ALLE ZEILEN BIJGEZET BIJ HET PROJECT STROOMVERSNELLING
Nul-op-de-Meter woningen met Nathan Energiemodule EEN WIJK IN ARNHEM WAAR 96 VOCHTIGE EN TOCHTIGE HUIZEN STAAN UIT DE JAREN ’60 DIE VOLLEDIG GERENOVEERD WORDEN, WAARDOOR ZE IN ÉÉN KLAP VOLDOEN AAN DE EISEN VOOR EEN NUL-OP-DE-METER WONING. MÉT DE ONLANGS GEÏNTRODUCEERDE NATHAN ENERGIEMODULE! DAT IS EEN VAN DE EERSTE PROJECTEN VAN HET OVERKOEPELEND PROJECT STROOMVERSNELLING. BIJ NATHAN VINDEN WE HET EEN HELE EER DAT HIER DE NATHAN ENERGIEMODULES VOOR WORDEN INGEZET. TIJD OM HIER MEER OVER TE WETEN TE KOMEN. DE PERSONEN DIE ONS HIER MEER OVER KUNNEN VERTELLEN ZIJN ELZO TER HORST (TECHNISCH DIRECTEUR KLEIN POELHUIS), JAN WILLEM BRINKMAN (HOOFD TECHNIEK KLEIN POELHUIS), FRANK ROOS (HOOFDUITVOERDER DURA VERMEER) EN ONZE EIGEN BUITENDIENSTMEDEWERKER ROELOF VALLINGA (NATHAN PROJECTS).
FOTO LINKERPAGINA: DE TOEKOMSTIGE NUL-OP-DE-METER WONINGEN IN DE WIJK PRESIKHAAF TE ARNHEM
Nathan project
STROOMVERSNELLING Woningcorporatie Portaal heeft veel huizen uit de jaren ’50, ’60 en ’70 in haar bezit. Veel van deze huizen zijn koud, vochtig en tochtig. De isolatie en ventilatie zijn slecht en vaak verouderd. Dit zijn de perfecte woningen voor het project Stroomversnelling, waarin woningen zoals deze gerenoveerd worden om gerealiseerd te worden als Nul-op-deMeter woningen. Hieraan worden natuurlijk hele zware eisen gesteld, want het worden woningen die op jaarbasis energie over hebben en helemaal geen gebruik meer maken van gas. Het initiatief Stroomversnelling moet uiteindelijk resulteren in een renovatie van 111.000 woningen, waarbij de woonkosten voor de bewoners gelijk zullen blijven. Dit wordt gerealiseerd doordat de energierekening van de huurders daalt, in de meeste gevallen tot onder nul. Met deze besparing op de energierekening kunnende huurders de energieprestatievergoeding aan hun woningcorporatie voldoen. De woningbouwcoöperatie heeft op haar beurt prestatie-afspraken gemaakt met een totaalaanbieder voor de renovatie en het beheer van de woning voor een periode van 40 jaar.
Elzo ter Horst
Van links naar rechts: Roelof Vallinga, Frank Roos en Jan Willem Brinkman, MET RECHTS OP de achtergrond de Nathan Energiemodule
Enervision | 23 2016
51
Oud en nieuw naast elkaar
PRESIKHAAF
PILOT
“De woningen die in Arnhem vallen onder het project
Twee jaar geleden is er een pilotwoning komen te staan in de wijk
Stroomversnelling krijgen allemaal een geheel nieuwe gevel, een
waar uiteindelijk de 96 woningen gerenoveerd zouden worden.
nieuw dak, ondervloerisolatie en een Nathan Energiemodule”,
Op deze manier hebben de bewoners kunnen kijken en voelen hoe
vertelt Jan Willem over de wijk in Presikhaaf. “Met al deze
het is om in een Nul-op-de-Meter woning te verblijven. Tevens is er
aanpassingen voldoen de huizen aan de Nul-op-de-Meter eisen, want
een ‘open huis’ geweest, georganiseerd door Klein Poelhuis en Dura
dat zijn er een heel stuk meer dan je je in eerste instantie bedenkt. Je
Vermeer, waar toekomstige bewoners vragen konden stellen en
hebt niet zomaar een Nul-op-de-Meter woning gerealiseerd, hier
kennis maken met het renovatievoorstel. In de tussentijd is er het een
liggen landelijk vastgestelde documenten aan ten grondslag. Elk
en ander aangepast aan deze pilotwoning. In eerste instantie was de
project in Nederland wordt op maat gemaakt om toch aan de eisen te
pilotwoning nog geen all-electric variant maar met gas, totdat de
voldoen en om voldoende draagvlak te creëren bij de bewoners. De
overheid besloot dit niet meer te accepteren: alle varianten van een
huurwet stelt dat ten minste 70% van de bewoners van het complex
Nul-op-de-Meter woning moeten all-electric! Op dat moment is er
akkoord geeft op de renovatie. Wij hebben ervoor gezorgd dat de
door Klein Poelhuis besloten om de Nathan Energiemodule toe te
huizen van de bewoners gecompenseerd worden met onder andere
voegen aan het concept en de gasleidingen te verwijderen.
een gerenoveerde keuken, badkamer en toilet. Daarnaast kookten de
“Voor de meeste bewoners was dit wel even wennen, ineens een
meeste bewoners op een gaskookplaat, maar omdat alle gasleidingen
grote kast in de voortuin”, vertelt Frank. “We hebben de Energie-
worden verwijderd kan dit natuurlijk niet meer en krijgen ze dus een
module expres een tijd laten staan, zodat de bewoners er aan
elektrische kookplaat. Om de bewoners ook hierin tegemoet te
konden wennen. Ook tijdens de bewonersavonden hebben we heel
komen, ontvangen ze een bijbehorende pannenset, want de oude
duidelijk uitgelegd wat er allemaal mee kan en waarom die
pannen zijn meestal niet geschikt voor een elektrische kookplaat.
Energiemodule nodig is. Uiteindelijk kregen we alle bewoners
Weer iets waar je in eerste instantie niet aan zou denken, maar wel
mee en viel hij voor sommige bewoners al helemaal niet meer op.”
heel belangrijk is voor de bewoners.”
52
Nathan
Nathan project
Nathan ENERGIEMODULE geplaatst voor het eerste huis
DE EERSTE ENERGIEMODULE IS INMIDDELS AANGESLOTEN
NATHAN ENERGIEMODULE
Bij de woningen in Presikhaaf is er specifiek gekozen om de module
Elzo vertelt over de keuze voor de Nathan Energiemodule: “Op het
naast de voordeur te plaatsen. Op deze manier staat hij dicht bij de
moment dat we van ons goedgekeurde concept ineens een all-electric
meterkast en dus kunnen tevens de cv- en warm tapwater leidingen
versie moesten maken, moesten we snel schakelen met onze relaties.
gemakkelijk aangesloten worden. Bij dit project zijn alle opties
Gelukkig wisten we dat Nathan bezig was met de ontwikkeling van de
doorgenomen, zo ook de dakvariant van de Nathan Energiemodule.
Energiemodule, gezien onze eerdere samenwerkingen was de keus om
Hier kon niet voor gekozen worden vanwege de houten vloer die op
aan te haken bij deze ontwikkeling snel gemaakt. Juist doordat de
de zolders ligt, deze is niet stevig genoeg voor de modules. Daarnaast
Energiemodule nog gefinetuned moest worden, konden onze eisen en
behouden de bewoners nu hun volledige leefruimte op zolder.
wensen er ook in verwerkt worden.” Jan Willem vult Elzo aan: “In de
Doordat de unit voor de woning is geplaatst, is er ook voor gekozen
woningen komt een meterkast waarin alle techniek zit voor de
om hier een luifel aan toe te voegen, zodat de bewoners droog voor
registratie van bijvoorbeeld de alpha innotec warmtepomp en
de voordeur kunnen staan. Voor het onderhoud aan de installatie
energiehoeveelheden. Deze techniek is ook ingebouwd in de
hoeft de bewoner niet thuis te zijn. Tevens wordt op afstand de
Energiemodule, evenals de zonnestroomomvormer. Samen met Nathan
installatie gecontroleerd en storingen kunnen worden opgelost
hebben we goed gekeken en de details en verbeterpunten uitgewerkt.
voordat de bewoner het zelf merkt.
Hierdoor voldoet het uiteindelijke resultaat van de modules, die nu in Arnhem worden geplaatst, aan de gestelde eisen.” “Het is toch het hart
NUL-OP-DE-METER WONING
van het huis”, vult Frank nog aan. “Alle installaties moeten er in kwijt
Op de vraag: ‘wat moet je doen om een Nul-op-de-Meter woning te
kunnen en daarnaast moet het er esthetisch ook nog mooi uit zien.”
krijgen?’ begint Jan Willem enthousiast te vertellen: “Als je naar buiten gaat, en het is koud buiten, dan trek je een warme jas aan.
LOCATIE
Deze woningen staan zo ongeveer in hun hemd; in de zomer, maar
De Nathan Energiemodule kan door haar vorm op veel plekken
ook in de winter bij -10˚C. Dus dan kan je je wel voorstellen dat het
rondom het huis gepositioneerd worden.
daarbinnen heel koud is en er flink gestookt moet worden om het iets
Enervision | 23 2016
53
De Energiemodules met luifel op een rij
aangenamer te maken.” Met deze metafoor snappen we precies wat
nieuwe woning, maar met dezelfde maandlasten. Door het ‘niet meer
Jan Willem bedoelt, hij gaat weer snel verder met zijn verhaal: “Wat
dan nu principe’ wordt de bewoner beschermd en zullen zij nooit meer
wij gaan doen met deze woningen is het volgende: we verwijderen
betalen dan dat ze deden. Elzo: “Het ligt nu ook bij ons om de
de kozijnen en vóór de bestaande gevel plaatsen we een hele nieuwe
bewoners te leren omgaan met hun nieuwe leefomgeving. We moeten
dikke winterjas. Dus we beginnen met het goed aankleden van de
ze begeleiden in het gebruik en dit doen wij door tips te geven over
woningen. De woning wordt hierdoor luchtdicht gemaakt, wat weer
hoe zij hun energieverbruik kunnen verlagen. Zo geven wij het advies
inhoudt dat je goed moet ventileren. Dit is de reden dat er in de
om hun thermostaat constant op dezelfde stand te laten staan, ook ’s
Energiemodule een WTW-unit (Warmte Terug Winning) van Zehnder is
nachts. De woning is namelijk zo goed geïsoleerd en verliest zo weinig
opgenomen die ervoor zorgt dat alle ruimtes worden voorzien van voldoende frisse lucht en dat de toevoerlucht wordt verwarmd met de afvoerlucht. Hierdoor ontstaat er een hoog rendement warmteterugwinning. Bij de meeste bestaande woningen is het zo dat de aanwezige warme lucht door de ventilator naar buiten wordt geblazen, dan ben je het dus kwijt en moet er weer koude lucht van buiten komen. De woningen van de Stroomversnelling worden zo goed geïsoleerd dat, als dat hier zou worden toegepast, de bewoners in de tocht zitten. En dat wil natuurlijk niemand. De luchtkanalen die bij deze woningen nodig zijn om de frisse lucht naar alle vertrekken te krijgen worden tussen de winterjas en de bestaande woning gestopt. Alsof het de voering is waar je de snoertjes van je iPhone hebt lopen. Dus geen lelijke afwerkingen, leidingen, buizen of snoeren in het zicht.”
BEWONERS Het concept is zo bedacht dat alle woningen in bewoonde toestand worden gerenoveerd. Alle bewoners kunnen dus in hun huis blijven wonen terwijl het gerenoveerd wordt. Zodra alles geïnstalleerd is zullen de bewoners een hele nieuwe comfortbeleving krijgen met hun
54
DE WINTERJAS VÓÓR DE BESTAANDE GEVEL
Nathan
Nathan project
warmte dat het opstoken van de woning veel meer energie kost dan dat je hem rustig door laat lopen.” Roelof wil hier graag ook nog op reageren: “Het afgiftesysteem blijft gehandhaafd, dit zijn de bestaande radiatoren. Weliswaar vindt er in het leidingwerk een aanpassing plaats, maar voor de rest wordt er niets aangepast. Dat is op zich wel jammer, het zou mooi zijn geweest als er een laagtemperatuur afgiftesysteem aangebracht zou worden. Dan is het afgiftesysteem ook up to date gebracht, helaas valt deze maatregel vaak buiten het beschikbare budget. Hoe lager de watertemperatuur gemaakt behoeft te worden, des te beter is het rendement van de warmtepomp. Hopelijk iets voor de volgende keer.”
SAMENWERKING “Tijdens de bouw zijn er altijd onverwachte zaken”, antwoordt Frank op de vraag hoe de samenwerking is gegaan. “Alle partijen hebben goed meegedacht tijdens deze momenten. Er is goed gecommuniceerd, snel geschakeld en kleine wijzigen werden meteen doorgevoerd. Dit was ook nodig op het moment dat de Energiemodule
De mannen aan het werk, terwijl het huis nog bewoond is
van Nathan werd geplaatst en er toch enige weestand ontstond vanuit de kant van de bewoners. Dus op dat moment was het snelle
jaar wel veel gaat veranderen. Waar we naar toe willen is dat de
schakelen erg van belang, dat hebben we met z’n allen erg goed
warmtepompen op een gegeven moment zelf aan de bel trekken
opgepakt.” “In de installatiebranche sta je nooit stil en er vindt heel
voordat er een probleem is. Op dat moment ontvangt iemand achter
veel ontwikkeling plaats”, vult Jan Willem nog aan. “Op dit moment,
zijn bureau de melding dat de warmtepomp van, laten we zeggen
met de verduurzaming in Nederland, zijn er zoveel kansen om het
mevrouw Jansen, in storing gaat komen als er niets gebeurt. Maar wat
samen goed te doen. Maar dit kan je niet alleen, dit doe je met alle
vooral van belang is, is dat de warmtepomp zelf aangeeft wat er mis
partijen samen. Ik denk dat we hiermee al een goede stap richting de
zal gaan, zodat de monteur onderweg naar mevrouw Jansen langs de
toekomst hebben gezet en ik sluit een verdere samenwerking in de
groothandel kan rijden voor dat ene bepaalde onderdeel. Zodra de
toekomst dan ook zeker niet uit.”
monteur bij mevrouw Jansen is aangekomen, krijgt hij via zijn Google glass de instructies hoe hij de bepaalde onderdelen moet vervangen.
2050 = ENERGIENEUTRAAL
Mocht er dan meer aan de hand zijn, drukt hij op de knop en staat hij
Bovenstaande beschrijft de klimaatdoelstelling die de overheid heeft
live in verbinding met het supportteam. Op deze manier heb je de
opgesteld. Dit houdt in dat de gehele gebouwde omgeving, inclusief
kennis binnen zitten en hoeven de monteurs niet alle details te
industrie en alle woningen, in 2050 energieneutraal moet zijn. De
kennen om storingen op te lossen. Er zit veel ontwikkeling aan te
Stroomversnelling is een goed begin voor de woningen van de
komen in de installatiebranche. Het is niet de vraag óf dit er gaat
woningcorporaties. Deze sociale huurwoningen zijn 30 tot 60 jaar oud
komen, maar eerder wanneer dit er gaat komen.” Elzo vult Jan Willem
en gebruiken relatief veel energie. Deze woningen zullen in één stap
verder nog aan: “Zo veel kansen en ontwikkelingen, wat hebben we
verduurzamen, wat natuurlijk een mooi begin is voor de
toch een mooi vak!” Met deze mooie woorden ziet de
Stroomversnelling. “Voor de bouwvak in 2016 zijn alle woningen in
klimaatdoelstelling een mooie toekomst tegemoet en is de kans op
Arnhem klaar”, vertelt Jan Willem. “Maar ik denk dat er over een paar
slagen weer een stukje groter geworden.
KLEIN POELHUIS INSTALLATIETECHNIEK
DURA VERMEER
LORENTZSTRAAT 12 7102 JH WINTERSWIJK TELEFOON: +31 (0)73 528 89 11 E-MAIL:
[email protected] WEBSITE: WWW.KLEINPOELHUIS.COM
STATIONSPLEIN 1 5241 GN ROSMALEN TELEFOON: +31 (0)543 56 11 00 E-MAIL:
[email protected] WEBSITE: WWW.DURAVERMEER.NL
Enervision | 23 2016
55
