Notitie
“Naar een Programma professionalisering” 1. Inleiding Binnen de gehandicaptenzorg zijn professionaliteit en kwaliteit belangrijk thema's. Op tal van beleidsterreinen is dit richtinggevend voor de koers van de VGN. Daarnaast zijn echter extra inspanningen gewenst om instellingen te faciliteren bij het verbeteren en borgen van het kennisbeleid en professionaliteit. Onder meer komt dit tot uitdrukking in de nota ‘Professionaliteit in de zorg voor mensen met functiebeperkingen’, en in de Strategienota Werkgeverszaken 2006-2009 In het projectplan ‘kennisbeleid’ heeft de VGN daarom als doel gesteld dat ze lidinstellingen wil ondersteunen en faciliteren bij het verder optimaliseren van kennisbeleid binnen en tussen instellingen om zo een extra impuls te geven aan vergroting van de professionaliteit van de gehandicaptenzorg Deze notitie doet hiertoe een voorstel. Als uitgangspunt voor het optimaliseren van kennisbeleid binnen en tussen instellingen ligt de visie dat professionele ondersteuning is gericht op het bevorderen van de kwaliteit van bestaan van mensen met functiebeperkingen. Op basis van een analyse van de huidige VGN-activiteiten op het terrein van professionalisering (paragraaf 2) wordt een voorstel gedaan voor het inrichten van vier programmalijnen (paragraaf 3). Ieder van deze programmalijnen word toegelicht, waarbij voorbeelden worden gegeven van activiteiten (paragraaf 4). Op basis van efficiëntie en effectiviteit kiest de VGN per situatie haar rol. Deze kan zijn: - het in beeld brengen wat er al gebeurt (w.o. good practices); het makelen en schakelen; (mede)financier; organisator; bevorderen van innovatieve activiteiten. Voor de VGN is het essentieel, dat het programma optimaal aansluit bij de behoeften en lopende initiatieven van enerzijds onze lidinstellingen en anderzijds andere relevante actoren. Om dit te bereiken zal een gespreksronde plaatsvinden met een tiental lidinstellingen en andere stakeholders. Op basis van de opbrengsten van deze gesprekken zal dit najaar een verder uitgewerkt programma met een plan van aanpak worden vastgesteld. 2. De huidige VGN-activiteiten op het terrein van professionalisering De lopende initiatieven van het VGN-bureau in het kader van professionalisering zijn geïnventariseerd en gerubriceerd (voor een overzicht hiervan zie bijlage 1). Er zijn vier terreinen te onderscheiden waarop de huidige inspanningen zich richten: 1. Verhoging van het niveau van de geboden zorg en ondersteuning (kwaliteit van de zorg / Quality of Care). 2. Vergroting van de competenties van medewerkers (kwaliteit medewerker / Quality of Professionals).
pagina 2 ons kenmerk 41006PVE2176
3. Optimalisering van de werkomgeving en organisatorische voorwaarden waarin medewerkers hun professionaliteit aanbieden (kwaliteit van de arbeid / Quality of Labor). 4. Verbetering van de aansluiting tussen onderwijs en werkveld en het niveau van het benodigde onderwijs (kwaliteit onderwijs / Quality of Education). Op deze terreinen zijn beide beleidsafdelingen van de VGN, Zorginhoud en Sturing en Werkgeverszaken, ieder vanuit een eigen invalshoek, actief. De afdeling Zorginhoud en Sturing richt zich op het daadwerkelijke aanbod, systematieken om het aanbod op peil te houden dan wel te verbeteren en het resultaat daarvan voor cliënten. Bij de afdeling Werkgeverszaken staat het optimaal functioneren van de medewerkers centraal. Op vergelijkbare wijze zullen ook binnen instellingen verantwoordelijkheden en taken verdeeld zijn. 3. Voorstel voor een extra impuls op het terrein van professionalisering De VGN wil samen met haar leden activiteiten uitvoeren, die in de voorwaardelijke sfeer bijdragen aan verbetering van de kwaliteit van bestaan van cliënten. Op het domein Quality of life draagt de VGN weliswaar geen rechtstreekse verantwoordelijkheid, maar via de activiteiten op de andere niveaus en domeinen wordt wel beoogd daar effect op te hebben. Om dit te bereiken zijn enerzijds inspanningen nodig gericht op het aandragen van bagage (curricula, instrumenten e.d.) waardoor het professioneel handelen van de medewerkers geoptimaliseerd wordt. Anderzijds is ook inzet nodig om de kennisstroom binnen en tussen lidinstellingen en andere stakeholders te bevorderen. Om hieraan bij te dragen ziet de VGN mogelijkheden om op vier terreinen een faciliterende rol te vervullen. Deze sluiten inhoudelijk aan bij de nu reeds lopende professionaliseringsactiviteiten. Om kennisbeleid binnen de gehandicaptensector te bevorderen wil de VGN allereerst extra inspanningen leveren op het terrein van bewustwording (sensibilisering): lidinstellingen en andere partijen meer bewust maken van het belang van kennisbeleid als middel om professionaliteit te bevorderen. Daartoe kan een programmalijn ‘agendering en programmering van kennisbeleid’ worden ingericht. Een tweede terrein waarop de VGN haar inzet kan vergroten is ondersteuning van het kennismanagement: lidinstellingen beter toerusten voor het uitvoeren van hun kennisbeleid. Hiervoor kan een programmalijn ‘ontwikkelen en optimaliseren van kennismanagement’ worden opgezet. Bij deze eerste twee lijnen zal de VGN veelal een organiserende rol vervullen. Om het professioneel handelen te optimaliseren kan de VGN zich meer inzetten op het terrein van de toerusting van professionals: het stimuleren dat het handelen van professionals binnen een gemeenschappelijk kader plaatsvindt. Hiervoor kan een programmalijn ‘werken vanuit het uitgangspunt dat ondersteuning is gericht op het bevorderen van kwaliteit van bestaan’ worden opgezet.
pagina 3 ons kenmerk 41006PVE2176
Het vierde terrein waarop de VGN extra inspanningen kan richten is evidence based werken: het stimuleren dat er meer evidence based kennis beschikbaar komt voor de professional. Hiervoor kan een programmalijn ‘onderbouwing van het professionele handelen’ worden opgezet. Bij deze twee laatste lijnen zal de VGN doorgaans de rol vervullen van het in beeld brengen wat er al gebeurt, het bevorderen van innovatieve activiteiten, het makelen en schakelen en het organiseren van bijeenkomsten. Het voorstel is dus om de volgende programmalijnen in te richten: - Lijn 1: agendering en programmering van kennisbeleid - Lijn 2: ontwikkelen en optimaliseren van kennismanagement - Lijn 3: werken vanuit het uitgangspunt dat ondersteuning is gericht op het bevorderen van kwaliteit van bestaan - Lijn 4: onderbouwing van het professionele handelen. In de volgende paragraaf lichten we elk van deze lijnen kort toe en geven we voorbeelden van activiteiten die hiervoor ontplooid kunnen worden. Belangrijk om nog te vermelden is dat de VGN ook werkt aan het ontwikkelen van een virtuele structuur. Net als het ‘programma professionalisering’ vormt dit een van de resultaatgebieden van het projectplan ‘Kennisbeleid’ . In het kader van het programma professionalisering zal de virtuele structuur een belangrijk hulpmiddel zijn bij het vergroten van de verbinding tussen de vele professionaliseringsactiviteiten die al worden ondernomen en het aanbrengen van meer samenhang tussen de verschillende activiteiten wat o.i. veel meerwaarde heeft. De virtuele structuur zal bestaan uit onder meer een portal, zoekfunctionaliteit, een database specialistische opleidingen en enkele 'communities'.
4. Toelichting op de programmalijnen Lijn 1: Agendering en programmering kennisbeleid Doel is lidinstellingen bewust te maken van het belang van het voeren van kennisbeleid om de professionaliteit te bevorderen en vervolgens het stimuleren van de invoering van kennisbeleid binnen (en tussen) lidinstellingen. Voorbeelden van agenderende activiteiten uit deze lijn zijn: - publicaties verzorgen (bijv. in nieuwsbrieven, tijdschriften, ledennet) - het verzorgen van een thematisch onderdeel op een ALV (organiserende rol: voorstel: voorjaar 2007), - het verzorgen van presentaties op thematische bijeenkomsten van lidinstellingen of andere voor de sector belangrijke gremia, zoals bijeenkomsten in het kader van het ZonMW-programma, de NGBZOpensessiedagen
pagina 4 ons kenmerk 41006PVE2176
-
het uitbreiden en onderhouden van het netwerk d.m.v. veldbezoeken en via reguliere bijeenkomsten / vergaderingen (organiserende rol).
Voorts is het van belang dat de VGN op dit terrein een regierol op zich neemt richting een aantal relevante stakeholders (zie bijlage 2: matrix actoren). Er is veel te winnen als de VGN erin slaagt relevante partijen te interesseren voor het uitvoeren van (al dan niet gezamenlijke) activiteiten voor onze branche op het terrein van kennisbeleid en professionalisering. Dit is gericht op het bereiken van focus en massa (doelgerichtheid, samenhang en omvang). Lijn 2: Ontwikkelen en optimaliseren van kennismanagement Het implementeren en borgen van kennisbeleid binnen instellingen vraagt het nodige van onze leden. Hierbij gaat het ondermeer om organisatorische en randvoorwaardelijke aspecten, het veranderen van de bedrijfscultuur voor het creëren van een professioneel klimaat, het veranderen van werkwijze en interne samenwerkingsverbanden e.d. Als theoretisch kader bij het concreet vormgeven van kennisbeleid in de branche lijkt ons de KennisWaardeKeten van M. Weggeman goed bruikbaar. De KennisWaardeKeten (zie onderstaande afbeelding) is een schematische weergave van activiteiten die uitgevoerd dienen te worden wanneer een organisatie kennisbeleid wil implementeren. Dit model is echter ook bruikbaar als hulpmiddel om het kennisbeleid op landelijk niveau vorm te geven. Het model komt in het kort hierop neer: (1) in beeld brengen van de benodigde kennis en de aanwezige kennis en (2) de kloof hiertussen opvullen door in een cyclisch proces achtereenvolgens aan de slag te gaan met kennisontwikkeling, kennisdeling, kennistoepassing en kennisevaluatie.
Voorbeelden van activiteiten uit deze lijn zijn: - het bieden van praktische procesondersteuning bij de invoering van kennisbeleid binnen een aantal pilot-instellingen vanaf voorjaar 2007. Het voorstel is om vervolgens deze instellingen onder te brengen in een netwerk (leren van en met elkaar). De inzichten (succes- en faalfactoren, randvoorwaarden, knelpunten binnen en buiten de organisatie enz.) en andere opbrengsten zullen uiteindelijk ten goede dienen te komen aan de totale branche bijvoorbeeld via publicaties en/of een conferentie om een olievlekwerking te bewerkstelligen (VGN heeft een organiserende en faciliterende rol).
pagina 5 ons kenmerk 41006PVE2176
-
-
participatie in de voorbereiding van het Landelijke Congres ‘Focus op onderzoek’, dat de state of the art in Nederland weergeeft, najaar 2007 (faciliterende rol); Uitbreiden virtuele structuur; bepleiten van een vakbibliotheek voor medewerkers uit de sector in samenwerking met o.a. beroepsverenigingen en kenniscentra (faciliterende, organiserende en financierende rol).
Lijn 3: Werken vanuit het uitgangspunt dat ondersteuning gericht is op het bevorderen van kwaliteit van bestaan Binnen de gehandicaptenzorg wordt gewerkt vanuit de visie dat het professioneel handelen uiteindelijk beoogt om cliënten op een zodanige wijze te ondersteunen dat hun kwaliteit van bestaan wordt bevorderd. De persoon met zijn functiebeperkingen en vragen vormen het vertrekpunt van de zorg en ondersteuning. De rollen die de professional vervult zijn achtereenvolgens 1) het in kaart brengen van de problematiek (diagnostiek en assessment), 2) het in kaart brengen van ondersteuningsbehoeften en het plannen van ondersteuning, 3) het uitvoeren van het ondersteuningsplan en coördinatie van ondersteuning en 4) evaluatie van ondersteuning (Nota professionaliteit, p. 19 e.v.). Dit vraagt om voldoende bagage in de zin van kennis, attitude en vaardigheden om de vigerende missie/visie in het primaire proces in praktijk te kunnen brengen. In de KennisWaardeketen van Weggeman gaat het dan om de eerste stap, namelijk vanuit de Missie, Visie, Doelen en Strategie te formuleren welke kennis de werkers nodig hebben om professioneel te handelen. Initiële opleidingen én na- en bijscholing zijn bij uitstek de instrumenten om de professionals te voorzien van deze bagage. Specifieke terreinen die aandacht behoeven (mede op basis van signalen uit diverse IGZ-rapporten) zijn: deskundigheidsbevordering op het terrein van diagnostiek/signalering, deskundigheidsbevordering voor het in kaart brengen van ondersteuningsbehoeften, deskundigheidsbevordering voor afstemming op ondersteuningsvragen. VGN-activiteiten binnen deze lijn richten zich o.a op het bevorderen van het methodisch werken en het bevorderen van de ontwikkeling en implementatie van landelijke competententieprofielen. Voorbeelden van activiteiten binnen deze lijn zijn: - verspreiden van de handleiding zorg/ondersteuningsplan via Zorg voor Beter en via een symposium van NGBZ in 2007; - Bevorderen van kenniscirculatie werkveld-initieel onderwijs; - verspreiden van de handleiding van de Support Intensity Scale (SIS); - training werken met het AAMR-model en met de SIS (programmerende, faciliterende en financierende rol);
pagina 6 ons kenmerk 41006PVE2176
-
verder laten ontwikkelen specialistische opleidingsaanbod; het bevorderen van het ontwikkelen van landelijke competentieprofielen voor hoger opgeleiden die werken in het primaire proces en een daarop aansluitend opleidingscurriculum in samenwerking met bestaande regionale netwerken bij de initiële opleidingen in navolging van het landelijk competentieprofiel beroepskrachten primair proces gehandicaptenzorg.
Lijn 4: Onderbouwing van het professionele handelen Kenmerkend voor het professionele handelen is dat het steunt op ‘evidence based’ kennis en dat het plaatsvindt binnen kaders (zoals standaarden voor good practices, beroepscodes, beroepsprofielen, protocollen en (klachten)regelingen die door beroepsgroep, branche en/of overheid worden bepaald (Nota professionaliteit, p. 9). Doel hiervan is het verbeteren van de kwaliteit van bestaan van de cliënten door de doelgroep- en themaspecifieke kennis van de professionals te verrijken. Het gaat hierbij uitdrukkelijk zowel om het gezondheidskundige als het gedragskundige domein. Specifieke doelgroepen en thema’s waaraan gedacht wordt zijn: mensen met autisme (diagnostiek, ondersteuningsbehoefte), ouderen (m.n. dementie, palliatieve zorg), bevorderen gezond gedrag, mensen met emg (m.n. communicatie), mensen met NAH, mensen met gedragsproblematiek, thema’s kinderwens, eenzaamheid, verslaving, etniciteit. Aan de hand van de gespreksronde vindt prioritering hiervan plaats. Activiteiten van de VGN binnen deze lijn richten zich op het bevorderen van het kennisdelen in en tussen instellingen, het ‘ophalen’ van behoeften van de lidinstellingen op dit terrein (waar sprake is van handelingsverlegenheid, instellingsoverstijgend belang enz) en deze agenderen bij ondermeer beroepsorganisaties, Kennisinstituut Langdurende Zorg (KILZ), LKNG, ZonMw. Voorbeelden van activiteiten binnen deze lijn zijn: - het creëren van een uitwisselmogelijkheid waar vraag en aanbod op dit terrein bij elkaar kan worden gebracht, bijvoorbeeld via het inrichten van een ‘prikbord’ op de virtuele structuur, zodat good practices en kennisvragen gedeeld kunnen worden (faciliterende rol); - het organiseren van bijeenkomsten in samenwerking met andere organisaties en beroepsverenigingen, zoals het platform Mental Health Intellectual Disabilities (faciliterende rol); - het laten ontwikkelen van instrumenten, zoals een cursus of handboek handelingsgerichte diagnostiek voor gedragskundigen (financierende rol); - onder de aandacht brengen van methodieken zoals active support (gericht op ondersteunen en begeleiden van mensen met challenging behaviour die in de lokale samenleving wonen, werken en recreëren), Persoonlijk Activeringsplan EMB.
pagina 7 ons kenmerk 41006PVE2176
Bijlage 1: Matrix activiteiten professionalisering* Vraag naar prof. ondersteuning
----------------------Invalshoeken
Aanbod van professionele ondersteuning
------------------------------------------------------------------------------------------------------
Quality of Life
Quality of Care
Quality of Professio-nals
Quality of Labor
Quality of Education (Kwaliteit
(Kwaliteit van Bestaan
(Kwaliteit van de zorg
(Kwaliteit van de
(Kwaliteit van de
van het onderwijs /
cliënten)
/zorgarrangementen
medewerkers – > zijn /
arbeid -> de werkom-
opleidingen -> de instroom)
en de systematieken
haar competenties)
geving waarin mede-
om het aanbod op peil
werkers hun professio-
Niveau’s binnen
te houden / te verbete-
naliteit aanbieden)
branche
ren)
Individu / professional (primair proces) Organisatie (bijv. zorg-
Implementatie cliënten-
Pilot leergang compe-
Tijdelijke innovatienet-
Tegemoetkoming kosten BPV- en
instelling)
raadpleging benchmark
tentiemanagement specialist
werken HRM-beleid en
stageplaatsen /stimuleren
Implementatie efficiency
Studiedag ‘Kennisbeleid, hoe
besturingsconcepten
uitbreiding BPV-plaatsen en
benchmark
doe je dat dan?’ en
Toerusting en ontwikke-
praktijkbegeleiders
vervolgactiviteit Kenniskring
ling management (o.a.
kennismanagement
ZorgSim)
Masterclass Weten-
Organisatie landelijke dag
schappelijk onderzoek
hoofden P&O Implementatie medewerkerraadpleging benchmark
pagina 8 ons kenmerk 41006PVE2176 Regio
Platform kind en jeugd –
Inrichten netwerken good
Bevorderen kenniscirculatie
hoofden KDC’s
practices terugdringen
werkveldinitieel onderwijs KEBB
Implementatie convenant
agressie en fysieke
Samen werken aan leren
autisme
belasting
Evaluatie en vervolg op Samenwerken aan leren
Landelijk
Nota Professionalisering
Versterken banden
Actief onder aandacht
Realiseren voldoende
en publieksversie hiervan
beroepsverenigingen NIP-
brengen van innovaties
opleidingsplaatsen bij HBO’s en
Handreiking waaraan een
NVO, AVVV, NGBZ, NVAVG
voor terugdringen
instellingen voor opleiding Master
zorgplan moet voldoen
Phorsa e.d. kennis en
arbeidsrisico’s op terrein
advanced nursing practice
Prestatie-indicatoren
beroepsbeeld
fysieke belasting en
gehandicaptenzorg
Implementatie
Bijdrage competentieprofiel
agressie
Bevorderen implementatie nurse
kwaliteitsbeleid/HKZ
AVG i.s.m. NVAVG en NIZW
Ontwikkelen
practioner…
Projecten n.a.v.
Bevorderen implementatie
medewerkerraadpleging
Bevorderen kenniscirculatie
Inspectierapporten (zoals
nurse practioner…
benchmark
werkveldinitieel onderwijs -
Platform EMG)
Verkenning richting
platform lectoren
LG-platform
erkenning / certificering /
Bevorderen inbedding landelijk
Zintuiglijk GHZ
legitimering specialistische
competentieprofiel in
Platform kind en jeugd –
opleidingen
beroepsopleidingen
directie’s
Start raamwerk /
Inbreng vanuit geh. zorg in
Ontwikkelen
harmonisatie specialistische
herziening kwalificatiestructuur
kwaliteitscriteria
bij- en nascholing
vrijheidsbeperkingen
Inrichten structuren
Kenniscentrum Wonen-
verspreiding kennis,
Zorg
inzichten naar werkvloer
Ontwikkelen cliëntenraad-
en realisering database
pleging benchmark
opleidingen
Ontwikkelen efficiency
Eerder verworven
pagina 9 ons kenmerk 41006PVE2176 benchmark
competenties
Kenniscentrum LVG
Raamprotocol medicatiebeheer Medische zorg: samenwerkingsovereenkomst over taken / verantwoordelijkheden AVG tussen VGN-NVAVG-LHV, meer opleidingsplaatsen Lange termijn plan positionering AVG Omgaan met verzet en moeilijk verstaanbaar gedrag dvd en handboek Manifestatie ‘In beweging’ Netwerk Ethische aangelegenheden gehandicaptenzorg Erkenning verpleegkundige specialismen
* Toelichting: Vanuit het primair proces geredeneerd zijn de kwaliteit van het onderwijs, de kwaliteit van de medewerkers, de kwaliteit van de arbeid en de kwaliteit van de zorg voorwaardelijk aan het doel van de zorg en ondersteuning: de kwaliteit van bestaan van de cliënt. Deze elementen vinden hun weerslag op diverse niveaus binnen de branche; we gaan uit van 4 niveau’s: professioneel (primair) proces, organisatie, regio en landelijk. Het regionaal niveau is toegevoegd met het oog op het onderwijsaanbod en vanwege de regionale samenwerking van instellingen die meer en meer vorm krijgt. Activiteiten met een ontwikkelingskarakter worden doorgaans ingedeeld op landelijk niveau; bij implementatieactiviteiten gaat het om het niveau van de organisatie.
pagina 10 ons kenmerk 41006PVE2176
Bijlage 2: Matrix actoren professionalisering Vraag naar prof. Aanbod van professionele ondersteuning
ondersteuning
-----------------------Invalshoeken
------------------------------------------------------------------------------------------------
Quality of Life
Quality of Care
Quality of Professio-
Quality of Labor
Quality of Education
(Kwaliteit van Bestaan
(Kwaliteit van de zorg
nals (Kwaliteit van de
(Kwaliteit van de
(Kwaliteit van het
cliënten)
/zorgarrangementen
medewerkers – > zijn
arbeid -> de werkom-
onderwijs /
en de systematieken
/ haar competenties)
geving waarin mede-
opleidingen -> de
om het aanbod op peil
werkers hun professio-
instroom)
Niveau’s binnen
te houden / te verbete-
naliteit aanbieden)
branche
ren)
Individu / professional
Cliënt
Dienstverlener
Beroepskracht
Werknemer
Leerling
(primair proces)
Cliëntensysteem
Zorgaanbod: product of
Zorgcoördinator
Leidinggevende
Opleider: werk- en
dienst Organisatie (bijv. zorg-
CliEntenorganisatie(s)
instelling)
praktijkbegeleider
Zorgaanbieders
(Multi-disiplinair) team
Werkgever
Opleidingsbedrijf:
- Bestuurders zorgin-
P&O
Arbo-dienst
Opleidingsfunctionaris
Arbeidsinspectie
Regionaal netwerk
houdelijke zaken -Kwaliteitsfunctionarissen - Hoofd Financien Regio
MEE-organisatie
Zorgaanbiedersoverleg
Centrum Indicatiestelling
Zorgketen, Zorgkantoor
opleidingsbedrijven
Zorg
Gemeenten (en
OVDB consulent
provincie), Gezondheids-
ROC
inspectie, Centra voor
Hoge School
Consultatie en expertise
Universiteit
(CIZ)
pagina 11 ons kenmerk 41006PVE2176
Landelijk
Federatie van
Kennisinstituut Lang-
Platform Kwalificatiebeleid
Bonden (ABVAKABO-FNV,
OVDB (COLO)
Ouderverenigingen (FvO),
durige Zorg, Landelijk
NIZW (werkontwikkeling)
CNV Publieke Zaak,
BVE-raad
Landelijke Federatie
Kennisnetwerk
Beroepsorganisaties
NU’91, FHZ)
HBO-raad
Belangenverenigingen
Gehandicaptenzorg,
(Phorsa, V&VN-Werveling,
Sectorfonds (StaG)
KCE / Onderwijsinspectie
Onderling Sterk
Kenniscentrum LVG
NVAVG, NIP-NVO
Ministerie van SZW
Ministerie van OC&W
Landelijk netwerk
Platform EMG, ZonMW
Platform Orthope-
TNO-arbeid
mentoren i.o.
Min VWS Langdurige Zorg
dagogen, NGBZ,
MEE-Nederland
NIZW Langdurige Zorg
Fysiotherapeuten in VG)
CG-raad
HKZ, VNG-WMO
Ministerie van VWS
