Omgaan met spanningen Inhoudsopgave
Klik op het onderwerp om verder te lezen.
Stimulerende spanning Problematische spanning Oorzaken van spanning Spanningsklachten De vicieuze cirkel Overspannen zijn Wat te doen? Spanningsklachten voorkómen Tot slot Belangrijke telefoonnummers
1 1 2 2 3 4 4 5 5 5
Allerlei omstandigheden in het leven kunnen spanningen oproepen. U bent u daar niet altijd bewust van. Op den duur kan een teveel aan spanningen (stress)klachten veroorzaken. U kunt leren beter met spanningen om te gaan. Daarvoor moet u inzicht krijgen in de oorzaken van uw spanningen, de manier waarop u ermee omgaat en in de verschijnselen die er het gevolg van kunnen zijn. In deze brochure staat informatie over hoe spanningen kunnen ontstaan, wat de gevolgen kunnen zijn en hoe u spanningsklachten kunt bestrijden en voorkomen.
Stimulerende spanning Spanning en stress hoeven niet altijd verkeerd te zijn. In bepaalde situaties kan een stressreactie juist dienen als alarmfunctie voor het lichaam. Als voorbeeld kunt u hierbij denken aan een situatie waarbij u de straat wilt oversteken, maar nog net op tijd opzij kunt springen voor een naderende auto. Angst en schrik zorgen er in dit geval voor dat een stressreactie optreedt, waardoor het lichaam zich klaar kan maken voor gevaar. Een snelle reactie als opzij springen is in dit geval het directe gevolg van de stressreactie. Ook weglopen en vechten kunnen reacties zijn die dankzij de stressreactie van het lichaam snel op kunnen treden. Gespannen zijn kan soms dus gezien worden als `klaarstaan voor een snelle reactie’. Ook als u ergens uw best voor doet, kan er sprake zijn van spanning. Wanneer uw extra inspanning wordt beloond, bijvoorbeeld door waardering van anderen of een goed resultaat, kan spanning stimulerend werken en voldoening geven. Een voorbeeld hiervan is `gezonde’ spanning voor het afleggen van een examen, die ervoor zorgt dat u u optimaal kunt concentreren.
Problematische spanning In veel situaties worden de spieren echter extra aangespannen en treedt een stressreactie op, terwijl dit eigenlijk niet direct nodig is. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn tijdens een sollicitatiegesprek of bij een bezoek aan een geliefd persoon in het ziekenhuis. Het is in deze situaties niet nodig om de spieren extra te spannen, maar het kan ook niet direct kwaad. Echter, wanneer er te vaak en te lang achter elkaar een stressreactie optreedt en uw spieren steeds opnieuw extra aangespannen worden, spreken we van problematische spanning. De balans tussen spanning en ontspanning raakt verstoord en de spanning vormt een belemmering voor het dagelijks leven in plaats
van een stimulans. Zowel u als de mensen in uw omgeving merken daar de gevolgen van.
Oorzaken van spanning Allerlei situaties kunnen spanning of stress veroorzaken. Mensen reageren echter heel verschillend op dezelfde situaties. Zo kan de een gaan trillen van de zenuwen, terwijl de ander in dezelfde situatie laconiek zijn schouders ophaalt. De oorzaken liggen dus niet alleen in de buitenwereld, maar ook in uzelf. Oorzaken buiten uzelf zijn bijvoorbeeld: Er worden hoge eisen aan u gesteld; U hebt onregelmatige werktijden; Onvoorspelbare gebeurtenissen, zoals in het verkeer; Ingrijpende veranderingen, zoals een nieuwe baan of een verhuizing; Verlies van een geliefd persoon door scheiding of overlijden. Oorzaken binnen u zelf zijn bijvoorbeeld: Geen “nee” kunnen zeggen; Teveel hooi op je vork nemen; Gevoelens opkroppen en ze niet durven uiten; Het gevoel hebben voortdurend tekort te schieten; Gevoelens van hulpeloosheid, bijvoorbeeld bij ziekte; Gevoelens van waardeloosheid, bijvoorbeeld bij langdurige werkloosheid; Alles perfect willen doen en hoge eisen stellen aan jezelf en anderen.
Spanningsklachten Aanhoudende spanning kan tot allerlei klachten leiden, zowel geestelijk als lichamelijk. Vaak zijn lichamelijke klachten het gevolg van onnodige spierspanningen. Veel voorkomende klachten zijn: Vermoeidheid, maar anders moe dan na een sportwedstrijd of een avond dansen; Slecht slapen of nachtmerries; Onrustig gevoel of prikkelbaar; Slechte concentratie; Terneergeslagen of angstig voelen; Veel meer eten dan gewoonlijk, of juist veel minder; Pijn in hoofd, nek, rug of schouders; Steken op de borst of hartkloppingen; Buikpijn of een gespannen gevoel in de buik; Vaak plassen of diarree; Bleek zien; Misselijk of duizelig; Bevende handen of tintelingen in handen en voeten; Transpireren; Een waas voor de ogen hebben; Heesheid of een droge mond. Misschien kunt u deze lijst nog aanvullen met andere klachten. Veel van deze klachten kunnen een andere oorzaak hebben, maar ze komen ook vaak voor als gevolg van spanningen. Als de situatie die overmatige spanning uitlokt langdurig blijft bestaan, kan
dit tevens leiden tot psychische klachten. Deze kunnen op hun beurt de lichamelijke klachten weer versterken. Bij langdurige spanning kunt u bijvoorbeeld last krijgen van hyperventilatie of depressiviteit. Sommige mensen hebben de neiging om teveel alcohol of drugs te gaan gebruiken.
De vicieuze cirkel Vaak realiseert men zich niet dat lichamelijke klachten een gevolg kunnen zijn van stress. In zo’n geval kan iemand heel onzeker of angstig worden. Als gevolg van die angst kan de spanning toenemen en kunnen ook de lichamelijke klachten verergeren. Op deze manier kan een vicieuze cirkel ontstaan waarin spanningen, klachten en angst elkaar versterken en in stand houden.
1. Angst en Zorgen
3. Lichamelijke klachten
2. Spierspanning en stress
Het is goed om te kijken of u een nieuwe manier kunt vinden om met spanningen om te gaan. Zo’n manier zult u uzelf eigen moeten maken. Dat kost tijd en energie. Het kan nuttig zijn om hierbij steun te zoeken. Uw huisarts kan u helpen die te vinden. Gouden tips: Neem niet teveel hooi op uw vork. Ga bij uzelf na wat echt belangrijk is, en wat haast heeft. Maak een realistische schatting van wat u in een dag aankunt. Ga iedere dag minstens een half uur naar buiten, ook bij slecht weer. Als u echt niet naar buiten kunt, neem dan binnenshuis een half uur (of meer) voor uzelf. Zorg voor voldoende lichaamsbeweging. Ga regelmatig wandelen, fietsen, hardlopen of zwemmen. Spreek af met vriend(inn)en of familie, of wordt lid van een sportclub. Blijf niet alleen zitten piekeren. Bespreek problemen bijvoorbeeld met uw partner, een vriend(in) of uw kinderen. Dat kan helpen om de zaken helder te krijgen en het voorkomt dat u dingen opkropt. Durf aandacht te vragen voor uzelf. U hebt er evenveel recht op als een ander. Neem uzelf serieus. Doe ontspanningsoefeningen. Deze zijn gezond voor iedereen. Ook andere manieren van ontspannen zijn goed, bijvoorbeeld yoga, meditatie of massage, maar ook activiteiten, zoals zwemmen of tuinieren. Probeer het betrekkelijke van dingen te zien. Humor is een machtig wapen tegen stress.
U kunt niet van de ene dag op de andere goed leren omgaan met spanningen. U zult er ook in de toekomst nog wel eens last van hebben. Lees dan thuis deze brochure nog eens door en probeer na te gaan wat u zelf kunt doen om minder last van uw spanningsklachten te hebben. Natuurlijk kunt u, als u er zelf niet uitkomt, altijd weer contact opnemen met uw huisarts.
Overspannen zijn Als u permanent gespannen raakt, zó dat de stress uw leven gaat overheersen, dan bent u overspannen. Overspannen zijn, heeft invloed op alle facetten van het leven; uw werk, uw gezin of relatie en contacten met vrienden en kennissen. Overspannenheid uit zich meestal in ernstige spanningsklachten en een opgejaagd gevoel. De een is eerder overspannen dan de ander. Of iemand overspannen raakt, hangt af van allerlei factoren. In de eerste plaats de manier waarop u omgaat met stress. Niet iedereen reageert lichamelijk en psychisch op dezelfde manier. Het is ook van belang hoe u bent opgevoed. Als kind hebt u gezien hoe uw ouders met spanningen omgingen en mogelijk hebt u hun manier overgenomen. De hoeveelheid spanning is ook van belang. Iemand raakt sneller overspannen als er verschillende oorzaken van spanning tegelijk optreden. Bijvoorbeeld bij problemen op het werk én ziekte in het gezin én opgekropt oud verdriet.
Wat te doen? Wanneer u spanningsklachten hebt, kunt u een aantal dingen doen die u helpen er vanaf te komen: Neem wat meer tijd voor uzelf en zoek ontspanning, zeker als u merkt dat uw lichaam erom vraagt; luister naar uw `lichaamstaal’. Probeer u bewust te worden van angst en verdriet en deze gevoelens met anderen te bespreken; uw familie of vrienden, uw huisarts, of een andere vertrouwenspersoon. Tracht de problemen eens op een rijtje te zetten, bijvoorbeeld door ze op te schrijven. Als u er dan nog eens rustig naar kijkt, zien de zaken er vaak lang niet zo verontrustend uit als u dacht. Doe ontspanningsoefeningen. Praat over uw problemen met uw huisarts. Deze kan natuurlijk niet alles oplossen, maar hij /zij kan wel naar u luisteren en adviezen geven, of u verwijzen naar een andere hulpverlener. Het opvolgen van deze adviezen zal niet altijd gemakkelijk zijn. U moet ook niet te snel resultaten verwachten. U kunt in ieder geval op deze manier de oorzaken van spanningen opsporen en leren er beter mee om te gaan. Medicijnen Stress is niet met medicijnen op te lossen. Medicijnen (zoals pijnstillers en kalmerende middelen) onderdrukken de klacht, het alarmsignaal, maar ze brengen geen oplossing voor spanningen en de achterliggende problemen. De oorzaak blijft zo dus bestaan en als u stopt met de medicijnen kunnen de klachten weer terugkomen. Daarom is het beter om aan de oplossing te werken. Toch schrijft de huisarts soms medicijnen voor bij hevige spanningsklachten. Dit kan goed zijn als tijdelijke overbrugging, om tot rust te komen. U krijgt dan een adempauze en kunt nieuwe energie opdoen. Daarna kunt u iets gaan doen aan de spanningen zelf.
Spanningsklachten voorkómen Aan de oorzaken van stress die buiten uzelf liggen, is vaak op korte termijn niets, of niet veel te doen. Als er op uw werk teveel lawaai is, kunt u dat niet op stel en sprong veranderen. Wie zonder werk zit, heeft niet van vandaag op morgen weer een baan. Dat betekent niet dat u bij de pakken neer moet gaan zitten. Als er een oplossing mogelijk is, moet u daar naar blijven streven, maar u moet wel zorgen dat de situatie leefbaar blijft. Dat vraagt van u een tijdelijke aanpassing aan en aanvaarding van de stresssituatie, zodat de spanning weer kan afnemen. Deze aanpassing kost veel energie, maar zij helpt spanningsklachten voorkomen.
Tot slot Als u na het lezen van deze brochure nog vragen hebt, kunt u contact opnemen met het secretariaat Medische Psychologie, telefoon: (013) 539 28 72.
Belangrijke telefoonnummers St. Elisabeth Ziekenhuis (algemeen):
(013) 539 13 13
Secretariaat Medische Psychologie:
(0130 539 28 72.
Naar het begin Medische Psychologie, 1.733 06-14
Copyright© St. Elisabeth Ziekenhuis Tilburg Afdeling Communicatie Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend.
