nvoi Met abstracts van de presentaties gehouden op de 5e NVOI Landelijke Studiedag 31 maart 2006! september e jaargang implantologie

NUMMER

september 2006

implantologie

voor orale

vereniging

nederlandse

nvoi

11e jaargang

3

Met abstracts van de presentaties gehouden op de 5e NVOI Landelijke Studiedag 31 maart 2006 !

nvoi bulletin nr. 3 2006

2

e

14

Nederlandse ITI-congres 2 9

e n

3 0

s e p t e m b e r

2 0 0 6

Esthetics: Beautiful but is it functional? It's more than a smile. Internationale- en nationale referenten, o.a. prof. dr. D. Cochran en prof. dr. D. Weingart, laten zien wat er op, met name esthetisch gebied, mogelijk is. Tegelijkertijd komen vragen aan de orde als: • Is de patiënt bereid een dergelijke tijdrovende behandeling te ondergaan?; • Wegen de kosten op tegen de baten?; • Kan ik deze methode probleemloos in mijn praktijk implementeren?;

ITI Section Netherlands

• Hoe ziet de voorziening en de omringende mucosa of gingiva er over vijf jaar uit?

Congresorganisatie Einsteinweg 15 3404 LE IJsselstein Postbus 79 3400 AB IJsselstein Tel. +31 (0)30 604 66 11 [email protected]

Een algemeen congres voor alle specialisten in de orale implantologie, voorafgegaan door een tandprothetische en tandtechnische ochtendsessie. Een "must" voor het hele implantologie-team.

Voor u ligt een exemplaar van het NVOI

voor dat patiënten zelf naar deze mogelijkheid

Bulletin dat viermaal per jaar verschijnt.

vragen nog voordat u als tandarts zelfs maar

Een fraaie maar vooral ook bijzondere uitgave, niet alleen bestemd voor alle ruim 1500

de kans kreeg deze keuze voor te leggen! Weten wat er mogelijk is en goede voor-

leden van de Nederlandse Vereniging voor

lichting wordt dan belangrijk. Daarom krijgt

Orale Implantologie maar speciaal ook voor

iedere tandarts en kaakchirurg in Nederland

alle tandartsen en kaakchirurgen in Nederland

deze bijzondere editie toegestuurd.

die (nog) geen lid zijn van de NVOI.

Va n d e v o o r z i t t e r

Implantologie 2006

In dit themanummer wordt een overzicht Sinds de eerste successen van prof. Per Ingvar

gegeven van de op elkaar aansluitende cursus-

Brånemark uit de jaren ‘60 en ‘70 van de

sen, die onder auspiciën van de NVOI worden

vorige eeuw en de enorme invloed die deze

georganiseerd en die per module kunnen

hebben gehad op de reconstructieve tandheel-

worden gevolgd.

kunde, is er heel veel veranderd in de implantologie.

Daarnaast zijn, rijk geïllustreerd, de meeste presentaties gebundeld, die zijn gegeven

Van een in oorsprong edentaat concept

tijdens de 5e Landelijke Studiedag Implant-

voor de “dental cripple”, heeft de hedendaag-

ologie in het Hilton Hotel in Amsterdam op

se implantologie zich ontwikkeld tot een

30 maart jl.

3

aspecten. In essentie zijn implantaten een protheti-

Met dit tweejaarlijks evenement biedt de NVOI een podium waarop collega’s, die zich actief

sche hulpmiddelen, waarvan de mogelijkheden

met de implantologie bezighouden, een

vooraf moeten worden getoetst aan een aantal

compacte presentatie kunnen geven van

chirurgische randvoorwaarden.

maximaal 10 minuten over een implantologisch

Vrijwel iedere patiënt, die één of meerdere of alle tanden en/of kiezen mist, is potentieel

onderwerp. Basiswetenschappelijk of klinisch onderzoek

kandidaat voor een behandeling waarbij

wordt afgewisseld met bijvoorbeeld de

implantaten het fundament vormen.

beschrijving van een chirurgische techniek en

De succespercentages van de huidige generatie implantaten zijn zo hoog dat een implan-

een casus wordt gevolgd door een praktische prothetische praktijktip.

taat gedragen constructie in verreweg de meeste situaties de eerste keus behoort te zijn! Anno 2006 geen “ultimum remedium” maar eerste keus!

Redactie en bestuur hopen natuurlijk dat (nog) niet leden deze uitgave van het NVOI Bulletin met genoegen zullen lezen en geprikkeld zullen raken de implantologie in zijn of

De komende jaren zullen implantaten een dus

haar praktijk te implementeren.

ook een steeds grotere rol gaan spelen in ieders dagelijkse praktijk. Het komt nu al regelmatig

Ronnie J. Goené, voorzitter


prothetisch concept met vele chirurgische

cademy Maxillary Sinus Augmentation Dr. Stephen Wallace is a 1971 graduate of Boston University School of Graduate Dentistry with a certificate in Periodontics. He has been on the faculty of the New York University Department of Implant Dentistry for over 10 years with the academic rank of Associate Professor. He is a Diplomate of the International Congress of Oral Implantology and a Fellow of the Academy of Osseointegration. Dr. Wallace lectures at home and abroad on issues relating to dental implantology and periodontics. He is the author of numerous journal articles and textbook chapters on implantology including an evidence-based review of the sinus augmentation procedure recently published in the Annals of Periodontology. He is co-editor of a just-published sinus elevation textbook released in Italy. In addition to his faculty appointment, Dr. Wallace maintains a private practice for Periodontics in Waterbury, CT.

Dinsdag 20 juni j.l. was het Wassenaars kasteel “de

ten opzichte van de sinus maxillaris als anatomisch gegeven

Wittenburg” gastheer van ruim honderd implantologen.

en het gevolg van pneumatisatie en/of parodontale afbraak

Een werkelijk schitterende locatie: lange oprijlaan, uit-


4

spelen daarbij een cruciale rol. De afgelopen 25 jaar zijn

stekende parkeergelegenheid, een bordestrap met een rode

verschillende chirurgische technieken geïntroduceerd om dit

loper en ontvangst met koffie aan de kasteelvijver. Er werd

tekort aan bot te compenseren waarmee een basis kan

om drie uur in de middag aangevangen. Voor de een gele-

worden gecreëerd om implantaten te plaatsen.

genheid om in de ochtend nog te werken en voor de ander

Gebaseerd op recente reviews van de literatuur maakte

tijd voor een ruim bemeten reisschema.

prof Wallace ons op een uiterst boeiende en inzichtelijke wijze deelgenoot van zijn interpretatie van deze stortvloed

Een nieuwe formule, een andere loca-

aan gegevens en trok daaruit kristalheldere conclusies.

tie. Ook voor de NVOI organisatie een spannend moment. Icademy zal eenmaal per jaar, exclusief voor de bij de NVOI

Vulmateriaal

geregistreerde Implantologen, een topdocent uitnodigen uit

Vanaf het moment dat de sinusbodemelevatie als techniek

binnen- of buitenland, die een update zal geven over

werd geïntroduceerd (fig.1), is het gebruik van autoloog bot

actuele klinische en praktische ontwikkelingen van ons

gepropageerd. Als donorplaats werd en wordt daarbij -

vakgebied.

afhankelijk van het benodigde volume - vooral gebruik

De première werd verzorgd prof dr Stephen Wallace van de

gemaakt van bot van de crista iliaca anterior. Uit de presen-

Universiteit van New York (USA)

tatie van prof Wallace werd duidelijk dat het opvullen met kleine stukjes autoloog bot dan de voorkeur verdient boven

Introductie

het plaatsen van één groter stuk bot (tabel 1). In het

Na het welkomstwoord van onze voorzitter Ronnie J.Goené,

algemeen heeft het op deze wijze oogsten van autoloog

werd de spreker geïntroduceerd door Dr Chris M. ten

materiaal een aantal onmiskenbare nadelen: het vereist

Bruggenkate.

hospitalisatie en een tweede operatieplek. Bovendien wordt

Dr Steve S.Wallace begon met het geven van een overzicht

in toenemende mate door clinici gerapporteerd over de

van factoren, die het plaatsen van implantaten in de boven-

soms onvoorspelbare resorptie van dit donormateriaal.

kaak postcanien kunnen belemmeren. Vooral de bothoogte

Om hierboven genoemde redenen is men vanuit praktisch oogpunt botsubstituten gaan gebruiken, hetzij voor 100%

Tabel 1: botblok versus botsnippers crista iliaca interna

of in combinatie met minder grote hoeveelheden eigen bot, dat dan veelal intra-oraal kan worden geoogst onder lokale

Type of graft

std. error

mean

least sq. mean

anesthesie.

iliac block

2.96

80.4

83.3

Tot zover was er weinig nieuws. Het vuurwerk kwam

particulate

1.72

94.8

92.3

daarna…….

Conclusies

membraan

De combinatie van al deze gegevens uit de literatuur en eigen onderzoek leidt volgens prof Wallace tot een aantal interessante conclusies: -

Autologe blockgrafts scoren lager dan kleinere stukjes

-

Het succespercentage van implantaten geplaatst in

Verslag

Fig.1: openen sinus maxillaris & elevatie

autoloog bot botsubstituut verschilt niet van eigen bot, mits langer gewacht met belasten

Fig.2: sinusholte opgevuld met botsubsti-

-

Toepassen van membranen over het venster in de sinuswand resulteert eveneens in een hogere score

tuut (Bio-Oss®)

Geen verschil werd daarbij geconstateerd tussen resorbeerbare en niet resorbeerbare -

“Ruwe” implantaten scoren beter dan gladde in de opgebouwde sinus ongeacht het gebruikte vulmateriaal

Fig.3: resorbeerbaar

Op grond van wat prof Wallace noemt “evidence-based

membraan(Ossix®)

decision making” kan een implantoloog het succespercenta-

over de laterale opening

ge van implantaten, die in een opgebouwde sinusholte zijn geplaatst positief beïnvloeden en een overall score bereiken van 98+%, hetgeen niet of nauwelijks verschilt van de percentages, die gewoonlijk worden gehaald in het interforaminale gebied van de edentate onderkaak! Icademy heeft met deze eerste editie zeker waar gemaakt

Gebaseerd of een groot aantal studies uit de internationale

wat het in de flyer voorspiegelde: efficiënt, compact & state

literatuur is prof Wallace tot de conclusie gekomen dat de

of the art!

succespercentages van implantaten geplaatst in een Xenograft als vulmateriaal (bijv. Bio-Oss® & fig.2 ) van de

R.R. Bergoen

sinusholte, niet verschilt of zelfs beter scoort dan dat van implantaten die zijn geplaatst in autoloog bot (tabel 2). Voorwaarde daarbij is wel dat er langer met belasten moet

Tabel 2: implantaatsucces in relatie tot vulmateriaal

worden gewacht dan bij het plaatsen in autoloog bot. Een tweede grote variabele factor lijkt het wel of niet

Type of graft

# placed

# failed

survival rate%

gebruiken van een membraan ter afdekking (fig.3) van de

100% autogeous

3398

418

87.7%

opening in de laterale sinuswand (tabel 3). Een punt van

composite graft

2011

wetenschappelijke kritiek is dat deze conclusie is gebaseerd

100% bone replacement 1120

103

94.9%

45

96.0%

5 nvoi bulletin nr. 3 2006

Bot niet langer de gouden standaard?

op intra-studie vergelijking en niet op een prospectief, “split-mouth design“ onderzoek. Tabel 3: membraan versus geen membraan (intra-studie vergelijking)

Implantaatoppervlak? Al langer bekend maar daarom niet minder interessant was

Study

with membrane

without membrane

de onderbouwde constatering dat “ruwe“ implantaten het

Tarnow 2000

28 implants - 100%

27 implants - 92.6%

allen ook beter doen in de opgebouwde sinusholte dan de

Tawil 2001

29 implants - 93.1%

32 implants - 78.1%

gladde variant, ongeacht het gebruikte vulmateriaal (tabel 4).

Froum 1998

133 implants - 99.2% 82 implants - 96.3%

Complicaties Na een eenvoudige doch voedzame maaltijd, zoals kasteel-

Tabel 4:”rough” vs. gladde implantaten

heer Ollie B. al zei, werd de laatste sessie besteed aan “tips and tricks” om postoperatieve gevolgen en complicaties tot

Surface

# placed

# failed

survival rate

een minimum te beperken dan wel op te lossen. Een heerlijk

machined

2827

406

85.6

klinisch en praktisch einde aan een uiterst leerzame mid-

rough

2862

115

96.0

dag/avond in een fantastische ambiance

Abstracts

Dynamics of initial subgingival colonization of ‘pristine’ peri-implant pockets M. Quirynen, R. Vogels, W. Peeters, D. van Steenberghe, I. Naert, A. Haffajee Clincial Oral Implants Research 2006; 17: 25-37 Inleiding Peri-implantitis wordt in verband gebracht met

ken van de implantaten en plaatsing van de healing abut-

met zoals die aanwezig bij parodontitis. Verondersteld wordt

ments. De monsters werden geanalyseerd met behulp van

dan ook dat bij partieel edentate patiënten het parodontium

verschillende technieken (DNA-DNA hybridisatie en

van de restdentitie als een reservoir van bacteriën fungeert

‘Polymerase chain reaction (PCR)).

van waaruit peri-implantaire pockets worden gekoloniseerd.

Resultaten Binnen twee weken na opzoeken van de

Deze studie volgde de kolonisatie van ‘verse’ peri-implantai-

implantaten en plaatsing van de healing abutments werd in

re pockets na vrijlegging van implantaten. De hypothese

de peri-implantaire pockets een complexe microflora aange-

luidde: de microbiële samenstelling van de subgingivale

troffen met verscheidene pathogene soorten, vergelijkbaar

plaque uit ‘verse’ peri-implantaire pockets zal snel (binnen

met die zoals werd aangetroffen in de controle plaatsen.

twee weken) vergelijkbaar zijn met die uit pockets rond

Hierna (tussen week 2 en 13) nam het aantal bacteriën in

natuurlijke elementen, ook voor wat betreft de aanwezig-

de peri-implantaire pockets slechts licht toe, met kleine

heid van bacteriën geassocieerd met parodontitis.

veranderingen in het relatieve aantal bacteriën geassocieerd

Methode In dit prospectieve onderzoek werden 42 par-

6

met parodontitis. Na drie maanden bleek de microbiële

tieel edentate patiënten geïncludeerd, waarvan de meesten

samenstelling aangetroffen in de pockets rondom de

in het verleden met succes werden behandeld voor gingivitis

implantaten vrijwel identiek aan die rondom de natuurlijke

of een milde tot matige parodonititis. Bij de patiënten wer-

elementen.

den voorafgaand aan het onderzoek minstens twee 2-fase nvoi bulletin nr. 3 2006

plaatsen) respectievelijk 1,2,4,13,26 en 78 weken na opzoe-

de aanwezigheid van een specifieke microflora vergelijkbaar

Conclusie Deze studie laat zien dat de initiële kolonisatie

Bränemark implantaten geplaatst. Er werden per patiënt vier

van peri-implantaire pockets met bacteriën geassocieerd

subgingivale plaque monsters afgenomen uit pockets rond

met parodontitis al binnen twee weken kan optreden.

de implantaten (test plaatsen) en uit pockets rond de natuurlijke elementen uit hetzelfde kwadrant (controle

L. den Hartog

Immediate placement of implants in periapical infected sites: A prospective randomized study in 50 patients J.A. Lindeboom, F.H.M. Kroon Oral Surgury, Oral Medicine, Oral Pathology, Oral Radiology, Oral Endodontology 2006;101:705-10

Inleiding Het direct plaatsen van een implantaat na

Het doel van dit prospectieve gerandomiseerde onder-

extractie is een algemeen geaccepteerd protocol. Deze wijze

zoek was het evalueren van het klinische resultaat van

van behandelen zou bijdragen aan behoud van esthetiek,

implantaten, die werden geplaatst ter vervanging van

reduceren van de chirurgische fase en het totale behandel-

elementen met chronische peri-apicale infecties.

traject, behoud van de alveolewanden, en een betere plaat-

Materiaal en Methoden Vijftig patiënten (25 mannen,

sing van het implantaat. Echter, het concept van het direct

25 vrouwen) werden geïncludeerd in de studie. Na rando-

plaatsen na verwijdering van een element met peri-apicale

misatie werden 25 Frialit-2 Synchro implantaten direct na

pathologie is nog onderwerp van discussie en er zijn slechts

extractie geplaatst (Immediate Placement; IP) en 25 Frialit-2

enkele artikelen hierover gepubliceerd, waaronder geen

Synchro implantaten na drie maanden (Delayed Placement;

enkele prospectieve gerandomiseerde studie.

DP). Tweeëndertig implantaten werden geplaatst in het

front en 18 implantaten werden geplaatst in de premolaar

groepen waren echter niet groot genoeg om een significant

regio van de bovenkaak. De microbiologische karakteristie-

verschil vast te stellen. De gemiddelde ISQ waarden, het

ken van de peri-apicale laesies werden na extractie bepaald,

röntgenologische botverlies en de peri-apicale kweken

implantaat overleving en de gemiddelde Implant Stability

vertoonden geen significante verschillen tussen de beide

Quotient (ISQ) waarden werden 6 maanden na plaatsen

groepen.

geëvalueerd en de esthetiek van de gingiva en het

Conclusie Binnen de grenzen van dit onderzoek bleek

röntgenologische botverlies werden één jaar na plaatsen

het direct plaatsen van een implantaat ter vervanging van

geëvalueerd voor beide groepen.

een element met een chronische peri-apicale ontsteking een

Resultaten Twee implantaten van de IP-groep gingen

voorspelbare behandeling. Echter, in de esthetische zone is

verloren, resulterend in een overlevingspercentage van 92

het wellicht verstandig het plaatsen van een implantaat na

% voor de IP-implantaten versus 100 % voor de DP-

extractie uit te stellen met ongeveer drie maanden om zo

implantaten. Wat betreft de esthetiek van de gingiva, werd

recessie van de mid-buccale gingiva te voorkomen.

bij de IP-groep 61 % van de midbuccale gingiva op ideaal niveau waargenomen versus 84 % van de DP-group. De

N. Tymstra

Implant survival in mandibles of irradiated oral cancer patients 7 K.C. Yerit, M.Posch, M. Seemann, S. Hainich, O. Dörtbudak, D. Turhani, et.al.

Inleiding Kanker in het orale gebied wordt vaak behan-

ten na implanteren was 5.4 jaar (±3.2 jaar (range 0.3-13.6

deld met een combinatie van radiotherapie en chirurgie.

jaar). Tijdens de observatieperiode overleden 38 patiënten.

Implantaten kunnen van betekenis zijn bij de reconstructie

De overlevingspercentages na 2, 3, 5 en 8 jaar van de

van defecten die ontstaan na de chirurgische behandeling.

onderzochte implantaten gezamenlijk waren respectievelijk

Echter, uit diverse onderzoeken blijkt dat een behandeling

95%, 94%, 91% en 75%. Tijdens de observatieperiode

met implantaten bij orale kankerpatiënten niet zo succesvol

gingen 44 implantaten in 21 patiënten verloren. In de bes-

is als bij gezonde populaties. Het doel van deze studie was

traalde onderkaken was het overlevingspercentage signifi-

het analyseren van de lange termijn overleving van implan-

cant lager in vergelijking met de onbestraalde onderkaken.

taten geplaatst in de mandibulae van bestraalde orale

De overlevingspercentages na acht jaar in de onbestraalde

kankerpatiënten.

processus (twee verloren), de bestraalde processus (29

Materiaal en Methoden Tussen 1990 en 2003 werden

verloren), of het getransplanteerde bot (13 verloren) waren

71 patiënten met orale kanker (15 vrouwen, 56 mannen;

95%, 72% en 54% respectievelijk. De overlevingspercenta-

gemiddelde leeftijd 58 jaar, range 16-84 jaar) behandeld

ges van de implantaten werden niet significant beïnvloed

met implantaten na radiotherapie en chirurgie. De radio-

door het moment van implanteren na bestraling. Dit gold

therapie bestond uit toediening van dagelijkse fracties van 2

ook voor het type, de lengte en de diameter van het

Gray gedurende 25 dagen (totale dosis van 50 Gray). Orale

implantaat of het geslacht van de patiënt.

defecten die ontstonden na resectie, werden chirurgisch

Conclusie Implantaten geplaatst bij bestraalde orale

gereconstrueerd met een gerevasculariseerde jejunum, crista

kankerpatiënten, hebben een significant lagere overlevings-

ileaca of radialis transplantaat. Vervolgens werden 316

percentage. De overleving bleek het laagst bij implantaten

implantaten geplaatst in onbestraald mandibulair bot (84;

geplaatst in getransplanteerd bot. Ondanks deze lagere

27 %), bestraald mandibulair bot (154; 49%) of in het

overlevingspercentages, zijn implantaten zeker van grote

getransplanteerde bot (78; 25%), gemiddeld 1.4 jaar na

meerwaarde bij de rehabilitatie van kankerpatiënten.

tumorresectie (range 0.3-6.4 jaar). Resultaten De gemiddelde follow-up tijd van de patiën-

N. Tymstra


Clinical Oral Implants Research 2006: 17: 337-344

Nieuwe cursus

Nieuwe NVOI-cursus: De verdieping De Nederlandse Vereniging voor Orale Implantologie is een

van de implantologie, mogelijkheden en noodzaak van

wetenschappelijke vereniging die als één van haar doelstel-

de pre-implantologische chirurgie

lingen heeft het bevorderen en verbreiden van de kennis

-

van de orale implantologie. Daartoe heeft het bestuur van de NVOI de laatste jaren een cursuslijn ontwikkeld en zij

-

plaatsbepaling van de implantaten

heeft ervoor gekozen deze cursussen zelf te organiseren. Op

-

biologische afstand

deze manier hoopt het bestuur aan allen werkzaam in het

-

tandheelkundig vakgebied een cursus op maat aan te kunnen bieden.

-

chirurgische principes van de eerste en de tweede fase van de behandeling

heeft. De cursussen “Implantologie Breed Belicht” en

-

directe en lange-termijn nazorg

“Implantologie Integraal’ zijn telkenmale overboekt, waar-

-

genezing bot en weke delen

door vaak een tweede cursusdatum gepland moet worden

-

chirurgische en prothetische complicaties

om belangstellenden op de wachtlijst niet teleur te stellen.

-

augmentatietechnieken

Implantologie Breed Belicht is een één dag durende

-

kennismakingscursus voor tandarts en ook voor alle andere

prothetische reconstructie en contacten met tandtechnisch laboratorium

leden van het behandelteam. Op compacte wijze kan men

-

mondhygiëne en preventie

kennis nemen van de klinische toepassingsmogelijkheden

-

recall, klinische en röntgenologische controle-intervallen,

van de huidige implantologie. De doelstelling van de cursus


röntgenologie met betrekking tot de indicatie en plaatsbepaling

Het kan niet ontkend worden dat deze strategie succes

8

patiëntenvoorlichting (informatie, written informed consent, juridische consequenties)

complicaties in de nazorgfase, röntgendiagnostiek

Implantologie Integraal is om onder deskundige leiding van

-

microbiologie

ervaren behandelaars de implantologie te integreren in een

-

documentatie van de gegevens

totaalbehandelplan. In een workshopachtige opzet wordt in

-

survival en succes

kleine groepjes geoefend met en gediscussieerd over het

De NVOI is verheugd dat de volgende docenten hun

opstellen van behandelplannen die in de algemene praktijk

medewerking aan de cursus hebben toegezegd: prof. dr.

dagelijks voorkomen.

G.M. Raghoebar, prof. dr. D. Wismeijer, prof. dr. H.J.A.

Als vervolg op en in nauwe samenhang met deze twee voorgaande cursussen zal in maart 2007 de nieuwe cursus “De Verdieping” aan de reeks worden toegevoegd. De

Meijer, dr. G.J. Meijer, R.J. Goené, dr. M.S. Cune en dr. C.M. ten Bruggenkate. Gezien het aantal thema’s en de gewenste verdiepings-

doelgroep is alle tandartsen en tandarts-specialisten, die zich

graad is gekozen voor een intensieve tweedaagse cursus

actief met de implantologie willen gaan bezighouden. Heel

(met overnachting) op een unieke lokatie in het midden van

specifiek zal de basisstof, die onontbeerlijk is bij het implan-

het land. Het programma en de docenten zullen borg staan

tologisch handelen, worden gepresenteerd en worden

voor een onderhoudende cursus die niet mag ontbreken in

uitgediept. Er is gekozen om de cursus invulling te laten

uw implantologisch curriculum vitae. Na het volgen van de

geven door een zevental docenten die zich nagenoeg fullti-

cursus is er voldoende theoretische basiskennis, zodat

me met de implantologie bezighouden en die allen tevens

gestart kan worden met klinische cursussen voor chirurgie

een universitaire aanstelling hebben. Op deze wijze is het

en/of prothetiek.

wetenschappelijk niveau en onderwijskundige presentatie gewaarborgd. De basisstof is ingedeeld in thema’s die op elk indicatiegebied van toepassing zijn. De volgende onderwerpen zijn in de thema’s verwerkt: -

Het bestuur van de NVOI

IMPLANTOLOGIE DE VERDIEPING

ontwikkeling van de huidige implantologie (en de historie)

-

implantaatmaterialen, vorm, histologie, osseointegratie

-

implantaattypen, specifieke indicaties, keuze van

donderdag/vrijdag 8 en 9 maart 2007 Hilton Royal Parc Soestduinen

systemen -

botsubstituten

-

indicatie/contra-indicatie

-

anatomie van het bot en de weke delen, beperkingen

8 en 9 m aart 2007

Op de pagina’s hierna:


Abstracts van de presentaties gehouden op de 5e NVOI Landelijke Studiedag 31 maart 2006

Kinbot versus trigonum retromolare bot als oraal bottransplantaat Dr. C.M. ten Bruggenkate VU medisch centrum / ACTA, afdeling Mondziekten en Kaakchirurgie/Orale Pathologie, Amsterdam

Indicaties

worden ook in de literatuur frequent gemeld. Over de duur

Bottransplantaties zijn geïndiceerd bij alveolaire botdefecten

van deze stoornissen is echter minder bekend. In sommige

en te geringe bothoogte in de laterale bovenkaak, indien

publicaties wordt non-vitaliteit van de onderfront elementen

gewenste implantaten wegens onvoldoende botvolume niet

vermeld.

geplaatst kunnen worden.

Van groot belang hierbij is de pre-operatieve diagnos-

Voor de alveolaire botdefecten worden over het alge-

tiek, waarbij de beide foramina mentalia, de apices van de

meen corticospongieuse bottransplantaten uit de onderkaak

onderfrontelementen en de onderrand van de kin in acht

gebruikt. Voor het intern augmenteren van de maxillaire

moeten worden genomen.

sinus bodem wordt meestal het zelfde bot in de vorm van cilinders toegepast.

Trigonum retromolare bot Bot uit het trigonum retromolare is voor het nemen van

Kinbot Van oudsher is kinbot de meest gekozen plaats voor oraal

Het oogsten van trigonum retromolare bot is echter

donor bot geweest. De toegankelijkheid is goed en de

gecompliceerder dan die van kinbot. De caudale preparatie

oogstbare hoeveelheid matig.

van een botblok is daarbij het lastigst.

Nadelen zijn echter, behalve pijn en zwelling, dat veel patiënten klagen over sensibiliteits-stoornissen van de

10

Kinbot een alternatief.

onderfront elementen. Deze sensibiliteits-stoornissen

Bij de pre-operatieve diagnostiek is uiteraard het verloop van de canalis (nervus) mandibularis van groot belang. Eventuele aanwezige verstandskiezen kunnen over het


Fig. 3. Corticospongieuse bot cilinders geoogst met een explantaFig. 1. Preparatie van een kinbot transplantaat.

Fig. 2. Buccale onlay augmentatie van de processus alveolaris tpv de 12.

tie trepaanboor uit de kin regio.

Fig. 4. Sinus bodem elevatie met bot cilinders uit de kin of trigonum retromolare.

Dr CM ten Bruggenkate algemeen gelijktijdig verwijderd worden. Doch ook bot

Complicaties Kin (n=64) Retrom(n=62)

ontname zonder verwijdering van een aanwezige verstandskies behoort tot de mogelijkheden.

Post operatieve zwelling

50 (78%)

44 (71%)

Post-operatieve pijn

54 (84%)

46 (74%)

Materiaal en methode

Bloedingen donor plaats

2 (3%)

4 (6%)

-

Alle patienten warden onder locale anesthesie

Bloedingen augmentatie plaats -

-

behandeld.

Sensibiliteits-stoornissen

4 (6%)

48 (75%)

-

Amoxicilline 4x500mg dd, gedurende 7 dagen

-

Bij alle transplantaties werden resorbeerbare membranen

Geconstateerd werd dat in de kinstreek veel frequenter

geplaatst.

sensibiliteits-stoornissen optraden. Doch dat de mate van

Implantatie 4 maanden na augmentatie

sensibiliteits-stoornis bij bot-ontname uit het trigonum

-

retromolare, als deze voor kwam, veel ernstiger was als die Soort chirurgie

Kinbot

Retromolairbot

Aantal

uit de kin-streek.

Locale augmentatie

57

40

97

Sinus bodem elevatie

7

22

29

Literatuur

Totaal

64

62

126

-

Nkenke E. et al. Morbidity of harvesting of chin grafts: a prospective study Clin. Oral Impl. Res. 12, 2001; 495-502.

Resultaten -

In beide groepen zijn geen implantaten verloren gegaan

-

Cortico-spongieus bot van de kin en het trigonum

Morbidity of the bone harvesting.

retromolare lieten een geringe mate van resorptie zien.

Clin. Oral Impl. Res. 12, 2001; 503-507

In de groep van de locale augmentaties werden twee

-

Raghoebar GM, et al.

Zerbo I, de Lange G, Joldersma M, Bronckers A, Burger E.

dehiscencies met sequestratie van trigonum retromolare

Fate of monocortical bone blocks grafted in the human

bot gezien. Beide gevallen betrof het een “occlusale”

maxilla: a histological and histomorphometric study

(verticale) augmentatie van de processus alveolaris.

Clin Oral Impl Res 2003; 14: 759-766


-

-

Fig. 5. Cortico-spongieus botstuk vrijgeprepareerd uit het laterale deel van de mandibula / trigonum retromolare.

Implanteren niet altijd eerste keus Alwin van Daelen VU medisch centrum / ACTA, afdeling Mondziekten en Kaakchirurgie/Orale Pathologie, Amsterdam

Afb. 1


12 Inleiding

te kiezen voor een verkorte tandboog, waartoe acht implan-

Bij vervanging van een of meer verloren gegane elementen

taten geplaatst zijn, welke worden voorzien van vier

neemt de implantologie als behandeloptie een steeds

tweedelige bruggen. (afb. 3)

belangrijker plaats in. Indien echter implanteren gecontraïndiceerd is of wellicht niet voorspelbaar het gewenste (esthetische) resultaat zal geven of simpelweg door de patient afgewezen wordt,

Boven- en onderfront worden gebleekt en voor de vervanging van de als verloren beschouwde 21 wordt gekozen voor het CBW-systeem. Gezien het botverlies rondom de buurelementen en de

zal er voor een alternatieve oplossing gekozen moeten

gedeeltelijk verloren gegane bucale botlamel bij de 21 zal

worden.

een implantaatgedragen kroon hier niet zonder meer leiden

Voor de patient die toch een “vaste” voorziening wenst,zal dan gezocht moeten worden naar een duurzame

tot een esthetisch aanvaardbaar resultaat. (afb. 4) Zelfs met een botopbouw gevolgd door een softtissue-

constructie waarbij zo min mogelijk schade aan de omrin-

graft zal na opklappen nog meer recessie optreden en zullen

gende weefsels wordt toegebracht.

er geen papillen gecreëerd kunnen worden, aangezien deze

Aan de hand van de volgende casus wordt een minimaal invasieve brugverankeringsmethode gepresenteerd, welke in voorkomende gevallen als alternatief voor implantologie kan dienen.

afhankelijk zijn van het approximale botniveau van de buurelementen. Een driedelige brug valt als mogelijkheid af, omdat we niet de gave, fragiele pijlerelementen willen omslijpen. De kans op devitalisatie is niet denkbeeldig en ook hier

Casus

staat de parodontale conditie alsmede de anatomie van de

Een 62-jarige vrouw meldt zich op onze afdeling met het

pijlerelementen een esthetisch aanvaardbaar resultaat in de

verzoek haar gemutuleerde dentitie met behulp van implan-

weg.

taten “op te knappen”. Ook vindt zij de aanblik van haar voortanden niet mooi.

Een autologe etsbrug met behulp van glasvezelversterking

Ze heeft op televisie bij makemebeautiful enkele staaltjes

geeft bij parodontaal gecompromitterde elementen vaak

van state of the art cosmetische tandheelkunde gezien, dus

een prachtig resultaat met behoud van softtissuecontour,

de verwachtingen zijn hoog gespannen. (afb.1 en 2)

maar is hier niet mogelijk in verband met de al aanwezige

Na parodontale voorbehandeling en extractie van hopeloze elementen wordt besloten in de zijdelingse delen

gegoten restauratie. De marylandbrug valt ook af als mogelijkheid gezien het

Alwin van Daelen vrijwel zeker doorschemeren van de etsvleugels en geeft indien er sprake is van verschil in resiliëntie van de pijlerelementen een grote kans op debonding van een van de etsvleugels. Afb. 2 en 4

Bij het CBW-brugverankeringssysteem worden met een speciaal ontwikkeld micro-hoekstuk kleine ankerkanaaltjes geprepareerd in de approximale vlakken van de buurelementen, waarin geprefabriceerde ankers adhesief bevestigd worden. In het gietstuk verwerkte precies passende torsie-attachments laten na cementeren over de ankers aan een kant microbewegingen toe en aan de andere zijde wordt dit

Afb. 3

voorkomen door het prepareren van een antirotatie retentiegroef. (AFB. 5 EN 6) Door de exact passende matrices is de fit uitstekend en met ontzag voor de pijlers is toch een duurzame en esthetische restauratie mogelijk. In deze casus is gekozen voor het plaatsen van glasfiber ankers in verband met de hoge translucentie van de pijlers. De cervicale contour van de pijlers is met behulp van com-

Afb. 5

posiet aangepast en vier weken na plaatsen zien we dat de papillen zich goed herstellen, iets wat we eigenlijk altijd rondom dummy’s heel voorspelbaar zien optreden. (afb. 7, 8 en 9)

13 Conclusie prothetisch resultaat zijn, waarbij naast het stellen van de diagnose ook de wensen van de patient alsmede de mogelijk- en onmogelijkheden van de verschillende behandelAfb. 6

indicaties goed tegen elkaar moeten worden afgewogen. De patient komt tenslotte niet voor een brug, een implantaat of een prothese, maar voor een fraai en duurzaam eindresultaat.

Afb. 7

Referenties -

Small P., Tarnow D.: Gingival recession around implants: A one-year longitudinal prospective study, IJOMI 2000.

-

Berglundh T., Lindhe J.: Dimensions of the peri-implant mucosa:biological width revisited, J.Clinical Periodontology 1996.

-

Tarnow D.P., Magner A.W., Fletcher P.: The effect of the distance from the contactpoint to the crest of bone on

Afb. 8

the presence or absence of the interproximal dental papilla, J.Periodontology 1992. -

Kerschbaum T., Haastert B., Marinello C.: Risk of debonding in three-unit resinbonded fixed partial dentures, J.Prosth.Dent.1996.

Afb. 9

Creugers NHJ.: Weefselbesparende tandheelkunde, een revolutionair concept? Ned.tijdschr.v.thk. 2003.


Het uitgangspunt van elk behandelplan moet het beoogde

NobelGuide ™

powered by Procera® Plan het. Voorspel het. Prepareer prothetiek van tevoren. Vervolgens voert u uw plan perfect uit met het revolutionaire NobelGuide™-concept. Met dit concept wordt extra-orale planning een concrete mogelijkheid. Makkelijk, nauwkeurig en snel.

© Nobel Biocare AB 2005

Op basis van uw planning wordt een chirurgisch sjabloon exact op maat gemaakt. U weet de uiteindelijke positie van de implantaten al voordat u begint. Hierdoor kan de prothetiek al van tevoren in het laboratorium worden vervaardigd zodat deze tijdens de daadwerkelijke behandeling bij de patiënt kan worden geplaatst.


14

Het veelzijdige NobelGuide™-concept kan werkelijk in iedere praktijk worden toegepast. Met dit concept kunt u uw behandeling als vanouds op basis van modellen blijven plannen. U kunt uw planning ook digitaal maken met behulp van de NobelGuide™-software van Procera®. Deze geeft u een perfect beeld van de anatomie van de patiënt. Voor u betekent het revolutionaire NobelGuide™concept ongekende voorspelbaarheid. Voor de patiënt betekent het echt “Beautiful Teeth Now™”: een stralende glimlach.

Neem voor meer informatie contact op met uw lokale Nobel Biocare-kantoor of ga naar www.nobelbiocare.com

TX de Jong

Tandvervanging in 2 afspraken De meeste patiënten hebben tegenwoordig weinig tijd. Het direct implanteren na extractie en vervolgens afdrukken, biedt de mogelijkheid de patiënt bij de volgende afspraak te voorzien van de definitieve kroon of brug. D.m.v. deze uitéénzetting van een casus geef ik een idee weer van wat men met moderne implantaten en instrumenten tegenwoordig kan bewerkstelligen. De casus beschrijft het immediaat implanteren na extractie van de 15 en 35. Kan ik met CEREC werkelijk een tandvervanging in 2 afspraken bewerkstelligen? Het verdient de volgende vier aandachtspunten.

1. Afdrukken nemen na genezing van de gingiva. De afdruk voor het laboratorium is dan van gedetailleerder om een esthetisch fraai eindresultaat te krijgen. 2. Tijdelijke etsbrug plaatsen om migratie of tipping te voorkomen. Bij CEREC kent dit probleem minder, directe aanpassing is mogelijk. 3. Slanker of een zirkonium abutment gebruiken om doorschemeren te voorkomen. 4. Kroon door laboratorium laten maken. CEREC is volgens mij een zeer creatieve duurzame oplossing buiten de esthetische zone. Natuurlijk kan ook CEREC worden ingekleurd en geglansd dit is zeker een gebied die verder te ontwikkelen is.


T.X. de Jong

Optimale esthetiek door behoud van bot: een nieuw concept Ronnie J. Goené VU medisch centrum / ACTA, afdeling Mondziekten en Kaakchirurgie/Orale Pathologie, Amsterdam

Resorptie van bot is lange tijd beschouwd als een normaal verschijnsel dat optreedt rondom een implantaat gedurende het eerste jaar na plaatsen ervan. Onderzoek van o.a.

Hermann1

abutment verbinding (IAJ) de botresorptie veroorzaakt. Volgens Ericsson3 is er sprake van een ontstekinginfiltraat rondom de IAJ als gevolg van de afscheiding van

heeft aangetoond dat

toxines uit het inwendige van het implantaat. Berglundh en

het bot approximaal altijd ongeveer tot 2 mm apicaal van

Lindhe4 concluderen dat er een minimale weefseldikte nodig

de implantaat/abutment verbinding (IAJ) verloren gaat,

om het bot te beschermen tegen orale milieu.

ongeacht de positie van de IAJ t.o.v. het oorspronkelijke botniveau. Grunder2 heeft laten zien dat dit resorptie patroon niet

In beide verklaringen moet er driedimensionaal ruimte (“Biological Witdh” worden gecreëerd ten koste van het omringende bot. Het klinisch gevolg is recessie van de

alleen een verticale component kent maar ook een horizon-

mucosa rondom de restauratie waardoor het resultaat in

tale. Er is sprake van “kratervorming” rondom. Dit “remo-

esthetisch opzicht negatief kan worden beïnvloed5. Bij

deleren” begint zodra een permucosale verbinding tot stand

solitaire implantaten komt dit vooral tot uitdrukking buccaal

wordt gebracht, bijv. wanneer een implantaat voortijdig

aangezien het papilniveau approximaal in de eerste plaats

exponeert in de mondholte na de eerste ingreep of na abut-

wordt bepaald door het botniveau van de buurelementen6

ment connectie tijdens een tweede chirurgische fase. Ook

(fig.1).

wanneer het abutment direct aansluitend aan het plaatsen


16

van het implantaat wordt geconnecteerd of abutment en

Platform Switching

implantaat een onlosmakelijk geheel vormen treedt dit

Om dit biologische proces van voorspelbaar botverlies

verschijnsel op. Onderzoekers leveren verschillende

positief te kunnen beïnvloeden of zelfs geheel te kunnen

verklaringen waarom de aanwezigheid van een Implantaat/

elimineren, en als gevolg daarvan het uiteindelijk esthetisch

Fig 1: Frequent voorkomend klinisch beeld: recessie buccaal, 1 jaar na plaatsen.

Fig. 2: Certain® PrevailTM Implantaat. Geïntegreerde Platform Switching: op het 4.8 mm platform wordt een 4.1 mm abutment geplaatst. Let ook op het coronaal uitgebreide Osseotite® opppervlak.

Links, fig. 3: Histologie uit dierenexperimentele studie, 3 maanden na 1-fase chirurgie. Links standaard situatie, rechts platform switching. Het verschil in botverlies is duidelijk waarneembaar.

Ronnie J Goené resultaat van een restauratie te kunnen verbeteren, is onlangs een nieuw implantaat ontwikkeld (fig.2) (Certain® PrevailTM Implant, 3i Implant Innovations Inc., Palm Beach Gardens, USA). “Platform Switching” impliceert het met opzet plaatsen van kleiner abutment op een groter implantaatplatform, waardoor de IAJ naar mediaan wordt verplaatst. Lazarra & Porter7 menen dat hierdoor de benodigde ruimte wordt gecreëerd voor het ontstekingsinfiltraat, weg van het

Fig 4: Pre-operatief beeld, klinisch en røntgenologisch.

omringende bot waardoor de noodzaak om te resorberen afneemt of geheel wordt geëlimineerd (fig. 3). Voorwaarde is wel dat de “switch” er is vanaf het moment dat de permucosale doorgang er is. Alsnog kleinere componenten gebruiken nadat de biologische breedte tot stand is gekomen heeft geen effect. Resultaten uit klinisch onderzoek hebben daarnaast aangetoond dat ”Platform Switching” alleen het beoogde effect heeft indien je het bot dat je wilt behouden een oppervlak aanbiedt waarmee het graag een verbinding aangaat. In het nieuwe ontwerp is derhalve het beproefde Osseotite® oppervlak uitgebreid tot aan het vergrote

Fig 5: Certain® PrevailTM Implantaten insitu Immediaat geplaatst na extracties.

platform (fig. 2).

Conclusie

17

Hoewel prospectieve studies nog onderweg zijn, is op basis de vele casuïstiek (fig 4-7) van een groot aantal clinici de concept het als normaal beschouwde botverlies niet meer of veel minder op zal treden.

Noten 1

Hermann JS et al.: Crestal Bone Changes around

Fig 6: Idem na plaatsen healing abutments..

Titanium Implants. A methodologic Study comparing


voorlopige conclusie gerechtvaardigd dat met dit nieuwe

linear radiographic with histometric measurements, IJOMI 2001 2

Grunder U: Influence of the 3-D Bone-to-Implant Relationship on Esthetics, IJPRD, 2005

3

Ericsson I et al.: Different Types of Inflammatory Reactions in Peri-implant Soft Tissues, J Clin Periodontol 1995

4

Berglundh T, Lindhe J: Dimensions of the peri-implant mucosa: Biologial width revisited, J Clin Periodontol 1996

5

Small P & Tarnow D: Gingival Recession Around Implants: A 1-Year Longitudinal Prospective Study, IJOMI2000

6

Grunder U: Stability of the Mucosal Topography Around Single-Tooth Implants & Adjacent Teeth: 1- year results, IJPRD, 2000

7

Lazzara RJ Porter SS: Platform Switching: A New Concept in Implant Dentistry for Controlling Postop. Crestal Bone Levels, IJPRD, 2006

Fig 7: Definitieve restauraties, 6 maanden na plaatsen. Door behoud van bot worden de papillen beter onderstuend en is geen recessie buccaal opgetreden.

Felix Guljé

Drukknoppen uitgekauwd? Felix Guljé

Afb. 1

Afb. 2

Afb. 3

Er wordt verschillend gedacht over het gebruik van steg-

het onderfront, b.v. bij een prothetische correctie van een

verbindingen of drukknoppen als mesostructuur bij de

klasse II-beet, gewenst is. In dat geval is een extra implantaat

overkappingsprothese in de onderkaak op 2 implantaten.

geïndiceerd voor stabiliteit. (afb. 3).

In vergelijking met de stegverbinding, is de drukknop

18

makkelijker te reinigen en kent een aanzienlijk eenvoudiger

Het concept van een tweetal ventraal geplaatste implantaten

rebasingtechniek. Toch bestaat vaak een voorkeur voor een

is toegepast bij 306 patiënten vanaf eind 2003. Als meso-

stegverbinding. Een reden hiervoor blijkt de grotere voor-

structuur is het dalbo plus systeem gebruikt om reden van

spelbaarheid van de stabiliteit en te zijn van de uiteindelijke

makkelijke individuele afstelbaarheid van de retentie.


prothese. Hoe ontstaat dit stabiliteitsprobleem bij drukknoppen? Is er verschil in de kwaliteit van de diverse drukknop

Onlangs is een schriftelijke enquête voorgelegd aan deze

mesostructuren? Ongetwijfeld zal daar kwaliteitsverschil

groep patiënten. Tot nu toe hebben 189 patiënten (binnen 14

tussen zitten. Maar er is een interessantere oorzaak voor dit

dagen) hierop gereageerd. Bij deze vragenlijst moest de

vermeende stabiliteitsprobleem.

patiënt een waardering in cijfers geven.

Bij nadere beschouwing blijkt de plaatsing van de implanta-

schaal 1 (zeer slecht) tot 5 (zeer goed)

ten cruciaal voor de stabiliteit van de onderprothese. Over

< 1jaar

1-2jr

>2jr

het algemeen worden de implantaten breed geplaatst, regio

(81)

(84)

(24)

ondercuspidaten. In een groot aantal gevallen zal dat niet

-

Functioneren onderprothese

4,64

4,66

5,0

de meest ventrale positie zijn van de onderkaak, met als

-

Houvast van de onderprothese 4,69

4,77

4,91

gevolg een kantellijn die dorsaal van het onderfront komt te

-

Functioneren bovenprothese

4,47

4,38

4,7

liggen bij drukknoppen. Het gevolg is instabiliteit bij front-

-

Houvast van de bovenprothese 4,02

4,42

4,78

krachten en een kantelbeweging van de prothese die door

-

Esthetisch functioneren

4,77

4,67

4,91

de patiënt als irritant wordt ervaren. Tevens is de belasting

-

Is het functioneren vd

4,59

4,65

4,83

groter, waardoor inactivering en slijtage een grote rol gaat

prothese achteruit gegaan

spelen. Bij een stegverbinding wordt automatisch de steg

(1=veel/5=weinig)

óp de processus geplaatst, waardoor de kantellijn gunstig komt te liggen (afb. 1).

Er is dus een zeer hoge waardering voor de onderprothese op de ventraal geplaatste implantaten. Mijn conclusie is dan ook:

Als men echter bij een keuze voor drukknoppen een meer

dat de ventraal geplaatste drukknop zeer doelmatig lijkt. Deze

ventrale plaatsing aanhoudt, blijkt dit wel een goed en

combineert stabiliteit met eenvoudige nazorg in prothetische

stabiel resultaat te geven. (afb. 2).De implantaten komen

en hygiënische zin.

daardoor mogelijk wel dichter bij elkaar te staan, wat dus een bewuste keus van mesostructuur vóór plaatsing van de

Tevens zou het bij de evaluatie van vergelijkende systemen het

implantaten bij veel kaakvormen noodzakelijk maakt.

zinvol zijn de plaats van de drukknoppen op de processus te

Ook is het van belang te realiseren of een uitbouw van

registreren.

(Persbericht)

20 juli 2006

19 Wij zijn verheugd u te kunnen mededelen dat Dyna Dental Engineering b.v. met ingang van 1 juli 2006 een samenwerkingsovereenkomst heeft met Van Straten Medical te Nieuwegein. Deze overeenkomst betreft de distributie door Van Straten Medical van o.a. de Helix tandheelkundige implantaat producten in Nederland. In een aantal andere landen zal Van Straten Medical, gezien de ruime export ervaring, exclusief de distributie op zich nemen. In alle overige landen en in Nederland zal Dyna Dental Engineering b.v. haar klanten direct blijven beleveren. Door deze overeenkomst worden de krachten gebundeld van twee dynamische familiebedrijven met bijna 25 jaar ervaring. Dyna Dental Engineering b.v. is gespecialiseerd in de ontwikkeling en fabricage van tandheelkundige implantaten en verankeringsystemen. Vernieuwende en unieke producten, waarvan verschillende gepatenteerd, zijn de basis van het succes in zowel binnen als buitenland. Van Straten Medical heeft een zeer ruime ervaring in het distribueren van tandheelkundige implantaatsystemen. Vooral de wijze van marketing, het organiseren van cursussen en congressen heeft er voor gezorgd dat zij een grote speler zijn in de orale implantologie. De samenwerking is strategisch tot stand gekomen. Dyna Dental Engineering b.v. moest door de introductie van verschillende nieuwe producten haar verkoopactiviteiten uitbreiden. Beide bedrijven wensen zich vernieuwend en dynamisch in de markt op te stellen waarbij kwaliteit, klantgerichtheid, service en streven naar beter, de kern zal zijn van onze activiteiten.


Geachte heer/mevrouw,

Afb. 3

Afb. 4

Een frontaal absence avontuur C.J. Hendriks


20

Het avontuur begint op 13 april 2003, waar onze patiënt,

ren en een gefractureerd element. Op 14 april, een dag

een man van 35 jaar, na een geringe alcohol inname, onwel

later dus, werd onder algehele anesthesie de 13 t/m 23

is geworden. Zijn geplande tocht langs de kroegen kwam zo

verwijderd. Tevens moesten de restanten van de buccale

aan een acuut einde. Zijn absence zorgde ervoor dat hij op

botlamel 13 t/m 23 verwijderd worden. Met 2 osteosynthe-

zijn linker gezichtshelft viel, waardoor een ongepland

seplaatjes en spalken voor de intermaxillaire fixatie kon de

bezoek aan de eerste hulp onafwendbaar was. Via de

patiënt uiteindelijk ontslagen worden (afb. 1 en 2). Op de

afdeling chirurgie kwam er behalve een neuroloog, oa.

RSP is goed te zien welke hoeveelheid bot in sagitale zin in

bloed uit linker oor en bewustzijn verlies voor korte tijd, ook

het bovenfront verloren is. Uiteindelijk bleek alles weer aan

een kaakchirurg aan te pas. Er bleek behalve sprake van een

elkaar gegroeid en goed genezen te zijn. Helaas was zijn

le Fort 1 fractuur, en een fractuur van het os nasale, ook

bovenfront, elementen en bot, verdwenen. Wat nu!? Een

sprake te zijn van een paramediane mandibulafractuur links

vaste of een uitneembare oplossing? Verzekeringskwestie of

en een dubbelzijdig collum mandibulafractuur. Tevens bleek

niet? Eerst maar eens alles in de articulator en verschillende

in het bovenfront een gecompliceerde processus alveolaris

behandelplannen opstellen. De uiteindelijke oplossing is op

fractuur aanwezig regio 13 t/m 23 met multipele botfractu-

papier in dit geval, maar vaak ook in andere gevallen, een Afb. 1

Afb. 2

CJ Hendriks

Afb. 5

stuk gemakkelijker als de uitvoering ervan. Wat een “ont-

Afb. 6

(persbericht)

zettend groot” botdefect. Na de toestemming van zijn verzekering voor 4 implantaten en 2 drie-delige bruggen moest het behandelplan ten uitvoer gebracht worden. Het herstel van het bot van een bovenfront, zowel van de hard tissue, het bot, als de soft tissue, de aangehechte gingiva en de papillen mn. de centrale papil, heeft zo zijn specifieke problemen. Wij, kaakchirurg Dun en ikzelf, wilden het liefst

21

geen concessies doen met het uiteindelijke eindresultaat. We hebben uiteindelijk besloten om het anders te doen en


per implantaat een stuk bekkenbot te plaatsen. Uiteindelijk hebben we met een surgical guide het benodigde bot en de implantaten geplaatst (afb. 3 en 4). Op foto 3 kunt U goed de blokjes heupbot en het foramen incisivum zien. In verticale en met name in horizontale zin werd er behoorlijk veel bot bijgebracht. Om de natuurlijke situatie zoveel mogelijk na te bootsen werd er onder de blokjes heup nog extra spongieus bot aangebracht. Alles werd met osteosynthese schroeven gefixeerd en tussen de heupblokjes werd alles opgevuld met spongieus bot. Bewust werd er mn. in verticale zin teveel bot aangebracht, om dan tijdens het plaatsen van de implantaten, na 6 maanden, liever bot te moeten weghalen, dan tot de conclusie te moeten komen dat we in verticale zin te weinig bot hadden. Dit veroorzaakte overigens wel een probleem met de noodvoorziening, hier was in verticale zin te weinig ruimte voor. Ik heb dit opgelost door een opbeetframe met een beetverhoging te plaatsen. Dit verliep qua inheling en qua

CARES Ceramic Taking CAD/CAM solutions to a higher level. Straumann ® CARES Reliable. Simple. Versatile.

dragen wonderbaarlijk mooi en goed. Tijdens het plaatsen van de implantaten zag het er fantastisch uit (afb. 5 en 6) en hebben we 2-3 mm bot in verticale zin moeten weghalen. Door het opbeetframe hadden we verder ook geen belasting cq. overbelasting op het operatiegebied. Uiteindelijk hebben we alles precies volgens onze planning kunnen plaatsen en werd een mooi en voorspelbaar eindresultaat bereikt. De absence heeft hem inmiddels frontbewust gemaakt.

www.straumann.com

Significance of primary stability for osseointegration of dental implants Natasha Lioubavina-Hack, Niklaus P. Lang and Thorkild Karring Kliniek De Meern: Periodontology and Implantology, the Netherlands, University of Berne School of Dental Medicine, Switzerland, Department of Periodontology and Oral Gerontology, Royal Dental College, University of Aarhus, Denmark

Aim: to investigate the significance of initial stability of dental implants for the establishment of osseointegration in an experimental capsule model for bone augmentation. Materials and methods: 16 male rats were used in the study. In each rat, muscle-periosteal flaps were elevated on the lateral aspect of the mandibular ramus on both sides resulting in exposure of the bone surface. Small perforations were then produced in the ramus. A rigid, hemispherical Teflon® capsule with a diameter of 6 mm and a height of 4 mm and with a hole in its middle-portion, prepared to fit the circumference of a ITI‚ HC Titanium implant of 2.8 mm

22

Fig. 1. Schematic drawing illustrating the site with a primary

in diameter, was fixed to the ramus using 4 mini-screws. On

stable (control) implant (left) and the site with a (test) implant

one side of the jaw, the implant was placed through the

without primary stability (right).

hole in such a way that its apex did not reach contact with did not ensure primary stability. On the other side of the

and 9 months, respectively. Of the bone adjacent to the

jaw, a similar implant was placed through the hole of the

implant surface, 28.1%, 28.9%, 52.6% and 69.6%,

capsule in such a way that contact was obtained between

respectively, consisted of mineralized bone. At the test

the implant and the surface of the ramus (Control). This

implants, no bone-to-implant contact was observed at any

provided primary stability of the implant. After placement of

observation time or in any of these non-stabilized speci-

the implants, the soft tissues were repositioned over the

mens.

capsules and sutured. After 1, 3, 6 and 9 months, 4 animals were sacrificed and subjected to histometric analysis. Results: The mean height of direct bone-to implant

Conclusion: the findings of the present study indicate that primary implant stability is a prerequisite for successful osseointegration, and that implant instability results in

contact at of implants with primary stability was 38.8%,

fibrous encapsulation, thus confirming previously made

52.9%, 64.6% and 81.3% of the implant length at 1, 3, 6

clinical observations.

Fig. 2. Diagram showing the height of peri-implant bone (PIB), the height of bone in contact (OB), and the amount of mineralized bone in contact (MOB) with the primary stable implant after 1, 3, 6 and 9 months, and expressed in percentage of the total implant length.

% of implant hight


the mandibular ramus (Test). This placement of the implant

MOB OB PIB

Natasha Lioubavina-Hack

Fig. 3. Microphotograph of a 6-month primary stable implant. New bone (NB) almost filling the capsule (C) and in direct contact with the implant surface (arrows). The marrow spaces (MS) adjacent to the implant are smaller than those in the periphery of the capsule. r : mandibular ramus. Toluidine Blue, original magnification x 12.5.

Fig. 5. Microphotograph of a 6-month specimen of a primary

23

instable implant. Although a substantial amount of newly formed not occurred. A layer of loose and fibrous connective tissue (CT, arrows) is interposed between the new bone and the implant surface. r : mandibular ramus, C : capsule. Toluidine Blue, original magnification x 12.5.

Fig. 4. Microphotograph of a 9-month primary stable implant. Capsule completely filled with new bone. Implant almost entirely osseointegrated (arrows). r : mandibular ramus. Toluidine Blue, original magnification x 8. Fig. 6. Microphotograph of a 9-month primary instable implant (I). New bone with large marrow spaces (MS) with fat cells occupying most of the capsule area. No osseointegration has occurred. A dense connective tissue (CT) is interposed between the new bone and the implant surface. It appears that some connective tissue has invaded the capsule through the hole in the top. Toluidine Blue, original magnification x 6.5.


bone (NB) is seen adjacent to the implant (I), osseointegration has

Functionaliteit van verschillende mesostructuren Een prospectief multicenter tevredenheidsonderzoek van de overkappingsprothese in de edentate onderkaak. H.M. Mensink, G.L. de Lange, P. Randelzhofer, S. Lingbeek en J. Gielen. Centrum voor implantologie en parodontologie Amstelveen.

Inleiding

Materiaal en methode

De keuze van de mesostructuur voor een overkappings-

Voor dit onderzoek werden in drie centra 20 patiënten

prothese is al jaren een discussiepunt. De meest gangbare

geselecteerd op grond van criteria waarbij de prothetist voor

mesostructuren zijn staaf-hulsconstructies en drukknoppen.

4 implantaten zou hebben gekozen.

Mesostructuren kunnen op basis van verschillende aspecten

Alle 60 patiënten hadden klachten over de retentie van de overkappingsprothese.

worden vergeleken, o.a. nazorg, retentie, bijtkracht etc.

Er werden bij alle patiënten drie, Camlog® implantaten

Uit onderzoek blijkt niet duidelijk welke mesostructuur de meeste nazorg vereist. Nazorg problemen en retentie-

in de symphysis regio geplaatst. Twee implantaten ter plaat-

klachten blijken soms sterk gerelateerd aan het implantaat-

se van de cuspidaten en één in de mediaanlijn. Er werden

systeem (Neart et al, 2004).

drie verschillende mesostructuren toegepast. Als eerste werd er een u-vormige steg op 3 implantaten geplaatst, vervol-

De retentie van drukknoppen op twee implantaten of


24

steg op twee impantaten, bij dezelfde patiënt is niet

gens drukknoppen op 3 implantaten en als laatste werd de

significant verschillend (Van Kampen et al, 2003).

middelste drukknop verwijderd met houvast op 2 knoppen.

Zijn onderzoek toont tevens geringe verschillen aan in

Dezelfde overkappingsprothese werd steeds aangepast

maximale bijtkracht tussen staaf-hulsconstructies en druk-

aan de verschillende mesostructuren waarbij de occlusie en

knoppen. Andere studies laten zien dat er geen significante

pasvorm van de prothese ongewijzigd blijft. De patiënten

verschillen zijn tussen patiënt tevredenheid tussen druk-

vulden vragenlijsten in bestaande uit vijftig vragen over o.a.

knoppen op twee implantaten, steg op twee implantaten en

retentie, stabiliteit, pijn, eten, tevredenheid, functie etc. Er

steg op vier implantaten (Wismeijer et al, 2004). Hoewel

werd gebruik gemaakt van een visueel analoge schaal van

alle patiënten tevreden zijn, kan men nog steeds geen uit-

0-10. De eerste enquête (meting 0) was vooraf aan het

spraak doen omdat het verschillende patiënten betreft.

onderzoek, de volgende (meting 1,2 ,3) steeds na 3 maanden evaring van de drie verschillende mesostructuren.

In ons onderzoek kan de patiënt zelf beslissen. Het doel is de tevredenheid en functionaliteit van verschillende

Uiteindelijk werd de patiënten gevraagd welke structuur zij

mesostructuren bij dezelfde patiënt te evalueren

prefereerden. Deze werd vervolgens geplaatst.

Intake

Operation

Bar

3 ball attachments

3 months

Measurement 0

Measurement 1

2 ball attachments

3 months

Attachment choice

3months

Measurement 2

Measurement 3

HM Mensink

3 ball attachments

Combined matrix systems

2 ball attachments

Pre-operative


25

Implant placement

Bar clip retention

Voorlopige resultaten

niet. Om prothetische problemen te voorkomen is andere

Alle patiënten zijn tot nu toe tevreden over hun nieuwe

volgorde niet mogelijk.

overkappingsprothese. Twaalf patiënten kiezen voor een staaf-hulsconstructie op 3 implantaten. Elf patiënten kiezen

Of de hoogte van de kaak van invloed zou kunnen zijn op gekozen mesostructuur wordt nog onderzocht.

voor drie drukknoppen. Op de visueel analoge schaal worden vaak uitersten aangegeven. Patiënten geven aan

Referenten

dat knoppen makkelijker zijn schoon te houden en dat een

1. Cune MS, van Kampen F, van der Bilt 2. Bosman F,

staaf constructie een volle mond geeft.

Int J Prosthodont 2005 3. Wismeijer D, J Dent Res 2004

Discussie Onderzoek is op dit moment nog niet geheel afgerond. Duidelijk is wel dat patiënten blijkbaar voorkeuren hebben. De gekozen volgorde van de verschillende mesostructuren zou eventueel op de gedachtengang van de patient van invloed zijn, maar uit een ander onderzoek (3) blijkt dit van

4. Van Kampen F , Cune MS, van der Bilt 5. Bosman F, Clin Oral Implan 2003 6. Van Kampen F, J Dent Res 2002 7. Naert et al, Int J Prosthodont 2004

PPBM van der Kroft

Resultaat: 01 20 2003

Casus Implantologie bij een Anorexia Nervosa patiënte

beginsituatie 25 11 2004 situatie na extracties

P.P.B.M. van der Kroft

Inleiding

16 06 2005

In oktober 2003 vervoegde zich mw. M.M. Im. geboren

situatie na implantatie

25-05-1983 bij mij met de wens tot rehabilitatie. Er was sprake van een fors gemutileerde dentitie door Anorexia en Bulemia Nervosa. Deze ziektebeelden kunnen onderverdeeld worden in:

01 07 2005

a. Restrictieve type: extreme energiebeperking en overma-

abutments,

tige lichamelijke inspanning

37 perimolyse

b. Purgerende type: eetbuien en purgerende maatregelen

Perimolyse is kenmerkend

(zelfopgewekt braken, diuretica en laxantia)

voor het purgerende type

Orale complicaties: erosies, perimolyse (karakteristiek

(erosie rondom restauraties).

glazuurverlies occlusaal), cariës profunda, functieverlies en een esthetisch probleem.

01 07 2005 suprastructuur

Anamnese: Anorexia en Bulemia Nervosa in het verle-

geplaatst

den, dit was nu gestopt volgens mevrouw. Een kenmerk van het ziektebeeld is ontkenning van de ziekte.

26 Materiaal: Straumann implantaten. nvoi bulletin nr. 3 2006

Methode: guided bone regeneration, hybride brug. 13 02 2006 grote terugval

Samenvatting -

37,45 cariës profunda.

03 2006 blijkt: 2-3 maal daags vomeren sinds 2003, dit werd pas in oktober 2005 bekend. Er heeft slechts behandeling in een psychiatrische kliniek plaatsgevonden sinds oktober 2005.

-

Een kliniekopname geschiedt alleen bij 35-40%

15 03 2006 37 geëxtra-

gewichtsverlies of ernstige ontregeling.

heerd, 45 kroon

Implantaten zijn zuurresistenter dan natuurlijke elementen. Een hybride brug van implantaat naar natuurlijk element is niet de eerste keus maar in principe geen probleem.

-

Er ontstaat ook cariës in de radices van gekroonde

47, 45 en 33 zijn natuur-

elementen, zie 33.

lijke radices.

Soms is het beter te extraheren en te implanteren, de prognose van implantaten lijkt hoger dan die van

onder:

natuurlijke elementen in dit geval.

15 03 2006

Er zijn meer problemen met de peri-implantaire weefsels

sec. cariës 33

bij patiënten met eetstoornissen. Ambard A. Mueninghoff L. Rehabilitation of a bulimic patient using endosteal implants. J.Prosthodont.2002 Sep;11(3):176-180. Zeer matige mondhygiëne (mede door depressie)

RMS Polsbroek

Rehabilitatie na Oro-, Maxillofaciaal trauma Auteurs: R.M.S. Polsbroek1, R.B.G. Horsthuis1, A. Ridwan-Pramana2,Y. Tjiook2, I. Abbink3 en J.A.H. Lindeboom1 1

afdeling Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie van het Academisch Medisch Centrum

2

Stichting Bijzondere Tandheelkunde te Amsterdam

3

Tandtechnisch Laboratorium I. Abbink te Haarlem

Abstract

eure maxilla. Initieel werd tijdelijk een maxillaire partiële

Reconstructieve implantologische technieken zijn bij uitstek

plaatprothese vervaardigd, waarna in overleg met de bijzon-

geschikt bij patiënten na een maxillofaciaal trauma. De

dere tandheelkunde een behandelplan werd opgesteld.

onderstaande casus presenteert een patiënte die vanwege

De pre-ïmplantologische behandeling bestond uit een

een uitslaande brand in haar appartementen complex nood-

botopbouw van het bovenfront met autoloog bot uit de

gedwongen uit het raam vanaf de 2e etage sprong. Het

kinregio en de trigonum molare regio. Na een helingsfase

gevolg van deze sprong was een oro-maxillofaciaal trauma,

van 4 maanden werden onder lokale verdoving 3 implanta-

bestaande uit diverse laceraties in het aangezicht, een com-

ten geplaatst. Na 6 maanden werden de implantaten

munitieve fractuur van de anterieure maxilla en een meer-

vrijgelegd en werden er healings-abutments geplaatst waar-

voudige mandibulafractuur. De overige letsels waren een

na de bijzondere tandheelkunde een brug vervaardigde.

bekkenfractuur en calcaneusfractuur links. De initiële behandeling van het aangezichtsletsel

Deze casus presentatie laat zien dat een functioneel en esthetisch herstel bereikt kan worden door goede samen-

bestond uit repositie en fixatie van de mandibulafractuur en

werking tussen tandarts, tandprotheticus en kaak- en aan-

een wondtoilet van de communitief gefractureerde anteri-

gezichtschirurg na een uitgebreid oro-maxillofaciaal trauma.

Nu er steeds meer aanwijzingen komen dat er een verband bestaat tussen mondgezondheid en algehele gezondheid, kunt u patiënten helpen in te zien dat, net als voeding en lichaamsbeweging, goede gewoonten op het gebied van mondhygiëne belangrijk voor hen zijn. Door Sonicare aan te bevelen verzekert u uw patiënten van een superieure poetservaring die leidt tot verbeterde mondgezondheid en kan bijdragen tot een betere algehele gezondheid. Sonicare's unieke gepatenteerde technologie zorgt voor een grondig reinigend effect zelfs op moeilijk te bereiken plaatsen; met als resultaat • Klinisch bewezen verwijdering van significant meer plaque dan met een handtandenborstel1 • Klinisch bewezen vermindering van gingivitis en bijdrage aan de reductie van parodontale pockets2

Een belangrijk onderdeel van de dagelijkse gezondheidsgewoonten van uw patiënten 1. Clausnitzer CE et al.J Dent Res 2005; 84 (Spec Issue A): abstract O100 2. Donly K, University of Texas, 2002.Gegevens beschikbaar


27

Dentale rehabilitatie met implantaten na oncologische chirurgie en reconstructie: Bespreking van een casus Dr. E.A.J.M. Schulten, kaakchirurg VU medisch centrum /ACTA, afdeling Mondziekten en Kaakchirurgie/Orale Pathologie, Amsterdam

Introductie

worden geïllustreerd. Hierbij zullen de diverse stappen in het

Het indicatiegebied voor implantaten in de Tandheelkunde

chirurgisch-prothetische behandeltraject worden belicht.

en de Kaakchirurgie wordt steeds breder. Ook binnen de


28

maxillofaciale prothetiek hebben intra- en extraorale

Casusbespreking

implantaten inmiddels hun waarde bewezen. Vroeger kon

Het betreft een 31-jarige vrouw met een blanco medische

met conventionele prothetiek slechts op beperkte schaal de

voorgeschiedenis, die werd verwezen vanwege een sinds

functie en cosmetiek van een patiënt die behandeld was

een half jaar toenemende, pijnlijke zwelling in de mediaan-

voor een tumor in het hoofd-halsgebied, worden hersteld.

lijn van de onderkaak. Histopathologisch onderzoek toonde

Nu kan met de toepassing van implantaten – ondanks een

een ossificerend fibroom, een goedaardige tumor die zich

soms sterk veranderde lokale anatomie ten gevolge van de

soms lokaal “agressief” kan gedragen (Afb. 1 en 2).

chirurgische behandeling – vaker een adequate prothetische

De behandeling bestond uit een segmentale mandibula-

rehabilitatie worden bereikt, waarmee de kwaliteit van leven

resectie en primaire reconstructie met een osteo-myocutane

aanzienlijk wordt verbeterd.

fibulalap (Afb. 3 en 4). Na zes maanden werden – na ver-

Ook heeft de ontwikkeling binnen de reconstructieve

wijdering van de reconstructieplaat – in de neomandibula

chirurgie in het hoofd-halsgebied niet stilgestaan. Met name

(fibula) zes Straumann-implantaten (tweefasig) geplaatst

de introductie van de zogenaamde gevasculariseerde vrije

(Afb.5). In verband met een non-union van de fibula links

lappen heeft de mogelijkheden voor primaire en secundaire

werd aldaar een refixatie aangebracht. Na consolidatie van

reconstructie van onder- of bovenkaak na oncologische

de non-union en osseo-integratie van de implantaten

resecties aanzienlijk verbeterd. De toepassing van vrije

werden de implantaten vrijgelegd in combinatie met een

lappen biedt een aantal voordelen ten opzichte van andere

mondbodem-vestibulumplastiek met aanbrengen van een

reconstructieve technieken. Tegenwoordig kan op een min

vrij palatummucosatransplantaat, 12 maanden na de

of meer voorspelbare wijze een segmentale kaakresectie –

primaire onderkaakreconstructie.

uitgevoerd vanwege een benigne of maligne tumor –

De suprastructuur, bestaande uit twee stegconstructies

zódanig worden gereconstrueerd, dat hiermee letterlijk een

met een uitneembare partiële plaatprothese, werd twee

goede basis wordt gelegd voor een prothetische rehabilitatie

maanden later geplaatst (Afb. 6 en7). Zowel in functioneel

met implantaten. Een voorbeeld van een veel toegepaste

als cosmetisch opzicht werd een fraaie prothetische (denta-

gevasculariseerde vrije lap is de fibulalap. Deze lap is veelal

le) rehabilitatie bereikt (afb. 8A en B). Tijdens de follow-up

eerste keuze bij reconstructies van de onderkaak. Het heeft

(één jaar) werden ter plaatse van de zes implantaten geen

een goede kwaliteit bot en huideiland, en geeft in vergelij-

bijzonderheden geconstateerd.

king met andere lappen een relatief geringe morbiditeit ter plaatse van de donorplaats. Centraal in de behandeling van de patiënt met een

Conclusies De beschreven casus illustreert, dat de toepassing van

tumor in het hoofd-halsgebied staat de interdisciplinaire

implantaten een zeer waardevolle aanvulling is bij de

aanpak c.q. planning van het behandeltraject. In het VUmc

prothetische (dentale) rehabilitatie van patiënten, die een

spelen in dit behandeltraject de KNO-arts, kaakchirurg,

oncologische behandeling met kaakreconstructie hebben

plastisch chirurg en de MFP-tandarts een belangrijke rol.

ondergaan.

Om na de oncologische behandeling tot een adequate

De reconstructieve (pre-prothetische) chirurgie en

dentale rehabilitatie te kunnen komen, dient idealiter de

maxillofaciale prothetiek (MFP) na oncologische behande-

keuze voor een bepaalde vorm van reconstructie mede te

ling in het hoofd-halsgebied vereisen een interdisciplinaire

worden bepaald en gestuurd door het prothetische behan-

benadering en planning, waarbij de reconstructief chirurg en

delplan.

de MFP-tandarts een belangrijke rol spelen.

Aan de hand van een casus zal bovenstaande nader

Dr EAJM Schulten

Afb. 1. Klinisch beeld ossificerend fibroom in de onderkaak.

Afb. 2. OPT: begrensde, radiolucente afwijking regio 35 tot 45 met verdringing van gebitselementen.

29 Afb. 4. Post-operatief OPT: reconstructieplaat met fibula.

Afb. 5. Plaatsing van zes Straumann-implantaten in de

Afb. 6. Suprastructuur: twee stegconstructies.


Afb. 3. Mandibulareconstructie met reconstructieplaat en fibula.

neomandibula (fibula).

Afb. 8. Klinisch beeld voor (A) en na (B) mandibulareconstructie en Afb. 7. Partiële plaatprothese op stegconstructies.

prothetische behandeling.

Bio-Gide Bio-Oss

®

®

NATURALLY HIGH-TECH

Santiago Calatrava: Milwaukee Art Museum, Wisconsin, USA

Bone regeneration is not a gamble nvoi bulletin nr. 3 2006

30

LEADING REGENERATION Voor Nederland Dent-Med Materials b.v. Postbus 381 1700 AJ Heerhugowaard NL Tel. 072-57 25 836 Fax 072-57 25 837 [email protected] www.dent-medmaterials.nl

Geert Stoker

“All on 2”: In één dag een overkappingsprothese op Straumann SLActive implantaten. Geert Stoker

Inleiding

ISQ gemiddeld 6.1%. Pas na 6 weken wordt het begin

Op dit moment is de implantaat gedragen overkappings-

niveau van ISQ-waarde weer gehaald.

prothese in de onderkaak dé standaard behandeling voor

Gedurende de controle-periode waren de patiënten zeer

patiënten met een ernstige hypotrofie van de processus

tevreden over de behandeling en het behaalde resultaat.

alveolaris inferior. De conventionele manier van behandelen

Het aantal drukplaatsen van de prothese lijkt voor deze

bestaat, na machtiging door de verzekeraar, uit het plaatsen

groep patiënten minder dan patiënten behandeld volgens

van 2 of 4 implantaten in de intra-foraminale regio van de

de traditionele procedure. Alle patiënten konden prima eten

onderkaak en, na de osseointegratie periode, het vervaardi-

met de prothese en ervaren de retentie van de onderprothe-

gen van de overkappingsprothese en de mesostructuur bij

se als voldoende. De MH was goed, de steg en goudkappen

voorkeur een steg.

waren plakvrij.

Met de introductie van de nieuwe SLActive implantaten

De mucosa rond de kappen en de steg vertoonde in het

van Straumann kan de procedure flink in tijd bekort

begin enige hypertrofie, maar na 8 weken had de mucosa

worden, doordat deze implantaten al vanaf het plaatsen van

over het algemeen een normaal aspect.

de implantaten een dermate goede primaire stabiliteit heb-

Slechts bij 1 patiënt werd na 3 weken een spinner

ben én houden dat direkte belasting van de implantaten

waargenomen. Het implantaat vertoonde in week 5 een

mogelijk wordt zonder dat de overlevingkans van de

mobiliteit 2 en zal waarschijnlijk als verloren moeten worden

implantaten kleiner wordt. Om direkte belasting van deze

beschouwd. Hiermee komt voor de huidige evaluatie

implantaten met een overkappingsprothese te benutten,

periode het overlevingspercentage van de implantaten op

moet echter de huidige procedure grondig herzien worden.

95%.

31

wordt geïmplanteerd. De prothese wordt als boormal

Conclusie

gebruikt worden, waarmee zelfs aan een “restauratie-

Uit deze studie blijkt dat het mogelijk is SLActive implanta-

gestuurde” procedure voldaan wordt. Ook is de prothese de

ten direkt te belasten met een overkappingsprothese. De

afdruklepel om na de chirurgie de afdruk te nemen voor de

procedure kan met maanden worden bekort en daarmee

steg en nog dezelfde dag wordt de prothese met de steg in

kunnen de voordelen van dit nieuwe implantaat ten volle

de mond van de patiënt geplaatst.

worden benut voor de edentate patiënt. Verbonden middels een enkelvoudige steg lijkt de overlevingskans van de

Methode en Materialen

SLActive implantaten gelijk aan die van de traditionele

In een verwijspraktijk voor implantologie zijn 10 patiënten

procedure.

volgens de nieuwe methode behandeld met 2 implantaten, een steg en een overkappingsprothese. Direkt na plaatsing van de implantaten en tot 6 weken daarna zijn op implantaat- en abutmentniveau de ISQ (Implant Stability Quotient) bepaald met een Osstell Mentor om de stabiliteit van de implantaten vast te stellen.

Resultaten De 10 patiënten, 6 vrouwen en 4 mannen, zijn behandeld in de periode van 13-10-2005 tot 01-12-2005. De gemiddelde leeftijd is 62,8 ± 9.2 jaar. Bij 2 patiënten werden 6-8 weken voorafgaand aan de chirurgie de oude overkapte radices 33 en 43 verwijderd. De andere patiënten waren al lange tijd volledig edentaat. De ISQ waarden blijken tot 2 weken na implanteren constant te blijven ten opzichte van het moment van implanteren (primaire stabiliteit) (ISQ:66,9), daarna zakt de


Allereerst wordt de prothese vervaardigd en pas daarna

Tijdelijke Verankering in de Orthodontie Sandy van Teeseling, orthodontist VU medisch centrum / ACTA, afdeling Mondziekten en Kaakchirurgie/Orale Pathologie, Amsterdam

Het verplaatsen van gebitselementen tijdens een orthodon-

van de schroeven in het bot en niet door de osseoïntegratie

tische behandeling is mogelijk door een samenspel van

van de implantaten (fig.3).

krachten. De beginselen van de (bio) mechanica en dynamica gelden ook in de orthodontie . Met name de Derde Wet

Verwijderen van de schroeven en platen na afloop van

van Newton: Actie = Reactie speelt een uitermate belang-

de behandeling is wel nodig, maar niet zo ingrijpend als

rijke rol. Terugbrengen van een geprotrudeerd bovenfront

explantatie van een implantaat. Niet alleen bij de orthodon-

bijvoorbeeld (= actie) zal het mesialiseren van molaren en

tische behandeling van volwassenen wordt deze vorm van

premolaren tot gevolg kunnen hebben (=reactie): door nu

verankering toegepast, ook bij jeugdige orthodontische

gebruik te maken van een headgear (=actie) kan deze

patiënten worden in toenemende mate tijdelijke implantaten

reactie weer teniet gedaan worden door de steun van de

gebruikt, bijv. ter vervanging van een headgear (fig.4).

nek of achterhoofd (=reactie). Met dank aan collega Dr. A.G. Becking, kaakchirurg, voor Verankering (opvangen van de reactiekrachten) is te

het ter beschikking stellen van fig.3

bewerkstelligen door bijv. een headgear, palatal bar en/of

-

plaatapparatuur; door het ‘verblokken’ van een groep elementen tijdens een behandeling met vaste apparatuur is

Orthod; 2005; 39 (9): 539-547 -

dit effect ook te bereiken.

32

Anchorage. Cheng S-J, Tseng I-Y, et al: Int J Oral

ïntegreerd zijn, is een vorm van absolute verankering te nvoi bulletin nr. 3 2006

A Prospective Study of the Risk Factors Associated With Failure of Mini-Implants Used for Orthodontic

Door gebruik te maken van implantaten, die ge(osseo)creëren: een implantaat kan immers niet verplaatst worden.

Mini-Implants: Where Are We? Melsen B: J Clin

Maxillofac Implant; 2004; 19 (January): 100-106 -

A Clinical Evaluation of Titanium Miniplates as Anchors

Aangezien deze implantaten vooral voor restauratieve doel-

for Orthodontic Treatment. Choi B-H, Zhu S-J, Kim Y-H

einden gebruikt worden, spreken we hier van “dubbel

et al: Am J Orthod Dentofacial Orthop; 2005; 128

gebruik” van implantaten. Nauwkeurige plaatsbepaling van deze implantaten is vereist, aangezien ze reeds vóór het

(September): 382- 384 -

Orthodontic Anchorage: Drill-free vs Pre-Drilled Screws

begin van de orthodontische behandeling aangebracht

Histomorphometric and Mechanical Analyses of the

worden. De planning hiervoor geschiedt aan de hand van

Drill-Free Screw as Orthodontic Anchorage. Kim J-W,

een set-up en wordt samen met de implantoloog, de

Ahn S-J, Chang Y-I: Am J Orthod Dentofacial Orthop;

tandtechnicus, de orthodontist en de restauratieve tandarts

2005; 128 (2): 190-194

uitgevoerd (fig.1). Een voordeel van deze methode is het “dubbel gebruik” van de implantaten, een nadeel is de tijdrovende en arbeidsintensieve voorbereiding. In het palatum geplaatste implantaten vereisen een minder nauwkeurige plaatsbepaling; daartegenover staat een uitgebreide “techniekfase”, i.e. de ‘overbrenging’ tussen het implantaat en de orthodontische apparatuur. Een bijkomend nadeel is het feit dat deze geïntegreerde implantaten na bewezen diensten weer verwijderd moeten worden, wat een tweede chirurgische ingreep inhoudt, nl een explantatie (fig.2). Bovengenoemd gebruik van implantaten tbv orthodontische verankering raakt de laatste jaren steeds meer op de achtergrond. In plaats daarvan wordt in toenemende mate gebruik gemaakt van ‘microscrews’ en ‘miniplates’. De verankering wordt bepaald door de mechanische retentie

Sandy van Teeseling

Fig.1 Na osseoïntegratie en plaatsen tijdelijke kronen, start orthodontische behandeling

fig.2 Het palatum, nét naast de sutuur, vormt een goede basis voor een implantaat.

33

fig.3 Door de geringe lengte en breedte hebben de schroeven weinig ruimte nodig.

fig.4 Opklappen van de gingiva is nodig voor het aanbrengen van de platen In overleg met de behandelend orthodontist wordt de plaats van de benodigde, tijdelijke, verankering bepaald en worden solitaire schroeven dan wel platen met schroeven gebruikt. De schroeven worden over het algemeen ‘drill-free’ aaangebracht. Geadviseerd wordt om de schroeven en platen zo spoedig mogelijk (binnen één week) te belasten: er hoeft immers niet gewacht te worden op osseoïntegratie.

Lange termijn evaluatie van het holle schroef en holle cilinder implantaat; klinische en röntgenologische resultaten na 10 jaar. Gerdien Telleman (onderzoeker, afdeling kaakchirurgie, UMCG)

Inleiding In 1988 kwam ITI met een nieuw implantaat op de markt, het Bonefit concept, met een brede keus aan implantaten (holle cilinder, holle schroef en massieve schroef). Bij de presentatie leek het karakteristieke holle implantaat vele voordelen te bieden. Maar hoewel er geen wetenschappelijk bewijs voor was ontstond in de loop van de jaren een voorkeur voor het massieve schroef implantaat.

Doel Het doel van dit retrospectieve onderzoek was het functioneren van het holle schroef (HS) (afb 1) en het holle cilinder (HC) (afb2) Bonefit implantaat van ITI te evalueren. Hiervoor werden klinische en röntgenologische parameters

34

Afb. 1 (links) Afb. 2 (midden) en Holle Cilincer IO (rechts)

gebruikt. Tevens werd de chirurgische en prothetische nazorg geanalyseerd.


Conclusie Materiaal & Methode

Uit deze studie kan geconcludeerd worden dat het holle

Een totaal van 38 patiënten (30 vrouwen en 8 mannen) met

schroef en het holle cilinder implantaat een stabiele basis

een gemiddelde leeftijd van 64 jaar participeerde in deze

vormen voor een overkappingsprothese. Hierbij is van

studie, waarbij 89 HS en 26 HC implantaten werden geëva-

belang het peri-implantaire botniveau te blijven monitoren

lueerd. Deze implantaten waren in de edentate onderkaak

door het jaarlijks nemen van röntgenfoto’s en het meten

geplaatst, ten behoeve van een overkappingsprothese. De

van de sulcusdiepte rondom implantaten zeker als het holle

evaluatie periode besloeg 10 tot 13 jaar.

implantaat al lang in functie is.

Resultaten

Het artikel wat naar aanleiding van dit onderzoek geschre-

De resultaten van de klinische evaluatie laten een gemiddel-

ven is in februari 2006 geplaatst in het Journal of

de sulcusdiepte zien van 3.3 mm (standaarddeviatie 1,3,

Periodontology, waarbij prof. dr. H.J.A. Meijer en prof. dr.

bereik 2-10 mm). Het gemiddelde radiografische botverlies

G.M. Raghoebar mede-auteurs zijn.

was 2,2 mm (standaarddeviatie 2,1, bereik 0,1-12,2 mm). De klinisch parameter sulcusdiepte bleek een significant verband te hebben met het röntgenologische peri-implantaire botverlies. De klinische parameters plaque-, bloedings- en gingiva-index en de aanwezigheid van tandsteen bleken geen relatie te hebben met het botverlies. Eén implantaat (HS) ging gedurende de osseo-integratie verloren. Drie ander implantaten (2 HS, 1 HC) moesten na 10-13 jaar verwijderd worden. (casus 1a tm 1 g) Het slagingspercentage van het HS implantaat (96,6%) was vergelijkbaar met dat van het HC implantaat (96,1%). Zowel het HS als het HC implantaat voldoen aan de succescriteria van Albrektsson van een minimaal succespercentage van 80% na 10 jaar.

Gerdien Telleman

Casus 1a

Casus 1b

Casus 1c

Casus 1d


35

Casus 1e

Casus 1f

Casus 1g

Het botniveau rond implantaten in de edentate onderkaak; een prospectieve studie N.Tymstra (onderzoeker, afdeling kaakchirurgie, UMCG)

Inleiding

Figuur 1:

De laatste jaren is het zwaartepunt binnen de implantologie

schematische weergave

steeds meer verschoven van edentaat naar partiëel dentaat.

van de positie van de

Door het toenemende gebruik van implantaatgedragen

implantaten op moment

kronen is de nadruk komen te liggen op voorspelbare

van plaatsen.

esthetische resultaten. Voor implantaten in de esthetische zone, zijn de criteria tot succes onder andere de vorming van een periimplantaire mucosa met intacte approximale papillen en een gingiva-outline die harmonieus is met de restdentitie. Uit meerdere studies komt naar voren dat de biologische afstand hierbij van groot belang is. In de literatuur is terug te vinden dat de biologische afstand rond implantaten bestaat uit 1-1,5 mm bindweefsel en 2 mm epitheel. Wanneer de biologische afstand een vaste waarde is, dan


36

Figuur 2: Voorbeeld

zou het botniveau bepalend zijn voor het verloop van de

van een gestandaardi-

gingiva. Er zijn meerdere studies te vinden die gericht

seerde röntgenfoto van

gekeken hebben naar het botniveau, echter het grootste

boven een IMZ implan-

gedeelte van deze studies bestaat uit dieronderzoeken.

taat en onder een ITI

Doel van dit onderzoek was het botniveau rond implan-

implantaat.

taten ten opzichte van de overgang naar een ruw oppervlak en het botniveau ten opzichte van de randspleet te evalueren.

Materiaal en Methoden 90 edentate patiënten, die werden voorzien van een overkappingsprothese, participeerden in deze studie. 50 patiënten werden behandeld met twee ITI implantaten (diameter: 4.1 mm, lengte gladde hals: 3.8 mm, oppervlaktebewerTabel 1: het percentage ITI- implantaatzijdes met bot op glad oppervlak 6, 12, 18, 30, 42, 54 en 66 maanden na plaatsen van de implantaten ITI Periode (maanden) Implantaatzijdes met bot op het gladde oppervlak (%)

6

12

18

30

42

54

66

33

28

25

18

20

4

8

Tabel 2: percentages IMZ-implantaatzijdes met bot op glad oppervlak en met bot binnen 1.5 mm vanaf de randspleet 6, 12, 18, 30, 42, 54 en 66 maanden na plaatsen van de implantaten IMZ Periode (maanden)

6

12

18

30

42

54

66

80

77

74

64

58

55

55

73

65

65

55

51

47

49

Implantaatzijdes met botniveau op het gladde oppervlak; 0-2 mm t.o.v. randspleet (%) Implantaatzijdes met botniveau 0-1,5 mm t.o.v. de randspleet (%)

N Tymstra king: TPS) en 40 patiënten werden behandeld met twee

bot tegen het gladde oppervlak en met het bot binnen

IMZ implantaten (diameter: 4.0, gladde hals: 2.0 mm,

1.5 mm vanaf de randspleet (zie tabel 2). Na de initiële

oppervlaktebewerking: TPS). De ITI implantaten werden zo

resorptie periode van 12 maanden ligt bij 77 % van de

geplaatst, dat de overgang van glad naar ruw op botniveau

IMZ-implantaatzijdes, het bot op het niveau van het gladde

lag. De IMZ implantaten werden met de top van het

oppervlak. Bovendien ligt bij 73% van de IMZ-implantaat-

implantaat, en dus met de randspleet, op botniveau

zijdes, het bot binnen 1.5 mm vanaf de randspleet.

geplaatst (zie figuur 1). 6, 12, 18, 30, 42, 54 en 66 Maanden na het plaatsen

Discussie en conclusie

van de implantaten werden gestandaardiseerde röntgen-

Uit deze studie kan worden geconcludeerd dat bij éénfase

foto’s vervaardigd waarop het marginale botniveau aan

implantaten (ITI) na de periode van initiële resorptie zich bot

mesiale en distale zijdes van de implantaten werd bepaald

kan bevinden op de gladde hals. Verder kan worden

(zie figuur 2).

geconcludeerd dat bij tweefase implantaten (IMZ) zich op de gladde hals bot kan bevinden op het niveau van de 2

Resultaten

mm lange gladde hals en dat zich bovendien bot kan

De resultaten van ITI zijn weergegeven als het percentage

bevinden binnen 1.5 mm vanaf de randspleet. Deze conclu-

implantaatzijdes met het bot tegen het gladde oppervlak

sies zijn enigszins in strijd met de aanwezige literatuur. Het

(zie tabel 1). Na de initiële resorptie periode van 12 maan-

lijkt noodzakelijk dat in de toekomst meer klinisch onder-

den ligt bij 28% van de ITI-implantaatzijdes het bot op het

zoek wordt gedaan naar de gedragingen van bot rond

niveau van het gladde oppervlak. De resultaten van IMZ zijn

implantaten.

weergegeven als het percentage implantaatzijdes met het


37

Afb. 1a

Een brug te ver...? Het belang van een informed consent en de behandelovereenkomst. A.J.J. Zonneberg


38

Informatie, uitleg en controleren of de boodschap is

eigen omgeving met partner de consequenties van de

overgekomen is van het grootste belang voor de patiënten

behandelkeuze tot zich kan laten doordringen, voordat hij

behandeling in het algemeen en de implantologie patiënt in

een exemplaar van de behandelovereenkomst ondertekent

het bijzonder. De patiënt moet uitvoerig geïnformeerd

en terugstuurt naar de tandarts. Vervolgens kunnen de

worden over de verschillende behandel-opties en wanneer

afspraken voor de daadwerkelijke behandeling worden

de keus eenmaal is gemaakt, wordt de begroting van de

gemaakt.

voorgenomen behandeling opgesteld. In een brief wordt de preciese uitleg van de behandeling op schrift gesteld (de

De tandarts begint nu aan de behandelplanning. Daartoe

informed consent brief) en separaat een behandelovereen-

heeft hij diverse diagnostische mogelijkheden tot zijn

komst gemaakt. In de behandelovereenkomst staat een

beschikking. Allereerst wordt met beeldvormende technie-

kleine samenvatting van de informed consent brief en de

ken de te implanteren plaats in de kaak onderzocht op de

kengetallen van de begroting. De begroting, informed

kwaliteit, geschiktheid en aanwezigheid van voldoende

consent brief en de behandelovereen-komst worden de

kaakbot. De minimale standaard lijkt een OPT met dwars-

patiënt meegegeven dan wel opgestuurd, zodat hij in zijn

doorsneden van het te implanteren gebied. Deze röntgen-

Afb. 2a

Afb. 2b

AJJ Zonneberg

Afb. 1b

geschil over de betaling van de behandeling. Een voorbeeld

ACTA (Afb. 1 a en b). Voor een solitaire tandvervanging

maakt de consequenties daarvan duidelijk. Van een drie-

volstaat soms het maken van studiemodellen, maar bij

delige brug op drie geplaatste implantaten. bedraagt het

uitgebreider werk, zijn in de centrale relatie gemonteerde

honorarium € 750 en de externe kosten € 2850. De ver-

modellen de beste optie om implantaten te plannen (Afb. 2

houding honorarium-externe kosten is hier ongeveer 20 om

a en b). Een van tevoren gemaakte boormal is een onmis-

80 procent, een heel groot debiteuren risico voor de tand-

baar hulpmiddel om de implantaten juist te positioneren,

arts. Indien zo’n rekening niet betaald wordt, spreken we

wanneer de flap open ligt en de oriëntatie van het implan-

van een cashflow probleem van € 3600 (de niet-betaalde

taatgebied met de antagonisten verloren is gegaan. Als alle

rekening) plus € 2850 (af te rekenen aan externe partijen)

voorbereidingen zijn getroffen in de onderhavige casus wor-

dat zo’n € 6500 bedraagt. Dit risico bestaat niet alleen bij

den beide implantaten geplaatst en na inheling voorzien van

letsel, maar bijvoorbeeld ook als de patiënt niet tevreden is

een kroon (Afb. 3 a en b).

met het behaalde eindresultaat.

Wanneer er, ondanks een goede voorbereiding, toch een

Voor de goede orde moet worden opgemerkt dat bij

complcatie bij de behandeling optreedt, wordt het belang

(blijvend) letsel dat verwijtbaar is aan de behandelaar, de

van de voornoemde triade begroting, informed consent en

verzekeraar over het algemeen een schadevergoeding

behandelovereenkomst pas goed duidelijk. Een open opstel-

uitkeert aan de patiënt, vaak na tussenkomst van de rechter.

ling naar de patiënt en het helpen organiseren van een

Implantologie in de tandartspraktijk blijft een moeilijke,

second opinion bij één of meer terzake deskundige colle-

maar toch ook vaak een bevredigende uitdaging, die hoge

ga(’s) zijn dan een absolute must. Vaak ontstaat er dan een

eisen stelt aan de behandelaar.

Afb. 3a

Afb. 3b


foto’s kan men laten maken op de Afdeling Radiologie van

agenda

Datum: vrijdag 13 oktober Duur: 1 dag Locatie: Straumann B.V., IJsselstein Referenten: hr. M. Bub, hr. C. Thissen, hr. A. van Waas Aantal deelnemers: min 8, max. 20 Doelgroep: tandtechnici Deelnamekosten: € 275,- incl. BTW inclusief: - cursusdocumentatie; - koffie, thee, lunch en borrel.

Reinigen en onderhouden van implantaatconstructies

nvoi bulletin nr. 3 2006 nvoi bulletin nr. 3 2006

(Cumulative Interceptive Supportive Therapy) Datum: 27 oktober Duur: 1 avond Locatie: Straumann B.V., IJsselstein Referenten: drs. L. Verhagen, drs. R. Waanders Aantal deelnemers: minimaal 30, maximaal 60 Doelgroep: tandartsen, mondhygiënisten, tandprothetici, klinische prothese technici, tandartsassistenten Deelnamekosten: € 150,- incl. BTW inclusief: cursusdocumantatie, koffie en thee.

Chirurgische en prothetische uitdagingen Datum: dinsdag 31 oktober Duur: 1 avond Locatie: Straumann B.V., IJsselstein Referenten: dr. C. ten Bruggenkate, drs. R. Eysink Smeets, dhr. C. Thissen Aantal deelnemers: min. 30, max. 60 Doelgroep: implantologen, parodontologen, tandartsen, kaakchirurgen, tandprothetici, tandtechnici Deelnamekosten: € 150,- incl. BTW inclusief: cursusmateriaal, koffie en thee.

Lokale botaugmentaties in de esthetische zone cursus *** Data: donderdag 23 en vrijdag 24 november Duur: 1 avond (donderdag) en 1 dag (vrijdag) Locatie: Nij Smellinghe Ziekenhuis, Drachten (praktijkgedeelte) Landgoed Lauswolt, Beetsterzwaag (theoretisch deel) Referenten: drs. L. Meijndert, drs. J.P. Wymenga Aantal deelnemers: minimaal 4, maximaal 8 Doelgroep: implanterende tandartsen Deelnamekosten: € 800,-

13 oktober 2006 Workshop: Micro chirurgie: Wat kunnen wij van het weefsel en bot van een varken nog leren Plaats: voordrachtruimte Implacom – Garderen Inlichtingen: Implacom - ( 0577461927 – email [email protected]

11 november 2006 Cursus: Praktijk en Hygiëne Organisatie: DentalCourses Plaats: voordrachtruimte Implacom – Garderen Inlichtingen: DentalCourses. (023-5269270 email [email protected]

Datum: 13 oktober 2006 Docenten: Ronnie Goené, Toon François, Henny Meijer, Gerry Raghoebar, Wiboud van Limburgh Locatie: Hotel Karel V te Utrecht Inlichtingen: NVOI congresbureau, tel. 0229-540329 email: [email protected] of www.nvoi.nl NVOI Najaarscongres 2006 Datum: 10 november 2006 Spreker: Ueli Grunder Locatie: Hilton Hotel, Amsterdam Inlichtingen: NVOI congresbureau, tel. 0229-540329 e-mail: [email protected] of www.nvoi.nl

Implantologie Integraal datum: 1 december 2006 locatie: Hotel Karel V te Utrecht docenten: Ronnie Goené, Toon François, Henny Meijer, Rutger Batenburg Inlichtingen: NVOI congresbureau, tel: 0229-540329 email: [email protected] of www.nvoi.nl

Internationale Congres en Workshops 'Maxillofacial Rehabilitation: Do New Technologies improve Quality of Life?' 8-10 februari 2007, Universitair Medisch Centrum Groningen

De Verdieping Datum 8-9 maart 2007 Inlichtingen: NVOI congresbureau, tel: 0229-540329 email: [email protected] of www.nvoi.nl

Tapered Screw-Vent® Implants Rock-solid fit A connection you can depend on.

Implant design Het Nederlandse, complete implantaatsysteem

Het overnemen van welk deel ook van de inhoud, zonder bronvermelding, is slechts toegestaan na schriftelijke toestemming van het bestuur van de NVOI.

cursus *** Data: vrijdag 17 en zaterdag 18 november (Het maximale aantal deelnemers is bereikt, u wordt op een wachtlijst geplaatst voor een extra sessie) Duur: 2 dagen Locatie: Twenteborg Ziekenhuis, Almelo Referent: drs. F. Hinderks Aantal deelnemers: minimaal 4, maximaal 4 Doelgroep: implanterende tandartsen Deelnamekosten: € 2.000,- incl. BTW

Samenstelling bestuur van de NVOI: R.J. Goené, voorzitter, (0226) 35 21 57, H.J.M. Rademacher, vice-voorzitter, (045) 575 25 66, dr. R.H.K. Batenburg, penningmeester, (0118) 638506 dr. J.E. Bergsma, secretaris, (076) 595 30 00, A.J.G. François, lid (0411) 604 164. prof.dr. H.J.A. Meijer, lid, (050) 403 19 27

Datum: 29 september 2006-08-28 Locatie:Oosterhout Info: 073-6847202 of [email protected]

Implantologie Breed Belicht

Redactie: dr. J.E. Bergsma, prof.dr. H.J.A. Meijer. Redactieadres: Postbus 34 1633 ZG Avenhorn Tel: (0229) 540 329 Fax: (0229) 543 467 E-mail: [email protected]

Opbouw processus alveolaris en sinusbodemelevaties

Het NVOI bulletin verschijnt vier keer per jaar en is een uitgave van de Nederlandse Vereniging voor Orale Implantologie. ISSN: 1569-7118. Druk en lay-out: Drukkerij Libertas, Bunnik

Implantologie Fase III, Biocompsysteem

Tandtechniek met het Straumann® Dental Implant System: complexe casus; cursus

40 40

w w w. n v o i . n l

nvoi Met abstracts van de presentaties gehouden op de 5e NVOI Landelijke Studiedag 31 maart 2006! september e jaargang implantologie

Recommend Documents