Nooit te Oud Om Te Dansen 2009 Utrecht, februari 2010 Carolien Hermans en Marian van Miert
Inhoudsopgave Inleiding
3
1. De enquête 1.1. Resultaten uit de enquête 1.2. Conclusies
4 4 5
2. Nieuw dansaanbod voor senioren in 2009 2.1. Company of Elders naar Nederland 2.2. 50 PK 2.3. Marie Louise Gilcher/ Els van Buuren/SKVR 2.4. Sansville theater en producties 2.5. Ankie Thuis (ZIMIHC) en Boris Vorstenbosch 2.6. Introdans Interactie: Jong geleerd oud gedanst II 2.7. NDT en Senior Dance Intensive 2.8. Grey Vibes 2.9. Eye-Wash 2.10. Danstheater VOS 2.11. Dansstation Zuid 2.12. Meer Bewegen voor Ouderen (MBvO) 2.13. Omroep Max: Max Thé Dansant
6 6 6 6 7 7 7 7 7 8 8 8 8
2.14. Rotterdams Wijktheater: Als het golft 2.15. Niets Ontziend van Henk Smits
Kunstfactor - Nooit te Oud Om Te Dansen 2009 - 2
8 8 9
Inleiding Onze samenleving vergrijst en ‘oud’ in is, getuige de vele senioren in reclamecampagnes en mediaprogramma’s. De dansende senior laat zichzelf steeds meer zien. Niet op de laatste plaats omdat er een prachtige schoonheid uit gaat van het oudere, authentieke lichaam. Kunstfactor wil de dansende oudere onder de aandacht brengen. Dit wil Kunstfactor doen door kennis over wat dans voor ouderen kan betekenen, te verspreiden; en vast te stellen wat kritische succesfactoren en valkuilen zijn waar het gaat om het creëren van aanbod voor ouderen. Om zicht te krijgen op het dansaanbod voor senioren en in Nederland, hebben we in 2009 een landelijke enquête uitgevoerd onder zowel Centra voor Kunstzinnige Vorming als ook onder individuele dansinitiatieven en dansdocenten. Daarnaast hebben we ons tot doel gesteld om het dansaanbod voor senioren een impuls te geven, ertoe leidend dat tien dansorganisaties eind 2009 participeren met extra dansaanbod. In dit verslag treft u onze bevindingen aan. In het eerste gedeelte worden de resultaten van de enquête besproken, in het tweede gedeelte wordt een overzicht gegeven van het nieuwe dansaanbod dat in 2009 voor deze doelgroep gecreëerd is.
Kunstfactor - Nooit te Oud Om Te Dansen 2009 - 3
1. De enquête In het voorjaar van 2009 is door Marian van Miert een enquête verricht onder Centra voor Kunstzinnige Vorming en particulier dansaanbod. Via SurveyMonkey werd een vragenlijst verstuurd naar circa 3000 adressen, waarvan; • 1110 dansscholen • 126 Centra voor de Kunsten met een dansafdeling • 1053 docenten/choreografen • 586 voorstellingsgroepen. In totaal zijn dus 2875 instellingen benaderd1. De instellingen zijn benaderd met de volgende vragen: 1. Heeft u een dansaanbod dat speciaal is afgestemd op ouderen? 1 = nee 2 = ja 2. Wilt u meer informatie over het lesgeven aan ouderen? Op de enquête hebben 170 instellingen gereageerd. Dat is ongeveer 7 % van het totale aantal. De conclusies uit dit onderzoek zullen om die reden slechts indicaties zijn. Een verder diepgaand onderzoek bevelen wij daarom van harte aan.
1.1. Resultaten uit de enquête Allereerst is dus de vraag gesteld of de betreffende instelling/dansdocent aanbod heeft dat speciaal afgestemd is op ouderen? Van de 170 instellingen waren er 95 instellingen die geen dansaanbod hadden dat specifiek gericht was op ouderen, ten opzichte van 75 instellingen die dit wel hadden. Dit betekent dat 56% van de instellingen geen dansaanbod heeft dat speciaal is afgestemd op senioren, terwijl 44% dat wel heeft. De vraag is nu hoe dit aanbod eruit ziet. Zijn alle dansstijlen vertegenwoordigd en hoe ziet die verdeling eruit? Zie onderstaande tabel.
Dansstijlen Type Dans
Aanbod Percentage
Internationale dans, volksdans en MBvO
28
0.38
Flamenco
1
0.01
Oriëntaalse Dans
1
0.01
Tango
3
0.04
Turkse Volksdans
1
0.01
Salsa
1
0.01
Jazz/Conditie/Fitness
9
0.12
1
Het totaal van 2875 instellingen is onder voorbehoud. Onder de dansscholen, docenten, Centra voor de Kunsten en
voorstellingsgroepen zitten een aantal dubbele adressen. Het werkelijke aantal wordt ingeschat op zo’n 2600 adressen.
Kunstfactor - Nooit te Oud Om Te Dansen 2009 - 4
Klassiek ballet
6
0.08
Dansexpressie
1
0.01
Dansbingo
1
0.01
Ballroom
7
0.09
Country line dance
7
0.09
Yoga/Pilates/T’ai Chi
6
0.08
Modern/Improvisatie
1
0.01
Sacred Dance
1
0.01
74
1
Totaal
Tabel 1. Dansaanbod voor senioren in Nederland 2009: indeling naar dansstijlen Overigens komt het totaal aantal dansstijlen (n=67) niet overeen met het aantal instellingen dat aangeeft dansaanbod voor senioren te hebben. Dit komt doordat sommigen in de enquête niet verder specificeren om wat voor dansaanbod het gaat, terwijl andere dansscholen en Centra voor de Kunsten verschillend dansaanbod in huis hebben.
1.2. Conclusies Door de lage respons zijn we voorzichtig met het trekken van conclusies. De enquête geeft een impressie van hoe het dansaanbod voor senioren eruit ziet anno 2009. Het hoge percentage valt onmiddellijk op: maar liefst 44% van de dansscholen/Centra voor de Kunsten hebben speciaal dansaanbod ontwikkeld voor senioren. Weliswaar is dit percentage nog altijd kleiner dan het percentage van dansscholen/Centra voor de Kunsten dat geen speciaal dansaanbod voor senioren heeft ontwikkeld, maar het stemt alsnog positief. Het hoge percentage geeft mogelijkerwijs een ietwat vertekend beeld omdat dansscholen die voor senioren speciaal dansaanbod hebben ontwikkeld, waarschijnlijk sneller hun meewerking zullen verlenen aan de enquête. We kunnen dus concluderen dat er relatief veel aanbod is voor senioren. Dit aanbod is gevarieerd en veelzijdig. Van Sacred Dance tot dansbingo. Van tango tot ballet. Er is voor ieder wat wils. Wel kan geconstateerd worden dat het traditionele aanbod voor senioren, hieronder wordt verstaan de werelddans/volksdans, country linedance en ballroom, de overhand heeft. Zowel de internationale dans, als de lijndans en ballroom scoren hoog. Bovendien valt te verwachten dat er in de werkelijkheid nog een veel rijker aanbod is, waarop we helaas moeizaam zicht krijgen omdat deze veelal in de informele sfeer en in buurthuizen plaatsvinden. Daarnaast is de klassieke dans goed vertegenwoordigd maar ook pilatesklassen en yogalessen zijn er voldoende. Volledig afwezig zijn de urban dance en de breakdance. Dit is zeer begrijpelijk als we de doelgroep in acht nemen. De vraag is of het nodig is om het aanbod meer divers te maken. Vooralsnog lijkt dit niet nodig te zijn: allereerst omdat het aanbod al vrij gevarieerd is, ten tweede omdat vraag en aanbod goed op elkaar zijn afgestemd. Hiermee bedoelen we: wat zijn de behoeften van de senioren en sluit het dansaanbod hierop aan. Dit zou een mooi vervolgonderzoek kunnen zijn. Tot slot kunnen we ook nog vermelden dat van de 95 instellingen (dansscholen, particuliere initiatieven en Centra voor de Kunsten) die geen dansaanbod voor senioren in huis hebben, er 64 instellingen zijn die graag meer informatie zouden willen ontvangen over het lesgeven aan
Kunstfactor - Nooit te Oud Om Te Dansen 2009 - 5
senioren. Dat is maar liefst 67%. Daarmee kunnen we concluderen dat er veelzijdig dansaanbod is voor senioren: een aanbod dat in de toekomst ongetwijfeld nog verder zal gaan groeien.
2. Nieuw dansaanbod voor senioren in 2009 De doelstelling voor Kunstfactor is om in 2009 tien extra initiatieven op het gebied van dans en ouderen in kaart te brengen. Bij dit nieuwe aanbod denken we niet alleen naar danscursussen maar ook aan dansprojecten, choreografieën en dansvoorstellingen die speciaal ontwikkeld zijn voor en door ouderen. Hieronder volgt een opsomming van de initiatieven die wij gevonden hebben.
2.1. Company of Elders naar Nederland The Company of Elders is een gezelschap van 30 (amateur) dansers tussen de 60 tot 85 jaar. Ze laten de fysieke en mentale voordelen van dans op latere leeftijd zien. The Company of Elders is in 1992 ontstaan uit een lokale gemeenschap in hartje Londen. Inmiddels zijn ze het huisgezelschap van het internationaal gerenommeerde Sadler’s Well theater. The Company of Elders treedt overal ter wereld op. Op 29 april 2009 is The Company of Elders, op uitnodiging van Kunstgebouw, naar Nederland gekomen. Kunstfactor heeft de danswereld hier op attent gemaakt via een mailing.
2.2. 50 PK In april 2009 verschijnt de map ‘50pk. tijd voor cultuur’ vol met handige tips, marketinginformatie en ervaringen van culturele aanbieders én bezoekers 50 PK is een project dat geïnitieerd is door André Kok van het Kunstgebouw, naar aanleiding van een onderzoek waaruit onder meer naar voren komt dat deze doelgroep zich graag meer bezighoudt met musea, theaters, centra voor de kunsten en filmhuizen. Maar dan wel activiteiten die op maat gesneden zijn. In 2008 is het project van start gegaan en in 2009 verschijnt de publicatie. André Kok is in 2009 tweemaal door Kunstfactor uitgenodigd om een lezing te geven over dit project, in het kader van de de conferentie ‘Ouderen en Kunstbeoefening’ vrijdag 22 januari 2010 en het kennisuur.
2.3. Marie Louise Gilcher/Els van Buuren/SKVR •
•
•
Marie-Louise Gilcher heeft veel ervaring met het werken met senioren. Zij heeft in het verleden veelvuldig cursussen, workshops en voorstellingen met senioren gemaakt. Marie-Louise Gilcher geeft Dansimprovisatie en Dansconditie aan ouderen (55+ officieel). Haar werkplekken zijn op dit moment de SKVR , Rotterdam dus, en To Be in Dordrecht. Met de Improvisatiegroepen heeft zij korte presentaties gemaakt. Maar dat zijn incidentele voorstellingen. Een van de improvisaties is op DVD gezet door een collega. Zij is van plan om volgend jaar weer een nieuwe voorstelling te maken. We kunnen Els van Buuren hier niet onvermeld laten. Hoewel zij nu niet meer actief is, heeft Els van Buuren jarenlang de module ‘Dans en Ouderen’ verzorgd aan de Rotterdamse Dansacademie en diverse dansproducties gemaakt met ouderen. De SKVR in Rotterdam is zeer actief op het gebied van dans en ouderen. Zij bieden klassiek 55+, modern 55+, danstraining 55+ en dansimprovisatie 55+ aan. Bernadette Winden van de SKVR heeft in het voorjaar van 2009 een avond met dans door ouderen georganiseerd. SKVR bood die avond een podium voor Rotterdamse initiatieven van
Kunstfactor - Nooit te Oud Om Te Dansen 2009 - 6
•
dansende ouderen; van dansimprovisatie tot volksdans. De avond werd gepresenteerd door Els van Buuren. De SKVR gaat door met dans door ouderen voor het voetlicht te brengen en sluit daarbij in 2010 aan bij de internationale dansdag. Op 29 april 2010 draagt deze internationale dansdag het thema: ouderen.
2.4. SANSVILLE theater en dansproducties Kristien Sonnevijle is op dit moment bezig om een dansvoorstelling VOOR ouderen te ontwikkelen in woonzorgcentra. Kristien Sonnevijle danst daarin zelf, samen met een muzikant maar het is een interactieve voorstelling en na afloop volgt een korte workshop met het publiek.
2.5. Ankie Thuis (Zimihc) en Boris Vorstenbosch (CAF/ Centrum Amateurkunst Flevoland) Beiden willen het dansaanbod voor senioren een kwalitatieve impuls te geven. Zij zijn voornemens om in 2010 de Company of Elders naar Nederland te halen.
2.6. Introdans Interactie: Jong geleerd oud gedanst II Deze unieke reeks lezingen en workshops is bestemd voor iedereen die zich wil verdiepen in de achtergronden van (moderne) danskunst. De serie Jong geleerd, oud gedanst II bestaat uit vijf ochtendbijeenkomsten van twee uur bij Introdans. De senioren krijgen een kijkje in de keuken, zien repetities van een voorstelling die nog in première moet gaan en leren zelf een stuk van de choreografie. Adriaan Luteyn geeft over dit project bij Kunstfactor tijdens de conferentie ‘Ouderen en Kunstbeoefening’ op vrijdag 22 januari 2010 een inspirerende lezing.
2.7. NDT en Senior Dance Intensive In de zomer van 2009 biedt NDT een Maximum Dance Course waarin je dansend de zomer mee kunt door komen. Daarin is ook een intensieve danscursus voor senioren opgenomen. De zesdaagse Senior Dancer Intensive is speciaal ontwikkeld voor dansliefhebbers vanaf vijftig jaar die nog vol passie dansen maar voor wie twee weken dansen te veel gevraagd is. Naast een Klassieke Balletles staan er ook iedere dag technieklessen moderne dans (Limón techniek) en het maken van een nieuwe creatie aan de hand van improvisatie op het programma.
2.8.Grey vibes GREY VIBES is een dansproductie, waarin 60+ schittert op verschillende publieke locaties in Amsterdam. In een maand tijd leren 10 deelnemers een theatrale, met humor besmette, strakke streetdance-choreografie aan. De première van GREY VIBES is midden april 2010 gepland, met een voorafgaande repetitieperiode in maart en april 2010.
Kunstfactor - Nooit te Oud Om Te Dansen 2009 - 7
2.9. Eye-Wash Eye-Wash (een dansgezelschap dat veel met amateurs werkt) heeft voor het eerst een dansbingo-voorstelling voor ouderen gemaakt. Daaraan wordt een workshop ontwikkeld in samenwerking met Station Zuid.
2.10. Danstheater Vos Danstheater VOS is Moderne theaterdans voor jong en oud. VOS maakt danstheatervoorstellingen voor specifieke doelgroepen als senioren, kinderen van het speciaal onderwijs en gehandicapten. Danstheater VOS wil moderne dans toegankelijk maken voor alle leeftijden en specifieke doelgroepen. Daartoe gebruikt zij dans, spel, multimedia en muziek en wil zij thema's aansnijden die te maken hebben met de wereld om u en ons heen. In 2009 heeft danstheater VOS de (interactieve) dansvoorstelling De dingen die voorbij gaan ontwikkeld, een dansvoorstelling speciaal voor senioren. De voorstelling wordt normaal gedanst in verzorgingstehuizen in de gemeente Amsterdam en Noord-Holland. Op 12 februari 2010 gaat de nieuwe dansvoorstelling 'Stroop met gort' in première, ook weer speciaal ontwikkeld voor senioren.
2.11. Dansstation Zuid Anna Bruggeman van Danshuis Station Zuid is bezig met een onderzoek naar de dansbeleving van senioren.
2.12. Meer Bewegen voor Ouderen (MBvO) St. Interfolklore Contacten onder leiding van Marius Korpel maakt in 2009 een doorstart met de kaderopleiding MBvO / dans. De certificering van de kaderopleiding door het NISB is weggevallen en certificering bij de Stichting Certificering Kunsteducatie & Amateurkunst wordt afgewezen omdat het kunstaspect onvoldoende aanwezig is. Vanuit Kunstfactor is nu een adviestraject gestart, waarin ook het NISB betrokken wordt.
2.13. Omroep Max: Max Thé Dansant Dansen is goed voor de gezondheid, maar boven alles leuk en gezellig. Daarom organiseren MAX en Dance Masters op een aantal zondagmiddagen tussen 14.00 en 16.30 uur een "Thé Dansant". Een Thé Dansant is een heerlijke dansmiddag met demonstraties en workshops. Tussen het dansen door is er High Tea met lekkere hapjes.
2.14. Rotterdams Wijktheater: Als het golft Als het Golft is het vervolg op de succesvolle theatervoorstelling De Rotterdamse Senioren Revue. Wederom ging het RWT in gesprek met ouderen in Rotterdam om een beeld te krijgen wat deze groep mensen bezighoudt. Door middel van gesprekken en improvisaties is een vrolijk programma ontstaan met muziek, zang en dans, maar ook met sketches en scènes over meer serieuze thema's zoals eenzaamheid, de oorlog, gezondheid en de liefde. De voorstelling is in 2009 en 2010 te zien.
Kunstfactor - Nooit te Oud Om Te Dansen 2009 - 8
2.15 Niets Ontziend van Henk Smits In december 2009 is de eerste voorstelling van “De Siberische Bruiloft Danst” getiteld Niets Ontziend te zien in theater Het Pakhuis te Hoorn. Deze productie wordt gedanst door zeven danseressen van 60 tot 82 jaar, in een regie van Henk Smits en met filmbeelden van Henk Dekker. In Niets Ontziend staan de verhalen van zeven oudere danseressen centraal. Heftige momenten in hun leven zijn de inspiratiebron voor de bewegingen. Dans/theatermaker Henk Smits werkt sinds 1997 met seniorendanseressen. Hij maakte verschillende voorstellingen, die op tournee gingen in binnen- en buitenland. Henk gaat uit van de schoonheid van het ouder worden.
Kunstfactor - Nooit te Oud Om Te Dansen 2009 - 9
