noorwegen lonkt
noorwegen
noorwegen en belgië ........................................ 2
In heel wat opzichten dient België vandaag als schakel tussen Noorwegen en Europa: op politiek gebied dankzij de Europese instellingen en de NAVO; op het gebied van energie dankzij de gasterminal van Zeebrugge. De uitwisseling tussen onze twee landen wordt van oudsher bepaald door hun ligging aan de Noordzee.
politiek leven....................................................... 4 economie............................................................ 10 onderzoek en hoger onderwijs ..................... 13
In zijn hommage aan zijn geboorteland definieert Jacques Brel het Belgische kustgebied als één van de landsgrenzen: “Met de Noordzee als laatste ongerept gebied”. Vanuit Noors perspectief bekeken is de Noordzee helemaal geen ongerept gebied. Ze is veel meer een overvloedige bron van grondstoffen, de ruggengraat van de Noorse economie, vroeger en nu. Ook vandaag nog zijn de rijkdommen uit de zee de basis voor het grootste deel van de Belgisch-Noorse handelsbetrekkingen. Bij Belgische restaurants en gezinnen is er aldoor vraag naar vis en andere producten van de zee. Op het vlak van energie speelt de gasterminal van Zeebrugge een cruciale rol als knooppunt voor de export van gas naar andere Europese bestemmingen. De terminal is goed voor ongeveer 30 % van de gasconsumptie in België. Zeebrugge verwerkt inderdaad drie keer de hoeveelheid gas die België in totaal verbruikt. De Noorse commerciële zeevaart beschikt met Antwerpen en Zeebrugge over belangrijke havens voor internationale transporten. Het is dus geen toeval dat de allereerste Noorse zeemanskerk in Antwerpen gebouwd is.
cultuur ................................................................. 15 minigids.............................................................. 27
Foto cover: Erik Jørgensen/www.visitnorway.com
Gepubliceerd door de Koninklijke Ambassade van Noorwegen in België Redactie: Andreas Mørkved Hellenes Gedrukt bij drukkerij Jan Verhoeven N.V. - 2012
Printed on 100% recycled paper
Koninklijke Noorse Ambassade
De Noorse en de Belgische staat onderhouden al heel lang hartelijke betrekkingen, en deze twee constitutionele monarchieën horen bij de vroegste moderne Europese democratieën. De banden tussen de twee
Archimedestraat 17 1000 Brussel +32 (0)2 238 73 00 www.noorwegen.be
2
noorwegen
en belgië landen komen tot uiting in de vriendschap tussen de respectieve koninklijke families. Koning Harald V en Albert II zijn neven. Vandaag zijn onze twee landen verbonden in de schoot van de NAVO, en ze zijn partners in het kader van het akkoord over de Europese economische ruimte. Noorwegen en de EU hebben dus nauwe banden, al is Noorwegen geen lid van de Europese Unie. De Noorse cultuur en waarden zijn diep verankerd in de Europese traditie. De geografische ligging van het continent, de politieke geschiedenis, de internationale handel en de reisgewoonten van de Europeanen hebben talloze verbindingen doen ontstaan tussen de Noren en de lidstaten van de EU en hun bevolking.
We hopen u zin te geven om naar de andere kant van de Noordzee te reizen, ons noordelijke land te verkennen en nieuwe commerciële, economische en culturele banden te smeden.
Daarom is België in veel opzichten een springplank tussen Noorwegen en Europa. Als grensbewoners van het Europese continent appreciëren wij Noren de havens die ons verbinden met Europa. Momenteel wonen en werken minstens 1500 Noren in België. Belgen en buitenlanders die in België wonen, willen we met deze brochure een paar impressies en overwegingen presenteren over het moderne Noorwegen.
Niels Engelschiøn, Ambassadeur van Noorwegen in België
3
politiek leven Het politieke leven in Noorwegen
Formeel gezien ligt bij de koning de macht om een meerderheidspartij te vragen een regering of een leefbare coalitie te vormen. Een regering van ministers is een kenmerk van het Noorse systeem. Elke minister bepaalt de politieke richting van het ministerie dat hij of zij leidt.
Noorwegen is een constitutionele monarchie met een democratisch en parlementair bestuurssysteem. De Noorse Grondwet is ingevoerd op 17 mei 1814, de dag dat het nationale parlement is gesticht. Daarom is 17 mei de nationale feestdag van het land. De basisprincipes van de Grondwet, in die tijd de meest liberale van Europa, zijn de soevereiniteit van het volk, de scheiding der machten en het respect voor de rechten van de mens. Het volk oefent de wetgevende macht uit door het verkiezen van vertegenwoordigers in het Noorse nationale parlement, de Storting. De regering, verkozen uit de Storting en voorgezeten door de eerste minister, heeft de uitvoerende macht.
Het politieke systeem in Noorwegen wordt gedragen door partijen van diverse omvang. De belangrijkste as is de oppositie tussen links en rechts. Aan de linkerkant van die as situeren zich de partijen met socialistische inspiratie, zoals de Linkse Socialistische Partij en de Noorse Arbeiderspartij; aan de rechterkant vinden we de Vooruitgangspartij en de Conservatieve Partij, terwijl de Centrumpartij, de Christelijke Volkspartij en de Liberale Partij zich positioneren in het midden van het politieke schaakbord.
Europese politiek Noorwegen en de EU hebben nauwe banden, ook al is Noorwegen geen lid van de Europese Unie. Noorwegen heeft twee keer, in 1972 en 1994, een referendum georganiseerd over een eventueel lidmaatschap van de EU. Twee keer heeft een meerderheid van de kiezers zich ertegen uitgesproken.
Het Noorse parlement in Oslo. Foto: Petter Foss/MFA Norway
4
Norway House in Brussel, waar de ambassade van Noorwegen in België en de Noorse Missie bij de Europese Unie gevestigd zijn, bevindt zich op twee stappen van de zetel van de Europese Commissie. In 2008-2009 werd het gebouw volledig gerenoveerd. Foto: Rune Bjåstad/Noorse Missie dicht bij de EU
5
De banden tussen de EU en Noorwegen worden vandaag vooral geregeld door het Verdrag over de Europese Economische Ruimte (EER), dat in 1994 in werking is getreden. Noorwegen en de andere staten die getekend hebben, maken dankzij het verdrag deel uit van de Europese eengemaakte markt. Binnen het toepassingsbereik van het Verdrag hebben Noorse ondernemingen en onderdanen dus recht op dezelfde behandeling als die van de EU. Noorwegen werkt over de hele lijn samen met de EU op het vlak van justitie en binnenlandse politiek. Door het samenwerkingsakkoord van Schengen hoort het land bij een zone met vrijstelling van grenscontroles tussen de deelnemende staten. Anderzijds oefenen diezelfde staten, dus ook Noorwegen, strikte controle uit op personen en goederen afkomstig uit derde landen. Bovendien werkt Noorwegen samen met de EU op gebieden zoals buitenlandse politiek, klimaatverandering, energiepolitiek, onderzoek en hoger onderwijs.
De ‘Svalbard Global Seed Vault’ is een ondergrondse kluis op het Noorse eiland Spitsbergen, waar de regering van Noorwegen zaden wil opslaan van alle voedingsgewassen van de planeet, om de genetische diversiteit te bewaren. De Noorse regering heeft de kosten van de bouw volledig op zich genomen. De officiële inhuldiging vond plaats op 26 februari 2008, in aanwezigheid van de Noorse eerste minister Jens Stoltenberg en van José Manuel Barroso, voorzitter van de Europese Commissie. Foto: Mari Tefre/Svalbard Global Seed Vault
6
ingrepen, sociale dialoog en versterking van de civiele samenleving.
Internationale politiek en inspanningen voor vrede en ontwikkeling De Noorse buitenlandse politiek is al lang gericht op internationale samenwerking en gaat uit van de noodzaak om te ijveren voor vrede en stabiliteit op internationale schaal. Als medeoprichter van de VN, de NAVO en de Raad van Europa, heeft Noorwegen ook een rol gespeeld bij de oprichting van de OVSE in 1975. De VN is altijd cruciaal geweest voor de Noorse participatie aan de internationale gemeenschap, en het land geeft prioriteit aan inspanningen om van de VN een sterke en efficiënte organisatie te maken die als sluitsteen dient in de nieuwe internationale orde en in het wereldwijde veiligheidssysteem. Dat realiseren we concreet via onze aanzienlijke financiële bijdrage aan de VN en zijn gespecialiseerde deelorganisaties, en via ons budget voor ontwikkelingssamenwerking, dat vandaag meer dan 3 miljard euro bedraagt en dat in 2009 goed was voor 1 % van het BBP.
Het EER-Verdrag heeft als gemeenschappelijk doel het verminderen van de sociale en economische ongelijkheid in Europa. Binnen de EER is een aantal financieringsmechanismen in het leven geroepen (EER-transfers), waarvan 97 % wordt betaald door Noorwegen – 1,8 miljard euro voor de periode 20092014. Via die weg draagt Noorwegen bij tot het realiseren van dat gemeenschappelijke doel, en op die manier wordt ook de samenwerking versterkt tussen Noorwegen en de begunstigde landen. De EER-transfers ondersteunen in de begunstigde landen investerings- en ontwikkelingsprojecten op gebieden als klimaat, milieu, kindergezondheid, instandhouding van het Europese culturele patrimonium, onderzoek en opleiding, Schengen-maatregelen en justitiële
Noorwegen reikt elk jaar de Nobelprijs voor de vrede uit, een beloning voor “de persoonlijkheid die het meest of het best heeft bijgedragen tot de toenadering tussen de volkeren, tot de afschaffing of verkleining van permanente legers, tot eenwording en tot vooruitgang met het oog op de vrede”, zoals Alfred Nobel het heeft uitgedrukt in zijn testament. Daarbij horen de strijd om de vrede, de mensenrechten, humanitaire hulp, vrijheid. De prijs werd voor het eerst uitgereikt in 1901.
7
Een actieve politiek in de grote noordelijke regio
Als groot producent van energie, niet alleen van gas en petroleum maar ook van hernieuwbare energie, haalt Noorwegen 99 % van zijn elektriciteit uit hydroelektrische bronnen. 5 procent van de mondiale productie van hydro-elektriciteit bevindt zich in ons land. Op dit punt zijn we de zesde grootste producent ter wereld. Het bijna exclusieve gebruik van hydroelektriciteit stelt Noorwegen in staat om zijn industriële installaties economisch rendabel én met weinig milieuvervuiling te exploiteren. De extreme variatie in de geografie en het klimaat van Noorwegen betekent een enorm potentieel voor het aanboren van hernieuwbare energiebronnen. Als nieuwe vormen van hernieuwbare energie die Noorwegen momenteel ontplooit, vermelden we getijdenenergie, windenergie, warmtepompen en nieuwe vormen van bio-energie.
De ontwikkeling van de meest noordelijk gelegen regio’s (Barentsz-zee, noordelijk deel van het Europese continentale plat, Svalbard en noordpoolgebied) is vanaf nu een prioriteit. Dat zal voornamelijk merkbaar zijn in de petroleumexploratie, de mariene biologie, de geologie van het noordpoolgebied, het beheer van het visbestand, het klimaatonderzoek en het bestuur van deze regio’s in algemene zin. De grote noordelijke regio is een heel rijk gebied voor de visserij én heeft aanzienlijke petroleumreserves. De Noorse strategie in die regio is gericht op de lange termijn. Voor Noorwegen is het een prioriteit om met onze buren in het noorden de dialoog voort te zetten en te verdiepen over de toekomst van de grote noordelijke regio. Deze vraagstukken worden besproken in verschillende multilaterale organismen, met als belangrijkste forums de Arctische Raad en de Barentsz-raad.
Het bedrijf Statoil, waarvan de Noorse staat meerderheidsaandeelhouder is, werkt aan technologische ontwikkelingen voor een meer optimaal gebruik van hernieuwbare energie. In dat verband heeft Statoil in 2009 de eerste drijvende offshore-windmolen geïnstalleerd, de Hywind. Bij deze demonstratiewindmolen past men een vertrouwde technologie toe in een nieuwe omgeving. De molen is geïnstalleerd ver weg van de Noorse westkust, waar de krachtigste winden staan. Hij heeft een diameter van 80 m, is 165 m hoog (waarvan 100 onder de zeespiegel) en heeft een turbinecapaciteit van 2,3 MW.
Milieupolitiek Op wereldvlak heeft Noorwegen de ambitie om een centrale plaats in te nemen wat vooruitgang in technologie en milieuzorg betreft. Het land is zich bewust van de noodzaak om de ontwikkelingen zo te sturen dat de petroleumwinning niet in conflict komt met de vereisten van milieubescherming. Een belangrijke stap in die richting is de uitwerking van een CO2waardeketen (winning, opslag, vervuilingsquota, enz.). Noorwegen zal ook meer steun bieden aan hernieuwbare energie, aan de strijd tegen ontbossing, aan milieuonderzoek en aan technologische ontwikkelingen.
Het windmolenpark van Kjøllefjord, gelegen in Finnmark in het hoge noorden, is in werking sinds 2006. Het is eigendom van de Noorse publieke onderneming Statkraft, de grootste Europese producent van hernieuwbare energie. Foto: Kristian Løksa/Statkraft
8
9
economie Gebruik van natuurlijke hulpbronnen
verband houden met olie, en de weerslag van deze sector op andere economische activiteiten voor het land is navenant. Noorwegen is de derde exporteur van olie en gas ter wereld, en levert aan België een derde van diens aardgasverbruik.
De Noorse economie is altijd afhankelijk geweest van de overvloedige natuurlijke hulpbronnen waarover het land beschikt. De traditie van de export van hout, vis en mineralen gaat terug tot de middeleeuwen. Omstreeks 1900 heeft de indamming van de talrijke watervallen van het land het pad geëffend voor waterverslindende activiteiten, zoals papierfabrieken en de metaalverwerkende en chemische industrie.
De olieactiviteit op het Noorse grondgebied is zeer intens, en de sector zet dankzij aardgas in 2011 zijn groei verder op een niveau dat zijn voorgaande niet kent. Vandaag is de productie van gas goed voor 40 % van het totale volume van de productie van de Noorse oliesector, en de vooruitzichten voor de export van gas maken gewag van een aanzienlijke verhoging tijdens de komende jaren.
De zee speelt een belangrijke rol in de Noorse economie. Het vervoer van grondstoffen heeft de basis gelegd voor de rol van grote zeenatie die Noorwegen toekomt. Deze traditie van vervoer over zee heeft het kader geschapen waarbinnen de huidige maritieme activiteiten van het land zich zijn gaan ontwikkelen: gas- en oliewinning, fabrieken waar zee-uitrusting wordt vervaardigd en de productie van voedingswaren op basis van producten uit de zee.
Beheer van het oliegeld
Oliesector
Het Government Pension Fund - Global, vaak het Oliefonds genoemd, is een van de twee sovereign wealth funds van Noorwegen. Het is met 1 % van de wereldwijde beurskapitalisatie een van de belangrijkste investeerders ter wereld. De investeringen in Europa, België inbegrepen, vertegenwoordigen de meerderheid van de investeringen.
De oliesector bekleedt een zeer belangrijke plaats in de Noorse economie, is goed voor een derde van de staatsinkomsten en creëert waarden die overeenstemmen met een vierde van het bruto nationaal product. Zo’n 200.000 mensen werken in bedrijven die
In het fonds, dat dateert van 1996, worden alle inkomsten van Noorwegen gestort die te maken hebben met olie. Het wordt beheerd door de Noorse centrale bank, maar een deel van dit beheer wordt
10
Het platform van Sleipner bij nacht. Sleipner is een natuurlijk gasveld in het midden van de Noordzee. Het wordt uitgebaat door de onderneming Statoil, waarvan de Noorse staat de hoofdaandeelhouder is. Ieder jaar wordt hier een miljoen ton CO2 in de zeebodem opgeslagen in plaats van het in de atmosfeer te lozen, zoals men meestal doet. Het is de enige plaats ter wereld waar CO2 op grote schaal onder de zeebodem wordt gestockeerd. Foto: Statoil
11
Informatica Ook de IT- en telecommunicatiesector is een pronkstuk van de Noorse economie. Het is nu de tweede onshoresector wat omzet betreft. Hij speelt een cruciale rol als leverancier van andere ondernemingen en van de overheid. Bedrijven van allerlei slag zijn erin actief. Ze zijn gespecialiseerd in vernieuwende technologieën op het gebied van telecommunicatie, materiaal en software, industriële elektronica en consultancydiensten.
Vervoer Noorwegen bezit een van de grootste koopvaardijvloten ter wereld, ondanks zijn bevolking van slechts 4,9 miljoen inwoners, en zijn handelsvloot is goed voor ongeveer 10 % van de wereldwijde vloot. De Noorse vervoersdiensten omvatten zee- en scheepvaartbedrijven, bedrijven die actief zijn in groupage, luchtvervoersbedrijven en logistieke bedrijven.
De Atlanterhavsveien (Atlantische weg) in het westen van het land biedt een uitzicht op de open zee, en langs de weg kunt u fjorden en bergen bewonderen. De weg is in 2005 verkozen tot ‘Noorse constructie van de eeuw’. Foto: Rolf Jarle Ødegaard/Scanpix
gedelegeerd aan een vijftigtal Noorse en buitenlandse vennootschappen. Het beheersbeleid is voorzichtig, met een tegelijkertijd defensief en gediversifieerd profiel, dat de participaties beperkt tot minstens 5 %. Het fonds is onderworpen aan regels, die in 2004 werden geformaliseerd, en die relatief streng zijn wat ethiek betreft. Het jaarverslag wordt in het Engels en het Noors gepubliceerd en kan door iedereen worden ingekeken.
onderzoek en hoger onderwijs
De uitwisselingen met het buitenland Noorwegen exporteert meer dan 40 % van de goederen en diensten die het land produceert. De import van het land is goed voor ruim een derde van het bruto nationaal product. De belangrijkste markten zijn die van de Scandinavische landen en de rest van Europa, hoewel sommige producten, zoals olie, gas, mineralen en visproducten, met succes over heel de wereld worden verkocht. De belangrijkste exportproducten op de Belgische markt zijn olie, aardgas, papier, minerale producten, geneesmiddelen en farmaceutische producten. Noorwegen importeert uit België textiel, machines, chemische producten, farmaceutische producten, ijzer, staal en voertuigen.
Producten uit de zee Noorwegen is de grootste leverancier van zeeproducten van Europa. Noorse zalm is een product dat door de Belgen fel wordt gesmaakt, maar ook kabeljauw, haring, Sint-Jacobsschelpen, garnalen en koningskrab zijn beroemde Noorse zeevruchten.
12
Met acht universiteiten, zeven gespecialiseerde universitaire instellingen, meer dan dertig nationale hogescholen, drie nationale scholen voor schone kunsten en verscheidene privé-instellingen voor hoger onderwijs investeert Noorwegen sterk in de sector van innovatie en onderzoek.
regering, vastgelegd door het parlement. Er worden vier prioritaire themagebieden op het stuk van onderzoek geïdentificeerd: energie en milieu, vis en zeevruchten, marien onderzoek en zeevaartindustrie, en gezondheid. Meer dan 220.000 studenten zijn vandaag ingeschreven aan de Noorse universiteiten en hogescholen. De meerderheid zijn vrouwen. De Noorse hogeronderwijsinstellingen, die voor de overgrote meerderheid openbaar en dus gratis zijn, staan open voor gekwalificeerde studenten uit heel de wereld. Ongeveer 17.000 studenten van buitenlandse nationaliteit zijn er momenteel ingeschreven. Een goede beheersing van het Engels of een Scandinavische taal wordt geëist van alle studenten die
Sinds 2000 zijn de investeringen op het stuk van onderzoek immers aanzienlijk toegenomen. In 2009 waren ze goed voor 1,8 % van het BNP (waarbij de £privébijdrage 43 % van het totaal bedroeg). De doelstelling op lange termijn is dat de investeringen in onderzoek stijgen om tot 3 % van het BNP te komen. De grote assen van het Noorse onderzoeksbeleid worden, op voorstel van de
13
De wetenschapsprijzen
ingeschreven zijn in het Noorse hoger onderwijs. Daar internationalisatie een sleuteldoelstelling is, wordt het onderwijs aan de Noorse universiteiten in het Engels gegeven, vooral op masterniveau. Noorwegen neemt ook deel aan alle onderwijsprogramma’s van de Europese Unie zoals Erasmus, Socrates en Leonardo da Vinci. Enkele universiteiten nemen ook deel aan de Erasmus Mundus-masters.
Noorwegen reikt regelmatig grote wetenschapsprijzen uit aan vorsers uit de hele wereld: de Abelprijs, die wordt uitgereikt op het gebied van wiskunde, de Kavliprijs op de gebieden astrofysica, nanowetenschappen en neurowetenschappen, en de Holbergprijs, op de gebieden van kunsten en homaniora, rechten, sociale wetenschappen en theologie.
cultuur Muziek
De elektronische muziek is uitgegroeid tot een muziekgenre waarmee de Noorse artiesten de grootste successen hebben geboekt. Ze is sterk geïnspireerd door de Franse “house music”. Alles is begonnen met Röyksopp, een groep die zich onderscheidde door zijn dynamische, melodieuze en warme muziek. Maar de Noorse elektronische muziek heeft zoveel meer te bieden: Diskjokke, Lindstrøm, Casiokids, The Whitest Boy Alive et Bjørn Torske hebben eveneens bijgedragen tot de vitaliteit van de elektronicascene van vandaag, zowel in de studio als op het podium.
De Noorse muzikale productie is niet gestopt bij het internationale succes van A-ha in de jaren 80. Ze is goed ontwikkeld en blijft de wereld verrassen met nieuwigheden in genres als jazz, folk, elektronische muziek of metal. Black metal, dat aanvankelijk echt een 'nicheproduct' was, is opgeklommen tot een van de bekendste muzikale stijlen buiten de landsgrenzen. Van de eerste groepen zoals Mayhem, Dark Throne of Immortal tot de groepen die het genre hebben laten evolueren (Enslaved, Satyricon, Dimmu Borgir) blijft Noorwegen een van de referentielanden voor deze muzikale stijl.
De Universiteit van Svalbard (UNIS) in Longyearbyen, de grootste gemeente van Spitsbergen. De universiteit ontvangt momenteel studenten uit een twintigtal landen, onder wie veel uit Europa. De gebouwen zijn ontworpen door architecten Jarmund/Vigsnæs. Foto: Nils Petter Dale
14
Noorwegen is ook een heus begrip geworden in de hedendaagse jazz. Van de pioniersmuziek als
Øyafestivalen is het grootste openluchtfestival in Oslo waar je gedurende vijf dagen muziek kan horen, waaronder rock en indierock. Het festival vindt plaats in het middeleeuwse park dat gelegen is in het oude stadsgedeelte van de hoofdstad. Elk jaar brengt het festival muziekliefhebbers en muzikanten vanuit de hele wereld samen. Øya is een erg eco-vriendelijk festival en probeert zijn ecologische voetafdruk te verkleinen door biologische en plaatselijke producten te promoten. Foto: Steffen Rikenberg/Øyafestivalen.
15
Jan Garbarek tot de jazz die beïnvloed is door de elektronische muziek, zoals zijn dochter Anja Garbarek doet, de Noorse jazz is voortdurend in ontwikkeling. De Noorse jazzmusici hebben de afgelopen vijftig jaar actief deelgenomen aan de vernieuwing en verbetering van de internationale jazzscene. Artiesten als Jan Garbarek, Nils Petter Molvær of Bugge Wesseltoft zijn klinkende namen, die hebben bijgedragen tot de populariteit van de Noorse jazz. Dankzij jonge, getalenteerde artiesten als Tord Gustavsen, Silje Nergaard, Arve Henriksen, Supersilent of Mathias Eick lijkt voor de jazzscene een stralende toekomst te zijn weggelegd. De klassieke muziek heeft veel te danken aan de erfenis van de componist Edvard Grieg. De filharmonische orkesten van Oslo en Bergen zijn uitstekende orkesten, en de pianist Leif Ove Andsnes, de trompettist Ole Edvard Antonsen en het Vertavo Quartet treden vaak in het buitenland op. En Brussel is de stad waar Andsnes de meeste concerten heeft gegeven buiten Noorwegen. De traditionele Noorse folkloremuziek was en is nog steeds een belangrijk element van de Noorse muziekscene. Ze is van generatie op generatie doorgegeven, en is dus voortdurend geëvolueerd en vernieuwd. Luister eens naar Majorstuen en Valkyrien Allstars, twee groepen jonge artiesten die hedendaagse folk spelen. Als u benieuwd bent naar de muzikale tradities van het Samivolk, zoek dan even Adjagas en Mari Boine op. Die staan erom bekend dat ze rock- en jazzelementen toevoegen aan de traditionele “yoiks” (of vice versa).
De pianist Leif Ove Andsnes op de Rosness, 1800 meter boven de zeespiegel. Foto: Anette Berentsen/NRK
16
17
Literatuur
Wassmo past in de Noorse verteltraditie die teruggaat op de oude saga’s. Ook auteurs als Roy Jacobsen, Erik Fosnes Hansen, Jan Kjærstad en Lars Saabye Christensen zijn epische vertellers: hun grootse, meeslepende romans met vele kleurrijke personages, anekdotes en verhaallijnen zijn afwisselend filosofisch, geestig, maatschappij-kritisch of flamboyant, maar altijd boeiend.
Paula Stevens
Een frisse wind uit het Noorden… De Noorse literatuur heeft jarenlang geleden onder de misvatting dat ze uitsluitend vuistdikke romans voortbrengt vol verlaten winterlandschappen en zwijgende zwoegers – met eeuwig zingende bossen en winden die om de rotsen waaien. Maar gelukkig ontdekken lezers overal ter wereld in toenemende mate dat literatuur uit Noorwegen juist zeer divers is: Noorse auteurs zijn internationaal gezien succesvoller dan ooit.
Per Petterson behoort tot dezelfde generatie auteurs, maar schrijft in een veel ingetogener, bijna verstilde stijl. Zijn roman Paarden stelen werd bekroond met zowel de International Impac Dublin Literary Award als de Independent Foreign Fiction Prize and stond wekenlang in de Amerikaanse bestsellerlijsten. Het boek is inmiddels in 42 talen vertaald. Ook zeer succesvol is Anne B. Ragde, die het Het Leugenhuis schreef, een ontroerend én geestig boek over een disfunctionele boerenfamilie. Humor speelt ook een belangrijke rol in het werk van Ingvar Ambjørnsen: in zijn droogkomische romans Bloedbroeders en De vogeltjesdans probeert zijn protagonist, de wereldvreemde Elling, grip te krijgen op zijn bestaan: Ellings scheve kijk op de samenleving zorgt voor hilarische taferelen, maar stemt ook tot nadenken.
Begin vorige eeuw bestond er in België ook grote belangstelling voor literatuur uit het hoge Noorden – Stijn Streuvels was zo’n groot bewonderaar van Nobelprijswinnaar Bjørnstjerne Bjørnson dat hij zelfs Noors leerde om diens werk te kunnen vertalen. Ook Knut Hamsun en Sigrid Undset werden al vroeg vertaald, en de toneelstukken van Henrik Ibsen werden in vele theaters opgevoerd. De huidige ‘Noorse golf’ begon in 1994 met De wereld van Sofie van Jostein Gaarder. Deze roman, een unieke, fascinerende combinatie van een filosofieboek en een spannend jeugdverhaal werd in meer dan vijftig talen vertaald en was in 1995 het meest verkochte boek ter wereld. Daarmee was de Noorse literatuur op de kaart gezet en al snel braken ook andere auteurs internationaal door, zoals Herbjørg Wassmo, met haar historische romans over de tegendraadse, eigenzinnige Dina. Het boek Dina werd ook verfilmd (als I am Dina), met Gerard Depardieu in één van de hoofdrollen.
Grip krijgen op onze verwarrende wereld is ook vaak het thema in het werk van jongere auteurs. Sommige van hen keren terug naar het kleine, het beheersbare, zoals Hanne Ørstavik, die in prachtig, afgemeten proza schrijft over familieverhoudingen. Anderen zoeken juist grenzen op en doorbreken taboes, zoals Jonny Halberg en Levi Henriksen. Auteurs als Erlend Loe en Johan Harstad treden min of meer in de voetsporen van Ingvar Ambjørnsen en beschrijven de wereld vanuit een prettig-gestoorde invalshoek.
18
Karl Ove Knausgård en Hanne Ørstavik vertegenwoordigen de generatie auteurs die vanaf 2000 op het voorplan zijn getreden in de Scandinavische literaire scène. Foto’s: Anders Hansson en Hans Fredrik Asbjørnsen
19
Noorse Architectuur en Design
Erlend Loe ontketende in 1996 een hype met zijn hilarische roman Naief. Super., over een jongeman die in een crisis schiet omdat hij het leven te gecompliceerd vindt. Hij besluit terug te keren naar de basis – in zijn geval een rode bal, een hamerbankje en lijstjes – om zo weer grip te krijgen op zijn bestaan. Loe, die overigens geïnspireerd is door Jean-Philippe Toussaint, werd door zijn absurde humor en verrassende taalgebruik ongekend populair – in 2007 kreeg hij de Prix Européen des jeunes lecteurs.
Het Huis van de Literatuur, midden in het centrum van Oslo, is integraal gewijd aan boeken en literatuur. U kunt er debatten, conferenties en andere evenementen bijwonen. Op de begane grond is het restaurant Kafé Oslo gevestigd. In het Huis is ook het eerste schrijversappartement van Noorwegen ingericht, waar buitenlandse auteurs en intellectuelen een tijd kunnen verblijven. Foto: Wikimedia Commons
20
Raf De Saeger Noorwegen, een land van valleien en fjorden, spreekt de toerist aan op de gekende beelden van de blokhut en de middeleeuwse houten staafkerk. Deze gebouwen getuigen van een rijke traditie maar stimuleren tevens een vernieuwing.
Ook de hoofdpersonen van Johan Harstad hebben moeite met het leven: in ‘Buzz Aldrin, waar ben je gebleven’ verliest hoofdpersoon Mattias zijn baan en vriendin en wordt hij na een in alle opzichten vochtige bootreis wakker in een bushokje op de Faeröer, letterlijk de weg kwijt. Harstad heeft in deze geweldige, onderkoeld-komische roman ook veel popmuziek verwerkt.
Rond 1900, werd in talrijke Europese steden volop geëxperimenteerd met de zogenaamde. Art Nouveau of Jugendstil. In die zelfde tijd werden in steden als Oslo en Trondheim pareltjes van diezelfde vernieuwing gerealiseerd geïnspireerd op de eeuwenlange Noorse tradities. Europa, met daarin Noorwegen, werd ervaren als één grote smeltkroes. Zo werd Ålesund, na een stadsbrand in 1904, grotendeels in Jugendstil heropgebouwd en dit met Europese steun ‘avant la lettre’.
Uiteraard mag in een overzicht van de Noorse literatuur, hoe beknopt ook, de misdaadroman niet ontbreken. Auteurs als Unni Lindell, Jo Nesbø, Tom Egeland en Karin Fossum zijn overal bekend: zij hebben het misdaadgenre vernieuwd en schrijven een type thriller waarbij een spannende plot gekoppeld wordt aan aandacht het leven van de hoofdpersonages: ook bevatten de boeken vaak een flinke dosis maatschappijkritiek.
Tussen 1930 en 1950 hebben architecten zoals Arne Korsmo en Arnstein Arneberg & Magnus Poulsson moderne ‘monumenten’ nagelaten. Arne Korsmo is met de woning ‘Stenersen’ (1937-39) in Oslo een voorbeeld van zulke modernistische aanpak. Deze toeristische ‘must’ kan, mits afspraak met ‘Norsk Form’, bezocht worden. En wie kent er niet het bakstenen stadhuis (1950) van Oslo van de hand van het architectenteam Arneberg & Poulsson?
Het zal u duidelijk zijn dat bovenstaande auteurs slecht het spreekwoordelijke topje van de ijsberg zijn: vele titels en schrijvers zijn helaas onvermeld gebleven. Van alle hierboven genoemde auteurs zijn een of meerdere romans in het Nederlands en/of Frans vertaald.
Wanneer architectuur en design met elkaar verbonden waren en als één hoofdstuk werden geschreven, krijgt design later een meer zelfstandige rol toebedeeld en verovert zij stilaan een eigen forum vanuit de stichting ‘Norsk Form’ .
21
Een bezoek aan dit centrum illustreert hoezeer Noorse design de laatste jaren een toonaangevende internationale plaats inneemt en de zorg om de ervaringswereld van de gebruiker centraal stelt. De bekende ‘trip-trap stoel’ getuigt van zulke zorg en is voor onze allerkleinsten geen onbekende. De architect Sverre Fehn overspant met het Noorse paviljoen op de Expo ’58 te Brussel tot en met zijn laatste realisatie van het nieuwe architectuurmuseum in Oslo (2008) de meest merkwaardige carrière. In 1997 ontving hij de ‘Pritzler prize’, een erkenning die mag vergeleken worden met een Nobelprijs voor architectuur. Jonge architecten vinden de laatste decennia een uitdaging in zowel belangrijke internationale realisaties als ontwerpen in eigen land. Hierbij is het architectenbureau Snøhetta toonaangevend. De bibliotheek in het Egyptische Alexandria (2002) en de opera in Oslo (2008) prijken aan de top van hun palmares. De opera wordt nu reeds wereldwijd beschouwd als een meesterwerk. Het is gebaseerd op een ijssculptuur dat als een krachtig signaal uit de fjorden opduikt. Deze gebouwen zijn een greep uit de ‘architecturale hitlijst’. Het ArchitectuurMuseum in Oslo (NAM), is reeds meer dan vijfentwintig jaar actief om deze rijke actuele tendensen te tonen aan het ruime publiek en aan de vaklui. Het voorbeeld bij uitstek van een combinatie van landschap, architectuur en design, is te vinden in het toeristische traject ‘OMWEG’. Op een parcours van ongeveer 1800 km, dwars door Noorwegen, worden
Het project van Reiulf Ramstad Architects in Trollstigen. Het is bescheiden van omvang maar valt toch op, net zoals heel wat andere architecturale projecten die gerealiseerd zijn langs de nationale toeristische routes in Noorwegen. Het globale project rond de toeristische routes richt zich naar plaatsen waar autotoeristen geneigd zijn om halt te houden. Via een andere benadering van de natuur wil het deze uitzonderlijke plekken beter tot hun recht laten komen. Foto: Reiulf Ramstad Architects
22
23
rustplaatsen, uitkijkposten, parcours over stromende beekjes, enz. gerealiseerd. Het zijn eenvoudige maar krachtige ontwerpen die de reiziger tot zichzelf laat komen en hem betoverend laat staren naar de omgeving. Dit alles geeft aan Noorwegen een unieke positie op het internationale architectuurforum waarbij duurzaamheid’, ‘ecologie’ en ‘zorg voor mens en omgeving’ centraal staan.
Toerisme in Noorwegen Noorwegen is een zeer langgerekt land, dat zich uitstrekt tot een heel stuk voorbij de poolcirkel naar het noorden. Als je het omkeert, van het noorden naar het zuiden, zou het Europa doorkruisen tot aan de Middellandse Zee. Deze enorme afstanden staan garant voor een spectaculaire variatie van landschappen, mensen en levenswijzen. De Noorse kust, met zijn fjorden en visserijgemeenschappen, kan aantrekkelijk zijn. Meer dan 95 % van de Noorse grond wordt niet bewerkt. Met zijn talrijke plateaus en bergketens biedt Noorwegen uitstekende voorwaarden voor openluchtactiviteiten. Voor toeristische informatie, neem contact op met: Nationaal Bureau voor Toerisme van Noorwegen E-mail:
[email protected] Tel. + 33 1 53 23 00 50 of www.visitnorway.com.
De Opera van Oslo is ontworpen door de architecten van het Noorse bureau Snøhetta, dat ook de Bibliotheca Alexandrina en het gedenkteken voor 11 september op Ground Zero in New York op zijn palmares heeft staan. Foto: Erik Berg/ Nationale Opera van Noorwegen
24
25
Officiële naam Koninkrijk Noorwegen Bestuursvorm Constitutionele monarchie Parlementaire democratie Koningshuis Harald V, Koning van Noorwegen Sonja, Koningin van Noorwegen Haakon, Kroonprins van Noorwegen Mette-Marit, Kroonprinses van Noorwegen Ingrid Alexandra, Prinses van Noorwegen Sverre Magnus, Prins van Noorwegen Hoofdstad Oslo (599.230 inwoners) Bevolking 4.920.305 inwoners 16 inwoners per km2 In Noorwegen leven de Samen, een oorspronkelijke bevolkingsgroep, en vijf nationale minderheden. Dat zijn groepen die zeer oude banden hebben met Noorwegen. Oppervlakte 385.186 km2 Officiële talen Noors (Bokmål en Nynorsk), Samisch (gelijkgeschakeld met Noors in bepaalde gemeenten van de provincies Troms, Finnmark, Nordland en Nord-Trøndelag) Religie Protestants-christelijk Munteenheid De Noorse kroon, NOK 1 EUR = 7,81 NOK in januari 2011 BNP 2.505.076 miljoen NOK Per inwoner: 512.364 NOK
Van op het uitkijkpunt van Stegastein, geconstrueerd door architecten Tommie Wilhelmsen en Todd Saunders, heeft u een spectaculair uitzicht op de Aurlandsfjord en het gebergte eromheen. Het platform ligt op 650 meter hoogte langs de bergroute Aurlandsvegen, die deel uitmaakt van de nationale toeristische routes van Noorwegen. Foto: Knut Bry/tinagent.no
26
Cijfers van 1 januari 2011. Om meer te weten, kunt u de website raadplegen van het Noorse Centraal bureau voor de statistiek: www.ssb.no/minifakta/
27
www.noorwegen.be
