Nooit te oud om te integreren - Handreiking

‘Nooit te oud om te integreren - Handreiking’

Voorwoord Voor u ligt de handreiking ‘Nooit te oud om te integreren’. Deze handreiking is opgesteld in het kader van het gelijk namige project van VluchtelingenWerk Noord-Nederland (VWNN).

In deze handreiking vindt u een stappenplan dat beschrijft hoe welzijnsorganisaties en ouderenwerkers oudere allochtone Nederlanders kunnen bereiken en hen kunnen betrekken bij ouderenvoorzieningen. Daarnaast is de handreiking van toegevoegde waarde voor andere maatschappelijke professionals en voor de leden van zelforganisaties die zich richten op participatie van allochtonen. We voerden het project ‘Nooit te oud om te integreren’ uit in Drenthe, Groningen en Friesland. Daarbij richtten we ons vooral op niet-westerse allochtonen, in het bijzonder vluchtelingen. Het stappenplan kan vanzelfsprekend ook ingezet worden voor een bredere doelgroep ouderen. Het project en deze uitgave zijn mogelijk dankzij onderstaande organisaties. Wij bedanken hen en alle andere betrokkenen voor hun enthousiaste medewerking. Ouderenwerk: Stichting Welzo - Assen Sedna - Emmen Stichting Miks – Lemmer MJD - Groningen Het Bolwerk - Dokkum

Nooit te oud om te integreren - Handreiking

VWNN behartigt de belangen van vluchtelingen en asielzoekers in Nederland. Dat doen we vanaf het moment dat ze hier aankomen tot en met de integratie in de Nederlandse maatschappij. VWNN vindt het belangrijk dat ook oudere allochtonen betrokken zijn bij onze samenleving. Deze groep ouderen is slecht in beeld bij onder andere ouderen organisaties. Met dit project willen we daar verandering in brengen.

1.

Inhoudsopgave 4

2.1 Wat is de problematiek?

5

2.2 Wensen en behoeften van de doelgroep

6

3. Methodiek - aan de slag met oudere allochtonen

7

3.1 Stappenplan

7

3.2 Verdieping, begeleiding door de ouderenwerker of andere professional

12

4. Voorbeeld-aanpak ‘Nooit te oud om te integreren’

13

4.1 Opzet programma

15

4.2 Aanpak bijeenkomsten

15

4.3 Nazorg

18

4.4 Voorwaarde voor succes

18

5. Literatuurlijst

19

Bijlage 1 Handige adressen

20

Bijlage 2 Profiel deelnemer

21

Bijlage 3 Voorbeeld intake

22


2. Wie zijn de oudere vluchtelingen en migranten?

2.

Leeswijzer

Dat Nederland vergrijst is bekend. Dat de populatie ouderen komende decennia steeds kleurrijker zal worden, krijgt minder aandacht.

In hoofdstuk één wordt het project geïntroduceerd. In hoofdstuk twee wordt de doelgroep beschreven, als mede de problematiek en de wensen en behoeften van de doelgroep. In hoofdstuk drie staat de methodiek beschreven. De uitkomsten van de evaluatie en de opgedane ervaring zijn in dit hoofdstuk ook opgenomen. In hoofdstuk vier staat de uitwer king van het project ‘Nooit te oud om te integreren’. Hier wordt de praktische uitvoering kort toegelicht. Achterin is een aantal bijlagen op genomen. Bijlage één voorziet in een overzicht van nuttige adressen, bijlage twee bevat het profiel van een deelnemer en in bijlage drie vindt u een voorbeeld van een intakefor mulier.

De afgelopen jaren zijn in Nederland veel maatregelen genomen om alle mensen bij de samenleving te betrekken. Scholieren worden met maatschappelijke stages voorbereid op actief burgerschap, langdurig werkzoekenden volgen een activeringstraject of doen vrijwilli gerswerk. Vluchtelingen leren de Nederlandse taal en volgen een inburgeringscursus, ouderen kunnen met hulp van thuiszorg en mantelzorg steeds langer thuis blijven wonen. Toch is oud worden voor allochtone ouderen in Nederland nog niet gemakkelijk. Als gevolg van sociaaleconomische, medische, psychische, sociale en culturele barrières hebben zij veel minder kennis van en toegang tot voorzienin gen. Om deze specifieke groep een steun in de rug te geven nam VWNN het initiatief tot het project ‘Nooit te oud om te integreren’.


Inleiding

Het project is uitgevoerd in Assen, Emmen, Groningen, Dokkum en Lemmer in samenwer king met het lokale Ouderenwerk. Met deze handleiding kunnen andere organisaties zelf concreet aan de slag.

3.

2. Wie zijn de oudere vluchtelingen en migranten?

Aantal doelgroep

o orlogsgebieden zoals Vietnam, Afghanistan en Joego slavië. De invloed van migratie op hun mentale gezondheid is groot tot heel groot, afhankelijk van de omstandigheden en ingrijpende gebeurtenissen die vooraf gingen aan de migratie.

Groningen

Afghanistan China Dominicaanse Republiek Egypte Ethiopië Indonesië Irak Iran Kaapverdië Marokko (Voormalige) Ned. Antillen en Aruba Pakistan Somalië Suriname Overig Afrika Overige Azië Totaal

Friesland 9 147 41 52 3 3.661 111 117 38 121 525 31 41 1.138 108 324 6.467

Drenthe 58 98 8 19 2 2.791 146 58 13 204 210 12 32 462 60 342 4.515

13 121 6 26 16 3.363 149 113 4 127 128 12 20 275 113 235 4.721


Vluchteling en migranten die nu hun oude dag bereiken, zijn pioniers die ooit op jonge leeftijd, vrijwillig of gedwongen, hun thuisland hebben verlaten en zich in Nederland vestigden. Het gaat om gastarbeiders die in de jaren 50 en 60 naar Nederland kwamen, migran ten van de Nederlandse Antillen en vluchtelingen uit

Herkomst van allochtone ouderen (55 tot 95 jaar) in Noord-Nederland 1

4. 1

CBS, 2013, Demografische kerncijfers per provincie, Bevolking per regio naar herkomstgroepering

2.1 Wat is de problematiek?

Sociaal isolement Het netwerk van oudere vluchtelingen is klein in vergelij king met ouderen uit andere minderhedengroepen 2. De mogelijkheden een eigen draagvlak te verkrijgen vanuit dat netwerk zijn daardoor beperkt. Vluchtelingen zijn vaak onbekend met het aanbod van zorg en welzijn. Gezondheid De gezondheid van oudere allochtonen is minder goed dan die van autochtone Nederlanders. Dit geldt zowel voor de lichamelijke als voor de psychische gezondheid. Alleen voor kanker ligt dit anders. Enkele vormen uitge zonderd komt deze ziekte onder migranten minder vaak voor. Een aantal kernpunten: • Er zijn aanzienlijke verschillen in het zorggebruik door allochtonen en autochtonen. Voor allochtonen van 45-64 jaar geldt dat zij vaker gebruik maken van de huisartszorg dan autochtonen.

•

•

Een groot deel van de allochtonen kampt met licha melijke klachten waarvoor geen medische oorzaak gevonden wordt. Zolang de pijnklachten aanhouden en er geen diagnose of behandeling voorhanden is, blijven patiënten terugkomen bij de huisarts. Verschillende stressfactoren hebben een negatieve invloed op de gezondheid van vluchtelingen. Zij consulteren daardoor vaker een medisch specialist en worden ook vaker opgenomen.

Financiën Ook de financiële positie is een punt van zorg bij oudere allochtonen. Deze is gemiddeld slechter dan die van autochtone ouderen: van de Turkse ouderen heeft 67 procent een laag inkomen, van de Marokkaanse 86 procent, van Surinaamse 31 procent en van de Antilli aanse en Arubaanse ouderen 42 procent. Van autochtone Nederlanders is dat 11 procent. De financiële positie van de vluchtelingen is relatief gezien nog slechter. Veel mensen uit deze doelgroep zijn uitkeringsafhankelijk 2. Naar schatting heeft 95% van de oudere migranten te maken met een AOW-hiaat. Zij zijn op latere leeftijd naar Nederland gekomen en daardoor missen zij een aantal jaren in de opbouw van de rechten voor de AOW. Vaak ontbreekt een aanvullend pensioen.


Uit onderzoek van onder andere Forum, Pharos en het SCP blijkt dat allochtone ouderen een duidelijke risicogroep voor sociale uitsluiting vormen. Oorzaken hiervan zijn een lage opleiding, een hoog percentage werkloosheid en arbeidsongeschiktheid, een laag inkomen en een slechte beheersing van de Nederlandse taal. Allochtone ouderen kampen ook relatief vaak met psy chische problemen als vereenzaming en depressie. Een groep migranten die specifiek aandacht vraagt zijn vluch telingen. Zij hebben vaak weinig familie om zich heen en zijn bij instanties op het gebied van zorg en huisvesting nauwelijks bekend.

5. 2

Pharos, 2012, Migratie en gezondheid - feiten en cijfers

2.2 Wensen en behoeften van de doelgroep

Ouderen willen midden in het leven staan, als hen dat mogelijk wordt gemaakt. Ze geven aan dat ze behoefte hebben aan contact in een veilige en vertrouwde omge ving. Dat kan in een buurthuis, bij een vereniging of in de dagopvang van een verzorgingshuis, mits deze organisa ties ontmoetingsactiviteiten aanbieden voor specifieke groepen ouderen. Ook is er vraag naar voorlichting over ouderdomsziektes, AOW en financiën. Tijdens het project ‘Nooit te oud om te integreren’ merkten we dat de meeste deelnemers nooit geïn formeerd zijn over ouderenvoorzieningen. De meeste deelnemers hebben last van lichamelijke en psychische problemen. Er heerst een gevoel dat ze nergens bij horen, niet welkom zijn en niet serieus worden genomen. Het machteloosheidgevoel is enorm. Een aantal deelnemers is onder behandeling van een psychiater of maatschappelijk werk.

•

• •

schaamte om hulp te zoeken bij een professional (wat zal de omgeving denken of zeggen als ik hulp zoek bij een therapeut of een psycholoog), angst voor sociale controle, het gevoel te oud te zijn om actief te zijn.

We kunnen concluderen dat sommige oudere allochto nen moeite hebben met het vinden van een invulling en betekenis van hun oude dag. ‘Ik woon alleen bijna twee jaar in Emmen. Ik ben 63 jaar oud. Mijn vrouw en kinderen zijn in Kenia en ik mis ze heel erg. Ik verheug me elke keer om naar de bijeenkomsten te gaan en tussen de mensen te zijn. Ik wil straks als mijn taalniveau beter is vrijwilligerswerk gaan doen.’ Mohammed Amin, Siraaj uit Somalië Groep Emmen


Uit onze projectevaluatie blijkt dat ontmoeting het sleutelwoord is in het voorkomen en bestrijden van eenzaamheid bij oudere allochtonen. Sociale contacten bieden immers ondersteuning, informatie en advies. Ze geven een gevoel van veiligheid, ergens bij horen en jezelf kunnen zijn.

We merken dat allerlei gevoelens en denkbeelden de ouderen weerhouden om in beweging te komen: • angst en gebrek aan zelfvertrouwen, • depressiviteit en futloosheid, • trauma en heimwee, • terugkeerwens, • gebrek aan vertrouwen in anderen,

‘Ik verheug me elke keer om naar de bijeenkomsten te gaan.’

6.

3. Methodiek - aan de slag met oudere allochtonen Deze methodiek geeft u een leidraad om in contact te komen met geïsoleerd levende oudere allochtonen. Voor de invulling van het programma en praktische voorbeelden van ontmoetingsactiviteiten vindt u in hoofdstuk vier de uitwerking van ons project ‘Nooit te oud om te integreren’.

Op basis van analyses, interviews met ouderen, gesprek ken met sleutelfiguren en professionals en de project evaluatie stelden we een stappenplan op. Deze beschrijft hoe u als instelling of ouderenwerker oudere allochtonen kunt benaderen en activeren. De methodiek bestaat uit zeven stappen, aangevuld met praktische tips.

• • • • • •

Stap 1 - Sociale kaart Breng de doelgroep in kaart: • Hoeveel allochtonen wonen er in uw gemeente? • Welke problematiek speelt voor welke groepen ouderen? Blijft hun participatie achter? • Vervolgens kiest u voor een specifieke doelgroep of voor een aantal doelgroepen. Gewoonten en gebruiken Om afstemming met de doelgroep zo succesvol moge lijk te maken, is het belangrijk op de hoogte te zijn van gewoonten en gebruiken binnen die doelgroep. Het gaat daarbij om verhoudingen binnen de doelgroep, maar ook om de rol van de doelgroep binnen de gemeente.

Wat is kenmerkend voor de doelgroep? Wat zijn knelpunten? Welke rituelen zijn belangrijk? Welke taal wordt gesproken? In welke mate is de gemeenschap in Nederland en in uw gemeente georganiseerd? Tot welke politieke/religieuze stroming behoort de doelgroep?

Organisaties en zelforganisaties Om contact te maken met de doelgroep is het belangrijk te weten welke organisaties in de gemeente actief zijn op het gebied van participatie van ouderen. Het gaat hierbij om zelforganisaties, koepels, etc. Maak een lijst van de betrokken organisaties met contacten adresgegevens, en beschrijf per organisatie: • de cultuur van de zelforganisatie: naar binnen of buiten gericht, • doelstellingen en activiteiten, • beschikbaarheid van het actieve kader, • relatie gemeente - zelforganisaties.


3.1 Stappenplan

Breng in beeld wat de gewoonten, gebruiken, aspecten van gezondheid en mate van zelforganisatie van de doelgroep zijn:

7.

Tip -------------------------------------------Uit de evaluaties blijkt dat het heel belangrijk is om duidelijk het profiel van de oudere te be schrijven. Hierbij horen duidelijke criteria waaraan de ouderen moeten voldoen om deel te nemen aan bepaalde bijeenkomsten. Bijvoorbeeld: ‘ouderen die mogelijk wel over voldoende familierelaties beschikken, maar daarbuiten een klein sociaal netwerk hebben, slecht Nederlands spreken, weinig zelfredzaam zijn en beperkt toegang hebben tot ontmoetings-, welzijns- en zorgvoorzieningen’. ---------------------------

Stap 3 - Cultuur-sensitiviteit Cultuur-sensitiviteit is het vermogen om, zonder waarde oordeel, culturele verschillen waar te nemen. Een open houding en gedrag zijn hiervoor een voorwaarde. Een medewerker die cultuur-sensitief is begrijpt en waardeert dat mensen in verschillende culturen leven, en maakt dat zichtbaar in zijn houding. Acties en aandachtspunten om de eigen organisatie zo goed mogelijk toe te rusten op ouderen met een andere culturele achtergrond: • Beroepskrachten die met allochtone ouderen gaan werken, zullen zich in de cultuur moeten verdiepen. • Medewerkers moeten taalachterstand als gegeven accepteren en respect tonen voor ouderen en hun tradities, religie en cultuur. • Er moet rekening mee worden gehouden dat oudere allochtonen in het verleden niet in de gelegenheid zijn geweest om de Nederlandse taal te leren, zeker als er sprake is van analfabetisme. • Betrek sleutelfiguren bij de opzet en uitvoering. • Train de sleutelfiguren. Zorg dat er voldoende infor matie is over ouderenzorg en hun diensten. • De inzet van een allochtone ouderenadviseur draagt ertoe bij dat de drempel naar de reguliere voorzienin gen voor oudere allochtonen wordt verlaagd en dat zij de toegang tot zorg en welzijn beter weten te vinden.


Stap 2 - Eigen doelstelling Kijk kritisch naar de eigen visie en missie als het aankomt op allochtone ouderen: • Bepaal de doelen en resultaten. • Zorg voor draagvlak in de organisatie. • Onderzoek goed of de organisatie toegerust is om de nodige taken uit te voeren. • Kijk kritisch naar de aanpak en of die aansluit bij de behoefte en wensen van de doelgroep.

Tip -------------------------------------------Zet bijvoorbeeld het instrument interculturele training van VWNN in. Doel van de training is herkennen en leren omgaan met cultuurverschillen. -----------------------------------------------

8.

Een sleutelfiguur: • heeft een breed netwerk, • kent de sociale kaart, • spreekt voldoende Nederlands, • heeft kennis van de Nederlandse organisatie en cultuur.

Stap 4 - Werving en samenwerking De werving van geïsoleerde oudere allochtonen is een arbeidsintensieve taak. Veel allochtone ouderen voelen zich al op relatief jonge leeftijd oud, vaak door het zware lichamelijke werk dat zij vroeger verrichtten. Ze krijgen dikwijls al jong gezondheidsklachten. Onder de eerste generatie allochtonen komt analfabetis me relatief veel voor. Schriftelijke informatie heeft hier door weinig effect. De nadruk moet liggen op persoonlijk contact via huisbezoeken en voorlichtingsbijeenkomsten.

Oudere vrouwen hebben vaak moeite te beslissen over deelname aan activiteiten. De houding van hun echt genoot speelt daarbij ook een rol. Wees er vooraf op bedacht dat er vaak meerdere telefoontjes nodig zijn voor het eerste contact. Een huisbezoek samen met een bekende kan helpen om in een persoonlijk gesprek de potentiële deelnemer te motiveren om stappen te zetten. Een goede aanpak is ook om een belangstellende te koppelen aan een ‘maatje’, die haar thuis komt ophalen haar letterlijk over de drempel helpt. ‘Mijn kinderen wonen verspreid in Afrika, Amerika en Nederland . Thuis zitten vind ik saai. Ik wil de Neder landse taal nog leren. De hele dag tv kijken is niet gezond voor mij. Ik heb leuke mensen via dit project kunnen ontmoeten. Ik wil graag na de zomer weer mee doen.’ Sabuni, Jean Baptiste Groep Dokkum


Sleutelfiguren In veel allochtone gemeenschappen spelen sleutelfiguren een belangrijke rol. Sleutelfiguren zijn mensen die binnen de gemeenschap autoriteit hebben en vertrouwen genieten. Denk voorbeeld aan het bestuur van moskee, mensen die vaak als tolk optreden en mensen die langer in Nederland wonen en vanuit die positie een adviserende rol spelen

Dankzij hun netwerk kunnen sleutelfiguren bij de werving een grote rol spelen. Daarnaast is het zinvol om andere verwijzers te vragen behulpzaam te zijn. Denk aan huis artsen, thuiszorg en maatschappelijk werk.

‘De hele dag tv kijken is niet gezond voor mij.’

9.

De volgende overwegingen spelen een rol bij de keuze van de zelforganisatie: • representativiteit van de organisatie, • organisatiegraad/beschikbaarheid van ervaren kaderleden binnen de organisatie, • aantal en type activiteiten/samenwerkingsbehoefte van de zelforganisatie. Tips ------------------------------------------• Maak een duidelijk profiel van deelnemers (zie bijla ge twee). • Neem vier maanden de tijd voor de werving. • Maak duidelijke afspraken met de (zelf) organisaties en sluit aan bij de bestaande bijeenkomsten. • Maak gebruik van een intakeformulier (zie bijlage drie). • Zoek contact met een zo breed mogelijk netwerk van sleutelfiguren. • Houd bij de planning van de werving en het pro gramma rekening met feestelijke dagen en bijvoor beeld de vastenperiode. • Houd er ook rekening mee dat oudere allochtonen vaak langere periodes (bijvoorbeeld in de zomer) in het land van herkomst verblijven.

•

Informeer sleutelfiguren over wat je met het project wil bereiken, en dat het hier gaat om een gezamen lijke verantwoordelijkheid met betrekking tot deze groep. • Sta stil bij de motivatie van ouderen. Bespreek met de sleutelfiguren wat deelnemers te winnen hebben, zodat zij met een goed verhaal op pad gaan. • Waardeer de inzet en het enthousiasme van de vrij willigers/sleutelfiguren die aan werving doen. • Geef de potentiële deelnemers de tijd om zich ver trouwd te maken met het idee van het project en het belang dat zij erbij kunnen hebben. • Wees je ervan bewust dat een eerste ‘ja’ nog geen definitief ‘ja’ is. Plan meteen een vervolggesprek in. • Het opbouwen van een vertrouwensband is essentieel in het proces van werving en continuïteit van deelname. Geef de deelnemers een rechtstreeks telefoonnummer van de contactpersoon, anders wordt de drempel te hoog. • Een advertentie in een huis-aan-huis-krant en een oproep via een affiche of flyer zijn geen effectieve middelen om oudere vluchtelingen te bereiken. • Betrek familieleden door ze te informeren over het project. Kinderen kunnen hun ouders soms goed overtuigen. -----------------------------------------------


Samenwerking Samenwerking zoeken met zelforganisaties en moskeeën is nuttig. Zij kunnen migranten bereiken die voor andere instellingen onbereikbaar zijn. Het accent zou moeten liggen op wat groepen bindt. Sluit dus aan bij bestaande initiatieven. Ook hier geldt: ‘Samen waar dat kan, apart waar dat (nog) nodig is’.

10.

Uit bijeenkomsten met ouderen en sleutelfiguren komt naar voren dat allochtone ouderen: • graag contact willen met de autochtone Nederlanders, • bang zijn niet geaccepteerd te zullen worden • bang zijn voor discriminatie • behoefte hebben aan voorlichting in de eigen taal over onderwerpen als ouderdomsziektes, financiën en ouderenvoorzieningen • het over het alge meen geen probleem vinden om deel te nemen in een groep waar zowel mannen als vrouwen aanwezig zijn. Voor een klein aantal is dit wel een drempel.

Het is belangrijk dat activiteiten zoveel mogelijk aan sluiten bij bestaande initiatieven. Vaak zijn er activiteiten via de moskeeën of de zelforganisatie van migranten in de wijken. Deze manier van aanpak is over en weer inspirerend, bevordert het leggen van nieuwe contacten en bespaart kosten. Tips ------------------------------------------• Gebruik specifieke empowerment-methoden, die een bewustwordingsproces en mentaliteitsveran dering op gang brengen en ouderen zelfredzaam maken. Zorg dat deze methoden voldoende veilig heid en maatwerk bieden. • Bied deze het liefst aan in eigen taal en door deskundigen die dezelfde culturele achtergrond hebben. • Het creëren van een omgeving waarin oudere migranten zich veilig en vertrouwd voelen is uiter mate belangrijk. • Koppel oudere allochtonen aan autochtone ouderen uit eenzelfde wijk. • Zorg dat professionele ondersteuning cultuur- sensitief en flexibel is. • Bied laagdrempelige informele bijeenkomsten waarin educatie en ontspanningsactiviteiten gecom bineerd worden met Nederlandse les. • Nodig de sleutelfiguren uit voor de bijeenkomsten. • Organiseer de activiteiten op een locatie dicht bij huis. -----------------------------------------------


Stap 5 - De activiteiten De activiteiten in deze methodiek dienen een tweeledig doel: allochtone ouderen raken bekend met voorzie ningen van voornamelijk ‘witte’ ouderenorganisaties en de organisaties leren op hun beurt ook de allochtone ouderen kennen. Stel jezelf de vraag of er een volwaardig intercultureel programma-aanbod is. Wanneer je ouderen zoveel mo gelijk vanuit hun eigen belevingswereld benadert, is de basis voor een goed contact aanwezig. Het organiseren van het Suikerfeest naast de bestaande feesten als Kerstmis en Koningsdag is een simpel voor beeld van interculturele aanpak.

11.

3.2 Verdieping - begeleiding door de ouderenwerker of andere professional

Er is een mentaliteitsverandering nodig. Het is belangrijk dat ouderen in onze complexe samenleving een actieve houding aannemen, bewust een keuze maken om actief te zijn en zichzelf verantwoordelijk stellen voor hun eigen welzijn. Er is grote behoefte aan ondersteuning bij de voorbereiding op hun oude dag. Dat wil zeggen, onder steuning die hen: • activeert om na te denken over ‘later’, • stimuleert om te bedenken wat zij zelf en voor zich zelf zouden willen in de toekomst, • ondersteunt om deze mogelijkheden te onderzoeken en toegang te vinden (handelingsperspectieven ontwikkelen), • bijdraagt aan verbinding tussen ouderen en de omgeving (welzijns- en zorgondersteuning), zowel met en voor de groep als geheel als met en voor de oudere individueel, • helpt gesprekken op gang te brengen met hun familie,

• •

stimuleert verbinding tot stand brengen tussen de ouderen onderling, stimuleert keuzemogelijkheden te bedenken.

‘Ik ben blij dat ik heb deelgenomen aan dit project. Het is een prachtige manier om senioren groepsgewijs te in formeren over voorzieningen, regelingen en activiteiten die voor hen van belang zijn. En niet alleen de allochtone senioren hoorden veel nieuwe dingen! Verder droeg de bijeenkomst over cultuurverschillen zeker bij aan meer begrip over en weer. Duidelijk werd dat waarden als het familieleven, eerlijkheid, geloof en zelfontplooiing in elke cultuur verschillend worden gewaardeerd, waardoor mensen andere keuzes in het leven maken. Tenslotte was het mooi om te zien hoe de sfeer steeds losser werd tijdens de gezamenlijke activiteiten, zoals koersbal en het uitje. Hiermee is een goede basis voor vervolgcontacten gelegd!’ Rosalie de Konink ouderenadviseur Miks welzijn, Joure / Lemmer

‘Het is een prachtige manier om senioren groepsgewijs te informeren.’


Oudere allochtonen hebben intensieve ondersteuning en begeleiding nodig. Het is belangrijk om hun individuele behoeften voldoende duidelijk te krijgen. Door sleutel figuren uit de eigen gemeenschap in te schakelen kan de communicatie met allochtone ouderen op gang komen. Een vertrouwensrelatie is nodig om psychosociale problemen boven water te krijgen. Pas bij geregeld (intensief) contact kan worden doorgevraagd en kan een eventuele hulpvraag aan het licht komen. Ook een goed doordacht intakeformulier kan helpen zinvolle informatie naar boven te halen, mits het gesprek in de eigen taal plaats vindt (zie bijlage drie).

12.

4. Voorbeeld-aanpak ‘Nooit te oud om te integreren’

Doelstellingen: • Oudere vluchelingen worden in contact gebracht met Nederlandse leeftijdsgenoten om zo de oudere vluchtelingen te stimuleren om sociale contacten in hun omgeving te ontwikkelen en te onderhouden. • Oudere vluchtelingen maken kennis met reguliere activiteiten van VWNN en van het lokale ouderen werk. • Deelnemers worden van de laagste trede op de participatie ladder (geïsoleerd, trede 1) naar sociale contacten buitenshuis (trede 2) gebracht. We zetten er op in dat zij deel gaan nemen aan georganiseerde activiteiten (trede 3). • Oudere vluchtelingen maken kennis met het oude renwerk en andere voorzieningen voor ouderen. • Maatschappelijke organisaties, met name het oude renwerk, worden zich beter bewust van de speciale problematiek van de oudere vluchtelingen én passen hun aanbod daarop aan of breiden dit uit.

Participatieladder De participatieladder geeft aan in welke mate een cliënt meedoet in de maatschappij. Hoe hoger op de ladder, hoe hoger de mate van participatie. - 6 - Betaald werk - 5- Betaald werk met ondersteuning - 4 - Onbetaald werk - 3 - Deelname georganiseerde activiteiten - 2 - Sociale contacten buitenshuis -1 - Geïsoleerd

Doelgroep Het project is ontwikkeld voor oudere vluchtelingen van 55 tot 70 jaar, die in een sociaal isolement leven of dreigen geïsoleerd te raken. De kenmerken van hun problematiek zijn als volgt samen te vatten: • de maatschappelijke participatie is laag, • hun netwerk in de woonomgeving is klein, • zij spreken slecht Nederlands, • eenzaamheid en isolement zijn reële bedreigingen.


Samen met lokale organisaties voor ouderenwerk zochten we actief oudere vluchtelingen op die geïsoleerd leven en/of dreigen geïsoleerd te raken. Met vijftien thema- en doebijeenkomsten activeerden en informeerden we hen en maakten deelnemers kennis met welzijns- en zorgvoorzieningen.

Projectformule Het project had een looptijd van veertien maanden (november 2012 – december 2013). Door middel van een intentieverklaring ging VWNN een samenwerking aan met het lokale ouderenwerk.

13.

Het lokale ouderenwerk wierf autochtone ouderen en verzorgde thema’s voor deze groep. De bedoeling was dat contacten die in het project gelegd zijn tussen oudere vluchtelingen en oudere Nederlanders, ertoe zouden leiden dat per locatie tenminste drie oudere allochtonen zelf zouden gaan deelnemen aan de activiteiten van het plaatselijke ouderenwerk. Er werden per locatie ten minste drie koppels gevormd van een vluchteling met een Nederlandse leeftijdsgenoot, die samen activiteiten ondernamen. Het ouderenwerk gaf voorlichting over de ouderenvoorzieningen in de gemeente. Oproep tot gastvrijheid: ‘Gastvrijheid betekent: gasten ontvangen, liefdevol tegemoet treden. Daarvoor moeten wij ons ervan bewust zijn dat het niet zonder reden is dat er in Nederland mensen uit andere landen zijn gekomen. Wij hoeven ons geen zorgen te maken over de redenen waarom men naar West-Europa is gevlucht, maar wij moeten ons ervan bewust zijn dat wij onbevooroordeeld iedereen tegemoet kunnen treden. Ik hoop dat wij meer en meer bereid zijn en leren om het goede te zoeken in onze buitenlandse naasten. En daarbij goed na te denken over waardigheid en rechtvaardigheid.’


We boden vijftien thema- en doebijeenkomsten aan. Zeven bijeenkomsten voor oudere vluchtelingen, drie voor autochtone ouderen en vijf gezamenlijke bijeen komsten. We brachten oudere allochtonen in contact met Nederlandse leeftijdsgenoten.

Sebastien Sabanga Ouderenadviseur WelzO, Assen

‘Gastvrijheid betekent: gasten ontvangen, liefdevol tegemoet treden.’

14.

4.2 Aanpak bijeenkomsten

‘Nooit te oud om te integreren’ omvat 15 thema- en doebijeenkomsten. Het basisprogramma ziet er als volgt uit:

Twee vrijwilligers verzorgden de bijeenkomsten. De groepsafspraken werden op de eerste bijeenkomsten besproken. We werkten bijna altijd met vaststaande programma’s, maar merkten dat het belangrijk is om op vragen van deelnemers in te gaan. Elke bijeenkomst had een duidelijk opbouw, waarbij we startten met een korte rondvraag ‘hoe was je week’. Bij elke bijeenkomst zetten we het programma op een flap-over. We brachten de duur van de bijeenkomst terug van twee naar anderhalf uur, omdat twee uur als te lang werd ervaren.

Oudere vluchtelingen 1 kennismaken met elkaar 2 verhalen van vroeger 3 en 4 gezondheid / excursie 5 en 6 ouderenwerk / excursie 7 en 8 een thema aangedragen door de deelnemers en cultuurverschillen: wat werkt wel en wat werkt niet Oudere autochtonen 1 kennismaken met elkaar en met andere culturen; verhalen van ver 2 en 3 cultuurverschillen en omgaan met cultuur verschillen: wat werkt wel en wat werkt niet Gezamenlijke bijeenkomsten beide groepen 1 kennismaken door middel van een spel 2 het familieleven 3 verhalen van vroeger: wat verschilt, wat zijn overeenkomsten 4 geloof / religie: welke rol speelt het in het leven 5 een uitje en een gezamenlijke afsluiting van het project

De voertaal was Nederlands omdat de deelnemers vaak uit diverse culturen komen. De taal was in het begin een probleem, wat we aanpakten door de sleutelfiguren in te zetten als tolk. Dit maakte voor ouderen die de Neder landse taal nauwelijks beheersen toch mogelijk om deel te nemen. Verder hebben de sleutelfiguren de groeps leden ook kunnen motiveren en enthousiasmeren om te blijven. De bijeenkomsten waren bedoeld voor zowel vrouwen als mannen.Tijdens de werving bleek dat veel vrouwen van rond 50 jaar oud zich al echt oud voelen en onder de criteria van het project vallen. We besloten deze groep ook in het project op te nemen. Een bijkomend voordeel was dat deelnemers op deze leeftijd nog de tijd hebben om zich voor te bereiden op hun oude dag. Mannen verkeren vaak ook in een sociaal isolement, ook al ziet dat er soms anders uit. Mannen gaan meer bui tenshuis op pad, maar hebben vaak een beperkt netwerk en weinig tot geen kennis van ouderenvoorzieningen.


4.1 Opzet programma

15.

BIJEENKOMST 1 - Kennismaking Op deze bijeenkomsten lichtten we belangrijke afspraken mondeling toe en inventariseerden we de verwachtingen over het project. We lichtten ook de aanleiding van het project toe. Daarnaast was het doel van deze bijeenkomst dat deel nemers zich realiseren dat in Nederland wordt verwacht dat ouderen actief zijn. We benadrukten de eigen verant woordelijkheid.

BIJEENKOMST 2 - Verhalen van vroeger Het is fijn om iets van het eigen levensverhaal aan ande ren te vertellen. Dat maakt veel los. Tegelijkertijd vormt het persoonlijke verhaal het uitgangspunt om te kunnen bepalen hoe je verder wilt. Door middel van een voorwerp gaan de ouderen met elkaar in gesprek over vroeger en nu. Ook foto’s of bijvoorbeeld filmmateriaal over migratie zijn hierbij een goed middel. BIJEENKOMST 3 EN 4 - Gezondheid Het doel van deze bijeenkomst is dat de deelnemers het belang kennen van een goede balans. Hoe ga je om met spanning en hoe kun je ontspannen. Kort toelichten wat draagkracht en belasting zijn. Deelnemers gaan met el kaar in gesprek over mogelijke ontspanningsactiviteiten die ze leuk vinden. De deelnemers gaan door middel van plaatjes en symbolen in discussie over wat gezond is en wat niet. Geef informatie over diensten en voorzieningen die een bijdrage kunnen leveren aan de kwaliteit van leven. Het streven is dat deelnemers zelf benoemen wat voor hen kwaliteit van leven is en wat zij zelf willen doen om te zorgen dat ze in balans zijn.


Tips ------------------------------------------• Ga met deelnemers om op basis van gelijkwaardig heid. • Persoonlijke aandacht is zeer belangrijk. • Een veilige en ontspannen omgeving is belangrijk. • Treed als begeleider niet te veel op als docent. • Check voortdurend of de deelnemers de informatie begrijpen (uit beleefdheid zeg men vaak ja). • Spreek in korte zinnen, biedt na twee of drie zinnen de mogelijkheid om te vertalen. • Houd rekening met cultuurverschillen. • Werk met verschillende actieve werkvormen om de deelnemers erbij te betrekken. • Houd rekening met de tijd die mensen aaneengeslo ten geconcentreerd kunnen zijn. • Wissel de werkvormen af. • Gebruik werkvormen die het zelfbeeld versterken. -----------------------------------------------

Tips ------------------------------------------• Geef zoveel mogelijk voorbeelden. • Gebruik illustraties om je boodschap duidelijk te maken. • Laat de sleutelfiguur of begeleider vertellen hoe hij of zij met spanning omgaat. • Laat deelnemers meedoen met beweging voor ouderen. -----------------------------------------------

16.

Tips ------------------------------------------• Biedt een proefbon voor een activiteit. • Allochtone ouderen hebben vaak financiële proble men, hou hier rekening mee. • De eerste indruk is belangrijk, laat de deelnemers zich welkom voelen. -----------------------------------------------

Tips ------------------------------------------• Spreek af dat de instelling zo beknopt mogelijk informatie geeft. Met minder informatie heb je meer kans dat het begrepen en onthouden wordt. • Zorg dat de voorlichter begrijpelijke taal gebruikt. • Maak goede afspraken over de ontvangst van de groep (eerste indruk is belangrijk). -----------------------------------------------

Gezamelijke BIJEENKOMST - bijeenkomsten Het doel van deze bijeenkomsten is het ontdekken van elkaars werelden. De inzet is maatjes te vormen tussen beide groepen. Thema’s zoals geloof en religie, familie leven en verhalen van vroeger zorgen dat mensen met elkaar in gesprek gaan en elkaar leren kennen. Wij maakten gebruik van het kennismaking spel WAVE (Waardering Acceptatie Van Elkaar) waarin deelnemers in kleinere groepen kennis maken met elkaars gewoonten en gebruiken. De insteek van de bijeenkomsten is het zoeken naar de overeenkomsten.

BIJEENKOMST 5 EN 6 - Ouderenwerk Dit thema wordt verzorgd door de ouderenadviseur. Het doel van deze bijeenkomst is informatie geven over het ouderenwerk en kennismaken met de diensten van oude renwerk organisaties. De deelnemers worden uitgenodigd deel te nemen aan het activiteitenaanbod, krijgen een rondleiding en maken kennis met de ouderwerker.

Gezamelijke BIJEENKOMST - Voorbereiding De beide groepen worden apart voorbereid op de ont moeting met elkaar. De deelnemers gaan met elkaar in gesprek over migratie, verre reizen en andere culturen. Verschillende normen en waarden worden besproken. Er wordt kort informatie gegeven over de ik- en wijcultuur. De nadruk ligt op de eigen ervaring en ideeën over elkaars cultuur.


BIJEENKOMST 3 EN 4 - Excursie naar zorginstelling Het doel van deze bijeenkomst is kennismaken met de instelling en haar diensten. Voor sommige deelnemers is dit de eerste kennismaking met een Nederlandse instelling voor ouderen. Daarom is het belangrijk dat de allochtone ouderen zich welkom voelen. Maak goede afspraken met de instelling waar de ex cursie plaatsvindt. Het is het belangrijk dat er duidelijk aangeven wordt om welke doelgroep het gaat. Informatie over het taalniveau, opleidingsniveau, de doelstelling van het project en van de excursie moeten duidelijk zijn voor de instelling. Zo kan de instelling de ontvangst goed afstemmen op de deelnemers. Zorg dat ook de ouderen voorbereid zijn op de excursie. Het werkt goed als de groep gezamenlijk vertrekt, hier door help je de deelnemers samen over de drempel heen.

17.

4.4 Voorwaarde voor succes

15 bijeenkomsten zijn te weinig gebleken. Wij zagen dat mensen wat afwachtend zijn. Een aantal deelnemers wilde individuele ondersteuning voor bijvoorbeeld het vinden van vrijwilligerswerk of het zoeken naar invulling van hun tijd. Naast individuele zorg kan collectieve zorg geboden worden. Uit de evaluatie blijkt dat groepen bij elkaar willen blijven. De begeleider kan zoeken naar mogelijkheden om de groep voort te zetten.

De methodiek ‘Nooit te oud om te integreren’ is eenvou dig. Toch komen er veel dingen bij kijken om het project tot een succes te maken:

‘Je merkt wel dat buurtorganisaties niet gewend zijn om met allochtonen te werken. Wat je vaak hoort is ‘zo doen we dat hier altijd’. Als mensen elkaar ontmoeten uit verschillende culturen merken ze vaak dat er meer overeenkomsten dan verschillen zijn.... Wij kunnen ‘toevallige‘ ontmoetingen creëren door burendag, dag van de dialoog of door bijeenkom sten zoals ‘Nooit te oud om te integreren’. Nanneke Jager Consulent integratie en emancipatie MJD Groningen

‘Zo doen we dat hier altijd, hoor je vaak.’

Aandachtspunten voor wervers en begeleiders • Werk niet alleen vanuit het aanbod, maar speel in op wensen van deelnemers. • Investeer veel tijd om de juiste deelnemers te vinden. • Zoek contact met diverse instellingen in de wijk. • Houdt de doelstellingen van het project scherp in de gaten. Eigenschappen van een groepsbegeleider • Kan zich inleven in de leefwereld van oudere vluch telingen. • Heeft inzicht in barrières die oudere vluchtelingen ervaren. • Kan met een groep werken waarin verschillende talen worden gesproken en waar voor elkaar wordt getolkt. • Heeft kennis van zaken die belangrijk zijn voor oudere vluchtelingen. • Spreekt meerdere talen.


4.3 Nazorg

18.

5. Literatuurlijst Dona Daria, 2013, Methodiekbeschrijving project ‘Oud en wijs genoeg’ Forum, 2011, Ik wil niemand tot last zijn Movise, Utrecht, februari 2009, Het versterken van de maatschappelijke participatie van oudere migranten Verkenning Pharos, 2007, Met kennis van feiten

Pharos, 2010, Eenzaamheid onder oudere vluchtelingen in Nederland Pharos, 2012, Migratie en gezondheid - feiten en cijfers Pharos en Vilans, 2010, Zorg om elkaar - Oudere vluchtelingen en mantelzorg cursus Sociaal en Cultureel Planbureau, Den Haag, november 2004, Gezondheid en welzijn van allochtone oudere Stichting Bevordering Maatschappelijke Participatie, Amsterdam, 2004, De kracht van oudere vluchtelingen Programma’s voor levensverhalen en expressiewerkboek


Pharos, 2008, Handreiking Mwo participatie oudere migranten en vluchtelingen

19.

Bijlage 1 Handige adressen

VluchtelingenWerk Nederland (landelijk bureau) Surinameplein 122 1058 GV Amsterdam Telefoon 020 - 34 67 200 www.vluchtelingenwerk.nl Pharos (landelijk kennisen adviescentrum) Arthur van Schendelstraat 620 3511 MJ Utrecht Telefoon: 030 - 23 49 800 www.pharos.nl Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten (NOOM) Piet van Dommelenhuis Churchilllaan 11 3527 GV Utrecht Telefoon: 06 - 53 55 48 18 (Coördinator: Drs F.G. May) www.netwerknoom.nl

FORUM (Instituut voor Multiculturele Vraagstukken) Kanaalweg 86 3533 HG Utrecht Telefoon: 030 - 29 74 321 www.forum.nl Stichting BMP (Bevordering Maatschappelijke Participatie) Willem de Zwijgerlaan 350 B/2 1055 RD Amsterdam Tel: 020 - 42 82 728 www.stichtingbmp.nl Movisie (kennis en aanpak van sociale vraagstukken) Catharijnesingel 47 3511 GC Utrecht T 030 - 78 92 000 www.movisie.nl

Samenwerkende partners Nooit te oud om te integreren Stichting Welzo (welzijn voor ouderen) Brink 40 9401 HV Assen Telefoon 0592 - 31 36 41 www.welzo-assen.nl Stichting Miks welzijn Brugstraat 1 8501 EV JOURE Telefoon: 0513 - 41 45 93 www.miks-welzijn.nl Welzijngroep Sedna Emmen Parallelweg 36 7822 GM Emmen Telefoon: 0591 - 68 08 00 www.welzijngroepsedna.nl Stichting Welzijn Het Bolwerk Oranjewal 28 9101 JV Dokkum Telefoon: 0519 - 29 22 23 www.het-bolwerk.eu


VluchtelingenWerk Noord-Nederland Friesestraatweg 191-3  9743 AC Groningen Telefoon: 050 - 57 57 290 www.vwnn.nl

Stichting MJD (Maatschappelijke Juridische Dienstverlening) Herman Colleniusstraat 18 9718 KT Groningen Telefoon 050 - 31 26 123 www.mjd.nl

20.

Bijlage 2 Profiel deelnemer


Voor we deelnemers voor dit project gingen werven stelden we een duidelijk profiel op. We richtten ons op oudere allochtonen: • van 50 jaar en ouder, • in een sociaal isolement, • met lage maatschappelijke participatie, • met nauwelijks een netwerk in hun woonomgeving, • met weinig zelfvertrouwen om Nederlands te spreken en/of onze taal slecht beheersen.

21.

Bijlage 3 Voorbeeld intake

Participatie: 1. Hoe ziet uw gezinssituatie er uit op dit moment?

2. Wat zijn uw dagelijkse bezigheden?

3. Heeft u hobby´s?

4. Met wie heeft u contact en hoevaak (familie, vrienden, buren)?


Algemeen: Datum intake: Naam: Postcode en woonplaats: Telefoonnummer: Geboortedatum: Geboorteplaats: V-nummer: Burgerservicenummer: In Nederland sinds: Taal niveau: Inburgering: Opleiding:

5. Wat voor werk heeft u gedaan in uw land van herkomst?

6. Wat voor werk (vrijwilligerswerk) heeft u gedaan of doet u in Nederland?

22.

7. Heeft u wel eens deelgenomen aan activiteiten?

9. Zo niet, wat is de voornaamste reden dat u niet deelneemt aan een activiteit? a) vervoer b) lichamelijke beperking c) geen tijd d) taalbarrière e) geen informatie over activiteiten f) geen begeleiding Verwachting: 10. Wat zijn uw verwachtingen van de bijeenkomsten?

11. Welke activiteiten zou u graag georganiseerd willen zien tijdens de bijeenkomsten? a) kookactiviteiten b) muziek en spel c) voorlichting ouderenzorg d) anders, namelijk


8. Neemt u op dit moment deel aan activiteiten, en zo nee, heeft u behoefte aan groepsactiviteiten?

12. Waar gaat uw voorkeur naar uit? a) een activiteit die iedere week plaatsvindt b) activiteiten die eens in de maand plaatsvinden c) losse activiteiten, die bijvoorbeeld in een jaarkalender staan en waarvoor u los kunt inschrijven

23.

13. Welke dagdelen bent u beschikbaar? (u kunt meerder dagdelen aankruisen) Maandag ochtend middag Dinsdag ochtend middag Woensdag ochtend middag Donderdag ochtend middag Vrijdag ochtend middag

15. Heeft u wel eens informatie gekregen over ouderenzorg in Nederland, en zo nee, wilt u informatie hierover ?

16. Wat zou de rol van uw familie moeten zijn als u niet meer voor u zelf kunt zorgen?

17. Wat is voor u de ideale ouderenzorg?


Ouderenzorg en gezondheid: 14. Wat is volgens u ouderenzorg in Nederland?

24.


Colofon Deze methodiekbeschrijving is een uitgave van: VluchtelingenWerk Noord-Nederland - www.vwnn.nl Projectleider: Amina Mohamed E: [email protected] Vormgeving: Terp 10 Communicatie - www.terp10.nl

25.

Nooit te oud om te integreren - Handreiking

Recommend Documents