Onafhankelijk facilitair vakblad voor kerken Beeld & Geluid

M

A

G

A

Z

I

N

E

Onafhankelijk facilitair vakblad voor kerken

Beeld & Geluid Geluid op hoog niveau in Zwijndrecht • Theatertechniek in de kerkzaal Het GeluidBuro berekent uw akoestiek • Vernieuwde ringleiding aanwezig Kerkhulpverlening: probeer eens een ongeluk • Klinkend erfgoed: orgels en carillons Kerkcollectie digitaal • Nieuwbouw en restauratie van Amsterdam tot Zwolle Jaargang 6 - nummer 4 - november 2015

KIJK- EN LUISTERVERBINDINGEN VIA • INTERNET • KABEL • TELEFONIE

ld, e e b n é d i Gelu uis! h n i k r e k uw eigen in Full HD!

sIKN

Nu ook

sIKN verbindt Gemeenteleden die niet naar de kerk kunnen komen, kunnen de dienst of viering dankzij

kerkomroep

sIKN

betrekking tot techniek en budget voor iedere kerk uniek zijn, levert sIKN altijd maatwerk.

Meer weten over de kijk- en luisterverbindingen van sIKN? Bezoek onze website www.sikn.nl of bel 0182 - 750 520.

Wel zo vertrouwd! sIKN blijft verbinden

Beleef de verbinding Kerkomroep.nl: meekijken en -luisteren via computer, tablet of smartphone! Kerkomroep.nl is dé site voor online uit

heel

Nederland.

Tweeduizend kerken zenden diensten

en vieringen uit via kerkomroep.nl. Onze

4

pagina 3

Geluid op hoog niveau In juni 2015 werd de ingrijpend verbouwde Maranathakerk in Zwijndrecht heropend. Kerkzaal en nevenruimtes in deze Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt zijn voorzien van professionele installaties voor beeld en geluid.

Theatertechniek in kerk

van sIKN toch meebeleven. Omdat de wensen en mogelijkheden met

kerkdiensten

Inhoud

ambitie?

Alle

10

Berekende akoestiek

15

Ringleiding aanwezig

18

De technische

Als er niet aan is

Vooral mensen met

installatie van De

gerekend, komt

een gehoorstoornis

Levende Steen in

het niet goed met

kennen het

Spijkenisse is van een

de akoestiek in uw

internationaal

geheel andere orde dan

kerk. Berekeningen

bekende bordje:

die van de gemiddelde

brengen in beeld hoe

ringleiding aanwezig.

protestantse of

de situatie is en wat er

Veel kerken in

katholieke kerk.

nodig is voor een optimaal resultaat.

Nederland hebben zo’n systeem, maar nog niet de verbeterde versie.

Probeer een ongeluk

21

Klinkend erfgoed

26

Kerknieuws

Hulp verlenen bij

Het orgel en ander

Korstiaan van Vliet

noodsituaties in

klinkend erfgoed

zet ze voor u op een

een kerk is iets

moeten toegankelijker

rijtje: nieuwe kerken,

geheel anders dan

worden voor de

gerestaureerde kerken,

bedrijfshulpverlening.

Nederlander.

gesloten kerken,

Dat ontdekten Klaas

Kerkmagazine doet

jubilea en bijzondere

Hakvoort en Feike

verslag van een het

zaken in en rond het

Huijgen. Zij ijkten de term

symposium “Klinkend erfgoed, behoud,

gebouw. Van Amsterdam tot Zwolle

‘kerkhulpverlening’.

beheer en gebruik”

34

Nederlandse

kerken via de site én via de handige

app presenteren. In geluid en steeds vaker ook met beeld. Zo brengen we de kerk nog dichterbij!

p e o r m o k r App Ke s! d a o l n w o d al 55.000

Jouw kerk ook op kerkomroep.nl? Ga naar www.kerkomroep.nl en meld je vandaag nog aan!

www.kerkomroep.nl • [email protected]

Kerkomroep.nl

Jaargang 6 – nr. 4 november 2015 Kerkmagazine verschijnt viermaal per jaar en wordt verspreid onder kerkrentmeesters, kosters, beheerders etc. in alle kerken in Nederland. Eindredactie Kees Posthumus Medewerker in dit nummer Margot Berends en Korstiaan van Vliet

Vormgeving Origin Media Venture Klaas van de Ketterij T 0118 - 606942 I www.originmedia.nl

Advertentie exploitatie Adtel Willem Swart T 0592 273 451 E [email protected]

Foto voorzijde GeluidBuro

Uitgever Helderblauw Postbus 209 3770 AE Barneveld T 0342 42 11 55 E [email protected] I www.kerkmagazine.nl KvK 08178996

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, digitaal of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. © 2015 – Helderblauw, Barneveld

uitgeverij & beursorganisatie

Kerkmagazine jaargang 6, nummer 4

pagina 5

Geluid op hoog niveau In juni 2015 werd de ingrijpend verbouwde Maranathakerk in Zwijndrecht heropend. Kerkzaal en nevenruimtes in deze Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt zijn voorzien van professionele installaties voor beeld en geluid.

M

arnix Bakker en Gerard de

Daarvoor is apparatuur nodig. Dat vraagt

Groot vormden met vier

onder andere om goede camera’s.”

andere gemeenteleden de

Een behoorlijk programma: de nieuwe

werkgroep Beeld & Geluid. Zij gingen niet

installaties moesten een verscheidenheid

over een nacht ijs bij de aanschaf van

van geluid goed laten klinken, beeldopname

de nieuwe apparatuur. Wat goed werkte,

en beeldweergave moest aan moderne eisen

was dat dit onderdeel van de verbouwing

voldoen. Dat alles moet vanzelfsprekend

werd ondergebracht bij een afzonderlijke

worden gerealiseerd binnen het vastgestelde

werkgroep. Zo werden Beeld & Geluid een

budget.

volwaardig onderdeel van de verbouwing, en geen sluitpost.

Onderzoek

Tekst: Kees Posthumus Foto’s: Schaapsound

Offertes De werkgroep oriënteerde zich op de markt en bezocht diverse andere kerken

De Groot: “Vooraf is er akoestisch

met vergelijkbare installaties. Zo maakten

onderzoek gedaan door het GeluidBuro.

zij kennis met de mogelijkheden en de

Dat resulteerde in een lijvig rapport, onder

valkuilen, die er zijn bij elk project van

andere over de te gebruiken materialen bij

deze omvang. Zo werd duidelijk wat zij

de verbouw. Wij stelden een programma

wel en vooral niet wilden. Gebruik maken

van eisen op, waaraan de nieuwe

van de ervaringen en deskundigheid van

installaties moesten voldoen.

andere kerken: hoe slim is dat. Ook andere

In onze kerk staat de preek centraal. De

commissies, bijvoorbeeld de Werkgroep

spraakverstaanbaarheid moet dus perfect

Interieur, gingen op bezoek bij andere

zijn. Daarnaast moet het orgel goed

kerken.

klinken, willen wij versterkte muziek

De Bakker: “Toen we alles op een rijtje

mogelijk maken en moeten er presentaties

hadden, hebben we offertes gevraagd

gehouden kunnen worden. Ook willen wij

bij zes partijen. Een daarvan was

onze kerkdiensten streamen op internet.

Schaapsound, met twee voordelen: relatief

pagina 7

Collectebonnen

In verbinding met jouw gemeente

een beproefd systeem tablet

smartphone

TV

luisterkastje

“

computer

SLECHT TER BEEN?

MET KERKDIENSTGEMIST.NL STA JE STERK...

Graag informeren wij u vrijblijvend over mogelijkheden en fiscale voordelen van het gebruik van collectebonnen ten gunste van uw kerk. Tevens ontvangt u modellen en een bestelformulier. De waarde van de bonnen bepaalt u zelf. Informeer en bestel bij:

Thema Media collectebonnen

KERK TV NU OOK IN

Ruim 1.200 kerken vertrouwen op kerkdienstgemist.nl voor kerkradio en kerk TV. Neem contact op wat de mogelijkheden zijn voor uw kerk: 0570-572211 of [email protected].

Postbus 2096, 2002 CB Haarlem tel (023) 517 83 28 fax (023) 55 333 50 [email protected] - www.collectebonnen.nl (onderdeel van StyleMathôt, grafimedia-specialist)

Inrichten van Kerken Bij restauratie, renovatie en nieuwbouw

goedkoop en mooi dichtbij. Toch was

identieke luidsprekers. In concertzalen

Twee beamers aan de achterzijde van

het niet direct beklonken. Het waren

kunnen dat er flink wat zijn. In

de kerkzaal, kerkgangers zitten er met

het enthousiasme en de deskundigheid

Zwijndrecht blijft het bij twee per set.

hun rug naartoe, projecteren op twee

van het bedrijf die ons vertrouwen

Detail: boxen zijn standaard zwart,

plaatsen naast elkaar op de wand

gaven over de streep hielpen.”

deze werden gespoten in de kleur van

achter het podium. Het is de meest

Joost de Visser, adviseur bij

het plafond, zodat ze minder zouden

charmante en duurste oplossing.

Schaapsound, ging dit project

opvallen. In het podium zijn vrijwel

coördineren. Hier in Zwijndrecht

onzichtbaar de subwoofers geplaatst,

Budget

ervaren zij hem als klantgericht,

voor de lage tonen.

Gaandeweg bleek dat de eisen die de

constructief en gepassioneerd voor goed

De Groot: “Niet iedereen was direct

kerk stelde niet te realiseren waren

geluid. De Visser: “Ik word blij van

enthousiast over de boxen aan het

binnen het beschikbare budget. De

mooie luidsprekers.”

plafond. Wij hebben er veel tijd en

Beeld- en Geluidcommissie vroeg belet

moeite in gestoken om draagvlak te

bij de Bouwcommissie en wist extra

krijgen voor deze oplossing, de beste.

geld vrij te krijgen.

Die mooie luidsprekers moeten wel

Dat is uiteindelijk gelukt.”

De Bakker: “Dat was fijn, en tegelijk

ergens hangen. In een eerste plan

De Visser: “Weinig kerken kiezen voor

legde het een zware druk op het

hingen er speakers aan de wand en

deze aanpak. In de Verenigde Staten

resultaat. Als je extra geld vraagt

achter het podium. Duidelijk werd dat

is het vanzelfsprekend om het geluid

en krijgt om een perfect resultaat te

dit binnen deze meer diep dan brede

te regelen met line-array’s. Daar wordt

realiseren, dan moet het resultaat ook

kerkzaal niet tot optimaal resultaat zou

eerst gekeken waar de luidsprekers

perfect zijn! Anders zeggen mensen:

leiden.

moeten komen, en dan pas naar de

zoveel geld geïnvesteerd, en nog niet

De Visser: “In veel kerken werken

inrichting. Voor mij was deze kerk

goed!”

zuiltjes aan de wand prima,

dus ook geweldig om te doen, het is

bijvoorbeeld in een kruiskerk of een

een prachtig voorbeeld voor andere

Snufjes

pijpenla. Maar in kerken met een

kerken.”

De keuze om de speakers op te

liturgisch centrum aan de brede kant

En niet alleen voor kerken in

hangen aan het plafond was een grote

van de zaal heb je echt een andere

Nederland: de luidsprekerfabrikant

beslissing. Daarnaast zijn er nog vele

oplossing nodig om het geluid goed te

gebruikte foto’s van de installatie in

kleinere beslissingen te nemen bij een

krijgen.”

Zwijndrecht voor een internationale

project als dit.

De Bakker: “Linksom of rechtsom,

folder.

Het plafond boven de kerkzaal is

Aan het plafond

de speakers moesten aan het plafond

Grote kerk 's-Hertogenbosch

w w w. p i m v a n d i j k d e s i g n s . n l

tel: 0575-528803

“Ik word blij van mooie luidsprekers.”

voorzien van tegels, die er allemaal

komen. Technisch was dat geen

Beamers

probleem, maar wij wilden niet dat

Dat er in de nieuwe kerkzaal beamers

De Visser: “Het geluid kaatst ook

onze kerk op een poppodium of

moesten komen, dat was zeker. Ook

terug via het plafond. Hoe harder

evangelische gemeente zou gaan

hier was eerst een andere oplossing in

de tegel is, des te meer het geluid

lijken. Zo’n truss vol grote speakers en

beeld. De twee beamers zouden vanuit

terugkomt. Op sommige plaatsen wil

opzichtige lampen boven het podium,

het hoge plafond aan een buis omlaag

je dat wel, op andere niet. Boven het

dat kon niet.”

hangen. Dat was technisch nog niet zo

podium zijn de tegels harder dan in de

De oplossing werd gevonden in een

eenvoudig en bovendien lelijk.

zaal. Een ingreep als deze geeft je de

ranke, stalen buis, zo breed als het

Een alternatief was om de beamers aan

mogelijkheid om het geluid tot in de

podium, bevestigd hoog aan het

de achterkant te plaatsen. Om goede

details te regelen.”

plafond, ter hoogte van de voorkant

beeldkwaliteit te verkrijgen, moesten er

Aan de achterkant van de kerkzaal

van het podium. Aan die buis: vijf

dan wel een extra en duurdere lenzen

hangen drie panelen, met isolatie en

sets luidsprekers. De technische term

in. Na veel wikken en wegen koos

voorzien van mooie foto’s en teksten.

hiervoor is ‘line-array’, gestapelde

Zwijndrecht voor deze oplossing.

Sfeervol en tegelijk praktisch: de

hetzelfde uitzien, maar dat niet zijn.

Pagina 9 pagina 9

“

panelen verminderen de weerkaatsing

Ik steek daar liever nu te veel tijd in,

van het geluid tegen de glazen

dan dat ik later hoor dat het niet goed

achterwand.

is.”

Geadviseerd was om de stoelen te bekleden, dat vermindert de

Camera’s

weerkaatsing van het geluid. Daar

In de kerk zijn een vaste en een

voorzag de begroting niet in. Nu staat

beweegbare camera geplaatst, om

er hier en daar een beklede stoel, een

de dienst te kunnen streamen op

speels compromis.

internet. De vrijwilligers moeten zich

Onzichtbaar: alle leidingen zijn

nog bekwamen in zaken als regie. Er

in buizen onder de nieuwe vloer

komt een privacy-protocol, om ervoor

Het eerste kerkgebouw van de

aangebracht, dat bespaart kosten. Dat

te zorgen dat mensen niet ongewild in

Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt in

geldt voor meer zaken: je kunt het

beeld komen. De Groot: “Wij kwamen

Zwijndrecht verrees in 1950. Tot dan toe

beter in een keer goed doen, dan later

er ook achter dat je via je eigen stream

kerkten de vrijgemaakten in een Veilinghal

met veel kosten gebreken herstellen.

niet ongestraft allerlei filmpjes van

Maranathakerk

die met 150 zitplaatsen te klein was voor

N R DA

50 MEE

r Jaa

R E R VA

ING

Van Lierop Conserveert & Herstelt Hout | Verdrijft Vocht

Van Lierop

Bestel online op: www.kerkkaars.nl

Van Lierop

Een gezonde kijk op onroerend goed Onderzoek op (hout)aantasting | Houtinsectenbestrijding Zwamsanering | Isochips®-kruipruimteisolatie | Vochtwering Kruipruimterenovatie | Houtrestauratie met epoxytechniek Heteluchtmethode | Zuurstofarmeluchtmethode Kelderafdichting | Inspectieabonnementen Vestigingen Noord: Alphen a.d. Rijn | Heerhugowaard | Assen | Vestigingen Zuid: Boxtel | Echt | Mechelen (B) |

www.vanlierop.nl Van Lierop

Van Lierop

0172 43 35 14

0411 63 26 47

religieuze kwaliteits kaarsen

YouTube kunt uitzenden. Daar zitten

de 550 kerkleden. De kosten van het

Bediening

gebouw bedroegen 125.00 gulden, de

Zichtbaar: achter in de kerk staat

Sela optreden. Ook met hen moeten

architect was H. Bakker uit Zwijndrecht.

een technische unit, van waaruit de

we afspreken of wij hun liedjes

In 1979/1980 werd de kerk ingrijpend

technische installaties kunnen worden

zomaar mogen uitzenden.”

verbouwd. De kerkzaal werd uitgebreid

bediend. Dat ziet er buitengewoon

Al werkend blijkt dat het licht op het

van 490 naar 560 zitplaatsen, er kwamen

professioneel uit. Lukt dat zomaar?

podium nog niet optimaal is voor de

vijf vergaderzalen, vloerverwarming,

De Bakker: “In het begin ging het goed

opname. Daar moet nog aan gewerkt

raamisolatie en een nieuwe C.V.-installatie.

en waren er weinig onvolkomenheden.

worden. De Visser merkt vaker dat

Deze verbouwing kostte rond de negen ton,

Later stuitten we op problemen,

in het lichtplan geen rekening wordt

in guldens.

deels door onwetendheid, deels door

gehouden met het uitzenden van de

In 2008 beginnen de voorbereidingen

onbekendheid met de installatie.

kerkdienst via internet, en het licht dat

voor een derde grote verbouwing. De

Schaapsound verzorgde wel een

daarvoor nodig is.

burgerlijke gemeente groeit, en daarmee

duidelijke instructie, maar die moest

ook de kerkelijke gemeente, en het gebouw

plaatsvinden onder tijdsdruk en terwijl

Opdrachtgever en Schaapsound kijken

is aan groot onderhoud toe. Leidend in dit

er in de kerk nog volop gewerkt werd.

terug op een geslaagd proces met

proces is de wens van de gemeente om de

Dat was niet optimaal. Gelukkig is

een uitstekend resultaat. Zij roemen

eredienst anders te vieren en om elkaar

Joost altijd bereid te helpen. Laatst

de onderlinge communicatie en het

te ontmoeten, liefst in een grote centrale

heb ik hem op zondagochtend vanuit

goede overleg binnen de gemeente.

hal. Ook moet het gebouw uitnodigend

de kerk nog geappt:

De Beeld- en Geluidcommissie zocht

zijn, ‘open en transparant, herkenbaar

“Joost, zit je in je eigen kerk of kan ik

en vond steeds draagvlak voor hun

en zichtbaar’. Meest opvallend is dat in

je even bellen?”

beslissingen.

de vergrote kerkzaal, 8 meter breder dan

Bekijk ons compleet assortiment kwaliteitskaarsen op www.kerkkaars.nl. Wij leveren direct uit voorraad binnen 24 uur bij u thuis!

Joost, zit je in je eigen kerk of kan ik je even bellen?

rechten op. Binnenkort komt de band

Het hielp dat de betrokkenen goed

voorheen, de richting een kwartslag is

De Visser benadrukt dat de klus niet

ingevoerd waren in de wereld van

gedraaid. Het liturgisch centrum bevindt

klaar is zodra de geluidsboxen hangen:

beeld en geluid. De Visser: “Al moet

zich nu aan de lange zijde van de kerkzaal.

“Feitelijk zitten we nog steeds in de

je daar ook voor uitkijken. Soms moet

Het is een mooie, lichte en sfeervolle

opleverfase. Het kost veel tijd om

je geluidsfreaks tegenhouden, anders

ruimte.

alles goed in te regelen en mensen

gaan ze tot het einde van pi.”

vertrouwd te maken met de bediening.

Kerkmagazine Kerkmagazinejaargang jaargang6,6,nummer nummer4 4

pagina pagina 11 11

Theatertechniek in de kerkzaal De technische installatie van De Levende Steen in Spijkenisse is van een geheel andere orde dan die van de gemiddelde protestantse of katholieke kerk. André Venema van Smash AV begeleidde de planning, aanschaf en installatie van de apparatuur. apparatuur. Tekst: Margot Berends Foto’s: Smash AV

U

kunt De Levende Steen kennen

vanuit de ruimte en de muziek, niet

of elders in de kerk zit. We prijzen

beamerbeelden geprojecteerd, in een

In de regiekamer boven zit iemand die

van televisie. Op SBS6 worden

vanuit de predikant. De predikant is

immers dezelfde Heer!”

oppervlakte van acht meter breed en vijf

het licht bedient en iemand voor het

hun diensten uitgezonden.

slechts één enkele geluidsbron. Er is

meter hoog. Daarop zijn camerabeelden te

bedienen van de twee schermen waar de

André Venema

Vandaar de regie-auto backstage, met de

ook wel eens een jeugddienst, er speelt

Kerkzaal

zien van de voorganger en andere mensen

teksten op staan. In de regieauto zitten

faciliteiten van een televisiestudio. De

een combo of je hebt een beamer met

De kerkzaal van De Levende

Achter in de zaal zijn nog vier profielspots

op het podium. Links en rechts daarvan

twee mensen die video schakelen, voor

gemeente is ‘een bloeiende en groeiende

geluid. Daarvoor is meer nodig dan een

Steen is groot en biedt ruimte aan

aangebracht om een cross voor het

staan de Bijbelteksten en liederen, in een

het grote scherm in het midden. Verder zit

ministry met op dit moment meer dan

eenvoudige luidspreker op een paal, dat

vijfentwintighonderd bezoekers.

podium te maken zodat er goed licht is

passende vormgeving.

er één te regisseren en één het geluid af te

2700 bezoekers’.

zou afbreuk doen aan de beleving. In je

Halverwege de zaal staat een

voor televisieopnames.

Backstage komen alle kabels samen.

mixen. Die vrijwilligers zijn gewoon aan

Levende Steen Ministries staat onder

auto heb je ook goede boxen, met een

mengpaneel voor geluid. Hoog achter in

Verder hangt er een line-array, een

Bovendien staat daar een regie-auto met

het werk. Ook voor hen geldt ‘oefening

leiding van apostel Edgar Holder en zijn

beetje bas en een beetje mixgevoel.”

de zaal is het raam van de regiekamer,

speakersysteem dat zorgt voor een goede

een complete televisiestudio, ten behoeve

baart kunst’.

vrouw pastor Irma Holder.

Na het eerste gesprek woont Venema

daar wordt het licht en de projectie

dekking van het geluid. Het geluid is

van televisie-uitzendingen op SBS6. In de

Tijdens de aanbidding worden kleur,

een kerkdienst bij, om aan den lijve

bediend. Aan het plafond hangt een rig,

daardoor overal even hard of zacht. Aan

zaal zijn er hangende en staande vaste

lichteffecten en beweegbare spots

te ervaren wat het karakter van een

formaat concertzaal, vol met lampen en

de wand in de uiterste hoeken zit een

camera’s en mobiele camera’s om de

gebruikt. De combinatie van geluid, licht

Een kerkzaal als deze voorzien van

gemeente is. Daar rolt een advies uit.

luidsprekers. Het podium is voorzien

extra speaker. Links eentje voor de meest

dienst in beeld te brengen.”

en beeld maakt dat de bezoeker veel

apparatuur voor beeld en geluid is een

“Wij bestellen, leveren en installeren de

van technische snufjes, die ‘state of the

linkse elf stoelen, rechts voor de meest

groot karwei. André Venema vertelt hoe

apparatuur, voor zover wij dat mogen

art’ zijn.

rechtse zes stoelen.

Het lijkt een uitdaging om zo’n

hij te werk ging.

en kunnen doen. Wij leveren de spullen

Venema laat zien wat hier zoal staat

Op het podium staan monitoren, zodat

uitgebreide en geavanceerde installatie

“De installatie voor beeld en

op en zorgen dat de eerste licht- en

en hangt. Aan het plafond een rig van

de zangers en zangeressen zichzelf

goed te bedienen. Hoe gaat dat?

Geluidsmeting

geluid moet dienstbaar zijn aan de

geluidsinstellingen er zijn. Wij geven

truss, een installatie die op en neer

kunnen horen. De muzikanten hebben

“Er is een team van vrijwilligers, mensen

Venema is duidelijk over het nut van

geloofsbeleving van de mensen die

de mensen die alles gaan bedienen een

kan bewegen, waaraan allerlei soorten

In Ear Monitor, via oordopjes zodat ze

die wij deels hebben opgeleid. Voor wie

geluidsmetingen. Wanneer een kerk zelf

er komen. Wij vinden het belangrijk

opleiding. Daarna zijn wij diverse keren

lampen en een geluidssysteem hangt.

de rest van de band kunnen horen. De

interesse heeft in beeld of geluid is het

geen duidelijk omschreven uitgangspunt

om eerst met de mensen te gaan

in de kerkdiensten aanwezig om te zien

Er zijn zeven movingheads die kunnen

voorganger, de leadzangers en het koor

goed te leren. De geluidsmensen weten

heeft voor een geluidsmeting is een

praten. Wat is de bedoeling van jullie

en te horen hoe alles functioneert.

bewegen, twaalf 1Kw theaterspots en

hebben draadloze microfoons.

wat ze moeten doen om bijvoorbeeld

meting niet interessant.

kerkgebouw? Hoe ziet u de beleving

Bij deze kerk waren we al betrokken

zes profielspots voor het belichten

“Als kerken een geluidsmeting laten

tijdens de eredienst, wat is voor u het

tijdens de bouw. Toen alles klaar

van de personen, led armaturen voor

Beamers

hoge, lage, zachte of harde stemmen goed in balans te krijgen. Zij houden onder

doen, komt er vaak een bedrijf de situatie

belangrijkste? Wat voor installatie hebt

was, zijn we ter ondersteuning weken

gekleurd en wit tegenlicht. Er hangen

Venema: “Vanuit de regiekamer worden

andere rekening met het aantal mensen

meten zoals die voorafgaand aan een

u nu?

achtereen op zondag aanwezig geweest.

acht blinders waarmee je de zaal in één

licht en projectie geregeld. Op de

in de zaal. Een halfvolle zaal klinkt heel

verbouwing is. Daar rolt een rapport uit,

Vervolgens bekijken we de kerkzaal

Het maakt mij niet uit, of ik nou thuis

keer in het licht kunt zetten.

achterwand van het podium worden de

anders dan een volle zaal.

waarvan negen van de tien kerkenraden

Beleving

meer betrokken is. Je ervaart met al je zintuigen: hier gebeurt wat!”

pagina pagina 13 13

niet begrijpen wat erin staat, met lange

Voor traditionele kerken is naar mijn idee

van ‘geluidsabsorberend materiaal’.

formules en vaktermen.

in veel gevallen gewoon gezond verstand

Daar hoef je geen dure metingen voor

In het advies staan zaken als: als u

een goed uitgangspunt voldoende om

te doen. Zo’n geluidsmeting wordt vaak

vloerbedekking op de vloer legt, gaat

geluid op een acceptabel niveau te

overgewaardeerd.

het geluid beter klinken. Maar tijdens

krijgen.

Als men toch een meting wil laten doen,

de verbouwing zegt de kerk vervolgens:

Uit een geluidsrapport komen adviezen,

laat die dan uitvoeren door iemand

we vinden eigenlijk een linoleumpad in

maar een kerk wil vaak een beetje meer

die echt onafhankelijk is en die geen

het midden mooier staan. Dan vervalt

van dit, een beetje minder van dat of

belangen heeft bij de uitkomsten. Dan

al een heel stuk van het geluidsrapport.

heeft niet helemaal het budget om die

voorkom je verstrengeling van belangen.

Of ze nemen stoelen met een houten

adviezen uit te voeren. Daar houdt een

Bij echt grote problemen in de sfeer van

rugleuning, in plaats van de geplande

rapport geen rekening mee. Dat geeft

akoestiek hebben metingen wel zin. Of

gestoffeerde stoelen. En hup, de

alleen aan hoe het geluid theoretisch

als omwonenden geluidsoverlast ervaren.

geluidsmeting kan voor een groot deel in

klinkt in die ene bepaalde situatie.

Dan meet je buiten, dat is een heel ander

de prullenbak.

Met een beetje kennis van zaken

verhaal.”

Mijn advies: ga eerst goed doordacht

en gezond verstand kun je veel

verbouwen en aanpassen. Zijn er dan

zelf oplossen. Is de echo maar een

nog problemen die niet opgelost kunnen

paar seconden? Dan kun een goede

worden, formuleer dan de precieze vraag

geluidsman spraak overal verstaanbaar

en laat dan een geluidsmeting doen. Dan

krijgen. Is de echo langer, dan moet je

nog is dat niet zaligmakend.

gaan werken met slim geplaatste baffles,

www.smash-av.com www.levendesteenministries.nl

pagina pagina 15 15

Schaapsound is de leverancier voor spraak- en muziekinstallaties, liturgieprojectie en HD KerkTV

Berekende akoestiek

Als er niet aan is gerekend, komt het niet goed met de akoestiek in uw kerk. Berekeningen brengen in beeld hoe de situatie is en wat er nodig is voor een optimaal resultaat. Tekst: Kees Posthumus | Foto’s: GeluidBuro

J

an Bril is net terug uit Duitsland. Via een

Wat is er mis in de Eben Haezerkerk?

bezoek aan de Eben Haezerkerk in Apeldoorn

“Gemeenteleden klaagden over de

reist hij naar onze afspraak voor een interview.

spraakverstaanbaarheid, ook nadat een nieuwe,

Hij is veel onderweg, voor zijn werk bij Het

moderne geluidinstallatie was geplaatst. De

GeluidBuro, dat akoestisch onderzoek verricht in

muziek en het orgel klonken prima, maar onder

onder andere kerkgebouwen.

andere veel hinderlijke reflecties zorgden ervoor dat je de predikant niet goed kon verstaan.

www.schaapsound.nl  Z  wolle Roermond Ridderkerk                                                               0180-­‐414600                                038-­‐7851977                                                                              [email protected]                                                                                                                        0475-­‐336969      

Jan is een specialist op het terrein van akoestiek. In

Met een combinatie van bouwkundige en

21 arbeidzame jaren onderzocht hij grofweg 1.500

installatietechnische aanpassingen kunnen we het

zalen in Nederland en de rest van Europa, met

geluid beter sturen. Daarvoor gebruiken wij onder

name de Duitstalige landen. Het GeluidBuro heeft

andere panelen voor reflectie en diffusie. Het is altijd

ook een vestiging in Duitsland: das Akustikbüro.

maatwerk. Want natuurlijk moet je ook rekening

In totaal werken er 12 mensen bij dit akoestisch

houden met hoe het orgel gaat klinken in de kerk,

adviesbureau.

organisten kunnen daar heel scherp op zijn.”

Kerkmagazine jaargang 6, nummer 4

pagina 17

Elke kerk is anders.

U onderzoekt ook de akoestiek in bestaande gebouwen.

“Jazeker. Het eerste wat ik doe, is het gesprek aangaan met

“Denk aan monumentale kerken, met veel steen en glas. Waarbij

het kerkbestuur. Ik vraag ze wat zij belangrijk vinden in hun

Nederlandse kerken in verhouding trouwens minder nagalmtijd

bijeenkomsten. In bestaande gebouwen vraag ik naar de

hebben dan Duitse. Hier werd meer glas-in-lood gebruikt en dat

ervaringen: hoe tevreden zijn de mensen over de akoestiek?

absorbeert het geluid, met name laagfrequent, beter dan steen.

Akoestiek moet als een jas zitten om wat er in een kerk gebeurt.

In monumentale kerken kun je zelden grootse bouwkundige

Soms zijn de eisen uiteenlopend en moeten zowel het orgel, als

aanpassingen doen. Het zou de monumentaliteit aantasten en

de predikant, als een popband goed klinken. Je moet er flink aan

daar zou de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed een stokje voor

rekenen om dat goed te krijgen. De akoestiek wordt uitgedrukt in

steken.

veel technische parameters zoals STI (Speech Transmission Index)

Tegelijk wil de kerk haar ruimte soms multifunctioneler gebruiken,

voor de spraakverstaanbaarheid, en T voor de nagalmtijd, om de

vaak om de exploitatie te verbeteren. Dat kan alleen als de

meest bekende parameters te noemen.”

akoestiek goed is. Zelfs in kerken met een enorme nagalmtijd kun je meer dan je

Bij nieuwbouw, bijvoorbeeld.

denkt. Om hinderlijke reflecties weg te halen, kun je in de kerk

“Bij nieuwbouw bouwen wij, door het invoeren van het ontwerp

bijvoorbeeld kleine, zachte vlakken realiseren op precies gekozen

van de architect in een computerprogramma, de kerk virtueel na.

locaties en het geluid nauwkeuriger richten op de plaats waar het

Zo kunnen wij in beeld brengen hoe het architectonisch ontwerp

moet zijn.”

akoestisch werkt en wat er nodig is om de akoestiek te verbeteren. Wij kunnen het zelfs vooraf virtueel laten horen: als je daar gaat

U hangt niet zelf de luidsprekers op.

zitten, klinkt het geluid zo.

“Nee, dat doen de installatiebedrijven zoals Schaapsound in

De afmetingen van de ruimte worden ingevoerd. Wat is het volume

het geval van de kerk in Zwijndrecht. Wij doen onderzoek, dat

van de zaal? Welke materialen worden er gebruikt? Welke vorm,

leidt tot maximaliseren en minimaliseren. Je maximaliseert de

welke lijnen zitten er in het ontwerp? Zo’n model is – bij deskundig

overdracht van spraak en muziek. Je minimaliseert alle vormen

gebruik - behoorlijk waarheidsgetrouw: de controlemeting achteraf,

van stoorlawaai. Denk daarbij aan de verwarming, die tijdens

in het echt, levert dan vrijwel dezelfde waarden op als we vooraf

de kerkdienst ineens kan gaan loeien, of de luchtbehandeling,

hebben berekend.

die een hinderlijke ruis veroorzaakt. Bouwkundige aanpassingen

Het is veruit voordeliger om de akoestiek mee te nemen in het

kunnen de hinder terugbrengen en ook hier geldt: beter vooraf dan

ontwerp, dan om achteraf dure noodmaatregelen te treffen.”

achteraf.”

Met uw adviezen doet de architect haar of zijn voordeel.

U kent het kerkelijk landschap?

“Dat is wel bedoeling. Wij kunnen laten horen: als je niets doet,

“Om mijn werk goed te kunnen doen, moet ik begrijpen wat er in

klinkt het zo. Als je andere materialen gebruikt, klinkt het zo. De

kerken speelt. Neem de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt. Die

beslissing is uiteraard niet aan ons, maar het is een sport om er

zijn lokaal heel verschillend. De ene gemeente houdt het bij een

samen met de architect en opdrachtgever ook akoestisch een mooie

orgel, de andere gemeente wil een band met geluidsversterkte

zaal van te maken. Wij blijven vaak nauw betrokken en kunnen

gitaren en een drumstel. Alleen als je goed luistert, kom je erachter

andere ideeën snel doorrekenen op hun akoestische effect.”

wat in welke kerk nodig is.”

Bij verbouw, u deed het onderzoek voor de verbouw van de

U adviseert niet alleen kerken.

Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt in Zwijndrecht.

“Wij adviseren veel soorten zalen en ruimten, zoals concertzalen,

“Het geluid komt daar goed de zaal in, met de ingebouwde line-

theaterzalen, atria en multifunctionele zalen. Soms is er een

array systemen. Maar het zou zonder ingrepen door reflecties

overlap: momenteel ben ik betrokken bij de nieuwbouw van het

ook hard weer terugkomen, dat bleek uit onze berekeningen.

evenementencomplex Midden Nederland Hallen. Twee auditoria in

Daarom adviseerden wij geluidabsorberende materialen tegen de

dit complex worden op zondag gebruikt door Doorbrekers, een snel

achterwand. Dat werkt prima. Door ze mooi vorm te geven, valt

groeiende evangelische gemeente. Zij zijn niet de enige gebruikers

niet op dat het eigenlijk een akoestische maatregel is.

en akoestisch gezien is het een uitdaging om het geluid voor zoveel

Boven het podium wil je bij versterkte bands geen reflecties,

mogelijk doeleinden zo goed mogelijk te krijgen. Voor Doorbrekers

dus daar zijn aan het plafond de zachte tegels geplaatst. Boven

zou ik bijvoorbeeld het plafond anders maken, dan voor andere

de mensen wil je juist wel reflecties om gemeentezang te

gebruikers nodig is.”

ondersteunen, dus daar zijn de harde tegels geplaatst. Akoestisch gezien benadert Zwijndrecht het ideaalplaatje.”

www.geluidburo.nl

Pagina 19 pagina pagina19 19

Kerkmagazine jaargang 6, nummer 4

Ringleiding aanwezig Vooral mensen met een gehoorstoornis kennen het internationaal bekende bordje: ringleiding aanwezig. Veel kerken in Nederland hebben zo’n systeem, maar nog niet de verbeterde versie.

R

on Vossen kan het weten. Hij is

maar groter worden, door het veel te harde

Het hoortoestel ontvangt door middel van

Het kwam op plaatsen waar het niet gewenst

distributeur van Ampetronic, een

geluid waar jonge mensen tijdens concerten

inductie het signaal uit de ringleiding.

was. Denk aan besloten vergaderingen in

fabrikant van ringleidingversterkers,

of dance-evenementen aan bloot staan. De

Een gehoorapparaat is een per saldo klein

een ruimte met ringleiding, waar het signaal

en al achttien jaar werkzaam in deze

trilhaartjes die de zenuwen aansturen en zo

microfoontje dat het geluid opvangt en

ook in ruimtes ernaast te ontvangen was. Dat

gespecialiseerde sector. “Ampetronic een

zorgen dat wij horen, vallen weg. En weg is

een versterkertje dat het geluid versterkt.

verschijnsel heet ‘overspraak’.

merk? Het is de perfecte ringleidingversterker”,

weg.

Gehoorapparaten zijn nuttige apparaten, maar

Vossen: “Ampetronic heeft daarvoor een

vindt hij. Zijn bedrijf Tau doet veel meer op

Nu zijn de mensen die over een ringleiding

de verhouding tussen het gewenste geluid en

idee uitgewerkt, dat ‘Low Spill Over’ heet.

het gebied van geluid, van microfoons tot

beslissen vaak horende mensen, die lang niet

het ongewenste geluid zoals omgevingslawaai

In de vloer ligt nu een ‘dubbel lus’ systeem,

complete audio-installaties. In dit artikel gaat

altijd de ernst van het probleem inzien en het

en galm is slecht. De tikkende klok hier in

waardoor het magnetisch veld beperkt blijft tot

het over de voorziening die het mensen met

zelfs bagatelliseren. Daar komt bij dat mensen

de kamer komt net zo hard binnen als de

precies de afmeting waar het systeem ligt.”

Infrarood

een gehoorstoornis mogelijk maakt de spraak

niet graag te koop lopen met hun handicap.

spraak. In een gehoorapparaat komt het

Hiermee was het probleem opgelost. Vandaag

Een alternatief voor

goed te kunnen verstaan: de ringleiding.

Geloof mij: er zijn meer slechthorenden in een

geluid van iemand die zijn neus snuit of

de dag is deze aanpak standaard geworden.

de ringleiding is een

Voor alle duidelijkheid: Tau is distributeur van

kerkgemeenschap dan je denkt.

iemand die kucht net zo hard binnen als de

Vossen adviseert deze oplossing in negen van

infraroodsysteem. Hierbij

het systeem, installateurs kopen het van hem,

De investering valt mee, vooral wanneer je de

spraak van de dominee, dat zorgt voor een

de tien gevallen. Bijkomend voordeel is dat de

communiceren een zender

installeren het in uw kerk en zorgen ervoor dat

ringleiding direct meeneemt bij nieuwbouw

kakofonie van geluiden. Ken je het verschijnsel

kwaliteit van het signaal sterk verbeterd is.

en een ontvanger met

het werkt.

of renovatie. In Nederland is een ringleiding

kroegdoofheid? Je zit met iemand te praten,

Een andere techonologische vernieuwing is

elkaar via infrarood licht.

niet verplicht, in bijvoorbeeld Groot-

maar hoort tegelijk alle andere geluiden in de

het Automatic Gain Control, een techniek die

Het grootste voordeel:

Brittannie wel. De commissie die gaat over de

ruimte. Met een ringleiding heb je dat niet.

het signaal egaal houdt. Zacht geluid en hard

je hoeft bijna niets te

toegankelijkheid van gebouwen propageert

Je zet een knopje om en ontvangt alleen het

geluid worden teruggebracht naar een normale,

installeren. Een nadeel: het

het wel, maar wettelijk mag je het ook zonder

signaal dat via de installatie wordt versterkt,

verstaanbare sterkte.

werkt alleen als zender en

ringleiding doen. Voor overheidsgebouwen

zonder bijgeluiden.”

kan de ‘openbaarheid van vergadering’ gelden,

In grote kerken is soms, uit kostenover-

Als het bordje er niet zou hangen, zou

‘zien’. Bovendien: je moet

bijvoorbeeld bij gemeenteraden. Dan is een

wegingen, een deel van de ruimte voorzien

niemand weten dat er ringleiding is aangelegd.

daarvoor een ontvanger

ringleiding wel verplicht.”

van een ringleiding. Dan wordt mensen verteld

De mensen die deze voorziening nodig hebben,

om je nek hangen, die

waar ze moeten gaan zitten, willen zij van de

weten het maar al te goed en maken er

iemand moet uitdelen.

voorziening gebruik maken.

dankbaar gebruik van. Dat wil zeggen: laatst

Iedereen kan zien dat je een

was ik in een kerk waar een mevrouw vroeg

gehoorstoornis hebt en dat

‘is hier ook ringleiding?’ ‘Ja’, antwoordde de

wordt door gebruikers als onprettig ervaren.

“

Er zijn meer slechthorenden in een kerkgemeenschap dan je denkt.”

Ron Vossen

ontvanger elkaar kunnen

Niet verplicht

Lussen

Vossen: “Bijna iedereen heeft de een of andere

Het systeem werkt zo. Vossen: “In de vloer

hoorstoornis en dat is doorgaans geen ramp.

ligt een elektrische draad, geplaatst in een lus,

Overspraak

Het wordt pas een probleem als de stoornis het

als een soort grote spoel. Het geluidssignaal,

De oorspronkelijke systemen voor ringleiding

koster opgewekt, ‘maar hij werkt niet’.

gebied betreft waarin de spraak zich afspeelt.

dat via de microfoon binnenkomt, wordt

bleken in sommige gevallen ook een nadeel

Toch Vossen maar eens bellen.

Ringleiding systemen bieden in dat geval een

aangesloten op een ringleidingversterker. Die

te hebben. Het signaal werd ook uitgezonden

oplossing. Trouwens: het probleem zal alleen

leidt het signaal door het systeem in de vloer.

buiten de strikte afmetingen van het systeem.

www.tau.nl

pagina 21

In verbinding met jouw gemeente

tablet

smartphone

TV

luisterkastje

SPECIALIST IN:

computer

OP VAKANTIE?



Geluidsinstallaties voor spraak en muziek



Beeldinstallaties projectie/LED schermen, camera’s en regie



Ringleidingsystemen



Kerktelefoon beeld en geluid oplossingen via internet



Lichtinstallaties



Podia en lessenaars



Complete en gebruiksvriendelijke bediening van o.a. licht, beeld en geluid



Verhuur van o.a. beeld- en geluidsinstallaties, licht en podia

VER WEG EN TOCH DICHTBIJ...

Probeer k u l e g n o n e e s n ee

KERK TV NU OOK IN

Ruim 1.200 kerken vertrouwen op kerkdienstgemist.nl voor kerkradio en kerk TV. Neem contact op wat de mogelijkheden zijn voor uw kerk: 0570-572211 of [email protected].

T 0511 460 200

|

W www.pthgroep.nl

|

E [email protected]

KEES POSTHUMUS V E R T E LT

Hulp verlenen bij noodsituaties in een kerk is iets geheel anders dan bedrijfshulpverlening. Dat ontdekten Klaas Hakvoort en Feike Huijgen. Zij ijkten de term ‘kerkhulpverlening’.

I

oude verhalen vroom en vrolijk opnieuw verteld in kroegen en kerken

n Ede staat een kerk waar gemiddeld 300

komt naast hun psalmboek te liggen. Is er nood

mensen de kerkdienst bijwonen. Tien

aan de man, dan trekken zij hun hesje aan en

regelmatige kerkgangers maken deel

doen wat hen geleerd is. Zo goed geregeld is het

uit van een team getrainde hulpverleners. Bedrijfshulpverleners, en dan in een kerk.

in kerkdiensten en vieringen op vrijwilligersavonden conferenties en symposia www.keesposthumus.nl

zelden.

Volgens een schema krijgen vijf van hen op

Risico’s

zondagochtend bij binnenkomst in de kerk een

Het begint allemaal in de Nederlandse wet. Eerst

opgevouwen fluorescerend hesje uitgereikt. Het

versta ik niet wat ze zeggen, de mannen van

(055) 522 12 26

Niet alleen: De meest compacte audio versterker De meeste DSP programmeermogelijkheden IP adresseerbaar dus lage onderhoudskosten Zuinig, want uitgerust met slaapstand Het grootste bediengemak De meeste programmeerbare in- en uitgangen De meest veelzijdige met vermogens van 500W tot 2000W Wij beloven vooral:

Stilte.

U vindt Ampetronic ringleidingsystemen in:   Rabobank, Utrecht   Gemeentehuis, Rijswijk   Corus, IJmuiden     Ziekenhuis Maxima, Eindhoven   Uitvaartcentrum, Uden   Wijkcentrum Het Anker, Zwolle   Medisch Spectrum Enschede  Rechtbank Leeuwarden   Nederlands Hervormde kerk, Bergentheim   Beurs- en congresgebouw RAI, Amsterdam     TU Delft   Rechtbank Utrecht   Sporthal Barneveld   Hilton Hotel, Schiphol   Verzorgingshuis Goezate, Werkendam    En op meer dan 2000 andere locaties in Nederland.

’t Meest toegepast MLD7 ringleidingversterker

Ashly pêma. De stilste versterker www.ashly.com

voor de Benelux: www.tau.nl

www.ampetronic.com

voor de Benelux: www.tau.nl

Kerkmagazine jaargang 6, nummer 4

pagina 23

de brandblussers die regelmatig gecontroleerd moeten worden. Wanneer was de laatste controle van uw Kerkhulpverlening: errie en ee. Al snel wordt duidelijk:

brandblussers? En weet iemand hoe dat apparaat

de afkorting RI&E staat voor ‘Risico Inventarisatie &

crisicopreventie met kerkelijke betrokkenheid, in hun

belemmerd wordt, bijvoorbeeld door gestalde fietsen.

werkt?

Evaluatie’.

geval bij de Gereformeerd Kerk Vrijgemaakt.

Op basis van de beschikbare vluchtwegen en het

Kerkhulpverlening richt zich in eerste instantie op

Feike: “Ieder gebouw moet er een hebben. Jawel, ook

Wie op de laatste beurs voor Kerk en Gemeente was,

stoelenplan teken ik een ontruimingsplattegrond. Dat

de RI&E en het Plan van Aanpak. Als het gewenst is,

een kerk is wettelijk verplicht een RI&E te hebben,

heeft ze kunnen spreken. Aan algemene adviezen

is één van de acties die kunnen voortvloeien uit een

kunnen zij ook oplossingen leveren, zoals een AED,

afgestemd op het gebruik ervan. Anders mag je het

doen ze niet, veiligheid vraagt om maatwerk.

RI&E.

ontruimingsplattegronden. opleiding en certificering.

gebouw niet gebruiken. In kerken wordt daar vaak de

Kerkhulpverlening bezoekt een kerk, gaat in gesprek

Onze ontruimingsplannen hangen in een keurige

hand mee gelicht. ‘Er is altijd wel een dokter in de zaal’,

met beheerders en bestuurders, brengt de vraag in kaart

lijst in het gebouw. Maar hoe zorg je er voor dat er

AED

zegt men dan. Alsof het alleen gaat om iemand die

en draagt oplossingen aan waarmee een kerk wordt

naar gekeken wordt? Er zijn kerken die jaarlijks een

De letters AED staan voor Automatische Externe

tijdens de kerkdienst onwel wordt. Veiligheid is een veel

ontzorgd.

ontruimingsoefening houden. Dat is goed, maar laat je

Defibrillator. Defibrilleren kan bij de stoornis met

breder onderwerp.

Feike: “Wij hanteren een format, dat precies is

ook adviseren hoe je dat moet aanpakken.”

de naam ‘kamerfibrilleren’ het normale hartritme Ron Ramselaar

Onze schatting is dat minder dan 10 % zo’n document

afgestemd op kerken. Wij weten wat er in kerken

Kosters weten dat er ook voor het koppelen en

herstellen, middels een elektrische schok. Deze

heeft. Kerken weten vaak niet dat ze er een moeten

omgaat. In vele opzichten zijn kerken anders dan,

ontkoppelen van losse stoelen voorschriften gelden,

schok ‘reset’ als het ware het hart en kan het gewoon

hebben. Wij zien het als een missie om kerken wakker

bijvoorbeeld, bedrijfsgebouwen. De aantallen mensen

om in geval van ontruiming snel te kunnen handelen.

gaan pompen. De Hartstichting streeft ernaar om

te schudden op dit punt: neem de veiligheid serieus!”

die er komen, de inrichting, de intensiteit van gebruik,

Feike: “In bedrijven is het verplicht om

in een bereik van maximaal zes minuten een AED

Klaas: “Het kan je duur komen te staan als je geen

het onderhoud. Wij hebben al die bijzondere kenmerken

bedrijfshulpverleners te hebben. Die worden regelmatig

beschikbaar is. Bijzonder is dat het apparaat gesproken

RI&E kunt overleggen, met boetes die oplopen tot

van kerken op een rij gezet en van daaruit een format

getraind en geschoold om hun taak te kunnen

opdrachten geeft aan de hulpverlener. Wat moet je

duizenden euro’s. Het is de Arbo wetgeving die de RI&E

gemaakt, waardoor de uitwerking en weging van een

verrichten. Een kerk hoort dergelijke hulpverleners ook

doen, doorgaan met reanimeren óf een elektrische

voorschrijft. Onder andere naar aanleiding van recente

RI&E écht werkbaar wordt.”

te hebben, al gaat het er in een kerk heel anders aan

schok toedienen?

toe dan in een bedrijf. Met ons maatwerk helpen wij

Het zou nuttig zijn wanneer een kerk een dergelijk

incidenten is de controle verscherpt. In een RI&E wordt geïnventariseerd wat, gelet op het doel van het gebouw,

Klaas: “Dat is iets anders dan standaardoplossingen.

die teams van kerkhulpverleners te organiseren en te

apparaat heeft. Feike: “Een AED is niet verplicht, maar

de risico’s zijn. Daarna moet er een Plan van Aanpak

In elke kerk waar wij komen, inventariseren wij de

scholen.”

heeft wel een grote toegevoegde waarde. Het blijkt

komen, waarin de risico’s worden gewogen en met

risico’s van dat specifieke gebouw. En we vragen naar

preventieve maatregelen worden verkleind.”

het gebruik. Worden er alleen kerkdiensten gehouden of

Kokosmat

Feike: “Ja, veiligheid kost geld, maar probeer eens

zijn er ook andere bijeenkomsten, zoals vergaderingen,

De twee paar ogen van Hakvoort en Huijgen staan

kijken waar je hem hangt. Niet in de meterkast, waar

een ongeluk. De feiten tonen aan dat het vele malen

catechisatie, begrafenissen, concerten, feesten? Hoeveel

scherp afgesteld op veiligheid. Als zij een kerk

niemand ‘m kan vinden, of achter slot en grendel.

duurder is om de financiële gevolgen van een

mensen komen er, wat is de aard van hun activiteit?

binnenkomen, zien zij direct de veiligheidsrisico’s.

Een AED werkt op een accu. Software geeft aan

ongeval te moeten betalen, dan geld uit te geven aan

Als de kerk wordt verhuurd, ben je als verhuurder

Bijvoorbeeld de vloer in de entree, die bij regen al snel

wanneer de accu leeg is. Als hij gebruikt is, moet het

veiligheidsmaatregelen.”

verantwoordelijk voor de risico’s. Veel kerken realiseren

spiegelglad wordt en daarmee de kans op valpartijen

apparaat gecontroleerd worden.”

zich dat te weinig.”

vergroot. Daar had de architect even geen rekening

Format

Klaas Hakvoort

altijd opletten of die nooduitgang wel vrij is en niet

dat een AED veel meer mensenlevens redt dan alleen reanimatie. Als je zo’n apparaat hebt, moet je goed

mee gehouden…

Kerkhulpverlening helpt om een kerk een volledig

Feike werkte in de wereld van de farmaceutische

Vluchtroute

Klaas: “Als ik voor € 150,-- een nieuwe kokosmat

beeld te laten krijgen van de veiligheid en risico’s

industrie, totdat hij in 2003 uit fascinatie voor veiligheid

Klaas is goed in tekenen: hij verzorgt de noodzakelijke

aanschaf, zorg ik er al voor dat er bij regen beduidend

binnen het kerkgebouw. Dat daar vaak maatregelen ter

besloot van zijn hobby zijn werk te maken. Vanuit

ontruimingsplattegronden: “De regelgeving voor

minder vocht het gebouw binnenkomt. Wil ik in de

preventie uit voortvloeien is een feit. Dat dat geld kost

zijn expertise ontdekte hij dat in kerken aandacht

vluchtwegen is vastgelegd in het bouwbesluit. Daar

hal nieuwe tegels die stroef blijven bij vocht, dan kost

ook, maar de tegenwerping daarbij is even duidelijk als

voor veiligheid en risico’s vaak ontbreekt. Hij zocht

gelden normen voor, en daar moet een architect

dat veel geld. Kijk, wij bepalen niet hoe een gemeente

afdoende: probeer eens een ongeluk!

samenwerking met Klaas, ICT-specialist van beroep.

rekening mee houden. Je kent ze wel: de deuren met

zijn geld gaat uitgeven. Wij bieden wel praktische

Samen vormen zij Kerkhulpverlening. Zij combineren

een panieksluiting, die met een duw open gaan en je

oplossingen waarover nagedacht is.”

hun deskundigheid op het terrein van veiligheid en

buiten brengen. Die deuren zijn er wel, maar je moet

De transparantverlichting boven de nooduitgangen,

www.kerkhulpverlening.com

Feike Huijgen

Relisound audio & video

Geluidsinstallaties

Camera systemen

Streaming

Beamers

Verhuur

Microfoon ABC

pagina 25

Microfoons zijn er in vele soorten en maten. Een installateur adviseert welke microfoon voor welk doel het meest geschikt is. Een aantal begrippen rond microfoons op een rijtje.

Verbouwing van de Gereformeerde Gemeente in Kruiningen

H / Handmicrofoon

Nieuwe geluidsinstallatie

Highlights: Op maat leverbare microfoon & Ashly digitale kerkversterker

R / Revermicrofoon

Draadloos of aan een kabel: de microfoon

Ook lavalier-, dasspeld- of

die je in je hand kunt houden. Zoals bij

knoopsgatmicrofoon genoemd. Al jaren

alle microfoons is het belangrijk om te

in gebruik op pakken en toga’s. Met een

weten hoe dichtbij of hoe veraf je de

clipje zit het microfoontje vast aan de

microfoon moet houden. Met een losse

kleding van de spreker. Eerst nog aan

handmicrofoon is het zo eenvoudig nog

een kabel, nu vaak draadloos. Nadeel ten

niet om die permanent op gelijke afstand te houden.

H / Headworn microphone Sommige predikanten zijn de drempel al

opzichte van een headset: als je hoofd Kerk Jisp afgewend is van de richting van de microfoon, wordt hetvan geluid minder goed opgepakt.

R / Richtmicrofoon

over en tevreden met het gebruik van wat

Wat de naam zegt: een microfoon die sterk

in de wandelgangen een headset heet:

gericht is en alleen vanuit die richting het

een soort beugel die rond het achterhoofd

geluid opvangt, en geen geluid opvangt uit

of rond het oor wordt gedragen, met een

andere richtingen.

microfoon er aan. Die microfoon bevindt zich op de juiste afstand van je mond. Groot voordeel: welke kan je ook je hoofd draait, het geluid wordt opgevangen. Eigenlijk is headset de term voor een hoofdtelefoon met een

R / Rondzingen

microfoon er aan, zoals gebruikt in callcenters.

DE BETROUWBARE PARTNER in audio & video

RELISOUND www.relisound.nl [email protected]

0113-229519 Smithweg 1.28 4462 HC Goes

Als het geluid van een microfoon uit een luidspreker klinkt dat vervolgens weer door

D / Draadloos

de microfoon wordt opgepikt, dan is er Microfoons kunnen aan een kabel zitten,

sprake van rondzingen. Dat kan een hoge

of niet. Draadloze microfoons hebben een

fluittoon zijn of een hinderlijke echo.

kleine zender, verwerkt in de microfoon zelf of, bij revermicrofoons en headsets,

Audix microfoons: Innovatieve techniek Esthetisch ontwerp Zuivere weergave Ongevoelig voor RF invloeden

Zuiver www.audixusa.com

in een afzonderlijke ‘pack’. Deze zender

T / Tafelmicrofoon

stuurt het signaal via een etherfrequentie

In kerken is het meestal de

naar een ontvanger, die is aangesloten op

kanselmicrofoon of de microfoon op de

de versterker.

altaartafel of op het spreekgestoelte. Hij

Groot voordeel: bewegingsvrijheid. Nadeel: batterijen moeten

staat vast en je kunt leren welke afstand je

opgeladen zijn.

moet houden om goed verstaanbaar te zijn. En zo te voorkomen dat iemand vanuit

M / Micro

de kerk roept: “Dichterbij de microfoon!” Het woord microfoon is afgeleid van de Griekse woorden micros, klein, en foné, geluid of stem. Een microfoon zet geluid

voor de Benelux: www.tau.nl

Bekend briefje bij de microfoon: “Dominee, niet meezingen!”

V / Vervormen

om in een elektrisch signaal.

Bij te harde geluiden kan een microfoon

Zo krijgt men een gelijktijdige weergave

de geluidsdruk niet aan en geeft dan

voor versterking ter plaatse en/of weergave

een vervormd signaal af. Bij de meeste

elders.

microfoons wordt daarvoor een getal in decibel gegeven waarbij de microfoon het geluid nog niet vervormt.

Bedrijfsnieuws

Nieuwe lijn digitale luidsprekers Digitale luidsprekers worden de laatste jaren steeds meer toegepast in kerken.

pagina 27

Nieuwe stoelen

Voordeel van deze luidsprekers is dat je het geluid direct kunt sturen naar de plaatsen

Er gingen de afgelopen tijd honderden nieuwe stoelen

waar de stoelen staan. Hierdoor treden er minder reflecties van het geluid tegen de

van De Jong kantoormeubilair in Dokkum naar kerken

wanden of het plafond op en zal de spraakverstaanbaarheid verbeteren. AVE Stuttgart

in Franeker (Martinikerk), Dokkum (Fonteinkerk) en

ontwikkelde een hele nieuwe lijn digitale luidsprekers.

Spakenburg (Noorderkerk).

Relisound, expert in audio visuele installaties, verkoopt deze nieuwe luidsprekers en

Deze kerken waren flink verbouwd en opnieuw ingericht.

beschikt over de kunde en de speciale meetapparatuur om deze spekers goed te installeren

De verschillende kerken kozen voor verschillende

en in te regelen.

varianten, respectievelijk de Sempre, de Lynx en de

De luidsprekers zijn, vanwege het enorme bereik, uistekend geschikt voor kerken met

Almere stoel. Waar nodig werden de stoelen voorzien van

een lastige akoestiek. Zo kan men met één luidspreker een afstand van wel 40 meter

verschillende koppelsystemen. Tevens werd in het gebouw

overbruggen. Uniek aan deze nieuwe lijn Ascolto luidspreker is dat er detectie software is

de Rank van de Martinikerk in Franeker de Lynx stoel in

ingebouwd die het verschil kan detecteren tussen spraak en een muziek bron. Bij spraak

geheel gestoffeerde uitvoering geleverd, 80 exemplaren. In

schakelt de luidspreker automatisch naar het ingestelde spraakfilter en bij muziek laat

de kerk kwamen 154 niet-gestoffeerde stoelen. In Dokkum

hij het hele geluidsspectrum door. Deze maand worden er weer 8 Ascolto luidsprekers

ging het om de Sempre, voorzien van koppeling en stoelen

geplaatst in de Dom in Keulen en ook in Nederland zijn deze luidsprekers in een aantal

met een opdekje. In de rug zit een speelse uitsparing die

kerken tot grote tevredenheid geïnstalleerd.

op een sleutelgat lijkt.

Leverbaar in verschillende lengtes.

www.dejongkantoormeubilair.nl

Neem voor meer informatie contact op via [email protected]. Relisound is leverancier in Nederland.

www.relisound.nl

Warmtekussens Een duurzame vernieuwing van een concept met oude papieren: Stoov, een nieuw en innovatief

Frisse start voor Kerk & Gemeente Noord

stoelverwarmingssysteem.

Op 15 en 16 april 2016 vindt in het Fries Congrescentrum Drachten de kerkenbeurs Kerk

Ooit zaten mensen met hun voeten op een stoof, die door

& Gemeente Noord plaats. Voorheen heette deze beurs Kerkenbeurs Noord-Nederland.

brandende kolen warm werden gehouden. Hoe vaak dat

Helderblauw –tevens uitgever van dit Kerkmagazine- heeft de beurs in april 2015

leidde tot brand weten wij niet. Vandaag de dag wordt de

overgenomen van Alfred Knorr Communicatie. Enkele tientallen leveranciers aan kerken

gehele kerk verwarmd en dat kost veel geld en energie.

hebben al hun belangstelling getoond om als exposant aanwezig te zijn. Dat is een goed

Stoov ontwikkelde warmtekussens, die individueel

teken, ongeveer een half jaar vóór de beurs.

instelbaar zijn. Na gebruik laden 16 kussens draadloos op in een verrijdbare oplaadstation. Het systeem hoeft niet

Programma

geïnstalleerd te worden, een stopcontact is voldoende.

De beurs heeft niet alleen een beursvloer. Er is ook een programma van workshops en

Het energie-efficiente systeem (12 watt per zitting) zorgt

presentaties over actuele en relevante onderwerpen. Haast elke kerkrentmeester, beheerder en

ervoor dat de lucht in de kerk minder warm gestookt hoeft

kerkelijk bestuurder heeft zodoende wel belang om Kerk & Gemeente Noord te bezoeken.

te worden om toch hetzelfde comfortniveau te bieden.

Speciale thema’s bij deze editie zijn o.a. ‘Kerkinrichting’ en ‘Duurzaamheid en Energie’. Het

De TU/Eindhoven heeft hier uitgebreid onderzoek naar

volgende nummer van Kerkmagazine bevat uitgebreide informatie over het programma.

gedaan. Door vooral mensen te verwarmen in plaats van lucht ontstaat er een beter binnenklimaat, wordt het orgel

Restauratie

gespaard en kunt u tot 80% energiekosten en Co2 uitstoot

Kerk & Gemeente Noord vindt gelijktijdig plaats met de beurs Restauratie Vakdagen, een

besparen.

vakbeurs voor beheerders en eigenaren van monumentale panden. Dat maakt de beurs nog

Als het goed is, zijn de eerste twee systemen half

aantrekkelijker voor beheerders van monumentale kerken!

november geleverd aan Nijkleaster in Jorwert (Friesland). Dit is het ‘protestantse klooster’ dat de PKN daar in de

Kerk & Gemeente Noord 2016 - 15-16 april 2016 Fries Congrescentrum Drachten www.kerkengemeente.nl

dorpskerk heeft opgericht.



https://www.facebook.com/wewarmpeople

pagina 29

Kerkenbeheer actueel PKN-kas loopt over

Stappenplan herbestemming

Sixtijnse Kapel in topconditie

ANBI: de tijd dringt

Veiligheid

Vernieuwde Kerkbalans

De gemeentes van de Protestantse Kerk

Kerkelijk Waardebeheer presenteerde

De Sixtijnse Kapel en de bijbehorende

De tijd gaat dringen voor ANBI-gegevens

Vijf kerkelijke gemeentes kunnen gratis

Vorig jaar werd de website van

in Nederland zitten goed bij kas, maar

onlangs een stappenplan voor de

fresco’s van Michelangelo zijn veilig. Dat

op websites van gemeenten en diaconieën.

meedoen aan een pilotproject, waarmee

Kerkbalans, www.kerkbalans.nl,

moeten dat geld snel financieel duurzaam

herbestemming van kerken. Het plan wil

is gebleken uit technisch onderzoek dat is

Voor het einde van dit jaar moeten alle

kerkrentmeesters de veiligheidssituatie in

vernieuwd. Onderzoek wijst uit dat

investeren om de toekomst van de kerk

een hulpmiddel zijn voor kerkbestuurders

uitgevoerd.

gemeenten en alle diaconieën voldoen

hun kerk kunnen laten controleren. Dit is

sommige onderwerpen toch wat moeilijk

zeker te stellen.

bij besluitvorming over kerkgebouwen.

aan de eisen die de overheid stelt aan hun

een plan van de VKB, de Vereniging voor

vindbaar waren.

ANBI-status.

Kerkrentmeesterlijk Beheer.

Dat blijkt uit onderzoek van Marten

Aan de hand van een aantal concrete

Lange tijd maakte men zich zorgen over

Voor wie dit nog niet geregeld heeft, is het

De VKB gaat samenwerken met Deficare uit

Daarom is de toegankelijkheid van de

van der Meulen van de Protestantse

vragen is in kaart gebracht welke stappen

de conditie waarin de Kapel verkeerde.

de allerhoogste tijd om snel aan de slag te

Groningen, een bedrijf dat landelijk actief

site verder verbeterd.De navigatie op de

Theologische Universiteit, dat eind

nodig zijn om tot zorgvuldige bestuurlijke

Met name het hoge aantal bezoekers

gaan. De kerken kregen 2 jaar langer de tijd

is op het gebied van veiligheidsmiddelen,

site wordt meer met beeld en minder met

oktober werd gepubliceerd. “Experts die

besluitvorming over de kerkgebouwen

dreigde een gevaar te vormen voor de tere

om aan de eisen van ANBI-transparantie te

trainingen en keuringen. Deficare

tekst ondersteund. Vrijwel alle pagina’s,

wij spraken schatten dat landelijk gezien

te komen. Uitgangspunt daarbij is dat

kunstwerken op de muur en het plafond.

voldoen, maar deze periode is aan het einde

is onderdeel van Defibrion BV, een

behalve de webshop, zijn voortaan zonder

ergens tussen de 1 en 2 miljard euro op de

gebouwenbeleid geen doel op zich is, maar

Op een drukke dag komen er zo’n 20.000

van dit jaar voorbij. Dan gelden ook voor de

toonaangevende distributeur in de AED

inlogcode te bezoeken.

bankrekeningen van protestantse gemeentes

een middel om het pastoraat zo optimaal

mensen op de Kapel af. En nu blijkt dat

kerkelijke rechtspersonen alle transparantie-

sector.

Vanaf dit jaar is het mogelijk om, naast de

staat. Dat is een fors bedrag”, aldus Van der

mogelijk te ondersteunen.

het klimaatbeheersingssysteem voldoende

eisen. Niet voldoen aan deze eisen zal in

De VKB wil een landelijke dekking

aangeboden posters in drie verschillende

Meulen in zijn rapport: Krimpende middelen

Protestantse gemeenten en katholieke

werkt.

2016 tot consequenties kunnen leiden.

realiseren voor haar leden. Met deze

formaten, een eigen poster te ontwikkelen

en toch vitaal. Het gaat bij het aangetroffen

parochies worden steeds indringender

Dat is een hele geruststelling, zeker met

Vanaf 1 januari 2016 zal de Belastingdienst

dekking kunnen de leden voor één prijs

met een eigen afbeelding en een eigen

vermogen puur om geldmiddelen, niet om

bestookt met vragen en adviezen over

het oog op het heilige jubileumjaar dat

gaan controleren of ook de kerkelijke

of een eenvoudig prijsmodel hun gehele

tekst. Deze mogelijkheid wordt als nieuw

onroerend goed, beleggingen, fondsen en

toekomstig beleid. Tegelijk daalt het

paus Franciscus in maart aankondigde. Het

rechtspersonen aan de ANBI-voorwaarden

veiligheidssituatie in beeld (laten) brengen

product in de webshop opgenomen. Ook

diaconale gelden.

aantal kerkelijke werkers dat hierbij kan

Jubileum van Barmhartigheid begint dit

voldoen. De verwachting is dat de

en waar nodig, actualiseren.

gemeenteleden kunnen zo’n poster maken.

Het “geld dat op bankrekeningen zit te

ondersteunen. Toch is hulp onmisbaar. Het

jaar op 8 december en wordt gesloten op 20

opgegeven website-adressen en de daarop

Om te beginnen roept de VKB haar leden

Die mogelijkheid zal worden ontwikkeld

wachten” moet op een financieel duurzame

herbestemmen van kerkelijke gebouwen is

november 2016.

vermelde gegevens op een geautomatiseerde

op om deel te nemen aan een pilot.:

voor de moderne sociale media waarop de

manier worden geïnvesteerd, zegt Van

geen eenvoudige opgave.

wijze zullen worden gecontroleerd. Wanneer

deelnemers mogen gratis gebruikmaken

posters ook kunnen worden “gedeeld”.

der Meulen, en het lijkt volgens hem

Het stappenplan van Kerkelijk

Intussen is in Mexico het plan opgevat

zaken niet in orde zijn, zal dit – na een

van een veiligheidscheck door Deficare.

Op de website van Kerkbalans worden

nu de juiste tijd daarvoor. Teruglopende

Waardebeheer is een hulpmiddel voor

om een replica van de Sixtijnse kapel te

waarschuwing – kunnen leiden tot verlies

Deficare neemt na contact met het college

vanaf afgelopen september vier video’s

ledenaantallen en daarmee teruglopende

kerkbestuurders die te maken hebben met

bouwen. De aanleiding daarvoor is het

van de ANBI-status. Dat betekent weer dat

van kerkrentmeesters de veiligheidssituatie

getoond. Iedere maand één tot de start

inkomsten zorgen ervoor dat de kerkbalans

complexe vragen en processen rondom het

bezoek van paus Franciscus aan het land,

de aftrek van giften niet langer mogelijk is

op en geeft adviezen. Dit aanbod is gratis

van de actie in de derde week van januari

onder toenemende druk zal komen te staan.

gebouwenbeleid. Het stappenplan en een

in februari 2016. Het nieuwe gebouw zal

en dat belasting moet worden betaald over

en vrijblijvend, het verplicht tot niets. Na de

volgend jaar. Deze video’s kunnen worden

Verschillen in rijkdom tussen de

toelichting op de verschillende onderdelen

komen te staan op het centrale plein Zocalo

schenkingen, legaten en erfstellingen.

veiligheidscheck worden de deelnemende

gedownload of gedeeld op de sociale media.

afzonderlijke kerkgemeentes staan

zijn te vinden op de website van de

in Mexico-Stad. De replica moet Mexicanen

De kerkelijke gemeente en de diaconie zijn

colleges door de VKB benaderd met de

Ze tonen persoonlijke boodschappen van

investeren in de weg. Regionale

stichting.

de mogelijkheid geven om kennis te

zelf verantwoordelijk voor een juiste en

vraag hoe zij de service hebben ervaren. Bij

een gemeentelid, een koster, een priester en

samenwerking en investeren in de eigen

In februari 2016 organiseert Kerkelijk

maken met de kapel en zijn beroemde

tijdige uitvoering van deze verplichtingen.

goede resultaten wil de VKB deze vorm van

een parochiaan over wat de kerk voor hen

regio bieden in die gevallen mogelijk een

Waardebeheer vier regionale bijeenkomsten,

fresco’s, waaronder ‘De schepping’ door

Op de site van de Vereniging voor

dienstverlening voor al haar leden inzetten.

persoonlijk betekent. Gemeenten kunnen

oplossing.

in Rolde, Hoorn, Weert en Oosterhout

Michelangelo.

Kerkrentmeesterlijk Beheer vindt u een

(Brabant). Deze vinden plaats in geheel Bron: ANP

verschillende herbestemde locaties. Het

overzicht van wat er moet gebeuren om uw Bron: NPO Spirit en ANP

ANBI-status te behouden.

stappenplan wordt nader toegelicht en kerkbestuurders kunnen hun vragen stellen en met elkaar ervaringen delen. www.kerkelijkwaardebeheer.nl.

deze video’s gebruiken voor de website van www.kerkrentmeester.nl

de eigen gemeente, voor verspreiding via de sociale media, als ondersteuning voor discussies op gemeenteavonden of om per

www.kerkrentmeester.nl

beamer te tonen in de eredienst.

Kerkmagazine jaargang 6, nummer 4

pagina pagina31 31

Klinkend erfgoed:

dat moet anders

“

Het orgel en ander klinkend erfgoed moeten toegankelijker worden voor de Nederlander. Breng het dichter bij, stel de kerk open, neem mensen mee in de passie van organisten en beiaardiers. Tekst: Korstiaan van Vliet

O

p 11 september 2015 werd in de Grote Kerk van Alkmaar het symposium ‘Klinkend erfgoed;

behoud, beheer en gebruik’ gehouden. Kerkmagazine doet verslag. Het symposium trok ruim 150 mensen. De organisatie was in handen van

“

Plaats een camera bij de speeltafel van het orgel.

de Vereniging van Beheerders van

hang naar perfectie. In mijn werk hoorde

Betoveren

Monumentale Kerkgebouwen in

ik eindeloze discussies over de relatieve

Nederland (VBMK), de Rijksdienst

luchtvochtigheid in kerkgebouwen

voor het Cultureel Erfgoed (RCE),

Orgels en beiaards zijn niet van de bespelers, zij zijn van ons allemaal.

torens hangen die veelal eigendom zijn

er zijn al mooie lesprogramma’s rond

beiaarddichtheid. In Nederland zijn

van de burgerlijke gemeente.”

orgels beschikbaar, zei Van Straten: “Zo

circa tachtig monumentale carillons.”

is er een orgelbouwpakket, kinderen

Verder staan in Nederland circa 1500

leren zo hoe een orgel werkt. Zo’n

klokkenuurwerken.

Orgels en beiaards zijn niet van de

programma moet worden uitgebreid naar

Vooral de carillons en klokkenuurwerken

bespelers, zij zijn van ons allemaal,

carillons en uurwerken.”

worden volgens Eggenkamp “vaak als

Heiligdom

stelde Rudi van Straten, specialist

gemeenschappelijk bezit gezien.” Dat

klinkend erfgoed van de Rijksdienst voor

Vrijwilligers

Mirjam Blott is projectleider bij de

Cultureel Erfgoed (RCE).

Nu kerken sluiten of een andere

“aan religie worden gekoppeld. Met de

Nationale Agenda Toekomst Religieus

“Ik herinner me nog goed uit mijn

bestemming krijgen komen orgels

ontkerkelijking in Nederland nam ook de

in het belang van de orgels. Als ik de

Erfgoed. Tijdens het symposium stelde

jeugdjaren dat klinkend erfgoed iets

en ook carillons meer in handen van

interesse voor het orgel af.”

het Platform Klinkend Erfgoed en de

argumenten van orgelaars moet geloven

zij dat door klinkende orgels en carillons

onbereikbaars was, het heiligdom

vrijwilligers die voor het beheer moeten

Stichting Erkende Restauratiekwaliteit

hadden veel orgels allang uit elkaar

mensen bewust gemaakt worden van

van de musici. Dat moet anders! Laat

zorgen. Er zijn minder professionals bij

Monumentenzorg (ERM).

moeten zijn gevallen in de afgelopen

de waarde van het klinkend erfgoed.

kinderen het orgel beleven door ze

betrokken.

decennia. Maar dat is niet gebeurd.

“Vergis je niet in het enorme bereik van

mee te nemen naar de speeltafel en

“Maar wat deert dat? Als de toppers

Nuchter

Orgels moeten zoveel mogelijk gebruikt

klinkend erfgoed. Het is een medium

ze te laten spelen. We moeten orgels

maar in handen van de professionals

Onafhankelijk van elkaar pleiten alle

worden, ook als het kerkgebouw

waarmee we moeten betoveren,

figuurlijk van het hoge podium afhalen

blijven”, zei Wim Eggenkamp, oud-

sprekers ervoor om beheerders van

niet meer als kerk functioneert. Het

verleiden en verbinden. Juist door de

en midden in de kerk zetten. Het moet

rijksadviseur Cultureel Erfgoed. Hij wees

orgels en carillons anders te laten

gebruiken van het orgel is een kans.”

techniek uit te leggen, pak je mensen

niet alleen om concerten, om de top

op goede handboeken die zijn opgesteld

werken en denken. Zij moeten van een

Idee: plaats een camera bij de speeltafel

voor je instrument.

gaan, maar mensen moeten het orgel

voor beheerders. Nederland heeft

beschermende rol naar een nuchtere

van het orgel, zodat het publiek de

Ik hoor nog veel te veel lastige vragen

voelen. Zo creëer je draagvlak voor de

veel klinkend erfgoed, onderstreepte

benadering.

verrichtingen van de organist kan

en problemen. Orgels behoren juridisch

instandhouding.”

Eggenkamp.

Paul Morel van Stadsherstel Amsterdam

volgen. Morel: “Daarmee laat je laten

gezien tot het gebouw, verplaatsing of

In de Gouden Eeuw werden stadsorgels

“Nederland heeft de grootste

stelde het als volgt: “De klinkend

zien wat er gebeurt en kun je uitleggen

verkoop van een orgel kan soms lastig

door de stadsorganisten gebruikt voor

orgeldichtheid per vierkante kilometer.

erfgoedwereld moet af van zijn continue

hoe een orgel werkt.”

zijn. Hetzelfde geldt voor carillons die in

niet-religieuze muziek voor het volk. En:

En waarschijnlijk ook de hoogste

geldt veel minder voor orgels, omdat die

www.vmbk.nl www.klinkenderfgoed.ning.com www.stichtingerm.nl

In verbinding met jouw gemeente

tablet

smartphone

TV

luisterkastje

computer

BIJ ZIEKTE...

MET KERKDIENSTGEMIST.NL BEN JE NIET ALLEEN...

film - vormgeving - websites

Digitale kerkcollectie

pagina 33

Al meer dan 140.000 voorwerpen uit Nederlandse kerken en kloosters zijn beschreven en opgenomen in Kerkcollectie digitaal, nieuw voor Nederland. Tekst: Marc de Beyer

W

e noemen het de Derde Beeldenstorm. Na die van de zestiende eeuw en de liturgische moderniseringen in de jaren ‘70, waarbij veel

kerkinterieurs werden aangepast. Nu is er iets anders aan de KERK TV

hand: steeds meer kerken gaan dicht.

NU OOK IN

Ruim 1.200 kerken vertrouwen op kerkdienstgemist.nl voor kerkradio en kerk TV. Neem contact op wat de mogelijkheden zijn voor uw kerk: 0570-572211 of [email protected].

De cijfers zijn alarmerend. In het aartsbisdom is zelfs de

www.originmedia.nl

verwachting uitgesproken dat 93% van de rooms-katholieke kerken zal sluiten. Dit is ongekend en heeft grote gevolgen voor de omvangrijke collectie Nederlands erfgoed in kerken

over de culturele waarde ervan en zoeken nieuwe bestemmingen.

en kloosters. Om te voorkomen dat cultureel waardevolle

Kerkcollectie digitaal is de volgende stap in dit belangrijke

voorwerpen verloren gaan heeft Museum Catharijneconvent

proces.

Kerkcollectie digitaal ontwikkeld. Daarbij werken wij samen met

Het museum biedt de eigenaren hiermee een registratietool

de potentie meer dan 5.000 eigenaren. Zo kunnen we ervoor

om hun collectie te beheren. Al meer dan 140.000 voorwerpen

zorgen dat de juiste keuzes worden gemaakt, als het gaat om het

uit Nederlandse kerken en kloosters zijn beschreven. Elke

erfgoed dat Nederland door de jaren heeft gevormd.

eigenaar krijgt toegang tot de gegevens van zijn collectie en

Gedeeld verleden

Kerkadvies.nl

De website voor kerkelijk beheerders om informatie van leveranciers aan te vragen. De website Kerkadvies.nl is een gratis dienstverlening voor kerken om informatie aan te vragen van een beperkt aantal leveranciers. Stuk voor stuk bedrijven met ervaring in het werken met en voor kerken. Kerkadvies.nl is een gratis dienstverlening voor kerken. Van Helderblauw, de makers van Kerkmagazine en de beurs Kerk & Gemeente.

www.kerkadvies.nl

kan niet eerder beschreven voorwerpen invoeren, bestaande beschrijvingen aanvullen of gegevens actualiseren.

Nederlanders hebben steeds meer interesse in onze geschiedenis

Zo ontstaat een overzicht op nationaal niveau, van cruciaal

en ons erfgoed. Het museumbezoek neemt elk jaar toe. Er

belang om de onderbouwde keuzes voor de toekomst te maken.

draaien films als Michiel de Ruyter en we bezoeken in grote

Hoe werkt het? 1. Ga naar de website www.kerkadvies.nl 2. Klik de onderwerpen aan waarover u informatie wilt ontvangen. 3. Vul uw gegevens in en klik op ‘verzenden’. 4. U ontvangt de aangevraagde informatie van een select aantal relevante bedrijven.

van Jisp Catharijneconvent inventariseren deze collecties. ZijKerk geven advies

getale de Open Monumenten Dagen.

Toegang krijgen

Tegelijk wordt een van de belangrijkste collecties grotendeels aan

Het online platform is een nieuw, voor Nederland uniek

het zicht onttrokken. Juist deze collectie toont de kern van de

hulpmiddel. Het ontstaat in de samenwerking tussen museum en

Nederlandse geschiedenis. Zij laat zien hoe religie ons land en

5.000 kerkelijke eigenaren en andere erfgoedinstellingen. Doel is

onze maatschappij heeft vormgegeven.

ons cultureel erfgoed veilig te stellen voor de toekomst.

Het gaat om het typische Nederlandse kerkinterieur dat we

Niet eerder werd in Nederland de gebruikersgemeenschap zo

kennen van onze oude meesters: een prachtig gesneden

grootschalig betrokken. Wilt u toegang tot Kerkcollectie digitaal?

preekstoel, het zilveren avondmaalstel en het historische orgel.

Kijkt u dan op de website van Museum Catharijneconvent, onder

De rijkdom van een rooms-katholieke kerk met hoogaltaar,

het kopje ‘Kerken en kloosters’. U krijgt toegang tot Kerkcollectie

heiligenbeelden en glas-in-loodramen die bijdragen aan de

digitaal als u gemachtigd bent door uw kerk- of parochiebestuur.

mystieke sfeer. Het is ons gedeelde verleden. Wie de huidige maatschappij wil

Marc de Beyer is hoofd Erfgoed in Kerken en Kloosters van het

begrijpen, moet onze geschiedenis kunnen doorgronden en

Museum Catharijneconvent.

weten waar we vandaan komen.

Online hulpmiddel De specialisten van Erfgoed in Kerken en kloosters van Museum

www.catharijneconvent.nl

Kerkennieuws

Kerkennieuws Kleiklooster Amsterdam

leden) maakt nu gebruik van De Schutse, de

laatstgenoemde heeft de provincie Overijssel

Kerk vrijgemaakt in de mosterdstad.

Het Kleiklooster in de flat Kleiburg in de

voormalige hervormde kerk in Appelscha.

een subsidie verstrekt van ruim 1,1 miljoen

De gemeente kerkt momenteel in haar

euro. Daar legt de gemeente 675.000

andere kerkgebouw. Dat gebouw wordt

Amsterdamse Bijlmer opende in oktober

pagina 35

klokkentoren gekregen.

officieel zijn deuren.

Hervormd Baflo

euro bij. Het houtwerk in de kappen van

op termijn verkocht. De Ooipoortkerk

Het klooster bestaat uit woningen en een

Medio oktober droeg de Hervormde

de Bergkerk is door houtrot en de bonte

is een monument, wat stamt uit

kloosterhuis met gastenkamers waar mensen

gemeente Baflo, Rasquert en Tinallinge

knaagkever aangetast. Daarnaast moeten,

1896 (neorenaissance¬stijl). Tijdens

tijdelijk onderdak kunnen krijgen. In de

de Nederlands Hervormde kerk en het

met name in de zijbeuken, scheuren in het

de renovatie verricht de gemeente

buurtkamer kunnen mensen binnenlopen

kerkhof in Baflo over aan de Stichting

metselwerk worden hersteld. Ook wordt

onderhoudswerkzaamheden aan de muren,

voor een kop koffie. In de kapel van het

Oude Groninger Kerken.

onderhoud gepleegd aan het leien dak,

de dakbedekking, de glas-in-loodramen en

klooster vindt iedere dag een avondgebed

de dakkapellen, de glas-in-loodramen en

het schilderwerk. Het historische houten

In januari dit jaar begon aannemersbedrijf

plaats. Deze ruimte is verder ingericht als

de goten. Verder worden het metsel- en

spiegel¬gewelf komt weer tevoorschijn

Fraanje met de bouw van het

stilteruimte. Het Kleiklooster is een initiatief

het voegwerk hersteld, krijgt de kerk een

vanachter het zachtboardplafond.

verenigingsgebouw en de nieuwe entree. In

van de Amsterdamse Gereformeerde

schilderbeurt en wordt de klimaatinstallatie

Ook komt er vloerverwarming onder de

het gebouw zit een grote en een kleine zaal,

Kerk vrijgemaakt en de gemeente Stroom

verbeterd. De restauratie duurt twintig

nieuwe vloeren en krijgt het bedehuis

een keuken en een ruim invalidentoilet.

Amsterdam (ook ontstaan vanuit de

weken. Opleverdatum: maart 2016. Eigenaar

een betere isolatie. In de hal komen

De grote zaal is bruikbaar voor diverse

GKv). Abt van het klooster is Johannes

van de kerk is de gemeente Deventer,

garderobes en toiletten en ook krijgt de

activiteiten en kan door middel van

van den Akker. Omdat bierbrouwen een

die het gebouw kocht van de hervormde

kerk geheel nieuw meubilair. Kosten van de

een vouwwand bij de kerkzaal worden

eeuwenoude kloostertraditie is, besloten

gemeente voor het symbolische bedrag van

totale renovatie: 500.000 euro. In de kerk

getrokken. Daardoor wordt het totale aantal

Aannemersbedrijf Reon tekende voor het

1 gulden.

kunnen straks maximaal 125 kerkgangers

zitplaatsen vergroot van 115 tot circa 180,

bouwkundige deel van het project. In

plaatsnemen.

wat goed van pas komt in de zomervakantie.

december 2014 haalde hij de klokkentoren

Naast het verenigingsgebouw kreeg

met de koperen bol en spits van de kerk.

het kerkgebouw van de Gereformeerde

De klokkentoren werd geheel vervangen.

de initiatiefnemers deze traditie op een

Met deze overdracht heeft de SOGK 83

vernieuwende manier vorm te geven. Na

kerken, twee synagogen, 54 kerkhoven /

een succesvolle crowdfundingcampagne

begraafplaatsen en acht (vrijstaande) torens

RK kerk Deventer

startten zij een eigen kloosterbrouwerij.

in haar bezit. Na overdracht van de kerk

De Rooms Katholieke Maria Koningin-

CGK Dordrecht

Op termijn moet het klooster deels

en het kerkhof aan de SOGK is de stichting

kerk in Deventer is in september

De Christelijke Gereformeerde

Gemeente een nieuwe voorgevel, waardoor

Het koperwerk werd gerestaureerd door

onderhouden worden door de inkomsten uit

nu eigenaar van het totale complex, nadat

ontruimd door de parochie om plaats

Zuidhovenkerk in Dordrecht is weer open

het geheel veel meer de uitstraling van een

koperslager Van Wely uit Huissen. De kosten

de brouwerij.

in 2013 de toren al werd overgedragen aan

te maken voor een proefkerkdienst.

na een grondige renovatie.

kerk heeft gekregen. Ook het interieur is

van dit project lagen rond de 50.000 euro.

SOGK. De kerk is na de overdracht door

Deze werd belegd door de

aangepakt. De verlichting is vernieuwd en er

Het kerkje is gebouwd in 1935 voor

de kerkelijke gemeente teruggehuurd met

samenwerkingsgemeente CGK-GKV-NGK

is ventilatie aangebracht.

de vrijzinnige hervormde gemeente.

Gereformeerde kerk Appelscha

de bedoeling dat er regelmatig erediensten

in Deventer, de zgn. 3-G kerken. Zij kerken

De Gereformeerde Kerk in het Friese

worden gehouden en dat het gebruik van de

nu nog in de aula van het Etty Hillesum

Klokken Koudekerke

Appelscha sloot in september haar

kerk voor een ieder mogelijk blijft.

College. Het is nog niet duidelijk of de 3-G

Het torentje van de Protestantse Kerk in

kerkgebouw op de monumentenlijst van de

kerken het kerkgebouw definitief willen

het Zeeuwse Koudekerke zwijgt. De toren

gemeente Rheden.

gaan overnemen.

is tijdelijk van zijn klokken, uurwerk en

deuren. Het bedehuis staat te koop.

Restauratie Bergkerk Deventer De restauratie van de Bergkerk in

Ooipoortkerk Doesburg

Deventer is in september van start gegaan.

De Ooipoortkerk in Doesburg ondergaat

Inmiddels is het gebouw eigendom van een stichting. Sinds Sinds enkele jaren staat het

wijzerplaten beroofd.

Groote Kerk Maassluis

De komende maanden krijgt de Zeeuwse

Hoewel kerktorens in het algemeen

toren een grote opknapbeurt. Houtwerk

eigendom zijn van de burgerlijke

een renovatie. Het historische houten

De kerk, een verbouwde boerderij, werd in

in de toren is door houtrot aangetast en

gemeente, komt uit Maassluis het

spiegelgeweld wordt weer zichtbaar.

1965 door de Christelijke Gereformeerden

moet worden vervangen, maar ook de leien

opvallende nieuws dat de toren van

in gebruik genomen. De vloer van de

dakbedekking wordt vernieuwd. De met

Groote Kerk eigendom blijft van de

boerderijkerk was dringend aan vervanging

bladgoud bedekte haan en het gietijzeren

kerkelijke gemeente.

toe, die is dan ook vervangen voor een

kruis krijgen een speciale behandeling.

vloer met vloerverwarming. Ook kwam er

Bij Koninklijke Eijsbouts in Asten worden

De kerkelijke gemeente die lange tijd van dit

nieuwe verlichting en is het interieur licht

de kerkklokken, het uurwerk en de

pand gebruikmaakte, fuseerde in december

opgeschilderd. De Zuidhovenkerk biedt

wijzerplaten gerestaureerd. De hele operatie

2013 met de hervormde gemeenten in

plaats aan zo’n 540 kerkgangers. De kosten

kost 106.000 euro. Opvallend in Koudekerke

Appelscha en het Groningse Ulrum. Het

van de renovatie zijn onder de begrote

is dat de kerkklokken niet alleen op het

kerkgebouw werd in gebruik genomen in

500.000 euro gebleven.

halve en hele uur slaan, maar ook op het

1956. Een zestigjarig jubileum zit er net niet

Uitbreiding GG Kamperland

in, omdat de kerkenraad in het voorjaar van

Het nieuwe verenigingsgebouw en de

kwartier. In december zijn de klokken weer hoorbaar aanwezig in Koudekerke.

2014 besloot de dat zij met de hervormde

Sinds 2009 werkt de koekstad aan het

kerk in Appelscha verder ging en dat de

behoud van drie monumentale kerken: de

Het gebouw is in gebruik bij een

kerkentree in Kamperland is klaar. De

Toren Laag-Soeren

gereformeerde kerk afgestoten zou worden.

Grote of Lebuïnuskerk, de Broederkerk en

samenwerkingsgemeente: de Christelijke

totale kosten bedroegen circa 250.000

Het kerkje in het Gelderse Laag-Soeren

trap in de toren. Het is nog niet duidelijk

De nieuwe Protestantse Gemeente (zo’n 600

nu de Bergkerk. Voor de restauratie van

Gereformeerde Kerk en de Gereformeerde

euro.

(Gelderland) heeft deze herfst een nieuwe

of en welk deel van de € 40.000 kostende

Het kerkbestuur heeft echter niet het benodigde geld voor het vervangen van de

Kerkennieuws

De Jong uw specialist in kerkinrichting

In verbinding met jouw gemeente

tablet

smartphone

TV

luisterkastje

computer

Het pand van het Groene Kruis dus blijft

De laatste zondag van september

staan, zij het niet zonder aanpassingen: er

tekenden de beide kerkenraden de

wordt een kerkzaal ingericht met maximaal

federatieovereenkomst. De nieuwe

100 zitplaatsen. Verder krijgt de kerk een

gemeente, die zo’n 650 leden telt, is

De Gereformeerde Kerk in het Zuid-

consistoriekamer en een ruimte voor de

momenteel vacant. De te beroepen

Hollandse Noordeloos viert haar 125ste

crèche. Op de eerste verdieping van het

predikant krijgt een aanstelling van 80

verjaardag.

pand kan een zaal worden gerealiseerd

procent.

De gereformeerde kerk in Noordeloos heeft

voor clubs en jongerenwerk. De kosten

264 belijdende leden en 254 doopleden.

voor aankoop en verbouwing zijn begroot

CGK Zwolle

De gemeente komt ’s zondags tweemaal

op zo’n 300.000 euro. In maart 2016 opent

De christelijke gereformeerde kerk in

bijeen.

de kerk haar deuren, zo is de verwachting.

Zwolle heeft dit najaar de Verrijzeniskerk

renovatie door de gemeente wordt Bureau voor Architectuur en Restauratie gesubsidieerd. Bureau voor Consultancy Bureau voor Architectuurhistorie Kariatiden

NIEUWSGIERIG?

Gereformeerd Noordeloos

KIJK GERUST MEE...

restauratie nieuwbouw herbestemming herinrichting onderhoud

Kerk Oosterwijtwerd

Kerk Pesse

De Mariakerk in het Groningse

De Protestantse Gemeente in Pesse

Oosterwijtwerd is na een maandenlang

heeft de Voorhofkerk te koop staan. De

durende restauratie klaar voor de

openbare verkoop gaat bij inschrijving.

toekomst.

Naast het kerkgebouw staan ook de

historisch onderzoek

Fonteinkerk Dokkum bouwadvies

KERK TV NU OOK IN

Ruim 1.200 kerken vertrouwen op kerkdienstgemist.nl voor kerkradio en kerk TV. Neem contact op wat de mogelijkheden zijn voor uw kerk: 0570-572211 of [email protected].

Lijdt uw kerk aan geheugenverlies?

Bocksmeulen 35, Dokkum T 0519 - 57 19 67 www.dejongkantoormeubilair.nl

Uw partner voor kerkmeubilair en inrichting op maat Projectinrichting

Bekijk onze nieuwe Bekijk onze catalogus online online catalogus op of bestel hem via www.kerkmeubilair.com [email protected]

ILAIR KERKMEUB ubilair.com www.kerkme

Doe de test op ⊲ www.goedeorde.nl

Kantoor-Showroom: Admiraal Helfrichweg 4 2901 AB Capelle a/d IJssel Telefoon 010-2844018 E-mail [email protected]

pagina 37

in gebruik genomen.

nevenruimten en de gronden in de etalage. Op het terrein (in totaal 5300 Westsingel 9, 3811 BA Amersfoort 033 4631705 [email protected] www.vanhoogevest.nl www.bouwenophistorie.nl

vierkante meter) liggen ongeveer vijftig parkeerplaatsen. De pastorie maakt geen deel uit van de verkoop, net als het orgel en de kerkbanken op de galerij van de

Tot vorig jaar was de kerk eigendom

kerk. De kerk is gebouwd in 1870. De

van de rooms-katholieke Thomas

Protestantse Gemeente heeft nog een

a Kempisparochie. De Christelijk

andere kerk, de Kruispuntkerk. Dit gebouw

Gereformeerden kochten het gebedshuis

staat niet te koop.

om het groeiend aantal kerkgangers te kunnen bergen. De gemeente heeft 3700

De tand des tijds had zijn grip gekregen

Federatie Zaltbommel

op de diverse historische interieurstukken,

De Hervormde Gemeente rond de

Noorderkerk en nu ook in deze nieuwe

herenbanken, koorafscheiding, het stuk- en

Sint-Maartenskerk in Zaltbommel is

kerk. In de Verrijzeniskerk is plaats

schilderwerk en de vloeren. Doordat in

gefedereerd met de gereformeerde kerk

voor 800 kerkgangers. De kerk kreeg de

het verleden weinig ingrepen zijn gedaan,

Het Anker in dezelfde stad.

afgelopen maanden een opknapbeurt. Zo

leden en komt samen in de Zuiderhof, de

verkeerde het interieur grotendeels in

is de kerkzaal opnieuw geschilderd en

originele staat. De kerk, gebouwd rond

maakten de banken plaats voor stoelen. De

1200, is één van de oudste bakstenen

verbouwing heeft plaatsgevonden onder

kerken in de provincie Groningen. Met de

begeleiding van BDG Architecten Ingenieurs

restauratie is ook aardbevingsschade aan

in Zwolle. De vormgeving van het liturgisch

vooral stuc- en metselwerk verholpen.

centrum ligt de komende maanden in

HHG Ooltgensplaat

handen van de Zwolse houtkunstenaar Edward Otten.

De Hersteld Hervormden in Ooltgensplaat hebben een Groene Kruisgebouw gekocht en gaan er een kerk van maken.

(Bouw)nieuws over uw kerk? Meldt het ons:

[email protected]

KERKMEUBILAIR

www.kerkmeubilair.com

Kerk, vergaderzaal of kantoor inrichten?

Bij kerkelijkdrukwerk.nl kunt u o.a. een kerkblad, liturgie, flyer of poster laten drukken.

Bel voor een afspraak! HOEKMAN Kantoor & Project

Uw partner in complete kantoor- en (kerk) zaalinrichting

Als u kiest voor Hoekman dan kiest u voor kwaliteit en design. Bent u toe aan een nieuwe inrichting, uitbreiding of vervanging van uw kerk-/vergaderzaal, consistorie of kantoor maak dan kennis met het ruime aanbod. Ook voor uw studeerkamer. Het ruime assortiment, de verschillende stijlen, kleuren en materialen in combinatie met een deskundig advies maken een afspraak de moeite waard. Vindt u ‘t tijd voor een persoonlijk adviesgesprek? En bij u op locatie? Geen enkel probleem, bel of mail voor een afspraak met Piet Hoekman.

Vaste lage prijzen en geen verzendkosten. Productie in eigen huis en binnen 24 uur gereed.

Vraag de speciale kortingscode aan. Ga naar kerkelijkdrukwerk.nl/actie

UW

KERKB LAD

GRATI S GEDR U KT

Achterwetering 31, Schoonhoven | 0182 - 305200

Noordzandstraat 34 - 4401 CG Yerseke - T: 0113 572907 M: 06 53154711 - E: [email protected] - www.piethoekman.nl

SNEL

BINNEN 24 UUR GEREED

EENVOUDIG

OVERZICHTELIJK BESTELSYSTEEM

VOORDELIG VASTE LAGE PRIJZEN

D o n a t u s v e r z e k e r t v e r t ro u w d o o k a l s e e n ke rk g e e n ke rk m e e r i s Veel kerkelijke gebouwen krijgen een nieuwe functie: een klooster wordt een conferentieoord, een kerkgebouw een medisch centrum, een pastorie wordt ingericht als museum. Zo lang deze gebouwen geen commerciële functie krijgen, kan Donatus ze (blijven) verzekeren. Dat is goed nieuws, want Donatus verzekert al sinds 1852 kerken en kerkelijke gebouwen. Wij zijn een onderlinge

kerkarchitect

www.

advies verkoop workshops

nieuwbouw | renovatie | uitbreiding

verzekeringsmaatschappij en werken dus zonder winst.nl

oogmerk. Onze leden ontvingen de afgelopen tien jaar een premierestitutie van 40%. Interesse? Kijk op onze website of vraag vrijblijvend de informatiefolder aan.

hendrik veenemanstraat 7 | 5691 BA Son kerkarchitect.nl is een initiatief van vankootenarchitectuur

www.donatus.nl

t e l. 073 - 5221700

2016

NOORD

Kerk & Gemeente Noord 15-16 april - Fries Congrescentrum Drachten

Kerk & Gemeente Noord 2016

De vakbeurs voor kerken in Groningen, Friesland en Drenthe Geheel vernieuwd. Breed aanbod. Relevante presentaties. Vorig jaar namen wij de Kerkenbeurs Noord-Nederland over. Als bedenkers van het concept kerkenbeurs in Nederland, zullen wij de Kerkenbeurs in Drachten helemaal opfrissen. Met een breed aanbod van exposanten en inhoudelijk sterke workshops over actuele onderwerpen.

Presentaties over financieel beheer en veiligheid

Minisymposium over Kerkinrichting door samenwerkende partijen in Kerkenplatform

Speciale aandacht voor ‘Duurzaamheid en energiebeheer’

Bezoek tegelijk met Kerk & Gemeente Noord ook de Restauratie Vakdagen. Op dezelfde locaties, toegang gratis voor bezoekers van Kerk & Gemeente.

www.kerkengemeente.nl Kerk & Gemeente en Restauratie Vakdagen zijn beurzen van Helderblauw bv, Barneveld.