HOOFDSTUK
1
Te oud om te spelen? “Je stopt niet met spelen omdat je er te oud voor bent. Maar je wordt oud omdat je stopt met spelen” (Uitspraak gezien in de etalage van een spelletjeswinkel in Uden. De oorspronkelijk Engelse versie is van George Bernard Shaw, Ierse dramaschrijver, 1856 – 1950)
Spelen is essentieel om te kunnen leren. Voor kinderen is dat evident. Maar veel volwassenen verliezen ergens het vermogen om te spelen en daarmee een kans om te blijven leren op een leuke manier. Stuart Brown is onderzoeker naar spel. Hij geeft aan dat genoeg spel in de jeugd zorgt voor gelukkige en slimme volwassenen. En dat het blijven volhouden van spelen het brein vormt en mensen slimmer maakt op elke leeftijd. In dit hoofdstuk kijken we naar het belang van spelen bij leren en ontwikkeling.
Te oud om te spelen?
Speels trainen, speels coachen, het lijkt helemaal te passen in de moderne tijdgeest. Toch schreef Johan Huizinga al in 1938 Homo ludens, ofwel de spelende mens. In dit internationaal gerenommeerde werk beschrijft hij dat de mens primair een spelend wezen is en geeft hij zijn visie op de noodzaak van spelen in de ontwikkeling van de samenleving. Spel is een voorwaarde voor het vormen van cultuur en overal ter wereld vormt spel de grondslag van cultuur. Ook in de meest geïsoleerde samenlevingen wordt gespeeld. Het oudste bordspel is Senet dat dateert van 3000 voor Christus. De Egyptenaren speelden dat door ronde schijven over een langwerpig speelbord te schuiven.
15
peBWspeelstrainen1113.indd 15
26-11-13 16:32
Opdracht Vijf minuten langs Memory Lane. Wat speelde je vroeger graag? Maak in gedachten een toer langs de huizen waarin je als kind gewoond hebt en de scholen waar je op zat. Bedenk wat je speelde op het schoolplein, in de klas, thuis, in de tuin of op straat. Als je moet kiezen, wat vond je het leukst? Ogen dicht en relax vijf minuten voor een trip langs Memory Lane…
Het belang van spelen Voor baby’s is spel een van de belangrijkste manieren om aandacht te krijgen van de ouders. Al heel jong begint een baby te spelen met de ouders: lachen, geluiden maken en reageren. Deze kunnen bijna niet anders dan dit schattig vinden en meespelen. Ondertussen gebeurt er van alles in de hersenen van baby en ouders wat ervoor zorgt dat de band tussen hen versterkt wordt. Evolutionair gezien een handige truc van de zuigeling om verzorging te garanderen.
Speels trainen
Als een kind opgroeit, is spelen een net zo natuurlijk proces als eten en slapen. Het gaat vanzelf. Met elk spel dat een kind speelt, leert het. Fysieke spelletjes – hinkelen, balk lopen, steentjes gooien – dragen bij aan de motorische groei. Denkspelletjes – traptreden tellen, woorden met een bepaalde beginletter verzinnen – dragen bij aan de klassieke schoolvaardigheden. Samenspel draagt bij aan het vermogen om verbinding aan te gaan met anderen en sociale vaardigheden. In onze cultuur neemt spelen een steeds minder belangrijke plek in naarmate mensen ouder worden. Dat is zichtbaar in het schoolsysteem waarbij leren steeds ‘echter’ wordt aangepakt. Op de basisschool gaat leren nog spelenderwijs, maar hoe hoger de groep, hoe meer de nadruk op ‘serieus’ leren. En op de meeste middelbare scholen wordt traditioneel les gegeven. Vakken gescheiden van elkaar: Nederlands, wiskunde, geschiedenis, biologie, vreemde talen, economie. Tafels in tweetallen, boeken op tafel, de leraar voor de klas, huiswerk na elke les en een overhoring om te toetsen of dat daadwerkelijk is gemaakt. Nu is er niets tegen deze manier van lesgeven, maar het uiteindelijke doel is dat de stof blijft hangen en toegepast kan worden. En niet alleen op de korte termijn om voor de toets te slagen, maar ook langer. Speels leren ondersteunt daarin. Spel is een katalysator voor leren op elke leeftijd.
16
peBWspeelstrainen1113.indd 16
26-11-13 16:32
Ook in de werkomgeving speelt spelen geen rol van betekenis. Je komt aan, gaat naar je werkplek en aan de slag. De dag wordt misschien onderbroken voor vergaderingen, als je pech hebt met z’n allen om een tafel in een grijze ruimte. Wie speelt er nou nog op z’n werk? Wie maakt lol met collega’s, klanten en bezoekers? Wie maakt van overleggen een functioneel feestje? Terwijl er toch een aantal grote en uitermate succesvolle bedrijven zijn waar spelen onderdeel is van de bedrijfsstrategie. Wereldwijd is Google een bekend voorbeeld. Op de Google campus waar het hoofdkantoor is gevestigd, kunnen werknemers de hele dag spelen en sporten. Er zijn geen klassieke vergaderruimtes. De inrichting van de ruimte nodigt uit tot andere manieren van overleg, van verbinding leggen met elkaar. In Nederland is &Samhoud een mooi voorbeeld hiervan. Wil je gemotiveerde werknemers, laat ze dan – functioneel – spelen.
Onderzoek over spelen Dr. Stuart Brown heeft een aantal onderzoeken gedaan waar spelen centraal staat. Met enkele opmerkelijke conclusies. In onderzoek naar spelen bij dieren bleek er een relatie te bestaan tussen hoe intelligent een diersoort is en hoeveel er binnen die diersoort wordt gespeeld. Hoe complexer het brein, hoe groter de diversiteit aan spellen die deze diersoort vertoonde. In een ander onderzoek onder succesvolle ondernemers, Nobelprijswinnaars en wetenschappers bleek dat spelen een belangrijke onderscheidende component was die het succes kon verklaren. Interessant genoeg was de aanleiding om dit onderzoek te starten de ontdekking dat moordenaars iets gemeenschappelijks hadden: het gebrek aan spel in hun jeugd.
Spelen stelt mensen tot een aantal dingen in staat:
het ontdekken van nieuwe dingen; het gebruiken van fantasie; spelenderwijs fouten maken en daarvan leren; iets volhouden, opnieuw beginnen en het beter proberen te doen; iets overbrengen op anderen omdat het zo leuk is.
Te oud om te spelen?
Het startsignaal voor spelen is soms duidelijk. Een hond die enthousiast met de staart zwaait en afwachtend kijkt, wil graag dat je de bal weg gooit. Een kind dat zijn vader een speels duwtje geeft, nodigt uit tot een potje stoeien. Iemand die een bal tussen een groep mensen gooit, zoekt interactie. En soms is er helemaal geen duidelijke aanleiding en wordt er toch gespeeld.
17
peBWspeelstrainen1113.indd 17
26-11-13 16:32
Er zit een verschil tussen het spel zelf, en ‘the state of play’, het gevoel dat spelen is. Een kind dat enthousiast een zandkasteel bouwt of de grootvader die een zelfverzonnen verhaal aan zijn kleinkind vertelt doen verschillende activiteiten, maar ze ervaren beiden het gevoel van spelen. Sommige mensen noemen het ‘the flow’, sporters spreken over ‘the zone’, maar uiteindelijk is het voor iedereen het gevoel van spel. Spelen heeft een aantal voordelen. Het draagt bij aan een betere gezondheid, betere relaties en bijvoorbeeld een goede werksfeer. Het voordeel van spelen dat we in dit boek naar voren brengen is dat spelen bijdraagt aan leren en ontwikkelen. Het maakt leren makkelijker en leuker. Een goed spel nodigt uit om het nog een keer te spelen en het daarbij beter te doen. Leren lijkt dan soms niet eens op leren, maar leren gaat letterlijk spelenderwijs.
Opdracht Je hebt dit boek over speels trainen gekocht of gekregen. Blijkbaar heb je affiniteit met het onderwerp. Misschien gebruik je al speelse werkvormen in je trainingen of ben je van plan dat te doen. Maar wat zou jouw antwoord zijn op een kritische vraag ‘Speels trainen, wat schiet je daar nu mee op?’ Kun je je antwoord in een mindmap structureren?
Verder ontdekken? Alles over spelen
Dr Stuart Brown en Christopher Vaughan, Play: How it shapes the brain, opens the imagination, and invigorates the soul. Met inspirerende link naar TED talk over dit boek: http://www. ted.com/talks/stuart_brown_says_play_is_more_than_fun_ it_s_vital.html The institute of Play http://www.instituteofplay.org
Surf
Hoe maak je leren onweerstaanbaar?
Speel
Speel met alledaagse dingen
http://beta.gamek.it/warm-up/everyday-objects-2/
Speels trainen
Lees
18
peBWspeelstrainen1113.indd 18
26-11-13 16:32
HOOFDSTUK
2
Lef in het kwadraat! “If you want to make the world a better place, take a look at yourself en make that change” (Michael Jackson, zanger/danser/componist, 1958 – 2009)
Dit hoofdstuk gaat over de vraag hoe jij jezelf ziet als trainer en of je dat doorvertaalt naar jouw manier van training geven. Waar ben je goed in, waar heb je werkelijk toegevoegde waarde, wat maakt jou speciaal? Daarnaast gaat het over de mindset die training geven ondersteunt. Speels trainen, daar moet je een beetje lef voor hebben. Heb je dat al in je en hoe ontwikkel je dat verder?
Jouw trainersprofiel
Eerst gaan we op zoek naar jouw trainersprofiel. Teken op een groot vel papier een cirkel en verdeel deze in vijf parten. Neem gekleurde stiften erbij en andere materialen die je nodig denkt te hebben. Beantwoord vervolgens de volgende vijf vragen en schrijf (of teken) de antwoorden in een deel van de cirkel. 1) Wat is jouw inhoudelijke specialisme? 2) Wat zijn eigenschappen van jou als trainer als je training aan het geven bent? 3) Wat is kenmerkend voor jouw aanpak of werkwijze: van de voorbereiding tot de nazorg? 4) Wat zeggen deelnemers en opdrachtgevers over jou? 5) Wat hoop je dat deelnemers en opdrachtgevers niet van je zien bij een training?
peBWspeelstrainen1113.indd 19
Lef in het kwadraat!
Opdracht
19
26-11-13 16:32
Trainersprofiel
Een uniek trainersprofiel Er zijn nogal veel trainers in Nederland. Onze stelling: je slaagt alleen als je goed bent in je vak en je je weet te onderscheiden van wat andere trainers doen. En dat kan op verschillende manieren.
Speels trainen
Stel je voor, je bent een opdrachtgever op zoek naar een trainer op jouw vakgebied en krijgt een trainersprofiel onder ogen. Het profiel dat je in de vorige alinea van jezelf beschreven hebt. Een gewetensvraag. Zou je – bekeken door de ogen van de opdrachtgever – jezelf op gesprek uitnodigen? Hieronder een korte checklist voor een uniek trainersprofiel.
20
1. Inhoudelijk specialisme: los je een probleem op? Geredeneerd vanuit de opdrachtgever zijn alleen trainers die een oplossing bieden voor hun probleem interessant. Dus als een afdelingshoofd merkt dat zijn mensen continu overwerken en werkstress ervaren en tegelijkertijd niet aan de prioriteiten toe komen, dan zoekt deze een trainer die zijn mensen leert hun tijd te managen en hen het gevoel kan
peBWspeelstrainen1113.indd 20
26-11-13 16:32
geven dat een dag uit 25 uur bestaat. Of een senior-consultant die maandelijks een presentatie moet geven voor de directie maar daar tegenop blijft zien, zoekt een trainer die hem op zijn gemak laat spreken in het openbaar. Komt er in jouw profiel voldoende tot uitdrukking welke problemen jij oplost als mensen een training bij je volgen? Steengoed zijn in een beperkt aantal onderwerpen komt geloofwaardiger over dan roepen dat je specialist bent op duizend dingen. Dat wil niet zeggen dat je geen duizend dingen mag doen, maar voor een herkenbaar trainersprofiel helpt het om te kiezen.
3. Trainingsaanpak Wat maakt jouw aanpak uniek? Is er iets in jouw werkwijze dat jij echt anders doet dan de meeste trainers? Ook hier kun je jezelf op vele manieren profileren. Je kunt bijvoorbeeld kiezen voor een 100 procent tevredenheidsgarantie. Je staat ervoor dat de afgesproken trainingsdoelen behaald worden. Als de opdrachtgever vindt dat dat niet het geval is, geef je hem zijn geld terug. Een niet traditionele aanpak die jullie beiden dwingt om goed na te denken over resultaten en de manier waarop je die gaat bereiken. Een ander voorbeeld van een onderscheidende trainingsaanpak is waar dit boek over gaat. Wij verweven het concept van speels trainen niet alleen in de training zelf, maar in alle facetten van het training geven: van intake en offerte tot evaluatie en borging. 4. Wat anderen zeggen Wat anderen over jou zeggen is waardevolle informatie. Het geeft aan hoe je overkomt door de ogen van de ander. Je organiseert dit vast nu al, door evaluaties te houden van je trainingen. Evalueren met opdrachtgevers wordt minder vaak gedaan, maar is minstens zo waardevol. De opdrachtgever kan ook spiegelen hoe hij de samenwerking ervaren heeft in
peBWspeelstrainen1113.indd 21
Lef in het kwadraat!
2. Trainerskenmerken Welke trainerskenmerken heb je die jou uniek maken? Houd er rekening mee dat alle trainers ‘mensgericht’ zijn, ‘een veilig leerklimaat’ kunnen scheppen en ‘een groep in beweging kunnen zetten’. Dat zijn ook onmisbare kwaliteiten voor een trainer. Maar daarmee val je nog niet op. Dus wat zijn jouw echt unieke trainerskenmerken? Ben jij bijvoorbeeld een trainer die geen behoefte heeft om aardig gevonden te worden en heel scherpe interventies pleegt? Dan ben je niet voor elke doelgroep geschikt, maar het maakt je wel onderscheidend. Of richt je je bijvoorbeeld op een heel specifieke branche of doelgroep omdat je daar veel affiniteit mee hebt? Als je bijvoorbeeld de taal spreekt van de havenarbeiders, dan maakt je dat uitermate geschikt om deze doelgroep te trainen. Kies in elk geval iets wat dicht bij je ligt en je daardoor makkelijk afgaat. Authentiek en echt, dan onthouden mensen je.
21
26-11-13 16:32
de voorbereiding én het natraject. Maak gebruik van wat anderen zeggen. Deelnemers en opdrachtgevers zien je sterke punten en kunnen je helpen om je verder te ontwikkelen als trainer. En vraag of je gebruik mag maken van de positieve dingen die anderen over je zeggen. Niets werkt zo goed als een aanbeveling van een tevreden oud-deelnemer of voormalig opdrachtgever. 5. Je ontwikkelpunten Er valt altijd iets te ontwikkelen of iets nieuws te proberen. Het kan gaan om leren van nieuwe vaardigheden, om veelzijdiger te worden. Maar het kan ook gaan om het versterken van de kwaliteiten die je al hebt zodat je daar nog beter in wordt. Daarom is het goed om van jezelf te weten wat je ontwikkelmogelijkheden zijn. Daarvoor is enige zelfreflectie noodzakelijk. Als je diep in je hart kijkt, wat zou je dan willen dat opdrachtgevers of deelnemers niet van je zien? Misschien wel het feit dat je voor elke nieuwe training een slapeloze nacht hebt omdat je zenuwachtig bent. Of dat het je moeite kost een programma op papier te krijgen dat aansluit bij de doelen van de opdrachtgever. Of dat je soms bang bent dat er veel weerstand komt tegen een bepaalde uitdagende werkvorm en je daarom maar voor de standaard-variant kiest. Deel je je ontwikkelpunten in je trainersprofiel naar anderen toe? Daar moet je zelf een keus in maken, afhankelijk van de situatie. Heb je het geluk te werken in een omgeving waar leren en ontwikkelen hoog in het vaandel staan, dan is er begrip voor het feit dat je steeds op zoek bent om je persoonlijk potentieel uit te bereiden. In deze situaties kun je open zijn over je eigen leerpunten. Ons advies: wees je bewust van je ontwikkelpunten en zorg dat je er beter in wordt als dat jouw trainerschap ten goede komt. Maar profileer je in wat je ligt en op het lijf is geschreven, niet in wat je eigenlijk niet ligt.
Speels trainen
Profileren Heb je na het lezen van bovenstaand stukje behoefte om je trainersprofiel aan te scherpen en meer de nadruk te leggen op de dingen die jou onderscheiden van anderen, neem daar dan de tijd voor. Hang daarna de ingevulde cirkel in het zicht in je werkkamer, net zolang totdat je vlot de vraag van een potentiële opdrachtgever kunt beantwoorden ‘vertel eens, waarom moeten we jou hebben?’. Als je tevreden bent over je profiel, dan is het handig dat anderen jou ook zo zien. Dat kan op verschillende manieren.
22
peBWspeelstrainen1113.indd 22
26-11-13 16:32
1) Zorg ervoor dat je jouw trainersprofiel duidelijk communiceert. Dus verwerk het op je eigen website of de internetpagina van de organisatie waar je voor werkt. Je hebt nu ook een uitstekende basis voor een mooi LinkedIn-profiel en als je twittert weet je wat je in je headline moet zetten. 2) Maak een grafisch mooi opgemaakt A4-tje van jouw trainersprofiel inclusief foto die je kunt achterlaten als je met iemand een gesprek hebt gevoerd. 3) ‘Practice what you preach.’ Als het goed is heb je een profiel dat goed bij je past. Laat alles wat je doet in lijn zijn met jouw profiel. Dus als het jouw kwaliteit is om bijvoorbeeld in een training met humor te confronteren laat daar dan alvast een voorproefje van zien op je website, of in de intakegesprekken met deelnemers die je voert.
Opdracht
Als het goed is heb jij ook een profiel dat goed bij je past. Je hoeft er dus niet veel moeite voor te doen om je profiel te laten aansluiten bij je werkzaamheden als trainer. Maar kun je een aantal aanvullende dingen verzinnen waarmee in jouw gedrag of werkwijze tot uitdrukking komt waar je voor staat? Waarmee je demonstreert dat je doet wat je zegt? In hoofdstuk 5 wordt duidelijker waarom. Maar leg voor deze opdracht het boek weg. Plak een geeltje met jouw unieke kenmerken op het stuur van je fiets en ga lekker een stuk fietsen (wandelen, de auto wassen of iets anders in de buitenlucht is trouwens ook prima). Ondertussen denk je na over de vraag hoe jij ‘practice what you preach’ nog nadrukkelijker tot uitdrukking kunt laten komen in jouw werk als trainer.
Lef in het kwadraat!
Wij staan voor (inter-)actieve en creatieve trainingen en geloven sterk in kijken vanuit een ander perspectief en in het ‘anders’ aanvliegen van het trainersvak in totaliteit. Wij gedragen ons op een manier die mensen in eerste instantie niet van een trainer verwachten. We komen aanrijden in een fuchsia-roze Volkswagenbusje bomvol trainingsmaterialen. We dagen mensen bij de eerste kennismaking bijvoorbeeld direct uit om mee te doen aan een prijsvraag. In onze werkwijze zullen veel ‘standaard’ zaken (zoals de manier waarop we ons profileren of de wijze waarop we de intake voeren) niet standaard benaderd worden. Wij leveren een offerte in de vorm van een mindmap of spelen tijdens de intake alvast een spelletje.
23
peBWspeelstrainen1113.indd 23
26-11-13 16:32
Trainers mindset voor speels trainen Wat wij drie belangrijke kwaliteiten voor alle trainers vinden? Lastige vraag, er zijn er zo veel. Als wij moeten kiezen zou dat tegelijkertijd open, positief én een beetje eigenwijs zijn. Drie eigenschappen die te vinden zijn in onze binnenste cirkel als een basis voor goed trainerschap. Wil je daarnaast goed uit de voeten kunnen met het concept speels trainen, dan horen daar nog drie schijven omheen: 1) Omring je met inspiratiebronnen. Sta open voor inspiratiekansen en leg makkelijk de koppeling naar je eigen trainingen. 2) Heb lef. Laat je niet beperken door rare regels, oude gewoontes of je eigen gedachten. 3) Heb plezier en straal dat uit.
Speels trainen
Mindset voor speels trainen.
24
peBWspeelstrainen1113.indd 24
26-11-13 16:32