Onafhankelijk vakblad voor lassen, lijmen en snijden | Nummer 4 - april 2012
Deze maand: Themanummer
ROBOTLASSEN
VOORWOORD
april 2012
Winnaars g gaan aan voor materiaal het beste te ma ateriaal t
Colofon www.vakbladlastechniek.nl Uitgave Lastechniek wordt uitgegeven in opdracht van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) en het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL). Redactie Bert de Jong, Fleur Maas, Rolf Mul, Leo Vermeulen, Margriet Wennekes, Henk Zandvliet Eindredactie Margriet Wennekes, Leo Vermeulen (techniek) Uitgever Bert de Jong Advertentie-exploitatie Con-Sell, Rolf Mul T 06 12 50 90 58, E
[email protected] Redactieadviesraad Erik Anschütz, Paul Barendse, Ruud van Bezooijen, Tim Blok, Marijke Damen, Leen Dezillie, René Elfering, Rob Helmich, Marcel Hermans, Piet van der Horst, Michael Jak, Pieter Keultjes, Marco Kraaijeveld, Maurice Mol, Ed Mulder, Jeroen Olde Benneker, Peer van Ottink, Frank Smit, Wil van der Stap, Erik Steenkist, Fred Vasquez, Tony van der Veldt, Adriaan Visser Adressen Nederlands Instituut voor Lastechniek Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer T 088 400 85 60, E
[email protected] www.nil.nl Belgisch Instituut voor Lastechniek vzw Technologiepark 935, B-9052 Zwijnaarde, België T +32 9 292 14 05, F +32 9 292 14 01, E
[email protected] www.bil-ibs.be OPUS communicatie-ontwerp Fruitweg 24 j, 2321 GK Leiden, T 071 589 56 44, F 071 541 41 50 E
[email protected] www.opus-co.nl Abonnementen Binnenland € 62,50 (particulier op privé-adres); € 98,75 (bedrijf) en € 31,25 (studenten en senioren). Voor abonnementen in België kunt u contact opnemen met
[email protected] Overig buitenland € 116,50 (op bedrijfsnaam). Prijzen zijn excl. BTW. Lastechniek verschijnt elf keer per jaar en wordt toegezonden aan deelnemers van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) en het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL) en andere geïnteresseerden en belanghebbenden in de verbindingstechniek. Voor vragen over abonnementen kunt u terecht bij het NIL. Het abonnement geldt voor een geheel jaar. Opzeggingen per aangetekend schrijven vóór 1 oktober van het lopende jaar. Verzendadres wijzigen? Stuur dan het etiket met verbeterd adres retour. Al onze advertentiecontracten worden afgesloten conform de regels voor het Advertentiewezen gedeponeerd bij de rechtbanken in Nederland.
Wie wil winnen moet kunnen vertrouwen op goed materiaal, waarmee je de concurrentie voor kunt blijven. Vaanuit die visie ontwikkelt en levert Vaalk Welding lasrobotsystemen en lasbenodigdheden voor de metaalindustrie. Hun klanten behoren dan ook stuk voor stuk tot de succesvolste ondernemingen in de industrie.
Ontwerp en lay-out OPUS communicatie-ontwerp, Leiden. Drukwerk Veldwijk Van Loon, Waddinxveen.
Ook uw lasproductie automatiseren met een hoger rendement? Bel Vaalk Welding!
Hoewel de informatie gepubliceerd in deze uitgave zorgvuldig is uitgezocht en waar mogelijk gecontroleerd, sluiten de uitgever en de redactie uitdrukkelijk iedere aansprakelijkheid uit voor eventuele onjuistheden en/of onvolledigheid van de verstrekte gegevens.
Va alk Welding e BV Alblasserdam tel. +31 (0)78 69 170 11 info@valkwelding .com www.valkwelding .com
©2012 Overname van artikelen is slechts mogelijk na verkregen schriftelijke toestemming van de uitgever.
Volg LASTECHNIEK op twitter: @nillastechniek en Linkedin.com
Robot en lasser moeten naar elkaar toe groeien Lang is het stil gebleven rond het thema robotlassen. Ik bedoel als het erom gaat het robotlassen op een professionele manier in de praktijk te brengen met gedegen opleidingsmogelijkheden en onafhankelijke kwalificatietrajecten voor robotlassers. Een lasrobot en een handlasser zijn nu nog echt twee werelden. Dat moet meer naar elkaar toe groeien. Cursussen en diploma's helpen daarbij. Natuurlijk bestaan er al lang cursussen of workshops, meestal georganiseerd door de distributeurs van robots of daaraan gelieerde bedrijven, maar een NIL-certificaat voor operator of lasrobotprogrammeur is er tot op heden niet van gekomen. Pogingen hiertoe zijn er wel ondernomen, bijvoorbeeld via een werkgroep van de onlangs opgeheven Robotic Association Benelux (RAB). Dit samenwerkingsverband heeft echter helaas niet tot een volwassen opleiding en diplomering mogen leiden. Zes jaar geleden, toen ik toetrad tot het bestuur van het NIL was deze marsroute al een wens. Er is een marktonderzoek gehouden en er is gekeken naar de mogelijke inbedding van formele objectieve opleidingen en certificering met landelijke erkenning. Zoals het er nu naar uitziet gaat het er toch van komen! NIL gaat er samen met STODT Hengelo werk van maken om de opleiding en diplomering van robotlassers zoveel mogelijk op Europees niveau te brengen. Het gaat er daarbij vooral om de mensen achter de lasrobots de broodnodige vakkennis bij te brengen en de erkenning te geven die ze verdienen. Vanuit mijn professie zie ik jaarlijks meer dan honderdvijftig lassende robots voor diverse lasprocessen de deur uitgaan. In gedachten vraag ik mij weleens af of er gekwalificeerde vakmensen mee aan de slag gaan. Helaas zien we nog regelmatig iets misgaan, maar gelukkig is er in Europees verband meer aandacht voor gekomen. Dit komt de maakindustrie ten goede. Immers, het ziet er nu naar uit dat er in de toekomst minder lassers beschikbaar komen. Robots kunnen dit werk alleen vakkundig overnemen als de mens achter deze systemen over voldoende kennis en kunde beschikt. Nog even diep ademhalen en dan … Laat ons niet meer (te) lang wachten NIL en STODT! Mijn zegen hebben jullie. Piet Mosterd, bestuurslid NIL Directeur AWL-Techniek Harderwijk
s w u e ] i n t o b o r e L[ aatst
Inhoud #4 april 2012
Download CLIC2C® op uw smartphone in de app store voor iphone en android en scan de afbeeldingen met dit logo.
Oprichtingsvergadering Technische Commissie Robotlassen bij het NIL
LASTECHNIEK
Het NIL heeft het initiatief genomen voor het opstarten van een nieuwe Technische Commissie: de TC Robotlassen. Het idee ontstond naar aanleiding van het opheffen van de Vereniging Robotics Association Benelux (RAB) eind januari 2012. Het uiteenvallen van de RAB had te maken met de te grote diversiteit van de aangesloten leden en verschil van mening over de toekomstige koers. Er bleek behoefte aan een structuur waarin alleen de lasrobotintegrators vertegenwoordigd zijn.
is een uitgave van OPUS communicatie-ontwerp i.o.v. het Nederlands Instituut voor Lastechniek en het Belgisch Instituut voor Lastechniek www.vakbladlastechniek.nl
De eerste vergadering van de nieuwe Technische Commissie zal op 26 april worden gehouden bij het NIL in Zoetermeer. Vijftien voormalige RAB-leden hebben zich inmiddels aangemeld.
04 08 16 20 24 26
Vanuit de verbindingswereld Lasrobotberichten Lasrobots bieden steeds meer Inzet lasrobots nog niet optimaal Robotlasser moet analytisch kunnen denken Ontwikkeling kitrobotsysteem bij Bekaert
8
28 30 32 35 37 38
'Ik dacht weleens: ik ben een halve dag bezig met een las die ik met de hand in vijf minuten maak. Maar als je het eenmaal goed kan, doet de robot juist het werk van een halve dag in vijf minuten'
24 Cover: OPUS - iStock
30
De lasgroepen en hun agenda Goede lasmal is essentieel bij robotlassen Robotlassen van aluminium Willem de Welder De Lasser van de Maand Brancheregister
37
LASBERICHTEN
april 2012
Techni-Show 2012 goed bezocht:
‘Industrie is supersexy!’
LASBERICHTEN
april 2012
Kemppi’s nieuwe FE-pistolen bieden lengte en comfort Kemppi heeft een nieuwe reeks luchtgekoelde en lichtgewicht MIG/MAG-laspistolen ontworpen, voornamelijk gericht op het lassen van staal. FE-laspistolen zijn er in twaalf modellen, zowel in 3,5 als 5 meter lengte. De grootte van de pistolen zorgt voor een groter werkbereik voor de lasser.
Nieuwe materialen en nieuw ontwerp Door gebruik van nieuwe materialen en een nieuw ontwerp zijn de pistolen zeer flexibel, wat resulteert in een licht gevoel en comfort voor de lasser. De nieuwe laspistolen zijn goed uitgebalanceerd, waardoor de hand- en polsbelasting minimaal is. De slijtonderdelen zijn dezelfde als in de populaire MMT, PMT en WeldSnake pistolen, Deze onderlinge uitwisselbaarheid biedt voordelen voor de bestaande Kemppi-klanten. De extra lengte van de FEpistolen betekent dat er nieuwe liners zijn voor het lassen van staal. Ook is er een nieuwe Kemppi DL liner-variant voor het lassen van roestvaststaal en aluminium. www.kemppi.nl | kemppi.be
Huntingdon introduceert Onder grote belangstelling werden op dinsdag 13 maart de vakbeurzen Techni-Show en ESEF in de Jaarbeurs te Utrecht officieel geopend. FME-voorzitter Ineke Dezentjé Hamming benadrukte in haar openingstoespraak het belang van de technologische industrie voor de economie van Nederland. Ook het imago van de maakindustrie is volgens Dezentjé Hamming flink verbeterd: “Industrie is supersexy!”
Veel te beleven De eerste dag trok opvallend veel jonge bezoekers. Grote groepen scholieren toonden belangstelling voor de vele stands waar genoeg spectaculairs te zien en te beleven viel. De exposanten hadden dan ook alles uit de kast gehaald om de aandacht van de beursbezoekers te trekken. De verschillende lasrobotfabrikanten en -leveranciers trokken als gebruikelijk veel kijkers met hun demonstraties van de nieuwste robots. Daarnaast vielen verschillende stands op door het gebruik van grote interactieve schermen waarop nieuw ontwikkelde softwareprogramma’s werden gedemonstreerd of waarop demonstratiefilmpjes of animaties te zien waren. Via de beursapp konden de bezoekers zich laten attenderen op de aanvang van de diverse lezingen. In de hallen 10 en 11 werd volop gelast, geslepen en gesneden. Een gedeelte van hal 7 was het domein van de Vakkanjers. Jonge talenten streden daar om de finale van de (Junior) Vakkanjerwedstrijden.
4
Prijswinnaars Awards Aan het eind van de eerste dag werden de prijswinnaars bekendgemaakt van de Techni-Show Innovatie Awards 2012. De Awards gingen naar GF AgieCharmilles (platina), Renishaw (goud) en Amada (zilver). Valk Welding, één van de tien genomineerden voor de Awards, won de publieksprijs met de 3D Free Shape Welding Solution. Dit is een softwarematige oplossing waarmee men programma’s voor de lasrobot automatisch kan genereren. Naast de genomineerden voor de Awards waren verschillende bedrijven al eerder onderscheiden als ‘innovator’.
Voor het lassen van roestvast stalen buizen is het belangrijk dat er aan de binnenzijde zo weinig mogelijk zuurstof aanwezig is om verbranding aan de binnenkant te voorkomen. Met de nieuwe PurgeEye®100 van Huntingdon Fusion Techniques Limited kan men voor het lassen zeer nauwkeurig kleine hoeveelheden zuurstof meten.
Eigenschappen PurgeEye®100 De nieuwe apparatuur bevat een geïntegreerde automatische kalibreermogelijkheid. Met een druk op de knop wordt er gekalibreerd en vervolgens wordt de zuurstofwaarde weergegeven. Het kalibreren wordt op 0,01% O2 nauwkeurig uitgevoerd. De apparatuur hoeft dus niet meer teruggestuurd te worden naar de fabrikant voor het jaarlijkse kalibreren. De PurgeEye®100 is makkelijk te plaatsen op een goed zichtbare plaats zonder gebruik te maken van hulp- of bevestigingsmiddelen. Verder beschikt het apparaat over software waarmee de lage zuurstofwaarden kunnen worden geïnterpreteerd om zodoende de nauwkeurigheid en reproduceerbaarheid van de metingen te garanderen.
verbeterde apparatuur voor het meten van zuurstof
www.huntingdonfusion.com
5
LASBERICHTEN
april 2012
Hypertherm beëindigt gebruik merknaam MTC
LASBERICHTEN
april 2012
In memoriam Henk Wijlhuizen Op maandag 13 februari 2012 is Henk Wijlhuizen op 89-jarige leeftijd overleden. Henk Wijlhuizen heeft bijna twintig jaar deel uitgemaakt van de Raad van Bestuur van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL), waarvan tien jaar lang als voorzitter. Henk werd tot lid van de Raad van Bestuur van het NIL benoemd in 1970 en van 1980 tot 1990 was hij voorzitter van deze Raad. Gedurende deze jaren heeft Henk zich zeer verantwoordelijk getoond voor het Nederlands Instituut van Lastechniek (NIL) en hij sprong zelf bij wanneer het hard nodig was. Tot twee maal toe heeft hij zich ingezet als waarnemend directeur tijdens directeurswisselingen. Henk was een echte vak- en praktijkman die als wens had om de werkzaamheden van het NIL te laten aansluiten op de praktijk van alledag. Onder zijn dynamische leiding werd veel tot stand gebracht. De cursorische opleidingen van het NIL zijn
MTC-producten worden voortaan verkocht onder de naam Hypertherm. Hypertherm, fabrikant van geavanceerde snijsystemen, brengt de software ProNest, TurboNest, NestMaster en Design2Fab voortaan op de markt onder de eigen merknaam Hypertherm. Tot dusver werd deze software verkocht onder de merknaam MTC.
Geen veranderingen in technische ondersteuning De software van Hypertherm biedt dezelfde ingebouwde procesexpertise, hetzelfde gebruiksgemak en dezelfde technische ondersteuning als vroeger. Net als vroeger ondersteunen de producten verschillende snijprocessen, van plasma en laser tot zuurstofgas en waterjet. De software kan worden gebruikt voor het programmeren van traditionele X-Y-machines, maar ook voor gecombineerde stanstoepassingen, plaatbewerking, positionering, schuin snijden en het snijden van buizen. “We maken nu al meer dan drie jaar deel uit van Hypertherm en zijn blij met deze naamsverandering. Hypertherm staat volledig achter zijn nestingsoftware en blijft volop aan R&D doen op het ge-
6
Hypertherm ontwerpt en fabriceert geavanceerde snijsystemen voor toepassing in allerlei industrietakken, zoals scheepsbouw, productie en autoreparatie. De productlijn omvat handbediende en gemechaniseerde plasma- en lasersystemen, slijtdelen, CNC-bewegings- en -hoogteregelingen en CAM-snijsoftware. De reputatie van het bedrijf op het gebied van plasma-innovatie gaat terug tot meer dan 40 jaar geleden, toen Hypertherm in 1968 het plasmasnijden met waterinjectie uitvond. Het bedrijf heeft wereldwijd meer dan 1.200 medewerkers, met vestigingen en vertegenwoordigingen over de hele wereld. www.hypertherm.com
Bestuur, Raad van Toezicht en medewerkers van het Nederlands Instituut voor Lastechniek
Belgisch onderzoekscentrum op het gebied van lastechnologie CEWAC houdt open dagen
bied van CAM-software”, aldus Derek Weston (inzet), Product Marketing Manager voor Hypertherm-software. “Deze wijziging verandert niets aan de technische ondersteuning en productupdates die bestaande en toekomstige klanten krijgen. Klanten kunnen hiervoor gewoon terecht bij hun bestaande contactpersonen.”
Over Hypertherm
in die periode sterk uitgebreid en ook de voorlichtingsactiviteiten hebben een veel grotere omvang bereikt. Henk heeft altijd met veel enthousiasme en plezier werk in het belang van het NIL verricht. Na in november 1990 welverdiend met pensioen te zijn gegaan werd Henk op 12 mei 1992 onderscheiden met de Prof. Geerlingspenning. Henk was de eerste die deze Prof. Geerlingspenning in ontvangst mocht nemen als dank voor de aanzienlijke bijdrage die hij heeft geleverd aan de organisatie van het NIL. Hoewel Henk al geruime tijd van zijn pensionering kon genieten zullen we zijn inzet voor het vakgebied van lassen niet vergeten. Wij wensen zijn vrouw, kinderen en verdere familie veel sterkte toe met dit verlies.
Over CEWAC
Op 5 en 6 mei 2012 houdt het Belgische CEWAC opendeurdagen. Het CEWAC is gevestigd nabij Luik. Er zijn demonstraties van diverse lasprocessen, niet-destructief onderzoek en hydraulische testen. Verder kunnen bezoekers deelnemen aan diverse workshops die in samenwerking met het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL) worden georganiseerd.
Meer informatie De opendeurdagen op 5 en 6 mei a.s. vinden plaats in het Science Park Luik, Rue Bois Saint-Jean 8 te Ougrée. Op beide dagen is CEWAC te bezoeken van 10.00 tot 16.00 uur. Voor kinderen is er een animatieprogramma. Voor meer inlichtingen: (0032)4 256 94 00 of www.cewac.be
Het CEWAC is een Waals onderzoekscentrum bij Luik dat zich bezighoudt met technologische dienstverlening, studies en toegepast onderzoek voor de industrie in het algemeen en voor KMO’s (kleine of middelgrote ondernemingen) in het bijzonder. CEWAC biedt ondersteuning via berekeningen, modellering en ontwerp betreffende lastechnologie, vloeistofmechanica en vacuümtechnologie. Ook het ontwerp en de productie van industriële prototypes, op maat vervaardigde testbanken, demonstratiemateriaal en proefseries behoren tot de activiteiten. Anderzijds worden er specifieke diensten aangeboden zoals de kwaliteitscontrole, optimalisatie en kwalificatie van lasprocedures, kwalificatie van laspersoneel, technologische audits en technisch-juridische expertises. www.cewac.be
7
ROBOTBERICHTEN
april 2012
ROBOTBERICHTEN
april 2012
Versnelde zadeldakproductie dankzij automatisering Systeembouwer H. Hardeman B.V. heeft zijn zadeldakproductie versneld dankzij de procesautomatisering door lasrobotspecialist RobWelding. “Dit helpt ons om concurrerend te blijven”, stelt Ignace Vandionant, hoofd werkplaatsautomatisering bij H. Hardeman B.V.
Kranendonk ontwikkelde uniek assembleersysteem voor IHC Meer dan 40 jaar geleden is er gestart met lasrobots in de automobielindustrie. Hier worden veel repeterende handelingen uitgevoerd die goed te automatiseren zijn. Sinds de jaren 80 worden robots in toenemende mate ingezet in de enkelstuksproductie. Het verkorten van de programmeertijd is daarbij cruciaal. Sinds 2010 wordt het automatiseren van de enkelstuksproductie gecombineerd met het automatisch oppakken en plaatsen van producten (handling). IHC Piping is het eerste bedrijf in de wereld met een assembleersysteem waar gerobotiseerde enkelstuksproductie en handling worden gecombineerd.
gelegd voor de buigbanken. In 2011 heeft IHC Piping de volgende stap gezet en Kranendonk opdracht gegeven om de zaag te vernieuwen en het hoogbouwmagazijn (red. magazijn bestaande uit meerdere verdiepingen) te upgraden. Hierdoor is communicatie mogelijk geworden tussen de robot, het magazijn en de zaag. Deze worden nu centraal aangestuurd. De informatie die nodig is voor het aansturen en het programmeren wordt direct uit CAD/CAM gehaald. Het programmeren van de lijn is een kwestie van minuten.
Automatiseren Vanwege de stijgende staalprijzen heeft H. Hardeman BV een nieuw en voordeliger concept voor zadeldaken ontwikkeld. De nieuwe constructie voldoet aan alle normen, maar herbergt 20 procent minder staal. Bij de nieuwe zadeldakconstructie moeten de dakliggers worden opengebogen. Voorheen gebeurde dit handmatig. Vandionant: “Door het gewicht van de balken was dit een tijdrovende klus. Daarom hebben wij RobWelding benaderd, om hiervoor een geautomatiseerde oplossing te bedenken. Wij benaderden RobWelding, omdat zij ons als onderdeel van dit project ook al een lasrobot hadden geleverd. Op deze robot worden de producten afgelast.”
Nauwkeurigheid & continuïteit RobWelding bedacht als oplossing voor het uitbuigen een semi-automatische uitbuigmachine. Na een voorbewerkingsproces waarbij de dakliggers zijn gesneden, klemt de uitbuigmachine de dakliggers vast, waarna het laatste stukje met de hand wordt opengesneden. Vandionant:”Bij het opensnijden van dit laatste stuk van de balk komt veel spanning vrij, maar in de uitbuigmachine ligt de balk nu veilig vastgeklemd.” Vervolgens buigt de machine de balken naar de goede hoek open. “Dit doet de nieuwe uitbuigmachine supersnel. En bovendien véél nauwkeuriger dan wij het kunnen doen.” www.hardeman.nl
| www.robwelding.nl
Geautomatiseerd assembleren van flenzen In 2009 kwam IHC Piping met de vraag of het geautomatiseerd lassen van enkelstuks gecombineerd kon worden met het automatisch plaatsen van flenzen. Kranendonk had al veel ervaring met automatiseringsoplossingen voor enkelstuksproductie; het oppakken en plaatsen van flenzen was een ander verhaal. In samenwerking met leveranciers van visionsystemen is een tool ontwikkeld die automatisch flenzen oppakt en plaatst. Vervolgens lassen vier lasrobots tegelijkertijd de flens af. Met het assembleersysteem kunnen flenzen aan verschillende maten pijpen worden gelast. Dankzij intelligente sensoren en software kan het systeem de positie van de flenzen en pijpen detecteren en deze automatisch assembleren.
Over Kranendonk Kranendonk houdt zich continu bezig met het ontwikkelen van nieuwe robotapplicaties. Het bedrijf presenteert zichzelf als robottechnologiecentrum, gespecialiseerd in niet-repeterende productie. De robotsystemen worden toegepast voor het lassen en snijden van de complexere producten. Kranendonk levert kleine las- of snijportalen tot lasgantries met een spanwijdte van 24 meter. Een voorbeeld van de nieuwste ontwikkeling is de balkenassemblagelijn die op dit moment wordt opgeleverd aan ASK Romein. www.kranendonk.com
Over IHC Piping Logistiek “Het integreren van het nieuwe systeem in de huidige logistiek was een ander punt van aandacht”, aldus Edwin Oosterveld, marketing manager bij Kranendonk. De assembleercel voor de flenzen pakt automatisch de buizen van de zaag. Na de verwerking worden de buizen klaar-
8
IHC Piping is sinds 2004 een zelfstandige business unit binnen IHC Merwede en is gevestigd in Sliedrecht. IHC Piping heeft zich gespecialiseerd op het gebied van CNC-gestuurde productie en montage van pijpleidingsystemen voor de maritieme, baggeren offshoremarkt.
9
ROBOTBERICHTEN
april 2012
Mogelijkheden robotisering bij productie van kleine series Wim Rombeek van Andon Automation verzorgde op 8 maart jl. een lezing voor de leden van Lasgroep Oost. Hij sprak over de mogelijkheden van robotisering bij kleine series of enkelstuksproductie. Rombeek ging in op de afzonderlijke onderdelen van een robotlasinstallatie, waarbij de keuze van juiste manipulatietechniek in combinatie met malverwisseling verder werd uitgediept. Tegenwoordig zijn er vele hulpmiddelen voorhanden om de doorlooptijd van het productieproces te verkorten. Als voorbeeld werden de mogelijkheden genoemd van dubbelstationsystemen, automatische malwisseling en offline programmeren. Naast een overzicht van het werkingsprincipe ging Rombeek in op de voordelen van deze lastechnologie.
Flexibiliteit en efficiency
• Het verhogen van de flexibiliteit
Steeds meer bedrijven willen goedkoper kunnen produceren; dit vraagt om een flexibele en efficiënte productie. Hiervoor zijn een aantal oplossingen: • Het verkleinen van het lasnaadvolume en lassen met een hogere neersmeltsnelheid. • Standaardiseren door subonderdelen te maken. • Voorraden tot een minimum terugdringen door ordergericht te werken. • Het verhogen van de inschakelduur door (snelle) malwisseling.
van het productieproces door inzet van een robotcel. • Het verlagen van de controlekosten. Door de continuïteit van het proces is de kwaliteit meer gewaarborgd.
ROBOTBERICHTEN
april 2012
kleinen en doordat gelast wordt met een robot, zal zoveel mogelijk onder de hand (positie PA) verlast worden, waardoor een hogere stroomsterkte toepasbaar is. Bij een juiste keuze van de draad kan de energiedichtheid van het proces verder verhoogd worden. Hierdoor is het mogelijk om met een dikke neus te werken zonder vooropening in de Vnaad, wat ook weer resulteert in een kleinere inhoud.
advertentie
Een lasrobotcel met automatische aan- en afvoer biedt een optimale flexibiliteit in de productie, ook omdat mallen buiten het robotwerkgebied leeggemaakt en gevuld kunnen worden. Een bedieningsman kan meerdere verschillende mallen voorbereiden, waarna de lasrobot de producten onbemand kan aflassen.
Controlekosten verlagen
Kleiner lasnaadvolume Door het product zo te ontwerpen dat het lasnaadvolume verkleind kan worden, kunnen er stappen gezet worden ten aanzien van de boogtijd. Immers, als men in staat is om de openingshoek van bijvoorbeeld een V-naad te ver-
Flexibiliteit door robotcel
Standaardiseren Standaardiseren van subonderdelen betekent bij gerobotiseerd lassen tevens hergebruik van bijbehorende programma’s, al is dat op andere plaatsen in het eindproduct.
Het inzetten van een lasrobot geeft meer continuïteit aan de kwaliteit van de producten. Door aan de opdrachtgever te laten zien dat het product voldoet aan de gestelde eisen (door middel van lasproeven), heeft deze vertrouwen in de kwaliteit het product. Hierdoor zal niet ieder onderdeel of product nog uitgebreid door de kwaliteitsafdeling onderzocht hoeven worden, maar kan volstaan worden met steekproeven. Hierdoor worden de kwaliteitscontrolekosten naar beneden gebracht. De bijeenkomst van Lasgroep Oost in Apeldoorn werd als zeer leerzaam beschouwd. De deelnemers werden op een zeer inzichtelijke wijze op de hoogte gesteld van de mogelijkheden en ontwikkelingen op het gebied van het inrichten van een ‘lasrobotwerkplaats’. Op de website van de lasgroep, www.lasgroepoost.nl is de PowerPointpresentatie van deze avond te vinden.
Minimale voorraad Door automatische aan- en afvoer van lasmallen, kunnen producten willekeurig door elkaar, in series van 1 geproduceerd worden. In de productie hoeven dus geen producten op voorraad gemaakt te worden. Hierdoor worden (tussen)voorraden tot een minimum beperkt.
Verhogen inschakelduur Door automatische mal-/productwisseling worden ombouwtijden tot nul gereduceerd en wordt de inschakelduur van de lasrobot optimaal verhoogd.
HeZX^Va^hi^c=ZViIgZVibZci eZX^Va^hi^c=ZViIgZVibZci AAd`VVaZaZ`ig^hX]kddglVgbZc$heVcc^c\hVgb\adZ^Zc d`VVaZaZ`ig^hX]kddglVgbZc$heVcc^c\hVgb\adZ^Zc <
9gd\ZckVckjjgkVhiWZidc$XdVi^c\h 9gd\ZckVckjjgkVhiWZidc$XdVi^c\h cYjXi^ZlZZghiVcY >cYjXi^ZlZZghiVcY
advertentie
Workshop Lasdocumenten l 2012
Locatie, datum en tijd lll#YZaiV"]ZVi"hZgk^XZh#caa ^c[d5YZaiV"]ZVi"hZgk^XZh#ca (& % &-,").+.)%
10
Van der Valk Zwolle, 25 april Van 09.00 uur tot 16.00 uur
|
Van der Valk Eindhoven, 9 mei Schrijf u in op www.nil.nl
11
ROBOTBERICHTEN
april 2012
Yaskawa-Motoman: multi-robottechniek met minimale inzet operators Yaskawa-Motoman past al geruime tijd succesvol multi-robottechnologie toe, waarbij meerdere las- en handlingrobots met elkaar samenwerken. Door een geavanceerde robotbesturing kunnen tot en met acht robots vanuit één processor worden gecontroleerd, waardoor meerdere robots probleemloos met elkaar kunnen samenwerken. Dit levert belangrijke voordelen op, zoals het besparen op operatorkosten doordat het inleggen en uitnemen van producten door handlingrobots wordt uitgevoerd. Verder kunnen meerdere lasrobots gelijktijdig een product aflassen, wat leidt tot een hogere productiviteit en een gelijkmatige, symmetrische warmte-inbreng in het product, dus minder thermische vervorming.
Aluminium wielophanging bij BMW Yaskawa-Motoman past deze technieken onder andere toe in de automobielindustrie, onder meer bij VW, Daimler en BMW. Een mooi voorbeeld hiervan is de productie van aluminium wielophangingen in de BMW-fabriek in Regensburg. Daar werken 78 lasrobots en 20 handlingrobots met elkaar samen, bediend door slechts vier operators. In aansluiting op een eerder project voor de fabriek in Dingolfing zette BMW een nieuwe stap met betrekking tot de productiviteit per vierkante meter en een verdere reductie van het aantal operators. Om aan deze vragen tegemoet te komen werd een nieuw concept ontwikkeld. Daarbij vullen de operators alleen aan het begin van de productie buffers met halffabricaten, waarna het volledige transport en de handling van de onderdelen en (sub)samenstellingen is geautomatiseerd. De volledige lijn werd volledig in 3D gesimuleerd om de optimale werkverdeling tussen de robots met betrekking tot cyclustijden en output te bepalen. Ook werd hierbij goed gekeken naar het ontwerp van de lasmallen in combinatie met de robotgrijpers die de producten automatisch inleggen en uitnemen.
12
Elke situatie is uniek, dat betekent dat elk stofprobleem om een unieke oplossing vraagt. Zeker een proces als robotlassen. Hierbij worden zeer hoge inschakelduren behaald en is de stofbelasting hoog. Een grenswaarde voor lasrook van 1 mg/m3 is dan ook moeilijk haalbaar als er niet zeer goed bij de bron wordt afgezogen. Lemtech ontwikkelde in samenwerking met Hitachi een oplossing voor bronafzuiging van grote robots.
twee grote deuren die eenvoudig handmatig zijn te openen en te sluiten. Over de robot komt een gedeeltelijke overkapping, namelijk alleen aan één zijde van de robot. Op deze manier blijft er boven het centrum van de robot vrije ruimte om de producten met de kraan in- en uit te laden. Binnen de afscherming komt op een berekende hoogte een push/pull-systeem dat de lasrook meeneemt onder de gedeeltelijke overkapping. Daar wordt de lucht afgezogen, gefilterd en opnieuw gebruikt. De capaciteit en de snelheid waarmee dit gebeurt is heel belangrijk. Lemtech heeft het nieuwe concept in 2010 eerst op één robot toegepast. Nadat de praktijk had uitgewezen dat deze oplossing werkte, heeft men in 2011 ook de tweede robot op deze manier aangepakt.
Zware robots
Over Yaskawa
De lasrobots werken samen in combinatie met 2-, 3- en 4-stations lasmanipulatoren waarin de lasmallen naar ‘twin’ of ‘triple’ robotopstellingen worden gedraaid waar de samenstellingen worden afgelast. In het lasstation vindt een synchrone beweging plaats van de manipulator met de lasrobots, zodat het product in optimale laspositie wordt gebracht voor het lasproces. Door het werken met meerdere robots in hetzelfde lasstation wordt een hogere productiviteit per lascel bereikt en kan de warmte gelijkmatig en symmetrisch in het product worden gebracht.
Lemtech en Hitachi ontwikkelden praktische oplossing voor robotbronafzuiging in het zware segment
Bij kleine robotcellen is het eenvoudig om bronafzuiging toe te passen. Voor grote robots leverde dat een probleem. Hier worden de te lassen producten met een kraan in- en uitgeladen en is het lasgebied vaak hoog en groot. Voor deze grote robots werd door Lemtech voornamelijk ruimtelijke afzuiging toegepast in de vorm van zeer grote recirculatie-units. Deze zuigen de gehele werkomgeving af, filteren de afgezogen lucht met een BGIA-gecertificeerde installatie en geven de gefilterde lucht daarna weer retour aan de werkplaats. Door dit systeem werd wel de productiewarmte behouden, maar verplaatste de grote hoeveelheid lasrook zich eerst door de werkplaats.
Inmiddels is dit productieconcept door BMW tot ‘modelfabriek’ uitgeroepen, als voorbeeld hoe robots efficiënt kunnen worden ingezet in lasautomatisering. Op kleinere schaal zijn deze technieken ook al toegepast in de Benelux.
Hogere productiviteit per lascel
ROBOTBERICHTEN
april 2012
Het internationale Yaskawa concern maakt een interessante transitie door. Bekend en groot geworden als belangrijke speler in de markt voor lasrobots met de blauwe Motoman robots, is Yaskawa inmiddels ook sterk aanwezig met handlingrobots, servotechnologie en frequentieregelingen. Internationaal zijn de Robotics-divisie en de Drives & Motion-divisie samengevoegd tot één geïntegreerde organisatie, die industriële automatisering in de breedte aanbiedt. Yaskawa Benelux biedt vanuit de vestiging in Son een ‘turnkey’ projectaanpak van lasautomatisering, inclusief engineering, simulatie, programmering, training en begeleiding bij de implementatie. www.yaskawa.eu.com
Lemtech, specialist in droge ontstoffing, heeft nu in nauwe samenwerking met Hitachi Construction Machinery Europe (HCME) een zeer goede bewezen oplossing gerealiseerd. Daardoor kan er nu bij grote zware robots wel bronafzuiging toegepast worden. HCME te Amsterdam, een producent van graafmachines en wielladers heeft geïnvesteerd in twee grote robots die de complete body’s van de graafmachines en wielladers helemaal aflassen met massieve draad. Per body wordt er vier uur aaneengesloten gelast, waarna het product klaar is. Hiervoor wordt 45 kg lasdraad gebruikt. Het werkgebied van de robot is 7 x 10 x 7 meter. Door de hoge inschakelduur van de robot zou één robot de complete werkplaats vervuilen. Lemtech en HCME realiseerden zich dat dit met ruimtelijke ventilatie niet te compenseren is. Een praktische oplossing bij de bron zou toch echt de (enige) beste oplossing zijn.
Overkapping De oplossing is gevonden in het rondom afschermen van het werkgebied, deels met transparante gordijnen en deels met een lasgordijn. In deze afscherming bevinden zich
Bronafzuiging is een must Juist door de huidige crisis investeren bedrijven in ’flexgroei’. Ze richten zich op automatisering, mechanisatie en het verbeteren van (las)processen. Steeds meer metaalverwerkende bedrijven kiezen voor (las)robotoplossingen naast, of ter vervanging van, handwerk. Door de grote ontwikkelingen in de lastechniek is het essentieel dat de afzuiging van deze installaties zich mee ontwikkelt. Daarbij komt dat sinds 2010 de grenswaarde voor lasrook verscherpt is naar 1 mg/m3. Daarom is bronafzuiging, ook bij grote robots, een ‘must’. www.lemtech.nl
13
OPROEP
april 2012
Call for papers
Het NIL certificeert! Waarom certificeren?
Het certificaat van Vakbekwaamheid
Het vak lastechniek is voortdurend in beweging. Normen en regelgeving worden regelmatig gewijzigd, nieuwe materialen worden toegepast, er worden nieuwe lastechnieken ontwikkeld en er worden steeds hogere eisen gesteld aan het werk. Om als lasdeskundige zekerheid te verschaffen voor uzelf, maar ook voor uw opdrachtgevers, kunt u zich voor het specifieke vakgebied lastechniek laten certificeren. Het NIL is actief op het gebied van tal van certificeringen.
Het Certificaat van Vakbekwaamheid, vaak Persoonscertificaat genoemd, is een getuigschrift van een certificatie-instelling dat de houder van het certificaat heeft bewezen aan de vakbekwaamheidseisen te voldoen voor het betreffende beroepsprofiel. Het NIL certificeert volgens de EN ISO/IEC 17024: Conformiteitsbeoordeling - Algemene eisen voor instellingen die persoonscertificatie uitvoeren.
Handvaardigheidcertificaten Lasserkwalificatiecertificatie volgens: • NEN-EN 287-1 • NEN-EN-ISO 9606-2 t/m 5 • ASME BPV section IX • AWS D1.1 • NEN-EN 1418 • NEN-EN 13133
Productcertificatie • Lasmethodekwalificatie conform de NEN-EN-ISO 15614
Bedrijfscertificatie Kwaliteit is herkenbaar aan de hand van het procescertificaat en certificatiebeeldmerk. Het NIL is door EWF / IIW geautoriseerd als Authorised National Body for Company Certification (ANBCC) om deze taak uit te voeren in Nederland, op basis van de EN-ISO 3834. Daarnaast treedt het NIL ook op als ANBCC in België, natuurlijk met goedvinden van het BIL. • IIW certificaat volgens EN-ISO 3834
Erkenning van opleidingsinstelling voor nationale en internationale opleidingen
Kadercertificaten • • • • •
Laspraktijkingenieur (LPI) Middelbaar Lastechnicus (MLT) Lasspecialist (LS) Beoordelaar voor Lasserkwalificaties (BDL) Lascoördinator conform de EN 1090-2 (RWC EN-1090)
Nationaal • NIL Handvaardigheidopleidingen niveau 3 en 4 Internationaal • International Welding Engineer (IWE) • International Welding Technologist (IWT) • International Welding Specialist (IWS) • International Welding Practitioner (IWP) • International Welding Inspection for Personnel (IWIP B, S en C)
PED goedkeuringsverklaringen, NIL als art.13 instelling (aangewezen door Min. SZW) • Lasserkwalificatiecertificaten • Lasmethodekwalificaties
NIL-BIL Lassymposium 2012 Op 6 en 7 november aanstaande organiseert het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) voor de achtste maal samen met het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL) een groot Nederlandstalig ‘Lassymposium 2012’ tijdens de NIL Verbindingsweek in de Evenementenhal in Gorinchem. Tijdens dit symposium zal in een aantal parallelle sessies verdeeld over twee dagen de actuele stand van zaken rond de verbindingstechniek worden weergegeven, waarbij accenten zullen liggen op de volgende terreinen: • Ontwikkeling en toepassing van moderne lastechnieken • Procesbeheersing bij MIG/MAG-lassen • Robotiseren en mechaniseren • Onderhoud en reparatie • Laser en hybride lasprocessen • Kostenbeheersing bij het lassen • Lastechniek in de staalconstructiebranche (EN 1090) • NEN-EN-ISO 834 • Kwaliteit bij verbinden, normen in de lastechniek
• • • • • • • • • •
Ontwikkelingen in het niet-destructief onderzoek Solderen, procesbeheersing en regelgeving Software voor de lastechniek Slijtvaste en corrosievaste lagen Certificering en opleidingen Lasbaarheid van moderne materialen Raillassen Thermisch spuiten Lijmverbindingen Lassen van kunststoffen
Wij nodigen belangstellenden uit een presentatie te verzorgen gedurende het Lassymposium 2012. Indien u een presentatie wilt voorstellen, verzoeken wij u een samenvatting van max. 200 woorden te sturen naar één van beide organiserende instituten. Vermeld hierbij ook de naam en juiste titulatuur van degene die de presentatie zal houden. Presentaties in de Engelse taal zijn welkom, de voorkeur gaat echter uit naar voordrachten in het Nederlands. In principe kunt u rekenen op een spreektijd van ca. 20 minuten, gevolgd door een discussie van maximaal 10 minuten. Nadere details hier-
over ontvangt u direct na de acceptatie van de ingediende presentaties. De selectie van de te presenteren papers wordt verricht door een commissie samengesteld uit Nederland en België, onder voorzitterschap van de directeuren van beide instituten. De definitieve keuze van de te presenteren onderwerpen zal mede afhankelijk zijn van de ontvangen voorstellen (samenvattingen). Als spreker bent u gedurende het lassymposium onze gast en betaalt u geen deelnamekosten.
Nederlands Instituut voor Lastechniek Leo Vermeulen Boerhaavelaan 40 2713 HX Zoetermeer | Nederland
Belgisch Instituut voor Lastechniek Fleur Maas Technologiepark 935 9052 Zwijnaarde | België
T E
T E
+31 88 400 85 60 [email protected]
Uw voorstellen ontvangen wij gaarne vóór 25 juni.
+32 92 92 14 00 [email protected]
Indien u geen presentatie kunt of wilt geven, zouden wij graag van u willen weten of u interesse heeft in het bijwonen van dit symposium en naar welk onderwerp uw voorkeur dan uitgaat. U kunt hiervoor, geheel vrijblijvend, een mailtje sturen naar Linda Osenga ([email protected]) onder vermelding van uw naam en adres.
15
INNOVATIES
april 2012
Lasrobots bieden steeds
M E E R LASROBOTS WORDEN STEEDS SNELLER, NAUWKEURIGER, VEILIGER EN EENVOUDIGER TE PROGRAMMEREN. HUN TOEPASSINGSMOGELIJKHEDEN EN RENDEMENT NEMEN DAARDOOR SNEL TOE. GOED NIEUWS VOOR HET MKB, WANT MET DE INZET VAN LASROBOTS KAN HET TEKORT AAN VAKMENSEN WORDEN OPGEVANGEN.
e huidige generatie lasrobots biedt ten opzichte van voorgaande generaties meer functionaliteit, een hogere laskwaliteit en meer rekenkracht. De lasrobots zijn sneller, nauwkeuriger, veiliger en steeds eenvoudiger te programmeren. Hun inzet blijft niet meer beperkt tot seriewerk en er komen steeds meer toepassingsmogelijkheden voor dunne materialen en aluminium. Daarmee is het rendement van lasrobots sterk toegenomen. Dat is goed nieuws voor het midden- en kleinbedrijf, want vakmensen die het lasvak beheersen zijn steeds moeilijker te vinden. Lasrobots zijn nooit ziek en leveren een constante kwaliteit. In sommige gevallen leveren lasrobots zelfs lasprocessen die handmatig nauwelijks te imiteren zijn. Bovendien kun je een lasrobot meer of minder uren laten draaien en hoef je hem in tijden van recessie niet te ontslaan. Een beetje metaalbedrijf hoef je van de voordelen van lasrobotisering dan ook niet meer te overtuigen. Deze bedrijven zijn vooral geïnteresseerd in de voordelen die de nieuwste technologie hen kan bieden, wanneer ze voor de keuze staan hun oude lasrobot te vervangen of nog aan de praat te houden. Tijdens de afgelopen vakbeurzen Welding Week en Techni-Show toonden een aantal fabrikanten en robotintegrators de huidige stand van technologie op het gebied van lasrobotisering.
16
Fronius speelde in deze ontwikkeling een trendsettende rol met de CMT-stroombron (Cold Metal Transfer). CMT is een softwarematig gestuurd MIG/MAG-kortsluitbooglasproces waarbij de lasdraad in een hoge frequentie wordt teruggetrokken. Dit zorgt voor een geringe warmte-inbreng en een beperking van de lasstroom, waardoor de materiaaloverdracht nagenoeg zonder spatten verloopt. De CMT-stroombron wordt ook vaak door robotintegrators toegepast bij het lassen van dunwandige plaat- en buismaterialen en aluminium. Inmiddels leveren meerdere fabrikanten en leveranciers een oplossing voor het hoogwaardig lassen van dunne plaatdiktes op basis van lage warmte-inbreng. Zoals de DW 300 AC MIG-stroombron van OTC, de ColdArc technologie van EWM en de SPMAG / Active Wire van Panasonic.
Hogere kwaliteit
door Erik Steenkist
Lasproces volledig gedigitaliseerd De digitalisering van de lasstroombronnen heeft het afgelopen decennium voor de grootste doorbraak in procesbeheersing gezorgd. Lasprocessen die voorheen alleen door specialisten konden worden uitgevoerd, zijn nu dankzij voorgeprogrammeerde functies voor de hele industrie onder de knop beschikbaar. Dat zag je voorheen al bij de handlasmachines, nu ook bij de lasrobots. Digitalisering heeft bovendien de ontwikkeling van nieuwe, softwarematig gestuurde lasprocessen mogelijk gemaakt. Denk maar aan het lassen van dik- en dunwandige materialen, het MIG-lassen van aluminium en het lassen van materialen die tot dan toe niet gelast konden worden (zoals staal aan aluminium).
INNOVATIES
april 2012
Hogere efficiency en de mogelijkheid om dunwandige materialen perfect te kunnen lassen zijn niet de enige voordelen die de digitalisering van lasstroombronnen en besturingen heeft opgeleverd. Specifieke softwarefunctionaliteiten voor bijvoorbeeld aluminium en ‘heet-koud’processen en een betere beheersing van de start- en stoptijden zorgen voor een nagenoeg spatvrije materiaalovergang. Dat levert een mooier lasbeeld en hogere laskwaliteit. In de praktijk betekent dat minder werk aan nabewerking in de afwerkingsfase.
Geavanceerde besturingen Hogere snelheden, een grotere nauwkeurigheid en nieuwe softwarefunctionaliteiten worden mogelijk gemaakt door de ontwikkeling van nieuwe besturingen voor de lasrobots. Meer rekenkracht en hogere communicatiesnelheden vormen de basis voor versnelde programmering en ontwikkeling van nieuwe softwarematige functionaliteiten. Panasonic is met haar geïntegreerde robot- en lasmachinebesturing inmiddels toe aan de derdegeneratiebesturing, de Global G3. Deze heeft een zes keer snellere besturingseenheid (main CPU), die met een grotere rekenkracht en een hogere baannauwkeurigheid van de lasrobot een enorme prestatiesprong mogelijk maakt. De snellere main CPU heeft ook de ontwikkeling van Active Wire mogelijk gemaakt. Dit is een eigen ‘heet-koud’ oplossing van Panasonic, gebaseerd op een combinatie van het bestaande SP (Super imPosition)-MAG-lasproces en controle van de draadaanvoer, waarbij de lasdraad met een hoge frequentie terugtrekkende bewegingen maakt tijdens het MAGlassen. Panasonic bereikt daarmee een zeer stabiele druppelovergang zonder spatvorming en een lagere warmte-inbreng. Daarmee kan bij hogere wandsterktes
met een hogere neersmelt en hogere snelheid worden gelast, zonder dat sterke vervorming op het werkstuk optreedt. Panasonic heeft met haar geïntegreerde robot- en lasmachinebesturing voor dit proces geen twee aparte systemen voor lasmachine en robot nodig. Bovendien is de besturing inzetbaar voor zowel MIG/MAG- als TIG-lastoepassingen. OTC heeft haar stroombron volledig geïntegreerd in de robotsoftware. Het gehele lasproces kan daarmee vanaf het programmeerpaneel worden ingegeven en gecontroleerd en tijdens het proces worden aangepast. Door toepassing van een geïntegreerde Servo-gestuurde draadaanvoer op de toorts is het mogelijk het lasproces verder te optimaliseren. Dit is zeker van belang bij het lassen van aluminium in combinatie met de DW 300 AC MIG-stroombron van OTC. Met deze combinatie is het mogelijk om dun aan dik materiaal te lassen en extrusiedelen aan gietdelen, zelfs wanneer er sprake is van een vooropening. OTC werkt aan een nieuwe besturing die met de nieuwe generatie OTC-robots in de tweede helft van dit jaar wordt verwacht. De nieuwe besturing die geschikt is om 74 assen aan te sturen (6 robots), krijgt een hogere rekenkracht, waarbij de communicatietijd met de randapparatuur met een factor 20 is verlaagd. Daardoor zal de baannauwkeurigheid aanzienlijk toenemen, wat met name tot uitdrukking komt bij het lassen van een haakse bocht met kleine radius. Verder is het programmeerpaneel zowel ergonomisch als functioneel verbeterd door het lagere gewicht en het touchscreen. Bovendien kunnen klantspecifieke windows worden aangemaakt, waarmee de bediening op een eenvoudige wijze nog beter kan worden afgestemd op de toepassing.
ABB IRB 1600ID
17
INNOVATIES
Multitasking Robots hebben met de nieuwe besturingen ook steeds meer mogelijkheden voor multitasking gekregen, waardoor samenwerking tussen robots onderling beter op elkaar kan worden afgestemd. ABB heeft daarvoor Multi-move ontwikkeld, waarmee de beweging van twee robots door één besturing wordt geregeld, zoals bij processen waarbij een handlingrobot het werkstuk manipuleert terwijl een lasrobot zijn werk doet. OTC kent een vergelijkbare mogelijkheid onder de naam Multi-synchromotion. Daarnaast heeft een aantal robotfabrikanten, waaronder OTS en Motoman een 7-assige knikarmrobot ontwikkeld, waarbij tussen de tweede en de derde robotas een extra 7de as is opgenomen. De robot kan hierdoor 'om een hoekje' lassen.
april 2012
databasesysteem, zodat er bij eventuele afwijking meteen kan worden ingegrepen. Panasonic bouwde daarvoor G3 Weld Navigation, een database waarin voor de meest voorkomende materiaalsoorten en lasnaadtypes de lasparameters zijn vastgelegd. G3 Weld Navigation geeft automatisch de juiste parameterinstellingen voor stroomsterkte, voltage en lassnelheid na opgave van materiaalsoort en -dikte en type verbinding.
Panasonic G3 Weld Navigation
Ook de nieuwe OTC-generatie beschikt over een database waarmee de gebruiker door een eenvoudig keuzemenu kan scrollen om de gewenste lasgegevens in te stellen. Daarnaast werkt ook Cloos aan een dergelijk ‘expertsysteem’ dat de gebruiker met eigen instellingen verder aan kan vullen. Naar verwachting zullen meerdere fabrikanten volgen.
Offline programmeren
OTC - Multi-synchromotion
Lastechnische kennis uit een database Het maken van een programma voor een product dat op de lasrobot moet worden gelast wordt nog altijd als bepalend gezien om wel of geen lasrobot in te zetten. Wie geen gebruik maakt van offline programmering grijpt bij kleine aantallen al snel naar de handlastoorts. Maar ook hier reiken nieuwe software en besturingstechnieken weer de helpende hand. Yaskawa-Motoman heeft samen met enkele vooraanstaande fabrikanten van robotlasapparatuur een volledige integratie ontwikkeld van de aansturing van de robotlasequipment vanuit de robotbesturing. Daarbij is het mogelijk om alle lasdata (statistisch) te bewaken in een
18
Bij het programmeren met een 'teach pendant' of programmeerpaneel navigeert de operator de robotlastoorts langs de te lassen posities en stelt zelf de lasparameters, toortshoek, enz. in. Wanneer alle posities zijn doorlopen, vormen alle vastgelegde data het lasprogramma. Ieder lasprogramma kan in een later stadium weer worden opgeroepen. Nadeel is dat de lasrobot tijdens deze werkvoorbereiding niet voor productie kan worden ingezet. Het programmeren kost bovendien veel tijd, zeker bij complexe werkstukken. Een offline programmeersysteem kan werkstukken op een externe pc programmeren op basis van 2D- en 3D-bestanden uit een CAD-omgeving. Bovendien simuleert zo’n systeem na afloop het hele lasproces, inclusief botsingsdetectie. Offline programmeersystemen besparen veel programmeertijd en verhogen de inschakelduur van de lasrobots. Offline programmeersystemen worden steeds uitgebreider en vormen de basis van maatsoftware om het programmeertraject verder te automatiseren.
INNOVATIES
april 2012
ABB heeft daarvoor Robotstudio met enkele plug-ins voor het lasproces, OTC levert het AII-ST offline programmeersysteem, Cloos biedt daarvoor Roboplan aan en Valk Welding het Panasonic DeskTop Programming and Simulation systeem (DTPS).
Automatische programmering Original equipment manufacturers (OEM’s) zijn bedrijven die producten leveren ten behoeve van een merkleverancier. OEM’s die een product met een grote productvariatie produceren (customizing) vragen om oplossingen om het hele programmeertraject te automatiseren. Dat vraagt om koppeling van data uit CAD en ERP (Enterprise Resource Planning) naar het CAM-deel (Computer Aided Manufacturing). Rolan Robotics doet om die reden mee aan het onderzoeksproject Marvin met als doel software te ontwikkelen voor het automatisch genereren van complete robotlasprogramma’s met behulp van 3D-modellen, een database met laskennis en beeldherkenning. Gebruikers kunnen daar in de toekomst veel programmeertijd mee uitsparen voor de productie van enkelstuks. Ook de softwareontwikkelaars van Valk Welding houden zich bezig met automatisch programmeren op basis van data uit CAD en ERP. Engineers ontwikkelden daarvoor de toolkit APG (Automatic Path Generator). Op basis van data uit ERP, CAD-systemen en Excel-sheets maakt APG automatisch programma’s voor de lasrobot die naast positionering van de lastoorts tevens de toortshoek en de juiste lasparameters bevatten. Toepassing van onder meer APG heeft bij het lassen van 3D gebogen railonderdelen een belangrijke bijdrage geleverd aan een volledig geautomatiseerd productieproces bij een fabrikant van trapliften. Onder de naam 3D Free Shape Welding Solution won deze toepassing de publieksprijs bij de Techni-Show Innovation Awards 2012.
Kabelpakket door de arm Zowel OTC als Motoman, Cloos , Panasonic en ABB hebben het kabelpakket met stroom-, lasdraadkabels en koelen luchtslangen in de robotarm geïntegreerd. Met dat concept wordt het kabelpakket optimaal beschermd en kan de lasrobot ongestoord op hoge snelheid bewegen. ABB breidde dit jaar haar ID-serie (Integrated Dressing) uit met een grotere versie; Yaskawa-Motoman ontwikkelde de snelle MA1900, OTC de grote en zeer snelle AII-serie en Cloos de Qirox. Al deze nieuwe types zijn slanker dan hun voorgangers en vragen minder plaatsruimte, waardoor de robots dichter bij het laswerk kunnen worden opgesteld.
Inzet lasrobots zal verder toenemen Robotintegrators verwachten dat de inzet van lasrobots steeds verder zal toenemen, zowel in de vorm van standaardcellen als voor complexe verfijnde systemen. Dankzij de investeringen in softwarematige oplossingen zal de automatiseringsgraad verder toenemen, vooral bij de flexibele productie van enkelstuks en kleine aantallen. Aan de andere kant maakt de vereenvoudiging van het programmeertraject de inzet van een lasrobot voor een bredere groep toegankelijk. Zeker nu het steeds lastiger wordt geschoolde lassers en programmeurs te vinden, zullen vakmensen en lasrobots naar verwachting vaker elkaars collega’s worden. www.valkwelding.com (Panasonic) www.cloos.de (Cloos) www.metaalstraat.nl (ABB) www.rolan-robotics.nl (OTC) www.yaskawa.eu.com (Yaskawa-Motoman)
Veiligheid Bij de meeste lasrobotinstallaties maakt de lasrobot zelf nog maar een klein deel uit van het totale investeringsplaatje. Het merendeel wordt besteed aan portaalconstructies, voordraaitafels of baanverplaatsingen en opspansystemen, manipulatoren en veiligheidscomponenten. Op dat gebied speelt de veiligheid van medewerkers een belangrijke rol. De branchevereniging RAB (Robotics Association Benelux) heeft zich sterk gemaakt voor de ontwikkeling van een keurmerk voor robotintegrators die hun robotsystemen volgens strenge veiligheidseisen leveren. Ondanks het feit dat de RAB inmiddels is opgeheven, levert het Safety keurmerk in ieder geval de garantie van een veilige installatie. Het NIL wil de doelstellingen van de branchevereniging voortzetten voor alleen de lasrobotintegrators. Gesprekken daarover lopen inmiddels.
19
MARKT
april 2012
MARKT
april 2012
Inzet lasrobots nog niet optimaal STEEDS VAKER MAKEN BEDRIJVEN GEBRUIK VAN LASROBOTS. LASROBOTS WERKEN NAUWKEURIGER EN EEN STUK SNELLER. OP DIE MANIER BESPAART MEN VEEL WERK EN ZELFS NAAR HET BUITENLAND UITBESTEED WERK HAALT MEN WEER TERUG NAAR NEDERLAND. TOCH IS HET RENDEMENT VAN EEN LASROBOT IN EEN GROOT AANTAL WERKPLAATSEN NOG LANG NIET OPTIMAAL. door Corné Houwaard, tekst en fotografie e Techni-Show vormt het decor voor een gesprek met twee deskundigen uit het werkveld. Karel van Vlastuin van RobWelding en Tonny Clement van Clement Connecting draaien al een aardig tijdje mee in de wereld van de lasrobots. Als geen ander weten ze wat er bij de implementatie van een lasrobot binnen een bedrijf komt kijken. Karel: “Veel bedrijven schaffen een lasrobot aan, maar worden vervolgens een beetje aan hun lot overgelaten.” Tonny kan dat beamen: “Bedrijven denken uit de problemen te zijn zodra ze een lasrobot aanschaffen, maar vaak beginnen de problemen dan pas.”
Feestje of nachtmerrie? Karel helpt vooral klanten om een start te maken van handmatig lassen naar robotlassen. Hij levert de lasrobot, maar geeft ook begeleiding en ondersteuning, denkt mee over de aanpak en helpt de robot aan te passen voor andere productieprocessen. Bij Tonny, van oorsprong docent en oud-eigenaar van een lasbedrijf met lasrobots, ligt het accent vooral op kennisoverdracht. Tonny hamert op een gedegen opleiding zodat werknemers zelfstandig met de apparaten aan de slag kunnen. “Mensen zijn niet goed genoeg opgeleid om met een robot te werken en een robot te kunnen programmeren. Dat is absoluut het grootste struikelblok.” Tonny: “Ik heb wel eens een presentatie gegeven met de titel: ‘Een lasrobot, feestje of nachtmerrie?’. Het is een feestje als iedereen er graag mee werkt en er geld mee verdiend wordt. Maar het is een nachtmerrie als zo’n ding stilstaat, want dan is die investering niet rendabel.” Het gebeurt volgens de beide kenners nog regelmatig dat een lasrobot aangeschaft is voor een seriematige order. Maar zodra de opdracht klaar is, staat de robot óók stil. Men weet niet hoe de robot aangepast kan worden naar kleinere series of andersoortige producten. Karel: “Ik ga vaak
20
met zo’n klant in gesprek. Moet ik misschien helpen om een mal of een programma te maken? Daar zit toch steeds nog heel veel angst bij bedrijven.”
Zoektocht “Dat is best een zoektocht voor de klant: hoeveel geld mag het kosten om dat programma te maken?” vervolgt Karel. “Je kunt ook voor een kleinere serie een programma maken, maar dan moet je iets vaker omstellen. Het voordeel is dat je dan toch gewoon rendement kunt maken met die machine. Juist in een rustige periode heb je daar de tijd voor.” In de praktijk krijgen werknemers nog te weinig de ruimte om ervaring op te doen met een lasrobot. Karel: “Stel tijd en ruimte ter beschikking om dat proces nog beter onder controle te krijgen. Als je meerdere mensen opleidt, dan kunnen ze ook van elkaar leren.” Nu is de realiteit dat er vaak geen tijd beschikbaar is, of vrijgemaakt wordt. Uit gemakzucht grijpt men dan sneller terug op oude handmatige lasprocessen dan dat er tijd wordt vrijgemaakt om de robot te programmeren.
Robot steeds intelligenter Gelukkig wordt de besturing van de lasrobot, mede door de toenemende ‘robotisering’ in West-Europa, steeds flexibeler. Karel: “Je kunt er meer mee. Je kunt makkelijker switchen tussen programma’s en onderdelen van programma’s. Als je een mal maakt of laat maken, dan kan daar een klein en een groot model in. Je kan nu veel makkelijker wisselen tussen die modellen.” Bij veel bedrijven bestaat namelijk nog de gedachte dat een robot één product beheerst. Maar dat is niet meer zo. “Er zit steeds meer intelligentie in een robot, zodat het apparaat op verschillende manieren kan kijken naar wat het voor zich heeft liggen. Dat is iets wat wij als leverancier wel aan de klant uit moeten leggen en soms gewoon voor moeten doen.”
Over Karel van Vlastuin (links)
Over Tonny Clement (rechts)
Karel van Vlastuin (44) werkt al zo’n 25 jaar met lasrobots. Eerst binnen het familiebedrijf, maar in 2006 begon hij voor zichzelf en startte hij zijn bedrijf RobWelding. Het bedrijf levert lasrobots, verzorgt de installatie en draagt kennis over om koudwatervrees bij klanten weg te nemen.
Tonny Clement (59) is begonnen in het onderwijs. In 1986 begon hij voor zichzelf en had zestien jaar een eigen lasbedrijf, waar vooral met lasrobots gewerkt werd. In 2002 begon hij met Clement Connecting. In die hoedanigheid adviseert hij bedrijven over de inzet van lasrobots, is hij technisch adviseur voor Rolan Robotics en verzorgt hij certificering binnen bedrijven.
Werkgelegenheid niet in gevaar Op het moment dat een lasrobot rendabel wordt ingezet, hoeven werknemers niet automatisch voor hun baan te vrezen. Beide deskundigen zijn het er over eens dat de inzet van lasrobots juist werkgelegenheid oplevert. “Eigenlijk zie je altijd dat als bedrijven beginnen te robotiseren, dat het productievolume dan omhoog gaat. Als er een tweede of derde robot bij komt, dan gaat het bedrijf ook groeien. Zowel in omzet als in het aantal mensen.” Karel noemt een voorbeeld van een klant die in het verleden zijn producten in China kocht. “Hij maakt ze nu zelf met een lasrobot. Die robot zit nu weer zo vol dat hij het toch weer moet uitbesteden. We zijn nu aan het kijken of hij er nog een extra robot naast kan zetten, zodat hij het werk weer uit China terug kan halen. Op die manier kunnen we de productie in West-Europa houden.”
Als het aan Tonny ligt, wordt bij de inzet van lasrobots juist gebruik gemaakt van lasmedewerkers. “De kennis van het lassen in samenwerking met het bedienen van die machine is zo ontzettend belangrijk. Die lasser moet in feite gewoon aan de robot vertellen hoe hij iets gelast wil hebben.” Steeds vaker ziet Tonny dat de lasvolgorde en het grove werk al bij de engineering worden voorbereid. “Je hebt het dan over offline programmeren. Dat is steeds meer in opkomst. Dan is het al bijna klaar, maar dan moet de lasser het bij de robot zelf nog wel even fine-tunen. Maar daarvoor moet je wel absoluut affiniteit hebben met het lasproces.” De realiteit is volgens Tonny echter dat men bij een bedrijf vaak willekeurig iemand kiest om te werken met een lasrobot. “Dat vind ik altijd de meest foute manier van benaderen. Vráág wie ermee wil werken. En zorg dat je zo iemand goed opleidt. Dan maak je van werken met een lasrobot echt een feestje.”
21
MARKT
april 2012
Tien tips voor rendabel werken met lasrobots 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Zorg dat een robotproject gedragen wordt vanuit de bedrijfsleiding. Leid meerdere mensen op, zodat je niet afhankelijk wordt van één individuele medewerker. Geef werknemers de gelegenheid om ermee te oefenen. Leid de juiste mensen op en zorg voor een jaarlijkse opfriscursus. Zorg dat de lasrobot goed geprogrammeerd wordt. Kies verschillende producten uit die geschikt zijn om met een lasrobot te lassen. Kies voor het juiste lasproces. Liefst één proces per robot. Zorg in de werkvoorbereiding voor een maatvaste productie van onderdelen. Kies de juiste configuratie van de lasrobot. Besteed aandacht aan de lasmal. Het maken van een robotlasmal is echt iets anders dan het maken van een handlasmal.
VDS uit Hapert VDS Technische Industrie uit Hapert levert een diversiteit aan metaal- en mechanische bewerkingen. Verder maakt men verbindingen door onder andere lassen, lijmen en klinken. Het bedrijf legt zich toe op middelgrote en grote series van soms eenvoudige, maar meestal complexe metaaldelen, enkelvoudig of samengesteld, waarvoor minimale toleranties gelden. VDS exporteert het merendeel van haar producten, ook buiten Europa. “Door te blijven investeren in automatisering en robotisering zorgen we ervoor dat de omzet jaarlijks verantwoord groeit.” Op de lasafdeling is men van nul naar vier lasrobots toegegroeid. Het bedrijf heeft serieuze plannen om door te groeien naar zes robots op korte termijn. Deze groei is mede te danken aan het feit dat het management mensen de kans geeft om het programmeren goed aan te leren en te onderhouden. Het bedrijf verzorgt regelmatig trainingen hoe een lasrobot te programmeren. André van Beynum Stalinrichting en staalconstructie uit Dodewaard André van Beynum Stalinrichting en staalconstructie uit Dodewaard maakt stalinrichtingen voor de agrarische sector en loodsbouw. Sinds 2006 heeft Van Beynum voor honderdduizend euro een lasrobot aangeschaft om het laswerk van grotere series af te werken en de standaard stalinrichting te lassen. Kleine series en enkelstuks worden nog met de hand gelast. Volgens Van Beynum kan het rendement van de lasrobot zeker nog verbeterd worden, maar dat is wat hem betreft een tijds- en geldkwestie. “Die tijd hebben we nog niet. Maar elk jaar komen we wel weer een paar stapjes verder.” Van Beynum heeft meerdere werknemers in dienst die opgeleid zijn om de lasrobot te programmeren. “Er kan eens iemand ziek zijn en dan zou de robot ook stil komen te staan, hè?”
ABIMIG ® GRIP A LW
two When W hen two b ecome o ne! become one!
ABIMIG ® GRIP A LW The end of gravity!
IHC Handling Systems Yo our contact for Plasma, pulse Mig and Tig to [email protected]
Nieuwe “Low-Weight” Bikox® – tot 50% gewichtsbesparing Korte handgreep GRIP met bolgewricht – optimale hanteerbaarheid Multifunctionele robuuste contacttiphouder – weinig onderdelen, langere levensduur Schroefbaar geïsoleerd gasmondstuk – gegarandeerde positie en snelle wissel Technology for the Welder’s World
www.ihchs.com www.ihchs.com
Souplesse in robottechniek
www.binzel-benelux.com
Gemak dient de veiligste zaak
Complete snij- en lasrobotsystemen: ■ ■ ■ ■
Mig/mag/tig- en plasmalassen Laserlassen en lasersnijden Lasercladden Lijmen, kitten en schroeven
advertentie
INNOVATIE IN ROBOTTECHNIEK Complete handlingtoepassingen:
YASKAWA-MOTOMAN is de trendsetter in de robottechnologie met meer dan 250.000 geleverde robots wereldwijd. Door continu te innoveren kunnen wij u als gebruiker essentiele voordelen bieden. Test onze innovatiekracht en leg ons uw vraagstelling voor. Ons ervaren team staat graag voor u klaar voor een deskundig advies. YASKAWA Benelux BV Tel.: +31 (0)40 289 5500 Mail: [email protected] Web: www.yaskawa.eu.com
22
■ ■ ■ ■
Palletiseren en overzetten Machinebelading Verfspuiten en slijpen Ontbramen en polijsten
T 0229 - 248484
I www.rolan-robotics.com
ROBOTLASSERS
april 2012
'Een robotlasser moet echt analytisch kunnen denken' DE ÉÉN ZOU NIETS ANDERS WILLEN DAN ROBOTLASSEN, DE ANDER BLIJFT OOK HOUDEN VAN HET AMBACHTELIJKE HANDLASSEN. MAAR OVER ÉÉN DING ZIJN ZE HET ROEREND EENS: ROBOTLASSEN LEIDT TOT DE MEEST PRACHTIGE, STRAKKE RESULTATEN. DRIE HANDLASSERS VERTELLEN OVER DE OPLEIDING TOT ROBOTLASSER, WAAR ZE NU MIDDENIN ZITTEN. “IN HET BEGIN WAS HET ECHT EEN DRAMA.” Bertus van der Wal (links) en Dennis Odijk bij hun oefenrobot
door Jaap van Sandijk, fotografie Stefan Schipper ank- en apparatenbouwer Gems in Vorden heeft zijn blik op de toekomst gericht. “Wij moeten meer doen met robotlassen”, zegt Technisch Directeur Rik Grasmeijer. “Dat is bedrijfseconomisch rendabeler.” De opbouw van de eigen robot is op 16 april 2011 begonnen. Maar de aanschaf van een robot alleen is niet voldoende. “Wij hebben ook een opleiding bij de leverancier – Valk Welding – gekocht en hebben bedongen dat we op de werkvloer met een oefenrobot kunnen werken.” Drie werknemers van Gems, uitgekozen op basis van ervaring en motivatie, zijn inmiddels begonnen met de opleiding tot robotlasser en zijn veelvuldig te vinden achter de oefenrobot: hoofd techniek en laspraktijkingenieur (LPI/IWE) Bertus van der Wal en de machinebouwers
24
Dennis Odijk en Bob Wagenvoort. Grasmeijer omschrijft het drietal als een vooruitgeschoven post die een brug slaat tussen productie en engineering. De opleiding van de drie cursisten is opgebouwd uit drie onderdelen: allereerst volgden ze de e-learningcursus ‘Visuele lasnaadbeoordeling bij het robotlassen’, een pilotproject van STODT Toekomsttechniek waarin theoretische kennis centraal staat. Dit onderdeel duurde zo’n twee dagen. Daarna volgde het trio gedurende een week een cursus online programmeren bij de leverancier en gaat het binnenkort nog op een driedaagse cursus offline programmeren. “Online betekent dat je de fysieke robot aanstuurt met een afstandsbediening en offline staat voor het programmeren op de pc, terwijl de robot zelf met iets anders bezig is”, legt Van der Wal uit.
ROBOTLASSERS
april 2012
Verstand op nul Tussendoor oefenen de drie zoveel mogelijk op de oefenrobot. “Ik denk dat het wel een half jaartje duurt voordat je de robot helemaal kent”, schat Wagenvoort. De cursisten zijn nu al een paar maanden aan de gang met de robot. Ze hebben inmiddels geleerd dat regelmatig oefenen cruciaal is. “Je móet dit echt onderhouden, anders vergeet je de meest basale dingen”, zegt Odijk. Hij verwijst naar de feestdagen in december. Toen het oefenen het erbij inschoot omdat de kerstboom en kalkoen alle aandacht opeisten, moest er bij terugkeer achter de oefenrobot flink in het geheugen gegraven worden. Maar hoe beleven de handlassers nu eigenlijk de nieuwe digitale manier van lassen? Staan ze te springen van ongeduld om de robot te programmeren, of geven ze de voorkeur aan het aloude ambacht van handlassen? “Ik vind robotlassen echt honderd procent leuker dan handlassen”, zegt Wagenvoort zonder een seconde na te hoeven denken. “Ik heb niks met handlassen - dat is vooral een kwestie van het verstand op nul zetten. Niks voor mij.” Bertus, al 34 jaar werkzaam bij Gems, vult aan: “Lassers zijn vaak eenlingen, achter die kap. Maar niet iedereen is zo.” Dennis Odijk zegt ook meer plezier te hebben in robotlassen dan in handlassen. Maar hij is wat genuanceerder dan zijn collega. “Honderd procent leuker, nee dat gaat mij te ver. Handlassen blijft een ambacht, een vak. Elke lasser heeft zijn eigen ‘tekening’, zijn eigen gevoel ook. Maar robotlassen heeft wel de toekomst.” Het verschil tussen beide vormen van lassen is enorm, zo ondervonden de cursisten. Vooral in het begin van de opleiding. “Je bent voornamelijk een programmeur”, zegt Wagenvoort, “en dat is zo anders. Je moet de juiste posities van de toorts op de millimeter nauwkeurig programmeren. Dat was in het begin een drama. Je kunt namelijk niet met de hand even bijsturen als het misgaat.” Van der Wal: “Als een hechting springt, raast de robot gewoon door. Daarom is het bij robotlassen heel belangrijk stap voor stap te kunnen werken en ook vooruit te kunnen denken. Een robotlasser moet echt analytisch kunnen denken.” Analytisch denken en programmeren. Dat klinkt alsof robotlassen iets totaal anders is dan handlassen. Toch is dat niet helemaal het geval, weerspreekt Van der Wal. “Een goede robotlasser móet veel ervaring hebben op het gebied van handlassen, juist om vooruit te kunnen denken en om de juiste beslissingen te kunnen nemen als iets misgaat. Je moet goed kunnen beredeneren wat fout kan gaan.” Volgens Dennis Odijk zijn twee eigenschappen echt belangrijk voor de robotlasser-in-spé: “Je moet er open voor staan en je moet goed kunnen lassen. Als dat het geval is, dan is het te leren.” En hoe zit het dan met
(game)computerervaring? De afstandsbediening van een robot – een zogeheten teach pendant – heeft wel heel veel weg van een Playstation controller. “Ik game zelf ook regelmatig, maar dit is toch duidelijk anders”, aldus Odijk. “Een beetje pc-ervaring is inderdaad wel handig. Maar het is vooral een kwestie van regelmatig oefenen. In het begin bedien je de knoppen heel beredeneerd, maar gaandeweg gaat dat steeds meer vanzelf.”
Lering en vermaak Door het precieze programmeerwerk lijkt robotlassen op monnikenwerk. Dat is echter vooral in de beginfase zo, vertelt het drietal. “In het begin is het echt heel lastig om een normale las voor elkaar te krijgen”, zegt Wagenvoort. “Ik dacht weleens: ik ben een halve dag bezig met een las die ik met de hand in vijf minuten maak. Maar als je het eenmaal goed kan, doet de robot juist het werk van een halve dag in vijf minuten. Als je klaar bent met het schrijven van het programma, heb je er geen omkijken meer naar en doet de robot al het werk.” Odijk somt de voordelen van de robot op: “De nabewerking is nihil, de tijdwinst is groot en het resultaat ziet er veel mooier en strakker uit.” Van der Wal wijst nog op een ander belangrijk aspect. “Het draait niet alleen om de robot”, weet hij. “Je moet ook echt heel goede mallen hebben. De lasobjecten moeten op exact dezelfde plek worden aangeboden. Als een mal niet goed is, zal een robot zijn werk ook niet goed doen.” Met nog één onderdeel te gaan (het offline robotlassen) kijken de drie nu al terug op een geslaagde opleiding. Waarin overigens niet alles ter lering was, maar er ook tijd was voor wat vermaak. “We wisten dat een lasrobot op een flinke snelheid kan draaien, dus we daagden onze cursusleider uit om de robot op maximale snelheid te laten bewegen”, vertelt Van der Wal. Dat moment zullen ze niet gauw vergeten. “We stonden gelukkig volgens de veiligheidsvoorschriften op afstand, maar het was een ongelofelijk schouwspel. Wist je dat een robot dan 180 meter per minuut beweegt?” Overigens: als de drie werknemers van Gems straks de offline-opleiding hebben afgerond, staan ze klaar voor de volgende cursussen. “Na deze opleiding MIG/MAG-lassen gaan we ook de cursussen TIG-lassen en snijden volgen”, klinkt het enthousiast. “Dat gaat nog sneller en preciezer.” Wagenvoort heeft er nu al zin in: “We zijn nog niet uitgeleerd, we zijn per slot nog hartstikke jong.” Met een schuin oog naar zijn hoofd techniek: “En Bertus is nog een beetje jong.”
'Het duurt wel een half jaartje voordat je de robot kent' 25
ROBOTPROJECT
april 2012
Ontwikkeling kitrobotsysteem: schoolvoorbeeld van een automatiseringsproject VOOR HET KITTEN VAN ONDERDELEN VAN WARMTEWISSELAARS ONTWIKKELDE BEKAERT IN SAMENWERKING MET VERSCHILLENDE PARTNERS EEN VOLLEDIG GEAUTOMATISEERD SYSTEEM. DANKZIJ EEN GOEDE VOORBEREIDING KON HET NIEUWE KITROBOTSYSTEEM ZONDER NOEMENSWAARDIG OPONTHOUD HET OUDE SYSTEEM VERVANGEN.
door Margriet Wennekes ekaert Combustion Technology in Assen is gespecialiseerd in het produceren van warmtewisselaars, branders en complete vloerketels. Grote merken als Bosch, Wolf en Vaillant maken gebruik van de producten van Bekaert. Vanwege de toenemende vraag en de behoefte aan meer flexibiliteit in het productieproces, heeft Bekaert in samenwerking met Rolan Robotics en Wiltec een project opgestart om tot een gerobotiseerde totaaloplossing te komen. “De goede samenwerking met de technische mensen van Bekaert in het voortraject en de uitvoering van het project zijn goede voorbeelden van hoe het in de praktijk zou moeten”, aldus Hans Stam van Rolan Robotics.
Kitten van lamellen Projectleider Geertjan Kooitje is manager Engineering & Technical Support bij Bekaert: “We zijn begonnen met een tijdsstudie, als onderdeel van een VSM (Value Stream Mapping). We hebben daarin de toegevoegde waarde voor de klant centraal gesteld. Uit dit onderzoek bleek dat er veel winst te behalen viel als we de opbouw van de warmtewisselaars verder zouden automatiseren.” Kooitje legt uit dat de warmtewisselaars zijn opgebouwd uit een aantal lamellen, ook wel leden genoemd. Dit zijn uit aluminium gegoten onderdelen die voor de warmteoverdracht zorgen. “Voor het samenstellen van een warmtewisselaar worden de leden eerst nauwkeurig op elkaar gekit en vervolgens met trekstangen stevig aan elkaar verbonden. Je begint met een backlid, vervolgens krijg je een aantal middenleden en je eindigt met een frontlid. Het aantal leden bepaalt de capaciteit van de warmtewisselaar. Daarna wordt de condensbak aan dit product gemonteerd.” De kitrand dient voor de afdichting tegen rookgassen en moet nauwkeurig de contouren van de lamellen volgen. In de oude situatie werkte Bekaert met een speciaal hiervoor ontwikkelde machine, die relatief veel onderhoud nodig had en een beperkte flexibiliteit bood.
ROBOTPROJECT
april 2012
Verschillende partijen
Alleen maar voordelen
Met het oog op de gevraagde capaciteitsuitbreiding, een vergroting van de efficiency en de wens om meer typen producten te kunnen vervaardigen, heeft de projectgroep verschillende concepten onderzocht. Kooitje: “We hebben in dit project twee partijen bij elkaar gebracht: Rolan Robotics, onze huisleverancier van (las)robots, en Wiltec, die lijm- en kitapplicaties levert. De kitrobot moest namelijk gaan samenwerken met een systeem voor automatische kitdosering.” Uiteindelijk heeft de projectgroep gekozen voor een transportbandconstructie. Op deze band kunnen diverse shuttles worden geplaatst. “Een shuttle is een productdrager die door de robot wordt herkend en waarop de warmtewisselaar wordt opgebouwd. Voor alle klantspecifieke typen condensbakken en warmtewisselaarpakketten zijn er aparte shuttles.”
Al met al kan Bekaert met de nieuwe kitrobot meer producten vervaardigen in dezelfde tijd. Vergeleken met de oude situatie is het systeem bovendien nauwkeuriger, betrouwbaarder en minder storingsgevoelig. Ook de flexibiliteit van het productieproces is enorm toegenomen, een belangrijk aspect met het oog op de productie van nieuwe typen wisselaars.
Verhuizing in een middagpauze Nadat de directie haar goedkeuring had verleend en de investeringsaanvraag was gehonoreerd, is de kitinstallatie opgebouwd bij Rolan Robotics. Ernst Mandema en Hette Mollema, twee proces-engineers en tevens robotprogrammeurs van Bekaert, maakten deel uit van het projectteam en waren nauw betrokken bij het ontwikkelen van de software. In november 2011 werd bij Rolan een Functional Acceptance Test (FAT) uitgevoerd. “We hebben nog een aantal aanpassingen gedaan in verband met de veiligheid voor de operators. Het uiteinde van de transportbaan was namelijk nog niet helemaal veilig”, vertelt Kooitje. Intussen werden in de fabriekshal van Bekaert de nodige voorbereidingen getroffen voor de omschakeling van de oude productiemethode naar de nieuwe. “We hebben de oude machine verplaatst naar de andere kant van de hal. Op die plek was echter geen kraangedeelte: de kraan is nodig om de producten op de montagekar te plaatsen. We hebben toen een kraan gehuurd, die tevens de hele machine kon verplaatsen. In een middagpauze hebben we het hele systeem verhuisd, waardoor onze productie nauwelijks stil heeft gelegen.”
Elk product (dus elke contour) zit nu in het systeem en wordt herkend door de robot Kinderspel In het project is ook de nodige aandacht besteed aan werkplekinrichting, ergonomie en veiligheid. De robot wordt afgeschermd door een kooiconstructie, voorzien van lichtschermen en een schuifdeur. Ook de producthandling is aangepakt. “We hebben een elektronisch liftsysteem van Zumpolle aangeschaft voor het oppakken en plaatsen van de leden op de shuttle. De leden wegen per stuk zo’n 16 tot 28 kg. Met het liftsysteem wordt het kinderspel om de leden op te tillen en te plaatsen. Ook is er een rollenbaan voor de zware vaten met 200 liter kit. Het personeel op de werkvloer is alleen maar positief over alle veranderingen”, constateert Kooitje tevreden.
Herkenning contouren
De kitrobot ziet eruit als een lasrobot, maar in plaats van een lastoorts heeft hij een nozzle die de kit aanbrengt. Aan de robot is een volumetrisch kitdoseringsysteem gekoppeld.
Na het opbouwen van de nieuwe gerobotiseerde installatie is bij Bekaert een Site Acceptance Test (SAT) uitgevoerd, waarna nog een aantal sensoren moest worden bijgesteld. “Ernst en Hette hebben alles geprogrammeerd. Elk product (dus elke contour) zit nu in het systeem en wordt herkend door de robot. Het systeem stopt automatisch als een verkeerd lid wordt opgelegd of bij teveel leden. Eigenlijk kan er niks misgaan.” Geertjan Kooitje, Hette Mollema en Ernst Mandema bij de kitinstallatie
Aanbrengen kit langs de contouren van een lid van een warmtewisselaar
26
27
RUBRIEK
april 2012
DELASGROEPENENHUNAGENDA Lasgroep Noord (LGN) Plaats van samenkomst: Rsg De Borgen; Waezenburglaan 51a; Leek
™
™
NIEUW!
3M Speedglas 9100 FX Laskappen De nieuwe ‘flip-up’ oplossing voor lassers
Lasgroep West (LGW) Plaats van samenkomst: Tata Steel Training Centre; Rooswijklaan 61; 1951 MH Velsen-Noord Lasgroep Oost (LGO) Plaats van samenkomst: Sg Sprengeloo; Sprengenweg 81; Apeldoorn Lastechnische Discussiegroep Rotterdam (LDR) Plaats van samenkomst: Applus-RTD; Delftweg 111; Rotterdam Zeeuwse Lasgroep (ZLG) Plaats van samenkomst: Wisselend, voor meer informatie kijkt u op zeeuwselasgroep.nl Lasgroep Zuid (LGZ) Plaats van samenkomst: Stedelijk College; Avignonlaan 11; Eindhoven Lasgroep Zuid-Limburg (LZL) Plaats van samenkomst: Amerikalaan 35; Maastricht-Airport
Uw Veiligheid
Activiteiten bij de lasgroepen Lasgroep Noord (LGN) 12-04-2012 Het nut van gloeien 10-05-2012 Aluminium lassen en kwaliteitsbeoordeling 07-06-2012 Het leggen van pijpleiding in de Noordzee Lasgroep Oost (LGO) 26-04-2012 Werken is gezond, door 5xBeter 07-06-2012 Bedrijfsbezoek Machinefabriek Boessenkool in Almelo Lasgroep West (LGW) 26-04-2012 Excursie naar HGG Middenmeer Lastechnische Discussiegroep Rotterdam (LDR) 17-04-2012 Virtueel lassen, door Frank Smit 22-05-2012 Lijmen maar!, door Frederik de Wit 16-06-2012 Feest ter gelegenheid van 60 jaar LDR
Zeeuwse Lasgroep (ZLG) 10-05-2012 Lijmen Lasgroep Zuid (LGZ) 17-04-2012 Algemene ledenvergadering 29-05-2012 Excursie Pats Boem Show, Wolfgang Reis van Westfalen Gassen 05-06-2012 Realisering overkapping Rotterdam CS
rmd e e h c bes adelijk d e Go n sch ok tege lasro
Lasgroep Zuid-Limburg (LZL) 03-04-2012 Construction Products Directive (CPD), door Roy van de Schoor 24-04-2012 Geen brug te ver, door Jeroen Bodt 01-06-2012 Bandslang Heuvelland voor bestuur en leden Lasgroep Vlaanderen Plaats van samenkomst Wisselend, voor meer informatie kijkt u op www.bil-ibs.be/lasgroep-vlaanderen
Meer informatie over alle activiteiten is op te vragen bij het NIL, Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer. T 088 400 85 60, F 079 353 11 78, E [email protected]. Actuele informatie staat op www.vakbladlastechniek.nl en op www.nil.nl/algemenelasinfo
28
Onze
3M™ Speedglas™ 9100FX Air Laskap met 3M™ Adflo™ Ademhalingsbescherming
Kracht
Ervaar de toekomst in lasbescherming! De Speedglas 9100FX laskap is voorzien van een veel groter zichtvlak. Bovendien is de totale kap opnieuw ontworpen voor extra comfort.
t Uniek opklapmechanisme voor slijpen en voorbereidende werkzaamheden t Meer comfort door verhoogde balans en stabiliteit t Uitstekende optische eigenschappen t Betere bescherming van oren en nek, dus veiliger t Gepatenteerde instelling voor hechtlassen t Lasfilter met donkerkleuren 5, 8, 9-13, gevoeligheids- en vertragingsinstellingen. Ervaar het zelf en vraag een gratis test aan.
Protection
3M Belgium N.V. - www.3MSafety.be - E-mail: [email protected] - tel.02 722 5310 3M Nederland B.V. - www.Speedglas.nl - E-mail: [email protected] - tel. 071 5 450 365
TECHNIEK
april 2012
Goede lasmal essentieel voor inzet lasrobot EEN GOEDE LASMAL VOOR EEN LASROBOT IS DOORDACHT ONTWORPEN, NIET ALLEEN REKENING HOUDEND MET DE ROBOT EN HET TE MAKEN PRODUCT, MAAR OOK MET DE BEDIENER VAN DE ROBOT. BEN GERAERTS IN BERGEIJK, GESPECIALISEERD ONTWERPER EN PRODUCENT VAN LASMALLEN LATEN WE HIEROVER AAN HET WOORD. door Maurice Mol e aanschaf van een robotinstallatie is iets voor de lange termijn en heeft een grote impact op een bedrijf. Het is dan ook belangrijk dat een bedrijf voor honderd procent achter een dergelijke beslissing staat. De werkwijze in de productie en ook de producten zelf moeten vaak worden aangepast en geschikt worden gemaakt om het robotlassen te kunnen optimaliseren. Een goede mal, waarin het product wordt samengesteld, gemanipuleerd en gelast, is daarbij essentieel.
Specialist in ontwerp en vervaardiging lasmallen De metaalsector is in de Brabantse Kempen sterk vertegenwoordigd. Philips en DAF zijn hier als opdrachtgever vanouds bekende ondernemingen. Tegenwoordig is ASML in deze regio een van de belangrijke spelers op hoogkwalitatief machinegebied. In dit deel van Nederland vindt men dan ook veel plaatverwerkende bedrijven met grotere aantallen lasrobots. Bij zo`n bedrijf heeft Ben Geraerts jarenlang ervaring opgedaan als manager productie alvorens in Bergeijk zijn eigen onderneming te starten met adviezen voor productie-efficiency en het in eigen beheer ontwerpen en vervaardigen van lasmallen. Ben Geraerts ontwierp voorheen al de lasmallen voor de lasrobots in het bedrijf waar hij werkte en stelde ze ook zelf samen. Nu kunnen bedrijven als klant van zijn diensten gebruik maken en vertelt hij vol enthousiasme over zijn vak. “De organisatie rond de boog en de te lassen verbinding is cruciaal voor de efficiency van het laswerk, zowel in kwantitatieve als kwalitatieve zin. Een goede lasmal, het unieke deel van de installatie dat volledig dient te zijn aangepast aan het te lassen product, is daarbij logischerwijze van groot belang.”
De mal is gebouwd op een stijve plaat waarin alle te bevestigen onderdelen in lasergesneden sleufgaten zijn gepositioneerd. De lasmal moet aan een aantal eisen voldoen. • Hij moet gemakkelijk te beladen en te ontladen zijn. • Hij moet zorgen voor een goede bereikbaarheid voor de toorts. • Bewegende delen moeten worden afgeschermd tegen lasspatten. • Er moet sprake zijn van een doordachte plaatsing van de snelspanners. • Het is belangrijk dat de maatvoering blijvend goed is. • Ook aan de bediener moet gedacht zijn. Want de mal moet niet alleen zijn aangepast aan de lasrobot en het product, maar ook aan de werkwijze van de bediener.
30
TECHNIEK
april 2012
Lange wachttijden voorkomen
De constructie van de lasmal
Dat de mal doordacht moet zijn voor zowel de robot, het product als de bediener klinkt logisch, maar behoeft toch enige toelichting. “Als voorbeeld: soms is het beter in plaats van de robot een half uur achter elkaar te laten lassen het laswerk op te delen in twee fasen van een kwartier. De bediener kan dan tijdens het lassen ook aan de gang blijven en gedurende de lascyclus de volgende lasbewerking voorbereiden. Lange wachttijden voor de bediener en de robot zijn ongewenst.”
De organisatie rond de lasmal met de te lassen onderdelen is ook een belangrijke factor. Van de in elkaar te lassen onderdelen mag er niet één vergeten worden. Kleinere onderdelen moeten gemakkelijk grijpbaar in voorraadbakjes op een logische plek klaar liggen. Om fouten te vermijden moet de mal bedieningsvriendelijk van opzet zijn. Dat is volgens Ben Geraerts elke keer weer anders: “Er is geen eenvoudig recept voor. Verder hebben we bij het lassen nou eenmaal te maken met vervorming, waardoor een product door de ingebrachte warmte en krimp klemvast kan komen te zitten. Met de manier van opnames, aanslagen en inklemmen moet je daarmee van tevoren rekening houden. Dat is een kwestie van ervaring, die je alleen in de praktijk kunt opdoen.” Al bij de aanschaf van de lasrobot en de daarbij behorende configuratie moet men rekening houden met de soort producten en de wijze waarop de lasmallen aan de (draai)tafels bevestigd worden. “Als je met de lastoorts ook van onderaf wilt komen moet je zorgen voor bereikbaarheid van onder de mal. Dan is een frame met open ruimte nodig. Daar is niet altijd aan gedacht en dan heb je een probleem. Nog te vaak wordt de keuze bepaald aan de hand van een eerste te lassen product en zijn de latere mogelijkheden voor de inzet van een robot onnodig beperkt.”
Lasmal altijd speciaal, maar wel een betaalbare zaak Uiteraard spelen de kosten van een lasmal een rol. Er worden uit kostenbesparing mallen gemaakt die uit meerdere uitwisselbare delen bestaan voor op elkaar gelijkende, maar qua vorm of maat verschillende producten. “Ik probeer mijn klanten ervan te overtuigen dat je beter een goed uitgekiende mal voor de afzonderlijke producten kunt gebruiken, want het samenstellen met uitwisselbare componenten maakt de zaak ingewikkelder en het resultaat is meestal dat je niet meer aan alle hiervoor genoemde voorwaarden kunt voldoen.” Een lasmal is in principe altijd een prototype dat in één keer goed moet zijn. Dat is de uitdaging voor de leverancier van de mal en de kick voor mallenmaker Ben Geraerts. Door zijn jarenlange ervaring en werkwijze is dat geen probleem. Verder hoeft een lasmal volgens Geraerts niet altijd veel geld te kosten. “Alles is afhankelijk van het soort te lassen product, maar met een goed advies van de mallenbouwer, met de specialisatie, ervaring en het relatief eenvoudige tekenwerk zonder kostbare ontwerpafdeling, blijft een functionele lasmal uiteindelijk een betaalbare zaak.”
31
TECHNIEK
april 2012
april 2012
TECHNIEK
Robotlassen van
aluminium
HET GEROBOTISEERD LASSEN VAN ALUMINIUM VRAAGT EXTRA AANDACHT VERGELEKEN MET HET LASSEN VAN STAAL. DAT HEEFT TE MAKEN MET DE FYSISCHE EN MECHANISCHE EIGENSCHAPPEN VAN ALUMINIUM. DIT ARTIKEL GEEFT INZICHT IN DE SPECIFIEKE AANDACHTSPUNTEN EN DE GEVONDEN OPLOSSINGEN.
door Bart Verstraeten, Belgisch Instituut voor Lastechniek oordat we ingaan op de ontwikkelingen van robotlasprocessen en hun toepassingen, is het goed om even stil te staan bij de specifieke moeilijkheden en aandachtspunten bij het lassen van aluminium. Die moeilijkheden zijn te wijten aan de fysische en mechanische eigenschappen van aluminium.
Robotlassen van aluminium Bij het gerobotiseerd lassen van aluminium nemen we vooral het MIG-lasproces in beschouwing. Ook hier gelden weer een aantal aandachtspunten om het lassen vlot te laten verlopen. Vooral het draadaanvoersysteem moet grondig bekeken worden.
Eigenschappen van aluminium en de gevolgen voor het lassen Een eerste belangrijke eigenschap van aluminium is de oxidehuid. De aluminiumoxidehuid geeft het aluminium zijn goede corrosieweerstand maar zorgt tegelijk voor heel wat lasproblemen. Deze problemen zijn terug te voeren op de eigenschappen van de oxidehuid: het smeltpunt dat boven de 2000°C ligt, terwijl het aluminium zelf smelt op 660°C; het feit dat de oxidehuid vocht aantrekt en dat ze elektrisch isolerend is. Het is dan ook van groot belang dat de oxidehuid, liefst zo kort mogelijk voor het lassen, grondig verwijderd wordt. Wordt dit niet gedaan, dan kan dit leiden tot overmatige porositeit in de las, bindingsfouten en insluitsels. Verder geleidt aluminium de warmte veel beter dan bijvoorbeeld staal. Om die reden moet de warmte-inbreng, ondanks het veel lagere smeltpunt van aluminium, toch iets hoger genomen worden. Ook het krimpen na het lassen verdient extra aandacht: aluminium laat een grotere krimp zien dan staal. Tot slot zijn er metallurgische eigenschappen waarmee men rekening moet houden. Sommige aluminiumlegeringen zijn bijvoorbeeld warmscheurgevoelig, waarbij het van groot belang is om het juiste type toevoegmateriaal te kiezen. Of ze zijn thermisch hardbaar, waardoor er na het lassen eventueel een extra gloeibehandeling nodig is.
• Doordat de aluminiumdraad ‘zacht’ is dient er een 4rolsdraadaanvoersysteem gekozen te worden met afgeronde aanvoerrollen. • De zachtere draad verhoogt ook het knikgevaar van de draad in het slangenpakket, waardoor een push-pulldraadaanvoersysteem aanbevolen is. • Ook het contacttipje moet specifiek voor aluminiumdraad geschikt zijn.
32
Wisselstroom Naast het klassieke sproeiboog- of pulslassen op gelijkstroom heeft er vooral een grote ontwikkeling plaatsgevonden door de opkomst van de MIG-stroombronnen op wisselstroom. Het voordeel van het wisselstroomlassen zit in het feit dat de draad ook negatief gepoold wordt, waardoor er naast een verbeterde controle van warmte-inbreng en inbranding ook een extra zuiverende werking van de boog verkregen wordt. De lagere warmte-inbreng komt ook de vervorming van de gelaste stukken ten goede. Verder kunnen er grotere spleetbreedtes overbrugd worden en kunnen er platen van minder dan 1 millimeter dikte gelast worden. De MIG-las kan met dit proces het uiterlijk hebben van een TIG-las, waarbij men met MIG-lassen toch een beduidend hogere processnelheid bereikt.
Hogere productiviteit Een hogere lasproductiviteit kan gerealiseerd worden door tandemlassen toe te passen. Hierbij worden twee draden, elk gekoppeld aan een afzonderlijke stroombron, naar één lastoorts gevoerd. De productiviteitsverhoging zit vooral in een verhoogde lassnelheid of een verhoging van de neersmeltsnelheid (aantal kilogram per uur). Een voorbeeld: de lassnelheid bij het robotlassen van aluminiumkathodes voor de zinkindustrie, wat eerder gebeurde met het klassieke MIG-lasproces, werd met dit proces verhoogd van 0,55 m/min naar 1,7 m/min. Bijkomend voordeel van de verhoogde lassnelheid is de lagere warmte-inbreng, waardoor ook minder vervorming optreedt na het lassen.
Kwaliteitsbewaking Digitalisering van het lasproces geeft steeds geavanceerdere mogelijkheden om de kwaliteit te bewaken. Zo worden onder meer de lasstroom, spanning, draadsnelheid enzovoort, continu gemeten en opgeslagen. Bij vergelijking met de ingestelde parameters kunnen afwijkingen aan het licht komen. De stukken gelast met afwijkende parameters kunnen achteraf verder geëvalueerd worden. De nieuwe digitale lasstroombronnen bieden veel voorgeprogrammeerde parameters, specifiek afgestemd op één materiaalsoort, met een perfecte afstemming van inbranding en neersmeltsnelheid. Het resultaat is dat men een veel betere laskwaliteit bereikt op het gebied van het gerobotiseerd lassen van aluminium.
33
COLUMN
april 2012
NIL-WP Select is nu beschikbaar voor bedrijfsdeelnemers de nieuwe internetsoftware NIL-WP Select is voor onze bedrijfsdeelnemers in twee versies beschikbaar • De basisversie met snap-shot functie is verkrijgbaar voor de eenmalige ledenprijs van
€ 395, excl. btw Bij de basisversie kunt u zelf WPS’en aanmaken en uit de bestaande NIL Database WPS’en data kopiëren en vervolgens aanpassen. De basisversie is beschikbaar voor één gebruiker. Voor de snap-shot functie moet u over een eenvoudig software programma Snagit (ca. €49,-) beschikken. Dit programma kunt u ook voor andere doeleinden gebruiken. Snagit is een uitgebreide versie van het Windows 7 programma “snipping tool”.
• De uitgebreide versie met snap-shot functie is verkrijgbaar voor de eenmalige ledenprijs
€ 695, excl. btw Bij de uitgebreide versie krijgt de bedrijfsdeelnemer een aparte internetlocatie en kunt u als gebruiker zelf uw stamgegevens wijzigen indien u dit wenst. Voorbeelden van stamgegevens zijn specifieke lastoevoegmaterialen, basismaterialen en warmtebehandelingen. De uitgebreide versie krijgt een licentie voor drie gebruikers. Het toewijzen, door de gebruiker(s), van leesrechten aan derden maakt deel uit van de uitgebreide versie.
Moderne tijden Modern Times, wie kent de stomme film van Charlie Chaplin niet? De film ontstond in de jaren 1933-1936 en ging in première op 6 februari 1936. Voor de jongeren die deze film misschien niet kennen, via YouTube is de film gemakkelijk te downloaden. In de film wordt de draak gestoken met de werkomstandigheden van de massa. De zwerver Charlie werkt aan de lopende band die door camera’s en beeldschermen constant wordt bewaakt. Bij Charlie, die steeds moeren aan het vastdraaien is, slaan op zeker moment de stoppen door. Beroemd is de scene waar hij tussen tandwielen door draait en weer terugkomt op de lopende band. Daar blijft hij niet lang en belandt op straat. Hij valt vrouwelijke passanten lastig met zijn sleutels, rent terug naar de fabriek als hij door de politie wordt achtervolgd en weet in de haast toch nog even de prikklok te bedienen. De film is een aanklacht tegen het verlies aan individualiteit als gevolg van anonimiteit en mechanische monotonie door de voortschrijdende industrialisatie. De lopende band is in de massaproductie niet meer weg te denken, maar een groot deel van het monotone werk is overgenomen door robots. Zou Chaplin hiermee tevreden kunnen zijn, als hij nog zou leven? Industrialisatie en mechanisatie hebben welvaart gebracht en geen werkeloosheid, zoals velen verwacht hadden. Niet dat het in Europa zo goed gaat, maar toch hebben we niet te klagen vind ik. Maar hoe zit het
nu met het individu? Is hij of zij nog even anoniem en eenzaam als de lopendebandwerkers van Chaplin? Heeft de mobiele telefoon daarin verbetering gebracht? Voor het individu zeer zeker, die kan Jan en alleman lastig vallen op elk moment van de dag en waar hij of zij zich ook bevindt. Ik erger me echter aan al die telefoongesprekken in openbare ruimten, bijvoorbeeld een treincoupé, en met mij vele anderen, waaronder Youp van 't Hek. Youp heeft een fraaie oplossing gevonden om de eerste beller tot de orde te roepen. Begin zelf zogenaamd een telefoongesprek en ga, als de ander harder gaat praten, ook zelf steeds harder in je telefoon staan schreeuwen. Doe het zo dat de andere passagiers in de gaten hebben wat je aan het doen bent en hoop dat zij ook hun mobieltje pakken en meedoen. Wacht dan tot de eerste beller de brutaliteit heeft om je te vragen of je wat zachter kunt praten, omdat hij in gesprek is. Je reageert dan met 'sorry ik ben in gesprek' en je gaat gewoon door met je fakegesprek. Tien tegen een dat de eerste beller kwaad wegloopt en dan kunnen jij en de andere passagiers in alle rust de reis voortzetten. Chaplin zou er een mooie film van gemaakt kunnen hebben.
Lastechniek #5 verschijnt in mei 2012 Wanneer u, als bedrijfsdeelnemer van het NIL, graag meer over deze internetfaciliteit wilt weten of als u een demonstratie binnen uw bedrijf zou waarderen, vul dan het aanvraagformulier in op: http://www.nil.nl/formulier/naam/NILWPSelect WP Select is een programma waarmee u eenvoudig lasmethodebeschrijvingen opstelt op basis van
eigen ervaringen en inzichten maar ook door de aanwezigheid van een groot aantal WPS’en die in de loop der jaren door de Commissie van Deskundigen in opdracht en onder toezicht van het NIL zijn opgesteld: de NIL Database met meer dan 1500 WPS’en. Aan elke ingevoerde WPS binnen de NIL Database ligt een goedgekeurde lasmethodekwalificatie (LMK=WPQR) ten grondslag.
Het thema is opleidingen en onderwijs. Voor redactionele bijdragen en advertenties kunt u ons bellen 071 589 56 44 of e-mailen: [email protected] 35
RUBRIEK
april 2012
Gorinchem, 6, 7 en 8 november 2012 Dé week voor:
Openingstijden: 13.00 - 21.00 uur
© {
~{ }{x{z w {xz}{y~{{
Naam: Erik ter Horst - Leeftijd: 43 jaar - Functie: Lasrobotprogrammeur en lasser bij Almi Machinefabriek B.V. te Vriezenveen
©
{} { w}{
{ door Margriet Wennekes, fotografie Stefan Schipper
© {} w {
Wat houdt je werk precies in? Samen met een collega ben ik verantwoordelijk voor het laswerk binnen het bedrijf. Mijn collega neemt vooral het handlaswerk voor zijn rekening en ik houd me bezig met het bijsturen van de planning en het programmeren van de lasrobots. Verder ben ik al een paar keer ‘uitgeleend’ aan Yaskawa om bij andere bedrijven de inzet van lasrobots te optimaliseren. Naast Yaskawa werken we bij Almi trouwens ook met lasrobots van Panasonic en ABB.” Hoe ben je lasrobotprogrammeur geworden? “Ik ben begonnen als handlasser en heb lasdiploma’s niveau 1 tot en met 3 behaald voor MIG/MAG, BMBE en TIG, plus een aantal certificaten. Toen ik bij Almi in aanraking kwam met robotlassen sprak dat mij ook aan en op eigen initiatief ben ik me daar meer in gaan verdiepen. Dat doe je natuurlijk ook alleen maar als je het leuk vindt.” Je werkt al meer dan twintig jaar bij Almi. Waardoor bevalt het zo goed? “Dat komt vooral door de manier van werken. We werken als een team met elkaar en voor elkaar. De kerngroep van vaste mensen draagt Almi een warm hart toe, wat erg motiverend werkt. Wat ik ook positief vind, is dat Almi veel aandacht heeft voor opleiding en ontwikkeling. In samenwerking met STODT is er bijvoorbeeld een e-learningmodule ontwikkeld voor visuele lasnaadinspectie. Deze module leert mensen die met lasrobots werken hoe ze de kwaliteit van de las kunnen beoordelen. Verder werkt Almi samen met Yaskawa om de opgedane kennis over te dragen aan andere bedrijven. Ik krijg ook de kans om bij anderen in de keuken te kijken en dat is altijd erg leerzaam.” Moet je goed kunnen lassen om een goede lasrobotprogrammeur te zijn? Ja, volgens mij wel. Als je een robot moet leren lassen maar geen verstand hebt van het lassen zelf, dan bereik je nooit de beste laskwaliteit. Alleen als alle randvoorwaarden ideaal zijn, bijvoorbeeld op een vakbeurs, kun je ook
© y
wy { z{ {
z{ © y
wy { w|{{ © ~{ d_bEX_b
Evenementen
HAL
HARDENBERG GORINCHEM VENRAY
Evenementenhal Gorinchem Franklinweg 2 4207 HZ Gorinchem T 0183 - 68 06 80 F 0183 - 68 06 00 I www.evenementenhal.nl E [email protected]
Ons evenement. UW MOMENT.
met weinig skills een goed lasresultaat bereiken. De praktijk is echter altijd anders. De kennis en kunde van een ervaren handlasser is dus nog steeds nodig. Zelf blijf ik ook handlassen om de oefening en het gevoel te houden.” Wat maakt het werken met lasrobots aantrekkelijk? “Een handlasser kan nooit zo strak lassen als een lasrobot en ook niet zo lang achter elkaar. De lasrobot werkt volcontinu en met grotere snelheid. Wat ik aan mijn werk ook mooi vind, is dat ik voor het maken van een nieuw product betrokken wordt bij het ontwikkelen van de lasmal voor de lasrobot. De engineer maakt een basisontwerp dat we samen bekijken en aanpassen. Als het dan gelukt is geeft dat een goed gevoel.”
Hoe zie jij de toekomst van het lassersvak? “De automatisering neemt steeds verder toe en ik denk dat daarin de toekomst ligt voor Nederlandse bedrijven. Veel handwerk verdwijnt naar de lagelonenlanden. Speciaal werk voor handlassers houden we wel, maar als het om seriewerk gaat is snelheid (naast kwaliteit) heel belangrijk. Dat kun je bereiken door te werken met lasrobots. Ik denk dat deze ontwikkeling ook goed is om de jeugd aan te trekken. Ik zie alleen maar positieve dingen.”
37
BRANCHES
ADVIES en CONSULTANCY
ADK Techniek Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 750 38 20 - F 078 750 38 21 E [email protected] I www.adktechniek.nl
april 2012
AFZUIGINSTALLATIES en LUCHTBEHANDELING
Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl
INDUSTRIËLE GASSEN
Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl
AUTOMATISCHE LASHELMEN Exova B.V. Hofweg 5 - 3208 LE Spijkenisse T 0181 61 71 44 E [email protected] Kap. Nemostraat 12 - 7821 AC Emmen T 0591 61 85 55 E [email protected] I www.exova.com
Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy
Linde Gas Benelux B.V. Havenstraat 1 - 3115 HC Schiedam Postbus 78 - 3100 AB Schiedam T 010 246 14 70 - F 010 246 15 06 E [email protected]
Linde Gas Benelux B.V. Havenstraat 1 - 3115 HC Schiedam Postbus 78 - 3100 AB Schiedam T 010 246 14 70 - F 010 246 15 06 E [email protected] Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] I www.valkwelding.com
Lincoln Electric Smitweld B.V. Nieuwe Dukenburgseweg 20 6534 AD Nijmegen Postbus 253 - 6500 AG Nijmegen T 024 352 29 11 - F 024 352 22 02 E [email protected] I www.lincolnelectric.nl
KEURINGEN Lorch Lastechniek B.V. Postbus 5 - 2200 AA Noordwijk T 071 362 56 27 - F 071 362 38 85 E [email protected] I www.lorch.eu
CHEMISCHE METAALOPPERVLAKTEBEHANDELING AIB-Vinçotte Nederland B.V. Takkebijsters 8 - 4817 BL Breda Postbus 6869 - 4802 HW Breda T 076 571 22 88 - F 076 587 47 60 E [email protected] I www.vincotte.nl Henkel Benelux Adhesive Technologies T +32 (0)2 421 25 59 F +32 (0)2 421 25 99 E [email protected] I www.henkel.nl Henkel is wereldmarktleider op het vlak van oplossingen voor lijmen, afdichten en oppervlaktebehandeling.
Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy
LASACCESSOIRES
Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] I www.valkwelding.com
Welding Support Nederland Botterlaan 32 - 4484 RD Kortgene T 0113 302409 - F 0113 301740 E [email protected] I www.hsweldingsupport.nl Begeleiding, advies en training in lastechnische zaken.
Vecom Metal Treatment B.V. Mozartlaan 3 - 3144 NA Maassluis T 010 593 02 99 - F 010 593 02 23 E [email protected] I www.vecom.nl
LASAPPARATUUR EN ANDERE TOEBEHOREN
GEAUTOMATISEERD SNIJDEN
ATTC B.V. Fornheselaan 224 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.attc-bv.eu Onze producten zijn: Slijtdelen voor snijprocessen: Plasma, Autogeen, Lasert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen.
38
LAS- EN SNIJTOORTSEN
LASTOORTSEN MIG en TIG
ATTC B.V. Fornheselaan 224 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.attc-bv.eu Onze producten zijn: Slijtdelen voor snijprocessen: Plasma, Autogeen, Lasert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen.
ATTC B.V. Fornheselaan 224 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.attc-bv.eu Onze producten zijn: Slijtdelen voor snijprocessen: Plasma, Autogeen, Lasert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen.
LASTOEVOEGMATERIALEN
Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl
Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl
Exova B.V. Hofweg 5 - 3208 LE Spijkenisse T 0181 61 71 44 E [email protected] Kap. Nemostraat 12 - 7821 AC Emmen T 0591 61 85 55 E [email protected] I www.exova.com
Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy
Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] I www.valkwelding.com
MECHANISATIE EN AUTOMATISERING
ADK Techniek Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 750 38 20 - F 078 750 38 21 E [email protected] I www.adktechniek.nl
Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl
Henkel Benelux Adhesive Technologies T +32 (0)2 421 25 59 F +32 (0)2 421 25 99 E [email protected] I www.henkel.nl Henkel is wereldmarktleider op het vlak van oplossingen voor lijmen, afdichten en oppervlaktebehandeling.
Henkel Benelux Adhesive Technologies T +32 (0)2 421 25 59 F +32 (0)2 421 25 99 E [email protected] I www.henkel.nl Henkel is wereldmarktleider op het vlak van oplossingen voor lijmen, afdichten en oppervlaktebehandeling.
MANIPULATOREN EN MECHANISATIE Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy
Lincoln Electric Smitweld B.V. Nieuwe Dukenburgseweg 20 6534 AD Nijmegen Postbus 253 - 6500 AG Nijmegen T 024 352 29 11 - F 024 352 22 02 E [email protected] I www.lincolnelectric.nl
OPLEIDINGEN EN CURSUSSEN
De Groot Lasopleidingen B.V. Weidehek 24 - 4824 AS Breda T 076 541 07 20 - F 076 542 72 95 E [email protected] I www.lasopleidingen.nl Lastechnische opleidingen, advisering en certificering.
Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy
NDO/DO ONDERZOEK
LIJMEN
LASKWALIFICATIES/ CERTIFICERING Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl
BRANCHES
april 2012
ADK Techniek Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 750 38 20 - F 078 750 38 21 E [email protected] I www.adktechniek.nl
Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy
ORBITAAL EN APPARATUUR
Exova B.V. Hofweg 5 - 3208 LE Spijkenisse T 0181 61 71 44 E [email protected] Kap. Nemostraat 12 - 7821 AC Emmen T 0591 61 85 55 E [email protected] I www.exova.com
Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy
PLASMASNIJDEN Materiaal Metingen Testgroep B.V. MME Group Rietdekkerstraat 16 - Ridderkerk Postbus 4222 - 2980 GE Ridderkerk T 0180 48 28 28 - F 0180 46 22 40 E [email protected] I www.mme-group.com
ONDERZOEK
ATTC B.V. Fornheselaan 224 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.attc-bv.eu Onze producten zijn: Slijtdelen voor snijprocessen: Plasma, Autogeen, Lasert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen.
Exova B.V. Hofweg 5 - 3208 LE Spijkenisse T 0181 61 71 44 E [email protected] Kap. Nemostraat 12 - 7821 AC Emmen T 0591 61 85 55 E [email protected] I www.exova.com
39
BRANCHES
ROBOTS EN ROBOTISERING
ADK Techniek Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 750 38 20 - F 078 750 38 21 E [email protected] I www.adktechniek.nl
Rolan Robotics B.V. De Corantijn 6 - 1689 AP Zwaag Postbus 135 - 1620 AC Hoorn T 0229 24 84 84 - F 0229 27 27 07 E [email protected] I www.rolan-robotics.nl
april 2012
VOORBEWERKINGSAPPARATUUR VOOR PIJP EN PLAAT
SNIJDEN
Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl
Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy
ATTC B.V. Fornheselaan 224 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.attc-bv.eu Onze producten zijn: Slijtdelen voor snijprocessen: Plasma, Autogeen, Lasert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen.
WARMTEBEHANDELING
De CITOPULS II combineert een hoogstaande laskwaliteit met eenvoudige bediening, aan een kost die niet veel hoger ligt dan een standaard lasmachine.
Delta Heat Services B.V. Scheelhoekweg 2 - 3251 LZ Stellendam Postbus 52 - 3250 AB Stellendam T 0187 49 69 40 - F 0187 49 68 40 E [email protected] I www.delta-heat-services.nl • Elektrisch voorwarmen en gloeien • Inductie verwarmen • Stationaire gloeiovens • Mobiele gloeiovens • Uitdrogen beton / coatings • Verhuur / verkoop • Advisering
De CITOPULS II heeft een stevig vermogen met een gemakkelijk te verplaatsen, modulaire opbouw. De CITOPULS II heeft bovendien alle geavanceerde lasprocédés in zich die Air Liquide Welding de laatste jaren heeft ontwikkeld: Speed Arc en Short Arc Plus, voor supersnel en spatarm lassen van dunne staalplaat – Spray Modal voor het porositeit vrij lassen van aluminium - MIG soldeer lassen met koper silicium en koper aluminium draden. De CITOPULS II kan al uw toepassingen aan op staal, aluminium en roestvast staal.
Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15, Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] I www.valkwelding.com
Er is nu ook een CITOSTEEL versie beschikbaar, een uitvoering zonder puls mogelijkheid, voor uw meest veeleisende toepassingen op staal! advertentie
Air Liquide Welding of één van zijn dealers vertellen u graag meer over de CITOPULS II.
Druk, Print en Plot van begin tot eind Bent u op zoek naar een grafische partner, die nog met u meedenkt en u hiermee veel kosten bespaart? Wilt u snel en efficiënt geholpen worden met behoud van service en kwaliteit? Spelen opslag, voorraadbeheer en distributie daarbij een rol? Kortom, wilt u totale ontzorging wanneer u gedrukte, geprinte of geplotte uitingen nodig heeft? Maak dan gebruik van onze kennis en expertise en neem vrijblijvend contact op met één van onze adviseurs.
DRUKWERK • Jaarverslagen • Boeken • Catalogi • Brochures • Folders • Flyers • Posters
PLOT, PRINT EN KOPIEERWERK • Huisstijl drukwerk • Etiketten • Mappen • Ringbanden • Agenda’s • Displays
• Printing on demand • Personaliseren • Lesmateriaal • Verslagen
• Papers • Banners • Canvas • Bouwtekeningen
DIENSTEN • Foliedruk • Web2print • Direct-mail • Opslag • Voorraadbeheer • Distributie
www.veldwijk-vanloon.com
Meer informatie over de CITOPULS II
Back to the Future. MIG/MAG lassen van hoogtechnologische materialen.
Veldwijk - van Loon Grafische Bedrijven B.V. • Oranjelaan 9 • Postbus 116 2740 AC Waddinxveen T 0182 64 12 12 • F 0182 64 12 22 • E [email protected]
40
AIR LIQUIDE WELDING BELGIUM SA Z.I. West Grijpen - Grijpenlaan 5 - 3300 TIENEN Tel.: +32 16 80 48 20 - Fax: +32 16 78 29 22 www.airliquidewelding.com
AIR LIQUIDE WELDING NEDERLAND B.V. Rudonk 6B , 4824 AJ BREDA Postbus 6902,4802 HX BREDA Tel. : +31 76 541 00 80
ITW WELDING PRODUCTS
Kennis en Passie voor Lassen ITW WELDING PRODUCTS levert een uniek en volledig producten programma uit een aantal marktleidende merken. Het assortiment omvat lastoevoegmaterialen, lasmachines, accessoires en inductieve verwarming apparatuur. Miller lasapparatuur Miller is wereldwijd de marktleider op het gebied van lasapparatuur. Miller staat al meer dan 80 jaar garant voor uitstekende laseigenschappen, vooruitstrevende innovatieve lasboogprocessen en bovenal ultieme betrouwbaarheid! Zeer uitgebreid pakket lastoevoegmaterialen Keuze uit de vooraanstaande merken Elga, Hobart, McKay en Trimark biedt u de mogelijkheid het juiste lastoevoegmateriaal te selecteren voor elke specifieke toepassing variërend van hoogwaardige verbindingslassen tot reparatie en oplassen.
Vakkundige technische ondersteuning staat voor u klaar Onze diensten en producten zijn gebaseerd op “Quality and Know-How in Welding”. ITW Welding Products biedt u een bekwaam team van technische adviseurs. Zij kunnen u adviseren en begeleiden op het gebied van efficiënte procesen productkeuze, het ontwikkelen van lasprocedures, training en kwalificatie van lassers.
Geïnteresseerd in onze mogelijkheden? Onze verkooporganisatie evenals zorgvuldig geselecteerde dealers met gedegen vakkennis staan voor u klaar voor ondersteuning en aanschaf van lasapparatuur en lastoevoegmaterialen. Bel ons op: Tel. 0186 641 444. Wij zijn u graag van dienst!
ITW Welding Products BV Edisonstraat 10 NL-3261 LD Oud-Beijerland T +31 (0)186 641 444 F +31 (0)186 640 880
www.itw-welding.com
FORTUNE 200 ITW Welding Products BV is onderdeel van Illinois Tool Works Inc. (ITW), met ongeveer 800 business units. ITW maakt deel uit van de “Fortune 200-lijst” van Amerikaanse beurs genoteerde ondernemingen.
