Onafhankelijk vakblad voor lassen, lijmen en snijden Nummer 9 - september 2012 LASTECHNIEK

Onafhankelijk vakblad voor lassen, lijmen en snijden | Nummer 9 - september 2012

LASTECHNIEK Deze maand De plek van techniek in de politiek Hoe veilig is het werken in de metaal? Een schip moet varen

VOORWOORD

september 2012

Winnaars g gaan aan voor materiaal het beste te ma ateriaal t

Colofon www.vakbladlastechniek.nl Uitgave Lastechniek wordt uitgegeven in opdracht van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) en het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL). Redactie Bert de Jong, Fleur Maas, Rolf Mul, Leo Vermeulen, Bart Verstraeten, Margriet Wennekes, Henk Zandvliet Eindredactie Margriet Wennekes, Leo Vermeulen (techniek) Uitgever Bert de Jong Advertentie-exploitatie Con-Sell, Rolf Mul T 06 12 50 90 58, E [email protected] Redactieadviesraad Erik Anschütz, Paul Barendse, Ruud van Bezooijen, Tim Blok, Marijke Damen, Leen Dezillie, René Elfering, Rob Helmich, Marcel Hermans, Michel van ‘t Hof, Piet van der Horst, Michael Jak, Pieter Keultjes, Marco Kraaijeveld, Maurice Mol, Ed Mulder, Jeroen Olde Benneker, Frank Smit, Wil van der Stap, Erik Steenkist, Fred Vasquez, Tony van der Veldt, Adriaan Visser Adressen Nederlands Instituut voor Lastechniek Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer T 088 400 85 60, E [email protected] www.nil.nl Belgisch Instituut voor Lastechniek vzw Technologiepark 935, B-9052 Zwijnaarde, België T +32 9 292 14 05, F +32 9 292 14 01, E [email protected] www.bil-ibs.be OPUS communicatie-ontwerp Fruitweg 24 j, 2321 GK Leiden, T 071 589 56 44, F 071 541 41 50 E [email protected] www.opus-co.nl Voor het verzenden van grote bestanden kunt u gebruik maken van: https://vakbladlastechniek.wetransfer.com Abonnementen Binnenland € 62,50 (particulier op privé-adres); € 98,75 (bedrijf) en € 31,25 (studenten en senioren). Voor abonnementen in België kunt u contact opnemen met [email protected] Overig buitenland € 116,50 (op bedrijfsnaam). Prijzen zijn excl. BTW.

Wie de concurrentie voor wil blijven wil beschikken over de beste technologie en het beste materiaal. Vaanuit die visie ontwikkelt en levert Vaalk Welding lasrobotsystemen en lasbenodigdheden voor de metaalindustrie. Hun klanten zijn dan ook stuk voor stuk doorgegroeid tot succesvolle ondernemingen.

Lastechniek verschijnt elf keer per jaar en wordt toegezonden aan deelnemers van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) en het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL) en andere geïnteresseerden en belanghebbenden in de verbindingstechniek. Voor vragen over abonnementen kunt u terecht bij het NIL. Het abonnement geldt voor een geheel jaar. Opzeggingen per aangetekend schrijven vóór 1 oktober van het lopende jaar. Verzendadres wijzigen? Stuur dan het etiket met verbeterd adres retour. Al onze advertentiecontracten worden afgesloten conform de regels voor het Advertentiewezen gedeponeerd bij de rechtbanken in Nederland.

Ook uw lasproductie flexibel automatiseren met een hoger rendement? Bel Vaalk Welding!

Ontwerp en lay-out Bert de Jong, OPUS communicatie-ontwerp, Leiden. Drukwerk Veldwijk Van Loon, Waddinxveen. Hoewel de informatie gepubliceerd in deze uitgave zorgvuldig is uitgezocht en waar mogelijk gecontroleerd, sluiten de uitgever en de redactie uitdrukkelijk iedere aansprakelijkheid uit voor eventuele onjuistheden en/of onvolledigheid van de verstrekte gegevens.

Va alk We elding BV Alblasserdam tel. +31 (0)78 69 170 11 info@valkwelding .com www.valkwelding .com

©2012 Overname van artikelen is slechts mogelijk na verkregen schriftelijke toestemming van de uitgever.

Stem

voor techniek

Maakt het voor de toekomst van de technologische industrie in Nederland verschil op welke partij u uw stem uitbrengt? Lastechniek legde twee vragen voor aan (kandidaat-)Kamerleden van de zes grootste politieke partijen. En zoals eigenlijk wel te verwachten viel, liggen de standpunten op het gebied van het technisch onderwijs en het stimuleren van de maakindustrie niet ver uiteen. De verschillen zitten hem vooral in de praktische uitvoering van het beleid. De opkomst van vakscholen of bedrijfsscholen en de terugkeer van de Ambachtsschool wordt door de verschillende partijen gezien als een noodzakelijke ontwikkeling om het bedrijfsleven en het onderwijs beter op elkaar af te stemmen. Ook staat buiten kijf dat er stimuleringsmaatregelen moeten komen voor het MKB en financiële steun voor innovatieve projecten. Kortom, u zult uw keuze moeten baseren op andere overwegingen. Maar genoeg over de politiek. We zijn na een lange zomerstop weer overgegaan tot de orde van de dag. In juli wensten we u een veilige zomervakantie toe. In die editie van Lastechniek lieten we zien dat er steeds betere technieken zijn om de veiligheid van gelaste constructies te onderzoeken. Maar techniek alleen is geen garantie voor het voorkomen van schade en ongevallen. Veiligheid begint met goede communicatie. Uit de eerste sectorrapportage Metaal van de Inspectie SZW blijkt dat er in de metaalindustrie nog veel te verbeteren valt. Een samenvatting van dit rapport treft u aan in dit blad. Dat het op de Nederlandse markt niet alleen kommer en kwel is, blijkt uit een interview met de kersverse directeur van een nieuw opgerichte holding van een Duitse onderneming. Een mooi voorbeeld van hoe je als persoon en als onderneming kunt groeien, ook bij economische tegenwind. In een ander artikel kunt u lezen wat het belang is van het werk van de schadeonderzoeker, aan de hand van concrete schadegevallen bij schepen. Een onderwerp dat interessant is voor iedereen die te maken heeft met reparaties als gevolg van schade. Ons volgende nummer zal gewijd zijn aan de NIL Verbindingsweek die op 6 november van start gaat. Vooruitlopend hierop treft u in deze uitgave het voorlopige programma aan van het NIL/BIL Symposium dat tijdens dit evenement gehouden wordt.

Volg LASTECHNIEK op twitter:

@VBLASTECHNIEK

          



Wij wensen u veel leesplezier. Redactie Lastechniek

Inhoud #9 september 2012

s r e z e i ] k e d n e v e [zw

Welk vakje wordt het: stemt u links, rechts of midden? In deze Lastechniek vindt u de standpunten van vijf grote partijen over het technisch onderwijs en de Nederlandse maakindustrie. Of dit u zal helpen bij het maken van een keuze op 12 september valt nog te betwijfelen. De verschillende partijen zijn het in grote lijnen roerend met elkaar eens over de manier waarop het techniekonderwijs verbeterd kan worden. Onderwijs en bedrijfsleven moeten intensiever met elkaar samenwerken, zoals dat in vakscholen al gebeurt. Ook de voorgestelde maatregelen om de industriële bedrijvigheid in Nederland te bevorderen vertonen opvallend veel overeenkomsten. Alle partijen willen meer aandacht voor het MKB en stimuleringsmaatregelen voor de maakindustrie. Welk vakje het ook wordt, elke stem op één van de grote partijen is een stem voor beter techniekonderwijs en het bevorderen van de Nederlandse bedrijvigheid. Andere overwegingen zullen dus de doorslag moeten geven. Of heeft het op 5 september door FME georganiseerde Verkiezingsdebat u verder geholpen?

LASTECHNIEK is een uitgave van OPUS communicatie-ontwerp i.o.v. het Nederlands Instituut voor Lastechniek en het Belgisch Instituut voor Lastechniek www.vakbladlastechniek.nl

04 13 14 16 20 25

Vanuit de verbindingswereld Juiste gasflow belangrijk voor gaskwaliteit Welk vakje gaat het worden? Hoe veilig is het werken in de metaal? Groeien in techniek “Wat je wilt kun je ook” Leren lassen als hobby

26 28 32 33 34 36 38

12

Download CLIC2C® op uw smartphone in de app store voor iPhone of Android en scan de afbeeldingen met dit logo om toegang te krijgen tot audiovisuele informatie en meer.

Lassers vaccineren tegen longontsteking Een schip moet varen De lasgroepen en hun agenda Willem de Welder in verkiezingstijd Programma NIL/BIL Lassymposium 2012 De lasser van de maand Brancheregister

36

“We vinden het belangrijk om bij de klanten om de hoek te zitten, zodat we een snellere en betere service kunnen bieden. Rechtstreeks contact zorgt dat de communicatie soepeler verloopt.”

28

20 Cover: OPUS

LASBERICHTEN

september 2012

LASBERICHTEN

september 2012

Hardnekkig misverstand Contactlenzen bij lassers Speciaalmachines voor lasautomatisering Begin dit jaar heeft Valk Welding zijn organisatie versterkt met de overname van ADK Techniek. Met hun specialisme op het gebied van ontwikkeling, ontwerp en bouw van speciaalmachines voor las- en snijprocessen, kan Valk Welding daarmee nu ook, als aanvulling op de robotisering, speciaalautomaten leveren. ADK Techniek ontwikkelt daarvoor klantspecifieke oplossingen met inzet van bijvoorbeeld manipulatoren, rollenbokken, laskolommen, lasklembanken, lasdraaibanken of een combinatie hiervan. Het gaat daarbij onder andere om systemen waarbij lasbewerkingen in lineaire richting gemechaniseerd of geautomatiseerd moeten worden.

Verrijdbare lasklembank Een representatief voorbeeld werd onlangs opgeleverd met de engineering en bouw van een verrijdbare lasklembank voor een Belgisch servicecenter in bandstaal. Deze klant levert bandstaal op maat in diktes van 0,4 tot 1,5 mm, in zowel staal, verzinkt staal als RVS, in iedere gewenste lengte- en breedtemaat. Het bandstaal wordt vanaf coil op hoge snelheid geslit en per order gewikkeld. Door de hoge snelheid waarmee dit gebeurt (meer dan 200 km per uur) is het risico op onder andere bandbreuk groot. Herstel daarvan is een lastige en tijdrovende klus. Voor het Belgisch servicecenter reden om op zoek te gaan naar een snelle en flexibele gemechaniseerde oplossing.

Breuk herstellen met lasverbinding Het servicecenter vroeg of ADK Techniek een lasklembank kon leveren om de beide zijden van het bandstaal zonder noemenswaardige verdikking aan elkaar te lassen. De speciale lasklembank moest dan wel verrijdbaar en zeer compact geconstrueerd worden, in verband met de beperkte ruimte kort op de productielijn. Henry van Schenkhof van ADK Techniek: “Lasklembanken zijn ook standaard op de markt verkrijgbaar, maar niet in een dergelijke uitvoering. ADK Techniek kon met de ontwikkeling en bouw van een speciaalmachine een maatwerkoplossing leveren.” ADK Techniek kreeg de order op basis van een volledig uitontwikkeld concept in 3D, een korte levertijd en concurrerende prijs.

gende lastoorts, een koperen onderlegstrip en een besturing, voorzien van een touchscreen-bedieningsterminal. De koperen onderlegstrip wordt gekoeld en is voorzien van een backinggasaansluiting. Hierdoor wordt een optimale laskwaliteit gerealiseerd, met een zo klein mogelijke productvervorming. Het geheel is compleet met lasapparatuur en toebehoren op een verrijdbare wagen geplaatst, die in de productielijn bij de klant op een vaste transportrail komt te staan. De guillotineschaar is bedoeld om beide zijden eerst haaks te knippen, waarna beide helften onder de klemvingers, tegen de aanslag, stomp tegen elkaar kunnen worden gepositioneerd. Om verdikking te voorkomen wordt geen extra materiaal toegevoegd en wordt het bandmateriaal door middel van TIG-lassen gesmolten en aan elkaar gevloeid. Om een zo optimaal mogelijke verbinding te verkrijgen zonder noemenswaardige oppervlakteverdikking, is doorlassen zonder vooropening de beste oplossing. Een te zware doorlassing zou teveel verdikking veroorzaken; daarom wordt gelast met een hoog ampèrage en een grote voortloopsnelheid.

Waardevolle aanvulling

Compacte oplossing met veel techniek

Machines voor langsnaadlassen vormen slechts een klein deel van de specialiteit van ADK Techniek. Vaak gaat het om automatiseringsoplossingen voor specifieke productgroepen, waarbij vaak gepositioneerd en gelast moet worden. “Met ruim 27 jaar ervaring op dit gebied, vormt de inbreng van ADK techniek een waardevolle aanvulling op hetgeen Valk Welding de markt op het gebied van lasautomatisering kan bieden.”

De uiteindelijke uitvoering voorziet in een guillotineschaar, een tweezijdige kleminrichting, een lineair bewe-

www.valkwelding.nl | www.adktechniek.nl

4

Met enige regelmaat doemt het gerucht op dat het dragen van contactlenzen door lassers gevaarlijk zou zijn. Onder invloed van de lasboog zou de lens vastplakken aan het hoornvlies of er zelfs mee samensmelten. Bij het verwijderen van de contactlens zou het oog beschadigd kunnen raken. In sommige gevallen is er zelfs melding gemaakt van het ontstaan van blindheid als gevolg van het verwijderen van de contactlenzen na het lassen. Onzin, weten we inmiddels.

Verhalen Uit een zoektocht door de archieven van dit blad blijkt dat er twee maal eerder in Lastechniek is geschreven over dit hardnekkig misverstand. Het eerste artikel verscheen in 1984 en het tweede in 1991. In beide artikelen worden (vermeende) oogletselzaken beschreven die door het dragen van lenzen tijdens het lassen zouden zijn veroorzaakt. Uit nader onderzoek bleek echter dat het oogletsel was veroorzaakt door andere aspecten dan het lassen. Zo bleek in één van deze zaken het te lang dragen van de lenzen oorzaak te zijn van de problemen. In twee gevallen bleek bij navraag bij de desbetreffende bedrijven dat deze ongevallen zelfs helemaal niet hadden plaatsgevonden. Dit laatste bevestigt de gedachte dat er over dit onderwerp meer verhalen de ronde doen dan dat er werkelijk problemen zijn.

maal voorgeschreven beschermingsmiddelen te dragen en de veiligheidsvoorschriften in acht te nemen en zal dan veilig zijn beroep kunnen uitoefenen. Met betrekking tot de normale beschermingsmiddelen en stralingsrisico’s kunt u het artikel ‘Optische straling bij las- en snijwerkzaamheden’ er nog eens op nalezen. Dit artikel verscheen in Lastechniek van november 2011.

Literatuur: Zin en onzin over vastgesmolten contactlenzen Lastechniek januari 1984 Kontaktlenzen bij de lasser Lastechniek januari 1991 Optische straling bij las- en snijwerkzaamheden Lastechniek november 2011

advertentie

DE GROOT LASOPLEIDINGEN

?

De Groot Lasopleidingen in Breda is het grootste lasopleidingscentrum van Zuid-Nederland. We bieden standaard lascursussen en kaderopleidingen aan op diverse niveaus, overdag en in de avonduren. Ook voor gespecialiseerde maatwerktrainingen is De Groot een begrip in de regio.

Op dit moment zijn wij op zoek naar een

NCvB Uit Zweeds onderzoek dat dateert van eind jaren zeventig en begin jaren tachtig van de vorige eeuw werd al geconcludeerd dat onder normale omstandigheden bij het lassen geen problemen te verwachten zijn met het dragen van contactlenzen tijdens het lassen. Bij het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten (NCvB) is men ook al jaren op de hoogte van het misverstand. Uit recente navraag bleek dat er in de afgelopen jaren geen meldingen zijn gedaan van oogletsel dat ontstaan zou kunnen zijn als gevolg van de combinatie van lassen en het dragen van contactlenzen.

Geen verschil Concluderend kunnen we stellen dat het uit veiligheidsoverwegingen geen enkel verschil maakt of een lasser contactlensdrager is of niet. Een lasser dient altijd de nor-

LASTECHNICUS (FULL-TIME)

M/V

Functie inhoud: 10 Het onderhouden en adviseren van bestaande- en nieuwe relaties /.-,+*0),('*&%/$'*&/.#*.0*.0"!)*/ /.#*.0 10 "*-/'%0" *.0"!0 *0""&%#,.#0*/)/#*/ 0*.0+,)/%*/%0,.0,))*0 ,#0*.0 ,". "!)*/ /.#*.0 10 *&-"&#*.0,.0!&,+%/+%*"&/*0"!)*/ /.#*.0-"*)0/.%*&.0,)(0*%*&.0 10 ""&*&*/ *.0*.0".%/++*)*.0,.0./**0"!)*/ /.#*.0*.0)*(,%*&/,)*.0 10 /" *.0*.0%"*!,((*.0,.0",0 *00&*#)**.%*.0/-/#/.#*.0 %*.0,,.-/*.0,.0 *0,. ,,& /#*/ ("!)*/ /.#*.00 0%0 0*.0 *0 +, *&"!)*/ /.#*.0 0*.0 0 ""&0**.0/%#*&*/ *0.'%/*"('&//.#0+.0*0%*&*'%0"!0".-*0*(/%*0 www.lasopleidingen.nl Geïnteresseerd? %&,/)0*0&/*0/..*.0 0 ,#*.0.,,&0De Groot ,("!)* /.#*.0,0*&"00/&+-,#*&0*/ **+0 0  0 0&* ,0 ,/)0 /&+-,#*&
),("!)*/ /.#*..)

WWW.LASOPLEIDINGEN.NL 5

LASBERICHTEN

september 2012

Onderwijsminister

Van Bijsterveldt

Prof. dr. Gert den Ouden onderscheiden

pleit voor

vakmanschapsroutes in het onderwijs

LASBERICHTEN

september 2012

met Arata Award Gert den Ouden is als eerste Nederlander onderscheiden met de Yoshiaki Arata Award. Dit gebeurde tijdens de jaarlijkse internationale conferentie van het International Institute of Welding (IIW), die gehouden werd van 7 tot en met 13 juli in Denver, Colorado.

Fundamenteel onderzoek Gert den Ouden, van 1980 tot 2003 professor aan de faculteit voor Werktuigbouwkunde, Maritieme Techniek en Technische Materiaalwetenschappen van de TU Delft, is de eerste Nederlander die de Arata Award in ontvangst mocht nemen. De Arata Award, die sinds 1994 wordt uitgereikt, wordt toegekend aan personen die een buitengewone bijdrage hebben geleverd aan fundamenteel onderzoek op het gebied van lastechnologie. De onderscheiding is ingesteld als eerbetoon aan prof. dr. Yoshiaki Arata, die zich jarenlang heeft toegelegd op de ontwikkeling van warmtebronnen met ultrahoge energiedichtheid en hun toepassingen voor lassen, snijden en andere toepassingen in de metaalbewerking. Op 20 augustus is voor bijna 500.000 mbo-studenten het schooljaar van start gegaan. Minister Marja van Bijsterveldt verrichtte als gast van het Koning Willem I college de opening van het mbo-schooljaar in Theater aan de Parade in Den Bosch. De minister wil af van het statusdenken in het mbo. “In de nabije toekomst praten we op het ROC niet meer over lagere of hogere niveaus. Maar over vakmanschapsroutes en beroepsonderwijsroutes. Die mentaliteit zou moeten gelden voor de hele onderwijskolom.”

economie, wordt het beroepsonderwijs in onze samenleving nog steeds niet altijd op waarde geschat en krijgt het niet altijd de waardering die het verdient.”

Hoewel de 77-jarige Gert den Ouden al een aantal jaren met pensioen is, blijft hij de ontwikkelingen binnen zijn vakgebied aandachtig volgen. Ook heeft hij na zijn pensioen nog een aantal promovendi begeleid. Den Ouden denkt dat er in de toekomst een grotere rol is weggelegd voor het laserlassen en ziet ook kansen voor de ontwikkeling van laser in combinatie met booglassen.

Doorlassingssensor

De minister pleitte in haar toespraak tevens voor verwachtingsvol onderwijs dat van scholen, docenten en ouders vraagt om heel scherp te kijken naar de talenten van jonge mensen en naar welke opleiding bij welke jongere past. Iedere student moet volgens Van Bijsterveldt worden uitgedaagd om het beste uit zichzelf te halen.

Volgens het juryrapport is Gert den Ouden een ware ambassadeur voor de lastechnologie. Niet alleen in Nederland, maar wereldwijd heeft zijn onderzoek een belangrijke bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van het vakgebied. Met name zijn onderzoek naar de relatie tussen de trillingsfrequentie van het lasbad en de kwaliteit van de doorlassing werd aangehaald. Op basis van dit onderzoek werd de doorlassingssensor ontwikkeld, die inmiddels industriële toepassingen vindt.

Kwaliteitsslag

Andere functies

Afgelopen jaren heeft minister Van Bijsterveldt samen met de mbo-sector veel geïnvesteerd in het verbeteren van de kwaliteit van het middelbaar beroepsonderwijs. Dat heeft geleid tot meer uren onderwijs en betere begeleiding en coaching van studenten. Ook is de doorstroom vmbombo-hbo bevorderd door sterkere inzet op het vm2-traject en de vakcolleges. Een groot deel van de opleidingen op niveau 4 is verkort tot 3 jaar. Ook is extra geïnvesteerd in de professionalisering (bij- en nascholing) van mbo-docenten.

In Nederland bekleedde Den Ouden onder andere het voorzitterschap van diverse commissies van het NIL. Verder was hij voorzitter van het organiserend comité van de internationale IIW-conferentie die in 1991 gehouden werd in Den Haag. Hij werd in 1995 al onderscheiden met de Erepenning van het NIL. Ook in het buitenland was hij actief, onder meer in China, als adviseur van het Harbin Research Institute of Welding. Gedurende zijn carrière heeft Gert den Ouden ook binnen het IIW diverse functies bekleed.

Verwachtingsvol onderwijs

Actief

Waardering Volgens de minister hebben jongeren recht op uitdagend onderwijs en verdient elke leerling een diploma met hoge kwaliteitswaarde, een 'keurmerk van goed vakmanschap'. Van Bijsterveldt vindt het middelbaar beroepsonderwijs een prachtige onderwijsvorm die jongeren veel te bieden heeft voor wat betreft de ontwikkeling van hun individuele talent en voor wat betreft hun kansen op de arbeidsmarkt. “De samenleving en de toekomst van ons land draaien op goede vakmensen. Ondanks al het talent, de waardering in onze samenleving voor ambachtelijke beroepen en de noodzaak van goede vakmensen voor onze

6

7

LASBERICHTEN

september 2012

Open huis bij Lincoln Smitweld wegens 85-jarig bestaan Lincoln Smitweld B.V. te Nijmegen viert binnenkort zijn 85-jarig bestaan. Ter gelegenheid van dit jubileum organiseert het bedrijf voor zijn klanten en relaties een open huis op 19 en 20 september.

LASBERICHTEN

september 2012

Applus RTD viert 75-jarig bestaan

gie en afval mogelijk bij het opleiden van nieuwe lassers. Met de realisatie van MIG/MAG-lasprocesvarianten met hoge draadsnelheid en lage boogspanning in één machine, de PowerWave MIG/MAG-serie, koerst Lincoln Smitweld aan op het 85-jarig jubileum in 2012.

Kijkje in productiefaciliteiten Tijdens de open dagen zal Lincoln zijn laatste nieuwe producten tonen én demonstreren in een industriële omgeving, gericht op alle mogelijke praktische toepassingen. Er zal gelegenheid zijn om een kijkje te nemen in de productiefaciliteiten voor elektroden en gevulde draad, waar de laatste jaren veel is geïnvesteerd, met als gevolg een groot aantal veranderingen in proces en logistiek. Doorgaande innovatie In 1927 werd binnen Willem Smit Elektrotechnische Industrie een afdeling voor de fabricage van elektroden opgericht. Vanaf die tijd volgden de innovaties elkaar in rap tempo op, zoals de eerste roestvaststaalelektrode Arosta, de lasprocessen TIG en onderpoederlassen, het patent op de Supra elektrode, en de eerste bruikbare basische elektrode Conarc voor het lassen van staal 52. In de jaren tachtig bracht Lincoln Smitweld de kwaliteit van basische elektroden met sprongen vooruit. Vanaf 1980 is het bedrijf bovendien gecertificeerd voor de nucleaire industrie volgens ASME. Aan het eind van de twintigste eeuw volgden de ontwikkeling van EMR, SRP en STT. Als onderdeel van Lincoln Electric gaat de innovatie onvermoeibaar verder. Een hoogtepunt aan het begin van de eenentwintigste eeuw is de introductie van de virtuele lasmachine VRTEX 360. Dit maakt een enorme besparing op materiaal, ener-

Toekomst De ontwikkelingen in de markt vormen nieuwe uitdagingen. Het marktaandeel van het lassen met beklede elektroden is het laatste decennium sterk gedaald, maar lijkt zich te stabiliseren. Met name ‘specials’ zullen ook in de toekomst een grote rol in de lasindustrie blijven spelen. Ook zullen lasprocessen en lasequipment steeds meer gericht zijn op automatisering, efficiency en bescherming van het milieu. Dit wordt met de huidige generatie lasmachines (softwaregestuurde inverters) steeds eenvoudiger te realiseren. De ontwikkeling van het moment is het streven naar een kleinere lasnaadinhoud, om kosten en milieu te sparen. Dit zal ook effect hebben in het ontwerp in verschillende industrieën.

Nieuwe toekomst binnen energiesector www.jubileumlinconlsmitweld.nl

advertentie

Extra data Workshop Lasmethodebeschrijvingen en - kwalificaties met het nieuwe programma NIL-WPSelect Locatie Nederlands Instituut voor Lastechniek, Zoetermeer Data 18 oktober en 25 oktober 2012

Locatie AC Restaurant & Meetingcenter ’t Harde, ’t Harde (bij Zwolle) Data 29 november en 13 december 2012 Zie voor meer informatie: www.nil.nl

8

Het van oorsprong Rotterdamse bedrijf Röntgen Technische Dienst (RTD) viert dit jaar zijn 75-jarig bestaan. RTD werd in 1937 opgericht in een Rotterdamse boerderij door Lambertus van Ouwerkerk. Inmiddels is het bedrijf uitgegroeid tot één van de grootste spelers op het gebied van niet-destructief onderzoek (NDO) en Inspectie. Momenteel werken er wereldwijd 4500 mensen verdeeld over 35 kantoren. Speciaal voor het 75-jarig bestaan is een boek geschreven door toegewijde (oud-)medewerkers die een schat aan kennis in huis hebben. Het Innovatieboek is vanaf nu in te zien op de website www.applusrtd.com.

Naast het NDO en inspectiewerk, waarmee RTD wereldwijd naam heeft verworven, richt het bedrijf zich nu ook op een andere sector. Applus RTD, ontstaan na de overname door Applus in 2006, heeft zich aangepast aan het turbulente economische klimaat en is nu vooral werkzaam in de energiesector. Deze sector moet een solide basis bieden voor de toekomst. Inspectie, certificeren en onderzoek binnen de energiesector is waar Applus RTD zich nu voornamelijk op richt. Amerika, Australië, Brazilië en Canada spelen hierin een hoofdrol.

Strategische overnames, innovatie en expertise Door de jaren heen is Applus RTD terechtgekomen in een fase van strategische overnames. Deze acquisities betroffen onder andere Compra (Duitsland), Ekopol (Polen),

PS&I en CTS (Frankrijk), MB Inspections (Verenigd Koninkrijk), Vantage en DCI Meettechniek (Nederland) en RMI (Noorwegen). Maar er waren ook overnames buiten Europa, zoals Steeltest en PNDT (Australië), JanX, QISI, Valley X en Kiefner & Associates (Verenigde Staten), Technico en Stavely (Canada) en Qualitec (Brazilië). Applus RTD blijft zich ook richten op innovatie en nieuwe ontwikkelingen en het handhaven van het hoogste niveau van expertise via hooggekwalificeerde specialisten.

Stukje historie Lambertus van Ouwerkerk, marine lasingenieur, richtte in 1937 Röntgen Technisch Dienst op. Hij zag destijds grote mogelijkheden om door middel van röntgenstralen lassen te inspecteren op scheepsrompen. Hiermee was hij zijn tijd ver vooruit. Hij geloofde dat niet-destructief onderzoek een belangrijke rol zou gaan spelen bij de invoering van lassen als vervanging van klinken. Vlak na de oorlog werden de eerste raffinaderijen in Rotterdam gebouwd en RTD werd ingehuurd voor het controleren van de gelaste verbindingen in de leidingen. Door dit succes kon het bedrijf verder uitbreiden. De ontdekking van gasvelden in het noorden van Nederland in de jaren ‘60 was weer een impuls voor RTD. Duizenden kilometers gasleiding werden gelegd en RTD's kennis van het NDO was van groot belang bij het inspecteren van alle lassen en andere delen van het gasnet. www.applusrtd.com

9

LASBERICHTEN

september 2012

Studiedag BIL op 16 oktober 2012 ‘Alternatieve verbindingstechnieken voor lassen’ Soms kiest men voor lasverbindingen uit gewoonte en kijkt men ten onrechte niet naar clinchen, lijmen en andere alternatieve verbindingstechnieken. Redenen hiervoor zijn legio. Op 16 oktober 2012 wordt er in Gent een studiemiddag gehouden over alternatieve verbindingstechnieken. Vergelijking met weerstandlassen De afgelopen twee jaar werd door het Kaho Sint-Lieven (Gent, België) en het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL) onderzoek gedaan naar de eigenschappen van clinchverbindingen, gesteund door het IWT. Daarbij werd telkens de vergelijking gemaakt met het weerstandlassen. Daarnaast werd de techniek toegepast op praktijkvoorbeelden van de deelnemende bedrijven. Het resultaat van dit werk wordt toegelicht tijdens deze studienamiddag. Verder wordt ingegaan op lijmen, weerstandlassen en andere alternatieve verbindingstechnieken.

HeZX^Va^hi^c=ZViIgZVibZci eZX^Va^hi^c=ZViIgZVibZci  AAd`VVaZaZ`ig^hX]kddglVgbZc$heVcc^c\hVgb\adZ^Zc d`VVaZaZ`ig^hX]kddglVgbZc$heVcc^c\hVgb\adZ^Zc <
 9gd\ZckVckjjgkVhiWZidc$XdVi^c\h 9gd\ZckVckjjgkVhiWZidc$XdVi^c\h  cYjXi^ZlZZghiVcY >cYjXi^ZlZZghiVcY

lll#YZaiV"]ZVi"hZgk^XZh#caa ^c[d5YZaiV"]ZVi"hZgk^XZh#ca (&%&-,").+.)%

advertentie

Technische industriële vakbeurzen agenda:

METAVAK Gorinchem 6, 7 en 8 november 2012 13.00 - 21.00 uur Dé vakbeurs voor de verspanende en niet-verspanende industrie

Workshop

ABIMIG ® GRIP A LW

MIG/MAG lassen

NIL Verbindingsweek Gorinchem 6, 7 en 8 november 2012

Voor meer informatie en inschrijven:

Evenementen

HAL

HARDENBERG GORINCHEM VENRAY

10

ABIMIG ® GRIP A LW The end of gravity!

w ww.even emente nhal.nl

Ons evenement.

UW MOMENT.

www.nil.nl

Nieuwe “Low-Weight” Bikox® – tot 50% gewichtsbesparing Korte handgreep GRIP met bolgewricht – optimale hanteerbaarheid Multifunctionele robuuste contacttiphouder – weinig onderdelen, langere levensduur Schroefbaar geïsoleerd gasmondstuk – gegarandeerde positie en snelle wissel Technology for the Welder’s World

www.binzel-benelux.com

GASTECHNIEK

september 2012

Juiste gasflow belangrijk voor laskwaliteit BIJ DE TOEPASSING VAN BESCHERMGAS IS EEN CORRECTE GASFLOW VAN GROOT BELANG. DIE IS AFHANKELIJK VAN EEN GROOT AANTAL FACTOREN, MAAR HET IS OOK BELANGRIJK DAT DE GASFLOW GELIJKMATIG EN CONSTANT IS.

Dit is een bewerking van een artikel uit de rubriek ‘Lastig’ van Air Products et beschermgas bij het lassen dekt het smeltbad af, zodat het niet in aanraking komt met de omringende lucht. Deze kan namelijk vocht en vervuiling bevatten, wat kan leiden tot oxidatie of zelfs porositeit van de las. “Er doen veel indianenverhalen de ronde over de gasflow”, zegt Marco Ameye (IWE), fabrication technology manager Europe bij Air Products. “Veel lassers kennen globaal wel de richtlijnen voor de glasflow bij de diverse lasprocessen, maar als het niet lekker last is men gauw geneigd de kraan wat verder open te draaien, omdat men denkt dat meer gas altijd de beste oplossing is. Dat is echter niet altijd het geval. Teveel gas kan bijvoorbeeld turbulentie in de gasflow veroorzaken, waardoor er juist atmosferische lucht aangezogen wordt.”

Correcte gasflow In januari 2013 verschijnt de Verbindingsgids*, een unieke gids op het gebied van de verbindingstechnieken. Met deze gids beschikt u over een overzichtelijk naslagwerk waarin u alle noodzakelijke informatie vindt over het wie, wat en waar op het gebied van lassen, lijmen en snijden. Naast een uitgebreid brancheregister bevat de Verbindingsgids informatie over normen, opleidingen, lasposities, lasgroepen en contactpersonen binnen het Nederlands Instituut voor Lastechniek en het Belgisch Instituut voor Lastechniek. Kortom, alles wat u moet weten als u werkzaam bent in de verbindingstechniek vindt u terug in één handzame en aantrekkelijke gids. Wat vindt u in de Verbindingsgids? • Een uitgebreid brancheregister • Bedrijfsprofielen • Een overzicht van alle lasposities en hun benamingen • Een overzicht van alle lasprocessen met hun lasprocesnummers • De gegevens van alle lasgroepen Nederland en Vlaanderen • Contactpersonen binnen het NIL en het BIL • Een overzicht van las- en lijmgerelateerde opleidingen en opleidingsinstellingen en instanties • Technische tabellen, een overzicht van normen, etc.

De Verbindingsgids is een uitgave van Lastechniek, het onafhankelijk vakblad voor lassen, lijmen en snijden. De gids zal worden uitgevoerd in een handzaam formaat, zodat u op een gebruiksvriendelijke manier toegang heeft tot alle gewenste informatie. Bij bestelling vóór 15 november kunt u voor € 30,- per exemplaar in het bezit komen van dit praktische boekje. Interesse?

Ga naar www.vakbladlastechniek.nl om uw exemplaar te reserveren. De makers van vakblad Lastechniek en de Verbindingsgids zijn aanwezig tijdens de Verbindingsweek in Gorinchem.

De meeste lassers leren dat de gasflow voor MIG/MAGlassen ergens tussen de 12 en 15 liter per minuut moet liggen en voor TIG-lassen tussen de 6 en 10 liter per minuut. “Maar de correcte gasflow is in de praktijk afhankelijk van een groot aantal factoren”, licht Ameye toe. “Het type beschermgas speelt een rol, het lasproces, de ingestelde stroomsterkte en de grootte van het smeltbad, maar ook de soort en de diameter van de lasdraad, de diameter van het gasmondstuk, de diameter van de elektrode, de omstandigheden op de werkplek, het materiaal en de lasnaadconfiguratie.” Volgens Ameye hanteren lassers bij het MIG/MAG-lassen bijvoorbeeld als vuistregel dat bij een gevulde draad over het algemeen een hogere gasflow nodig is dan voor een massieve draad. Hoe dikker de draad, hoe hoger de gasflow. “Bij een draaddikte van 1 mm hanteren we als vuistregel een gasflow van 10 liter per minuut; bij een draaddikte van 1,2 mm een gasflow van 12 liter per minuut.” Bij het TIG-lassen is de diameter van het gasmondstuk een goede indicatie: bij een diameter van 10 mm kun je uitgaan van een gasflow van 10 liter per minuut. Bij het TIG-lassen van dikwandig alumi-

nium met hogere stroomsterktes kan de gasflow oplopen tot meer dan 20 liter per minuut. “Er bestaan tabellen en grafieken voor de bepaling van de juiste gasflow, maar bij twijfel kan men natuurlijk altijd contact opnemen met een gasexpert.”

Meten aan de lastoorts Als de lasser eenmaal weet welke gasflow voor het laswerk het meest ideaal is, moet de gasflow regelmatig gecontroleerd worden. Een simpele blik op het reduceerventiel is niet altijd betrouwbaar. Een standaard reduceertoestel met klokje geeft weliswaar een indicatie, maar het is geen geijkt toestel. Ook kan er drukverlies optreden door weerstanden en lekkages in gasslangen en leidingen tussen het reduceerventiel en de gastoorts. De gasflow kan het best aan de toorts gemeten worden. Ameye adviseert lassers in ieder geval een eenvoudige gasflowbuis te gebruiken, die de gasflow redelijk nauwkeurig afleest op het moment van gebruik. Daarnaast zijn er enkele andere praktische hulpmiddelen verkrijgbaar om de gasflow te beheersen, zoals cilinders met een ingebouwde regelaar en een snelkoppeling.

Niet te veel, niet te weinig Ameye wijst erop, dat de glasflow niet op een liter per minuut aankomt, maar dat lassers er wel bewust mee bezig moeten zijn. Te weinig beschermgas tast de kwaliteit van de las en lassnelheid aan, maar teveel is evenmin goed. “Lassers moeten zich realiseren dat verkwisting van beschermgassen geld en veel energie kost. Een goede voorbereiding en praktische maatregelen zijn wat dat betreft net zo noodzakelijk als de theorie. Als je weet dat een mooie laminaire gasflow zonder turbulentie erg belangrijk is, verbaast het me hoeveel lassers in een tochtige bedrijfshal of in de wind staan te lassen. Men denkt de wind te kunnen compenseren met extra gas, maar waarom dan niet gewoon een windscherm of een tent plaatsen?”

•) Het getoonde plaatje geeft een indruk van het uiterlijk van de gids.

13

POLITIEK

september 2012

september 2012

Welk vakje gaat het worden? IN DE CAMPAGNES VOOR DE TWEEDE KAMERVERKIEZINGEN GAAT HET VOORAL OVER EUROPA EN DE ZORG. LASTECHNIEK VROEG DE GROTE PARTIJEN NAAR HUN STANDPUNTEN OVER TECHNIEKONDERWIJS EN DE NEDERLANDSE INDUSTRIE. ZOEK DE VERSCHILLEN.

Erik Ziengs (Tweede Kamerlid VVD)

v.l.n.r.: Van Hijum (foto: Dirk Hol), Smits, Ziengs, Jadnanansing en Van Meenen

Manja Smits (Tweede Kamerlid SP) door Jaap van Sandijk

Eddy van Hijum (Tweede Kamerlid CDA) Hoe kan het vak Techniek terug in de schijnwerpers worden gezet? “We leggen in Nederland veel nadruk op kennis en innovatie, maar er zijn ook veel kansen voor de maakindustrie. Ik hoor tijdens werkbezoeken bij bedrijven regelmatig klachten over de grootschaligheid van de ROC’s. De aansluiting tussen bedrijfsleven en onderwijs moet veel beter. Dat kan door het model van de oude ambachtsschool terug te halen. Daar willen we geld voor vrijmaken. We kijken daarbij met een schuin oog naar Duitsland, waar het leermeesterstelsel goed werkt. Let wel, we willen geen wijziging van het huidige onderwijssysteem. Dat kost je tien jaar en die tijd is er niet. ROC’s moeten uit hun torens komen en naar de bedrijven toe gaan. Die bedrijven moeten ook zeggenschap krijgen in het onderwijs.” Hoe kan de industriële bedrijvigheid in Nederland het beste gestimuleerd worden? “Dat begint bij goede voorwaarden, bijvoorbeeld op fiscaal gebied. Verder moet er meer aandacht komen voor het MKB – dat moet veel meer centraal in het beleid worden gesteld. Er is nu te veel focus op de grootbedrijven. Maar ook onderwijs is belangrijk, en een actieve, assertieve overheid. Kijk naar NedCar en hoe minister Verhagen de productie in ons land kon houden.”

14

Hoe kan het vak Techniek terug in de schijnwerpers worden gezet? “Er moeten striktere regels komen voor ROC’s: die zijn er niet om marktaandeel te vergroten maar om goed opgeleide jongeren af te leveren. ROC’s moeten worden opgeknipt in kleinere eenheden. Daaronder moeten ook praktijkgerichte vakscholen vallen. Veel jongeren vinden theorie demotiverend en weten al vroegtijdig dat ze met hun handen willen werken. Om uitval vanuit het vmbo van deze jongeren te voorkomen pleiten we voor een geïntegreerde vmbo-mbo-opleiding van zes jaar die opleidt tot niveau 2. Het is veelzeggend dat bedrijven nu zelf vakscholen oprichten. Het geeft aan dat de overheid op dit gebied tekortschiet.” Hoe kan de industriële bedrijvigheid in Nederland het beste gestimuleerd worden? “Mijn collega-Kamerlid Sharon Gesthuizen zet zich hiervoor in en pleit voor miljardeninvesteringen in sectoren als de bouw, het spoor en onderwijs. Zo jaag je het bedrijfsleven aan. Het MKB heeft het zwaar en verdient meer aandacht. Daar gaan veel bedrijven over de kop. Aanbestedingsprojecten moeten bijvoorbeeld worden opgeknipt, zodat ook kleine bedrijven hieraan mee kunnen doen. De Nederlandse industrie moet zich richten op het maken van slimme producten, want qua productiekosten winnen we het niet van Azië. Omdat banken vrijwel niets doen voor bedrijven, moet de overheid een nationale investeringsbank oprichten.”

Hoe kan het vak Techniek terug in de schijnwerpers worden gezet? “Het bevorderen van nieuwe instroom in een vergrijzende branche is een uitdaging die breed in de technische bedrijfstak speelt. Ton Elias, mijn collega-Kamerlid en woordvoerder op dit dossier, stelt altijd dat er één recept is om deze uitdaging aan te gaan: de bedrijfstak, de technische onderwijssector én de overheid moeten slím de handen ineenslaan. We moeten samen de hele technische keten – van onderwijs tot arbeidsmarkt – versterken. Dat kan op verschillende manieren. Zo is het vooral belangrijk dat mbo-opleidingen en de arbeidsmarkt goed op elkaar aansluiten. Dat we vraag en aanbod goed bij elkaar brengen. Om dat te bereiken, moet het bedrijfsleven nauwer betrokken worden bij het technisch onderwijs.” Hoe kan de industriële bedrijvigheid in Nederland het beste gestimuleerd worden? “De overheid moet bedrijven de ruimte geven en hun lasten beperkt houden. Alle belastingen die de overheid niet bij hen wegneemt houden ze zelf over. Dit leidt tot extra investeringen en banen. Dat is goed voor bedrijven en voor werknemers. De VVD wil dit doen door het verhogen van de MKB-winstvrijstelling en verlaging van het MKB-tarief in de winstbelasting. Ook wil de VVD de kredietverstrekking voor bedrijven op gang brengen, onder meer via de regeling Borgstelling MKB-kredieten (BMKB). Risicovolle investeringen maken we fiscaal aantrekkelijk. Scholing van werknemers is ook belangrijk, omdat werkzaamheden door de jaren heen veranderen. De VVD maakt het daarom aantrekkelijk voor ondernemers om personeel via bijvoorbeeld leerwerktrajecten om te scholen.”

Voor dit artikel benaderde Lastechniek de zes grootste partijen. De PVV heeft - ook na herhaald verzoek niet gereageerd.

POLITIEK

Tanja Jadnanansing (Tweede Kamerlid PvdA) Hoe kan het vak Techniek terug in de schijnwerpers worden gezet? “Het aantal techniekstudenten moet de komende jaren verdubbelen. Om dit te bereiken ondersteunt de PvdA het Masterplan techniek, waarin wordt nagestreefd dat in 2025 veertig procent van de studenten een bèta- en technologie-opleiding heeft afgerond. De instroom moet toenemen door betere begeleiding op middelbare scholen bij vakken die later van belang zijn voor het technisch onderwijs. Scholieren moeten worden gestimuleerd voor technische studies te kiezen door vooropleidingen en summerschools gratis ter beschikking te stellen. Op het mbo moet de kloof tussen arbeidsmarkt en opleiding worden verkleind door het aanbieden van nieuwe dynamische technieken, bijvoorbeeld vliegtuigonderhoudtechniek.” Hoe kan de industriële bedrijvigheid in Nederland het beste gestimuleerd worden? “De PvdA wil een sterke regionale samenwerking tussen overheden, kennisinstituten en bedrijfsleven rond de ‘talent towns’: Eindhoven, Wageningen, Venlo, Emmen en het Noorden. Daarnaast wil de PvdA dat het Europese beleid meer gericht wordt op het MKB en dat startende bedrijven gestimuleerd worden door het beschikbaar stellen van publieke cofinanciering voor duurzame innovatie.”

Paul van Meenen (kandidaat-Tweede Kamerlid D66) Hoe kan het vak Techniek terug in de schijnwerpers worden gezet? “ Er moet een intensieve samenwerking komen tussen onderwijs en bedrijfsleven. We moeten veel meer terug naar het echte beroepsonderwijs. Je ziet hier en daar al – met behulp van het bedrijfsleven – vakscholen opkomen. Daar moeten we mee doorgaan, dat kun je voortzetten op de ROC’s. Leerlingen die deze opleiding succesvol afronden moet een grote kans op werk worden geboden. Baangarantie zou het mooist zijn, maar ik denk dat dat niet haalbaar is. Verder pleiten wij voor de titel van ‘meester’ in het mbo. Daarmee verbeter je het imago van het mbo. Leerlingen met zo’n titel zijn onderscheidend.” Hoe kan de industriële bedrijvigheid in Nederland het beste gestimuleerd worden? “Zowel landelijk als regionaal moeten politiek, branches en sectoren in gesprek met elkaar. Het regionaal concentreren van industrieën biedt kansen. Kijk bijvoorbeeld naar het Bio Science Park in Leiden en hoe bedrijvigheid en ook onderwijs daarop aansluiten. De overheid moet vooral aansporen en voorwaarden scheppen. Bijvoorbeeld door goede inrichting van bestemmingsplannen en het creëren van stimuleringsmaatregelen.”

15

VEILIGHEID

september 2012

september 2012

n de metaalsector gebeuren fors meer ongevallen dan in andere sectoren en er worden relatief veel overtredingen geconstateerd. Om de veiligheid en gezondheid in de metaalsector te helpen verbeteren, richt de Inspectie SZW zich de komende jaren specifiek op deze branche, zoals beschreven in de sectoraanpak Metaal 2011 - 2015. Extra inspecties, voorlichting en intensieve samenwerking met sociale partners moeten leiden tot het verminderen van het aantal ongevallen en het terugdringen van de blootstelling aan veroorzakers van beroepsziekten.

Ongevallen in de metaalsector In 2009 werden 226 ongevallen met letsel gemeld die zijn veroorzaakt doordat de Arboregelgeving niet werd nageleefd. In 2010 waren dit 177 ongevallen, waarvan dus 57 ernstig. Het lagere totaal aantal ongevallen in 2010 heeft waarschijnlijk te maken met de lagere productie als gevolg van de kredietcrisis.

Hoe veilig is het werken in de metaal? IN DE METAALINDUSTRIE VALT ER NOG VEEL TE WINNEN OP HET GEBIED VAN VEILIGHEID. DIT IS DE CONCLUSIE VAN DE INSPECTIE SZW IN EEN ONLANGS VERSCHENEN RAPPORT. ER WORDT GELUKKIG VOORUITGANG GEBOEKT, BIJVOORBEELD IN DE AANPAK VAN LASROOK. DE KOMENDE JAREN MOET HET WERKEN IN DE METAAL NOG VEILIGER WORDEN. door Margriet Wennekes, bewerking van Sectorrapportage Metaal 2011 van Inspectie SZW

16

In de metaal wordt 36% van de letsels veroorzaakt doordat een werknemer wordt geraakt of geplet door een bewegend voorwerp. Bij 19% werd de werknemer gegrepen door een bewegend deel van een machine of raakte erin bekneld. In 14% raakte het slachtoffer op een andere wijze bekneld of verpletterd. Vallen van grotere hoogte veroorzaakte 14% van de letsels. Ongevallen gebeuren vaak tijdens bijzondere werksituaties zoals het plegen van onderhoud of het opheffen van een storing. In 11% van de ongevallen was de machine niet uitgeschakeld of drukloos gemaakt tijdens deze werkzaamheden. Opvallend is dat ongevallen het vaakst in het uur voor en na de lunch gebeuren.

Bewustwording Werken aan veiligheid begint met bewustwording van de risico’s. Op dit gebied is in de metaalsector nog veel te verbeteren. In 2010 beschikte slechts 63% van de metaalbedrijven over een risico-inventarisatie en-evaluatie (RI&E). Van deze bedrijven had 70% alle relevante Arborisico’s in beeld. De overige 30% had slechts een deel van de Arborisico’s onderkend. Deze getallen zijn representatief voor de hele sector. De Arborisico’s die voor de metaalsector een rol spelen zijn: machineveiligheid; een veilige inrichting van de arbeidsplaats; blootstelling aan gevaarlijke stoffen (zoals lasrook en vluchtige organische stoffen); schadelijk geluid en fysieke belasting. Deze risico’s spelen vooral in de basismetaal, de metaalproductenindustrie; de assemblage van machines en apparaten; transportmiddelenindustrie en scheepsbouw en –reparatie. De meerjarenaanpak van de metaalsector is dan ook specifiek gericht op deze bedrijfstakken.

Lekker mixje met optimale ingrediënten Natuurlijk draait het bij de beste las niet alleen maar om het gas. Uw basismateriaal, uw toevoegmateriaal, uw lasproces en -positie, alles draagt bij aan het beste eindresultaat. Zolang alles maar onder controle is. Onze Las- en Snijadviseur verstaat zijn vak en weet veel van het uwe. Zo kan hij uw mensen op de werkvloer alles vertellen over wat bij gassen van belang is voor een optimaal lasresultaat. Een prima kennis-update, dus. Want samen weten we meer. Kennis die EN-1090 straks verlangt. Adviezen? Bel 088 262 62 62.

Het beste mengsel voor uw las? Linde serveert het op uw werkvloer. Linde Gas Benelux B.V. Postbus 78 3100 AB Schiedam Tel. 088 262 62 62 [email protected] www.linde-gas.nl, www.linde-gas.be L3

VEILIGHEID

september 2012 ™

™

NIEUW!

3M Speedglas 9100 FX Laskappen De nieuwe ‘flip-up’ oplossing voor lassers Meer overtredingen

Onderzoek naar beroepsziekten

De Inspectie SZW heeft de afgelopen jaren veel metaalbedrijven geïnspecteerd op naleving van de Arbowet- en regelgeving. Gedurende de periode van 2008 tot en met 2011 is het percentage bedrijven waar één of meer overtredingen werden geconstateerd gestegen van 40% naar 62%. Er waren relatief meer bedrijven met overtredingen waarvoor de inspecteur het bedrijf heeft gewaarschuwd maatregelen te nemen en waar dit ook is gecontroleerd. Dit ging bijvoorbeeld om maatregelen om de blootstelling aan lasrook te verminderen, of waarbij de werkplek op bepaalde punten onveilig was.

Het Nederlands Centrum van Beroepsziekten (NCvB) heeft in opdracht van SZW onderzocht welke beroepsziekten er vooral voorkomen in de metaalsector. De meeste meldingen betreffen lawaaidoofheid en klachten van schouders, armen en rug. Het kenmerk van beroepsziekten is dat ze gemakkelijk te voorkomen zijn door goede maatregelen te nemen. Voor schadelijk geluid heeft de metaalsector een Arbocatalogus gemaakt. Het NCvB vermoedt dat beroepsziekten die worden veroorzaakt door chemische stoffen (zoals allergisch contacteczeem) niet worden herkend in de sector. Daarom adviseert het NCvB om de komende jaren vooral aandacht te schenken aan blootstelling aan chemische stoffen (vooral metaalbewerkingsvloeistoffen) als oorzaak van beroepsziekten. Ook adviseert het NCvB alert te zijn op de blootstelling aan synthetische nanodeeltjes; deze deeltjes worden in de metaalsector gebruikt in coatings, zonder dat de gezondheidsrisico’s van veel van deze deeltjes bekend zijn.

Lasrook en schadelijk geluid De Inspectie SZW heeft in 2009 in 614 bedrijven in de metaalproductenindustrie geïnspecteerd op lasrook en schadelijk geluid. In de helft van de geïnspecteerde bedrijven trof de arbeidsinspecteur één of meer overtredingen aan. In bijna al deze gevallen ontbrak de beoordeling van de blootstelling aan lasrook en/of geluid. Alleen door een goede beoordeling weet een ondernemer of de genomen maatregelen voldoende zijn om onder de grenswaarde voor geluid of voor lasrook te komen. In 2010 zijn bij wijze van steekproef 64 bedrijven die in 2009 nog niet beschikten over een blootstellingsbeoordeling voor lasrook en/of schadelijk geluid, nogmaals geïnspecteerd. Bij deze herhalingsinspecties werd geconstateerd dat 45 bedrijven (70 %) alles in orde hadden. Dit is vergeleken met andere inspectieprojecten een hele goede score. De Inspectie meldde in augustus 2012 tevreden te zijn over de vorderingen in de sector op het gebied van lasrook. Echter, naast de vele maatregelen om de blootstelling aan lasrook en schadelijk geluid te beperken, is het belangrijk om te controleren welk effect deze maatregelen hebben op de uiteindelijke blootstelling.

Werknemersgedrag bij het lassen: cruciaal om gezond te werken Per 1 april 2010 is de wettelijke grenswaarde voor lasrook verlaagd. Hierdoor moeten bedrijven extra maatregelen nemen om aan die nieuwe grenswaarde te kunnen voldoen. Bijvoorbeeld de werkmethode van de lasser gaat een grotere rol spelen. Zo mag hij de lashelm niet te snel na het lassen afzetten, hij moet zijn hoofd uit de rookpluim houden en de zuigmond van de bronafzuiger dicht genoeg op de lasplek zetten tijdens het lassen. Om de lasser deze maatregelen te laten nemen, is naast intensieve voorlichting vooral toezicht nodig. Veel werkgevers blijken het lastig te vinden goed toezicht te houden en de werknemers aan te spreken op ongewenst gedrag. 18

Hoe nu verder? De resultaten van de verschillende activiteiten in de metaalsector maken duidelijk dat er nog veel werk aan de winkel is. De naleving van de Arboregels laat te wensen over, het aantal ongevallen is relatief hoog en bepaalde beroepsziekten worden niet als zodanig herkend. In de meerjarenaanpak 2011-2015 voor de sector Metaal richt de Inspectie SZW zich naast inspectieprojecten op voorlichting en samenwerking met sociale partners. De werkgevers- en werknemersorganisaties zijn al enkele jaren bezig de achterban te ondersteunen bij het veilig en gezond inrichten van het werk, door middel van het programma ‘5xBeter’ en Arbocatalogi. Bedrijven die gebruik maken van de verbetercoaches doen het in het algemeen beter dan andere bedrijven. Dat is een goede stimulans om met dit programma door te gaan. De Inspectie SZW werkt actief mee aan het vergroten van de bekendheid met het programma en het gebruik van de verbetercoaches, door in elk inspectieproject werkgevers ernaar te verwijzen. Verder ontwikkelt de Inspectie, samen met opleidingsinstituten en werkgevers, een digitaal hulpmiddel in de vorm van een ‘serious game’. Dit is gericht op jonge werknemers en moet hen veiliger leren werken, zoals veilig omgaan met machines. Naar verwachting zal dit hulpmiddel in 2013 worden gelanceerd. De belangrijkste boodschap: veilig werken en professioneel werken zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.

De volledige Sectorrapportage Metaal 2011 kunt u downloaden via www.vakbladlastechniek.nl.

Uw Veiligheid Onze rmd e e h c bes adelijk d e Go n sch ok tege lasro

3M™ Speedglas™ 9100FX Air Laskap met 3M™ Adflo™ Ademhalingsbescherming

Kracht

Ervaar de toekomst in lasbescherming! De Speedglas 9100FX laskap is voorzien van een veel groter zichtvlak. Bovendien is de totale kap opnieuw ontworpen voor extra comfort.

t
Uniek opklapmechanisme voor slijpen en voorbereidende werkzaamheden t
Meer comfort door verhoogde balans en stabiliteit t
Uitstekende optische eigenschappen t
Betere bescherming van oren en nek, dus veiliger t
Gepatenteerde instelling voor hechtlassen t
Lasfilter met donkerkleuren 5, 8, 9-13, gevoeligheids- en vertragingsinstellingen. Ervaar het zelf en vraag een gratis test aan.

Protection

3M Belgium N.V. - www.3MSafety.be - E-mail: [email protected] - tel.02 722 5310 3M Nederland B.V. - www.Speedglas.nl - E-mail: [email protected] - tel. 071 5 450 365

CARRIÈRE

september 2012

Groeien in techniek ‘Wat je wilt, kun je ook’

IN 2011 BESLOOT HET DUITSE BEDRIJF GMA EEN HOLDING OP TE RICHTEN IN NEDERLAND, MET EEN CENTRAAL KANTOOR IN UTRECHT. AAN HET ROER VAN DEZE NIEUWE NEDERLANDSE VESTIGING STAAT PAUL DOESWIJK. WE SPRAKEN MET HEM OVER HET GRIJPEN VAN KANSEN EN GROEIEN IN TECHNIEK, OOK IN TIJDEN VAN ECONOMISCHE MALAISE.

door Margriet Wennekes, fotografie GMA p het nieuwe bedrijventerrein De Wetering in Leidsche Rijn vinden we het kantoor waar Paul Doeswijk samen met drie collega’s is gehuisvest. Per 1 januari 2012 is Paul (42) aangesteld als directeur van GMA-Holding B.V. en is daarmee terug in zijn oude vakgebied: het niet-destructief onderzoek (NDO). Niet alleen GMA (Gesellschaft für Material-Abnahme) heeft sinds zijn oprichting in 1984 een enorme groei doorgemaakt; ook Paul, ooit begonnen als lts-leerling, is zich voortdurend blijven ontwikkelen.

20

Mooie tijd Paul wist al vroeg dat hij de techniek in wilde. Ondanks een havo/vwo-advies koos hij na de basisschool bewust voor een lts-opleiding in de metaal. “Eerst wilde ik timmerman worden, maar al snel merkte ik dat het werken met metaal mij beter lag. Ik hield er bijvoorbeeld van om zelf aan mijn racefiets te sleutelen.” Na de lts volgde de Leidse Instrumentmakersschool, waar hij vier jaar lang werd opgeleid in de fijnmechanische techniek. “Dat was even omschakelen, je zat opeens 44 uur per week op

CARRIÈRE

september 2012

school. Als je geen theorie had ging je naar de werkplaats om met je handen bezig te zijn. Aan de ene kant was dat heel intensief, aan de andere kant voelde dat helemaal niet zo. Dat had te maken met de prettige sfeer en de betrokkenheid van leerkrachten en stagebegeleiders. Een mooie tijd was dat.”

Jobhoppen De loopbaan van Paul Doeswijk wordt in de eerste jaren na zijn schooltijd gekenmerkt door jobhoppen. Na zijn militaire dienst werkte hij voor een ziekenhuis als moulagetechnicus op een afdeling voor radiotherapie. Na verschillende andere baantjes kwam hij terecht in het onderwijs. “De combinatie techniek en mens sprak mij enorm aan en op een gegeven moment ben ik het volwassenenonderwijs ingerold. In het Centrum voor Beroepsoriëntatie en Beroepsuitoefening (CBB) in Leiden gaf ik les aan volwassenen met een sociale of culturele achterstand. Dat waren bijvoorbeeld mensen met een drugsverleden, jongeren die waren gestrand in het reguliere onderwijs, maar ook hoogopgeleide asielzoekers die hier een nieuw leven moesten opbouwen.” Om de stap naar de arbeidsmarkt te kunnen maken bood het CBB laagdrempelige opleidingen aan, zoals elektrotechniek, metaalbewerking, houtbewerking of administratie. “Deze functie was voor mij aanleiding om de lerarenopleiding te gaan doen.” Het CBB werd opgeheven en Paul besloot te solliciteren naar de functie van docent NDO-technieken, waarvoor hij werd aangenomen. Pauls motto: “Wat je wilt, kun je ook.” Zijn eerste NDO-kennis heeft hij opgedaan door veel zelfstudie en praten met vakmensen. Al snel begon hij aan de opleiding Vakspecialist Niet-destructief Onderzoek niveau 3. Hij specialiseerde zich in vier verschillende methoden: industriële radiografie, ultrasoon onderzoek, magnetisch onderzoek en penetrant onderzoek. Later vulde hij zijn vakdeskundigheid nog verder aan met de opleiding tot stralingsdeskundige niveau 3. “Binnen het NDO zijn er drie niveaus van deskundigheid. Op niveau 1 mag je onder toezicht eenvoudige werkzaamheden verrichten. Als deskundige op niveau 2 mag je zelfstandig werk uitvoeren. De meeste NDO’ers die in de buitendienst werken zijn niveau 2-deskundigen. Een niveau 3-deskundige houdt zich voornamelijk bezig met randzaken, zoals opleiden en het adviseren van klanten.”

Carrièrekans Pauls voorlaatste functie was die van manager Opleidingen bij het NIL (Nederlands Instituut voor Lastechniek). Daar was hij onder meer verantwoordelijk voor het ontwikkelen van lesmaterialen en het coördineren van examens. Deze functie bekleedde hij nog maar kort, toen hij de kans kreeg om directeur te worden van de Nederlandse

GMA-holding en een nieuwe vestiging in Utrecht op te bouwen. Was het een moeilijke beslissing om het NIL zo snel weer vaarwel te zeggen? “Ja en nee”, antwoordt Paul na even nadenken. “Ja, want als manager Opleidingen zag ik nog allerlei uitdagingen en had ik veel meer willen realiseren. Nee, omdat ik de mooie carrièrekans die GMA mij bood, in een vakgebied waarin ik mij al meer dan twaalf jaar thuis voel, toch niet kon laten lopen.”

Om de hoek Sinds begin dit jaar staat Paul dus aan het hoofd van GMA-Nederland. In Duitsland heeft GMA zich in de loop der jaren ontwikkeld van een klein familiebedrijf van 10 personen tot een internationale onderneming met zo’n 900 werknemers. Van oudsher is het bedrijf vooral werkzaam in de luchtvaartsector, maar inmiddels bedient het ook klanten in andere sectoren, zoals de petrochemie, de olie- en gasindustrie, de automobielindustrie en de energiesector. Het is een bedrijf waarin Paul zich al snel thuis voelde: “Ondanks dat het een grote onderneming is, heerst er toch een familiegevoel. Het is een bedrijf waar je graag voor wil werken, met aandacht voor de mensen. Maar dat heeft volgens mij ook te maken met het vakgebied; binnen het NDO is dat niet vreemd.” In 2008 begon

21

CARRIÈRE

september 2012

GMA zijn activiteiten op de Nederlandse markt met de overname van HKC (Hengelose Kwaliteitscontrole), een klein NDO-bedrijf dat onder meer klanten had in de gieterijwereld. Toen er een opdracht werd binnengehaald bij de bouw van een centrale in Eemshaven werd ook daar een filiaal opgericht. “We vinden het belangrijk om bij de klanten om de hoek te zitten, zodat we een snellere en betere service kunnen bieden. Rechtstreeks contact zorgt dat de communicatie soepeler verloopt.” In 2011 besloot de GMA-Group ook hier een holding op te richten met drie werkmaatschappijen: GMA-Hengelo, GMA-Eemshaven en de nieuw op te richten GMA-Utrecht, tevens hoofdkantoor van GMA-Nederland.

Brede portfolio Paul kent het wereldje van het NDO goed en beseft dat het veel creativiteit en doorzettingsvermogen zal kosten om als relatieve nieuwkomer een goede positie op de Nederlandse markt te verwerven. Toch ziet hij goede mogelijkheden voor GMA om ook in Nederland te groeien en zich op den duur te meten met de gevestigde spelers op deze markt. “De kracht van ons bedrijf schuilt volgens mij in de brede portfolio. GMA biedt veel verschillende diensten en bedient zowel kleine als grote klanten in een groot

aantal sectoren. Dat maakt het bedrijf minder kwetsbaar in tijden dat het economisch slechter gaat. Mensen kunnen makkelijk rouleren, er zijn uitwisselingen mogelijk. We kunnen daarom ook in Nederland meer aanbieden dan alleen NDO.” In Utrecht timmert Paul hard aan de weg om GMA-Nederland op de kaart te zetten. “Mijn werk is ongelooflijk divers. En wat ik belangrijk vind: dingen die je roept moet je kunnen waarmaken. Daarom moet je eerst zorgen dat je open bent en dat je mensen en apparatuur hebt. Dan kun je een naam gaan opbouwen. Ik geloof heilig in mond-tot-mondreclame.” Paul heeft veel overleg met zijn Duitse collega’s over allerlei PR-zaken. “Dat varieert van de belettering van onze auto’s tot de inhoud van de website. We zijn nog relatief klein in Nederland en streven naar herkenbaarheid. Zo staan we ook op de beurs tijdens de Verbindingsweek.” Technicus, docent, opleidingsmanager, directeur, … wat is je volgende carrièrestap? “Ik hoop even niks. GMA is een organisatie waarin ik me thuis voel en die me volop kansen biedt. Mijn ambitie is om GMA-Nederland groot te maken. Hier kan ik nog wel een paar jaartjes vooruit denk ik.”

advertentie

Magnatech International is een organisatie die zich inzet om hoge kwaliteit te leveren op het gebied van orbitaal en pijpleiding-lassen. Onze orbitaal systemen zorgen voor een verbeterde productiviteit door het verhogen van de inschakelduur, het verminderen van de lasfouten en een hogere en constantere kwaliteit. Visie Magnatech levert innovatieve producten van hoge kwaliteit. ‘Knowhow’ en service op maat. Zo maakt Magnatech het voor haar opdrachtgevers mogelijk om de productiviteit en kwaliteit van het lassen te verhogen. Missie ì(HQEHWURXZEDUHPHHGHQNHQGHSDUWQHUYRRURSGUDFKWJHYHUV ì(HQRSGHWRHNRPVWJHULFKWHRUJDQLVDWLHGLHVWUHHIWQDDUODQJGXULJHUHODWLHV ì0DJQDWHFKZHUNWYRRUWGXUHQGDDQKHWYHUEHWHUHQYDQKDDUSURGXFWHQHQ haar dienstverlening.

EZorbital: betaalbare technologie! Magnatech introduceert een innovatieve oplossing voor het orbitaal pijp/pijp lassen. Het model 517 is een controller met een gesloten laskop voor het lassen van pijp/pijp, deze is speciaal ontworpen voor het gebruik met een conventionele TIG-stroombron. Vraag uw distributeur naar de mogelijkheden!

T +31 321 38 66 77 | F +31 321 31 41 65 | [email protected] | WWW.MAGNATECH-INTERNATIONAL.COM

22

Nu verkrijgbaar in de Benelux

Magnatech orbitaal lassystemen

9

11 10

8

VRAAG DE DISTRIBUTEUR NAAR DE MOGELIJKHEDEN: NEDERLAND 1 Laspartners Sliedrecht B.V. Industrieweg 47a 3361 HJ Sliedrecht Tel. 0184 419 333

8 Kamphuis Lastechniek B.V. Phileas Foggstraat 56 7825 AL Emmen Tel. 0591 631 313

2 Laspartners Zeeland B.V. Hughersluys 29 4536 HM Terneuzen Tel. 0115 615 777

9 Kamphuis Lastechniek B.V. Woldmeerweg 2 9902 SH Appingedam Tel. 0596 856 570

3 Akkermans Techniek Lelyweg 15 4612 PS Bergen op Zoom Tel. 0164 275 700

10 GT ind. Lastechiek B.V. Ecu 19 305 BA Emmeloord Tel. 0527 699 915

4 Multiweld B.V. Riga 3 2993 LW Barendrecht Tel. 0886 641 777

11 Reva Lastechniek B.V. Edisonweg 1a 8501 XG Joure Tel. 0513 418 844

5 Multiweld B.V. De Dintel 24 5684 PS Best Tel. 0886 641 777

BELGIË

6 Tramex Dr. de Blécourtstraat 55 6541 DG Nijmegen Tel. 024 377 67 54

12 De Backer Welding Bvba Lange Ambachtstraat 24 Oosterzele 9860 2 Tel. 09 360 86 70

7 PRRE Lastechniek B.V. Josink Esweg 43 7545 PN Enschede Tel. 053 428 15 90

13 De Backer Welding Chemin De La Villa Romaine 7 7822 Ath Tel. 09 360 86 70

7

4

3

6 1

5

2

12

13

T +31 321 38 66 77 | F +31 321 31 41 65 | [email protected] | WWW.MAGNATECH-INTERNATIONAL.COM

CARRIÈRE

september 2012

Nederlands Instituut voor Lastechniek opent de jacht op de

beste jonge lasprofessional van de lage landen tijdens de

Leren lassen als hobby ERIC VAN DER MEER WERKTE JARENLANG ALS PIJPFITTER EN LASSER IN DE INDUSTRIE. NU GEEFT HIJ KORTE LASCURSUSSEN AAN MENSEN DIE VOORNAMELIJK HOBBYMATIG MET LASSEN BEZIG WILLEN ZIJN. “HET IS EIGENLIJK BEGONNEN ALS EEN GEINTJE.”

Lage Landen Laswedstrijden 2012 voor jonge lasprofessionals op het hoogste niveau

door Margriet Wennekes, fotografie Ruud Ravensbergen

Ben jij een lastalent tussen de 18 en 30 jaar die het in zich heeft om de beste jonge lasprofessional van de Lage Landen te worden? Heb je minimaal een NIL-lasdiploma niveau 3 voor het proces MAG, BMBE of TIG?

vindt plaats op 8 november nadat alle werkstukken zorgvuldig zijn beoordeeld door een vakkundige jury. Ga de uitdaging aan en schrijf je in vóór 12 oktober 2012.

Dan is het NIL op zoek naar jou!

NIL Verbindingsweek De eerste nationale vakbeurs in Nederland voor lassen, lijmen en snijden vindt plaats van 6 tot en met 8 november in de Evenementenhal te Gorinchem.

Tijdens de NIL Verbindingsweek van 6 tot en met 8 november 2012 in de Evenementenhal te Gorinchem worden de eerste Lage Landen Laswedstrijden gehouden. Laat jouw laskwaliteiten zien en maak kans op mooie prijzen en de titel: 'Beste jonge lasprofessional van de Lage Landen’. De laswedstrijden bestaan uit het lassen van een uniek werkstuk en vinden plaats op 6, 7 en 8 november in de Evenementenhal te Gorinchem. Deelnemers worden op één van deze drie dagen ingedeeld. De prijsuitreiking

De Verbindingsweek is een ontmoetingsplatform voor bedrijven en (technische) onderwijsinstellingen binnen het vakgebied van de verbindingstechnieken. Het is dé week voor uitwisseling van kennis met vakgenoten uit Nederland en België. In het hart van deze beurs worden de Lage Landen Laswedstrijden gehouden. Bezoek aan de beurs is gratis.

s c h r i j f j e i n o p w w w. n i l . n l

e 37-jarige Eric is naar eigen zeggen “geboren met een laskap op”. Op zijn tiende kreeg hij van zijn oom zijn eerste lasmachine en sindsdien heeft hij een passie voor het vak. Na het behalen van zijn handvaardigheidsdiploma's ging hij aan het werk als lasser in de industrie. Het seriematige werk gaf hem echter steeds minder voldoening. “Ik wilde meer onderscheidend werk doen. Steeds vaker kreeg ik van kennissen de vraag of ik hen wilde leren lassen. Dat waren mensen die vanwege hun hobby het lassen wilden leren, om bijvoorbeeld aan hun oldtimer te klussen. De reguliere lasopleidingen zijn natuurlijk niet echt bedoeld voor hobbyisten. Ze zijn voor deze doelgroep te diepgaand en bovendien te prijzig. Toen is het idee geboren om lerenlassen.nl op te richten. Het is eigenlijk begonnen als een geintje, maar inmiddels zijn we zeven jaar verder en er blijkt vraag naar te zijn.”

de financiële wereld. “Dat zijn mensen die in hun dagelijks werk vrij abstract bezig zijn en blijkbaar de behoefte hebben om daarnaast iets met hun handen te doen.”

Meesterlasser Zelf is de ondernemer ook nog niet uitgeleerd. “Ik ben nu bezig met de opleiding TIG niveau 4, en daarna wil ik de opleiding Meesterlasser gaan doen. Het is mijn bedoeling samen met een partner een uitzendbureau op te richten en daarvoor ook eigen mensen op te leiden. Dankzij mijn praktijkervaring heb ik veel kennis om door te geven.” Eric ziet de toekomst dus met vertrouwen tegemoet. “Ik heb intussen ook twee kleine jongens van zes en drie. Zij mogen het natuurlijk zelf weten, maar als zij later ook het vak in willen is dat mooi toch?”

Leren lassen Cursisten In zijn nieuwe bedrijfspand in Amsterdam die is ingericht met tien lasboxen, geeft Eric lascursussen aan de meest uiteenlopende mensen, in leeftijden variërend van 10 tot 85 jaar. Zo had hij laatst een gynaecoloog. Die bleek een wijnboerderij in Portugal te hebben waar hij regelmatig aan machines moest klussen. Wat Eric opvalt, is dat er onder zijn cursisten vooral veel mensen zijn uit de ICT of

Lerenlassen is opgericht in januari 2005 en heeft als doel zoveel mogelijk mensen het lassen te leren. De cursisten komen meestal met een bepaald doel waarvoor ze het lassen willen leren, zoals het lassen aan oldtimers, motoren, bootjes of voor creatieve uitingen. Elke lascursus beslaat 2 dagen of 4 avonden en is geschikt voor iedereen die maar iets van het lassen wil leren. Veiligheid tijdens het lassen staat voorop.

25

GEZONDHEID

september 2012

Lassers vaccineren tegen longontsteking? LASSERS DIE WORDEN BLOOTGESTELD AAN METAALDAMPEN LOPEN MET HET OUDER WORDEN MEER KANS OP EEN MOGELIJK DODELIJKE LONGONTSTEKING DOOR PNEUMOKOKKEN. IS HET ZINVOL ZE DAARTEGEN TE VACCINEREN?

september 2012

Effectieve afzuiging Stinis benadrukt het nog maar eens: “Lasrook is echt slecht voor je longen. Uit een oud bevolkingsonderzoek (Zutphen-onderzoek) bleek al dat de enige herkenbare beroepsziekte daar de slechte longen van de lassers waren. En denk niet alleen aan je eigen lassen, maar ook als er lasrook van je collega's vrijkomt, is dat ongezond voor jouw longen.” Het is dus zaak dat werkgevers (en werknemers) er altijd voor zorgen een goede effectieve afzuiging te hebben én te gebruiken. “Dan heb je ook geen verhoogde kans op een pneumokokkeninfectie vanwege het lassen en kun je op latere leeftijd de toch al verhoogde kans nog bestrijden met een vaccinatie als je met pensioen gaat!”

door Margriet Wennekes

Arbeidshygiënische maatregelen blijven noodzakelijk

en longontsteking of pneumonie: het woord alleen al jaagt ons schrik aan. En terecht, want deze ziekte, die vooral veroorzaakt wordt door pneumokokken, kan een fatale afloop hebben. De pneumokok is een bacterie die zich bij voorkeur in de luchtwegen nestelt. Hoe ouder je wordt, hoe groter het risico op een infectie door pneumokokken. Het inademen van lasdampen verhoogt het risico nog eens extra, omdat metaaldampen het longweefsel beschadigen, waardoor een goede voedingsbodem voor bacteriën ontstaat. In het Verenigd Koninkrijk werd onlangs geadviseerd om oudere lassers te vaccineren tegen pneumokokken. Hoe zit dat in Nederland? We legden deze vraag voor aan Harry Stinis, bedrijfsarts bij het het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten (NCvB).

Om lassers beter te beschermen blijven bronmaatregelen vanzelfsprekend noodzakelijk. Daarbij komen de volgende maatregelen in aanmerking: • lokale lasrookafzuiging toepassen • de afzuigkap altijd in de buurt van het werkstuk houden • het hoofd van de lasser buiten de rookpluim houden • beter een verbeterde dan een standaard lashelm gebruiken • het werkstuk altijd eerst reinigen van vervuilende substanties • andere taken niet in de buurt van de lasplek uitvoeren • een adequaat adembeschermingsmiddel toepassen • op www.5xbeter.nl wordt ook nog geadviseerd tot 5 te tellen na het stoppen met lassen voordat je de helm afdoet. Dan worden de vrijgekomen fijnstofdeeltjes door spontane samenklontering (aggregatie) te groot om nog in te ademen. • een algemene afzuiging toepassen om de werkplekken optimaal schoon te houden.

Vaccineren, ja of nee? Volgens een aantal Britse wetenschappelijke artikelen [1, 2] is de longontsteking die door pneumokokken bij lassers wordt veroorzaakt in ongeveer 1 op de 8 gevallen dodelijk. Bij ouderen is die kans hoger dan bij jongeren. Het lijkt dus voor de hand te liggen om lassers uit voorzorg te vaccineren, wat in het Verenigd Koninkrijk dan ook wordt geadviseerd. In Nederland is men hier terughoudend in. Harry Stinis: “Hoe ouder je wordt, hoe meer kans op een pneumokokkeninfectie. Tijdens de periode dat je last, is deze kans ook op jongere leeftijd al verhoogd wanneer je wordt blootgesteld aan lasdampen. Beide risico’s kun je verkleinen door te vaccineren. Echter: die speelkaart kun je maar één keer inzetten, vanwege de toenemende kans op ernstige bijwerkingen bij een herhalingsvaccinatie.” Men gaat ervan uit dat het effect van vaccinatie tussen de 5 en 10 jaar aanhoudt. “Dus kies je voor de leeftijd van 50, dan ben je tot je pensioen ongeveer beschermd. Maar daarna gaat de kans op een infectie ook met de leeftijd

26

omhoog en dan heb je geen mogelijkheid meer om te vaccineren, omdat dit met de huidige vaccins maar één keer kan, helaas.” Het komt er volgens Stinis dus op neer, dat vaccinatie geen oplossing biedt. “Door te lassen met onvoldoende afzuiging en je daarom te laten vaccineren, kun je de kans op infectie op latere leeftijd niet meer verlagen met een herhalingsvaccinatie.” Er is nu een 23 polyvalent (PPV23) pneumokokkenvaccin op de markt, dat tegen het overgrote deel van de huidige pneumokokken beschermt, maar slechts één keer gegeven kan worden. “De hoop is nu gericht op een nieuw vaccin dat langer effectief is en ook vaker gegeven kan worden. Maar dat is er nog niet.”

Ten slotte helpt het ook de risicofactor roken aan te pakken bij de lassers.

Keukengeheimen? Kennis is macht Onderzoek wees het uit: de behoefte om 32210/.-,+*-)/0(-0'-(-&0%$-10#"/!"//-&0 #-- (0+0-0-# (0$"&0"##-0,%&/(1,(+--1+$-&0 %,0'%1(0-(0-#"&!0$"&0--&0+/(-0!"/)--0 #"&!0&+-(0"#(+0%&-1)-&0""1%30-- (0+&-0 --&0!-/.-,+"#+/--1-0"/0-&0&+"$+/-10+&0 +-&/(0-3"&0+-0+&0-0"$%&1-&0%%)0#-/0!-- (0 +&0-(0#"/(-,&+/,0%&-1'+/0&00+&0%&/01%- 0 -&0-3%&/(1"(+-,-&(130)"&0#"(-&0+-&0'"(0--&0 !"/0&02,(0%-(0+&0-(0/3-#("0 -&0%%!0%.#-++&!/&+$-"0$"&0'0#"//-1/01""!(0 +33-1/0+0""&0--&0,%&/("&(0 -+##%-0)'"#+(-+(0 1""+(0-(0""10&+-(0"##-3""#0%30+0  "")0--&0" /.1"")0$%%10--&0!%-0!-/.1-) %.0

0  0 0 

Referenties [1] Palmer, K.T., Cosgrove M.P. Vaccinating welders against pneumonia. Occupational medicine 2012;62;325-330 [2] Alexander Wong A., Marrie, J.A., Garg S., Kellner, J.D.,Tyrrell G.J. [ the SPATGroup] Welders are at increased risk for invasive pneumococcal disease. Int J Infect Dis (2010)

Uw gasstroom volgens recept? Linde helpt u erbij. Linde Gas Benelux B.V. %/(/0

00,+-"3 -#0

0  0 0 3-(""##!&##+&-!"/&# '''#+&-!"/&#0'''#+&-!"/


TECHNIEK

september 2012

werd besloten een schadeonderzoeker in te schakelen. Op dat moment lag al een compleet draaiboek gereed voor het demonteren van de gescheurde roerkoning, het uitslijpen van de scheuren, het weer vollassen en het spanningsarm gloeien na het lassen.

De omvang van de schade

EEN SCHIP MOET

Een van de eerste zaken die opvielen bij het doornemen van het dossier was dat de opgegeven scheurdieptes in de al eerder afgekeurde roerkoningen (maximaal 6,8 mm) met een zekere scepsis bekeken moesten worden. De daarvoor gebruikte techniek (Ultrasoon A-scan) is namelijk niet geschikt voor het bepalen van scheurdieptes in die orde van grootte. Daarom werd geadviseerd om de scheurdieptes opnieuw te laten meten met behulp van de AC Potential-Droptechniek. Uit deze metingen bleek dat de maximale scheurdiepte bij deze twee roerkoningen 2,4 mm bedroeg, dus substantieel kleiner dan de gerapporteerde maximale scheurdiepte. Omdat de scheuren in de nu gescheurde roerkoning met dezelfde techniek (Ultrasoon A-scan) bepaald waren, mocht verwacht worden dat ook deze scheuren in werkelijkheid (veel) kleiner zouden zijn dan gerapporteerde waarde van maximaal 5 mm.

De aard van de scheurvorming

DIT ZAL REDERS UIT HET HART GEGREPEN ZIJN. EEN SCHIP MOET IMMERS VAREN. DAARVOOR IS HET GEBOUWD. ELK UUR DAT HET STILLIGT, KOST GELD. HET BELANG VAN SCHADEONDERZOEK WORDT DUIDELIJK AAN DE HAND VAN TWEE CONCRETE SCHADEGEVALLEN. door Jan Quist en schip dat stilligt, kost geld. Echter, de meeste reders worden van tijd tot tijd toch geconfronteerd met stilligtijd als gevolg van averij of schade aan de voortstuwingsinrichting. De reparatie van dergelijke schades, maar veel meer nog de stilligtijd, levert dan een forse kostenpost op. Het is dan ook zaak om dergelijke schades zo efficiënt mogelijk aan te pakken. En even belangrijk is het om zeker te stellen dat de betreffende schade niet nog een keer kan optreden. In dit artikel wordt aan de hand van enkele cases getoond hoe het inschakelen van een schadeonderzoeker vanaf het moment dat de schade zich voordoet een belangrijke bijdrage kan leveren aan het vinden van een zo efficiënt mogelijke aanpak van de schade. Ook kan schadeonderzoek de ‘root cause’ van de schade aan het licht brengen. En dat zijn zaken waarin elke reder geïnteresseerd zou moeten zijn!

28

TECHNIEK

september 2012

Om de aard van de scheuren te bepalen werd aanvullend onderzoek uitgevoerd aan de eerder afgekeurde roerkoningen. Het uitnemen van monsters was minder gewenst. In aanvulling op het visuele onderzoek en het magnetische scheuronderzoek werden daarom op enkele plaatsen replica's gemaakt. Aan de hand van de replica’s werd vastgesteld dat het ging om transkristallijne scheuren. Hoewel het faalmechanisme nog niet onomstotelijk kon worden vastgesteld, was de conclusie dat het waarschijnlijk ging om vermoeiingsscheuren.

roerkoning inclusief het roer. Deze metingen leverden een opmerkelijk resultaat op. De eerste eigenfrequentie van de genoemde samenstelling bleek vrijwel exact gelijk te zijn aan de frequentie van de pulsen van de nabijgelegen schroef tijdens het varen op vol vermogen. Dit betekende dus dat de roerkoning tijdens varen op vol vermogen continu ‘opgeslingerd’ werd, wat, zoals bekend, tot zeer hoge dynamische belastingen kan leiden. De ‘root cause’ voor de opgetreden scheurvorming was daarmee met grote waarschijnlijkheid vastgesteld.

De aanpak van de reparatie Zoals gezegd lag er al een uitgewerkt plan gereed voor het repareren van de scheuren door middel van uitslijpen en vollassen. Nog afgezien van de kosten en de doorlooptijd van deze methode, had deze ook het bezwaar dat er restspanningen in het materiaal achter zouden blijven. Dit is nadelig voor wat betreft het vermoeiingsgedrag van de roerkoning. Een alternatieve aanpak bestond uit het zeer geleidelijk en vloeiend uitslijpen van de scheuren (over 100 mm aan weerszijden van de scheuren) gevolgd door ‘shot peening’. Dit deel van het reparatievoorstel moest echter vervallen, omdat er op de locatie waar de reparatie moest plaatsvinden geen gekwalificeerde firma voor het uitvoeren van het shot peenen aanwezig was. De ‘reparatie’ door alleen vloeiend uitslijpen van de scheuren werd voorgelegd aan de surveyor van de classificatiemaatschappij, en akkoord bevonden. Zo bleek het dus mogelijk om een relatief lastig probleem op een eenvoudige, maar vooral ook snelle manier op te lossen.

Case A: Scheurvorming in een roerkoning Tijdens een periodieke inspectie van een schip in een haven in het Verre Oosten werd vastgesteld dat scheuren aanwezig waren in de roerkoning (grootste diameter 600 mm, lengte ca. 8 m), direct onder de uithouder. Omdat de betreffende rederij meerdere schepen van hetzelfde type in bedrijf had, waren bij oplevering twee extra roerkoningen meegeleverd. Echter, deze roerkoningen waren al gebruikt als vervanging voor roerkoningen met dezelfde soort schade aan twee andere schepen. Er was dus sprake van een probleem: er zou gerepareerd moeten worden. Een nieuwe roerkoning had namelijk een veel te lange levertijd. Echter, het 25CrMo4 staal waarvan de roerkoning is gemaakt is niet het meest eenvoudige staal om lasreparaties aan uit te voeren. Omdat men ook nog in het duister tastte voor wat betreft de oorzaak van de scheurvorming

De oorzaak van de scheurvorming De volgende vraag was uiteraard welke dynamische belastingen de vermoeiingsscheuren hadden veroorzaakt. Het leek niet waarschijnlijk dat de normaal op roerkoningen uitgeoefende belastingen aanleiding waren voor het ontstaan van de scheuren. Daarom werd in een andere richting gezocht, namelijk het optreden van transiënte (fluctuerende/grillige) belastingen. In dit geval werd specifiek gedacht aan belastingen die worden veroorzaakt door interferentie met dynamische belastingen van buitenaf. Om een indruk te krijgen van dit soort belastingen, werden eigenfrequentiemetingen uitgevoerd op de

Afbeelding 1: De twee monsters voor het onderzoek aan de beschadigde tie rods. De pijlen wijzen naar kitresten.

29

TECHNIEK

september 2012

De breukvlakken bleken behoorlijk beschadigd en sterk corrosief aangetast

Case B: Het afbreken van tie rods Binnen twee weken na elkaar braken ‘tie rods’ van twee verschillende cilinders van een motor van een koopvaardijschip. In beide gevallen was de schade aan de motor fors. Ging men in het eerste geval nog uit van een incident, na het optreden van het tweede geval ontstond hierover twijfel. Daarom werd besloten een schadeonderzoek te laten uitvoeren. Ten behoeve van het onderzoek werden de uiteinden van de twee tie rods beschikbaar gesteld. De breukvlakken bleken behoorlijk beschadigd en sterk corrosief aangetast. Verder waren op beide delen kitresten aanwezig. Overleg met de reder wees uit dat de kit waarschijnlijk gebruikt was als afdichting van de gaten waar de tie rods doorheen steken, in plaats van de voorgeschreven 0-ringafdichting tussen de cilinderkop en de cilinder.

Afbeelding 3: Op veel plaatsen was de coating op de tie rods beschadigd of zelfs deels verdwenen.

Het schadeonderzoek Het onderzoek aan het breukvlak wees uit dat de tie rods bezweken waren door vermoeiing. Een van de twee breukvlakken is weergegeven in afbeelding 2.

Omdat het breukvlak sterk vervormd was als gevolg van het tegen elkaar slaan van de breukvlakken leverde onderzoek in de rasterelektronenmicroscoop weinig nieuwe informatie op. Om de aard van de kleine scheurtjes vast te stellen werden enkele dwarsdoorsneden over deze scheurtjes metallografisch onderzocht. Dit leverde beelden op zoals weergegeven in afbeelding 5. De scheurtjes waren fijn van aard en deels of geheel gevuld met oxidische producten. Op basis van deze resultaten werd geconcludeerd dat deze scheurtjes eveneens het karakter hadden van vermoeiingsscheurtjes, maar dat de initiatie, en wellicht ook de groei ervan, had plaatsgevonden in combinatie met corrosie. Ook werd bij het metallografisch onderzoek vastgesteld dat de hoofdscheur bij beide breukvlakken transkristallijn van aard was. Dit ondersteunde de voorlopige karakterisering van de twee breuken als vermoeiingsbreuken.

Het faalmechanisme

Het belang van de schadeonderzoeker

De conclusie van het onderzoek was dat de tie rods gefaald hadden door vermoeiing onder invloed van de dynamische belastingen die inherent zijn aan de functie van deze onderdelen. De hoofdscheuren waren geïnitieerd op enkele kleinere scheurtjes die in een eerder stadium waren ontstaan. Deze kleinere scheurtjes hadden eveneens het karakter van vermoeiingsscheurtjes, maar de initiatie ervan was waarschijnlijk veroorzaakt of bevorderd door gelijktijdige corrosieve aantasting. De corrosieve aantasting op zijn beurt was weer bevorderd of veroorzaakt door de beschadiging van de coating. Geadviseerd werd om de overige tie rods te onderzoeken op oppervlaktescheurtjes. De opdrachtgever nam echter geen enkel risico en liet alle tie rods vervangen door nieuwe, met een beter beschermende coating.

De twee beschreven cases maken duidelijk welke rol een schadeonderzoeker kan spelen in het efficiënt omgaan met schades. In de eerste case kwam dit effect duidelijker naar voren dan in het tweede. Maar in de tweede case had de inbreng van de schadeonderzoeker veel groter kunnen zijn, indien hij al vanaf de eerste schade betrokken zou zijn geweest. Dan had de tweede schade niet hoeven optreden. Natuurlijk is het achteraf gemakkelijk praten. En het is ook niet verwonderlijk dat in eerste instantie gedacht wordt aan een incident. Maar een ervaren schadeonderzoeker ziet in veel gevallen al direct aan het breukvlak of het om vermoeiingsschade gaat. En hij weet ook dat vermoeiingsschades relatief zelden incidenten zijn (bijvoorbeeld het gevolg van een materiaalfout). Met die wetenschap zou hij ongetwijfeld geadviseerd hebben om de overige tie rods te inspecteren op de aanwezigheid van vermoeiingscheurtjes. In dit artikel zijn slechts twee cases besproken, maar bij tal van andere schades spelen dezelfde factoren een rol. Zo worden bijvoorbeeld regelmatig schadeonderzoeken uitgevoerd op lagerschalen. In bijna alle gevallen is het schip al lang en breed weer in de vaart voordat de schalen bij het laboratorium binnenkomen. Het is dan vaak moeilijk om een antwoord te krijgen op vragen die van belang zijn om het onderzoek optimaal te kunnen uitvoeren. De huidige digitale mogelijkheden maken het echter steeds eenvoudiger om al voor het demonteren van de lagers een schadeonderzoeker in te schakelen, bijvoorbeeld door het maken en verzenden van een aantal digitale foto's. Op die manier wordt de onderzoeker in staat gesteld om cruciale gegevens betreffende de schade op te vragen, voordat deze door reparatie verdwenen zijn.

Afbeelding 2: Een van de twee breukvlakken van de onderzochte tie rods. Ter plaatse van de twee pijlen zijn vermoeiingsscheuren geïnitieerd.

Bij het macroscopisch onderzoek van het oppervlak van de twee monsters werd vastgesteld dat de coating die de bouten moest beschermen, beschadigd of verdwenen was (zie afb. 3). Op die beschadigde locaties, maar ook op plaatsen waar de coating nog intact leek, was een groot aantal scheurtjes in omtrekrichting te zien. Bij een van de twee breuken kon overtuigend vastgesteld worden dat de vermoeiingsscheur geïnitieerd was op enkele van deze scheurtjes (zie afb. 4). Bij de andere breuk was de relatie minder eenduidig, maar de conclusie was dat de vermoeiingsscheuren een en dezelfde oorzaak hadden.

30

TECHNIEK

september 2012

Afbeelding 5: Beeld van een dwarsdoorsnede over een scheurtje. Het scheurtje is grotendeels gevuld met oxidische producten. Aan het uiteinde treden zeer fijne vertakkingen op (zie de twee pijlen).

Afbeelding 4: Ter plaatse van het initiatiepunt van een van de (hoofd-) vermoeiingsscheuren is in het oppervlak een groot aantal kleine scheurtjes aanwezig. Het stapsgewijze verloop in het breukvlak geeft duidelijk aan dat de hoofdscheur is geïnitieerd op de kleinere scheurtjes.

En last but not least: de kosten van een schadeonderzoek bedragen in verreweg de meeste gevallen slechts een fractie van de kosten van een tweede ‘incident’, om nog maar te zwijgen over de gevolgschade.

Personalia De auteur, Jan Quist, werkt als Consultant Failure analysis bij Element Materials Technology in Amsterdam.

31

RUBRIEK

september 2012

Lasgroep Noord (LGN) Plaats van samenkomst: Rsg De Borgen; Waezenburglaan 51a; Leek Lasgroep West (LGW) Plaats van samenkomst: Tata Steel Training Centre; Rooswijklaan 61; 1951 MH Velsen-Noord Lasgroep Oost (LGO) Plaats van samenkomst: Sg Sprengeloo; Sprengenweg 81; Apeldoorn Lastechnische Discussiegroep Rotterdam (LDR) Plaats van samenkomst: Applus-RTD; Delftweg 111; Rotterdam Zeeuwse Lasgroep (ZLG) Plaats van samenkomst: Wisselend, voor meer informatie kijkt u op zeeuwselasgroep.nl Lasgroep Zuid (LGZ) Plaats van samenkomst Sociaal Cultureel Centrum De Enck Oirschot De Loop 67; 5688EW Oirschot Lasgroep Zuid-Limburg (LZL) Plaats van samenkomst: Amerikalaan 35; Maastricht-Airport

Activiteiten bij de lasgroepen Lasgroep Noord (LGN) 13-09-2012 Excursie Bodewes Scheepswerven te Hoogezand 18-10-2012 Excursie thermisch spuiten Lasgroep Oost (LGO) 13-09-2012 CE-markering voor staalconstructies, door Henk Bodt 26-10-2012 Viering 25-jarig bestaan Lasgroep Oost Lasgroep West (LGW) 26-09-2012 Excursie naar deeltjesversneller Cern, Genève Zwitserland 01-11-2012 Lijmtechnologie Lastechnische Discussiegroep Rotterdam (LDR) 11-09-2012 Lassen van hogerekgrensstalen, door Peter Gerritsen en Jos Jacobs 23-10-2012 Radiografisch onderzoek met demo

Zeeuwse Lasgroep (ZLG) 23-10-2012 CMT-lassen bij Wärtsilä in Kruiningen Lasgroep Zuid (LGZ) 14-09-2012 Feestavond 25-jarig bestaan Lasgroep Zuid 23-10-2012 Excursie VDL Bus Modules, door Marc van Gerven 20-11-2012 Lastechnische normen en WPS, door Leo Vermeulen (NIL) Lasgroep Zuid-Limburg (LZL) 18-09-2012 Gloeien, door Delta Heat 16-10-2012 Hogerekgrensmateriaal, door Ad van den Hoek Lasgroep Vlaanderen Plaats van samenkomst Wisselend, voor meer informatie kijkt u op www.bil-ibs.be/lasgroep-vlaanderen

Meer informatie over alle activiteiten is op te vragen bij het NIL, Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer. T 088 400 85 60, F 079 353 11 78, E [email protected]. Actuele informatie staat op www.vakbladlastechniek.nl en op www.nil.nl/algemenelasinfo

32

september 2012

RUBRIEK

Verkiezingstijd De Olympische Spelen zijn voorbij en er moet weer gewerkt worden. Alleen de Vuelta is nog bezig, maar daarvoor is het niet nodig de hele dag voor de tv te hangen om maar niets te missen. De Nederlandse atleten hebben in Londen het verwachte aantal medailles behaald. Nationalisme speelt een grote rol en winnen is toch belangrijker geworden dan meedoen. Waar is de Olympische gedachte gebleven? Aan het einde van het jaar moeten de sportvrouw, sportman en sportploeg van het jaar gekozen worden. Ik benijd de commissie niet dit de keuzes moet maken. Wordt het Ranomi of Marianne en wat gaat de doorslag geven? Ook bij de mannen is de keuze niet eenvoudig, Dorian of Epke, wie gaat het worden? De dameshockeyploeg zal de grote winnaar worden. De heren lieten verstek gaan. Met voetbal verliezen van Duitsland is verschrikkelijk, maar ook met hockey van onze buren verliezen overleven we nauwelijks. Nachten heb ik er wakker van gelegen. Ook Louis bracht geen verbetering want daarna verloren we tot onze grote schande van de Belgen. Het kan bijna niet erger. Gelukkig kan er weer gewerkt worden en kunnen we deze schande vergeten. Er is op ons vakgebied nog voldoende emplooi. Wel gaat het steeds slechter met de economie en met Europa. De werkeloosheid is aan het stijgen en het aantal uitkeringsgerechtigden neemt toe. Wie kan en wil werken krijgt van Rutte een mooi cadeautje, of zijn het alleen verkiezingspraatjes? Politici, ik heb er mijn buik van vol. Heel treffend worden ze gekarakteriseerd in de politieserie The Killing. Machiavelli had gelijk, macht corrumpeert en uiteindelijk gaat iedereen voor de bijl.

Als u deze column leest dan zitten we midden in verkiezingstijd. Ik kan niet voorspellen wat voor regering we krijgen. Het is een chaos en ik maak me toch wel een beetje zorgen. Bijna alle partijen kiezen voor kortingen op het onderwijs en dan heb ik het niet over de langstudeerboete, die zet geen zoden aan de dijk. Nee, wat gaat de nieuwe regering doen met het beroepsonderwijs? Zien ze nu eindelijk in dat we met name daarin moeten investeren? Ik ben bang dat er niets van terechtkomt en dat we blijven doormodderen. Het resultaat zal een schrijnend tekort aan technici zijn en dat zal uiteindelijk resulteren in het verdwijnen van bedrijven en een toenemende werkeloosheid. Gaan we Italië achterna als het gaat om het oplossen van dit probleem? Ik citeer mijn krant. Zo’n 30.000 boswachters schijnen er rond te lopen in Sicilië en deze regio van Italië heeft van de 18.000 mensen die op de loonlijst staan afgelopen april 30 camminatori aangenomen, dat zijn ambtenaren met als belangrijkste taak documenten van het ene kantoor naar het andere te brengen, vaak in hetzelfde gebouw. Alsof er geen internet in Sicilië is. Meer dan 3.360 chauffeurs zijn er beschikbaar voor zegge en schrijve 256 ambulances. Dat is ook Europa en daar moeten we echt niet naar toe.

Lastechniek #10 verschijnt in oktober en is gewijd aan de Verbindingsweek Voor redactionele bijdragen en advertenties kunt u ons bellen 071 589 56 44 of e-mailen: [email protected] 33

SYMPOSIUM

september 2012

SYMPOSIUM

september 2012

NILBIL Lassymposium 2012 Programma onder voorbehoud Ontvangst en koffie

09:15

Wie of wat beslist, de lasingenieur of het materiaal

Programma 6 november

09:00

I.M. Richardson; Technische Universiteit Delft

09:45

De lascoördinator in opleiding L. Vermeulen; Nederlands Instituut voor Lastechniek

08:30

Programma 7 november

Plenaire sessie o.l.v. Mw. Mirjam van Dijk, voorzitter van het NIL-bestuur

ZAAL 1 Sessie Gastransportleidingen

ZAAL 2 Sessie Robotlassen

09:00

09:00

09:30

10:15

PAUZE

10:00

ZAAL 1 Sessie Processen

11:00

Meerdraads onderpoederdeklassen van dikwandig staal

ZAAL 2 Sessie Arbeidsomstandigheden

11:00

FumeSimulator R. Jansen; Plymovent B.V.

R. Dhollander en S. Vancauwenberghe; UGent/OCAS/ArcelorMittal R&D Gent

11:30

Wat u altijd al had moeten weten over wolfraamelektroden

11:30

Lassen en op jezelf passen Annette Jeronimus en Eric Nelis;

P. van der Horst en J.P. Depessemier;

HaVeP Workwear/Protective wear

Binzel Benelux bvba

12:00

Influence of Co2 in Argon on MAG welding efficiency

Kostenbeheersing bij het lassen K. Foekens; Colt International B.V.

R. Yvergneaux en J. Grundmann; Air Liquide B.V.

12:30

10:30

LUNCH en opening Verbindingsweek 2012

13:30

Heating solutions for the welding industry

ZAAL 2 Sessie Lijmen en alternatieve verbindingstechnieken 13:30

P. Keultjes; ITW Welding Products B.V.

SMP lijmen: duurzame verbindingstechnologie T. Jansen; Bostik B.V.

14:00

Machinebouw case

14:00

Het lijmen van kunststoffen/epoxylijmen R. Nefs; Henkel Benelux B.V.

J. Copier; Copier Staal- en Machinebouw B.V.

15:00

34

Improving fatigue life at the welds for high strength steels

14:30

Clinchen als interessant alternatief voor puntlassen

C.H.J. Gerritsen;

S. Baes;

Belgisch Instituut voor Lastechniek vzw

KaHO St. Lieven, België

OCAS/ArcelorMittal R&D Gent

Belgisch Instituut voor Lastechniek vzw

AFSLUITING en bezoek aan Verbindingsweek 2012

09:30

Ontwikkeling gemechaniseerd gasvoerend lassen

Kleinserie productie met robots W. Rombeek; Andon Automation B.V.

S. van Nieuwenhuijzen; Exova B.V.

10:00

Verbindingstechnieken in de automotive industrie in de Benelux E. Mennen; Yaskawa Benelux B.V.

M. Kaspers; Nederlands Instituut voor Lastechniek

PAUZE

11:00

11:00

12.00

Gerobotiseerd ‘Friction Stir Welding’, een techniek met toekomst

Reparatie case P. van de Lisdonk; Aquilex Welding Services B.V.

F. Hendrickx; CEWAC P. Scheyvaerts; Rofin-Baasel Benelux B.V.

11:30 ring

Praktijkrichtlijn voor het laseroplassen

12:00

Laser Hybrid Welding

Het toepassen van las- en snijmechanisebij reparatie van grote stalen producten P. W. Verkaik; MT-International B.V.

G. M. van Krieken; Element

Reduceren van de vervorming van gelaste I-balken E. van Pottelberg; OCAS/ArcelorMittal R&D Gent

LUNCH

ZAAL 1 Sessie Kwaliteit

ZAAL 2 Sessie Onderzoek en toepassingen

13:30

13:30

14:00

14:30

Hydrogen Embrittlement

Lasrobots voor beginners P. Pittomvils; Valk Welding B.V.

O. J. C. Huising; Nederlandse Gasunie N.V.

ZAAL 2 Sessie Reparaties en vervorming

12:30

ZAAL 1 Sessie Voor- en nabewerken

Gasvoerend/productvoerend lassen

ZAAL 1 Sessie Processen 2

11:30

12:00

Ontvangst en koffie

14.30

15:00

Weld measurement A. Engelen; Multiweld

Development and qualification of a procedure for the mechanized ultrasonic examination of full structural dissimilar metal weld overlays V. Chardome; Vinçotte

Wise beslissingen creëren een productiever lasresultaat

14:00

F. Vos; Materials Consult bvba

J. van Lenten; Kemppi Benelux B.V.

Kennisoverdracht maakt kwaliteitsborging bij lassen aan rails beheersbaar

Een betrouwbaar schadeonderzoek? Nee, dank u!

14:30

Lassen van hogerekgrensstaalsoorten P. Gerritsen en J. Jacobs; Certilas

R. P. B. J. Dollevoet en G. W. van Bezooijen; Prorail/TU Delft, ID2

AFSLUITING en bezoek aan Verbindingsweek 2012

35

RUBRIEK

september 2012

De CITOPULS II combineert een hoogstaande laskwaliteit met eenvoudige bediening, aan een kost die niet veel hoger ligt dan een standaard lasmachine.

Naam: Michel de Backer - Leeftijd: 21 jaar Functie: Sinds januari 2012 lasser bij Constructiebedrijf Ivens NV te Antwerpen

De CITOPULS II heeft een stevig vermogen met een gemakkelijk te verplaatsen, modulaire opbouw. De CITOPULS II heeft bovendien alle geavanceerde lasprocédés in zich die Air Liquide Welding de laatste jaren heeft ontwikkeld: Speed Arc en Short Arc Plus, voor supersnel en spatarm lassen van dunne staalplaat – Spray Modal voor het porositeit vrij lassen van aluminium - MIG soldeer lassen met koper silicium en koper aluminium draden. De CITOPULS II kan al uw toepassingen aan op staal, aluminium en roestvast staal.

door Margriet Wennekes, fotografie Ivens NV, Antwerpen Welke opleiding heb je gevolgd? “Na de basisopleiding constructielassen aan KTA Kapellen heb ik de specialisatie fotolassen gevolgd. (red. fotolassen is een in Vlaanderen gebruikte benaming voor een bepaalde lasopleiding). Ik heb me vooral gespecialiseerd in TIG-lassen en booglassen met beklede elektrode.” Waarom heb je ervoor gekozen om lasser te worden? “Als klein kind speelde ik al graag met vuur; ik vond het leuk en spannend om kampvuurtjes te stoken. Bij mijn eerste lasoefeningen bleek dat ik er aanleg voor had en ik vond het meteen superleuk om te doen. Ook automechanica deed ik graag, maar mijn lasmeester heeft me weten te overtuigen om toch voor het lassen te kiezen. Nu is het ook mijn hobby.” Wat maakt iemand tot een goede lasser? “Het begint met interesse. Je kunt alleen een goede lasser worden als je de basiskennis beheerst en de procedures leert. Ook feeling en concentratie zijn heel belangrijk. Verder is het een kwestie van veel oefenen in de praktijk.” Hoe ben je bij Ivens terechtgekomen? “Dat is gekomen door een vriend van mij. Toen ik op school in mijn laatste leerjaar zat, zocht ik een bedrijf om mijn proef te doen en bijgeschoold te worden. Mijn vriend raadde mij aan om me aan te melden bij Ivens, waar veel aandacht is voor de opleiding en opvolging van jonge lassers. Dat heb ik gedaan en ik heb hier elke zaterdagmorgen bijscholing gekregen van Peter de Backer (nee, geen familie). Na mijn opleiding kon ik hier blijven werken.” Wat vind je mooi aan het laswerk? “Er komt zoveel bij kijken: de voorbereiding, het laswerk zelf, het plaatsen, monteren, de afwerking … We maken hier opslagtanks en buisconstructies en werken veel voor de petrochemische industrie, dat zijn mooie projecten.” Zijn er bijzondere projecten waar je met trots op terugkijkt? “Ja, we hebben in redelijk korte tijd, ongeveer drie maanden, een complexe buisconstructie geleverd voor het laden

36

en lossen van chemische producten. Die constructie hebben we gelast en samengesteld in ons atelier. Vervolgens is het geheel opgekrikt en op rollers vervoerd naar een schip, waarmee de constructie is overgevaren naar de plaats van bestemming. Het was een grote job waar we met tien tot vijftien mensen aan gewerkt hebben.”

Er is nu ook een CITOSTEEL versie beschikbaar, een uitvoering zonder puls mogelijkheid, voor uw meest veeleisende toepassingen op staal! Air Liquide Welding of één van zijn dealers vertellen u graag meer over de CITOPULS II.

Heb je naast je werk nog hobby’s? “Jazeker wel. Ik hou me bezig met cursussen innerlijk werk. Dat zijn cursussen over werken aan jezelf en aan de gemeenschap. Het gaat over coaching, inzicht krijgen in jezelf, authentiek zijn. Daarnaast sport ik graag, ik doe aan jiujitsu. Eigenlijk ben ik altijd bezig.” Wat zijn je plannen voor de toekomst? “Ik wil blijven lassen, me daar verder in verdiepen en meer certificaten halen. In de laswereld kun je heel ver gaan en dat is mijn streven. Daarnaast zou ik wel iets willen doen op het gebied van healing of massagebehandelingen. Ik denk dat dat goed te combineren valt. Maar mijn hoofdberoep zal toch het lassen blijven, dat is mijn gave.”

Meer informatie over de CITOPULS II

Back to the Future. MIG/MAG lassen van hoogtechnologische materialen. AIR LIQUIDE WELDING BELGIUM SA Z.I. West Grijpen - Grijpenlaan 5 - 3300 TIENEN Tel.: +32 16 80 48 20 - Fax: +32 16 78 29 22 www.airliquidewelding.com

AIR LIQUIDE WELDING NEDERLAND B.V. Rudonk 6B , 4824 AJ BREDA Postbus 6902,4802 HX BREDA Tel. : +31 76 541 00 80

BRANCHES

ADVIES en CONSULTANCY

ADK Techniek Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 750 38 20 - F 078 750 38 21 E [email protected] I www.adktechniek.nl

september 2012

AFZUIGINSTALLATIES en LUCHTBEHANDELING

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl

INDUSTRIËLE GASSEN

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

LAS- EN SNIJTOORTSEN Czaar Peterstraat 229 1018 PL Amsterdam T +31 (0)20 556 35 55 E [email protected] Voorerf 18 - 4824 GN Breda T +31 (0)76 5424 300 E [email protected] I www.element.com Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek, Breda, Hengelo, Rotterdam, Veendam.

AUTOMATISCHE LASHELMEN Linde Gas Benelux B.V. Havenstraat 1 - 3115 HC Schiedam Postbus 78 - 3100 AB Schiedam T 010 246 14 70 - F 010 246 15 06 E [email protected] Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] I www.valkwelding.com

Lorch Lastechniek B.V. Postbus 5 - 2200 AA Noordwijk T 071 362 56 27 - F 071 362 38 85 E [email protected] I www.lorch.eu

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

Linde Gas Benelux B.V. Havenstraat 1 - 3115 HC Schiedam Postbus 78 - 3100 AB Schiedam T 010 246 14 70 - F 010 246 15 06 E [email protected]

Welding Support Nederland Botterlaan 32 - 4484 RD Kortgene T 0113 302409 - F 0113 301740 E [email protected] I www.hsweldingsupport.nl Begeleiding, advies en training in lastechnische zaken.

38

LASACCESSOIRES

LASAPPARATUUR EN ANDERE TOEBEHOREN

Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] I www.valkwelding.com

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl

ATTC B.V. Fornheselaan 224 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.attc-bv.eu Onze producten zijn: Slijtdelen voor snijprocessen: Plasma, Autogeen, Lasert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

Czaar Peterstraat 229 1018 PL Amsterdam T +31 (0)20 556 35 55 E [email protected] Voorerf 18 - 4824 GN Breda T +31 (0)76 5424 300 E [email protected] I www.element.com

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl Exova B.V. Hofweg 5 - 3208 LE Spijkenisse T 0181 61 71 44 E [email protected] Kap. Nemostraat 12 - 7821 AC Emmen T 0591 61 85 55 E [email protected] I www.exova.com

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

Exova B.V. Hofweg 5 - 3208 LE Spijkenisse T 0181 61 71 44 E [email protected] Kap. Nemostraat 12 - 7821 AC Emmen T 0591 61 85 55 E [email protected] I www.exova.com

MECHANISATIE EN AUTOMATISERING

ADK Techniek Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 750 38 20 - F 078 750 38 21 E [email protected] I www.adktechniek.nl

Materiaal Metingen Testgroep B.V. MME Group Rietdekkerstraat 16 - Ridderkerk Postbus 4222 - 2980 GE Ridderkerk T 0180 48 28 28 - F 0180 46 22 40 E [email protected] I www.mme-group.com

ONDERZOEK

Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] I www.valkwelding.com

LIJMEN

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl

Magnatech International B.V. De Amer 24 - 8253 RC Dronten T 0321 38 66 77 - F 0321 31 41 65 E [email protected] I www.magnatech-international.com

Exova B.V. Hofweg 5 - 3208 LE Spijkenisse T 0181 61 71 44 E [email protected] Kap. Nemostraat 12 - 7821 AC Emmen T 0591 61 85 55 E [email protected] I www.exova.com

ONDERHOUD & NIEUWBOUWINSPECTIE Henkel Benelux Adhesive Technologies T +32 (0)2 421 25 59 F +32 (0)2 421 25 99 E [email protected] I www.henkel.nl Henkel is wereldmarktleider op het vlak van oplossingen voor lijmen, afdichten en oppervlaktebehandeling.

Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek, Breda, Hengelo, Rotterdam, Veendam.

GEAUTOMATISEERD SNIJDEN

ATTC B.V. Fornheselaan 224 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.attc-bv.eu Onze producten zijn: Slijtdelen voor snijprocessen: Plasma, Autogeen, Lasert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

LASTOORTSEN MIG en TIG

LASKWALIFICATIES/ CERTIFICERING Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl

Vecom Metal Treatment B.V. Mozartlaan 3 - 3144 NA Maassluis T 010 593 02 99 - F 010 593 02 23 E [email protected] I www.vecom.nl

ATTC B.V. Fornheselaan 224 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.attc-bv.eu Onze producten zijn: Slijtdelen voor snijprocessen: Plasma, Autogeen, Lasert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

Lincoln Electric Smitweld B.V. Nieuwe Dukenburgseweg 20 6534 AD Nijmegen Postbus 253 - 6500 AG Nijmegen T 024 352 29 11 - F 024 352 22 02 E [email protected] I www.lincolnelectric.nl

LASTOEVOEGMATERIALEN AIB-Vinçotte Nederland B.V. Takkebijsters 8 - 4817 BL Breda Postbus 6869 - 4802 HW Breda T 076 571 22 88 - F 076 587 47 60 E [email protected] I www.vincotte.nl

Henkel Benelux Adhesive Technologies T +32 (0)2 421 25 59 F +32 (0)2 421 25 99 E [email protected] I www.henkel.nl Henkel is wereldmarktleider op het vlak van oplossingen voor lijmen, afdichten en oppervlaktebehandeling.

Lincoln Electric Smitweld B.V. Nieuwe Dukenburgseweg 20 6534 AD Nijmegen Postbus 253 - 6500 AG Nijmegen T 024 352 29 11 - F 024 352 22 02 E [email protected] I www.lincolnelectric.nl

KEURINGEN

CHEMISCHE METAALOPPERVLAKTEBEHANDELING Exova B.V. Hofweg 5 - 3208 LE Spijkenisse T 0181 61 71 44 E [email protected] Kap. Nemostraat 12 - 7821 AC Emmen T 0591 61 85 55 E [email protected] I www.exova.com

BRANCHES

september 2012

Henkel Benelux Adhesive Technologies T +32 (0)2 421 25 59 F +32 (0)2 421 25 99 E [email protected] I www.henkel.nl Henkel is wereldmarktleider op het vlak van oplossingen voor lijmen, afdichten en oppervlaktebehandeling.

MANIPULATOREN EN MECHANISATIE Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

NDO/DO ONDERZOEK

Czaar Peterstraat 229 1018 PL Amsterdam T +31 (0)20 556 35 55 E [email protected] Voorerf 18 - 4824 GN Breda T +31 (0)76 5424 300 E [email protected] I www.element.com

3P Quality Services B.V. Nijverheidsweg 4 - 4854 MT Bavel 3P Project Services B.V. Nijverheidsweg 4 - 4854 MT Bavel T 0161 43 85 00 - F 0161 43 85 01 E [email protected] I www.3pgroup.com Totaalproject in inspectie en lastechnische ondersteuning en projectmanagement

Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek, Breda, Hengelo, Rotterdam, Veendam.

ADK Techniek Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 750 38 20 - F 078 750 38 21 E [email protected] I www.adktechniek.nl

39

BRANCHES

OPLEIDINGEN EN CURSUSSEN

De Groot Lasopleidingen B.V. Weidehek 24 - 4824 AS Breda T 076 541 07 20 - F 076 542 72 95 E [email protected] I www.lasopleidingen.nl Lastechnische opleidingen, advisering en certificering.

Hogeschool Utrecht, Centrum voor Natuur & Techniek en ROC Midden Nederland NIL erkende opleidingen voor alle niveau’s en processen. •

International Welding Engineer (IWE/ LPI)

•

International Welding Technologist (IWT/ MLT)

•

IWI-c erkenning door combinatie van IWE of IWT

september 2012

ORBITAAL EN APPARATUUR

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

Magnatech International B.V. De Amer 24 - 8253 RC Dronten T 0321 38 66 77 - F 0321 31 41 65 E [email protected] I www.magnatech-international.com

ROBOTS EN ROBOTISERING

ADK Techniek Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 750 38 20 - F 078 750 38 21 E [email protected] I www.adktechniek.nl

Rolan Robotics B.V. De Corantijn 6 - 1689 AP Zwaag Postbus 135 - 1620 AC Hoorn T 0229 24 84 84 - F 0229 27 27 07 E [email protected] I www.rolan-robotics.nl

VOORBEWERKINGSAPPARATUUR VOOR PIJP EN PLAAT

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

WARMTEBEHANDELING

Gorinchem, 6, 7 en 8 november 2012 Dé week voor:

Openingstijden: 13.00 - 21.00 uur

© „ {‹‰…†~{Š}{x{zŒw„ Œ{ˆx„z„}‰Š{y~„{{„ © …„Šƒ…{Š„}ƒ{ŠŒw}{„…Š{„ © ‹Š‰‰{‚„}Œw„{„„‰ © y…„ŠwyŠŠ‹‰‰{„„z‹‰Šˆ{{„…„z{ˆ€‰

met Inspectie- en keuringstechnieken. •

Lastechnisch construeren, Workshop lasnormen, Lasopleidingen MIG/MAG, BMBE, TIG, Autogeen, Laskwalificalties/ certificeringen, SMLT.

Ook cursussen op gebied van Materialen, Procestechnologie, Onderhoud & Inspectie, Engineering, Bedrijfskunde (hbo, post-hbo en masterniveau). Meer informatie CvNT Lenneke Kok T 088 481 88 88 E [email protected] I www.cvnt.nl Meer informatie ROC Sander Achterberg T 030 754 69 03 E [email protected] I http://bedrijfsopleidingen.rocmn.nl

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

PLASMASNIJDEN

ATTC B.V. Fornheselaan 224 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.attc-bv.eu Onze producten zijn: Slijtdelen voor snijprocessen: Plasma, Autogeen, Lasert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15, Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] I www.valkwelding.com

SNIJDEN

Delta Heat Services B.V. Scheelhoekweg 2 - 3251 LZ Stellendam Postbus 52 - 3250 AB Stellendam T 0187 49 69 40 - F 0187 49 68 40 E [email protected] I www.delta-heat-services.nl • Elektrisch voorwarmen en gloeien • Inductie verwarmen • Stationaire gloeiovens • Mobiele gloeiovens • Uitdrogen beton / coatings • Verhuur / verkoop • Advisering

© y…„ŠwyŠƒ{Šw|„{ƒ{ˆ‰ © ~{Šd_bEX_b‰ƒ†…‰‹ƒ

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl

ATTC B.V. Fornheselaan 224 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.attc-bv.eu Onze producten zijn: Slijtdelen voor snijprocessen: Plasma, Autogeen, Lasert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

AK ok METAV o k e o z e B lijktijdig welke ge ingsweek erbind met NIL V tsvindt plaa

Evenementen

HAL 40

HARDENBERG GORINCHEM VENRAY

Evenementenhal Gorinchem Franklinweg 2 4207 HZ Gorinchem T 0183 - 68 06 80 F 0183 - 68 06 00 I www.evenementenhal.nl E [email protected]

Ons evenement. UW MOMENT.

ITW WELDING PRODUCTS

Kennis en Passie voor Lassen ITW WELDING PRODUCTS levert een uniek en volledig producten programma uit een aantal marktleidende merken. Het assortiment omvat lastoevoegmaterialen, lasmachines, accessoires en inductieve verwarming apparatuur. Miller lasapparatuur Miller is wereldwijd de marktleider op het gebied van lasapparatuur. Miller staat al meer dan 80 jaar garant voor uitstekende laseigenschappen, vooruitstrevende innovatieve lasboogprocessen en bovenal ultieme betrouwbaarheid! Zeer uitgebreid pakket lastoevoegmaterialen Keuze uit de vooraanstaande merken Elga, Hobart, McKay en Trimark biedt u de mogelijkheid het juiste lastoevoegmateriaal te selecteren voor elke specifieke toepassing variërend van hoogwaardige verbindingslassen tot reparatie en oplassen.

Vakkundige technische ondersteuning staat voor u klaar Onze diensten en producten zijn gebaseerd op “Quality and Know-How in Welding”. ITW Welding Products biedt u een bekwaam team van technische adviseurs. Zij kunnen u adviseren en begeleiden op het gebied van efficiënte procesen productkeuze, het ontwikkelen van lasprocedures, training en kwalificatie van lassers.

Geïnteresseerd in onze mogelijkheden? Onze verkooporganisatie evenals zorgvuldig geselecteerde dealers met gedegen vakkennis staan voor u klaar voor ondersteuning en aanschaf van lasapparatuur en lastoevoegmaterialen. Bel ons op: Tel. 0186 641 444. Wij zijn u graag van dienst!

ITW Welding Products BV Edisonstraat 10 NL-3261 LD Oud-Beijerland T +31 (0)186 641 444 F +31 (0)186 640 880

www.itw-welding.com

FORTUNE 200 ITW Welding Products BV is onderdeel van Illinois Tool Works Inc. (ITW), met ongeveer 800 business units. ITW maakt deel uit van de “Fortune 200-lijst” van Amerikaanse beurs genoteerde ondernemingen.