleven. Bij werving en selectie, bij opleiding en ontwikkeling

medewerkers.

en bij functioneren en beoordelen. Dat is belangrijk, want ook bij organisaties wint het sturen op competenties terrein. Door de

Levenslang leren

voortdurend veranderende maatschappij en de snelheid van

Competenties inzichtelijk maken. Middel om te reflecteren.

technische ontwikkelingen realiseren werkgevers zich steeds

Instrument om te profileren. Bij het nut van een portfolio wordt

meer dat (technische) kennis onvoldoende is voor het succes

nauwelijks nog vraagtekens gezet. Tijd voor een volgende stap?

van hun organisatie. Flexibiliteit, communicatie, samenwerking,

Bijvoorbeeld kijken naar hoe we portfolio kunnen inzetten om

leidinggeven, planmatig werken, feedback geven en omgaan

levenslang leren te stimuleren. Of portfolio als middel gebruiken

met stress en conflicten zijn zeker zo essentieel. Van weten

om het vmbo-, mbo- en hbo-onderwijs beter te laten aansluiten,

naar kunnen dus. Ook hier.

op elkaar en op de beroepspraktijk. Daarbij denk ik dan aan het opbouwen van een (digitaal) document vanaf het begin van

Portfolio centraal

ieders schoolcarrière. Een document met beoordelings-, reflectie

Je hebt het ongetwijfeld al begrepen, in dit nummer van Connect

en profileringscomponenten… Leerling, student of werkende

staat het portfolio centraal. Welke soorten zijn er? Wat houdt

bouwt er zelf aan, al dan niet in opdracht van een opleiding of

een portfolio precies in? en Welke criteria zijn van belang?

werkgever. Op die manier ontstaat er over de jaren heen een

Collega José van Overbeek en onderwijskundige Lia Bijkerk

prachtig ontwikkelingsdossier, dat voor allerlei doeleinden te

vertellen er alles over op de volgende pagina’s. Ook hebben we

gebruiken is. Is dit zinvol en werkbaar of een brug te ver?

onderzocht wat mensen relevanter vinden, een diploma of een

Hoe dan ook deze uitgave van Connect is vooral bedoeld om

portfolio. De uitslagen van deze poll vind je op bladzijde 12.

het begrip portfolio van verschillende kanten te belichten.

Verder laten we scholen aan het woord over de manieren waarop

De toepassingen en mogelijkheden over het voetlicht te brengen en

zij portfolio inzetten in hun onderwijsprogramma. En we blikken

jullie als lezers te inspireren. Ik wens iedereen veel leesplezier.

Marion Kuin, Coördinator Beroepskolom GOC

10-11

12

Portfolio bij bedrijven

Poll: Diploma of portfolio?

Kunstenaars en architecten nemen al

Aan bedrijven binnen de creatieve industrie

jaren een portfolio mee naar potentiële

stelde GOC de vraag: ‘Wat vind je

werk- of opdrachtgevers. In veel andere

belangrijker voor de loopbaanmogelijk­

branches is het portfolio echter nog niet

heden van een student een diploma of

gewoon. Toch groeit de belangstelling

een portfolio?’ 483 Bedrijven gaven

ervoor. Vier bedrijven uit de mediasector

hun mening.

vertellen wat zij verstaan onder portfolio en wat zij ervan verwachten in de toekomst.

12 Werkconferentie: toenemende differentiatie van beroepen Er komen steeds minder beroepen maar steeds meer verschillende functies. Hoe speel je met onderwijs goed in op deze toenemende differentiatie? Wat betekent het voor de afbakening van kwalificatieprofielen, voor diploma’s en programma’s? Om hierover te discussiëren, organiseert GOC op donderdag 4 februari 2010 in Den Bosch een werkconferentie.

03

José van Overbeek, GOC, over portfolio:

“Talent­­­ontwikkeling zichtbaar maken” Social media, 3D printing, twitter… In de grafische

beoordeling aan diezelfde ‘map’ hangt,

wel een kanttekening plaatsen. Wanneer

remt dat hun reflectie. Datzelfde geldt in

alles als bewijs in een portfolio wordt

mindere mate ook voor een demonstratie-

gestopt, bestaat het risico dat het een

portfolio. Een sollicitant laat in een eerste

dumpplaats wordt. Dat is uiteraard niet

op. Daarmee neemt de houdbaarheid van kennis

gesprek met een potentiële werkgever of

de bedoeling, want dan wordt het

zienderogen af, blijkt uit onderzoek. “Twintig

klant niet het achterste van zijn tong zien.

onwerkbaar. Als vijfde en laatste criterium

Het verschil tussen een beoordelings- en

telt variatie. Hoe meer verschillende

jaar geleden was wat je leerde nog zo’n tien

een demonstratieportfolio zit vooral in

soorten bewijzen in het portfolio zitten

de behoefte van de lezers. Docenten en

des te beter geeft het een beeld van de

jaar bruikbaar,” vertelt José van Overbeek,

studiebegeleiders stellen nu eenmaal

veelzijdigheid van een student.”

onderwijskundige bij GOC, “tegenwoordig is

‘bewijsstukken’ kunnen verschillen.”

industrie, de multimedia branche en eigenlijk alle sectoren volgen ontwikkelingen elkaar razendsnel

veel informatie al na een paar jaar achterhaald.”

Beoordelingscriteria

Portfolio in de toekomst Hoe ziet José de toekomst van portfolio? “Wat betreft de ontwikkeling van portfolio

Competenties meten aan de hand van

zijn er verschillende mogelijkheden. Het

portfolio is één ding, maar hoe beoordeel

is bijvoorbeeld ook een mooi instrument

je nu het portfolio zelf? José legt uit dat

voor de verdere professionalisering van

Heeft het dan nog zin om een opleiding te

De leerling heeft hiermee een middel in

er vijf belangrijke criteria zijn om een

docenten. Of voor scholen en opleidingen

volgen als aan het einde ervan de helft van

handen om de eigen ontwikkeling voor

portfolio te waarderen. “Ten eerste gaat

om zich beter te profileren. Verder zijn

het geleerde verouderd is? “Die vraag speelde

zichzelf zichtbaar te maken. Een docent

het om authenticiteit. Zijn de bewezen

de digitale ontwikkelingen interessant.

inderdaad binnen het beroeps­onderwijs,”

of studie­begeleider kan hierbij helpen

competenties ook daadwerkelijk geleverd

Een e-portfolio biedt mogelijkheden om

gaat José verder, “en mede hierdoor is

maar de student bepaalt wat hij of zij

door de eigenaar? Hoe verifieerbaarder

geluid en bewegend beeld toe te voegen.

competentiegericht onderwijs ingevoerd.

erin opneemt.

de bewijzen, des te beter. Het tweede

Ook maakt het uitwisseling eenvoudiger.

Maar met de komst van ‘competentiegericht

criterium is actualiteit. Hoe recenter de

Steeds meer studierichtingen introduceren

leren’ en ‘het belang van reflecteren

Het beoordelingsportfolio is bedoeld om

voorbeelden hoe beter de beoordelaar

daarom digitale portfolio’s. En dat biedt

op het leerproces’ deed zich een nieuw

studenten te beoordelen op hun kunnen.

kan zien waar de student staat en hoe

weer mogelijkheden voor vraagstukken

probleem voor. ‘Hoe meet je de ontwikkeling

Docenten en scholen bepalen de criteria en

hij zich ontwikkelt. Het derde punt is

waar wij ons over buigen, zoals het

van vaardigheden?’ Het maken van een

vaak liggen ook de te bewijzen competenties

relevantie. Is het geleverde bewijs

bevorderen van de aansluiting tussen

portfolio bood uitkomst.” Inmiddels heeft

en de vorm van de ‘presentatiemap’ vast.

daadwerkelijk relevant om de competentie

mbo- en hbo-onderwijs en het concreet

de ‘presentatiemap’ zich een definitieve

Het demonstratieportfolio is te beschouwen

mee aan te tonen? Hoe passender, hoe beter.

maken van levenslang leren. Maar op

plaats verworven binnen het Nederlands

als een persoonlijke etalage, waarin de

Ten vierde wordt een portfolio beoordeeld

welke termijn dat daadwerkelijk gestalte

onderwijs.

eigenaar zijn of haar beste prestaties

op kwantiteit. Hoe meer voorbeelden, des

krijgt, hangt af van de bereidheid van

weergeeft. Het is vergelijkbaar met de

te beter een beoordelaar kan inschatten

allerlei betrokkenen. De toekomst zal

traditionele map die kunstenaars en

hoe iemand zich ontwikkelt. Daarbij wil ik

het leren.”

Soorten portfolio “Een portfolio biedt verschillende

architecten van oudsher meenemen naar

mogelijkheden en kan op allerlei manieren

stage-, acquisitie- en sollicitatiegesprekken,

worden ingericht. Afhankelijk van studie-

om te laten zien wat ze kunnen.”

richting en beroepsgroep kunnen er

04

andere eisen dan bedrijven, waardoor

andersoortige ‘bewijzen’ in zitten.”

Niet te integreren

Portfolio, een definitie

Grofweg onderscheidt José drie soorten:

Hoewel de verschillende portfoliovormen

GOC beschouwt een portfolio als een persoonlijke map waarin iemand

‘een ontwikkelingsportfolio’, ‘een

op elkaar kunnen lijken, zijn ze, volgens

beschrijft wat hij of zij kan en van waaruit hij of zij zich verder ontwikkelt.

beoordelingsportfolio’ en een ‘demonstratie-

José vanuit hun basis nauwelijks te

Dit instrument helpt om competenties, talenten en de ontwikkeling daarvan

portfolio’. “Deze indeling is gebaseerd op

integreren. “In een ontwikkelportfolio

zichtbaar te maken. Ook speelt het portfolio een rol bij beoordelen van

het doel van de ‘map’. Een ontwikkelings-

moeten studenten zich vrij voelen om

vaardigheden, het maken van praktijkopdrachten en het leren profileren.

portfolio is gericht op het regisseren van

naast hun successen ook hun problemen

en het reflecteren op het eigen leerproces.

en leerpunten weer te geven. Als er een

Onderwijskundige Lia Bijkerk over portfolio:

“Scholen gebruiken het steeds vaker bij competentie­gericht leren” “Een portfolio stamt uit de wereld van kunst en architectuur,” vertelt Lia Bijkerk. “Kunstenaars en architecten kunnen bij sollicitaties nu eenmaal niet volstaan met diploma’s en gesprekken. Ze moeten hun kwaliteiten op een andere manier aantonen. Met schetsen, foto’s en maquettes maken ze hun competenties zichtbaar. Dat wetende is een portfolio ook een interessant instrument voor andere beroepsgroepen én het onderwijs.”

Verschillende toepassingsvormen In haar zoektocht naar de toepassings­ mogelijkheden van een portfolio komt Lia vooral vijf vormen tegen.

Lia merkt dat scholen steeds vaker het nut zien van werken met ‘presentatiemappen’. “Het gaat steeds beter. Vooral het opleidingsportfolio wordt vaker toegepast in het kader van competentiegericht leren en het concreet maken van de studieloopbaanlijn.” Toch zijn er volgens Lia ook

1. Het instroomportfolio Maakt beginniveau inzichtelijk op basis van Eerder Verworven Competenties. Bruikbaar bij het aanvragen van vrijstellingen. 2. Het opleidingsportfolio Linkt studiemateriaal aan studie­competenties. Bruikbaar om resultaten inzichtelijk te maken in de vorm van bijvoorbeeld (reflectie)verslagen en voortgangsgesprekken. 3. Het stageportfolio Ondersteunt het leerproces tijdens stages. 4. Het persoonlijke portfolio Maakt observeren en reflecteren mogelijk om zo te bezinnen op het eigen ontwikkelingsproces. 5. Presentatieportfolio Maakt het onderscheidend vermogen zichtbaar en is te gebruiken ter profilering bij sollicitaties.

uitdagingen. “Te vaak is een portfolio

Wie is Lia Bijkerk? Lia is onderwijskundige en heeft een eigen bureau, Edufit genaamd. Haar bedrijf kent drie takken: educatie, bewegen en gezondheid. “Van origine ben ik opgeleid tot ‘gymjuf’, maar onder invloed van een krappe arbeidsmarkt rolde ik de recreatiesector in.” Lia volgde nog een studie pedagogiek en vervolgens onderwijskunde en heeft zich uiteindelijk gespecialiseerd in activerend opleiden.

gericht op het onderwijs an sich, zonder een duidelijke verbinding te leggen met de context van het toekomstige werkveld. Verder hoop ik dat de inhoud van port­

van een potentiële stagiair of sollicitant.

Bij het toekennen van vrijstellingen wordt

folio’s verbetert. Van mij mogen meer

Ten tweede differentiatie en flexibiliteit.

nog te veel gebruik gemaakt van standaard-

talenten dan alleen schrijven worden

Op elk gewenst moment kan portfolio­

routes. Wanneer die niet doorlopen zijn,

aangesproken. Film, fotografie, muziek…

materiaal geselecteerd en ingezet worden.

geldt geen recht op vrijstellingen

er is ook zoiets als een funfactor.

Zo kan een ‘gelegenheidsportfolio’ worden

terwijl dat kan betekenen dat er minder

Een portfolio moet ook leuk zijn om

samengesteld, afgestemd op het specifieke

gemotiveerde leerlingen in de lessen

te bekijken. Scholen hebben de taak

gebruiksdoel. Ten derde het vergroten

zitten. Een gemiste kans. Ook al betekent

studenten hier op te wijzen en ze

van beroepsinzicht. Met het linken van

het dat scholen iedere aanvraag om

daarin te begeleiden.”

onderdelen wordt inzichtelijk hoe

vrijstelling individueel moeten beoordelen.

‘beroepsproducten’ ontstaan. En via

Ik weet dat onderwijsinstellingen niet

Van papier naar digitaal

internet kan eigen werk worden getoond,

op dat extra werk zitten te wachten.

Een andere ontwikkeling die Lia met

waarop lezers worden uitgenodigd te

Een tussenoplossing is dan om de benodigde

betrekking tot portfolio ziet, is de

reageren. Om vervolgens die reacties

competenties en indicatoren voor

verschuiving van papier naar digitaal.

weer te verwerken. Ten vierde creatieve

vrijstellingen inzichtelijk te maken voor

“De fysieke map met werkstukken heeft

vaardigheden. Met digitaal portfolio is

studenten. Zij moeten dan bewijzen of

beperkingen. Bedrijven zitten vaak niet te

het mogelijk om tekst, plaatjes, video en

ze daaraan voldoen. Dat maakt het niet

wachten op dikke dossiers. Een digitaal

geluid te integreren. Op die manier

alleen beter te verhapstukken, het legt

portfolio biedt allerlei voordelen.

wordt ook de aantrekkelijkheid vergroot.

ook een stukje verantwoordelijkheid bij

Ten eerste het gebruikersgemak. Digitaal

Zo bouwen studenten aan hun persoonlijke

de studenten. Dat komt het gebruik van

zijn verschillende elementen gemakke­lijker

website.”

portfolio ten goede, want uiteindelijk

te linken waardoor het bekijken van een

gaat het niet om de verzameling van

portfolio sneller en efficiënter verloopt.

Brug tussen mbo en hbo

Bovendien kunnen bedrijven zelf bepalen

Met behulp van een portfolio is gemakkelijker

daarvan. Dat zegt iets over de student

wat ze wel en niet willen zien, eigen

een brug te slaan tussen mbo- en

en zijn vaardigheden. Namelijk over zijn

criteria hanteren. In vijf minuten

hbo-onderwijs, meent Lia. “Vooral het

inzicht van met welke bewijzen hij denkt

krijgen ze dan een veel beter beeld

instroomportfolio kan hierbij helpen.

zich het beste te kunnen profileren.”

‘werkstukken’ maar om de selectie

05

Portfolio binnen het onderwijs Inzicht in de ontwikkeling van vaardigheden, studenten laten nadenken over sterke punten en verbeterpunten… Veel scholen binnen het beroepsonderwijs maken gebruik van portfolio. Maar hoe dit middel wordt ingezet, welke doelen het dient en in welke vorm het wordt toegepast, verschilt per opleiding. Vier docenten en opleidingscoördinatoren vertellen.

Paul Hageman, vmbo-opleiding X11, over portfolio:

“Om te laten zien waar leerlingen trots op zijn”

Paul Hageman is docent en project­

Bewijsstukken

gemakkelijker gezegd dan gedaan. In de

begeleider bij X11, een vmbo-opleiding

Paul vindt een portfolio zinvol, maar

praktijk betekent het vaak dat de kwartaal-

ter voorbereiding op het grafisch

worstelt er ook mee. “In theorie is het

gesprekken gaan over ‘waarom dingen

lyceum. X11 werkt, volgens Paul, al

een mooie manier om via ‘bewijsstukken’

ontbreken’ in plaats van over ‘trots zijn

een jaar of tien met een portfolio.

het zelfvertrouwen en de motivatie van

op de eigen ontwikkeling’. Als we niet

“Leerlingen houden het zelf bij en

een kwetsbare groep op te krikken.

oppassen schieten we ons doel voorbij.”

aan het einde van een leerperiode

Positief vind ik ook dat onze leerlingen

(kwartaal) volgt een portfoliogesprek.

erdoor leren organiseren, selecteren,

Aansluiting met mbo

Een groepsbijeenkomst met acht

presenteren en reflecteren. Tenslotte

Portfolio inzetten om de aansluiting tussen

medestudenten, waarbij iedere leerling

leiden we ze op voor creatieve beroepen

X11 en het Grafisch Lyceum Utrecht te

laat zien waar hij of zij trots op is.

waarin lef, trots en onderscheidendheid

bevorderen? Paul ziet mogelijkheden.

essentieel zijn. Maar omdat we geen

“Iemands ontwikkeling stopt niet na een

Dat kan van alles zijn: een mooi ontwerp,

cijfer geven, krijgt het bij veel van onze

opleiding, dus ook een portfolio niet.

een goed cijfer, maar ook het bewijs

leerlingen geen prioriteit. De werkstukken

Tenslotte gaat het altijd om het zichtbaar

van een vaardigheid... Bij ons draait het

zijn in een andere context al beoordeeld

maken van competenties, zowel bij X11

vooral om het tonen van de prestatie en

en pubers in de leeftijd van veertien

als bij het GLU. Ook praktisch gezien zijn

het uitleggen waarom iemand er trots op

tot zestien jaar zijn nu eenmaal niet

er weinig obstakels, we zitten in hetzelfde

is; om zo te leren reflecteren op de eigen

bewust met de eigen ontwikkeling bezig.

gebouw en maken gebruik van dezelfde

ontwikkeling. Deze gesprekken vinden

Al met al begrijpen ze het nut van de

systemen. Voor een betere aansluiting zie

altijd plaats in een veilige sfeer, zodat

presentatie­map onvoldoende en omdat

ik dan vooral kansen in het beter organiseren

de deelnemers eerlijk zijn naar zichzelf

ze geen kaders en richtlijnen krijgen,

van de warme overdracht en de doorlopende

en naar elkaar. De bijeenkomsten sluiten

vinden ze het moeilijk om er concreet

leerlijnen waar een portfolio onderdeel

we af met het stellen van doelen voor

mee te werken. Begeleiding moet die

van kan uitmaken.”

de komende periode.”

bewustwording ontplooien, maar dat is

DUTCH PHOTO AGENCY

Gerard Verbeek is sinds een jaar of drie teamleider Sound & Vision bij ROC Midden

de server. Bovendien willen we niet

Hoe zit het met portfolio als middel om

Nederland in Utrecht. “Toen ik hier begon was er net een proeftuinproject gestart,”

afhankelijk zijn van serverproblemen.

het mbo- en hbo-onderwijs beter op

begint Gerard zijn verhaal. “Een onderwijskundige verandering waarbij leerlingen

De informatie moet op elk gewenst

elkaar te laten aansluiten? Gerard:

voortaan zelf sturing moesten geven aan hun leerproces. Van docenten werd

tijdstip voorhanden zijn. Overigens vind

“Een ontwikkelingsportfolio biedt hierbij

verwacht deze zelfsturing adequaat te begeleiden. Maar hoe dit eruit moest zien,

ik wel dat we uiteindelijk toe moeten

meer mogelijkheden dan de beoordelings-

was niet duidelijk. Natuurlijk werkte het niet. Uiteindelijk hebben we het programma

naar een digitale variant. Zeker nu

variant. Maar wij gebruiken alleen

geherstructureerd en een combinatie van vakgericht en competentiegericht

de mogelijkheden om competenties

laatstgenoemde, omdat we één portfolio

onderwijs ingevoerd.”

te bewijzen op dat vlak steeds harder

genoeg vinden en het beoordelen van

groeien.”

competenties prioriteit heeft.”

Kerntaken en werkprocessen “In deze combinatievorm zijn de vakgerichte leerlijnen de basis,” gaat Gerard verder. “Van daaruit werken we in projectgroepen aan de vereiste competenties. Deze zijn, zoals voor­ geschreven, onderverdeeld in zes kerntaken met bijbehorende werkprocessen. Van taken als het ontwikkelen van een conceptplan, het bewerken van AV-materiaal en het leiden van projecten wordt gekeken in hoeverre onze studenten de processen beheersen. De mate van beheersing kent vier stadia: begeleid in de school, niet begeleid in de school, begeleid in de praktijk en zelfstandig in de praktijk.”

van hun bewijslast. Zo kan een student aantonen dat hij een vrachtwagen met apparatuur kan laden aan de hand van een foto, een filmpje of een paklijst. Hoe authentieker, concreter, en verifieerbaarder de bewijzen, des te

Gerard Verbeek, mbo-opleiding Sound en Vision, over portfolio:

beter. Uiteraard geven we wel tips, maar leerlingen moeten er ook zelf over nadenken. Op basis van het verzamelde materiaal beoordelen we in hoeverre de betreffende student verschillende competenties beheerst. Als alle vereiste vaardigheden bewezen zijn en de cijfers van het examendossier hoog genoeg, mag de leerling deelnemen aan het examen.”

“Bewijzen dat studenten verschillende vaardigheden op verschillende niveaus beheersen”

Papier of digitaal? Gerard vertelt dat er bij hem op school

06

Om te bewijzen dat studenten de verschil-

bewust gekozen is voor een fysieke

lende vaardigheden op de verschillende

portfolio. “Dat heeft vooral praktische

niveaus beheersen, gebruikt Sound &

redenen. Onze digitale leeromgeving is

Vision een beoordelingsportfolio. Gerard:

namelijk niet toegerust om voor iedere

“Dit portfolio kent een duidelijk format

leerling een e-portfolio aan te leggen.

maar de studenten zijn vrij in de keuze

Er is eenvoudigweg te weinig ruimte op

DUTCH PHOTO AGENCY

Martijn Brouwer werkt als docent Technische Bedrijfskunde en opleidings­ coördinator Media Management op Avans Hogeschool in Tilburg. Sinds februari van dit jaar werken de twaalf studenten van deze opleiding met een portfolio.

Beverley Los, mbo-opleiding Mediavormgever over portfolio:

“Het is een pilot,” vertelt Martijn. “In managementopleidingen wordt nog te weinig met portfolio gewerkt. Daar willen we graag verandering in brengen.”

“Weergave van een persoon en diens ontwikkeling”

De jonge opleidingscoördinator is

studies, stages en projecten voor vrije

een groot voorstander van onderwijs­

studiepunten.”

vernieuwingen. “De tijd van voor het bord staan en de zogenaamde

Het blog dat de studenten schrijven heeft

waarheid prediken, is voorbij.

tot doel een visie te ontwikkelen op

Bij iedere mogelijke vernieuwing

een zelf gekozen onderwerp. Martijn:

sta ik vooraan om het te proberen.

“Ze krijgen de opdracht om wekelijks

De opleiding Media Management heb

te posten. Bijvoorbeeld over de

ik twee jaar geleden zelf vorm­gegeven

toekomst van 3D printing of de positie

door rigoureuze wijzigingen door te

van vrouwen in het management. Het

voeren. Veranderingen als het schrappen

doel is om naast het ontwikkelen van

van een verplichte boekenlijst, het

een visie, te reflecteren op het eigen

introduceren van innovatiestudies en

leertraject. Dat werkt goed, al hebben

het communiceren via nieuwe media.

we inmiddels wel geconcludeerd dat

Beeld over de toekomst

Beverley Los werkt als trajectbegeleider op het Da Vinci College, de mbo-opleiding voor Mediavormgever in Dordrecht. “Het portfolio maakt al jaren onderdeel uit van het onderwijsprogramma van de opleiding. In 2001 hebben we het gebruik ervan ingevoerd naar aanleiding van een pilot rondom natuurlijk leren.”

moeten opstellen. Het dreigde een

In de opleiding wordt een portfolio

dumpplaats van informatie te worden.

sinds het afgelopen schooljaar gebruikt

Nu is een van de eisen dat de studenten

voor de leerlijn studieloopbaan­

hun blog en portfolio zo inrichten dat

ontwikkeling. Martijn legt uit: “We

een docent binnen tien minuten alle

geven studenten allerlei opdrachten

gewenste informatie kan vinden.”

om over hun toekomst na te denken:

DUTCH PHOTO AGENCY

we duidelijke regels voor het posten

het schrijven van een cv, sollicitatiesites

Portfolio als brug

bekijken, vacatures, bedrijven en

Portfolio inzetten om een brug te

functie-eisen in kaart brengen. Het

slaan tussen mbo- en hbo-onderwijs

format en de opdrachten hebben wij

vindt Martijn niet zo relevant.

bepaald, maar de inhoud kiezen de

“Ik geloof meer in persoonlijk contact.

studenten zelf. Centraal staan vragen

Om studenten voor Media Management

als: ‘Wat past bij mij?’ ‘Wat wil ik

te enthousiasmeren bezoek ik beurzen,

worden?’ en ‘Wat zijn de gestelde eisen?’

informatiebijeenkomsten en scholen.

De uitkomsten van deze opdrachten

Alle studieadviseurs en decanen van

houden ze bij in een digitale portfolio.

de relevante vooropleidingen ken ik.

Eens in de tien weken vindt een

Bovendien praat ik met veel potentiële

Volgens Beverley biedt de presentatiemap

kunnen bijhouden. Ten tweede schrijven

portfoliogesprek tussen student en

studenten om te weten wat zij zoeken

inzicht in de voortgang van werkprocessen.

ze een ondernemingsplan voor de eigen

docent plaats. Samen kijken ze in

in hun vervolgstudie. Natuurlijk kunnen

Maar dat is niet het voornaamste doel.

organisatie, om aan te tonen dat ze

hoeverre de student zich thuis voelt in

portfolio’s helpen om de opleiding meer

Het portfolio is vooral bedoeld om de

begrijpen wat het opstarten van een

de opleiding en hoe zijn beeld over de

te profileren via bijvoorbeeld onze

eigen ontwikkeling van leerlingen in kaart

eigen bedrijf betekent. En tot slot voeren

toekomst zich ontwikkelt. Het portfolio

website. Zo kunnen geïnteresseerden

te brengen en daarop te leren reflecteren.

ze bij een organisatie zelfstandig een

helpt om ook binnen de studie keuzes

een beter beeld krijgen van wat

Ons onderwijs is individueel en daarom is

totaalopdracht uit: van het maken van

te maken over bijvoorbeeld innovatie-

studenten hier doen.”

het belangrijk dat studenten goed nadenken

een plan tot het ontwerpen en produceren

over hun leerproces. Dat ze vragen kunnen

van drie media-uitingen.”

beantwoorden als ‘Wat wil ik leren?’, ‘Welke projecten heb ik nodig om dat te

“De leerlingen van de opleiding Media-

oefenen?’ en ‘Hoe verantwoord ik mijn

vormgever bepalen grotendeels zelf de

Martijn Brouwer: HBO-opleiding Media Management over portfolio:

keuzes?’ Dat is belangrijk, want we leiden

vorm van hun portfolio,” gaat Beverley

onze leerlingen op voor creatieve beroepen

verder. “Ze zijn hier helemaal vrij in,

als filmmakers en webdesigners of

dus ook in de keuze fysiek of digitaal.

“Management­opleidingen maken er nog te weinig gebruik van”

bereiden ze voor op de kunstacademie.”

Natuurlijk moedigen we e-portfolio’s aan,

Bewijzen

maar meestal beginnen studenten met een traditionele map. In tegenstelling tot

De opleiding Mediavormgever kent vier

de enorme keuzevrijheid die de studenten

fases waarin portfolio een dominante

krijgen qua vorm, gelden voor de inhoud

rol speelt. Beverley: “Tijdens deze fases

van het portfolio duidelijke eisen.

volgen studenten verschillende lessen

Naast harde informatie als een cv,

en workshops. Hierin ontwikkelen ze

eerder verworven competenties en

competenties die in de praktijk worden

diploma’s, willen we bewijsstukken zien

getoetst en vastgelegd. Daarbij gaat het

van verschillende vaklessen en workshops.

om creatieve vaardigheden maar ook om

Verder maken de verslagen van minimaal

zaken als overtuigen, presenteren en

veertig projecten onderdeel uit van het

leiding geven. Op basis van het portfolio

portfolio. Hierbij gaat het om alles wat

vindt drie keer per jaar een evaluatiegesprek

daarbij hoort: notulen, plannen van aanpak,

plaats, waarin de deelnemers laten zien

schetsen, onderzoeken, filmmateriaal...

wat ze ontwikkeld hebben en hoe ze

Hoe meer variatie des te beter. Belangrijk

zichzelf presenteren. Zo bewijzen ze dan

is wel dat projecten in opdracht van

dat ze klaar zijn met alle werkprocessen.

echte opdrachtgevers worden gedaan:

Vervolgens gaan ze naar de eindexamen-

een bedrijf of een persoon. En last but

periode waarin ze drie proeven van

not least eisen we van iedere student een

bekwaamheid afleggen. Ten eerste,

reflectie op het leerproces. ‘Waarmee

laten de deelnemers zien dat ze hard- en

hebben ze geworsteld?’ ‘Wat was nieuw?’

software kunnen beheren en databases

en ‘Wat ging goed?’”

DUTCH PHOTO AGENCY

07

Leuk boek: ‘Haal het beste uit jezelf!’

Hoe bouw je een portfolio via internet?

“Chantal wil graag in de redactie van de Hogeschoolkrant. Als ze de vacature ziet,

Waarom een portfolio maken binnen de digitale leeromgevingen van

pakt ze meteen de telefoon. Ze krijgt te horen dat ze voor de sollicitatie een portfolio

scholen als internet zoveel meer mogelijkheden en voordelen biedt?

van haar schrijfproducten moet meenemen…” Een fragment uit ‘Haal het beste uit

De presentatiemappen worden er toegankelijker door, serverproblemen

jezelf! Verhoog je persoonlijke effectiviteit’.

zijn ermee verleden tijd en aansluitingsvraagstukken niet meer relevant. Maar hoe bouw je een portfolio via internet? Het begint met een

De studieloopbaan is een leerlijn die binnen het onderwijs veel vragen oproept.

persoonlijke url of een gefaciliteerde pagina van school waarop iemand

Zowel van docenten als studenten. De samenhang tussen de onderdelen ontbreekt

een cv met algemene feiten plaatst. Deze ‘startpagina’ verwijst met

en het nut ervan wordt niet altijd ervaren. Om die reden hebben Lia Bijkerk en

behulp van links naar allerlei andere pagina’s op internet. Een greep

Wilma van der Heide een boek geschreven die het verband tussen de verschillende

uit de mogelijkheden:

onderwerpen van de studieloopbaanlijn legt en zo helpt om grip te houden op de studie. Het boek is gebaseerd op zes volgtijdelijke vragen van studenten die aan de hand van

•

Flickr voor foto’s

allerlei bekende theorieën en opdrachten worden behandeld. ‘Haal het beste uit jezelf’

•

Blink voor cases

bestaat uit twee delen: een voor studenten en een voor docenten.

•

Linkedin voor profiel en werkervaring

•

Web-log of Netlog voor tekst en verhalen

•

Hyves voor het delen van persoonlijke ervaringen

•

Twitter voor interesses

•

Youtube voor filmpjes

Haal het beste uit jezelf! Verhoog je persoonlijke effectiviteit Lia Bijkerk en Wilma van der Heide Verschijningsdatum: januari 2010 • Uitgever: BSL, Houten

Wat stop je in een portfolio? Een portfolio is een groeidocument dat in feite nooit

c. Competentiematrix

af is. Achterhaald materiaal moet worden vervangen

In een competentiematrix kunnen studenten zelf bijhouden welke competenties zijn

door recenter materiaal. Daarbij is de context bepalend

producten, toetsen of gesprekken.

voor wat wel en niet in een portfolio thuishoort.

d. POP

Naast persoonlijke gegevens en feiten over opleiding

Reflectieverslagen over ervaringen, sterke en zwakke punten, mooie en moeilijke

en werkervaring (een cv) die eigenlijk standaard in

voornemens kunnen goede input vormen voor het werken aan het Persoonlijk

een portfolio passen, een greep uit de mogelijkheden.

leerdoelen, aanpak en resultaten. Producten, praktijkopdrachten en cijfers van

getoetst en op welk niveau. Bij voorkeur worden deze gekoppeld aan bewijsstukken als

momenten (zoals dilemma’s, blunders, conflicten, weerstand), conclusies en Ontwikkel Plan (POP). Vooral een gefaseerde POP toont een bepaalde situatie, toetsen worden hierin verwerkt, waardoor het fungeert als verzamelmap voor

a. De thermometer

alle geleverde prestaties.

De thermometer is een instrument waarbij iemand zichzelf een cijfer geeft voor zijn competenties, vaardigheden of inzet.

e. Beroepsproducten Bij het kiezen van bewijsstukken in een portfolio is het zinvol om verschillende soorten

b. Zelfbeoordeling

te laten zien: reproductiegerichte (op basis van de beschreven eisen in een lesboek),

Een beoordelingsformulier waarmee de student zichzelf beoordeelt. Zo’n zelfbeoordeling

toepassingsgerichte (beroepsproducten die van nut kunnen zijn voor de beroepspraktijk)

kan bijvoorbeeld gedaan worden op het gebied van: analytisch vermogen, mondelinge

en betekenisgerichte (waaruit blijkt dat de theorie verbonden wordt met een ander

en schriftelijke communicatie, probleemoplossend vermogen, coöperatief vermogen en

aspect) bewijsstukken. Hiermee wordt een koppeling gemaakt met de verschillende

sturend vermogen.

leerstijlen van Vermunt.

inzet: 8

competenties: 8,5 vaardigheden: 7,5 08

Teeseling over portfolio: Crossmediaspecialist Peter van

“Laat zien waar iemands passies liggen” o biedt werkgevers, docenten Het bijhouden van een portfoli ns crossmediaspecialist lge Vo n. ele ord vo el ve n ge rlin en lee ‘presentatiemap’ niet alleen n ee t ak ma g lin ese Te n va ter Pe laat zien waar iemands passies competenties inzichtelijk: “Het ak dat portfolio’s onderdeel liggen. Ik vind het een goede za denkt Peter dat er qua vorm l We n.” cte aje rtr lee n va n ke uitma ral het digitale portfolio heeft oo “V n. zij n de he lijk ge mo er me de toekomst.” wilde ik “Toen ik nog als manager werkte, nten passie graag weten of stagiairs en sollicita r zijn verhaal. hadden voor hun vak,” begint Pete te school- of “Het ging me niet om de verplich in hun vrije werkopdrachten, maar om wat ze citatiegetijd deden of maakten. Bij een solli nt me iets kon sprek vroeg ik altijd of de sollicita een case. Als ze laten zien: een fysiek product of af. ‘Dan zit me niets konden tonen, haakte ik dan. Terwijl het het gewoon niet in je,’ dacht ik daard was dat in die tijd nog helemaal niet stan Wie mij wel mensen een portfolio bijhielden. een streepje inzicht kon geven in zijn werk, had beter beeld voor. Het gaf me namelijk een veel van de persoon tegenover me.”

Eigen verantwoordelijkheid

folio binnen Peter juicht het gebruik van port concepten als het onderwijs toe. “Het past bij cht onderwijs. levenslang leren en competentiegeri , is het Waar ik geen voorstander van ben schermde reguleren en standaardiseren. Afge ts en voorleeromgevingen, standaardforma ntie van schriften doen afbreuk aan de esse oordelijkheid portfolio. Het tast de eigen verantw een invuloefening aan. De leerling is dan bezig met geven van en niet meer met het creatief vorm dat laatste ijl zijn persoonlijke presentatie. Terw inhoudelijk nu juist zo interessant is: zowel middel een als qua vorm. Met regels wordt het doel op zich.” ook geen Geen standaardformats dus, en klists. Peter: beoordeling aan de hand van chec uitademt. “Ik kijk naar wat een presentatie geheel niet om Wat mij betreft gaat het om het r hoe kan een de individuele onderdelen.” Maa aansluiting portfolio zonder standaarden de orderen? tussen mbo- en hbo-onderwijs bev . “Waarom Peter vindt deze vraag niet relevant

ar aansluiten? moet alles in praktische zin op elka t dat vanzelf. Als de lerende centraal staat, volg n van portfolio Ik denk zelfs dat het niet regulere neer iedereen aansluiting beter bevordert. Wan ut, zijn dit de mogelijkheden van internet ben . Afgeschermde soort vraagstukken verleden tijd en voorschriften leeromgevingen, standaardformats egankelijk. maken portfolio’s namelijk onto n als het En waarom iets nieuws verzinne allemaal al bestaat?”

Onbegrensde mogelijkheden

internet is Peter gaat verder: “Portfolio via vindbaar op laagdrempelig, het maakt mensen wordt er enorm competenties en de houdbaarheid presentatie­ mee verlengd. Bovendien zijn de pjes op mogelijkheden onbegrensd. Film op Web-log… Youtube, foto’s op Flickr, een blog om jezelf internet biedt alle mogelijkheden portfolio te etaleren. De kracht van een goed rzetten.” zit in het zo breed mogelijk nee n de Hoewel een portfolio samenstelle ling ziet verantwoordelijkheid is van de leer rol voor Peter hierbij ook een belangrijke “Het gaat docenten en studiebegeleiders. hen. In de coac en dan vooral om faciliteren weten hoe eerste plaats moeten leerlingen leren en ze zich via internet moeten profi hun presenteren. Hoe lezen bedrijven tbaar zich zelf zich portfolio? Hoe maken ze erd en hoe laten ze zien wat ze gele ? In de niet wat hebben. Wat kan wel en ze tweede plaats moeten ze leren hoe n. utte ben internet ten volste kunnen m? Hoe indexeert Google iemands naa n url eige een it Hoe kunnen ze zich vanu ere registreren en doorlinken naar and de en ling leer sites? Ten derde moeten rijpen. noodzaak van authenticiteit beg

internet heel Kopiëren en plagiaat plegen is via angrijkste is snel achterhaald. Maar het allerbel kracht van om ze duidelijk te maken wat de r studenten wat internet en sociale media is. Lee openbaar de consequenties zijn van gegevens beter niet online maken. Vertel ze wat ze wel en bewust van de kunnen zetten. Kortom, maak ze van digitale kansen maar ook van de gevaren en zich niet portfolio’s. Wie daarin begeleidt ria, stimuleert druk maakt over bijzaken als crite zelf initiatieven leerlingen creatief te denken en om gaat.” te ontplooien. En dat is waar het

Digitale verzamelplek

t, kan een Hoewel Peter het niet nodig vind che’ platform opleiding faciliteren in het ‘technis portfolio. voor het maken van een digitale rnet gelieerd “Maar dat moet dan wel een inte gaat het nlijk en openbaar platform zijn. Eige amelplek van om enkel een url of digitale verz tsen kan plaa waaruit de leerling naar andere relevant linken. Om op die manier zelf een le identiteit one dossier en daarmee een professi nen van de op te bouwen. Ooit waren er plan n url te eige overheid om iedere burger een de status van is, geven. Ik weet niet wat daar nu gebruik van maar als het zover komt, zal het ht nemen.” digitale portfolio een enorme vluc

Wie is Peter van Teese

ling? Toen Peter vanu it zijn grafische achtergrond zijn eerste stappen op het ge bied van digitale media en internet toepassingen zette ­ , merkte hij dat or ga ni sa tie s m hadden met het oeite organiseren en be heren van hun co Daarom richtte hi ntent. j ‘Imageworld’ op ; een bedrijf met diensten rond he t beheer van cont ent. Inmiddels he hij zijn bedrijf ve eft rkocht en werkt Pe ter als zelfstand adviseur en sparrin ig gpartner op het gebied van nieuwe media.

09

Portfolio bij bedrijven Voor kunstenaars en architecten is een portfolio niets nieuws, maar in veel andere branches is de presentatiemap geen algemeen verschijnsel. Toch groeit vanuit verschillende sectoren de belangstelling voor portfolio. Maar welke

Patrick Wildschut, productiebedrijf Dutchview over portfolio:

“Het laat zien of iemand affiniteit heeft met het vak”

doelen kan het dienen, welke informatie levert het op en hoe passen bedrijven het concreet toe? Vier organisaties uit de mediasector geven hun mening.

Product Sales Manager Patrick Wildschut

iemand zich op papier kan uitdrukken

iemand solliciteert. Maar het helpt mij

vindt een portfolio passender bij mbo- dan

en in hoeverre hij of zij structuur kan

altijd als het materiaal origineel is en er

bij hbo-onderwijs. “Mbo’ers, zowel stagiairs

aanbrengen. Een portfolio zie ik vooral

aandacht is besteed aan de samenstelling.

als nieuwe medewerkers beginnen bij ons

als iets waarin mensen laten zien wat ze

Overigens heb ik het nu alleen over het

op praktische functies. In een intake- of

in praktisch opzicht kunnen: fotograferen,

portfolio van sollicitanten. Ik kom ook

sollicitatiegesprek ben ik dan nieuwsgierig

een filmpje maken, een verhaal schrijven…

andere toepassingen tegen. Het Grafisch

naar wat ze al kunnen. Een cv maakt dat

Over het algemeen kijk ik naar het geheel.

Lyceum Rotterdam gebruikt bijvoorbeeld

niet helder, iets wat ze gemaakt hebben

Als ik dan bij het sollicitatiemateriaal

een portfoliomap bij de begeleiding van

wél. Het toont of een sollicitant affiniteit

een goed gevoel krijg, nodig ik iemand

stages. Dat vind ik erg handig, omdat er

heeft met het vak. Dat is genoeg. De rest

uit. Een gesprek geeft bij mij namelijk

op hoofdlijnen wordt bijgehouden welke

AV-branche:

leert hij bij ons, door ervaring. Voor hbo’ers

altijd de doorslag. Daarmee kan ik het

competenties iemand beheerst. Het toont

66,1% vindt portfolio belangrijker

is dat anders. Zij komen meestal voor een

plaatje compleet maken.”

in een oogopslag waar iemand staat.

dan diploma

specifieke opdracht. Een portfolio zegt

Bovendien is het voor de student een

dan alleen iets over hun reeds opgedane

Patrick heeft geen behoefte aan portfolio

goed reflectiemiddel, waar ik een groot

ervaring en is minder tastbaar. De kans

die iemands levensloop en ontwikkeling

voorstander van ben.”

is kleiner dat ik daarmee hun - voor de

beschrijven.“Ik wil alleen zien wat relevant

stageopdracht relevante- niveau kan

is, waar iemand staat; niet hoe hij er is

inschatten.”

gekomen. Voor scholen is dat wel relevant,

33,9% 66,1%

maar voor bedrijven is al die informatie

Over Dutchview

ballast.” Een portfolio is volgens Patrick

Dutchview telt 500 medewerkers en richt zich op registratie, bewerking en

Wat is nu belangrijker een portfolio of

vooral overtuigend wanneer deze gerichte

verspreiding van audiovisuele content. Het bedrijf heeft klanten in zowel de

een cv? Patrick: “Beide. Het hangt van de

informatie geeft. “Welke gegevens dat

zakelijke als de omroepwereld. Voor meer informatie zie www.dutchview.nl.

functie af. Een cv biedt mij inzicht in hoe

precies zijn, hangt af van waarvoor

Plaatje compleet

16,4% wel eisen en richtlijnen nodig. Maar ze moeten zelf invulling kunnen geven aan

44,3%

de presentatiemap.” PCM Grafische Bedrijven werkt zelf ook met portfolio’s bij het opleiden van mensen. Jan: “In onze organisatie hanteren we voor drukkers het principe van werken en leren tegelijkertijd. In ieder geval de Jan Noordeloos, PCM Grafische Bedrijven over portfolio:

“Handig om te zien waar iemand staat”

eerste vier jaar. We starten met een interne basis­opleiding, waarna offset,

Grafimedia:

29,5% vindt diploma belangrijker dan portfolio 44,3% vindt portfolio belangrijker dan diploma 16,4% vindt beide even belangrijk

extreme producties en het aansturen van teams volgen. De stappen worden geleerd aan de hand van opdrachten die de medewerkers bijhouden in hun portfolio. Om te zien of ze de vaardigheden die we ze leren, ook daadwerkelijk beheersen. Uiteindelijk moet iedere medewerker na

10

Portfolio heeft volgens Jan Noordeloos,

Competenties zichtbaarder

Dat wil zeggen geheel zelfstandig een

Over PCM Grafische bedrijven

opleider bij PCM Grafische Bedrijven in

Jan vindt het dan ook een goede zaak

pers kunnen draaien en zelf problemen

Binnen PCM Grafische Bedrijven

Amsterdam, absoluut een meerwaarde

dat studenten van grafische en media­

kunnen oplossen.”

zijn de drukkerijen van PCM

bij het aannemen van grafische mede­

opleidingen steeds vaker een portfolio

werkers. “Hoewel we er in sollicitatie­

maken. Tenslotte zijn deze studies niet

Inzicht in motivatie

gesprekken niet standaard naar vragen,

alleen theoretisch, ze kennen ook veel

Een ander voordeel van een portfolio

Rotterdam. Behalve NRC Handels-

ben ik blij verrast als sollicitanten er

praktijkvakken. En op deze manier

vindt Jan dat het inzicht biedt in hoe

blad, nrc.next, Trouw en de

zelf mee komen. Ik vind het handig om

worden geleerde competenties veel

iemand werkt. “De manier waarop hij zijn

Volkskrant wordt ook een deel van

te zien waar iemand staat. We kunnen

zichtbaarder.” Moeten opleiders de vorm

‘map’ inricht zegt bijvoorbeeld iets over

het AD en Het Parool hier gedrukt

dan betere keuzes maken. Een diploma

van een portfolio bepalen of kunnen ze

zijn motivatie. Daarnaast is het een goed

en rollen er wekelijks enkele

vertelt namelijk wel iets over iemands

dat beter overlaten aan hun studenten?

middel voor zelfreflectie. ‘Past dit vak

miljoenen huis-aan-huisbladen van

niveau maar laat niet zien welke

“Wat mij betreft kent een portfolio een

wel echt bij me?’ is een vraag die met

de persen. Voor meer informatie

vaardigheden iemand beheerst.

standaardformat met gerichte opdrachten.

behulp van een portfolio gemakkelijker

zie www.pcm.nl.

Een portfolio biedt dat inzicht wel.”

Studenten hebben volgens mij namelijk

beantwoord wordt.”

vier jaar allround kunnen functioneren.

Uitgevers onder gebracht. Deze zijn gevestigd in Amsterdam en

29,5%

Voor Margriet Brink, HR directeur Thieme Grafimedia Groep, is portfolio geen noodzaak. “Zeker niet in een sollicitatieprocedure. Ik moet er niet aan denken dat ik sollicitanten ook nog op hun portfolio moet beoordelen. Ik vind het juist belangrijk dat mensen kort en bondig kunnen aangeven waarom ze bij ons Kees van Baardwijk en Arjen Janssen, Bek Grafische Producties en Bek Crossmedia Solutions over de portfolio:

willen werken en wat hun toegevoegde waarde is.”

Wisselwerking Margriet heeft ook zelden sollicitanten die uit zichzelf een portfolio meenemen.

“Zonder presentatie­ map hoeven sollicitanten niet te komen”

“Omdat we er niet naar vragen, komen mensen er waarschijnlijk ook niet mee. Het is een wisselwerking. Verder denk ik dat het te maken heeft met de branche. Het grafimediavak kent vooral ‘oude rotten in het vak’ en die hebben op school geen portfolio’s gemaakt. Dat is iets van de laatste jaren. De jongere generatie, die meer bezig is met loopbaanontwikkeling, kiest meestal weer niet voor een beroep als drukker. Zij willen liever iets met digitale media.” Toch ziet Margriet wel mogelijkheden voor het gebruik van een portfolio. Margriet Brink, Thieme Grafimedia Groep, over portfolio:

“Het is nog een paar stappen te ver”

Voor HR-manager Kees van Baardwijk is een portfolio een hulpmiddel om een

“Ik houd me veel bezig met uitstroom

sollicitant of stagiair te beoordelen op welk niveau hij zit. “Ik zie het als een

en mobiliteit. Zoals ik al vertelde,

visuele weergave van iemands capaciteiten, vooral op creatief vlak. Dus foto’s

zitten onze mensen vaak lang in het vak,

voor een fotograaf of een mindmap voor een webdesigner, maar bij een drukker

waardoor ze kunnen ‘vastroesten’.

of binder vraag ik niet naar een portfolio. Diens capaciteiten kan ik daar niet

We willen ze graag in beweging brengen.

aan aflezen.” Omdat art director Arjen Janssen in de praktijk alleen betrokken is

Maar hoe zorg je dat mensen, die nooit

bij sollicitaties van creatieven is hij niet geïnteresseerd in iets anders dan een

hebben nagedacht over hun ontwikkeling,

portfolio: “Zonder presentatiemap hoef ik een sollicitant niet te zien.”

gaan nadenken over hun toekomst? Met behulp van workshops en trainingen

Context is belangrijk

proberen we ze bewust te maken van

Bij de beoordeling van een portfolio let Arjen allereerst op netheid. “Ik kijk of

hun capaciteiten en mogelijkheden.

de map er strak uitziet: schoon, mooi ingeplakt, verzorgd en geordend. Dat zegt

Een instrument als portfolio kan daarbij

namelijk veel over de persoon zelf. Als de portfolio slordig is, is zijn werk dat

helpen.”

waarschijnlijk ook. Verder vind ik creativiteit en diversiteit belangrijk. Dat toont aan hoe veelzijdig iemand is en of iemand lef heeft.” Kees vult aan: “Ook de

Beoordelingscyclus

volgorde is relevant, daarin zie je iemands ontwikkeling. Verder wil ik graag

Ook voor de beoordelingscyclus kan een

inzage in de context, de opdracht en het proces. Wat was iemands gedachte-

portfolio volgens Margriet interessant

gang, hoe is hij tot het uiteindelijke resultaat gekomen? Of iets mooi is, is een

zijn. Zo’n cyclus begint met een plange-

persoonlijk oordeel, het is de effectiviteit die telt. Daarom vragen we ook altijd

sprek, waarin (competentie)doelstellin-

of het ontwerp is uitgevoerd.”

gen, marktontwikkelingen en ambities ter sprake komen. We bespreken ook wat

Helaas ontbreekt volgens Kees en Arjen die context nogal eens: “We krijgen

medewerkers nodig hebben om hun

mooie dingen onder ogen maar weten dan niet hoe het is ontstaan. Wat was de

doelen te realiseren. Vervolgens vindt

briefing, welk materiaal werd aangeleverd en wat waren de huisstijlrichtlijnen?

halverwege het jaar een functionerings-

Natuurlijk vragen we daar naar, maar vaak weten sollicitanten dat niet meer.

gesprek plaats en aan het einde volgt de

Soms zijn portfolio’s zo oud dat mensen niet precies kunnen reproduceren hoe

beoordeling. Een portfolio kan helpen bij

ze tot een idee gekomen zijn. Terwijl dat wel belangrijk is voor de beoordeling

het inzichtelijk maken van bepaalde

van het resultaat. Daarom hoort voor ons een opdrachtomschrijving altijd thuis

gerealiseerde doelstellingen.”

in een portfolio.”

Echter, geeft Margriet toe, de praktijk is weerbarstiger. “Het ontbreekt ons aan tijd en

Digitaal portfolio

prioriteit om dit te verwezenlijken. Neem bijvoorbeeld EVC. We zien de meerwaarde

Kees en Arjen zien toekomst in een

ervan en afhankelijk van de leidinggevende wordt hier aandacht aan besteed. Maar we werken er nog niet integraal mee. Dat is voor portfolio net zo. Daarbij komt dat het maken van een presentatiemap voor veel van onze mensen nog een paar stappen te ver is. Als we dat in de praktijk willen brengen, moeten we dat goed begeleiden. Ik hoop dat het er met de komst van nieuwe generaties vanzelf ingroeit.” Conclusie? “We kunnen niet alles tegelijk en op dit moment eisen andere zaken onze aandacht. Maar uiteindelijk willen we wel aan de slag met portfolio’s.”

Over Thieme Grafimedia Groep

Over Bek Grafische Producties en Bek Crossmedia Solutions

digitaal portfolio. “Steeds meer

Bek is een modern communicatie-

vertelt ons in ieder geval dat ze

bedrijf met twee gezichten:

meegaan met hun tijd.” Toch moet

Bek Grafische Producties en

Arjen ook bekennen dat hij graag

Bek Crossmedia Solutions. Hier

een papieren map in handen krijgt.

zijn de nieuwste technieken nog

“Ik vind het een pre wanneer

geworteld in het oude ambacht.

potentiële medewerkers iets

Het bedrijf is gevestigd in

digitaals hebben, maar papier

sollicitanten en stagiaires verwijzen in hun brief of cv naar digitaal materiaal of een website. Dat

Veghel en profileert zich als

biedt ook specifieke voordelen.

Thieme GrafiMedia Groep is een van de grootste spelers op de Nederlandse

totaalaanbieder op het gebied

Zeker voor grafisch ontwerpers.

grafimediamarkt. De organisatie kent vier businesslines, te weten Print en

van zowel grafische als digitale

Hun werk is digitaal niet goed te

grafische dienstverlening, ICT services, Uitgeven en Communicatie & Design.

communicatie. Voor meer

beoordelen op kleurechtheid.

Voor meer informatie zie www.thiemegroep.nl.

informatie zie www.bek.nl.

Daarbij maakt de papierkeuze ook onderdeel uit van een ontwerp.”

22,2%

Multimedia: 77,8%

77,8% vindt portfolio belangrijker dan diploma Niemand vindt diploma belangrijker

11

Poll: Diploma of portfolio? ‘Wat vind je belangrijker voor de loopbaanmogelijk­ heden van een student (leerling) een diploma of een goed portfolio?’ 483 Bedrijven binnen de creatieve industrie gaven hun mening. Mbo-hbo werkconferentie 4 februari 2010:

Aan de slag met de toenemende differentiatie van beroepen Er komen minder beroepen maar steeds meer verschillende functies. Geheel nieuwe rollen maar ook nieuwe combinaties. Deze ontwikkeling levert een soms onontwarbare kluwen aan functie- en competentie­ profielen op. En als je niet oppast ook een heleboel nieuwe opleidings­ varianten. Is dat gewenst? GOC wil deze discussie nu aanzwengelen

Van alle bedrijven die gereageerd hebben, vindt meer dan de helft (61%) de inhoud van een portfolio het meest belangrijk bij het beoordelen wat een jonge sollicitant in zijn mars heeft. “Een diploma zegt niet zoveel, terwijl een portfolio laat zien wat iemand concreet heeft gedaan.” Een portfolio geeft dus meer houvast. 13 Procent kiest voor het diploma, met als argument dat het behalen van een diploma laat zien dat iemand het vereiste opleidingsniveau aankan en voldoende doorzettingsvermogen heeft om iets af te ronden. Deze werkgevers beschouwen onderwijs als een selectiemiddel om competenties als intelligentie, doorzettingsvermogen, leervaardigheden en motivatie te beoordelen. 20 Procent van de bedrijven spreekt geen voorkeur uit en vindt juist de combinatie diploma en portfolio van belang.

Keuze verschilt per branche De leeftijd en functie van de respondent spelen ook een rol bij de keuze voor diploma of portfolio. Hoe ouder de respondent hoe meer het belang van een diploma toeneemt. Ook P&O-functionarissen hechten meer waarde aan diploma’s dan bijvoorbeeld directeuren, managers en uitvoerende medewerkers. Tenslotte zijn er ook verschillen tussen branches. Meer traditionele sectoren als grafische bedrijven en uitgeverijen hechten meer waarde aan een diploma. Reclamebureaus, audiovisuele bedrijven en multimediabedrijven kennen deze traditie niet of nauwelijks. Zij zijn veel meer gewend te werken met autodidacten die zich buiten het beroepsonderwijs bepaalde vaardigheden hebben eigen gemaakt en hechten meer waarde aan een cv en een portfolio.

omdat het past bij de nieuwe grondige renovatie van de kwalificatie­ structuur, waarvoor we staan. Daarbij willen we graag weten welke kant het onderwijs op wil. Hoe speel je met onderwijs goed in op deze toenemende differentiatie? Wat betekent het voor de afbakening van kwalificatieprofielen? En voor diploma’s en de programma’s? Om met ons vooraf de hersens te kraken en toekomstige hoofdpijndossiers te vermijden, nodigen wij je graag uit op:

donderdag 4 februari 2010 in de School van de Toekomst, Den Bosch Ingrediënten voor deze interactieve bijeenkomst zijn: 1. Trends uit het door GOC uitgevoerde onderzoek naar beroepscompetenties over hoe profielen elkaar raken en overlappen. 2. Uitkomsten van het project Mediacompetenties: een toekomstanalyse van markt, medewerkers/zzp-ers en bedrijfsorganisaties. Wie meer wil weten over de crossovers in beroepen en creatief wil meedenken over de toekomst, is 4 februari van harte welkom. Meer informatie en vooraanmeldingen via [email protected].

Colofon 12

Connect is een speciale uitgave van GOC, Postbus 347, 3900 AH Veenendaal T: (0318) 53 91 11 E: [email protected] I: www.goc.nl Redactie Marion Kuin, GOC, Els Frankenmolen, GOC, Maartje Wolff, Z!N in Communicatie bv Design Okkerreclame, Veenendaal Druk Roos en Roos, Arnhem