Omgaan met suïcidaliteit

Omgaan met suïcidaliteit Stefanie Ghekiere CGG Andante Bredabaan 579 2170 Merksem 03/620 10 20 [email protected]

Suïcidepreventie werking • • • •

Sinds 1997 In de C.G.G. 18 preventiewerkers in Vlaanderen Doelstellingen: 1. Deskundigheidsbevordering (vorming, supervisie, intervisie) bij intermediairen: (jongerenbegeleiders, ziekenhuispersoneel, huisartsen, politie) 2. Netwerkontwikkeling

Programma •

Definities

•

Cijfers

•

Signalen, risicofactoren

•

Suïcidaal proces

•

Bespreekbaar maken

•

Risico-inschatting

•

Doorverwijzing

•

Nabestaanden

Definities

Andere / Vroegere definities RESULTAAT INTENTIE

Dood

Niet dood

Wil dood

gelukte suïcide

mislukte suïcide

Wil niet dood

mislukte suïcidepoging

gelukte suïcidepoging

MAAR…Hoe bepaalt men de intentie? Valkuil!

Definities • Zelfmoordproces Proces dat men doorloopt tot men tot suïcide overgaat. • Suïcidegedachten of –ideatie Het actief denken aan of overwegen van suïcide of suïcidepoging als gedrag om ervaren problemen te verminderen of op te lossen. • Zelfmoordvoorbereiding Het stellen van concrete handelingen ter realisatie van een zelfmoordgedachte.

• Suïcidepoging Suïcidepoging is een gedrag zonder dodelijke afloop; het gedrag bestaat uit het zichzelf verwonden of het innemen van een zodanige hoeveelheid van een bepaalde stof dat de (therapeutische) norm wordt overschreden; het gedrag wordt door de betrokken persoon opzettelijk en weloverwogen uitgevoerd; de betrokken persoon bedoelde via de gevolgen van deze handeling(en) door hem gewenste veranderingen te bewerkstelligen; het is geen habitueel gedrag en verschilt aldus van automutilatie.

• Suïcide Suïcide is een gedrag met dodelijke afloop; de dodelijke afloop is het gevolg van door de betrokken persoon zelf voorgenomen en uitgevoerde handeling(en); de handeling(en) werd(en) ondernomen in de wetenschap of de verwachting van de afloop; de betrokken persoon bedoelde via de gevolgen van deze handeling(en) door hem gewenste veranderingen te bewerkstelligen.

Cijfers

Cijfers •

•

Wereld: –

Elke 40 seconden een suïcide

–

Elke 3 seconden een zelfmoordpoging

België: –

•

Elke dag 6 à 7 zelfdodingen

Vlaanderen: –

Elke 7 uur een zelfdoding (In 2009: 1102 zelfdodingen)

–

Elke 35 minuten een zelfmoordpoging

Percentage mannen en vrouwen per leeftijdsgroep dat er ooit ernstig aan gedacht heeft een einde aan zijn/haar leven te maken Vlaams Gewest, Gezondheidsenquête dmv interview, 2004

Incidentie van suïcide en suïcidepogingen per leeftijdsgroep (per 100.000), Vlaanderen 2004 60

Suïcide

55

vrouwen mannen

50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 15-19

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65-69

70-74

75-79

600 550 500 vrouwen mannen

450 400

Suïcidepoging

350 300 250 200 150 100 50 0 15-19

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65-69

70-74

75+

Leeftijdsspecifieke sterftecijfers voor suïcide (per 100.000 inw.), mannen en vrouwen, Vlaams Gewest, 2007

Belangrijkste doodsoorzaken (Vlaanderen 2008) mannen

vrouwen

0-4 jaar

aangeboren afwijkingen & niet-vervoersongevallen

aangeboren afwijkingen

5-9 jaar

vervoersongevallen

kanker centraal zenuwstelsel

10-14 jaar

vervoersongevallen

vervoersongevallen

15-19 jaar

vervoersongevallen

vervoersongevallen & suicide

20-24 jaar

vervoersongevallen & suicide

suicide

25-29 jaar

vervoersongevallen

suicide

30-34 jaar

suïcide

suïcide

35-39 jaar

suicide

suicide

40-44 jaar

suïcide

Borstkanker

45-49 jaar

Suicide

borstkanker

50-69 jaar

Longkanker

Borstkanker

70-79 jaar

Longkanker

Ischemische hartziekten

75-84 jaar

Ischemische hartziekten

Cerebrovasculaire aandoeningen

85+ jaar

Hartinsufficiëntie

Hartinsufficiëntie

Bron: Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid

Plaats van overlijden bij suïcide naar leeftijdsgroepen, Vlaams Gewest, 2007-2008 Plaats van overlijden bij suïcide naar leeftijdsgroepen, Vlaams Gewest, 2007-2008

Suïcidaal proces

Het suïcidale proces: concept voor hulpverlening en preventie Suïcidale Tendens

Tijd

Gedachten (Retterstol, 1993)

Plannen

Poging

Zelfdoding


Suïcide Poging Signaal

Observeerbaar

Signaal Ontremmende factor

Uitlokker

Niet observeerbaar Kwetsbaarheid

Uitlokker

Beschermende factor Hopeloosheid Vernauwing Ambivalentie

Uitlokker

(Retterstol, 1993)

Tijd


Suïcide Poging

Observeerbaar

Signaal

Niet observeerbaar


Plannen

Poging

Zelfdoding

Tijd


V er n

a u w i

n g

Suïcide

Poging

Observeerbaar

Signaal

Niet observeerbaar


Plannen

Poging

Zelfdoding Tijd

Vernauwing - tunnelvisie • • • • • •

Cognitief Affectief -gevoelswereldIntermenselijke relaties Beleving van de eigen situatie Waardenbeleving Tijdsbesef en ruimtebeleving

Shfkvlkrvikedfnklmvbeovslmkjbvlrstojbldfklfoire Gjbvhncvsndfopregopyretziurkjvdkjnregojdfcvkjlkje Gjvxckjgreoipretoipregkjxcvnvwxcbqsdfhzedfiazret Oipregfkjqsdfvkjhzefqoipgikosdfqiujzretoiksdfikjzre Tfopksdfvikjzreoipksdfvijhzrefoipksdfgvqiortiusdfqj Tyusdikcvnqsdlzefpmoreoledfgolredfgogkjgefkjoqre Opzrefqpfgoreogoreifgozergijarkjhfvhazeyuhfjikazje Rijgijfoirazeujefgaroijiefauzztofjqlkrtjopfgiejozpreg Kjpoazergoaizdoodrefdflkdfkkfizreopyrtiukvnsxcbvjs µdfiorpetakfnvlmqkpeorkfmlkdfpzreakfcvvnkfizopre kfmlzakffkzaemlkfopazerikmlfkzalmkoapzeimlfkzem liklmfkzmalekpoaikrlmfkazremikrmlfkrzeaokfmazkfa

Shfkvlkrvikedfnklmvbeovslmkjbvlrstojbldfklfoire Gjbvhncvsndfopregopyretziurkjvdkjnregojdfcvkjlkje Gjvxckjgreoipretoipregkjxcvnvwxcbqsdfhzedfiazret Oipregfkjqsdfvkjhzefqoipgikosdfqiujzretoiksdfikjzre Tfopksdfvikjzreoipksdfvijhzrefoipksdfgvqiortiusdfqj Tyusdikcvnqsdlzefpmoreoledfgolredfgogkjgefkjoqre Opzrefqpfgoreogoreifgozergijarkjhfvhazeyuhfjikazje Rijgijfoirazeujefgaroijiefauzztofjqlkrtjopfgiejozpreg Kjpoazergoaizdoodrefdflkdfkkfizreopyrtiukvnsxcbvjs µdfiorpetakfnvlmqkpeorkfmlkdfpzreakfcvvnkfizopre kfmlzakffkzaemlkfopazerikmlfkzalmkoapzeimlfkzem liklmfkzmalekpoaikrlmfkazremikrmlfkrzeaokfmazkfa

Vernauwing - tunnelvisie DAAROM • Zien mensen geen andere oplossingen meer • Zien ze niet meer wat nog wél goed gaat • Beseffen ze niet wat / wie ze achterlaten • Geloven ze dat niemand hen kan helpen • Menen ze dat dit nooit nog over gaat • …

Vernauwing Ambivalentie Hopeloosheid Ondraaglijk psychisch lijden - cry of pain

Vs cry for help

Cry of Pain redenen die zelfmoordpogers aanhalen Reden 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.

De situatie was zo ondraaglijk dat ik niets anders wist te doen Wilde geen pijn meer voelen Wilde sterven Wilde een tijdje weg uit een onmogelijke situatie Mijn gedachten waren zo vreselijk dat ik daarvan af wilde zijn Wilde anderen duidelijk maken hoe wanhopig ik me voelde Ik leek de controle over mezelf te verliezen en weet niet waarom ik dat toen deed Wilde het voor anderen gemakkelijker maken Wilde weten of er iemand was die werkelijk van me hield Wilde hierdoor hulp van iemand zien te krijgen Wilde anderen betaald zetten voor de manier waarop ze me behandeld hadden Wilde iemand laten zien hoeveel ik van hem/haar hield Wilde dat iemand zich schuldig zou gaan voelen Wilde iemand van mening doen veranderen

(Kienhorst, 1989)

% 79 74 73 70 57 44 40 33 30 28 28 23 18 12

Cry of Pain Cry for help

Risicofactoren

Vier soorten factoren

1. 2. 3. 4.

Kwetsbaarheidfactoren Uitlokkende factoren Ontremmende factoren Beschermende factoren

(1) Kwetsbaarheidfactoren =Achtergronden van suïcidaal gedrag

• Psychiatrische risicofactoren • depressieve stoornis

(6-15%)

• manisch-depressieve stoornis

(10-30%)

• schizofrenie

(10%)

• alcohol – en/of middelenafhankelijkheid

(2-5%)

• (borderline) persoonlijkheidsstoornis

(4-10%)

bijkomende aspecten: bv.

Ontslag periode en opname op zich!


•

Risicogroepen in onze samenleving

• • • • • • • • • •

Mannen Alleenstaanden Werklozen Ouderen Holebi’s (17% op suïdaal gedrag) Bepaalde beroepsgroepen (para-medici) Hoogbegaafden Migrantenmeisjes 4de wereld (armoede) Zelfmoordpogers: → < 1j. 12-30% nieuwe poging → < 1j. 1-3% sterft door zelfdoding, < 5j. tot 9%, < 10j. tot 12%


•

Psychosociale factoren • • •

Traumatische ervaringen binnen het gezin van oorsprong (seksueel - fysiek misbruik / mishandeling, verwaarlozing) Relatieproblemen – echtscheiding Psychiatrische problematiek - zelfmoordpoging van ouder(s) –

• •

kopp

Geïsoleerd leven, weinig vrienden Lichamelijke ziekte (aids, kanker, chronische pijn…)


• Psychologische kenmerken / denkprocessen • Hopeloosheid – gevoel in de val, vast te zitten • Vernauwing – tunnelzicht • Denkfouten, b.v.dichotoom = zwart-wit denken • Impulsiviteit – problematische agressie / impulscontrole • Ambivalentie (Wie suïcidaal is kiest niet altijd voor de dood, wel voor een ander leven) • Entrapment • Cry of pain • Gering probleemoplossend vermogen / coping • Geheugenblokkade

Specifieke factoren bij ouderen • • • • • • •

Lichamelijke aandoeningen/ziekten Bepaalde persoonlijkheidskenmerken Neurobiologische factoren Psychiatrische aandoeningen Voorgeschiedenis suïcidepogingen Sociale factoren Mannelijke geslacht (4:1)

(2) Uitlokkende factoren = Recente ingrijpende levensgebeurtenissen (triggers)

werkelijk of dreigend verlies van: • • • • • • •

partner status werk kind vrijheid gezondheid andere

relatieproblemen, ruzie werk, vrije tijd ontslag overlijden, ziekte gevangenis, psychiatrische opname lichamelijke, psychische ziekte - pesterijen (school, werk, thuis) - in aanraking komen met de politie - slechte schoolresultaten/bissen/schorsing - ongewenste zwangerschap - ernstige teleurstellingen of krenkingen - recente grote veranderingen (bvb. pensionering)

(3) Ontremmende factoren = Verlagen de drempel om tot suïcidaal gedrag over te gaan

– – –

Alcohol, medicatie, drugs Impulsiviteit Eerder suïcidaal gedrag

< 1j. 12-30% nieuwe poging < 1j. 1-3% sterft door zelfdoding, < 5j. tot 9%, < 10j. tot 12%

– – –

Voorbeelden van suïcidaal gedrag in de omgeving (familie, vrienden, media,…) Beschikbaarheid van het suïcidemiddel Informatie over dodelijkheid van middel

Jumping in front of trains • Time:

Seconds (or hours if unlucky)

• Available: Anywhere near a HIGH-SPEED railway line • Certainty: Depends on your timing & speed of train. Go for decapitation • Notes:

Probably better to put your neck on the line, since a glancing blow would probably break your spine (& cripple you). High speed trains need a kilometer to stop, so find a blind corner.

(4) Beschermende factoren – – – –

– – –

– – – –

Sociale steun – netwerk (familie, collega’s, vrienden, klasgenoten, gevoel ergens bij te horen) – goede therapierelatie Sociale vaardigheden en zelfvertrouwen Bevredigende rol (partner, ouder, vriend, collega) Afkeurende (i.t.t. permissieve) houding t.o.v. zelfdoding « Suïcide is geen normale reactie op stresserende levensomstandigheden!» Geloof - religie Kunnen praten over eigen gevoelens en gedachten Probleemoplossende vaardigheden (advies vragen, open staan voor nieuwe ervaringen en kennis, gezond relativeringsvermogen, betekenis kunnen geven aan keuzes en gebeurtenissen) Toegankelijkheid van hulp Kennis & attitude i.v.m. geestelijke gezondheidszorg Goede prestaties (school, sportvereniging,…) Verantwoordelijkheidsgevoel voor iets of iemand (vrouwen: kind < 2j.)

Samengevat

Er is NOOIT slechts 1 oorzaak Wél een combinatie – een complexiteit van verschillende oorzaken (kwetsbaarheid, stress, triggers, ontremmende factoren)

die gedurende langere tijd (en vaak tegelijk) aanwezig zijn !!!

SIGNALEN

Suïcidaal gedrag Signalen herkennen - WOORDEN – « Ik zie het niet meer zitten » – « Ik zou willen dat ik er niet meer was » – « Ik heb er genoeg van » – « Over mij hoef je je binnenkort geen zorgen meer te maken » – « Ik zou willen slapen en nooit meer wakker worden » – « Ik wil er een eind aan maken » – « Ik wou dat ik dood was » • (In)direct verbale boodschappen die wijzen op hopeloosheid en/of een negatieve kijk op zichzelf/omgeving/toekomst • Opgelet: « Smiling Depression » (gemaskeerde depressie) • ± 70 à 80% van de mensen die suïcidaal zijn hebben vooraf signalen uitgezonden

Suïcidaal gedrag Signalen herkennen - GEDRAG Algemeen – Zich isoleren, terugtrekken, stiller zijn (depressie) – Lusteloosheid, futloosheid, sombere stemming (depressie) – Slaapstoornissen (depressie) – Concentratiestoornissen – vergeetachtigheid (depressie) – Plotse huilbuien (depressie) – Woede-uitbarstingen, agressieve buien – Stoornissen in het activiteitenniveau (sterke inactiviteit of juist hyperactiviteit) (depressie) – De neiging om vroeger interessante activiteiten te verwaarlozen (depressie) – Opvallende verandering en/of verwaarlozing van uiterlijk (depressie) – (Vermeerderd) alcohol- en druggebruik – Neiging om onverantwoorde risico’s te nemen, kleine ongelukjes – Weggeven van persoonlijke spullen – Zelfmoordpoging – Suïcidaal gedrag (ideaties, plannen, voorbereidingen)

• Ouderen –IJsberen handen wrijven, plukken aan haren en kleding –Verminderde eetlust, voedselweigering –Zichzelf tot last vinden van anderen (niet afhankelijk kunnen zijn) –Mededelingen als “Soms zou ik wel dood willen zijn” of “Ik ben mijn kinderen alleen maar tot last” worden niet als normale uitingen beschouwd. Ze geven aan dat de oudere zich depressief voelt. –Opmaken van testament –Medicatie opsparen –Niet opvolgen of saboteren van doktersvoorschriften –Toename van alcoholgebruik –Neiging om onverantwoorde risico’s te nemen, kleine ongelukjes –Weggeven van persoonlijke spullen –Zelfmoordpoging – suïcidaal gedrag (ideaties, plannen, voorbereidingen)

Suïcidaal gedrag Signalen herkennen - Samengevat Elke plotse gedragsverandering kan betekenisvol zijn, zeker tegen een achtergrond van eerder genoemde risicofactoren, somberheid, hopeloosheid en depressie. Vooral zelfmoordgedachten, plannen, voorbereidingen en eerdere poging(en) zijn uitermate belangrijke signalen. Preventie is mogelijk!

Bespreekbaar maken

Wat kan je als hulpverlener doen? Risicofactoren

Signalen

bespreekbaar maken (ZELF)

Wat kan je als hulpverlener doen ? – Waarom praten veel suïcidale mensen niet over hun zelfmoordgedachten ? • Vrezen gek verklaard te worden • Schaamte • Willen anderen niet lastig vallen / sparen • Vrezen dat onmiddellijk anderen zullen ingelicht worden • Bang niet au sérieux genomen te worden • Jongeren identificeren de hulpverlener soms met hun ouders

Wat kan je als hulpverlener doen ? – Wat houdt ONS soms tegen om zelf te vragen naar zelfmoordgedachten? • Breng ik hen niet op ideeën? NEEN • Stel dat het niet zo is, shockeer ik hen dan niet? NEEN • Geef ik door het te bespreken niet de boodschap dat het ok is en dat hij/zij het mag doen? NEEN • Wat moet ik doen als het wel zo is?

Wat kan je als hulpverlener doen ?

– Waarom dit toch doen? • Gevoel van opluchting • Doorbreken van isolement • Men kan niet werken met iets wat men niet weet

– HOE?

Hoe suïcidaliteit bevragen? - ‘Denkt u er wel eens aan een einde aan uw leven te maken?’ - ‘Denkt u soms aan zelfmoord?’ - ‘Denkt u eraan uit het leven te stappen?’ - ‘Wil u zelfmoord plegen?’ -…

Gespreksvaardigheden - Adequate reacties -

steun, empathie

-

ruimschoots de tijd nemen

-

actief bevragen

-

concretiseren van problemen / structureren in tijd en ruimte

-

benoemen van emoties

-

normaliseren van emoties

-

erkenning geven aan depressieve gevoelens

-

gepast reageren op lichaamstaal / aandacht non-verbale elementen

Gespreksvaardigheden: Wat doe je beter niet ? – Moraliseren/preken – Waarde van het leven verdedigen – Minimaliseren – Afkeuren, veroordelen – Niet ernstig nemen – Gesprek uit de weg gaan – Onmiddellijk oplossingen voorstellen – Discutiëren – Paradoxaal werken /uitdagen – Besmet worden door hopeloosheid

Risico-inschatting

Risico-inschatting

Is het in de weegschaal leggen van : 1. De aanwezige risicofactoren 2. De beschermende factoren 3. De mate van suicide-ideatie …!

Risico inschatten • Concrete, duidelijke vragen stellen naar: – frequentie en aard van de gedachten – concreetheid van de plannen – mate van voorbereiding – beschikbaarheid en letaliteit van het middel – redenen om te blijven leven – betekenis van het dood willen zijn en het doel van de poging (weg zijn, dood, wraak) • Nagaan of de persoon de gevolgen van zijn daden kan overzien

Inschatten ernst van de suïcidale wens •

Plan?

•

Middel?

•

Letaliteit middel?

•

Beschikbaarheid middel?

•

Tijd en plaats

•

Reddingsmogelijkheden in plan

•

Afscheidsbrief of testament

•

…

Hoe meer iemands plannen zijn uitgewerkt, hoe groter de kans dat die persoon een suïcide(poging) doet.

Wat kan je als hulpverlener doen ?

Inschatten van het suïciderisico heeft voorrang op het begrijpen van de suïcidaliteit!

Tussen zorgen, beschermen en bewaken Zorgen Persoon heeft regie over zijn leven nog in handen. Kan nadenken over alternatieven, kan ‘pijn’ verdragen, kan oplossingen uitproberen Beschermen Regie wordt gedeeld, veiligheid installeren, leefmaatregelen afspreken, steunfiguren zoeken, eventueel niet-suïcideafspraak Bewaken Regie wordt overgenomen, persoon wordt in veiligheid gebracht,

Doorverwijzing

Motiveren tot hulpverlening • Schep realistisch beeld van de geestelijke gezondheidszorg: eigen verantwoordelijkheid en inzet van de patiënt in combinatie ondersteuning door de hulpverlener • Zicht krijgen op mogelijke weerstanden en knelpunten om hulpverlening te aanvaarden • Inzicht hebben in en beslissen om problemen aan te pakken ≠ oplossen van problemen

De voorbereiding:

• Kennis sociale kaart www.desocialekaart.be • Wat heeft de persoon zelf al gedaan om problemen aan te pakken? • Waar heeft de persoon al hulp gevraagd? • Welke hulp heeft hij/zij al ontvangen? • Hoe heeft hij/zij die hulp ervaren? • Andere hulpverleningsmogelijkheden verkennen samen met de persoon

Hoe verwijzen? • De persoon moet zich door de hulpverlener aanvaard voelen in zijn problematiek • Samenvatting maken van de ernst van de problematiek • Procesmatig (tempo respecteren, onderhandelen) • Uitleggen waarom je doorverwijst (beperkingen) • Neem contact met hulpverlener • Uitleggen wat hij/zij kan verwachten van de dienst waarheen zij/hij doorverwezen wordt. • Positieve connotatie geven aan hulpverlening • Informatieoverdracht

Hulpverleningscircuit = de lijnen 1.

Nulde lijn – Mantelzorg (vrienden, familie, buren,…) – Zelfhulpgroepen www.zelfhulp.be www.werkgroepverder.be

2.

Eerste lijn – De huisarts – OCMW (o.a. budgetbegeleiding) – Telefonische hulpverlening Tele-onthaal 106, Zelfmoordpreventielijn 02/649.95.55

– Centra voor Algemeen Welzijnswerk – Dienst Politiële slachtofferbejegening – Centrum voor Hulp aan Slachtoffers 3. – – –

Tweede lijn Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg Privé psycholoog Privé psychiater

4. Derde lijn – Psychiatrische afdeling in een algemeen ziekenhuis (PAAZ) – Psychiatrisch ziekenhuis (PZ) – Crisisopvangcentra – Therapeutische gemeenschappen (TG)

Nabestaanden

Rouw na zelfdoding • Zelfdoding is schok, traumatische ervaring • Verschillende reacties mogelijk: – – – – – – – –

Ongeloof / ontkenning Realiteit van de zelfdoding Afschuw Verdriet Kwaadheid Schuldgevoelens Angst (voor herhaling) Opluchting (1/10)

• Waarom-vraag

Werkgroep Verder, Nabestaanden na Zelfdoding •Charter - Rechten van de Nabestaanden •Dag van de Nabestaanden Conferentie & Ontmoetingsdag voor nabestaanden na Zelfdoding en hulpverleners

Zaterdag 24 November 2012 – Elewijt/Zemst • Wandeling “You’ll never walk alone”

Dinsdag 1 mei 2012 – Genk

Hulpverlener als nabestaande

”There are two kinds of therapists: Those who have experienced the suicide of a patient and those who will”

Impact zelfmoord op de hulpverlener? Beïnvloedende factoren – Duur en intensiteit van de hulpverleningsrelatie – Mate van kwaadheid / vijandigheid – Onverwachte karakter – Persoonlijke draagkracht van de hulpverlener – Werkomgeving (ambulant, residentieel, privé) – Geslacht van de hulpverlener – Plaats van de zelfdoding en methode

Impact zelfmoord op de hulpverlener? Persoonlijk? ≈ Familieleden & vrienden van de overledene – Schok en ontkenning – Angst – Schaamte – en Schuldgevoelens – Kwaadheid – Opluchting – Depressie en suïcidale ideaties – Isolatie – Thuissituatie

Impact zelfmoord op de hulpverlener? Professioneel? – Gefaald – Twijfels over eigen competentie – Schrik voor “goede naam” – Schrik voor reacties van collega’s – Realiteit: niet iedereen is te behandelen

Impact zelfmoord op de hulpverlener? Verandering in het professionele handelen? – voorzichtigheid

verslaggeving en communicatie

doorvragen rond suïcidaliteit

opnames van risicocliënten

toestemming verlenen instelling te verlaten

onder toezicht plaatsen

doorverwijzen van depressieve / suïcidale cliënten

– therapeutisch werk – persoonlijke groei

Opvang van de hulpverlener?

Eigen familie / vriendenkring Praten met collega’s (informeel !) Gewoon terug aan het werk gaan (+ literatuurstudie) Question: What helped me the most was… Female Answer To talk To discover reasons To work To ruminate To rationalize

Male N (%)

27 (75) 3 1 1 1

(8) (3) (3) (3)

Answer To work To talk Time To think about To study literature

Total N 8 8 3 3 2

(%) (30) (30) (11) (11) (7)

Answer To talk To work To discover reasons To think about Time

N (%) 35 (56) 9 (14) 3 3 3

(5) (5) (5)

Interessante sites

www.fitinjehoofd.be

www.suicidepreventievlaanderen.be

www.preventiezelfdoding.be

www.werkgroepverder.be

Omgaan met suïcidaliteit

Recommend Documents