Deze brochure kwam tot stand met medewerking van
Leven met Multipele Sclerose
uitgave
8
dr. Erik van Munster. Van Munster is neuroloog in het Jeroen Bosch Ziekenhuis te Den Bosch. Zijn aandachtsgebied is onder andere MS.
Omgaan met oogklachten
Nationaal
ms
Fonds
Voor meer informatie: Landelijk Bureau: Nationaal MS Fonds
E-mail:
[email protected]
Wagenstraat 25, 3142 CR Maassluis Tel.: 010 - 591 98 39
www.nationaalmsfonds.nl
Fax: 010 - 592 86 86
www.msyoung.nl
GIRO 5057 U wordt al voor minimaal 15 euro per jaar lid van het Nationaal MS Fonds, dé organisatie voor voorlichting, coaching en epidemiologisch onderzoek. Deze brochure is mede tot stand gekomen door ondersteuning van sanofi-aventis en TEVA Pharma Nederland die Copaxone op de markt brengen.
EEN UITGAVE VAN HET NATIONA AL MS FONDS
Inleiding
Bij het dubbelzien kunnen twee beelden naast elkaar, schuin naast elkaar, of onder elkaar staan. Als de beelden dicht naast elkaar staan, kan dit ook leiden
De oogklachten waarover je in deze brochure leest, ontstaan niet door een
tot vage beelden. Bij een andere vorm van gestoorde oogbewegingen ontstaan
afwijking in de ogen zelf. Ze ontstaan door een ontsteking in de oogzenuw of
snelle bewegingen van de oogbol (schudden, schokjes van de oogbol, soms
door afwijkingen in de oogbewegingen.
alleen bij het kijken in een bepaalde richting). Dat laatste kan leiden tot vaag zien en een onzeker gevoel.
De beelden die we opvangen op het netvlies in het oog gaan via de oogzenuw als elektrische stroompjes naar de hersenen. In de hersenen
In deze brochure behandelen we eerst de oogklachten als gevolg van een
worden de elektrische stroompjes weer omgezet in beelden. Wanneer iemand
ontsteking aan de oogzenuw en daarna de oogklachten door afwijkingen in de
een ontsteking van de oogzenuw heeft, worden de beelden niet goed
oogbewegingen. Tot slot geven we tips voor mensen die blijvend slecht zien.
overgebracht naar de hersenen. Als gevolg daarvan kunnen oogklachten
Mensen met MS worden zelden helemaal blind.
ontstaan. De belangrijkste klachten bij een ontsteking van de oogzenuw zijn: minder goed zien, een donkere vlek zien in het gezichtsveld, vaag zien met minder verschillen tussen licht en donker en stoornis in het zien van rode en groene kleuren. Deze klachten treden op in één oog. Onze ogen richten zich op het beeld dat we willen zien. De oogbewegingen moeten synchroon zijn, want anders vangen de ogen verschillende beelden op. De oogbewegingen worden aangestuurd via zenuwen vanuit de hersenstam. Afwijkingen in de hersenstam kunnen de oorzaak zijn van het niet synchroon verlopen van de oogbewegingen. Dan is de belangrijkste klacht dubbelzien.
Tekst: drs. Bep Franke-Barendse Uitgever: Nationaal MS Fonds
2
Inhoudsopgave Ontsteking van de oogzenuw
4
Verloop
4
Behandeling
5
Krijg ik MS?
5
Uitstel van MS?
6
Komen klachten terug?
6
Afwijkende oogbewegingen
6
Verloop
7
Behandeling
7
Komen klachten terug?
7
Omgaan met slecht zien
8
Organisaties die hulp kunnen bieden
9 3
Ontsteking van de oogzenuw
Behandeling Ook zonder behandeling herstel je van een ontsteking van de oogzenuw.
Andere namen voor een ontsteking van de oogzenuw zijn neuritis optica of
Een behandeling met methylprednisolon (via een infuus) kan het herstel van
neuritis retrobulbaris. Neuritis optica betekent zenuwontsteking (neuritis) in
het zien versnellen. Deze behandeling heeft geen invloed op het uiteindelijke
de nervus optica (oogzenuw). Neuritis retrobulbaris betekent zenuwonsteking
herstel van het zien. Aan een behandeling met methylprednisolon zijn
achter (retro) de oogbol (bulbaris). Bij één op de vijf mensen met Multiple
risico’s verbonden. Daarom behandelt men meestal alleen onder bijzondere
Sclerose (MS) is de ziekte begonnen met oogklachten als gevolg van een
omstandigheden, bijvoorbeeld als iemand al slecht ziet met het andere oog,
ontsteking van de oogzenuw. Omgekeerd krijgt niet iedereen MS na een
als beide ogen ernstig zijn aangedaan, of als het gezichtvermogen van het
ontsteking van de oogzenuw. De kans om binnen twintig jaar MS te krijgen na
aangedane oog minder dan 20% is. Het zien kan niet gecorrigeerd worden
een ontsteking van de oogzenuw is ongeveer vijftig procent. Een ontsteking
met een bril, want de ogen zelf zijn niet aangedaan. Soms kan het prettig zijn
aan de oogzenuw kan ook later in het verloop van MS optreden.
om het aangedane oog tijdelijk af te dekken.
Verloop
Krijg ik MS?
De klachten ontstaan snel, meestal binnen enkele uren. De dagen erna wordt
Als iemand geen MS heeft en een ontsteking van de oogzenuw krijgt, is het
het erger. Meestal zijn er klachten van één oog. Soms is het oog op het
natuurlijk een belangrijke vraag of dit het begin is van MS. Dat oogklachten
hoogtepunt van de klachten bijna blind, soms is er alleen maar verlies van
vaak voorkomen bij mensen met MS, komt omdat de oogzenuw en de
contrast of kleur. Het kan lijken op het kijken naar een oude verbleekte foto.
reukzenuw van oorsprong een deel van de hersenen zijn. Dit in tegenstelling
Sommige mensen zien lichtflitsen bij het bewegen van het oog. Vaak heeft
tot alle andere zenuwen die vanuit de hersenstam of het ruggenmerg naar
iemand pijn rond of achter het oog, die verergert bij het bewegen van het
buiten lopen.
oog. De pijn duurt een paar dagen. Het herstel van het zien begint na enkele weken. Meestal herstelt het zien weer volledig. Soms blijft het zien met het
Bij MS zijn er altijd op meer (multipele) plaatsen afwijkingen in hersenen en/of
aangedane oog minder dan van tevoren.
ruggenmerg. Het kan zijn dat iemand meer afwijkingen heeft in de hersenen of het ruggenmerg, zonder dat er ooit klachten zijn geweest. Om deze afwijkingen (haarden) op te sporen, worden hersenen en ruggenmerg onderzocht met Magnetic Resonance Imaging (MRI). De kans op MS neemt toe als er meer haarden worden gevonden. Bij kinderen is de kans op het ontstaan van MS na een ontsteking van de oogzenuw kleiner dan bij volwassenen. Het verloop van MS is bij mensen die eerst oogklachten hadden, relatief gunstig.
4
5
Uitstel van MS?
De oogbewegingen worden aangestuurd vanuit de hersenstam. Een haard van
Er zijn medicijnen (interferonen, copaxone) die het ziekteproces van MS
MS in de hersenstam kan de oorzaak zijn van dubbelzien. Ook haarden van MS
afremmen. Deze medicijnen verminderen het aantal tijdelijke verergeringen
in het evenwichtscentrum of de kleine hersenen, kunnen leiden tot gestoorde
(relaps). Het lijkt erop dat deze medicijnen ook het ontstaan van MS uitstellen
oogbewegingen. Dan heeft iemand meestal meer last van wazig zien. Hij of
bij mensen die een ontsteking van de oogzenuw hebben gehad, en waarbij
zij kan daarbij het gevoel hebben dat de omgeving beweegt, last hebben van
met MRI meer haarden zijn gevonden. Het effect van remmende medicijnen
duizeligheid, of zich onzeker voelen bij het staan en lopen, in grote ruimten of
is alleen onderzocht bij mensen die een grote kans op MS hadden. Hoe groot
een drukke omgeving.
de kans op MS is, en of het zin heeft om medicijnen te gebruiken, zijn vragen waarover je met de behandelend arts kunt overleggen.
Verloop Dubbelzien en schokkende oogbewegingen kunnen
Komen de klachten terug?
voorkomen bij een relaps (aanval). Klachten van dubbelzien
De klachten kunnen terugkomen. Vaak komen ze tijdelijk terug, spontaan,
verbeteren meestal vanzelf. Schokkende oogbewegingen
of onder bijzondere omstandigheden zoals ernstige vermoeidheid, ziekte of
worden soms chronisch, terwijl de klachten toch
warmte. Als de klachten terugkomen bij ernstige vermoeidheid of warmte,
afnemen. Dat komt omdat de hersenen gewend raken
kun je daar rekening mee houden en proberen om die situaties te vermijden.
aan de afwijkende oogbewegingen en leren om te gaan
Iemand kan ook opnieuw een ontsteking van de oogzenuw krijgen.
met de dubbele of wazige beelden.
Afwijkende oogbewegingen
Behandeling Een relaps (aanval) kan behandeld worden met methylprednisolon. Bij dubbelzien is het soms een
Eenderde van de mensen met MS maakt een periode door van dubbelzien.
oplossing om een oog tijdelijk af te dekken of een bril
Dubbelzien ontstaat als de ogen niet parallel staan of niet synchroon bewegen.
op te zetten met een mat glas. Daarmee kan je verhinderen dat er twee
De ogen ontvangen dan verschillende beelden en dat ervaar je als dubbelzien.
verschillende beelden naar de hersenen gaan. Opereren aan de oogspieren
Als de ogen een klein beetje uit elkaar staan, is het beeld wazig.
om de ogen recht te zetten, heeft geen zin omdat de ernst van de afwijking
Het schokken van de ogen noemt men nystagmus. Nystagmus treedt ook op
wisselend is. De klachten verergeren bijvoorbeeld bij vermoeidheid.
bij gezonde mensen, bijvoorbeeld als ze in een rijdende trein zitten en naar buiten kijken. Dit is normaal en geeft geen klachten.
6
Komen de klachten terug?
De schokkende bewegingen kunnen zowel horizontaal als verticaal zijn.
De klachten kunnen tijdelijk terugkomen of verergeren bij ernstige
Meestal treden ze op in beide ogen. Ze leiden niet tot dubbele beelden, maar
vermoeidheid, ziekte of warmte. Wanneer de klachten terugkomen bij ernstige
tot wazig zien. Deze oogbewegingen kunnen ook voorkomen zonder dat
vermoeidheid of warmte, kan je proberen om deze situaties te vermijden.
iemand daar veel klachten van heeft.
Ook bij een relaps (aanval) kunnen eerdere klachten terugkomen. 7
Omgaan met slecht zien
• Zoek praktische oplossingen. Neem bijvoorbeeld een zaklamp mee naar de bioscoop. Zorg dat je, als je ergens anders bent, weet waar de toiletten
Meestal is het vooruitzicht op herstel van het zien goed. Wanneer het zien
zijn voordat je er dringend behoefte aan hebt.
slecht blijft, kan het nodig zijn om de omgeving (het huis en de werkplek) aan te passen en hulpmiddelen aan te schaffen. Deze veranderingen kunnen het
•
Leer om hulp te vragen.
leven prettiger maken en ervoor zorgen dat je minder afhankelijk bent van anderen. Hieronder volgen enkele tips:
•
Zorg ervoor dat je je spullen terug kan vinden.
• Zorg voor meer licht. Goed licht is heel belangrijk, vooral op plaatsen zoals boven het bureau, in kleed- en werkruimten en in de keuken. Het maakt
Organisaties die hulp kunnen bieden Iemand die slecht ziet of helemaal niets meer kan zien, kan hulp zoeken bij instanties voor blinden en slechtzienden, zoals:
ook uit welk type licht je gebruikt. Experimenteer eens met verschillende lampen.
• De Nederlandse Vereniging voor Blinden en Slechtzienden (NVBS) biedt contact met lotgenoten, informatie-uitwisseling en gezamenlijke
• Vermijd schittering en verplaats eventueel spiegels en glimmende
belangenbehartiging. Meer informatie: www.nvbs.nl
objecten.
• Verhoog het contrast. Plak bijvoorbeeld plakband met een contrasterende
•
• Sensis is een organisatie voor zorg, onderwijs en diensten aan slechtziende en blinde mensen. Zowel kinderen als volwassenen kunnen hier terecht
kleur op drempels, lichtknoppen, of toetsen op de telefoon of een
voor: onderzoek, onderwijs, advies, revalidatie, behandeling, begeleiding,
toetsenboord. Of markeer voorwerpen met een markeerstift.
cursussen, informatie en voorlichting. Meer informatie: www.sensis.nl
Kies voor grote letters in drukwerk, op telefoontoetsen, enz.
• Gebruik hulpmiddelen zoals een vergrootglas, of pas - als je die gebruikt - je computer aan. De computer kan op vele manieren worden aangepast, bijvoorbeeld het beeld vergroten of de tekst omzetten in geluid of andersom.
8
9
Notities
10
11
