3
Emotionele veiligheid Wat betekent dit?
6
Veiligheid op het web Hoe internet leerzaam én veilig kan zijn
7
Groepscursus Drie moeders delen hun ervaringen
Kop tekst 3
Elke T ipkran he basisp eft 1 van d t e5 rincip es v Opvo eden a an Positief ls the Tipkra ma. nt 3: V e ilige e stimule n rende omge ving
Nr. 3
Opvoedtips en informatie voor álle ouders > Positief Opvoeden; basisprincipe: Een veilige en stimulerende omgeving bieden, oktober 2011
www.positiefopvoeden.nl
Noord-Holland biedt hulp Tips en hulp Hoe zorg ik ervoor dat mijn tienjarige dochter niet liegt? Waarom bijt mijn zoontje andere peuters? Hoeveel zakgeld geef ik mijn dochter van acht? Als ouder word je regelmatig geconfronteerd met vragen waarop je geen antwoord weet. Met het doel ouders de juiste informatie over opvoeden te geven, worden in Noord-Holland beroepskrachten getraind in Positief Opvoeden volgens de methode Triple P. Deze beroepskrachten werken bijvoorbeeld bij het Centrum voor Jeugd en Gezin: in veel gemeenten is dit de plek waar je terecht kunt met al je vragen over opvoeden en opgroeien. Je kunt je opvoedvraag nu ook online stellen op de website van Positief Opvoeden. Daar vind je ook een overzicht van de mogelijkheden en adressen in jouw woonplaats. Aarzel niet, maar maak gebruik van deze mogelijkheden! Positief Opvoeden zal je helpen de ontwikkeling van jouw kind op een positieve manier te stimuleren.
Direct informatie of tips nodig? Adressen en telefoonnummers op pagina 8.
Positief Opvoeden werkt Voor alle ouders
> Randall
Peggy, slaapt Randall al goed en huilt hij minder? Randall is nu 6 weken oud en eerlijk gezegd vind ik het allemaal best zwaar. Ik ben de hele dag met hem bezig. Als ik hem in zijn bed wil leggen, wordt hij meteen wakker en begint hij te huilen. Als hij slaapt doet hij dat in mijn armen. Ik word er radeloos van. Daar voel ik me schuldig over omdat het zo’n lief ventje is. Mijn moeder en vriendinnen hadden mij wel tips gegeven, maar iedereen zei weer wat anders. Zo zei mijn moeder dat ik hem gewoon moest laten huilen, terwijl vriendinnen zeiden dat ik hem juist meteen moest oppakken. Gelukkig moest ik laatst naar het consultatiebureau met Randall. De verpleegkundige
vroeg hoe het ging en ik vertelde haar dat Randall weinig slaapt en vaak huilt. Ze vroeg me of ik wat tips wilde. Dat wilde ik heel graag!
ik Randall wakker in z’n bedje legde of dat hij bijvoorbeeld in mijn armen in slaap viel. Door alles zo precies aan haar te vertellen, zag ik ineens wat ik deed.
De verpleegkundige vroeg hoe mijn dag met Randall eruit zag. Ook vroeg ze mij of
Op pagina 3 kan je verder lezen hoe Peggy ervoor zorgt dat Randall minder huilt.
Welke normen en waarden je jouw kind wil bijbrengen, is voor elke ouder anders. Maar hoe je gedrag van kinderen het beste kunt sturen, is uitgebreid onderzocht. Dit onderzoek en praktijkervaring laat zien dat Positief Opvoeden met Triple P, kinderen de beste kansen geeft om zich goed te ontwikkelen. Bewezen is dat kinderen die positief worden opgevoed, zich prettig voelen en weinig risico lopen op het ontwikkelen van gedragsproblemen. Ouders die positief opvoeden vinden het ouderschap plezieriger. Ze hebben volop tijd en energie om te genieten van hun kinderen. Positief Opvoeden werkt!
Wat is Triple P? Kijk op pagina 8.
2 Veilige en stimulerende omgeving
80%
391
100 kinderen
van de kinderen wordt van buitenspelen vrolijk en blij.
is het aantal voetbal-
per dag van 0 t/m 4 jaar raken zo ernstig gewond in of om
verenigingen in de provincie.
het huis dat ze medisch behandeld moeten worden.
(Bron: www.jantjebeton.nl)
(Bron: www.voetbalgids.nl)
(Bron: www.veiligheid.nl)
‘Kinderen die leuke dingen te doen hebben, gedragen zich goed’ Als kinderen gezellig spelen, ontwikkelen zij zich en kunnen ouders meer genieten en ontspannen. Maar hoe bereik je dat? Sonja Molenaar en Marije van Pel zijn opvoedadviseurs in het Centrum voor Jeugd en Gezin in Haarlemmermeer. Volgens Sonja en Marije hebben ouders zelf veel mogelijkheden om kinderen een stimulerende omgeving te bieden. In het opvoedspreekuur helpen zij ouders om deze mogelijkheden te ontdekken.
Wat is een veilige en stimulerende omgeving voor een kind?
Hoe kan je voor een stimulerende omgeving zorgen?
‘In een veilige en stimulerende omgeving kunnen kinderen spelen zonder zich pijn te doen en worden ze uitgedaagd tot ontwikkeling. Denk maar aan een baby die met zijn rammelaar speelt en zo geluiden en bewegingen leert maken. Of een ouder kind dat met Lego zijn ruimtelijk inzicht ontwikkelt.’
‘Geef je kind speelmateriaal dat past bij zijn leeftijd. Zorg dat je kind voldoende speelgoed heeft, maar geef hem ook niet teveel. Ook met teveel speelgoed kan een kind zich gaan vervelen omdat hij niet meer weet wat hij moet kiezen. Kies er dan voor om een deel even op te bergen. Door het speelgoed regelmatig te wisselen, blijft je kind er in geinteresseerd. Speelgoed hoeft trouwens niet altijd nieuw en duur te zijn, wees daar creatief mee. Peuters vinden het bijvoorbeeld ook prachtig om met gebruiksvoorwerpen te spelen, zoals een plastic bak en een pollepel, of een paar lege wc-rollen.’
‘Om een veilige omgeving te maken, kun je als ouder eens vanuit de positie van je kind de kamer bekijken. Kruip maar eens op handen en voeten door de kamer, je ziet dan snel welke spullen je beter weg kunt halen, maar ook welke spullen je juist dichter bij moet zetten, zodat je kind er mee kan spelen.’ ‘Kinderen die kunnen ontdekken en leuke dingen beleven, zullen minder snel ongewenst gedrag vertonen. Dan kun je als ouder ook meer ontspannen.’
Hoe help je als opvoedadviseur de ouders hierbij? ‘Ouders vertellen bijvoorbeeld dat hun kind steeds op een negatieve manier aandacht vraagt tijdens het koken, of als er bezoek is. Samen met de ouders kijken we naar de
situatie waarin het kind het ongewenste gedrag vertoont. Wat gebeurde er vóór dit gedrag? Wat was de aanleiding? Als we de situatie helder hebben, vragen we de ouders welk gedrag ze wél willen zien en welke ideeën ze hebben om het ongewenste gedrag te voorkomen. Dan praten we ook over het belang van een veilige en stimulerende omgeving.’ ‘Ouders kunnen heel goed zelf bedenken hoe zij de situatie willen verbeteren, want zij kennen hun kind het beste. We maken met de ouders een stappenplan dat past bij het gezin. Want elke ouder heeft zijn eigen manier van opvoeden.’
Welk advies geef je aan ouders? ‘Veel ouders merken dat ze weinig aandacht geven aan het kind zolang het gezellig aan het spelen is. Ze reageren pas als het mis gaat. Zij maken dan een plan om hun kind te prijzen als het goed aan het spelen is. Door
Sonja Molenaar en Marije van Pel
positieve aandacht te geven op het moment dat een kind lekker speelt, zal een kind dit vaker en langer doen.’ ‘Kinderen kunnen het fijn vinden om samen met jou te starten met het spelen. Soms komt je kind tijdens het spelen met een vraag. Je kunt zo’n moment als ouder gebruiken om je kind iets te leren. Meerdere korte momenten van positieve aandacht werken vaak beter dan één keer een half uur. Na zo’n momentje kan je kind weer een tijdje alleen verder spelen.’
Wat is volgens jullie de ideale stimulerende omgeving? ‘Dat is een plek waar je kind veilig is én waar hij nieuwe dingen kan ontdekken. Een plek Claire Vos waar je kind lekker kan spelen en waar je als ouder volop complimenten kan geven. Dat maakt het voor je zelf ook veel leuker!’
TopTip Verhaaltjes vertellen en samen lezen Een verhaal vertellen! Gewoon iets dat je hebt meegemaakt, bijvoorbeeld toen jij net zo oud was als je kind nu is, dat vindt je kind heerlijk! Maar ook voorlezen; kinderen van 12 of 13 jaar vinden het ook nog fijn om voorgelezen te worden.
Veilige en stimulerende omgeving 3
Tips & Hulp Veilige en stimulerende omgeving Om nieuwe vaardigheden te leren en zich verder te ontwikkelen hebben kinderen een veilige omgeving nodig. Een stimulerende omgeving prikkelt de nieuwsgierigheid van kinderen en stimuleert de communicatieve en intellectuele ontwikkeling. Tips voor een veilige en stimulerende omgeving: Tip 1 Leer je kind verkeersregels Tot de leeftijd van 9 jaar heeft je kind zijn vaardigheden om veilig deel te nemen aan het verkeer nog onvoldoende ontwikkeld. Snelheid en afstand zijn moeilijk in te schatten en je kind kan zich nog maar kort concenteren. Zoek de veiligste route naar school en zorg voor toezicht op de heenen terugweg. Begin met je kind de basisregels voor verkeersveiligheid te leren. Stimuleer je kind ook om zelf goed uit te kijken, te luisteren en na te denken in het verkeer.
Tip 2 Maak je huis kindvriendelijk Maak je huis kindvriendelijk door gevaarlijke dingen op te bergen buiten het bereik van je kind. Zet kindveilige sloten op laden en kasten en installeer hekjes zodat gevaarlijke ruimtes niet toegankelijk zijn voor je kind. Deze veiligheidsmaatregelen kun je weer afbouwen als je kind ouder wordt. In een veilige omgeving kun je zelf als ouder meer ontspannen zijn terwijl je kind op onderzoek
uitgaat. Je hoeft minder bang te zijn dat je kind zich pijn doet of iets kapotmaakt.
Tip 3 Persoonlijke veiligheid Leer je kind dat het gevaarlijk kan zijn om met vreemden te praten. Vertel je kind dat hij nooit met iemand moet meegaan of iets van iemand mag aannemen die hij niet kent. Bespreek wat je kind kan doen als hij zich niet veilig voelt, bijvoorbeeld wanneer iemand hem iets wil laten doen waarbij hij zich niet prettig voelt. Bespreek wie betrouwbare personen zijn om dingen aan te vertellen, een vertrouwd familielid, buurvrouw, leerkracht of vriend(in).
goed of andere interessante dingen. Bereid een dergelijke situatie voor door speelgoed of interessante dingen voor je kind mee te nemen. Potloden, papier, kleurplaten en kwartet. Laat je kind (mee)beslissen wat jullie meenemen. Kinderen vinden activiteiten waarbij ze actief betrokken zijn het leukst. Bovendien ontdekken ze in een boeiende omgeving meer dingen om over te praten of aan volwassenen te vragen, ze leren er dus ook veel van.
Tip 5 Stimuleer groeps- of teamactiviteiten
Tip 4 Zorg voor een interessante speelomgeving
Bij teamactiviteiten leren kinderen te fuctioneren binnen een groep, sportief te zijn, met anderen om te gaan, hun beurt af te wachten, samen te werken met andere kinderen en hun motoriek te verbeteren.
Veel ouders ontdekken al vroeg dat kinderen vaak lastig zijn als ze niets te doen hebben. Als ze bijvoorbeeld op bezoek gaan bij opa en oma die een huis vol breekbare spulletjes op lage tafeltjes hebben, maar geen speel-
Zorg er wel voor dat kinderen niet op teveel clubjes zitten, twee of drie is meer dan genoeg. Kinderen moeten ook de kans krijgen zich thuis te ontspannen.
Vervolg pagina 1
PEGGY’S DAGINDELING Mijn oude dagindeling Zodra Randall ’s ochtends wakker werd, ging ik naar hem toe. Ik nam hem op mijn arm en wachtte tot hij ging huilen voor een voeding. Hij viel dan meestal aan de borst in slaap en dan probeerde ik hem in z’n bedje te leggen. Hij werd dan meteen weer wakker en dan droeg ik hem maar weer bij me. Dat ging de hele dag zo door. In de middag was Randall te moe om goed te drinken en viel al na een paar minuten in slaap. Na 20 minuten werd hij dan weer wakker en dan gaf ik hem maar weer de borst. Zo kreeg hij op het eind van de dag nooit een volledige voeding en was ik heel vaak aan het voeden.
Mijn nieuwe dagindeling Ik heb geleerd dat het belangrijk is om een vast ritme te hebben. Zodra Randall wakker wordt geef ik hem een voeding. Daarna speel ik met hem. Omdat hij nog zo klein is, bestaat het spelen vooral uit knuffelen, kletsen, gekke gezichten trekken, samen lachen, enzovoorts. Ik heb ook geleerd goed te kijken naar hoe Randall laat zien dat hij moe is. Hij kijkt dan weg, gaat gapen
of hij gaat in z’n ogen wrijven. Je moet echt leren kijken naar dit soort signalen. Zodra je erop let valt het meteen op. Het spelen duurt maar een minuut of vijf. Soms klets ik met hem tijdens het verschonen van de luier, aai hem en dan is hij alweer moe. Ik leg hem dan wakker in zijn bedje. Soms protesteert hij nog een beetje en daarna valt hij al snel in slaap. Als hij slaapt neem ik eerst altijd even tijd voor mezelf. Ik ga iets doen wat ik leuk vind en daarna pas doe ik de dingen die moeten gebeuren. Door het vaste ritme wordt de wereld voor Randall voorspelbaar en duidelijk. Dat geeft hem een veilig gevoel, waardoor hij rustiger is en minder huilt. Als ouder ben je er om een veilige omgeving voor je kind te creëren, zodat je kind zich zorgeloos kan ontwikkelen.
Peggy, moeder van Randall >
Emotionele veiligheid Een veilige omgeving is ook een omgeving waarin kinderen zich gewaardeerd en geborgen voelen. Een plek waar je erbij hoort, waar je jezelf kunt zijn en waar aandacht is voor jouw verhalen en verdrietjes. Dat is belangrijk thuis in het gezin maar ook de school moet een veilige plek zijn voor kinderen. Behalve veiligheid hebben kinderen ook uitdagingen nodig om zich goed te ontwikkelen. Het is belangrijk dat kinderen kunnen opgroeien in een stimulerende omgeving waarin wat te beleven en te onderzoeken valt. Zo kunnen ze nieuwe ervaringen opdoen en hun vaardigheden ontwikkelen. Een huis met interessante dingen om te doen, stimuleert de nieuwsgierigheid van kinderen en bevordert hun taal- en verstandelijke ontwikkeling. Kinderen die lekker spelen en actief bezig zijn, vervelen zich niet en lopen minder kans om ongewenst gedrag te vertonen of lastig te zijn in de ogen van ouders.
TopTip Ruimte om te spelen In een stimulerende omgeving durven kinderen vrijuit te spelen. Is er ruimte voor kinderen om te spelen? De vloer moet letterlijk vrij zijn om met speelgoed te spelen. Kinderen spelen bij voorkeur dicht bij hun ouders. Maak de woonkamer en/of een stukje keukenvloer vrij (voor een bepaalde periode) zodat je kind daar kan spelen.
4 Over ouders
Speeltuinen & speel-o-theken In de provincie Noord Holland zijn veel speeltuinen en speel-o-theken. Hieronder staan een paar suggesties. Kijk voor alle speel-o-theken op www.speelotheken.nl. Adressen van grote speeltuinen staan vaak op de website van je gemeente.
Haarlemmermeer Speel-o-theek De Blokkendoos Lutulistraat 140, Hoofddorp Speeltuin Badhoevedorp Uiverstraat 42a, Badhoevedorp Speeltuin Zwanenburg Plantsoenlaan 6, Zwanenburg Amstelland Speel-o-theek Aalsmeer J P Thijsselaan 10, Aalsmeer Speellandschap Het Egeltjesbos Irislaan/Rozenlaan, De Kwakel Midden Kennemerland/IJmond Speel-o-theek Mama Mia Vestingplein 58, Velserbroek Speeltuin Kindervreugd Huiderlaan 7, Beverwijk Speeltuin de Veilige Haven Heerenduinweg 6a, IJmuiden Kop van Noord Holland Speel-o-theek ’t Stokpaardje Vogelzand 4104, Julianadorp Speel-o-theek ’t Pakhuis Crocusstraat 64a, Den Helder Speeltuinvereniging Helders Buurt Heldersestraat 12, Hippolytushoef West Friesland Speel-o-theek De Dobbelsteen Stationslaan 2, Bovenkarspel Speeltuin Speelhorn Holenweg 14H, Hoorn Speeltuin Kindervreugde Wagenaarstraat, Enkhuizen Noord Kennemerland Speel-o-theek Overdie Arcadialaan 250, Alkmaar Speel-o-theek ’t Stationnetje Graanmolen 4, Heerhugowaard Speeltuin ’t Span Tirolstraat 112a, Alkmaar Speeltuin Ons Kinder Belang Munnikenweg 88, Alkmaar Gooi en Vechtstreek Speel-o-theek ‘t Gooi Plein 2000 1, Huizen Speeltuin de Zoutkeet Zoutmanlaan 3, Hilversum Speeltuin Ons Genoegen Smeekweg 104, Laren Speelpark Oud Valkeveen Oud Huizerweg 2, Naarden Indoor Speelparadijs Zanderijweg 10-12, Bussum
Vrij en vrolijk spelen in de speeltuin! Een zonnige middag in de speeltuin, het is nog vroeg. Er zit een meisje op de draaimolen, een ander kindje speelt in de zandbak. De speeltuinwacht is al aanwezig en wacht op wat nog komen gaat. In de buurtspeeltuin Ons Kinder Belang (OKB) hebben ze geen reclame nodig: er zijn 1000 gezinnen lid van de vereniging. Op drukke dagen spelen er soms wel 500 kinderen in de grootste speeltuin van Alkmaar. Frans de Nobel en Jeroen Bakker zijn 2 van de 75 vrijwilligers van de OKB. Frans is voorzitter en Jeroen is coördinator van de speeltuinwachten. Beide vertellen enthousiast over hun werk. Jeroen: ‘In de speeltuin kunnen kinderen onder toezicht vrij en vrolijk spelen. De speeltuin heeft veel toestellen en bouwmogelijkheden. De kinderen moeten alles zelf doen; hier geen elektronica!’
Goed opletten In de speeltuin is veiligheid heel belangrijk. OKB werkt daarom met speeltuinwachten die
toezicht houden. Zij ontvangen de kinderen en de ouders, ze plakken een pleister als dat nodig is en verkopen snoep en drankjes. Alle vrijwilligers zijn op de hoogte van de basisbeginselen van EHBO. Er is een protocol op het gebied van voorkomen van seksueel misbruik. Daarbij willen de speeltuinwachten samenwerken met de ouders: zij kunnen het doorgeven als hen iets bijzonders opvalt. De speeltuinwachten letten ook goed op of er toestellen kapot zijn. Het bestuur zorgt dan dat het nodige onderhoud wordt uitgevoerd.
Ontmoetingsplaats ‘We zijn geen kinderopvang,’ legt Frans uit, ‘ouders zijn zelf verantwoordelijk voor het toezicht op hun kinderen. Met zoveel bezoek kunnen de speeltuinwachten niet op alle kinderen individueel letten. Kinderen kunnen hier ’s morgens en ‘s middags terecht, maar tussen de middag zijn we dicht.’ Doordat er zoveel ouders aanwezig zijn, wordt de speeltuin ook echt een ontmoetingsplaats voor hen. Jeroen: ‘Alle leeftijden en culturen lopen hier zonder problemen door elkaar.’
sociale functie: kinderen leren hier om samen te spelen. ‘Bij hele kleintjes,’ zegt Frans, ‘zie je dat ouders mee spelen en zich mee verplaatsen door de tuin.’ ‘Natuurlijk is er ook wel eens een ruzietje. We proberen de grotere kinderen Nick Bakker dan te stimuleren om de kleinere kinderen mee te nemen in hun spel. Dan zie je zo’n kind letterlijk groeien en heeft iedereen weer plezier’. ‘Wat we ook zien’, zegt Jeroen, ‘is dat kinderen die in hun ontwikkeling wat ‘achter’ zijn, in de speeltuin soms helemaal los komen.’ In de buurtspeeltuin OKB zie je kinderen groter groeien. De kinderen hebben plezier en ouders en vrijwilligers genieten met hen mee!
Frans de Nobel en Jeroen Bakker
Groter groeien De speeltuin heeft veel verschillende functies: het is een speel- en ontdekplek voor kinderen van 0-12 jaar. De speeltuin heeft ook een
Gezellig en leerzaam binnenspelen Zelfstandig spelen kun je stimuleren door kinderen bezigheden aan te bieden die ze boeiend of leuk vinden. Een omgeving die veilig is en kinderen allerlei interessante dingen biedt om te doen of te onderzoeken, stimuleert de ontwikkeling van je kind en zorgt ervoor dat je kind actief bezig is en zich niet verveelt. Zorg voor voldoende speelgoed en bezigheden. Dat hoeft echt niet altijd duur te zijn. Hieronder vind je enkele tips ter inspiratie.
Top Tips Knutselen
Warm-koud spel
Via internet, thuis of op de computer in de bibliotheek, vind je diverse internetpagina’s die je helpen leuke knutselactiviteiten te bedenken, zoals www.speelzolder.nl,www.kinderpleinen.nl of www.knutselpagina.nl. Leg voordat je gaat knutselen een plastic tafellaken op tafel en doe de kinderen een schortje aan (kan een oud overhemd van papa zijn).
Warm-koud: verstop iets in de kamer en ondersteun het kind het ding te vinden door warm te zeggen als het kind in de goede richting kijkt/gaat. Koud roep je als het kind de verkeerde kant op kijkt/gaat.
Fantasiespel Fantasiespel stimuleert een bredere ontwikkeling en is belangrijk voor een kind om de wereld om zich heen te leren kennen en te begrijpen. Fantasiespel is bijvoorbeeld spelen met blokken, poppen, vadertje/moedertje, maar ook met dagelijkse dingen in huis. Een voorbeeld van een fantasiespel is dat een pan, het bad voor de pop is en een grote doos een boot is om mee te varen… Het naspelen van een bijzondere of alledaagse situatie helpt een kind een bepaalde gebeurtenis te verwerken. Wij doen dat door er over na te denken of te praten. Kinderen doen dat door het na te spelen.
Over ouders 5 TIJD VOOR JEZELF TIPS Wat
Wanneer
Waar
Kosten
Beeld en Geluid
di t/m zo,
Sumatralaan 45,
Kinderen t/m 5
10:00-17:30 uur
Hilversum
gratis Kinderen €8,Volwassenen €14,-
Bij Beeld en Geluid in Hilversum kun je zelf in de huid van televisiepresentator kruipen, zelf het journaal samenstellen en presenteren of optreden op het Toppop podium. Informatie: www.portal.beeldengeluid.nl. Bezoekerscentrum
Alle dagen
Natuurmonumenten
Buitenplaats
Gratis
Boekesteyn
Stappenplan ‘op bezoek gaan’ Met je kinderen ergens op bezoek gaan kan leuk zijn maar het gaat niet altijd goed. Als er voor hen niet veel te beleven valt, kunnen ze lastig zijn en kan jij niet praten met de andere volwassenen. Je kunt veel problemen voorkomen door van tevoren te bedenken wat je doet in situaties die voor je kind saai kunnen zijn. Met een stappenplan bedenk je vooraf oplossingen voor deze problemen.
Noordereinde 54B, ’s-Graveland
Het bezoekerscentrum organiseert het hele jaar activiteiten voor jong en oud. Ook leuk voor kinderen: speurtochten, verjaardagsfeestjes en de speeltuin. Informatie: www.natuurmonumenten.nl/bcgooienvechtstreek. Theatervoorstellin-
Speeltijden:
Het Elcker theater,
Bussum
gen voor kinderen
zie website
Lange Heul 149-G,
Zie website
en volwassenen
verschillend
Kijk op de website voor de actuele agenda, www.elckertheater.nl. Pannenkoeken
iedere zaterdag tot
Jeugdland
bakken
13:00 uur
Hoofddorp
Gratis
Oktober
Historisch Museum
Gratis toegang
Haarlemmermeer
voor kinderen
Tijdens de kindermaand worden er allemaal leuke activiteiten speciaal voor kinderen georganiseerd. Informatie: www.historisch-museum-haarlemmermeer.nl. Jutters mu-Zee-um
woe 13:30-16:00
(gebouw Rotonde),
uur, za-zo 12:00-
Zandvoort
STAPPENPLAN Stap 1: Beschrijf de lastige situatie
Voor meer informatie en andere activiteiten kijk op www.jeugdland.net. Kindermaand
Het principe van dit stappenplan is dat je kind weet wat er gaat gebeuren en dat hij iets te doen heeft zodat hij zich niet gaat vervelen en anderen gaat storen. Het is ook belangrijk om, voordat je bijvoorbeeld op familiebezoek gaat, dit stappenplan met je kind te bespreken en op onderdelen ervan te oefenen. Vooraf dingen oefenen lijkt misschien raar, maar leer je kind wat er van hem/haar verwacht wordt. Geef hem/haar vertrouwen voor het echte bezoek.
Gratis
Bijvoorbeeld: Op (familie)bezoek gaan. Milan (3 jaar) trekt mijn aandacht door te huilen om niets. Hij gaat steeds bij me op schoot zitten of trekt alle kasten open en haalt alles eruit wat niet mag. Ik zeg de hele tijd ‘nee’ en ‘niet aankomen’. Ik kom niet toe aan een gezellig gesprek.
16:00 uur Strandweg 2
De hele dag over het strand slenteren op zoek naar de meest fantastische schatten, zou er een mooier beroep bestaan? Informatie: www.juttersmuseum.nl. Landelijke
10-17 oktober
Heel Nederland
Gratis
Opvoedweek Vele activiteiten voor ouders en kinderen. Kijk op de plaatselijke Centrum voor Jeugd en
Stap 2: Wanneer, waar en met wie ga je oefenen? Bijvoorbeeld: • Op zondagochtend 10 minuten op bezoek bij de buurvrouw • De buurvrouw weet dat ik samen met Milan kom om te oefenen
Gezin site. Kijk bijvoorbeeld op www.cjgijmond.nl, www.cjghaarlem.nl, www.cjgbloemendaal.nl en www.cjgheemstede.nl.
Stap 3: Beschrijf je voorbereiding Bijvoorbeeld: • Ik ga met Milan op bezoek op een moment van de dag dat hij nog niet zo moe is • Milan kiest zelf speelgoed uit dat hij mee wil nemen • Ik stop nog wat extra speelgoed in de tas waarvan ik weet dat hij daar ook graag mee speelt zoals een kleurplaat, potloden/stiften, een plaatjes/leesboek en zijn knuffel voor als hij toch moe wordt • Ik neem een klein tussendoortje of wat te drinken mee voor Milan • Ik spreek met het bezoek af dat ik niet langer dan een uur blijf • Ik bespreek vooraf de regels met Milan
Stap 4: Bepaal de regels Bijvoorbeeld: • Als volwassenen praten, is Milan stil • Als Milan iets wil vragen, zegt hij rustig mijn naam en wacht op mijn reactie • Op de bank mag je zitten (en niet springen) • Milan speelt alleen met z’n eigen speelgoed en niet met de glazen beeldjes van oma
Stap 5: Kies boeiende activiteiten Bijvoorbeeld: • Milan speelt met zijn eigen speelgoed • Milan maakt een mooie tekening voor oma • Milan mag zelf ook wat vertellen • Milan mag koekjes uitdelen
Stap 6: Beschrijf beloningen voor goed gedrag Bijvoorbeeld: • Regelmatig prijzen als hij zelf speelt • Hem prijzen als hij mijn naam zegt en rustig wacht • Na een half uur iets lekkers geven • Na het bezoek met mij naar de speeltuin
Stap 7: Beschrijf de consequenties die volgen bij ongewenst gedrag Bijvoorbeeld: • Duidelijke en directe instructie om te stoppen met het ongewenste gedrag en in plaats daarvan te zeggen wat hij wel moet doen (‘Milan blijf van het theekopje van mama af, ga maar een mooie tekening maken’) • Negeren (ook niet aankijken) als hij mij onderbreekt in het gesprek door ‘mama, mama’ te roepen • Geen beloning aan het eind geven
Stap 8: Bespreek de oefensessie en ook het echte (familie)bezoek na met je kind: wat ging goed, wat kan volgende keer beter? Bijvoorbeeld: • ‘Milan, je ging lief met je auto’s spelen’ • ‘Milan, volgende keer moet je wachten als je mijn naam hebt gezegd en niet steeds ‘mama, mama’ door het gesprek heen roepen’
6 Over kinderen
Mijn opvoeding met een bijzonder kind
Samen doen
Er staan twee bakken in Okke’s kamer. Één bak met Duplo en de andere bak met ballen. De bakken worden door Okke omgekeerd en daarna weer één voor één gevuld. Niet één keer maar wel twintig keer. Dit spelletje verveelt nooit. Okke is zeven jaar en heeft het Syndroom van Down en een vorm van autisme. Veel tijd en geduld Structuur, herkenning en regelmaat is het enige wat Okke accepteert. ‘Okke zal zelf niet iets nieuws ondernemen. De ballen in een bak gooien in plaats van door de kamer is een enorme vooruitgang. Maar het heeft wel heel veel tijd en geduld gekost om dit te bereiken’, aldus Monique. Monique en Hans vormen met Okke en hun zesjarige dochter Wietse een trots gezin.
Pizza’s met gezichtjes maken is leuk om samen te doen.
Bereidingswijze:
1. Verwarm de oven voor op 200 ºC (heteluchtoven), 215 ºC (elektrische oven) of stand 5 (gasoven). 2. Bereid de pizzabodem volgens de algemene bereidingswijze op de verpakking. 3. Snij de paprika’s in reepjes en de champignon in plakjes. 4. Halveer de kerstomaatjes en snij één augurk doormidden en één in plakjes. 5. Bestrijk de pizzabodem met de tomatensaus. 6. Leg op de pizza twee plakken kaas. 7. Maak tot slot een vrolijke gezichtje op de plakken kaas. 8. Zet de pizza 20-30 minuten in de oven.
Buon Appetito!
‘Okke zal zelf niet iets nieuws ondernemen’ Dit houdt niet in dat je hem helemaal niet in de gaten moet houden. Omdat Okke een vrij hoge pijngrens heeft kan het voorkomen dat hij dingen doet of ontdekt (bijvoorbeeld het gasfornuis waar hij dan net bij kan), waarvan een ander kind van nature aanvoelt dat dit niet goed is.
Aandacht verleggen ‘Okke vraagt met een verstandelijk niveau van een tweejarige van ons wel veel aandacht. Zoveel aandacht zelfs dat het wel eens ten kosten van Wietse zou kunnen gaan. We proberen daarom steeds meer de aandacht te verleggen naar Wietse. Want alles wordt
steeds op Okke’s dagindeling afgestemd. Zo hebben we pas besloten dat we af en toe op vakantie gaan of iets leuks doen zonder Okke. We kunnen dan al onze aandacht op Wietse richten. ’Okke zal als hij “volwassen” is, net zoals alle andere kinderen, uit huis gaan. Hiervoor zijn speciale gezinsvervangende tehuizen waar lotgenoten en begeleiders bij elkaar wonen. Okke komt dan in een nieuwe veilige omgeving. ‘We zijn benieuwd hoe we de enorme leegte die dan ontstaat, gaan opvullen.’
Op internet kan je kind veel leren en veel plezier beleven. Maar internet kent ook gevaren.Tik Teletubbies in op YouTube en je kunt verschrikkelijke dingen tegenkomen. Hyves.nl is een gezellige plek, maar je kunt er ook gepest worden of vervelende onbekenden tegenkomen. Hoe laat jij je kind veilig surfen? En hoe verwijs je ze naar goede plekken op internet?
Wat heb je nodig:
350 gr. tomatensaus met basilicum 1 pak pizza compleet 2 dl. water 2 augurken 4 plakken jong belegen kaas 2 kerstomaatjes 1 champignon ¼ groene paprika ¼ rode paprika ¼ gele paprika
Okke, 7 jaar
‘We hoeven niet bang te zijn dat Okke kasten opentrekt of vanzelf kattenkwaad gaat uithalen want daar heeft hij geen behoefte aan. De DVD van Winnie de Poeh wordt namelijk met alle plezier twintig keer achter elkaar bekeken zonder dat hij van zijn plek komt.’
Veiligheid op het web
Kinderpizza
• • • • • • • • • •
Maatregelen
Wat leert een kind van internet?
Internetopvoeding
Internet biedt voor kinderen en ouders een schat aan informatie. Is je kind leergierig, dan kan het echt zijn hart ophalen! Natuurlijk zijn er vele spelletjes die je alleen of samen kunt doen, en die vaak ook stimulerend zijn voor de ontwikkeling: spelenderwijs leert een kind omgaan met getallen en oefent het zijn fijne motoriek.
Denk je dat je kind digitaal gepest wordt? Veel informatie over ‘het nieuwe pesten’ vind je op www.mijnkindonline.nl. Op deze website zijn tips te vinden over ‘internet opvoeding’. Niet alleen over hoe je veilig kunt surfen maar ook over hoe je als ouder het beste kunt halen uit YouTube, Hyves en spelletjessites voor je kinderen.
Kijkwijzer op internet
Op www.mediaopvoeding.nl kun je informatie naar onderwerp of naar leeftijdsgroep
De gratis kinderbrowser MyBee, voor kinderen vanaf drie jaar, is een soort Kijkwijzer op internet. MyBee houdt niet alleen schadelijke sites tegen maar leidt kinderen ook naar geschikte inhoud die past bij hun leeftijd. Is je kind bijvoorbeeld vijf, dan ziet het sites die leuk zijn voor kinderen van vijf jaar. Mybee kun je downloaden op www.mybee.nl.
Weet wat ze doen Naast deze kinderbrowser bestaan er ook reguliere browsers met mogelijkheden om de websites die je kind bezoekt te begrenzen. Klik in Internet Explorer bijvoorbeeld eens op ‘Extra’, ‘Internetopties’ en dan ‘Inhoud’. Er zijn ook programma’s die linkdumpsites (websitenamen met tikfouten zoals bijvoorbeeld bij www.nikkalodeon. nl) kunnen blokkeren. Deze linkdumpjes zouden kunnen doorverwijzen naar onder andere seks of goksites.
vinden. Wil je je kind slechts een beperkte tijd op internet laten? Mijn Kind Online biedt het gratis timerprogramma TimeSlot op www.mijnkindonline.nl/timeslot. Kinderen zijn maar tot op zekere hoogte beschermd op het web. Zorg dat de computer in de woonkamer komt zodat je ze in de gaten kunt houden tijdens het computeren. Leer je kind tenslotte dat hij jou waarschuwt als hij op een foute site terecht komt.
Over ouders 7
‘Ik doe het eigenlijk helemaal niet zo slecht als moeder’ Opvoeden kan soms best pittig zijn. Dit vinden Marty, Ilse en Moniek ook, drie moeders met veel vragen over hoe ze de opvoeding makkelijker kunnen maken. Ze hebben deelgenomen aan de cursus Positief Opvoeden en ze vonden het heel leuk. Ilse (zoon, 2 jaar): ‘Ik ben altijd geïnteresseerd in de opvoeding. Ook merkte ik dat ik soms emotioneel reageerde op mijn zoontje. Daar wilde ik iets aan doen.’ Moniek (dochter, 2 jaar): ‘Ik merk dat opvoeden pittig kan zijn en wilde in een cursus tips krijgen wat ik zelf kan doen om met moeilijke situaties om te gaan.’ Marty (zoon, 4 jaar): ‘Ik was niet zo blij met de driftbuien van mijn zoon. In de cursus wilde ik leren hoe ik mijn zoon kan helpen bij zijn driftbuien.’
Herkenning en directe resultaten
Gratis groepscursus Hoe gaat het in z’n werk? De cursus bestaat uit vier wekelijkse bijeenkomsten, waarin je de volgende dingen leert: opvoedingsvaardigheden, hoe je de ontwikkeling van je kind kunt stimuleren, hoe om te gaan met probleemgedrag van je kind en handvatten die je in bijna elke situatie kunt gebruiken. De groep bestaat uit maximaal 10 tot 12 deelnemers. De cursus Positief Opvoeden is voor ouders met één of meerdere kinderen in de leeftijd tot 12 jaar. In veel plaatsen wordt de cursus Positief Opvoeden al aangeboden. In andere plaatsen worden lezingen gegeven of starten de cursussen binnenkort. Kijk voor een actueel overzicht in jouw buurt op www.positiefopvoeden.nl/ agendaennieuws.
Ilse: ‘Het was heel leuk om herkenning te vinden bij andere ouders.’ Marty en Moniek vonden het fijn om te zien dat andere ouders tegen dezelfde problemen aanlopen als zij. ‘Ik doe het eigenlijk helemaal niet zo slecht!’, zeiden ze in koor. Tijdens de cursus hebben ze onder andere geleerd hoe je ervoor zorgt dat je kind naar je luistert. En wat je moet doen als je kind niet doet wat jij vraagt. Marty: ‘Veel dingen deed ik al, maar nog niet goed genoeg. Ik heb geleerd dat ik mijn zoon directer moet aanspreken. Als hij dan niet luistert, volgt er een logische consequentie. Op die manier leert mijn zoon te luisteren.’ Moniek merkte dat als ze ergens heen gaat, ze van tevoren goed moet bedenken of haar dochtertje daar iets leuks kan doen en of het er wel veilig is. Moniek: ‘Toen ik op bezoek ging bij een vriend met allemaal dure spullen in huis, merkte ik dat ik de hele tijd mijn dochtertje in de gaten moest houden. Daardoor was ik niet rustig en kon ik niet gezellig kletsen.’ ‘Door van saaie activiteiten, leuke activiteiten te maken, voorkom je dat je kind zich gaat vervelen of misdragen. Zo houd je het gezellig met elkaar. Als ik naar de supermarkt ga, zorg ik dat mijn dochtertje mij kan helpen. Samen zoeken we bij de weegschaal het plaatje van de tomaat, wegen deze af, en plakken de
Wat vind jij? Hoe kijken andere ouders tegen een situatie aan en welke oplossingen gebruiken zij? Elk nummer vragen wij naar hun ervaringen. Deze keer staat de vraag centraal:
‘Hoe zorg jij dat je kind niet vervelend doet tijdens saaie momenten?’
Sander, 28 jaar zoon Daan 3 jaar Als we ergens zijn en ik merk dat Daan zich begint te vervelen dan ga ik altijd liedjes met hem zingen. Dat vind hij prachtig! Samen ‘Klap eens in je handjes’ en gewoon vrolijk zijn, dan is er niks aan de hand. Vooral heel blij zijn samen.
Derya, 27 jaar dochter Ezlem 2 jaar Ezlem is vier dagen in de week op de crèche en weet zich tijdens saaie momenten thuis en buitenshuis eigenlijk altijd goed te gedragen. Mocht het zich een keer voordoen dat ze zich niet gedraagt dan waarschuw ik één keer, door haar bij haar handen te pakken en duidelijk te zeggen dat ze zich moet gedragen.
sticker op het zakje. Boodschappen doen wordt dan ineens leuk en ook nog leerzaam voor je kind!’, vertelt Moniek.
Als ouders zijn wij door de opvoedcursus ook nader tot elkaar gekomen. Op de DVD Positief Opvoeden zagen de moeders tijdens de cursus duidelijke voorbeelden van Positief Opvoeden. Marty vond de DVD heel prettig en met herkenbare situaties. Marty: ‘De DVD heb ik mee naar huis genomen en met mijn vriend bekeken. Daarna hebben we erover gepraat. We zitten nu meer op een lijn en vormen een team. Dat is prettig voor onze zoon.’
Meestal werkt dat heel goed. Zo niet dan is de consequentie voor haar, bijv. geen koekje bij de thee en die krijgt ze dan ook echt niet!
Patricia, 39 jaar dochter Ziggy, 15 maanden Ziggy is een heel makkelijk kind en een dergelijke situatie is nog niet voorgekomen bij ons. Ik vind dat Ziggy zichzelf moet leren vermaken, dus laat haar vaak haar eigen gang gaan. Speeltje in de hand en lekker aan de wandel. Zelf de wereld ontdekken. Ik kijk natuurlijk altijd wel toe hoe ‘t gaat!
Mariëlle, 31 jaar zoon Wesley 7 jaar en zoon Gino 6 maanden Wesley is heel rustig en vindt een autorit
Marty, Ilse en Moniek zijn enthousiast en vertellen dit ook aan andere moeders. Ze hebben geleerd hoe ze beter met hun kind kunnen omgaan waardoor ze meer van het opvoeden kunnen genieten.
TopTip Kleurplaten Op diverse internetpagina’s kun je kleurplaten downloaden en printen. Een kleurplaat met een favoriete tekenfilmfiguur is altijd wel te vinden. Op www.google.nl typ je letterlijk het woord ‘kleurplaat’ in en de naam van de favoriete figuur. Zeer grote kans dat je de kleurplaat met de gewenste figuur vindt!
echt nooit vervelend. Hij kiest van te voren zelf zijn ‘onderweg speelgoed’. Verder is er niks aan de hand. Gino is nog klein, maar ook bij hem voorzie ik geen problemen.
Helga, 32 jaar dochter Luna 14 maanden Op zich verveelt Kichaya zich niet snel, maar mocht ik het zien aankomen dan heb ik altijd haar lievelingsspeeltjes bij me. Daar vermaakt ze zich over het algemeen prima mee. Mocht het echt niet gaan dan pak ik haar toch op om te knuffelen en dicht bij me te houden. Dat beetje aandacht vindt ze vaak ‘t fijnst.
8 Over instanties Wat is Triple P, Positief Opvoeden?
Colofon Tekst en redactie:
Triple P staat voor Positief Pedagogisch Programma. Het is een opvoedmethode voor ouders die als doel heeft om de opvoeding van kinderen makkelijker te maken. Triple P leert je op welke manier je het goede gedrag van je kind kunt stimuleren. Maar ook hoe je om kunt gaan met gedrag dat je niet graag ziet. Positief Opvoeden helpt kinderen om de vaardigheden te leren die ze nodig hebben in het leven. Je leert je kind bijvoorbeeld om goed te communiceren, respect te hebben voor anderen, problemen op te lossen en positief te denken.
Queensland. Het programma wordt inmiddels in veel landen met succes gebruikt. Veel beroepskrachten die met ouders en kinderen werken in de provincie Noord-Holland werken ook met Positief Opvoeden, Triple P.
Meer informatie over Triple P vind je op www.positiefopvoeden.nl.
Triple P werd 30 jaar geleden in Australiëontwikkeld door de psycholoog Matthew Sanders, hoogleraar aan de universiteit van
Team Positief Opvoeden, Noord-Holland SO&T, Amsterdam
Basisprincipes
Triple P Communications
De vijf basisprincipes van Positief Opvoeden zijn:
Concept en ontwerp:
1 2 3 4 5
Kinderen een veilige en stimulerende omgeving bieden. Kinderen laten leren door positieve ondersteuning. Een aansprekende discipline hanteren. Realistische verwachtingen hebben.
Triple P Communications Met dank aan: Geraldien Blokland Familie Brouwer Familie Huliselan Ilse, Marty, Moniek Sonja Molenaar en Marije van Pel Frans de Nobel Jeroen Bakker
Goed voor jezelf zorgen.
ADRESSEN Opvoedadvies bij u in de buurt MiddenKennemerland/ IJmond CJG Beverwijk President Kennedyplein 1 Beverwijk
CJG Bloemendaal Dennenweg 15A Bloemendaal www.cjgbloemendaal.nl T: 088 995 83 83
CJG Velserbroek Aletta Jacobsstraat 200-220 Velserbroek
Opvoedspreekuur Haarlem T: 088 995 94 94
CJG Heemskerk Balie Zes Burgemeester Nielenplein 6 Heemskerk CJG Uitgeest Middelweg 28 Uitgeest CJG IJmuiden Martkplein 1 IJmuiden Opvoedspreekuur Uitgeest T: 088 995 95 95 Regionale website en nummer www.cjgijmond.nl T: 088 995 83 55 Zuid-Kennemerland Website Haarlem en nummer www.cjghaarlem.nl T: 088 995 84 84 CJG Haarlem Oost Amsterdamstraat 71 Haarlem CJG Haarlem Schalkwijk Athenestraat 31 Haarlem CJG Haarlem Zuidwest Koppestokstraat 87 Haarlem CJG Haarlem Noord Colensostraat 11 Haarlem CJG Heemstede Lieven de Keylaan 7 Heemstede www.cjgheemstede.nl T: 023 529 19 14
Amstelland CJG Aalsmeer 1e JC Mensinglaan 27b Aalsmeer CJG Amstelveen Laan van Helende Meesters 4 Amstelveen CJG Amstelveen Inloop op 1e/ 2e/ 3e/ 4e maandag van de maand: 1e: J. v/d Vondelschool Pandora 8 2e: Martin Luther King school Oostelijk Halfrond 441 3e: Eerste Montessori Burg. Haspelslaan 137 4e: Michiel de Ruyter school Laan Rozenburg 6 CJG Ouder Amstel Dorpsplein 60 Duivendrecht CJG Ouder Amstel Vondelstraat 1 Ouderkerk aan de Amstel CJG Uithoorn Amstelplein 409 Uithoorn Opvoedspreekuur Amstelland Amstelveen, Aalsmeer, Uithoorn, Ouder-Amstel Regionale website en nummer www.cjgamstelland.nl T: 0900 100 10 60 Kop van Noord Holland CJG Schagen-Zijpe Rensgaars 1 Schagen T: 0880 10 05 79 www.cjgschagenzijpe.nl CJG Texel Emmalaan 15 Texel, Den Berg
www.cjgtexel.nl T: 06 820 602 22 CJG Anna Paulowna Burg. Mijnlieffstraat 8a Anna Paulowna CJG Niedorp Trambaan 115 Nieuwe Niedorp CJG Wieringen Wilheminalaan 2b As Hippolytushoef CJG Wieringerwef Dorsmolen 15 Wieringerwerf CJG Den Helder Prins Hendriklaan 2 Texelstroomlaan 5 Landbouwstraat 66 Den Helder Opvoedspreekuur Den Helder, Julianadorp, Schagen, Wieringerwerf en Warmenhuizen (gemeente Harenkarspel) T: 088 010 05 55 Noord-Kennemerland CJG Alkmaar Noord Arubastraat 2 Alkmaar T: 0880 10 05 55 CJG Alkmaar Oost Merwedestraat 4 Alkmaar T: 0880 10 05 55 CJG Alkmaar Zuid Ruusbroechof 96 Alkmaar T: 0880 10 05 55 CJG Alkmaar Zuid Van Alphenstraat 9 Alkmaar T: 0880 10 05 55 CJG Heerhugowaard Taxuslaan 34 Heerhugowaard T: 072 572 12 22
CJG Langedijk Pompesloot 108 Langedijk T: 0880 10 05 55
CJG Drechterland Westeinde 5 Venhuizen T: 0228 352 352
CJG Hoofddorp Graan voor Visch 14302 Hoofddorp T: 023-554 15 88
CJG Castricum opening oktober 2011 Geesterduinweg 5 Castricum T: 088 010 05 55
CJG Medemblik Valburg 56 1671 CT Medemblik
Opvoedspreekuur Haarlemmermeer T: 0900 040 06 82
CJG Medemblik Kleingouw 2 1619 CA Andijk
Regionale website www.cjghaarlemmermeer.nl
CJG Graft-De Rijp Mieuwijdt 19 Graft T: 0880 10 05 55 CJG Heiloo Holleweg 94 Heiloo T: 0880 10 05 55 CJG Bergen Binnenhof 9-1 Bergen T: 088 010 05 55 www.cjgbergen-nh.nl CJG Bergen Hanswijk 1C Egmond T: 0880 10 05 55 www.cjgbergen-nh.nl Opvoedspreekuur Bergen Binnen, Egmond, Langedijk, Alkmaar en Heerhugowaard T: 088 010 05 55 West Friesland CJG Enkhuizen Wielewaal 1 Enkhuizen T: 0228 353 590 CJG Koggenland Middenhof 2 De Goorn T: 0229 548 370 CJG Hoorn Maelsonstraat 11 Hoorn T: 0880 10 05 55 CJG Drechterland Gemeentehuis Raadhuisplein 1 Hoogkarspel T: 0228 352 352
CJG Medemblik Olympiaweg 141 Wervershoof CJG Stedebroec Stationslaan 2 Bovenkarspel T: 0228-511528 CJG Stedebroec Ritgershof 33 Stedebroec T: 088-0100551 CJG Stedebroec Jongeren centrum Inventas (voor 12+ers) Raadhuislaan 16 Grootebroek T: 0228-511528 CJG Opmeer Klaproos 1 Opmeer T: 0229-363333 CJG Opmeer Pastoor Meriusstraat 4 Spanbroek T: 0226-363333 Opvoedspreekuur West Friesland Drechterland, Enkhuizen, Hoorn, Medemblik, Wognum, Abbekerk, Opmeer, StedeBroec, Wervershoof en Andijk. T: 0880 10 05 51 Haarlemmermeer CJG Nieuw Vennep Vivaldisingel 309-319 Nieuw Vennep T: 023 554 15 88
Gooi en Vechtstreek CJG Blaricum Burgemeester Tydemanplein 5 Blaricum T: 06 513 601 86 CJG Hilversum Frederik van Eedenlaan 13a Hilversum T: 035 629 29 66 CJG Huizen Holleblok 2a Huizen T: 035 523 38 90 CJG Muiden/Muiderberg Nienhuis Ruyskade 26 Muiderberg T: 0294 262 953 CJG Naarden-Bussum Landstraat 80 Bussum T: 035 692 85 88 CJG Laren Eemnesserweg 19 Laren T: 035 751 33 67 CJG Wijdemeren Rading 1 Loosdrecht CJG Weesp Hugo de Grootlaan 30b Weesp Opvoedspreekuur Bussum, Hilversum, Huizen, Wijdemeren, Laren, Muiderberg, Naarden en Weesp T: 035 692 63 50 Regionale website www.cjggooienvechtstreek.nl
