Nieuwsbrief van de Commissie PA-BO van de VGN Redactie en administratie: Cees van der Kooij VAN DE COMMISSIE

Nieuwsbrief van de Commissie PA-BO van de VGN Redactie en administratie: Cees van der Kooij – [email protected]

VAN DE COMMISSIE Agenda 11:07-09

De eerstvolgende vergadering van de Commissie PA-BO is op woensdag 11:07-09. Heeft u vragen of wilt u iets inbrengen stuur dan een email naar secretaris Ronald Stroo: [email protected].

11:16-11: Studiedag van de Commissie PA-BO – Nationaal Onderwijsmuseum Rotterdam: Tijd voor Tijdvakken. 12:18-04: Pabonetwerkdag aardrijkskunde, geschiedenis en natuur. Commissie: De commissie vergaderde niet in augustus 2011. Activiteiten:

Studiedag Commissie PA-BO van de VGN op woensdag 16 november 2011 in het Nationaal Onderwijsmuseum in Rotterdam met als titel Tijd voor Tijdvakken. Reserveer die datum alvast. Nadere informatie volgt. Nominatie Tolerantietest De PA-BO-commissie feliciteert het Fort van de Democratie in Utrecht met de nominatie van de Tolerantietest voor de Erasmus Euro Media Award 2011. Fort van de Democratie is een project van de stichting Vredeseducatie. De Tolerantietest is bedoeld om met jongeren de grenzen van tolerantie te onderzoeken in het perspectief van de Europese fundamentele rechten. De test is vijftalig: Nederlands, Engels, Portugees, Spaans en Bulgaars en is interactief: www.tolerantietest.eu. De Award wordt op 11:14-10 uitgereikt in Wenen. MdG. Nieuwsbrief: Het lukte toch de vakantieachterstand sneller in te halen dan gedacht was. Vandaar weer op het normale ritme hierbij de september-editie van Historie Gesignaleerd. De oktober-nieuwsbrief is gepland omstreeks het begin van oktober 2011. CvdK.

historie gesignaleerd september 2011

2

Geschiedenis en Geschiedenisonderwijs in het nieuws in de maand augustus 2011 Samenstelling Cees van der Kooij - [email protected]

Hoofdstuk I Geschiedenisinhoud - blz. 2 Hoofdstuk II Geschiedenisdidactiek - blz. 63 Hoofdstuk III Geschiedenis in de opleiding - blz. 78 afkortingen

AR = artikel ACD = audio-cd BJ = jeugd

BV = volwassenen B(J)R = ramsj TE = tentoonstelling

I GESCHIEDENISINHOUD 1 BRONNEN VAN HET VERLEDEN •

ARCHEOLOGIE

Teruggave Het Metropolitan Museum heeft 19 kunstvoorwerpen uit het graf van Toetanchamon teruggestuurd naar Egypte. De voorwerpen, waaronder een miniatuur bronzen hond en een armband in de vorm van een sfinx, waren meer dan een halve eeuw tentoongesteld in het museum. De teruggave vindt plaats in het kader van afspraken met de Egyptische Hoge Raad voor Oudheden. De voorwerpen zullen een plaats krijgen in het nieuwe Grote Egyptische Museum, dat gebouwd wordt bij de piramides van Giza. Dat museum zal in 2012 geopend worden. Metropolitan Museum retourneert kunst Egypte in: de Volkskrant, 11:01-08, blz. V 2.

Fossielenpreparatie Michiel van Nieuwstadt doet verslag van een bezoek aan de werkplaats voor het prepareren van fossielen van het Natuurhistorisch Museum in Maastricht, waar twee conservatoren en een aantal vrijwilligers werken. Eén van de conservatoren is conservator paleontologie Anne Schulp. In de werkplaats houden ze zich bezig met 71 tot 65 miljoen jaar oude fossielen, die in de omgeving van Maastricht gevonden zijn. Tegen het einde van de dinosaurussen lag er rond Maastricht een ondiepe tropische binnenzee. Momenteel wordt er gewerkt aan botten van zeereptielen uit dezelfde periode, die opgegraven zijn in Angola. Na preparatie van het fossiel worden er afgietsels van gemaakt, die naar andere onderzoekers in de wereld gaan. De originelen gaan terug naar Angola. De zeereptielen uit Angola komen overeen met de mosasaurus, die in Maastricht gevonden is. Dank zij de Angolese vondsten kan het beeld van de Maastrichtse zeereptielen bijgesteld worden.

2 historie gesignaleerd september 2011

3 Nieuwstadt, M. van, Met breken, boren, bikken en krabbelen komt de mosasaurus uit het gesteente in: NRC Weekend, 11:06-08, blz. 19.

Opgegraven! Slot Loevestein gaat terug in de geschiedenis tot ongeveer 1360. Zo’n historische plek moet wel een paradijs zijn voor archeologen. En dat is al jaren duidelijk, want vondsten werden er gedaan in het kasteel zelf, in de latrinekokers, in de stadsgracht, in een waterput, maar ook in het straatje met de soldatenwoningen (de ruimte ertussen was een tijdlang kerkhof).

Slot Loevestein eens van de achterkant - foto CvdK

Wat de archeologen te voorschijn toverden is te zien in een tentoonstelling, die ingericht is in een aantal van die soldatenhuisjes, als je het slotterrein binnenkomt aan de linkerkant. Bij die tentoonstelling hoort een tweetalig boekje, waarin bijzondere vondsten beschreven worden: een noppenbeker, een hoorn, een helm, een kerkbeker, een middeleeuws kinderskelet, een herdenkingsbord voor koning Willem II, een klotendolk, een tinnen pispot en verschillende grapen. Het boekje bevat een afbeelding met een instructieve, korte beschrijving van het voorwerp en de vindplaats. Met recht gaat hier op dat bodemvondsten verhalen vertellen. Jansen, S., E. Weber en K. Dijkstra, Opgegraven! Stichting Museum Slot Loevestein, 2006.

Smeltende sneeuwvelden als tijdmachine In het sneeuwveld Juvass aan de voet van Noorwegens hoogste berg, Galdhoppigen, komt van alles onder de smeltende sneeuw vandaan. Zo werd er een 3400 jaar oude leren schoen maat 39 gevonden. Stokjes met plaatjes, die in de wind konden klapperen, maken duidelijk hoe Rendierjagers vòòr de Vikingtijd rendieren in de richting van hun jagers stuurden. Het smelten gaat zo snel, dat het een race tegen de klok is om zoveel mogelijk materiaal te vinden en te bergen. In het Bergmuseum in het dorpje Lom, zo’n 40 kilometer van het Juvassveld, liggen in een koelvitrine de nieuwste vondsten: jachtgereedschap, resten van kledingstukken, een leren schoen. Magny Hilde van het museum: Het is een kwestie van wachten tot ze de man of vrouw vinden van wie die schoen was. Dat wordt een sensatie.


4 Kester, W., Pareltjes onder de smeltende ijskappen in: Dagblad van het Noorden, 11:2708, blz. 7.

Scheepsrestauratie In Lelystad bevindt zich de afdeling Scheepsarcheologie van de Rijksdienst voor het Culturele Erfgoed. Daar werken 19 mensen voor Rijkswaterstaat, provincies, gemeenten en particuliere opgravingsbedrijven. Er worden verkennende duiken uitgevoerd, er wordt geadviseerd bij berging of conservering in situ, er wordt onderzoek gedaan aan scheepsresten, conserveren en restaureren. De afdeling beschikt over een conserveringstank voor scheepshout, de enige in Nederland. Van behandelde schepen worden schaalmodellen gemaakt (1:20). Ook wordt er gewerkt aan de ontwikkeling van nieuwe conserveringstechnieken voor bijvoorbeeld scheepstouw en zeildoek. In het open depot liggen de geconserveerde en gerestaureerde inventarissen van 350 scheepswrakken. De collectie bestrijkt tweeduizend jaar geschiedenis: van de Romeinse tijd tot de komst van het ijzeren schip in de negentiende eeuw. Het depot is op werkdagen open voor publiek. In een langwerpige bak ligt momenteel een kano uit de IJzertijd (zo’n 2500 jaar oud), gevonden in de nieuwbouwwijk Houten-Castellum en gehakt uit één eikenstam. In dezelfde hal ligt een Romeinse platbodem, een vrachtrivierschip, in 2003 opgegraven in een vinexlocatie bij Utrecht, gedoopt als De Meern 1. Het schip is in tweeën gezaagd: één helft is al een tijd ondergedompeld in een polyethyleenglycol bad. Op grond van de jaarringen is de boot gedateerd op 148 na Chr. Vlasblom, D., Op het achterschip zitten nog overal klodders PEG en een onbestemde smurrie in: NRC Weekend, 11:27-08, blz. 21.

Publicaties (BV) BOORbalans 7. Archeologieonderzoek in de gemeente Barendrecht. BOOR, €20,00 [te bestellen per mail [email protected]] [over onderzoek in Carnisselande]. Aankondiging in Archeologie Magazine, 2011, nr. 04, blz. 58.

Tentoonstellingen (TE) Walraversijde met zicht op zee, een archeologische blik op middeleeuwse scheepvaart – Provinciedomein Raversijde, Archeologisch Museum Walraversijde – Oostende – t.e.m. 11:13-11. Aankondiging in Archeologie Magazine, 2011, nr. 04, blz. 12.

(TE)

Achtung Ausgrabung! Wie funktioniert Archäeologie? – Reiss-EngelhornMuseen – Mannheim – t.e.m. 11:30-12.

Aankondiging in het Tentoonstellingsoverzicht in Archeologie Magazine, 2011, nr. 01, blz. 62.

Agenda 2011: 22-09 Lezing over Howard Carter Dr Malek (Griffith Institute, University Oxford) Howard Carter: from Artist to Archaeologist in Brussel – Auditorium Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis – Jubelpark. Informatie en reservering: www.kingtutbrussels.be en www.sherpa.be. Aankondiging in Archeologie Magazine, 2011, nr. 03, blz. 64. 2011: 24 en 25-11 Reuvensdagen – Haarlem. Vooraankondiging in Archeologie Magazine, 2011, nr 03, blz. 64.

Tijdschrift ARCHEOLOGIE MAGAZINE - 2011 - nr. 04 Nummer 04 van 2011 heeft een special over het Archeologiehuis Zuid-Holland[zie ook hoofdstuk III]. De belangrijkste artikelen in dit nummer zijn:


5 •

Lichtenberg, L., Nieuw zonnetje aan de Côte d’Azur. Zeldzame privécollectie antieke en moderne kunst openbaar toegankelijk [over Musée d’Art Classique de Mougins]. • Willemsen, A., Een Frankisch grafveld herleeft. Publicatie over vroegmiddeleeuwse vondsten in Rhenen aanstaande. • Toebosch, Th., De Romeinse wijk EUR. Van ‘fascistisch’ naar ‘rationalistisch’. • Lichtenberg, L., Het wonderland van het MAS. Vat vol belevenissen in Antwerps nieuwe architectonische hoogstandje [over het nieuwe Antwerpse Museum aan de Stroom]. De special bestaat uit: • Ponsten, A., Het Archeologiehuis Zuid-Holland. • Haver-Plas, J. van, De Villa van Rijswijk. • Ginkel, E. van, Van randzone tot randstad. Vondsten uit Zuid-Hollandse duin, veen en stadsbodem. • Haver-Plas, J. van, ‘Dank zij het Archeologiehuis laten we de vondsten eindelijk spreken’. Schat aan archeologisch erfgoed in depot. • Geraerdts, I., ‘Eindelijk een provinciaal platform voor archeologie’. AWN verwacht meer kansen en waardering voor vrijwilligerswerk. • Archeologiehuis Zuid-Holland: ‘etalage’ provinciale archeologie. Win-win-situatie voor gemeente, provincie en Archeon. En verder in dit nummer korte berichten, boekbesprekingen en de tentoonstellings- en lezingenagenda. CvdK.

•

GESCHIEDENIS

Historici c.s. • Farber, Paul Wetenschapshistoricus en bioloog Paul Farber (emeritus hoogleraar Oregon State University) is in Nederland om zijn nieuwste boek Mixing races. From scientific racism to evolutionary ideas (Johns Hopkins University Press) te promoten. Hij wijst in zijn boek op het feit dat velen weten dat wetenschappers in de eerste helft van de twintigste eeuw geprobeerd hebben racisme een wetenschappelijke basis te geven. Maar het is minder bekend dat andere wetenschappers die ideeën juist hebben ondermijnd. Hij verwijst naar het werk van Franz Boas (1858-1942), één van de grondleggers van de culturele antropologie. Hij vertrok in 1887 naar de Verenigde Staten maar had in Duitsland zoveel antisemitisme meegemaakt, dat hij zich zijn leven lang verzette tegen het idee dat mensen gedetermineerd zijn door hun ras. Hij wees op het belang van de omgevingsfactoren. Tevens benadrukte hij dat de notie van pure, ongemengde rassen problematisch is: in Europa heeft al eeuwenlang menging plaatsgevonden. Volgens hem was er dan ook geen bewijs dat mixen leidt tot ongezond nageslacht. Die stelling werd uitgewerkt door Theodosius Dobzhansky (1900-1975), die stelde dat het mengen van rassen de rassen juist gezond hield. Daarbij baseerde hij zich o.m. op observaties in het zuiden van de VS. Dobzhansky vond dat er geen scherpe grenzen tussen rassen bestonden en dat individuen van één ras onderling soms sterker verschilden dan individuen van verschillende rassen. De genetische variatie binnen populaties zorgden volgens hem voor het gaande houden van de evolutie. Dekkers, G., Rassen zijn ‘open systemen’ in: de Volkskrant, 11:20-08, blz. 36.

In het Leidse museum Boerhaave hield Farber een rede met als titel Rassenvermenging, een titel, die een Europese collega niet snel zou kiezen omdat daar na de Shoah het woord ‘ras’ uit het wetenschappelijke en politieke vocabulaire geschrapt is. In Amerika wordt ‘ras’ alleen gebruikt voor Afro-Amerikanen. De indianen heten er ‘Inheemse Amerikanen’ en de Aziaten en latino’s ‘etnische groepen’. Farber gaf in zake rasvermenging aan dat de kleurbarrière een sociale constructie is. Vlasblom, D., Kleurbarrière is mensenwerk in: NRC Handelsblad, 11:25-08, blz. 16.


6 Jaar nul Er wordt heel verschillend omgegaan met nul: was het een jaar of een punt op de tijdlijn tussen -1 en +1? Een mooi voorbeeld van de verwarring is het 2500-jarig jubileum van de slag bij Marathan in 490 voor Chr. Dat jubileum werd in 2010 gevierd, maar in 2011 wordt dat nog een keer gedaan. De initiatiefnemers voor 2010 hadden over het hoofd gezien dat er geen jaar nul is geweest. Lendering, J., Nog één keer: de democratie komt niet uit Griekenland in: NRC Handelsblad, 11:12-08, blz. 9.

Koninklijke Bibliotheek De Koninklijke Bibliotheek heeft 500 historische boeken online gezet, die inzicht geven in het Nederland van de zestiende en zeventiende eeuw. Het zijn geschriften over de Nederlandse Opstand, godsdienstgeschillen en amoureus tijdverdrijf. Het gaat o.m. om liedboekjes en uitgaven van Bredero, Vondel en Cats. KB biedt inzicht in Nederlandse Opstand in: NRC Handelsblad, 11:18-08, blz. 19.

Biografie Esther van der Meer stelt in het Dagblad van het Noorden dat de biografie onverminderd populair is en dat er steeds meer wetenschappelijk verantwoorde biografieën verschijnen. Lange tijd ontbrak een serieuze biografietraditie in Nederland. De laatste twintig jaar is er sprake van een inhaalslag met bijvoorbeeld de biografie van Henriëtte Roland Holst door Elsbeth Etty en Annejet van der Zijls levensbeschrijving van Annie M.G. Schmidt: de volwassenwording van het Nederlandse biografiegenre is een feit. Van groot belang daarvoor was en is het Biografie Instituut in Groningen, zeven jaar geleden opgericht. Enerzijds gericht op theorievorming van de biografie, anderzijds gericht op het ondersteunen bij een wetenschappelijke promotie. In 2008 werd Hans Renders benoemd tot hoogleraar in de geschiedenis en theorie van de biografie aan de RUG. Hij promoveerde zelf op een biografie over Jan Hanlo en schreef later een biografie over Jan Campert. Afgelopen collegejaar begeleidde hij vier auteurs naar hun promotie. Hun dissertaties verschenen ook als handelsedities: • Corduwener, J., Riemen om de kin! [Gerrit Jan van Heuven Goedhart] • Lang, J. de, Dienaar van koloniaal Nederland [Frederik Christiaan Hendrik Hirschmann] • Rovers, E., De eeuwigheid verzameld [Helene Kröller-Müller] • Hoorens, V., Een ketterse arts voor de heksen [Jan Wier]. Uitgangspunt van Renders is dat biografen het principe huldigen dat een biografie het resultaat is van gedegen historisch bronnenonderzoek. Criteria voor een goede biografie zijn volgens Renders: • Een goede biografie hoeft niet te reageren op de actualiteit, maar moet wel over de actualiteit gaan • Een goede biografie overstijgt het niveau van human interest: het onderzoek naar het persoonlijke wordt gebruikt om het publieke te verklaren of te verdiepen • Een goede biografie biedt iets nieuws • Een goede biografie is een verhaal van de biograaf zelf: een biograaf maakt een boek, geen leven. Het is zijn verhaal. • Een goede biografie is goed geschreven. Persoonlijke favorieten van Renders zijn o.m. Pawel over Kafka, Gay over Freud, Sturrock over Dahl en Cohen-Salal over Castelli. Meer, E. van der, Aanjager van de gedegen biografie in: Dagblad van het Noorden, 11:2708, blz. 10 [Zomer 11].

Grootste Duitser Op basis van een poll onder 2000 Duitsers is Johann Wolfgang Goethe verkozen tot de grootste Duitser aller tijden, aldus bericht Bild. Goethe kreeg 16% van de stemmen. Op nr. 2 eindigden Konrad Adenauer en Albert Einstein. Helmut Kohl werd vijfde en Helmut Schmidt zevende. Goethe is grootste Duitser in: de Volkskrant, 11:29-08, blz. V 2.


7

Natievorming en nationale identiteit In Skopje, de hoofdstad van Macedonië wordt hard gewerkt aan het programma ‘Skopje 2014’. Via dat project moet de hoofdstad een openluchttentoonstelling over natievorming en nationale identiteit worden. Op één vierkante kilometer staan straks tientallen beelden en gebouwen, die de slaperige provinciestad antieke allure en de sfeer van Parijs of Rome moeten geven. Op 11:08-09 wordt twintig jaar onafhankelijkheid van Joegoslavië gevierd. Premier Gruevski zal dan een standbeeld van Alexander de Grote op steigerend paard onthullen (22 meter hoog). Alexander is één van de nationale iconen naast verzetsstrijders en kerkvaders. Koning, M. de, Macedonië meet zich een klassieke identiteit aan in: NRC Handelsblad, 11:31-08, blz. 10.

Nationaal Archief: selectie Geertje Dekkers interviewde Martin Berendse, de directeur van het Nationaal Archief, over de nieuwe selectieaanpak. Er zijn nu drie ‘zeven’ ontworpen, die samen bepalen of een archief bewaard blijft of niet: trendanalyses (o.m. voor de periode 1975-2005: de opkomst en ondergang van de kraakbeweging, de emancipatie van de patiënt tot zorgconsument en het belang dat burgers hechten aan veiligheidsgevoelens), systeemanalyses (waar komt in overheidsorganen het beleid tot stand?) en risicoanalyses (welke documenten moeten in het belang van overheidsorganen en ten behoeve van de rechten bewijszoekende burger worden bewaard?). Berendse roept de historische wereld op mee te denken over de selectiecriteria. Die zijn niet alleen een zaak van archiefmedewerkers. Dekkers, G., ‘Laat selectie archiefstukken niet aan specialisten over’ in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011 blz. 25-26.

Citaten Het is niet de werkelijkheid die bepaalt hoe je over dingen denkt, maar het beeld dat je zelf van de werkelijkheid maakt. Wilma de Rek in: Rek, W. de, Beelden in: de Volkskrant, 11:19-08, blz. 2.

Als je binnen een Joods huishouden opgroeit, is het knap lastig je niet met herinnering bezig te houden. Joshua Foer in: Berger, L., ‘Het geheugen is als een spinnenweb’ in: Vrij Nederland, 11:20-08, blz. 56.

Een rare gedachte dat wij uit alles een les moeten kunnen trekken. Alsof de dingen gebeuren om ons te beleren. Noorwegen heeft ons weinig geleerd wat wij al niet wisten. Grunberg, A., Grunberg helpt in: Vrij Nederland, 11:27-08, blz. 82.

De meerwaarde van kennis van het verleden ligt in de aanscherping van het inzicht in de hedendaagde situatie. Jac. Bosmans en Alexander van Kessel in hun boek Parlementaire geschiedenis van Nederland, geciteerd door Jos Palm in: Palm. J., Alles over het regeringspluche in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz. 225. Publicaties (BV) Dam, P. van, Staat van verzuiling. Over een Nederlandse mythe. Wereldbibliotheek, € 15,90. Bespreking door Martin Sommer Afscheid van de verzuiling in: de Volkskrant, 11:27-08, blz. 4.

(BV) Historische scheurkalender 2012. 365 gedenkwaardige dagen. Historisch Nieuwsblad, € 15,95 ( + € 2,95 verzendkosten). Brief Historisch Nieuwsblad, augustus 2011.

Agenda 2011:19-09 – Lezing Ian Kershaw


8 Ian Kershaw spreekt in de Amstelkerk in Amsterdam over zijn nieuwste boek Tot de laatste man, waarin hij een antwoord zoekt op de vraag waarom gewone Duitsers zich in 1945 tot het bittere einde verzetten tegen de geallieerden. Het programma start om 19.30 uur en duurt tot 22.30 uur. De toegang is gratis, maar aanmelding vooraf is nodig via [email protected]. Nieuwsbrief Historisch Nieuwsblad, 11:22-08.

2011: oktober Maand van de Geschiedenis De Week van de Geschiedenis is uitgegroeid tot een Maand van de Geschiedenis. In de periode van 01-10 t.e.m. 31-10-2011 vindt er een groot aantal activiteiten plaats in het kader van Maand van de Geschiedenis. Het thema van de maand is Ik en wij. De officiële start is op 11:04-10 in de Stadsschouwburg in Amsterdam. Toegangskaarten kosten € 18,50, te bestellen via www.historischnieuwsblad.nl. Sprekers zijn o.m. Geert Mak, Herman Pleij, Fik Meijer en Maarten van Rossem. Op 11:22-10 is er weer de Nacht van de Geschiedenis met o.m. de prijsuitreiking van de Libris Geschiedenis Prijs 2011. Dit jaar is er geen Nationale Archievendag. Zie ook http:///maandvandegeschiedenis.innl.nl. Nieuwsbrief Historisch Nieuwsblad, 11:22-08.

Tijdschriften GESCHIEDENIS MAGAZINE - 2011 – juli-augustus Het thema in dit nummer is Failliete staten. De belangrijkste artikelen zijn: • Onvlee, S., Amerika in oorlog met Noord-Afrikaanse zeerovers. 1 augustus 1801 USS Enterprise verwoest de Tripoli. • Kempen, M. van, ‘Mijn vulpen is een beter wapen!’. De Spaanse Burgeroorlog door de ogen van de schrijver Albert Helman. • Berkelaar, W., Wat zagen de Duitsers in Hitler? • Rus, M., Dood door eten. Besmet graan maakte grote aantallen slachtoffers in de Middeleeuwen De thema-artikelen zijn: • Zuijderduijn, J., Failliete staten [inleiding op het thema]. • Jourdan, A., Twee jaar voor de revolutie: Frankrijk is failliet. • Smit, C., Een heldenrol voor Floris van Hall. Hoe Nederland in 1844 net niet failliet ging. • Klemann, H. A. M., De laatste adem van de Weimar republiek. Terugtrekken buitenlandse leningen stortte Duitsland in 1931 in crisis. • Jansen, R., ‘Geef onze dollars terug’. De Argentijnse crisis van 2001. En verder de gebruikelijke columns, boekbesprekingen, signalementen en een beknopte tentoonstellingsagenda. CvdK HISTORISCH NIEUWSBLAD – 2011 - juli-augustus Het juli-augustusnummer is een extra dik jubileumnummer: 20 jaar Historisch Nieuwsblad. De belangrijkste artikelen zijn: - Peet, M. van, Gedrild door Maurtis [In Beeld De Opstand]. - Meijer, F., Twee Friezen in Rome. - Hooff, A. van, Hoe Nijmegen Maastricht aftroefde, - Toolen, A. van der, Smeltkroes Nederland. - Pleij, H., Gewaarschuwd door de sterren [toekomstvoorspellende artsen in de 16e eeuw]. - Panhuysen, L., De hufters uit Holland [buitenlanders over de lompheid van Nederlanders in 17e en 18e eeuw]. - Kooijmans, L., Medisch orakel Boerhaave. - Bruin, W. de, De revolutie begon in het theater [Belgische Opstand]. - Melching, W. en A. Lavèn, Zonder industrie geen democratie. - Schoots, H., Friesland rukte aan kluisters [socialisme in Friesland].


9 -

Steen, P. van der, Groot hart voor de werkman [over Piet Aalberse]. Welgraven, C., Waarom Wilhelmina zweeg [Wilhelmina en de Joden]. Houwink ten Cate, J., Genadebrood van de nazi’s [over de Joodse Raad]. Steen, P. van der, No-nonsense politicus [over Jelle Zijlstra]. Oostindie, G.en A. Lavèn, Tropische producten, collecte voor de missie. Blessing, M., Kind van God en de Sixties[over de EO]. Bosscher, D., Kleine stad Amsterdam [jaren zestig]. Schoots, H., Eenzijdig euthanasiedebat. Jansen, M., VVD-vrouw zonder parelketting [over Annelien Kappeyne van de Coppello]. - Rossem, M. van, De verzuiling wordt overschat. - Deen, M., Broedertwist [over negen historische broederparen]. En verder de gebruikelijke columns, boekbesprekingen, signalementen en een beknopte tentoonstellingsagenda. CvdK.

2 TIJD VAN JAGERS EN BOEREN TOT 50 VOOR CHRISTUS

•

ALGEMEEN: voor de tijd van de mens

Plesiosaurus In 1987 werd in Kansas een fossiel van een 78 miljoen jaar oude plesiosaurus gevonden. Paleontologen hebben het schoongemaakt, bestudeerd en deels gereconstrueerd. Het gaat om een metersgroot steenplakkaat met de resten van het vleesetende zeereptiel, dat o.m. te zien was in het Natural History Museum in Los Angeles. Paleontologen hebben nu ontdekt dat tussen de rechtervoor- en –achterpoot botresten liggen van de foetus van een plesiosaurus, zo wordt bericht in Science (11:11-08). Wanneer deze constatering juist is waren de pleisosuarussen levendbarend, wat al wel langer vermoed werd, maar waarvoor geen bewijzen waren. Voormolen, S., Plesiosaurus met jong in haar buik in: NRC Weekend, 11:13-08, blz. 19 [afbeeldingen].

•

ALGEMEEN: ten tijde van de mens

Domesticatie van de wolf De datering van een schedel van een vroege hondachtige, gevonden in 1975 in een Siberische grot, kwam uit op 33.000 jaar geleden. Het gaat om een vondst in een grot in het Altaigebergte in Zuid-Siberië. Tot op heden was die vondst nog niet gedateerd. In PloS One bericht de leider van een internationale onderzoeksgroep, Nikolai Ovodov uit Novosibirsk, dat een kamer aan het eind van een gang in de Razbo-grot meer dan 71.000 beenderen, botfragmenten en gemummificeerde dierresten bevat: vossen, grottenhyena’s, wolven, bruine beren, schapen, geiten en hazen. De ouderdom varieerde tussen de 10.000 en 50.000 jaar. De goed geconserveerde hondachtige schedel is in Groningen door het Centrum voor Isotopen Onderzoek gedateerd op 33.000 jaar oud. Rondom de grot zijn aanwijzingen van bewoning door mensen gevonden, die teruggaan tot 100.000 jaar geleden. De wolvenschedel vertoont kenmerken van domesticatie, zoals o.m. de verkorting van de snuit. Tot op heden werd aangenomen dat de domesticatie


10 plaatsvond aan het einde van de laatste ijstijd, 12.000 of 13.000 jaar geleden. Al eerder werd een afwijkende schedel gevonden in de Belgische Ardennen, gedateerd op 31.700 jaar. Knip, K., Oudste hond leefde in Siberië. Schedel van vroege hondachtige blijkt 33.000 jaar oud te zijn in: NRC Handelsblad, 11:04-08, blz. 16 [afbeelding].

Prehistorische voetstappen In de stadsuitbreiding de Waalsprong aan de noordzijde van Nijmegen zijn prehistorische voetstappen gevonden van een volwassene en een kind in de oever van een geul. De voetstappen zijn gedateerd tussen 2500 en 1000 voor Chr. De volwassene droeg een soort schoeisel. Archeologen hebben gipsafdrukken van de voetstappen gemaakt. De vindplaats is weer dicht gegooid. Prehistorische voetstappen in nieuwbouwwijk in: Dagblad van het Noorden, 11:12-08, blz. 5.

Ötzi Italiaanse onderzoekers hebben vastgesteld dat in de maag van Ötzi resten van graan en vlees zitten. Uit de mate van vertering leiden de onderzoekers af dat Ötzi twee uur voor zijn dood nog een goede maaltijd heeft gehad. Op basis van DNA-onderzoek blijkt het vlees berggeit te zijn. Amsterdams onderzoek van Willy Groenman-van Waateringe wees uit dat Ötzi berkenbast (hopbeuk) als medicijn gebruikt. Hopbeuk helpt de bloedopbouw, verzacht kiespijn, is een probaat hulpmiddel tegen diaree en voorkomt hoogteziekte. Ötzi blijft voor nieuws zorgen in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 04, blz. 45.

Tentoonstellingen (TE) Vuursteen, het staal van de oudheid – Hunebedcentrum – Borger – t.e.m. 11:31-10. Uitnodiging opening tentoonstelling op 11:28-04 – Hunebedcentrum.

(TE)

Ötzi – Sudtiroler Archäologiemuseum – Bozen – t.e.m. 12:15-01.

Aankondiging in het Tentoonstellingsoverzicht in Archeologie magazine, 2011, nr. 01, blz. 62.

•

HUNEBEDDEN

vroege landbouwers Hunebed D 45 – Emmerdennen [vervolg, zie Historie Gesignaleerd, augustus, blz. 9] Staatsbosbeheer heeft een restauratieplan voor hunebed D 45 laten maken door Anske de Boer uit Franeker. De Boer was al eerder betrokken bij herstel van beschadigde hunebedden en was o.m. ook projectleider van de restauratie van het praalgraf van Willem van Oranje in Delft. Hij werkt veel als adviseur voor de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Volgens De Boer is volledig herstel mogelijk door het hechten van de gebroken deksteen. Nodig zijn een kraan, een hellingbaan, stalen pennen en epoxylijm. Ongeveer een week werk. De kosten worden geraamd op 15.000 à 20.000 euro. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed vergoedt waarschijnlijk twee derde uit het standaard restauratiefonds. De Boer is van mening dat wanneer de restauratie goed uitgevoerd wordt, er straks niets meer te zien is van de beschadiging. De Boer vindt het terecht dat veel tijd en geld gestoken wordt in de restauratie van het hunebed: Hunebedden zijn belangrijke prehistorische monumenten.


11 Molenaar, D., Experts fiksen hunebed met staal en lijm in: Dagblad van het Noorden, 11:12-08, blz. 24.

3 TIJD VAN GRIEKEN EN ROMEINEN 3000 voor tot 500 na Chr. Voor de Lage Landen:50 voor tot 500 na Chr.

•

ALGEMEEN

Publicaties (BR) Bourke, S. (ed.), Ancient Civilizations. The Middle East. Global Book Publishing, van € 59,50 voor € 24,50 [met cd]. Parimar / De Boekenmarkt – Den Haag – tel. 070 3658226.

(BR) Fagan, B. M., De zeventig beroemdste uitvindingen uit de Oudheid. Thoth / Lannoo, van € 32,50 voor € 12,50. Selexyz Donner – tel. 010 2175274. Selexyz Scheltema – Amsterdam – tel. 020 5231420.

(BV) Het Gilgamesj-epos. Athenaeum-Polak&Van Gennep, € 19,95. Bespreking door Marjoleine Vos Niemand kan tegen de zon inkijken. Het Gilgamesj-epos overbrugt moeiteloos de kloof van ruim 4000 jaar naar onze tijd in: NRC Handelsblad, 11:09-06, blz. 3 [Boeken]. Bespreking door Aart van Zoest Het Gilgamesj-epos in: Vrij Nederland, 11:06-08, blz. 59: Een must voor eenieder die nog historisch besef heeft.

(BV)

Hooff, A. van, Athene. Het leven van de eerste democratie. Ambo, € 24,95.

Bespreking door Jan Dirk Snel Doe-het-zelf-democratie in: Historisch Nieuwsblad, juni 2011, blz. 99-100. Zie ook: Hooff, A. van, ‘Wij vertrouwen op onszelf’. Pericles’ lofzang op de Atheense democratie in: Geschiedenis Magazine, april 2011, blz. 52-56. Bespreking door Jona Lendering Nog één keer: de democratie komt niet uit Griekenland in: NRC Handelsblad, 11:12-08, blz. 9.

(BV) Lendon, J.E., Het lied van de wrok. Athene vs. Sparta, 431-421 v. Chr. Ambo, € 49,95 [over de eerste tien jaar van de Peloponnesische Oorlog]. Bespreking door Fik Meijer Niet Sparta, maar Athene begon in: NRC Handelsblad, 11:12-08, blz. 9.

Tentoonstellingen (TE) Sisi en Wilhelm II – Keizers op Corfu – Rijksmuseum van Oudheden – Leiden – t.e.m. 11:11-09. Zie ook www.rmo.nl. Bespreking door Anne Versloot Heimwee naar Corfu. Het paleis van Sisi en Wilhelm II in het Rijksmuseum van Oudheden in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 52-56 [afbeeldingen].

(TE)

De keizer en de antieke wereld – Huis Doorn – Doorn – t.e.m. 11:11-09, zie ook www.huisdoorn.nl.

Aankondiging in Tentoonstellingen in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 60.

(TE)

Toetankhamon, zijn graftombe en zijn schatten – Brussels Expo (Heizel) –


12 Brussel – t.e.m. 11:06-11. Aankondiging in Tentoonstellingen in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 04, blz. 59.

(TE)

Nieuws uit het Midden-Oosten – Rijksmuseum voor Oudheden – Leiden – t.e.m. zomer 2012 [tentoonstelling gericht op kinderen].

Petit, L., Nieuws uit het Midden-Oosten. Een fascinerend kijkje in Turkije, Irak, Afghanistan, Israël, Palestina en Egypte in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 01, blz. 36-38.

•

ROMEINEN

Publicaties (BR) Bavel, T.J. van, Sint-Augustinus. Mercatorfonds, van € 65,00 voor € 25,00. Premsela – Amsterdam – tel. 020 6624266.

(BV) Jurg, W., De vierde eeuw. Damon, € 29,90 [over de beslissende strijd tussen heidenen en christenen in het Romeinse Rijk]. Aankondiging in Pas Verschenen Non-Fictie in: de Volkskrant, 11:27-08, blz. 7.

Tentoonstellingen (TE) Strasbourg Argentorate. Un camp légionnaire sur le Rhin (Ie-IVe siècle apr. J.C.) – Musée archéologique - Palais Rohan – Straatsburg – t.e.m. 11:30-12. Aankondiging in Tentoonstellingen in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 04, blz. 60.

(TE)

Gefährliches Pflaster. Kriminalität im Römischen Reich – LVR-Römer Museum – Xanten (Duitsland) – t.e.m. 12:12-02. Zie ook www.apx/lvr.de.

Bespreking Misdaad in het Romeinse Rijk in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 03, blz. 11.

(TE)

Etrusken. Vrouwen van Aanzien, Mannen met Macht – Allard Pierson Museum – Amsterdam en Rijksmuseum van Oudheden - Leiden – van 11:14-10 t.e.m. 12:18-03

Aankondiging in Tentoonstellingen in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 04, blz. 59.

Lezingen bij de tentoonstelling Etrusken in het Rijksmuseum van Oudheden: • 11:08-11 – Tanja van der Zon over Vrouwen van Aanzien • 11;13-12 – René van Beek over Mannen met macht. Info: www.rmo.nl.

•

DE ROMEINSE LIMES

op de grens van de Romeinse wereld Publicaties (AR) Hooff, A. van, Hoe Nijmegen Maastricht aftroefde [wat is de oudste stad?] in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz. 44-51.

(AR) Meijer, F., Twee Friezen in Rome [Verritus en Malorix in Tacitus’ Annales] in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz. 36-43.


13 Tentoonstellingen (TE) Opstand als opdracht. Flinck, Ovens, Lievens, Jordaens, De Groot, Bol en Rembrandt in het Paleis – Koninklijk Paleis – Amsterdam - t.e.m. 11:1809 [enkele voorstudies tot 11:04-09] [catalogus € 17,00] [expositie over de schilderijenserie over de Bataafse Opstand in de bogen van de galerijen van het voormalige stadhuis in opdracht (uit 1659) van de Amsterdamse burgemeester]. www.paleisamsterdam.nl Advertentie in NRC Handelsblad, 11:07-07, blz. 2 [Cultureel Supplement]. Bespreking door Bram de Klerck Reconstructie van reuzen-Rembrandt. Paleis op de Dam herstelt voor expositie de oorspronkelijk geplande decoraties in: NRC Handelsblad, 11:05-08, blz. 17.

(TE)

De Gouden Peelhelm. Feit en Fictie – Rijksmuseum van Oudheden – Leiden – t.e.m. 11:30-11. Zie ook www.rmo.nl.

Aankondiging in het Historisch Nieuwsblad, maart 2011, blz. 113.

(TE)

Ixea, je Romeinse warenhuis – Limburgs Museum – Venlo – t.e.m. 12:0601.

Bespreking door Adinda Akkermans Meubels van Ikea, maar dan op z’n Romeins in: NRC Handelsblad, 11:01-04, blz. 22-23. Bespreking door Leo Verhart en Gemma Jansen Ixea, je Romeinse woonwarenhuis. Meer dan potten en pannen in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 18-20. Bespreking door Bianca Stigter Massaproductie uit de Romeinse oudheid in: NRC Handelsblad, 11:26-05, blz. 2 [Cultureel Supplement].

4TIJD VAN MONNIKEN EN RIDDERS 500-1000

•

Algemeen

Publicaties (AR) Toolen, A. van der, Smeltkroes Nederland [over de stammen op de overgang naar de Tijd van Monniken en Ridders] in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz. 52-60.

(AR) Willemsen, A., Een Frankisch grafveld herleeft. Publicatie over vroegmiddeleeuwse vondsten in Rhenen aanstaande in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 04, blz. 14-19 [afbeeldingen].

5 TIJD VAN STEDEN EN STATEN 1000-1500


14 •

Algemeen

Harnas blok aan het been [vervolg, zie Historie Gesignaleerd, augustus 2011, blz. 13] Gerard Terwisscha van Scheltinga reageert op de stelling dat de Slag bij Azincourt beslist werd door de zware harnassen. Hij reconstrueert in een bijdrage in de Volkskrant het verloop van de slag en concludeert: Het was dus niet het harnas maar een combinatie van factoren zoals overmoed, wanorde, tactische fouten, modder en het optreden van de Engelse boogschutters, die de Fransen fataal werd. Terwisscha van Scheltinga, G., Engelse boogschutters beslisten Azincourt in: de Volkskrant, 11:02-08, blz. 23.

Marco Polo In 1995 werd door Frances Wood, hoofd van de Chinese sectie van de Britse nationale bibliotheek, voor het eerst betwijfeld of Marco Polo ooit voorbij de Zwarte Zee is geweest. Die twijfel is nu versterkt door de Italiaanse archeoloog Danielle Petrella, betrokken bij opgravingen in Japan. Zij constateert dat Polo in zijn Beschrijving van de wereld zich zeven jaar vergist in de beschrijving van een door een tyfoon overvallen Koreaans leger. Tevens geeft ze aan dat Polo’s beschrijving van Mongoolse schepen (een schip met vijf masten) niet overeenkomt met schepen, die nu opgegraven worden in Japan met drie masten. Zo is de idee versterkt dat Polo niet verder is gekomen dan de Zwarte Zee en de rest van zijn reisverslag baseerde op verhalen van handelaren. Italiaanse archeologen: ‘Marco Polo is nooit in China geweest’ in: de Volkskrant, 11:1108, blz. 12.

Oudste boerderij Noord-West Europa In het Drentse Anderen is een monumentale boerderij uit 1385 afgebrand. Dat betekent een grote slag voor het cultureel erfgoed van Nederland en van Noord-West Europa. De houten gebinten van de boerderij behoorden tot de oudste in de ons omringende landen. De boerderij was in 2004-2005 volledig gerestaureerd. Alleen de voorgevel en een deel van het gebint staan nog overeind.

De boerderij na restauratie in 2005- foto DvhN 11:26-08

Ter gelegenheid van de renovatie in 2005 bracht het Drents Plateau een uitgebreide broxchure uit over de boerderij. Dat document is te downloaden van www.drentsplateau.nl. Oudste boerderij van Nederland in de as in: Dagblad van het Noorden, 11:26-08, blz. 1 en 29.

Publicaties (AR) Rus, M., Dood door eten. Besmet graan maakte grote aantallen slachtoffers in de Middeleeuwen in: Geschiedenis Magazine, juli-augustus 2011, blz. 52-55.

Tentoonstellingen (TE) Saints, relics and devotion in medieval Europe – British Museum – London


15 –

t.e.m. 11:08-10.

Tentoonstellingen in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 03, blz. 62.

(TE)

Uit goede bron. Nieuwe inzichten over de oudste geschiedenis van Brugge en omstreken – Bruggemuseum-Gruuthuse – Brugge – t.e.m. 11:16-10.

Aankondiging in Tentoonstellingen in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 60. Lichtenberg, L., Nieuw verhaal over oudste historie van Brugge & omstreken in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 22- 25.

(TE)

Maria, idool van alle tijden – Museum Flehite – Amersfoort – t.e.m. 11:0611 [Amersfoort – Mariastad sinds de vondst door Griet Albers van een Mariabeeldje in de stadsgracht in 1444: het Mirakelde tentoonstelling gaat ook over Maria nu]. Zie ook www.idoolvanalletijden.nl.

Advertentie museum in de Volkskrant, 11:22-07, bz. V 9.

(TE)

Vlaamse miniaturen – Koninklijke Bibliotheek van België – Brussel – van 11:30-09 t.e.m. 11:30-12.

Aankondiging in Tentoonstellingen in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 04, blz. 60. Middeleeuwse handschriften: een triptiek in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 04, blz. 12.

(TE)

Liber Floridus (1121), de wereld in een boek – STAM – Stadsmuseum – Gent – van 11:30-09 t.e.m. 12:08-01.

Aankondiging in Tentoonstellingen in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 04, blz. 60. Middeleeuwse handschriften: een triptiek in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 04, blz. 12.

(TE)

Leonardo, schilder aan het Milanese hof – National Gallery – London - van 11:09-11 t.e.m. 12:05-02. Zie ook www.nationalgallery.org.uk. [negen schilderijen en ruim zestig tekeningen uit de periode 1482-1499].

Bespreking Titia Ketelaar Mooier dan de Mona Lisa in: NRC Handelsblad, 11:25-08, blz. 4-5. Bespreking Wieteke van Zeil Leonardo da Vinci in Londen in: de Volkskrant, 11:26-08, blz. V 22 – V 23.


16

(TE) Moderne Devotie In het najaar van 2011 – vanaf 11:15-10 – brengen Museum de Fundatie, het Historisch Centrum Overijssel en het Stedelijk Museum Zwolle drie tentoonstellingen over de Moderne Devotie: Aan God gehecht. De moderne Devotie in Zwolle. Zwolle pakt uit met ‘moderne devotie’ in: Dagblad van het Noorden, 11:27-07, blz. 35. Onderzoek naar de beenderen van Thomas a Kempis in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 04, blz. 38-39.

Activiteiten 11:15-10 en 11:16-10: Riddertoernooi In het weekeinde van 15 op 16 oktober 2011 vindt bij slot Loevestein een riddertoernooi plaats. Nadere informatie: www.slotloevestein.nl.

6 TIJD VAN ONTDEKKERS EN HERVORMERS 1500-1600

•

ALGEMEEN

Mona Lisa, 1503-1506 Het portret dat Leonardo da Vinci tussen 1503 en 1506 van Lisa Gherardini maakte, de Mona Lisa, werd op 22 augustus 1911 gestolen uit het Louvre. Twee jaar bleef het schilderij onvindbaar. Toen werd de dief, Vincenzo Peruggia, die vond dat het schilderij in Italië hoorde, opgepakt bij een poging het schilderij te verkopen aan het Uffizi-museum in Florence. Reden voor Janneke de Jonge voor het Dagblad van het Noorden om een infographic te maken over Leonardo da Vinci en de Mona Lisa. Jonge, J. de, Geschiedenis van de Mona Lisa in: Dagblad van het Noorden, 11:22-08, blz. 10.

Publicaties (AR) Burger, C., Hoge bomen vangen veel wind. Vooroordelen over Maarten Luther in: Kleio, juli 2011, blz. 20-23.

(AR) Hiebsch, S., Het begin van de reformatie. Maarten Luther van monnik Martinus tot grote reformator in: Kleio, juli 2011, blz. 16-19.

(AR) Goudriaan, K., Geert Grote bracht mensen tot inkeer. Een kerkhervormer vóór de hervorming in: Kleio, juli 2011, blz. 41-45.

(BV) Hoorens, V., Een ketterse arts voor de heksen. Jan Wier (1515-1588). Bert Bakker, € 49,95. Bespreking door Roelof van Gelder Tweemaal daags wat regenworm. De humanistische arts Jan Wier (1515-1588) in: NRC Handelsblad, 11:19-08, blz. 11 [Boeken]. Bespreking door Esther van der Meer Een zestiende eeuwse bestseller in: Dagblad van het Noorden, 11:27-08, blz. 11.


17 (AR) Nissen, P., terug naar hoe het begon. Kerkelijke reformaties in veelvoud in: Kleio, juli 2011, blz. 4-11.

(AR) Panhuysen, L., De hemel op aarde. Over Jan van Leiden en het Nieuwe Jeruzalem in: Kleoi, juli 2011, blz. 24-28.

(AR) Pleij, H., Gewaarschuwd door de sterren [voorspellende artsen in de 16e eeuw] in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz. 62-69.

(BV) Unwin, R., Overwintering op Nova Zembla. Willem Barentsz en de expeditie om de Noord. National Geographic, € 15,00. Aankondiging in Signalementen door Frans Smits in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz. 231-232: Jammer, het boek van Unwin is de vertaling van een werk dat bijna twintig jaar geleden in Engeland verscheen. Het recente Nova Zembla-onderzoek is in deze studie dus niet terug te vinden.

(AR) Veen, M. van, Een turbulent leven in een turbulente tijd. Johannes Calvijn: ketter, tiran of profeet? in: Kleio, juli 2011, blz. 56-59.

Tentoonstellingen (TE) De teloorgang van het klooster Sint Bernardushof – Kloostermuseum Aduard – Aduard – t.e.m. 11:01-11 [over de ondergang van het roemruchte klooster in de zestiende eeuw].

Aankondiging Tentoonstelling in Kloostermuseum Aduard in: De Regiobode, 11:22-03, blz. 2.

(TE)

Het Behouden Huys: objecten en prenten uit Nova Zembla – Rijksmuseum – Amsterdam – van 11:22-11 t.e.m. 12:27-02.

Aankondiging in Rijksmuseum Nieuws, augustus 2011.


18 •

ERASMUS

een internationaal humanist Publicaties (AR) Herwaarden, J. van, Het is de hoogste wijsheid soms een dwaas te spelen. Lof der Zotheid van Desiderius Erasmus in: Kleio, juli 2011, blz. 34-37.

Tentoonstellingen (TE) Tegen de barbarij. Erasmus en het onderwijs – Nationaal Onderwijsmuseum – Rotterdam – t.e.m. 12:08-01. In 2011 is het 500 jaar geleden dat Erasmus’ Lof der Zotheid verscheen, het boek waarin Erasmus alle geledingen van de Europese samenleving op de hak nam, ook het onderwijs en de onderwijzers. Het Nationaal Onderwijsmuseum in Rotterdam stelde een tentoonstelling samen over Erasmus’ ideeën over onderwijs en toetst deze aan de hedendaagse werkelijkheid: Tegen de Barbarij. Erasmus en het onderwijs. Vooraankondiging Onderwijsmuseum Aankondiging in Geschiedenis Magazine, 2011, februari, blz. 96.

Lezing In de serie Sprekende denkers vertelt Herman Pleij op zaterdag 12:22-01 van 10.30 tot 17.00 uur over leven en werk van Erasmus in de Internationale School voor Wijsbegeerte. De toegang inclusief lunch en koffie/thee bedraagt € 95,00. Aanmelding via www.isvw.nl. In oktober 2011 is Pleijs lezing verkrijgbaar op 3 cd’s (ACD) Pleij, H., Erasmus. ISVW-uitgevers, 3 cd’s, € 19,95 [www.isvw.nl]. Filosofie. Internationale School voor Wijsbegeerte, najaar 2011, blz. 4 en 5.

•

DE REPUBLIEK

een staatkundig unicum Publicaties (AR) Peet, M. van, Gedrild door Maurits [beeldverhaal over vernieuwing Nederlandse krijgswetenschap] in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz. 8-17.

Tentoonstellingen (TE) Alkmaar 1573 – Grote Laurenskerk – Stichting tot behoud an Monumentale Kerken in Alkmaar – t.e.m. 11:11-09 [zomertentoonstelling


19 over de Opstand, het Beleg van Alkmaar en de Victorie]. Opening tentoonstelling Alkmaar 1573 op: www.alkmaar.nl, d.d. 11:11-07.

7 TIJD VAN REGENTEN EN VORSTEN 1600-1700

•

ALGEMEEN

Publicaties (BV) Jensma, G. en M. van Lieburg, Het ‘doktersboek’ van Douwe Ales, de medische aantekeningen en recepten van een Friese boer uit 1699. Erasmus Publishing, € 29,50. Bespreking door Esther van der Meer Wonderdokters en duivelbanners in de 17de eeuw in: Dagblad van het Noorden, 11:24-08, blz. 28. Tentoonstellingen (TE) Toerist in de Gouden Eeuw – Bijzondere Collecties Universiteit van Amsterdam – Amsterdam – t.e.m. 11:04-09. Aankondiging in Kester Freriks Met Hell & Los op tijdreis naar de Gouden Eeuw in: NRC Handelsblad, 11:09-06, blz. 8 [Boeken]. Bespreking door Olaf Tempelman Amsterdam, bruisend centrum van de Gouden Eeuw in: de Volkskrant, 11:14-06, blz. 14-15.

Bespreking door Hanneloes Pen Mooie stad, met vieze lucht en losse zeden in: Dagblad van het Noorden, 11:09-07, Blz. 54. (TE)

Opstand als opdracht. Flinck, Ovens, Lievens, Jordaens, De Groot, Bol en Rembrandt in het Paleis – Koninklijk Paleis – Amsterdam - t.e.m. 11:1809 [enkele voorstudies tot 11:04-09] [catalogus € 17,00] [expositie over de schilderijenserie over de Bataafse Opstand in de bogen van de galerijen van het voormalige stadhuis in opdracht (uit 1659) van de Amsterdamse burgemeester].

www.paleisamsterdam.nl Advertentie in NRC Handelsblad, 11:07-07, blz. 2 [Cultureel Supplement]. Bespreking door Bram de Klerck Reconstructie van reuzen-Rembrandt. Paleis op de Dam herstelt voor expositie de oorspronkelijk geplande decoraties in: NRC Handelsblad, 11:05-08, blz. 17.

(TE)

Johan Maurits & Frans Post. Twee Nederlanders in Brazilië – Rijksmuseum – Amsterdam – van 11:20-09 t.e.m. 11:21-11.

Aankondiging in Rijksmuseum Nieuws, augustus 2011.

•

VOC

overzeese expansie 19 historie gesignaleerd september 2011

20 Coen [vervolg, zie Historie Gesignaleerd, augustus 2011, blz. 19-20] Vorige maand besloot de gemeenteraad van Hoorn dat het beeld van Coen mocht blijven op het centrale plein. Desalniettemin is hij van zijn voetstuk gevallen. Een kraanwagen van de gemeente stootte het beeld van zijn sokkel, per ongeluk aldus de wethouder, die er de hilariteit wel van in zag. Coen valt nu ook letterlijk van voetstuk in: NRC Handelsblad, 11:16-08, blz. 7 [foto].

•

REMBRANDT

de grote schilders •

REMBRANDT

Het Oordeel Tijdens een tentoonstelling in het hotel Ritz Carlton in Los Angeles is de tekening Het Oordeel van Rembrandt gestolen.De waarde van de tekening wordt geschat op 175.000 euro. De tekening is eigendom van het Linearis Institute, een instantie die zich bezighoudt met het verzamelen van werk van oude meesters. Tekening Het Oordeel van Rembrandt gestolen in: de Volkskrant, 11:16-08, blz. V 2 [afbeelding]. Rembrandt gestolen in L. A. in: Dagblad van het Noorden, 11:16-08, blz. 23.

Na een anonieme tip is in een kerk op ongeveer 30 km van het Ritz Carlton hotel de gestolen tekening Het Oordeel van Rembrandt teruggevonden. Gestolen Rembrandt-tekening terug naar hotel Californië in: NRC Handelsblad, 11:17-08, blz. 17 [afbeelding].

Tentoonstellingen (TE) Rembrandt en kunstenaars uit zijn omgeving – Institut Néerlandais – Parijs – t.e.m. 11:02-10 [deze tentoonstelling was eerder te zien in New York – zie Historie Gesignaleerd, mei 2011, blz. 21]. Bespreking door Ariejan Korteweg Institut Néerlandais exposeert tekeningen van Rembrandt en volgelingen in: de Volkskrant, 11:30-06, blz. V 13 [afbeeldingen]. Bespreking door Dirk Vandenberghe Rembrandt uit collectie Lugt in: NRC Handelsblad, 11:01-07, blz. 16. Bespreking door Riki Simons Verbluffend sprekend in: Elsevier, 11:16-07, blz. 74-75.

(TE)

Rembrandt en Degas.Twee jonge kunstenaars – Rijksmuseum – Amsterdam – t.e.m. 11:23-10

Aankondiging in Agenda Exposities in: de Volkskrant, 11:30-06, blz. V 17. Aankondiging in Voorkeur in: NRC Handelsblad, 11:30-06, blz. 10 [Cultureel Supplement]. Bespreking door Gijsbert van der Wal Zelfportretten kritisch vergeleken in: NRC Handelsblad, 11:01-07, blz. 16-17. Bespreking door François Ledeboer Rembrandt inspirator van Edgar Degas in: Dagblad van het Noorden, 11:04-07, blz. 42.

•

TIJDGENOTEN

Jan Steen De huwelijksnacht van Tobias en Sarah Het schilderij De huwelijksnacht van Tobias en Sarah is vermoedelijk in de 19de eeuw in twee stukken gesneden. Beide delen gingen verder als afzonderlijke schilderijen. Het


21 rechterstuk De aartsengel Rafaël (24% van het totale schilderij) werd gekocht door de kunstverzamelaar Abraham Bredius. Het grotere linker deel Het gebed van Tobias en Sarah kwam in 1931 in het bezit van kunsthandelaar Goudstikker. Goudstikker vluchtte tijdens WO II voor de nazi’s en zijn kunstcollectie kwam in bezit van Göring. Na de oorlog kwam de Goudstikkercollectie in de Nederlandse Kunstbezitcollectie. De aartsengel Rafaël kwam via de nalatenschap van Bredius in het bezit van de gemeente Den Haag. Een restauratie in 1996 herenigde beide stukken, die sindsdien hangen in museum Bredius. In 2006 wees de Restitutiecommissie de Goudstikkercollectie toe aan de erfgename Von Saher. Von Saher en de gemeente Den Haag wilden niet samen eigenaar van het linkerdeel worden. De gemeente heeft geprobeerd het rechterdeel aan Von Saher te verkopen, maar een Haagse rechtbank verbood deze actie op basis van het testament van Bredius: het werk moest altijd in museum Bredius te zien zijn. Na drie jaar moeizaam onderhandelen heeft Von Saher voor 1 miljoen het linkerdeel (getaxeerd op 1,8 miljoen euro) verkocht aan de gemeente Den Haag, die financiële steun kreeg van o.m. de Mondriaan Stichting en de Vereniging Rembrandt. Schikking over doek Jan Steen in: NRC Handelsblad, 11:15-08, blz. 17. Kok, V. de, Den Haag schikt met erfgename Goudstikker in: de Volkskrant, 11:16-08, blz. V 9 [kleurenafbeelding schilderij op blz. 1].

Publicaties (BR) Hout, N. van (red.), Copyright Rubens. Rubens en de grafiek. Ludion, van € 35,00 voor € 12,99 [catalogus tentoonstelling Koninklijk Museum voor Schone Kunsten – Antwerpen]. De Slegte.

Tentoonstellingen (TE) Opstand als opdracht. Flinck, Ovens, Lievens, Jordaens, De Groot, Bol en Rembrandt in het Paleis – Koninklijk Paleis – Amsterdam - t.e.m. 11:1809 [enkele voorstudies tot 11:04-09] [catalogus € 17,00] [expositie over de schilderijenserie over de Bataafse Opstand in de bogen van de galerijen van het voormalige stadhuis in opdracht (uit 1659) van de Amsterdamse burgemeester]. www.paleisamsterdam.nl Advertentie in NRC Handelsblad, 11:07-07, blz. 2 [Cultureel Supplement]. Bespreking door Bram de Klerck Reconstructie van reuzen-Rembrandt. Paleis op de Dam herstelt voor expositie de oorspronkelijk geplande decoraties in: NRC Handelsblad, 11:05-08, blz. 17.

(TE)

Gedrukt tot Amsterdam – Amsterdamse prentmakers en –uitgevers in de Gouden Eeuw – Het Rembrandthuis – Amsterdam – t.e.m. 11:18-09. Zie ook: www.rembrandthuis.nl. Catalogus € 34,50.

Bespreking door Bram de Klerck Amsterdam, hoofdstad van de prent in de 17de eeuw in: NRC Handelsblad, 11:29-07, blz. 19. Bespreking door Wieteke van Zeil Amsterdam als de Silicon Valley van de Republiek in: de Volkskrant, 11:22-08, blz. V 10.

•

DE ATLAS MAJOR VAN BLAEU

de wereld in kaart Publicaties (BR) Braun, G. en F. Hogenberg, Cities of the World. Taschen, van € 150,00 voor € 75,00 [531 stedenkaarten die Braun en Hogenberg tussen 1572 en 1617 uitgaven in hun Civitates Orbis Terrarum).


22 Roelants – Nijmegen – tel. 024 3221734.

•

MICHIEL DE RUYTER

zeehelden en de armslag van de Republiek Tentoonstellingen (TE) Handelswaar & Souvenirs. Islamitische kunst uit het Rijksmuseum Amsterdam te zien in Leiden – Rijksmuseum van Oudheden – Leiden – t.e.m. 11:04-09. Advertentie in Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 68. Bespreking door Birgit Donker De Arabische sabel van Michiel de Ruyter in: NRC Handelsblad, 11:21-04, blz. 22-23. Bespreking door Jan de Hond Handelswaar en Souvenirs. Islamitische kunst uit het Amsterdamse Rijksmuseum in Leiden in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 03, blz. 56-59. [afbeeldingen van Arabisch sabel en schede en brieventas, behorend aan Michiel de Ruyter].

•

SPINOZA

op zoek naar de waarheid Publicaties (BV) Spruit, L. en P. Totaro (ed.), The Vatican Manuscript of Spinoza’s Ethica. Brill, € 99,00. Bespreking door David Rijser Hoe kwam kopie van Spinoza’s ‘Ethica’ in het Vaticaan? in: NRC Handelsblad, 11:19-08, blz. 2 [Boeken].

Lezing In de serie Sprekende denkers vertelt Han van Ruler op zaterdag 11:10-09 van 10.30 tot 17.00 uur over leven en werk van Spinoza in de Internationale School voor Wijsbegeerte. De toegang inclusief lunch, koffie/thee en reader bedraagt € 95,00. Aanmelding via www.isvw.nl. In oktober 2011 is Van Rulers lezing verkrijgbaar op 3 cd’s (ACD) Ruler, H. van, Spinoza. ISVW-uitgevers, 3 cd’s, € 19,95 [www.isvw.nl]. Filosofie. Internationale School voor Wijsbegeerte, najaar 2011, blz. 2 en 5.


23

8 TIJD VAN PRUIKEN EN REVOLUTIES 1700-1800

•

ALGEMEEN

Horloge en klok Carel Peeters: Het horloge en de klok werden in de achttiende eeuw zulke begerenswaardige voorwerpen dat in elke adellijke vestzak een horloge moest zitten en op elke schoorsteenmantel in de salons een klok moest tikken. Die voorwerpen lieten zien dat men zich deze luxe kon permitteren en gaven bovendien het signaal af dat men op de hoogte was van de zegeningen van het vernuft en de vooruitgang. Ook maakten het horloge en de klok de eigenaar tot onderdeel van het gespannen, echte leven. Peeters, C., Jonathan Israel. Een felle lamp op de Verlichting in: Vrij Nederland, 11:2708, blz. 50.

Publicaties (BV) Haafner, J., Een exotische liefde. Athenaeum,Polak&Van Gennep, € 24,95 [reisverslag en liefdesverhaal van 18de eeuwse klerk en koopman Haafner, spelend in India, bewerkt door Thomas Rosenboom]. Aankondiging in Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 11:16-06, blz. 4 [Boeken]. Bespreking Guus Middag Alleen, in een diepe, duistere holte. Spannend verslag van Jacob Haafner (1755-1809) over een reis door India op een draagbed in: NRC Handelsblad, 11:22-07, blz. 5 [Boeken]. Bespreking door Henk van Renssen Een multiculti uit 1808. Geestige tirade tegen het kolonialisme, vijftig jaar voor Multatuli in: Vrij Nederland, 11:13-08, blz. 60.

(BV) Israel, J., Democratic Enlightenment. Philospohy, Revolution and Human Rights, 1750-1790. Oxford University Press, € 35,00. Bespreking door Arnold Heumakers Ik had altijd gelijk. In het derde deel van zijn ‘radicale Verlichting’ duldt Jonathan Israel geen tegenspraak in: NRC Handelsblad, 11:19-08, blz. 1-2 [Boeken]. Bespreking door Carel Peeters Jonathan Israel. Een felle lamp op de Verlichting in: Vrij Nederland, 11:27-08, blz. 50-53.

(AR) Jourdan, A., Twee jaar voor de revolutie: Frankrijk is failliet in: Geschiedenis Magazine, juli-augustus 2011, blz. 19-21.

(AR) Onvlee, S., Amerika in oorlog met Noord-Afrikaanse zeerovers. 1 augustus 1801 USS Enterprise verwoest de Tripoli in: Geschiedenis Magazine, juli-augustus 2011, blz. 6-7.

•

SLAVERNIJ ca. 1637-1863

mensenhandel en gedwongen arbeid 23 historie gesignaleerd september 2011

24 ‘Slavernijachtige’ arbeid Het Braziliaanse ministerie van Arbeid ontdekte mensonterende toestanden in twee ateliers, waar kleding gemaakt wordt voor de internatonale keten Zara. Werksters bleken illegaal het land ingesmokkeld te zijn, waaronder een meisje van veertien jaar. De werkdagen in ruimtes zonder vensters waren zestien uur lang. Het salaris lag ver onder het minimumloon. Zara bericht dat de ateliers ingezet waren door een toeleverancier, maar belooft verscherpt toezicht op de productie van kleding. ‘Slaven’ naaien kleding Zara in: Dagblad van het Noorden, 11:24-08, blz. 15.

MCC-archief Het archief van de Middelburgse Commercie Compagnie (MCC) is opgenomen in de werelderfgoedlijst voor documentair erfgoed, het ‘Memory of the World’-register, beheerd door de UNESCO. MMC bestond van 1720 tot 1889 en was gericht op de driehoekshandel Afrika, West-Indië en Europa, met name op de slavenhandel. Archief Zeeuwse slavenhandel op werelderfgoedlijst in: Geschiedenis Magazine, juliaugustus 2011, blz. 4.

•

BUITENHUIZEN - 17de en 18de eeuw

rijk wonen buiten de stad Tentoonstellingen (TE) Prachtig portret – Stedelijk Museum – Alkmaar – t.e.m. 11:04-09 [begin 18e eeuw ontstond het landgoed Nijenburg tussen Alkmaar en Heiloo. In 1742 kwam het landgoed in handen van de familie Van Foreest. Van de bewoners is een collectie portretschilderingen bewaard gebleven]. Zie ook www.stedelijkmuseumalkmaar.nl. Advertentie in de Volkskrant, 11:24-06, blz. V 10. Aankondiging in: Geschiedenis Magazine, juni 2011, blz. 65.

•

EISE EISINGA

de Verlichting in Nederland Publicaties (AR) Kooijmans, L., Medisch orakel Boerhaave in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz. 80-87.


25 •

DE PATRIOTTEN

crisis in de republiek Publicaties (BR) Meerkerk, E. van, Willem V en Wilhelmina van Pruisen. Atlas, van € 19,95 voor € 6,99 [dubbelbiografie]. De Slegte.

Citaten the world’s first modern, ideologically based, democratic revolutionary movement – de Patriottenbeweging volgens Jonathan Israel, geciteerd door Peeters, C., Jonathan Israel. Een felle lamp op de Verlichting in: Vrij Nederland, 11:2708, blz. 50.

Websites www.earlydutchbooksonline.nl De Koninklijke Bibliotheek en de bibliotheken van de Universiteiten van Amsterdam en Leiden hebben een nieuwe website opgezet: www.earlydutchbooksonline.nl. De site geeft toegang tot 10.000 gedigitaliseerde boeken uit de periode 1780-1800, waaronder de briefroman Sara Burgerhart van Betje Wolff en Aagje Deken. Het gaat in totaal om zo’n 2 miljoen gedigitaliseerde pagina’s. Historische boeken 1780-1800 gratis online in: Geschiedenis Magazine, juli-augustus 2011, blz. 5.

Muns, M., De geur van eeuwenoude inkt in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz. 238.

•

NAPOLEON BONAPARTE

de Franse tijd 18 augustus 1811 Op 18 augustus 1811 vaardigde de Franse keizer Napoleon een decreet uit waarin hij alle Nederlanders verplichtte een familienaam aan te nemen. De tekst luidde: De genen onzer onderdanen in de departementen van het voormalig Holland, der Monden van den Rhijn, der Monden van de Schelde en van het arrondissement Breda, welke tot dus verre genen vasten familienaam of voornamen hebben gehadt, zullen gehouden zijn, zodanigen, in den loop van het jaar der bekendmaking van ons decreet, aan te nemen, en de opgave daarvan te doen aan den ambtenaar van den civielen staat der gemeente, alwaar zij woonachtig zijn. Dat betekent niet dat alle Nederlanders hun achternaam te danken hebben aan Napoleon. Het merendeel van de achternamen heeft een geschiedenis die teruggaat tot vòòr de 19de eeuw, voor de bewoners van de zuidelijke provincies geldt dat 70% in 1811


26 al een achternaam had. Het decreet van Napoleon is van belang door de invoering van de burgerlijke stand in 1811, waardoor het proces van familienaamvorming werd afgerond. Namen, die daarvoor nog aan verandering onderhevig waren, kregen hun definitieve vorm. Het is het startpunt geweest van een gedegen bevolkingsadministratie. Voor de Fransen was deze administratie nuttig voor het innen van belastingen en de werving van soldaten. Het verhaal dat mensen expres gekke achternamen als Poepjes aannamen als protest tegen Napoleon klopt niet. Ook zonder Napoleon waren er al naamgrappen. En namen als Sukkel, Kloot en Pik hadden destijds niet de negatieve betekenis van nu. Kloot betekent bal (denk aan aardkloot), pik verwees naar pek, een term uit de scheepsbouw of naar lans en Sukkel was afgeleid van de voornaam Sickel. In vergelijking met 1947 blijkt dat toch veel van deze namen verdwenen zijn door het aanvragen van naamswijziging. Poepjes bestond al, ook zonder Napoleon in: NRC Handelsblad, 11:18-08. Huisman, Ch., Achternaam viert 200ste verjaardag in: de Volkskrant, 11:18-08, blz. 9.

Noorderdijk 1811 In 1811 gaf Napoleon toestemming voor een initiatief van een aantal vooraanstaande boeren: de aanleg van de Noorderdijk. Arbeiders polderden door de aanleg van de dijk de kwelder in en zo ontstond op 15 september 1811 de Noordpolder. De Noorderdijk is 11 km lang, kostte destijds 350.000 gulden, werd tussen 1980 en 1985 op Deltahoogte gebracht. Dank zij de dijk ontstond een polder van 2023 ha. Ter gelegenheid hiervan is een tentoonstelling ingericht: (TE) Noordpolder – Openluchtmuseum Het Hoogeland – Warffum – t.e.m. 11:30-10. Douma, G. en J. van der Heide, Feestje achter de diek in: Dagblad van het Noorden, 11:30-08, blz. 12 [In beeld].

Tentoonstellingen (TE) Terecht of Onterecht – Nederlands Stripmuseum – Groningen – t.e.m. 11:30-09 [twee eeuwen rechterlijke macht sinds Napoleon in 1811]. Heide, J. van der en R. Zijlstra, Twee eeuwen rechterlijke macht in: Dagblad van het Noorden, 11:30-05, blz. 10 [In Beeld]. Bespreking door Joost Pollman Terecht of onterecht in: de Volkskrant, 11:09-08, blz. V 9.

(TE)

Napoleons laatste reis - prenten uit de collectie Jol – Tot Zover, Nederlands Uitvaart Museum – Amsterdam - t.e.m. 11:02-10. Zie ook www.totzover.nl.

Herbegrafenis Napoleon in: Dagblad van het Noorden, 11:23-05, blz. 42.

Napoleon op Texel – Maritiem & Jutters Museum – Oudeschild – t.e.m. 11:01-11. www.texelsmaritiem.nl.

(TE)

(TE)

Akten van Lief & Leed. 200 jaar Burgerlijke Stand – Stadhuismuseum de Vierschaar – Veere – t.e.m. 11:31-10 en tot 12:13-01 in het Zeeuws Archief in Middelburg. Zie ook www.zeeuwsarchief.nl

Aankondiging in Geschiedenis Magazine, juli-augustus 2011, blz. 65.

Activiteiten Op 11:16-10 is het twee eeuwen geleden dat Napoleon een bezoek aan Texel bracht. Deze historische gebeurtenis wordt nagespeeld op fort De Schans. Zie ook ww.texelsmaritiem.nl. Aankondiging in Agenda in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 04, blz. 64.


27

9 TIJD VAN BURGERS EN STOOMMACHINES 1800-1900

•

ALGEMEEN

Publicaties (BV) Butterworth, A., De wereld die er nooit kwam. Een geschiedenis van het anarchisme. Athenaeum-Polak&Van Gennep, € 39,95. Aankondiging in Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 11:26-08, blz. 8.

(AR) Schoots, H., Friesland rukte aan de kluisters [over socialisme vanuit Friesland] in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz. 106-113.

(AR) Smit, C., Een heldenrol voor Floris van Hall. Hoe Nederland in 1844 net niet failliet ging in: Geschiedenis Magazine, juli-augustus 2011, blz. 22-25.

(BV) Tocqueville, A. de, Over de democratie van Amerika. Lemniscaat, € 64,50. Bespreking door Ger Groot Pas op voor de meerderheid in: NRC Handelsblad, 11:21-04, blz. 8-9 [Boeken]. Bespreking door Martin Sommer Alexis Tocqueville: topcommentator in: de Volkskrant, 11:14-05, blz. 4-5 [Boeken]. Bespreking door Jan Dirk Snel Bang voor de dictatuur van de massa in: Historisch Nieuwsblad, juliaugustus 2011, blz. 227-228.

Tentoonstellingen (TE) Sisi en Wilhelm: Keizers op Corfu – Rijksmuseum van Oudheden – Leiden – t.e.m. 11:04-09. Aankondiging in Tentoonstellingsoverzicht in Archeologie Magazine, 2011, nr. 01, blz. 59. Bespreking door Marlite Halbertsma Verliefd op de Grieken. Sisi en Wilhelm op Corfu in: Geschiedenis Magazine, april 2011, blz. 20-21.

•

Koning Willem I

Het koninkrijk van Nederland en België 200 jaar Koninkrijk [vervolg, zie Historie Gesignaleerd, augustus 2011, blz. 26] D.V. reageert in de Volkskrant op het bericht over de instelling van de commissieBijleveld voor de viering van 200 jaar Koninkrijk: Wie (zoals ik) de ‘viering’ van het 150jarige Koninkrijk mocht meemaken, herinnert zich daar niets van. Een absolute flop. D.V. vraagt zich af of er ook weer herdenkingszegels komen en wijst op de postzegels uit 1963 (oubollige plaatjes van vooral Willem I) en de zegels uit 1913, een


28 koningshuisserie, twaalf zegels met als hoogste waarde 10 gulden (uitmelkerij van verzamelaars). D.V., 200 jaar Koninkrijk in: de Volkskrant, 11:13-08, blz. 31.

La Muette de Portici De opera La Muette de Portici uit 1828 van Auber werd op 25 augustus 1830 in Brussel in de Muntschouwburg opgevoerd. De opera gaat over een volksopstand tegen Spanjaarden in het zeventiende eeuwse Napels. Dit gebeurde ter gelegenheid van de 59ste verjaardag van koning Willem I. Maar de opvoering keerde zich tegen hem met kreten als Aux armes, Vive la liberté en A bas le roi.De opvoering werd voor het einde afgebroken en het publiek stroomde naar buiten: de eerste opstand in Brussel tegen de regering was een feit. Huizen van hoogwaardigheidsbekleders werden aangevallen en in brand gestoken. Die opstand breidde zich uit over de rest van het land met in september hevige gevechten en op 4 oktober 1830 de Belgische onafhankelijkheidsverklaring. Het tumult in de schouwburg was de katalysator voor de revolutie. De opera mobiliseerde de al aanwezige radicale krachten, het was de vonk. La Muette de Portici bleef populair in de 19de eeuw. De Stomme werd in heel Europa opgevoerd, in Frankrijk tussen 1828 en 1882 505 weer. In Brussel werd de opera in 1930 ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van het land opgevoerd. In september 1944 volgden veertien voorstellingen om de bevrijding van Brussel van de Duitsers te markeren. Een opvoering in 1980 werd op het laatste moment afgezegd vanwege aankondigingen van radicale Vlamingen dat ze de voorstelling zouden verstoren. De Koninklijke Muntschouwburg gaat in het komede seizoen De Stomme opvoeren, maar niet in Brussel, maar in Parijs. Directeur De Caluwe: De opera nu opvoeren in Brussel zou niet alleen een artistieke daad zijn, maar ook een politiek statement. Het zou uitgelegd worden als een pleidooi voor de Belgische eenheid op een politiek precair moment. Dit is niet het goede moment, dan gaat het direct over België ja of nee. Ik wil het wegtrekken uit die discussie. In de huidige situatie wordt De Stomme gezien als politiek dynamiet. Van Franstalige kant is de reactie: jullie durven het niet; aan de Nederlandstalige kant wordt gezegd: probeer het niet. Een reactie op internet: Als men terugschrikt voor een uitvoering van de opera die heeft geleid tot het ontstaan van ons land, uit angst dat het degenen die België willen laten verdwijnen boos te maken, dan is dit land al verdwenen. Donker, B., Opera die België vormde, is nu bedreigend in: NRC Handelsblad, 11:18-08, blz. 8-9 [Cultureel Supplement].

Publicaties (AR) Bruin, W. de, De revolutie begon in het theater [over het begin van de Belgische Opstand] in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz. 88-95.

(AR) Remery, M., Meester Schaberg en zijn geschenk in 1863 [Het Haagse schoolhoofd schreef in 1863 een boekje als geschenk voor de kinderen ter herinnering aan de gebeurtenissen in 1813: Wat God gedaan heeft. Een geschenk voor Nederlandsche kinderen ter herinnering aan november 1813. Amsterdam:H. de Hoogh, 1863] in: Lessen, juli 2011, blz. 18-21.


29 •

DE EERSTE SPOORLIJN

De versnelling Publicaties (AR) Melching, W. en A. Lavèn, Zonder industrie geen democratie in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz. 96-105.

•

VERZET TEGEN KINDERARBEID

de werkplaats uit, de school in ‘Slavernijachtige’ arbeid Het Braziliaanse ministerie van Arbeid ontdekte mensonterende toestanden in twee ateliers, waar kleding gemaakt wordt voor de internatonale keten Zara. Werksters bleken illegaal het land ingesmokkeld te zijn, waaronder een meisje van veertien jaar. De werkdagen in ruimtes zonder vensters waren zestien uur lang. Het salaris lag ver onder het minimumloon. Zara bericht dat de ateliers ingezet waren door een toeleverancier, maar belooft verscherpt toezicht op de productie van kleding. ‘Slaven’ naaien kleding Zara in: Dagblad van het Noorden, 11:24-08, blz. 15.

•

VINCENT VAN GOGH

de moderne kunstenaar •

VAN GOGH

Auvers-sur-Oise In Auvers-sur-Oise is de Auberge Ravoux een onbeduidend huis. Het bevat op de bovenverdieping een kamer van zeven vierkante meter, waar in 1890 Vincent van Gogh overleden is. Dominique Janssen herstelde de kamer van de kunstenaar in de oorspronkelijke staat en vraagt zes euro entree voor een bezoek aan de lege kamer. Maar de meeste mensen zijn diep ontroerd na afloop.(…) Bij gebrek aan iedere toeristische santekraam kunnen mensen hun gedachten laten afdwalen naar de dagen van ’s wereld beroemdste schilder. Janssen werd qua leegte van de kamer geïnspireerd


30 door de kamer van Anne Frank. In 18 jaar kreeg hij 1,2 miljoen bezoekers. Janssens droom is ooit nog een echte Van Gogh in de lege kamer te kunnen ophangen. Zweeden, C. van, Lege kamer Vincent van Gogh is topattractie in: Dagblad van het Noorden, 11:05-08, blz. 30-31.

Portret Van Gogh? De Brit Cruickshank heeft bij een Frans veilinghuis een pasteltekening gekocht met daarop een sjofele man met een rode baard. Hij denkt dat het Vincent van Gogh is. De tekening is gesigneerd door Jeanne Donnadieu. Achterop zit een plakkertje van een expositie in 1892 in Parijs. De titel is l’Incompris. Donnadieu woonde in de Rue Victor Masse 17. Die straat heette tot 1887 Rue Laval. In 1886 woonde Vincent daar op nummer 25, vier deuren verdop. Conservator Van Tilborgh van het Van Gogh Museum vindt dat er onvoldoende bewijs is voor de identificatie. Hij twijfelt. Vondst portret met Van Gogh geclaimd in: NRC Handelsblad, 11:29-08, blz. 16.

Tentoonstellingen (TE) Van Gogh & Roulin – Museum Boijmans Van Beuningen – Rotterdam – t.e.m. 11:04-09 [onderdeel van De Collectie Verrijkt]. Aankondiging in Voorkeur in: NRC Handelsblad, 11:14-04, blz. 14 [Cultureel Supplement].

(TE)

Van Gogh in Antwerpen en Parijs – Van Gogh Museum – Amsterdam – t.e.m. 11:18-09 [nieuwe inzichten op basis van onderzoek van werk van Van Gogh uit de Antwerpse en de Parijse periode 1885-1888]. Zie ook www.vangoghmuseum.nl.

Derks, K., Vincent is Vincent niet in: NRC Handelsblad, 11:22-06, blz. 25 [afbeeldingen]. Bespreking Françoise Ledeboer Nieuw licht op werk Vincent van Gogh in: Dagblad van het Noorden, 11:25-06, blz. 49. Bespreking door Gijsbert van der Wal Onder een Van Gogh zit er soms nog eentje in: NRC Handelsblad, 11:26-07, blz. 21.

(TE)

Van Goghs atelierpraktijk: hergebruik van doeken in: Van Gogh Museum - Amsterdam – t.e.m. 11:18-09. Zie ook www.vangoghmuseum.nl.

Bespreking Françoise Ledeboer Nieuw licht op werk Vincent van Gogh in: Dagblad van het Noorden, 11:25-06, blz. 49.

•

ALETTA JACOBS

vrouwenemancipatie Alette Jacobsprijs 2012 De Alette Jacobsprijs 2012 gaat naar Els Borst, zo maakte de RUG bekend. Zij krijgt de prijs voor de genuanceerde manier waarop zij medisch-ethische kwesties in het publieke debat aan de orde heeft gesteld en voor wat zij daarmee heeft bereikt. Els Borst krijgt Aletta Jacobsprijs in: Dagblad van het Noorden, 11:30-08, blz. 3.


31

10 TIJD VAN WERELDOORLOGEN EN HOLOCAUST 1900-1950 •

ALGEMEEN

Anthony Fokker 1911 In Haarlem is herdacht dat Anthony Fokker op 31 augustus 1911 voor het eerst boven Haarlem vloog. Hij steeg op van een weiland met tribunes, alle slootjes waren speciaal voor hem gedempt. Hij maakte een rondje om de St. Bavokerk aan de Haarlemse Grote Markt en landde in het Kleverpark. De maand augustus staat in Haarlem in het teken van het Fokker Spin Centennial Festival met o.m. de tentoonstelling Het Fokker Concept over de geschiedenis van het bedrijf Fokker in de St. Bavokerk. Middelpunt van de tentoonstelling was de Spin uit 1936 uit het Aviodrome. De vlucht van Fokker in 1911 markeert het begin van de Nederlandse luchtvaartindustrie: in 1919 richtte Fokker de Nederlandsche Vliegtuigenfabriek op. De fabriek zou bestaan tot 1996. Om de Fokkerfabriek bloeide een toeleveringsindustrie, die nog steeds een belangrijke rol speelt in Stork en EADS. Er wordt ook nog steeds gewerkt aan een herstart van de productie van de Fokker 100 in Nederland. Haarlem staat stil bij eerste Fokkervlucht in: Dagblad van het Noorden, 11:02-08, blz. 4. Venema, S., Fokkers Spin terug in Haarlem in: de Volkskrant, 11:04-08, blz. 10 [foto]. Luchtvaartindustrie begon met rondjes Sint Bavo in: Dagblad van het Noorden, 11:31-08, blz. 17.

Luchtpost 1911 Op 11:09-09 is het de honderdste verjaardag van het eerste geregelde postvervoer per vliegtuig. Dat was in Engeland. Piloot Hàmel vloog de Blériot-tweedekker van Hendon naar Windsor, een vlucht van 10 minuten. De Royal Mail herdenkt dit op 09-09 met een velletje postzegels. De eerste geregelde luchtpostverbinding vanuit Nederland startte op 5 september 1920: van Schiphol naar Londen. D.V., Vroege luchtpost in: de Volkskrant, 11:27-08, blz. 11.

Jack London fotograaf Bij The University of Georgia Press verscheen een boek over Jack London als fotograaf: (BV) Campbell Reesman, J, S.S. Hodson en Ph. Adam, Jack London, Photographer. The Univeristy of Georgia Press, $ 49,95. Jack London was een soort eenmans-CNN. Hij fotografeerde o.m. de sloppen van Londen in 1903, de Russisch-Japanse Oorlog (1904), de aardbeving van San Francisco in 1906 en de Mexicaanse revolutie van 1914. Bespreking door Rob van Scheers Eenmans CNN in: de Volkskrant, 11:30-08, blz. V 2 [foto’s].

Leni Riefenstahl: Triumph des Willens 1935 Paul Verhoeven en Rob van Scheers besteden episode 26 van hun filmgeschiedenis in de Volkskrant aan Triumph des Willens van Leni Riefenstahl uit 1935. Zij prijzen Riefenstahl door de ontwikkeling van een nieuw filmidioom o.m. door supersnelle montage. Dat idioom staat nog steeds overeind, maar haar probleem na de oorlog was natuurlijk dat ze aan de verkeerde kant had gestaan. Haar film toont de massa’s, die alles van Hitler prachtig vonden. Bijna onbedoeld legde ze vast hoe naïef deze mensen waren. Alles staat


32 in de film in dienst van het idee dat Duitsland opnieuw een wereldmacht wordt. Adolf Hitler is God. Maar ook buiten Duitsland won de film prijzen: in Venetië en in Parijs. Verhoeven, P. en R. van Scheers, Episode 26: Triumph des Willens (1935) in: de Volkskrant, 11:30-08, blz. V 9.

Publicaties (BR) Bienert, M. (red.), Joseph Roth in Berlijn. Atlas, van € 24,90 voor € 9,99. De Slegte.

(BV) Helman, A., De sfinx van Spanje. Uitgeverij Schokland, € 22,90 [over de Spaanse Burgeroorlog]. Bewerking van het nawoord uit het boek van M. van Kempen in: Geschiedenis Magazine, juliaugustus 2011, blz. 8-13. Bespreking door Maarten Steenmeijer Helman in Spanje in: de Volkskrant, 11:27-08, blz. 2: scherpzinnige analyses van de complexe machtsverhoudingen in Spanje.

(BV) Huijnen, P., De belofte van vitamines. Voedingsonderzoek tussen universiteit, industrie en overheid 1918-1945. Verloren, € 22,00. Advertentie uitgever in Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz. 244.

(AR) Kempen, M. van, ‘Mijn vulpen is een beter wapen!’. De Spaanse Burgeroorlog door de ogen van de schrijver Albert Helman in: Geschiedenis Magazine, juli-augustus 2011, blz. 8-13.

(AR) Klemann, H.A.M., De laatste adem van de Weimar republiek. Terugtrekken buitenlandse leningen stortte Duitsland in 1931 in crisis in: Geschiedenis Magazine, juli-augustus 2011, blz. 26-29.

(BV) Robinson, Tj., Kind van Batavia.Verhalen van een straatslijper. Prometheus, € 24,95 [samensteller W. Willems] [Kronieken van vooroorlogs leven in de Indische Archipel]. Aankondiging in Pas verschenen Fictie in: de Volkskrant, 11:04-06, blz. 8 [Boeken]. Bespreking door Elsbeth Etty, Een preektoon in elke huiskamer in: NRC Handelsblad, 11:16-06, blz. 11. Bespreking door Willem Otterspeer Van de moesson in de drup in: de Volkskrant, 11:02-07, blz. 4 [Boeken].

Bespreking Aart van Zoest Tjalie Robinson in: Vrij Nederland, 11:20-08, blz. 62: Een Orang Betawi, kind van wat nu Jakarta is. Dat geeft zijn observaties en bespiegelingen geschiedkundige waarde. (BR) Sala, T-M. (red.), Barcelona 1900. Van Gogh Museum / Mercatorfonds, van € 39,95 voor € 15,00. Selexyz Scheltema – Amsterdam – tel. 020 5231420. Selexyz Donner – Rotterdam - tel. 010 2175274. Steen, P. van der, Groot hart voor de werkman [over Piet Aalberse en zijn sociale wetten] in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz. 116-123. (AR)

Tentoonstelling (TE) Sisi en Wilhelm: Keizers op Corfu – Rijksmuseum van Oudheden – Leiden – t.e.m. 11:04-09. Aankondiging in Tentoonstellingsoverzicht in Archeologie magazine, 2011, nr. 01, blz. 59. Bespreking door Marlite Halbertsma Verliefd op de Grieken. Sisi en Wilhelm op Corfu in: Geschiedenis Magazine, april 2011, blz. 20-21.

(TE)

De Keizer en de klassieke wereld – Huis Doorn – Doorn – t.e.m. 11:1109: in 1907 kocht Wilhelm II het Achilleion op Corfu en deed daar archeologisch onderzoek.


33 Bespreking door Marlite Halbertsma Verliefd op de Grieken. Sisi en Wilhelm op Corfu in: Geschiedenis Magazine, april 2011, blz. 20-21.

www.huisdoorn.nl/nld/agenda/ (TE)

Van dada tot surrealisme. Joodse avantgarde kunstenaars uit Roemenië, 1910-1938 – Joods Historisch Museum – Amsterdam – t.e.m. 11:02-10. Zie ook www.jhm.nl.

Bespreking door Marloes de Koning In Roemenië werd het dadaïsme geboren in: NRC Handelsblad, 11:11-08, blz. 8-9 [Cultureel Supplement].

(TE)

Een raadhuis voor Usquert. Berlage in het noorden – Usquert – t.e.m. 11:30-10. Zie ook www.berlageinhetnoorden.nl. Bij de tentoonstelling verscheen het boek Berlage in het Noorden, een raadhuis voor Usquert van T.M. Eliëns [Uitgeverij de Kunst / Stichting Berlagehuis Usquert, € 17,50).

Bespreking door Karin de Mik Berlage was gul voor Gronings dorp in: NRC Weekend, 11:06-08, blz. 15 [Berlage ontwierp ex- en interieur van het gemeentehuis van Usquert, geopend in 1930 en in gebruik tot 1990. Het gebouw is nu eigendom van de Vereniging Hendrick de Keyser en is onlangs grondig gerestaureerd, waarbij de oorspronkelijke kleurstellingen teruggebracht zijn]. www.berlageinhetnoorden.nl.

(TE)

Onbewaakte momenten. Foto’s van Marianne Breslauer – Joods Historisch Museum – Amsterdam – t.e.m. 11:13-11. Zie ook www.jhm.nl.

Bespreking door Hanneke de Klerck Meesteres van het beslissende moment in: de Volkskrant, 11:26-07, blz. V 6-V 7.

Tijdschrift WERELD IN OORLOG – 2011 – nr. 24 In augustus verscheen geen nummer van Wereld in Oorlog. CvdK

• DE EERSTE WERELDOORLOG

oorlog en neutraliteit Publicaties (BV) Relicta 7. Archeologie, Monumenten en Landschapsonderzoek van Vlaanderen, VIOE, € 40,00 + € 5,00 (via www.vioe.be/aanbod/publicaties) [artikel over Duitse soldatenkerkhoven uit W.O. I in Vlaanderen]. Aankondiging Relicta 7 met bijdrage over WO1-erfgoed in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 04, blz. 58.


34 •

DE CRISISJAREN

samenleving in depressie Tentoonstellingen (TE) Marianne Breslauer: Onbewaakte momenten – Joods Historisch Museum – Amsterdam – t.e.m. 11:13-11. Catalogus € 34,95 [foto’s uit de jaren dertig] Bespreking door Edie Marsman Herontdekte foto’s nog even fris in: NRC Handelsblad, 11:21-07, blz. 9 [Cultureel Supplement].

•

DE TWEEDE WERELDOORLOG

bezetting en bevrijding Berechting oorlogsmisdadigers • Luitjens Landwachter Jacob Luitjens, berucht als de Schrik van Roden, vluchtte uit kamp Westerbork naar Duitsland en vandaar naar Paraquay. Later verhuisde hij naar Canada en daar werd hij in 1982 opgespoord: hij stond gewoon in het telefoonboek van Vancouver. In 1992 werd hij uitgeleverd aan Nederland. Daar werd zijn veroordeling tot levenslang omgezet in zes jaar cel. Sjoerd Post schreef een historische roman over de zaak-Luitjens: Verdrongen verleden [Free Musketiers, € 16,95]. Jacob Luitjens heet in het boek Klaas Wientjes. Dekker, W., Wientjes=Luitjens in: Dagblad van het Noorden, 11:27-08, blz. 19.

• Faber Journalist Karskens ontdekte dat Faber verantwoordelijk is voor de dood van de Groningse kunstschilder Gorter, die op 28 oktober 1944 in kamp Westerbork geëxecuteerd is. Voor deze daad is Faber destijds niet veroordeeld. Familie van Gorter gaat aangifte doen. De officier van justitie van het openbaar ministerie in Arnhem zal deze nieuwe informatie serieus bekijken. Karskens meent dat Nederland met deze nieuwe informatie weer een verzoek kan doen om Faber strafrechtelijk te vervolgen. Karskens doet al geruime tijd onderzoek naar Faber. Hij bezocht hem in 2007. Het steekt hem dat Faber nooit spijt betuigd heeft over zijn misdaden. Sluis, B. van, Oorlogsbeul Klaas Faber weer in vizier in: Dagblad van het Noorden, 11:0308, blz. 2. ‘Eindelijk licht aan het einde van de tunnel’ in: Dagblad van het Noorden, 11:03-08, blz. 2.

Kampen • Ravensbrück Achter de Kommandantur van Ravensbrück bevindt zich een complex gebouwen, de garages van het SS-wagenpark, de werkplaatsen en een kino. Onder leiding van de


35 Berlijnse architect Stefan Dürr zijn deze gebouwen ‘saniert’. In de voorgevel zijn de historische functies van het gebouw herkenbaar gebleven. In het gebouw is nu ruimte ingericht voor bijzondere archiefstukken en schilderijen, voor een zaal voor bijeenkomsten voor zo’n 120 mensen en voor een foyer voor de presentaties van tentoonstellingen. Op 11:10-09 worden de nieuwe ruimten met een jazzconcert, met o.m. Jocelyn B. Smith, officieel ingewijd. Uitnodiging Mahn- und Gedenkstätte Ravensbrück Der Garagentrakt Ravensbrück.

• Sobibor De Stichting Sobibor publiceerde het Jaarverslag 2010. Aan de orde komen de activiteiten rondom het proces-Demjanjuk, het project Late gevolgen van Sobibor, de herinrichting van Sobibor, nieuwe uitgaven, de herdenkings- en de studiereis, de PABOworkshop, de herdenking Kindertransporten, de website Ooggetuigen en de bijeenkomsten. Zie ook www.stichtingsobibor.nl. CvdK.

Joden aan het gas De politierechter in Utrecht heeft de 18-jarige Ayoub A. uit Zeist veroordeeld tot 50 uur werkstraf wegens het beledigen van Joden bij de dodenherdenking van 4 mei in Utrecht en het beledigen van agenten. Hij had tijdens een dodenherdenking vanuit een auto geroepen Alle Joden aan het gas. De rechter noemde dit gedrag ongepast, onfatsoenlijk en onbeschoft. Het is strafbaar en justitie tilt hier zwaar aan. Hij noemde de uitspraak van de man een grove belediging en een graadje erger als je het flikt op 4 mei. Huisman, C., Joden ‘aan het gas’ wensen? 50 uur straf in: de Volkskrant, 11:02-08, blz. 10.

Hirosjima 06-08-1945 en Nagasaki 09-08-1945 Van Hirosjima na de bom zijn maar weinig foto’s bewaard gebleven. President Truman verzocht de pers vertrouwelijk niets over de bom te publiceren, officieel om de openbare rust niet te verstoren.Tussen 14 oktober en 26 november maakte een team van fotografen van de Physical Damage Division van de Bombing Survey een fotoreportage van het effect van de bom op Hirosjima. Doel was het registreren en analyseren van de effecten van de bom op gebouwen, bruggen en wegen. De foto’s en het in 1947 verschenen rapport waren jarenlang staatsgeheim. In New York was in augustus in het International Center of Photography (ICP) een tentoonstelling te zien van foto’s van US Strategic Bombing Survey, foto’s die ooit door een van de werknemers mee naar huis genomen waren en door een hoeveelheid toevalligheden – de koffer met foto’s bij de straat, maar door iemand meegenomen – bleven de foto’s bewaard en zijn vanaf 2006 eigendom van het ICP. Op de foto’s – meldt Tracy Metz in NRC Handelsblad – is het ijzingwekkend stil. Ze lijken neutraal, maar dat zijn ze geenszins. Ze zijn de uitdrukking van Amerika’s politieke en nationale agenda. In feite hebben ze niets met Hirosjima te maken, de stad is hoogstens het toneel waarop het experiment zich heeft afgespeeld. Ze zijn gemaakt om Amerika te helpen een nog krachtiger bom te ontwikkelen en om de eigen steden en bevolking beter te beschermen. De overwinningsroes en de angst komen erin samen: op het moment dat Amerika de totale overwinning boekt, wordt het zich pijnlijk bewust van de eigen kwetsbaarheid. Zie ook www.icp.org. Bij de tentoonstelling was een catalogus te koop voor $ 68. Een korte film is te zien op www.vimeo.com/ipcnyc. Metz, T., Hiroshima’s Ground Zero in: NRC Handelsblad, 11:04-08, blz. 4 [Cultureel Supplement] [afbeelding].

Keiji Nakazawa was zes jaar toen op zijn stad Hirosjima de bom viel. Hij verloor zijn vader en broer en later ook zijn moeder en zusje door de bom. Zijn herinneringen en zijn boodschap gericht tegen oorlog en nucleaire wapens legde hij vast in een tiendelige graphic novel, verschenen sinds 1975. Van deel 1 zijn in de loop der jaren zes miljoen


36 exemplaren verkocht, voor de gehele reeks inmiddels tien miljoen. Onder de titel Gen Barrevoets in Hirosjima verschenen in Nederland de eerste vijf delen bij uitgeverij Xtra. Deel 6 is gepland voor het einde van 2011. Ron Rijghard noemt in zijn bespreking in NRC Handelsblad Gen Barrevoets een ongekend gruwelijk beeldverslag van de aanval met de atoombom en de gevolgen voor de lokale bevolking. Het lezen van Gen is een huiveringwekkende ervaring: de strip verbeeldt ongenadig en intiem alle pijn en verwoesting – zowel tijdens de aanval als in de uren en dagen erna.Nakazawa baseerde de strip op zijn eigen ervaringen: hij is Gen. Ondanks alle ellende is Gen vitaal en optimistisch. Nakazawa wil positief zijn en de lezer overtuigen van de waarde van vrede. Hij zet het pacifisme van zijn vader – die veroordeeld werd omdat hij tegen de oorlog was – voort: Ik wil dat mijn lezers in opstand komen tegen oorlog en nucleaire wapens. De strip is een groot succes in Japan, maar riep ook wel verzet op, omdat Nakazawa niet alleen Amerika, maar ook de Japanse keizer en het leger beschuldigt. Rijghard, R., Hiroshima’s Ground Zero verstript in: NRC Handelsblad, 11:04-08, blz. 5 [Cultureel Supplement] [afbeeldingen].

Michel Brandsma en André Broere maakten voor het Dagblad van het Noorden een infographic over de bom op Nagasaki op 9 augustus 1945, eigenlijk bestemd voor de stad Kokura. Aan de orde: de situatie in 1945, Fatman, de bom op Nagasaki, de slachtoffers, de overlevenden (de hibakusha) en de herdenkingen. Brandsma, M. en A. Broere, De dag dat de bom viel in: Dagblad van het Noorden, 11:0908, blz. 8 [In beeld].

Verzet Cora Greenaway-De Jong (96) kreeg een Yad Vashemonderscheiding omdat ze in 1942 met trein en tram het tweejarige Joodse meisje Anneke Kohnke van Amsterdam naar een onderduikadres in Voorburg bracht. Ook de vader en moeder Blacquière, die Anneke in huis namen waardoor zij de oorlog overleefde, kregen postuum zo’n onderscheiding. Anneke kwam voor de onderscheidingen over uit Amerika en kwam zo weer in contact met haar onderduikbroertje Fred. De ouders van Anneke – goede vrienden van de familie Frank - besloten in 1942 Anneke te laten onderduiken. Zelf doken ze ook onder, maar ze werden verraden en eindigden hun leven in september 1943 in de gaskamer. Hamersvelt, W. van, Joods meisje herenigd met onderduikbroer in: Dagblad van het Noorden, 11:05-08, blz. 2. 15 augustus Op 11:14-08 zijn in de Tweede Kamer met een rede van Kamervoorzitter Verbeet de slachtoffers herdacht van de Tweede Wereldoorlog in het voormalig Nederlands-Indië. Samen met De Graaf, de voorzitter van de Eerste Kamer, legde ze een krans bij de Indische plaquette in de hal van het Kamergebouw. Op 11:15-08 vond de grote herdenking bij het Indisch monument in Den Haag plaats. Daar werd een krans gelegd door premier Rutte en staatssecretaris Veldhuijzen van Zanten. ‘Herdenken op een eigen manier, maar niet alleen’ in: Dagblad van het Noorden, 11:1508, blz. 4-5 [afbeelding].

Japanse Amerikanen Op Bainbridge Island leefden tijdens de Japanse aanval op Pearl Harbor 276 Japanse Amerikanen, waarvan tweederde Amerikaans staatsburger. De eerste Japanners waren al omstreeks 1880 gekomen om te werken bij de houtmolens of op de aardbeienvelden. In februari 1942 werden ze verbannen naar kampen in de Californische woestijn. De 276 Japanners behoorden tot de 120.000 Japanse Amerikanen, die in kampen werden opgesloten.Na de oorlog waren de Japanners weer welkom op Bainbridge Island, één van de weinige plaatsen waar Japanners weer hartelijk welkom werden geheten... Van de 276 zijn er 150 teruggekeerd. Alle Japanse Amerikanen, die in kampen opgesloten zijn geweest kregen enkele jaren geleden een schadevergoeding van de Amerikaanse


37 regering. Op Bainbridge Island is nu een monument opgericht: een lange muur met verhalen en namen over de Japanse Amerikanen van Bainbridge. Negentig van de voormalige bannelingen zijn nog in leven. Schrier, M. van der, Japans-Amerikaanse bannelingen WO2 krijgen monument in: Nieuwsbrief Historisch Nieuwsblad, 11:22-08 (bericht van 11:16-08).

Charles Breijer, 1914-2011, filmer en fotograaf Op 96-jarige leeftijd is in Hilversum Charles Breijer overleden, de laatste overlevende van De Ondergedoken Camera, de groep Amsterdamse fotografen (o.m. Emmy Andriesse, Carl Blazer en Cas Oorthuys) die het laatste jaar van de Duitse bezetting vastlegde (in 1946 verscheen Amsterdam tijdens de Hongerwinter). Breijer maakte clandestien foto’s van het dagelijks leven in bezettingstijd. Het leverde legendarische beelden op, zoals de foto van de afsluiting van de Jodenbuurt bij de Waag uit 1941. Breijer gebruikte zijn camera om verhalen te vertellen over mensen en hun verzet tegen onrecht. Hij werkte vanaf 1937 voor De Arbeiderspers. Zijn foto’s verschenen in Het Volk en in het weekblad Wij. Ons werk ons leven. Tijdens de Duitse bezetting fotografeerde hij het dagelijks leven: een taxi met gascilinders op de kofferbak, een fiets met autopedwielen, het rapen van aren na de oogst, een opstootje op de zwarte markt… Soms verborg hij zijn camera in een fietstas. Na de oorlog verbleef hij van 1947 tot 1953 in Indonesië. Als cameraman was hij daar getuige van de dekolonisatie. Zijn kleine fotoarchief wordt beheerd door het Nederlandse Fotomuseum. Marsman, E., Zijn verborgen camera legde dagelijkse oorlogsleven vast in: NRC Handelsblad, 11:19-08, blz. 16. Fotograaf Breijer overleden in: Dagblad van het Noorden, 11:19-08, blz. 35.

Soldaat van Oranje De belangstelling voor de musical De Soldaat van Oranje is onverminderd groot. Per avond zijn er 1103 plaatsen beschikbaar. In oktober 2010 gestart zou de investering van 9 miljoen euro bij een jaar lang volle zalen er in oktober 2011 uit zijn. Inmiddels is de speelduur verlengd tot eind januari 2012, wat de productie winstgevend maakt. Wel is de cast bijna helemaal vernieuwd, waardoor de musical op 11:31-08 voor de tweede keer in première ging. Anne Wil Blankers neemt de rol van koningin Wilhelmina over van Catherine ten Bruggencate en Petra Laseur. Gelder, H. van, Tweede première voor Soldaat van Oranje in: NRC Handelsblad, 11:26-08, blz. 18.

Agenda 2011:19-09 – Lezing Ian Kershaw Ian Kershaw spreekt in de Amstelkerk in Amsterdam over zijn nieuwste boek Tot de laatste man, waarin hij een antwoord zoekt op de vraag waarom gewone Duitsers zich in 1945 tot het bittere einde verzetten tegen de geallieerden. Het programma start om 19.30 uur en duurt tot 22.30 uur. De toegang is gratis, maar aanmelding vooraf is nodig via [email protected]. Nieuwsbrief Historisch Nieuwsblad, 11:22-08.

Publicaties (AR) Berkelaar, W., Wat zagen de Duitsers in Hitler? in: Geschiedenis Magazine, juli-augustus 2011, blz. 44-49.

(BV) Binet, L., HhhH. Meulenhoff, € 19,90 [de titel slaat op: Himmlers hersens heten Heydrich, roman gebaseerd op historische gegevens over de aanslag op Heydrich op 27 mei 1942]. Bespreking door Arjen Fortuin De literaire echo van de aanslag op ‘het Blonde Beest’ in: NRC Handelsblad, 11:18-05, blz. 14-15. Interview door Jeroen Vullings met de auteur ‘Verzinnen over gruwelijkheden geeft geen pas’. Laurent Binet in: Vrij Nederland, 11:21-05, blz. 56-59. Interview met de auteur door Theo Hakkert “Hitler heeft in Praag een zware nederlaag geleden’ in: Dagblad van het Noorden, 11:09-08, blz. 30-31.


38

(BV) Ginkel, R. van, Rondom de stilte. Herdenkingscultuur in Nederland. Bert Bakker, € 29,95. Bespreking door Peter van Dam Uitgelicht in: Geschiedenis Magazine, juli-augustus 2011, blz. 59.

(BV) Görtemaker, H.B., Eva Braun. Leven met Hitler. Cossee, € 26,90. Aankondiging door Elsbeth Etty in De Voorproef in: NRC Weekend, blz. 11: niet de eerste, maar wel de grondigste biografie van Eva Braun. Bespreking door Hans Renders Sluwe Eva, zij van Hitler in: Dagblad van het Noorden, 11:19-05, blz. 37.

Bespreking door Henk van Renssen Slim blondje, wellicht. Hitler-geliefde opnieuw belicht in: Vrij Nederland, 11:28-05, blz. 56: Wie Eva Braun precies was, hoe ze dacht, hoe ze haar vreemde situatie ervoer, dat blijft een mysterie, ook na lezing van dit wat onevenwichtige maar boeiende boek. Bespreking door Wim Berkelaar Charmant maar berekenend in: Historisch Nieuwsblad, juliaugustus 2011, blz. 228-230.

(AR) Houwink ten Cate, J., Genadebrood van de nazi’s [over de Joodse Raad] in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz. 132-139.

(BV) Keizer, M. de en M. Plomp (red.), Een open zenuw. Hoe wij ons de Tweede Wereldoorlog herinneren. Bert Bakker, € 36,50. Bespreking door Peter van Dam Uitgelicht in: Geschiedenis Magazine, juli-augustus 2011, blz. 59.

(BV) Lanzmann, C., De Patagonische haas. Memoires. De Arbeiderspers, € 29,95. Bespreking door Hans Renders Na ‘Shoah’ het aangrijpende relaas in: Dagblad van het Noorden, 11:21-04, blz. 49.

Aankondiging door Elsbeth Etty in De Voorproef in: NRC Weekend, 11:07-05, blz. 11: in Frankrijk uitgeroepen tot boek van het jaar. Aankondiging in Pas Verschenen Non-Fictie in: de Volkskrant, 11:14-05, blz. 7 [Boeken]. Interview met de schrijver door Ariejan Korteweg “Een slechte jood ben ik nog steeds’ in: de Volkskrant, 11:21-05, blz. 1 en 3 [Boeken]. Bespreking Margot Dijkgraaf Stappen vooruit en blikken terug. In zijn grootse memoires brengt Claude Lanzmann, filmer van ‘Shoah’, een ode aan het leven in: NRC Handelsblad, 11:26-05, blz. 3 [Boeken]. Bespreking door Rob Hartmans Zelfingenomen Franse intellectueel in: Historisch Nieuwsblad, juni 2011, blz. 102-103. Interview met Lanzmann door Theo Hakkert ‘Mijn leven was niet moedig’ in: Dagblad van het Noorden, 11:13-08, blz. 21. Bespreking door Aart van Zoest Claude Lanzmann in: Vrij Nederland, 11:13-08, blz. 61.

(BV) Yates, R., Een speciaal soort voorzienigheid. De Arbeiderspers, € 27,50 [antioorlogsroman, verschenen in de reeks Oorlogsdomein]. Aankondiging Yate’s oorlogsroman in: Pas Verschenen Fictie in: de Volkskrant, 11:27-08 [Boeken].

(AR) Welgraven, C., Waarom Wilhelmina zweeg [over Wilhelmina en de Joden] in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz.124-131.

(BV) Wick, S., The Long Night. William L. Shirer and The Rise and Fall of the Third Reich. Palgrave Mac Millan, €26,99. Bespreking door Henk van Renssen, Een stem uit Berlijn in: Vrij Nederland, 11:27-08, blz. 56. Het NIOD ruimt een groot www.uitdekeldersvanhetniod.nl.

deel

van

de

keldervorraden

aan

boeken

op:

zie

Tentoonstellingen (TE) Der Prozess- Adolf Eichmann vor Gericht – Topographie des Terrors – Berlijn – t.e.m. 11:18-09. Zie ook www.topographie.de.


39 Interview met Gabriel Bach, plaatsvervangend aanklager in het Eichmann-proces door Joost van der Vaart Aanklager van Eichmann heeft ‘veel geluk gehad’ in: NRC Handelsblad, 11:07-04, blz. 13. (TE)

Troostmeisjes – Museum Bronbeek – Arnhem – t.e.m. 11:25-09. Zie ook www.bronbeek.nl. [Fotoserie van hoogbejaarde vrouwen].


(TE)

Wally van Hall. Bankier van het Verzet – Verzetsmuseum – Amsterdam – t.e.m. 11:09-10. Zie ook www.verzetsmuseum.org en www.walravenvanhall.nl.

Advertentie in de rubriek Exposities in: Vrij Nederland, 11:30-07, blz. 40.

(TE)

Enigma, de overwinning ontcijferd – Museum Breda-Polen 1939-1945 Generaal Mazcek – t.e.m 11:31-10 [tentoonstelling over de decoderingsmachine ter gelegenheid van het 30-jarig bestaan van het museum].

Dertig jaar Generaal Maczekmuseum op www.internetbode.nl.

(TE)

Alle kinderen, ze zijn weg. Kamp Vught, juni 1943 – Nationaal Monument Kamp Vught – Vught – t.e.m. 12:09-01.

Uitnodiging opening tentoonstelling Nationaal Monument Kamp Vught.

•

ANNE FRANK

Jodenvervolging


40 Kastanjeboom In wat er nog over is van de Anne Frank kastanjeboom woedt een strijd, waarvan nog niet duidelijk hoe die afloopt. Een deel van de boomstronk is volledig aangepast door een bruine schimmel; een ander deel van de stronk telt twintig nieuwe takken, ontsproten aan de boomstronk. De tussenstand is: onbeslist. Vriesema, I., Boom van Anne Frank geeft ’t niet op in: NRC Handelsblad, 11:24-08, blz. 23.

Tentoonstellingen (TE) Margot, de zus van Anne – Anne Frank Huis – Amsterdam – t.e.m. 11:1509. Zie ook www.annefrank.org. Expo Anne Frank Huis over ‘de zus van’ in: Dagblad van het Noorden, 11:16-03, blz. 36. Aankondiging in de Agenda in: Historisch Nieuwsblad, mei 2011, blz. 112.

• INDONESIË

een kolonie vecht zich vrij Films /dvd’s • Einde van Indië 3 dvd-box met afleveringen van Andere Tijden over de militaire en diplomatieke strijd in Nederlands-Indië. Amateurbeelden en materiaal uit de archieven van de Rijksvoorlichtingsdienst. Speelduur 3,5 uur. Prijs: € 19,95 [voor lezers Dagblad van het Noorden € 17,95 en € 1,95 verzendkosten: www.dvhn.nl/webwinkel]. Advertentie in Dagblad van het Noorden, 11:08-08, blz. 40.

• De Mariniers. Een wereldkorps 3 dvd-box over de geschiedenis van het Korps Mariniers met o.m. een kleurenfilm over de Eerste Politionele Actie in Nederlands-Indië en Mariniers op Nieuw-Guinea. Totale speelduur: 7 uur. Prijs € 24,95 [voor lezers Dagblad van het Noorden € 17,95 en € 1,95 verzendkosten: www.dvhn.nl/webwinkel]. Advertentie in Dagblad van het Noorden, 11:08-08, blz. 40.

• Nederlands Indië. Van tropische idylle tot harde realiteit, deel 2. 2 dvd-box over het leven in tropisch Nederland en over de strijd na WO II. Alleen verkrijgbaar bij www.vkshop.nl voor € 14,95 + € 1,95 verzendkosten. Advertentie in de Volkskrant, 11:15-08, blz. 20. • Merah Putih ( Red and White) – Yadi Sugandi Eerste deel van een trilogie over de Indonesische vrijheidsstrijd, op dvd, uitgave Indies, € 12,99. In Indonesië een enorm succes. Van den Burg: Een patriottische film met geen onjuist beeld van het Nederlandse militaire optreden. Bespreking door Jos van den Burg ‘Dit is het begin van een nieuw land’ in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz. 236-237.

Tentoonstellingen (TE) ‘Lieve Gerda… Het getekend dagboek (1948-1950) van een Indiëveteraan – Museum Bronbeek – Arnhem – t.e.m. 11:31-12. Zie ook www.bronbeek.nl. Het gaat om het geïllustreerd dagboek dat korporaal Flip Peeters voor zijn verloofde Gerda maakte tussen augustus 1948 en juni 1950. Aankondiging in Geschiedenis Magazine, april 2011, blz. 62.


41

11 TIJD VAN TELEVISIE EN COMPUTER Vanaf 1950

•

Algemeen

De Berlijnse Muur Op 13 augustus 1961 werd een begin gemaakt met de bouw van de Berlijnse Muur. Het doel was op die dag 193 straten af te sluiten. De SED had voor de Aktion Rose 47.900 betonpalen, 473 ton prikkeldraad en 31,9 ton gaas nodig. Dat was allemaal niet aanwezig en waar het uiteindelijk vandaan kwam is nog steeds een raadsel. Bewoners in het grensgebied meenden namen van Westerse bedrijven gezien te hebben op de rollen prikkeldraad. Dus mogelijk is er ingekocht in het Westen.

Foto www.architectenweb.nl

De Berlijnse socioloog en historicus Manfred Wilke maakt in zijn binnenkort te verschijnen boek Der Weg zur Mauer op grond van Russisch archiefmateriaal duidelijk dat bij de voorbereiding van de muur Chroetsjov persoonlijk betrokken was. Uit Stasi-archieven was duidelijk geworden, dat de Stasi geheime rapporten over het verloop van de acties in augustus 1961 had opgesteld. Daniela Münkel doet in haar boek DDR im Blick der Stasi 1961 verslag van de speurtocht naar die rapporten – ze zaten in een map ‘persknipsels’ – en beschrijft wat de Stasi over de actie rapporteerde. De Stasi bleek uitzonderlijk goed geïnformeerd te zijn over wat er allemaal gebeurde, niet alleen in Oost-Berlijn, maar vooral ook in West-Berlijn, dank zij een dicht netwerk van informanten in leidinggevende posities van West-Berlijnse politieke partijen en in alle hoofdkwartieren van de geallieerden en in de West-Duitse geheime dienst. In spanning


42 werd de reactie vanuit West-Berlijn afgewacht en de opluchting was groot toen bleek dat de Westerse mogendheden om de Muur geen oorlog wilden riskeren. Rispens, S. I. en C. Klein, De Muur van uur tot uur in: NRC Weekend, 11:06-08, blz. 17.

Joost van der Vaart portretteert in NRC Handelsblad de van oorsprong Iranese kunstschilder Kani Alavi. In 1980 kwam hij naar Berlijn om aan de kunstacademie te studeren. In 2011 kreeg hij het Bundesverdienstkreuz voor zijn jarenlange inzet voor East Side Gallery, het stuk Muur met uit 1990 stammende schilderingen. Alavi woonde vlak bij de Muur en maakte op 9 november 1989 vanuit zijn kamer schetsen van de mensen, die vanuit Oost-Berlijn West-Berlijn binnenstroomden. Deze schetsen werkte hij uit voor een grote schildering op een stuk Muur: Es geschah im November. Andere kunstenaars gingen ook aan de slag met de Muur en zo ontstond de East Side Gallery. Ik – zo stelt Alavi – ben er nog altijd trots op dat ik als buitenlander de emoties van de Duitsers in deze historische nacht in beeld heb kunnen brengen. In de loop der tijd begonnen de Muurschilderingen in verval te raken. Alavi kreeg geen gehoor voor herstel bij de autoriteiten: er was geen geld en straatkunst was toch gemaakt om te vervagen en uiteindelijk te verdwijnen. Daarmee nam Alavi geen genoegen. Hij zette zich in voor herstel en behoud, wat uiteindelijk lukte met een subsidie van een verffabriek. Alavi wist een groot aantal van de kunstenaars zo ver te krijgen dat hun muurgedeelte uit 1990 schoongemaakt werd en zij hun oorspronkelijke schildering reconstrueerden. In 2009 werd Alavi’s levenswerk officieel geopend en dagelijks trekt East Side Gallery tussen de zeven- en achtduizend bezoekers. Overwogen wordt om een bezoekerscentrum ter hoogte van de Oberbaumbrücke te openen. Vaart, J. van der, De Muur als schildersdoek voor Berlijnse emoties in: NRC Handelsblad, 11:08-08, blz. 12-13 [afbeelding].

In de rubriek Aarsman Collectie in de Volkskrant een foto van 16-06-1963: president Kennedy bezoekt Checkpoint Charlie in Berlijn. Kort daarna hield Kennedy zijn historische rede met de uitspraak Ich bin ein Berliner. Aarsman, H., Aarsman Collectie in: de Volkskrant, 11:12-08, blz. 14-15.

Oene van der Wal geeft in een bijdrage in het Dagblad van het Noorden aan dat bij veel Berlijners de Muur nog in hun hoofd zit. Een op de drie Berlijners vindt anno 2011 de bouw van de Muur nog geheel of gedeeltelijk te recht. Onderzoeker Matuschek geeft aan dat nog altijd een deel van de bevolking het verdwijnen van de DDR betreurt. De voormalige communistische partij leeft voort als Die Linke. Driekwart van hun kiezers noemen de Muur met de blik van toen nodig en legitiem. Op het congres van Die Linke komt binnenkort een motie aan de orde, waarin gesteld wordt dat er voor de bouw van de Muur geen alternatief was. Het weerspiegelt de moeite die velen hebben om de mislukking van het communisme te erkennen. Wal, O. van der, Veel Berlijners praten de muur nog goed in: Dagblad van het Noorden, 11:12-08, blz. 7.

Joost van der Vaart doet in NRC Handelsblad verslag van een gesprek met Detlef Matthes (nu 43 jaar), één van de weinigen die foto’s van de Muur maakte aan de Oost-Duitse kant (wat toen ten strengste verboden was). Hij maakte vanaf 1984 zo’n 200 foto’s van gedeelten van de Muur. Op 21 juli 1987 werd hij gearresteerd door de Stasi. Zijn foto’s en negatieven werden in beslag genomen. Zijn straf: vijf jaar cel vanwege spionage. Hij werd vijftien keer verhoord en zat zes weken gevangen in de Stasi-gevangenis in Hohenschönhausen. Hij werd vrijgelaten ter gelegenheid van het staatsbezoek van Honecker aan West-Duitsland en werd in februari 1988 bij station Friedrichstrasse het land uitgezet. Na de val besloot hij zijn Stasi-dossier in te zien: drie dikke Leitz-ordners met daarin … zijn foto’s. De foto’s zijn opgenomen in het boek Weltende. Die Ostseite der Berliner Mauer, dat na twee weken uitverkocht was. Matthes werkt nu aan een boek over zijn leven, de Muur, de Stasi, de cel en de foto’s. Vaart, J. van der, Hunkerend in Oost-Berlijn, met een fotocamera in: NRC Handelsblad, 11:12-08, blz. 12-13 [afbeeldingen].


43

Oene van der Wal praatte met een voormalig medewerker van de U-bahn over de OostDuitse sluiting van metrostations: ontruimd, gebarricadeerd, half verduisterd en bewaakt door grenswachten, met uitzondering van het doorgangsstation Friedrichstrasse.Op deze trajecten mocht maar 25 km/uur gereden worden in plaats van 50. Onze grootste angst was dat onderweg iemand mee wilde. Als de Stasi er achter kwam dat je iemand oppikte betekende dat gevangenisstraf. Je probeerde ermee weg te komen door te stellen dat je met een vuurwapen gedwongen werd. De niet onderhouden stations werden door de Berlijners Geisterbahnhöfe genoemd, spookstations, die volkomen verwaarloosd werden. Wal, O. van der, Met 25 km/uur langs spookstations in: Dagblad van het Noorden, 11:1308, blz. 6.

Merlijn Schoonenboom noteerde in de Volkskrant de verhalen van de voormalige grenssoldaat Peter Guba (71) (ik dacht: hopelijk betrappen we geen vluchteling. Ik weet niet wat ik dan gedaan zou hebben) en van de vluchteling Dietmar Löwendorf (68) (de vluchtprijs in de kofferbak van een auto was 16 duizend mark). Schoonenboom, M., In de Duitse geest leeft de Muur nog voort in: de Volkskrant, 11:1308, blz. 12-13.

De herdenking van 50 jaar Muurbouw wordt ontsierd door geruzie rondom het centrale herdenkingsterrein aan de Bernauerstrasse. Omwonenden moeten hiervoor hun tuin verkopen, maar zij weigeren. Het stadsbestuur dreigt met onteigening. Boze bewoners spreken van DDR-methoden. Langs de Bernauerstrasse is een herinneringslandschap geschapen met stukken originele Muur, een ‘zone des doods’en een wachttoren. Een kapel herinnert aan de Verzoeningskerk, die in 1985 in opdracht van Honecker opgeblazen is. Conflict rond gewijde herdenkingsplek in: Dagblad van het Noorden, 11:13-08, blz. 6.

Bernauerstrasse - Berlijn - foto’s CvdK


44

Muurspoor in Berlijn - foto CvdK

De Berlijnse fotograaf Kai Wiedenhöfer maakte in 1989 de val van de Muur mee: de meest opwindende en positieve gebeurtenis die ik in mijn leven heb meegemaakt. Hij maakte een wereldwijde serie foto’s van muren (Ceuta, Israël, Cyprus, Noord-Ierland, Melilla en Mexico), waaronder ook een fraaie foto van resten van de Berlijnse Muur. Renssen, H. van en K. Wiedenhöfer, Muurvast. 50 jaar na de bouw van de Muur in: Vrij Nederland, 11:13-08, blz. 44-51.

Voor het eerst besteedt Duitsland aandacht aan de bouw van de Muur. Bondskanselier Merkel is er bij, er was een minuut stilte, een podiumgesprek met vluchtelingen en een stortvloed van verhalen in de media. Dit alles bij het herinneringslandschap aan de Bernauer Strasse, dat al twee jaar geleden een bezoekerscentrum kreeg, maar in 2012 volledig klaar moet zijn. 13 augustus is uitgeroepen tot de dag van de slachtoffers. Met de Bernauerstrasse hoopt men nu het officiële herdenkingsoord te hebben. Andere Muurontmoetingspunten als East Side Gallery, het Mauermuseum en Checkpoint Charlie, die jaarlijks honderdduizenden bezoekers trekken, zijn private initiatieven. Schoonenboom, M., Meer ernst rond de Muur in: de Volkskrant, 11:15-08, blz. 14.

Daan Dijksman probeerde te reconstrueren hoe Nederlandse bewindslieden, officieren en diplomaten op de bouw van de Muur reageerden. De bouw van de Muur kwam onverwachts, omdat Walter Ulbricht twee maanden eerder nog gesteld had dat niemand het plan had om een muur op te richten. De Tweede Kamer was op reces, de koningin had vakantie in Italië. En in Amerika: president Kennedy maakte een zeiltochtje. Het beleid was om de bevolking niet te veel duidelijkheid te verschaffen. Wel werd de dienstplicht verlengd om de parate sterkte met zesduizend man uit te breiden, iets wat vooral geen mobilisatie mocht heten, en werd afgezien van deelname aan de op 1 oktober geplande interland tegen de DDR. Nederland was eigenlijk die zomer vooral bezig met Nieuw-Guinea, België met de Congo en Frankrijk met Algerije. Veel geïnterviewden hebben geen specifieke herinnering aan 13 augustus 1961. Bram Stemerdink noemde Berlijn 1961 meer een bevestiging van een min of meer bestaande toestand. En die Muur was eerder bedoeld om de burgers van de DDR binnen te houden dan ons buiten. Boedapest 1956 stond duidelijker op zijn netvlies. Dijksman, D., De bouw van de Berlijnse Muur. ‘Ik heb er niet zo’n herinnering aan’ in: Vrij Nederland, 11:20-08, blz. 42-47.

Fortuyn, Pim Op 11:20-08 was het tien jaar geleden dat Pim Fortuyn bekend maakte dat hij de politiek in ging toen een filmploeg van Twee Vandaag bij hem in Rotterdam op bezoek was. Al in 1989 had hij tegenover vrienden de ambitie om premier te worden uitgesproken. In 1973 meldde hij zich als lid van de PvdA, als fan van Joop den Uyl, daarna flirtte hij met het CDA. In feite had hij uiteindelijk maar twee opties: een eigen lijst-Fortuyn of


45 lijsttrekker van Leefbaar Nederland. Harry Mens in wiens programma Business Class Fortuyn vaste gast was: Pim was in wezen alleen uit op een eigen politieke carrière. Hij haatte partijstructuren, omdat hij meerdere malen zijn hoofd had gestoten. Als Einzelgänger word je niet door zittende partijen geaccepteerd. Fortuyn was goed in het opbouwen, maar slecht in het onderhouden. Vriend Ton Kee formuleerde de ‘wet van Fortuyn’: Waar Pim komt, komt ruzie. Fortuyn bleef een eenzame man, die midden jaren negentig een depressie kreeg. Toen Fortuyn zijn politieke ambitie bekendmaakte in 2001 moest hij stoppen met zijn column in Elsevier. Willem van Kooten en Jan Nagel van Leefbaar Nederland namen contact met Fortuyn op. Nagel polste opinipeiler De Hond over Fortuyn. Die zei dat Fortuyn weliswaar een risicofactor was en een grillig karakter had, maar dat je er wel de verkiezingen mee kon winnen. Op 6 mei 2002 - negen dagen voor de Tweede Kamerverkiezingen - werd Fortuyn doodgeschoten. Bloemendaal, F., Pim droomde hardop van het premierschap in: Dagblad van het Noorden, 11:20-08, blz. 2-3 [Zomer 11].

Mobiele telefoon Het eerste mobiele telefoontje werd gepleegd door Martin Cooper op 4 april 1973 in Manhattan met het prototype Dyna TAC. De producent was Motorola. Mobiel internet is de motorolie van de interneteconomie. Google heeft wel een eigen mobiel besturingssysteem, Android, maar maakt zelf geen telefoons. Voor 12,5 miljard dollar kocht Google de mobiele divisie van Motorola, heel wat kennis en geschiedenis. Martijn, M., Motorolie in: Vrij Nederland, 11:20-08, blz. 7.

Nürnberg 2.0 Blogs als Politically Incorrect (PI) en andere zijn tegen moslims in Duitsland, maar ook tegen Islamversteher, ‘de begripvolle linkse promotors van de islamitische kolonisatie van Europa’. Op Nürnberg 2.0, een anoniem platform, worden islamdwepers gedreigd: zij moeten zich op een passend tijdstip verantwoorden voor een nieuw Neurenbergtribunaal. Nu al staan wetenschappers, journalisten en kunstenaars met naam en toenaam als beklaagden op de site, maar ook politci van de SPD en van de Groenen. Ook in het manifest van Breivik is sprake van een mogelijk nieuw Neurenberg-proces. Schmitz, J., Wilders’ Duitse bondgenoten in: Vrij Nederland, 11:27-08, blz. 20.

Publicaties (AR) Bosscher, D., Kleine stad Amsterdam [over het stadsbestuur in de jaren ‘60] in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz. 168-176.

(BV) Dikötter, F., Mao’s massamoord. De geschiedenis van China’s meest vernietigende catastrofe, 1958-1962. Spectrum, € 30,00. Nederlander wint prijs met Mao-boek in: NRC Handelsblad, 11:07-07, blz. 3. Bespreking door Olaf Tempelman Een fatale sprong voorwaarts in: de Volkskrant, 11:13-08, blz. 19 [Boeken Intermezzo].

(AR) Janssen, M., VVD-vrouw zonder parelketting [over Annelien Kappeyne van de Coppello] in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz. 186-193.

(AR) Janssen, R., ‘Geef onze dollars terug’. De Argentijnse crisis van 2001 in: Geschiedenis Magazine, juli-augustus 2011, blz. 30-32.

(AR) Pontzen, R., Willem de Kooning. Kneedgevecht in klei. De NederlandsAmerikaanse kunstenaar hield van chaos. Dat is terug te zien in zijn beelden in: de Volkskrant, 11:23-08, blz. V 9.

(AR) Rossem, M. van, De verzuiling wordt overschat in:


46 Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz. 196-203.

(AR) Schoots, H., Eenzijdig euthanasiedebat in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz. 178-185.

(AR) Steen, P. van der, No-nonsense politicus [over Jelle Zijlstra] in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz. 142-149.

(BR) Vries, F. de (ed.), Co Westerik. Uitgeverij F, van € 25,00 voor € 12,50 [catalogus tentoonstelling 2006 Gemeentemuseum Den Haag met inleidingen van Van Krimpen, Fens en Baar]. Selexyz Donner – Rotterdam – tel. 010 2175274.

Tentoonstellingen (TE) Máxima, 10 jaar in Nederland – Museum Paleis Het Loo – Apeldoorn – t.e.m. 11:04-09 [o.m. foto’s, filmbeelden en kledingstukken]. Aankondiging Paleis Het Loo belicht ‘tien jaar Máxima’ in: Dagblad van het Noorden, 11:18-02, blz. 5. Rossum, M. van, 4x Máxima in: NRC Weekend, 11:07-05, blz. 16-17 [Van Rossum bespreekt vier outfits van Máxima uit de tentoonstelling]. Koelewijn, J., ‘Ik ben van de inhoud’ in: NRC Weekend, 11:07-05, blz. 6-7 [Lux]: lunchgesprek met Reinildis van Ditshuyzen, o.m. over de teksten voor de Máxima-tentoonstelling. Hoedeman, J., Máxima geeft Oranjes menselijk gezicht in: de Volkskrant, 11:09-05, blz. 4. Máxima-expositie trok al 110.000 bezoekers in: Dagblad van het Noorden, 11:05-08, blz. 4.

(TE)

Markus Lüpertz: In ’t god’lijk licht – Gemeentemuseum – De Haag – t.e.m. 11:02-10. Zie ook www.gemeentemuseum.nl.

Bespreking Sandra Smets Kunstenaars helpen God in: NRC Handelsblad, 11:30-06, blz. 2. Bespreking door Sacha Bronwasser De expositie is een schoolvoorbeeld van kunst kijken in: de Volkskrant, 11:06-07, blz. V 8 [vier sterren].

(TE)

Dwarsdesign – Nederlands Architectuurinstituut – Rotterdam – t.e.m. 11:20-11. Acht Nederlandse en Chinese ontwerpers onder wie Ai Weiwei en Koolhaas. Zie ook www.nai.nl.

Aankondiging in Agenda Exposities in: de Volkskrant, 11:30-06, blz. V 17.

(TE)

Armando Biënnale Revisited 2011 - Armando Museum Bureau Amersfoort - t.e.m. 11:27-11 [Tentoonstelling van Armando op de Venetiaanse Biënnale in 1984].

Advertentie Armando Museum Bureau in NRC Handelsblad, 11:17-06, blz. V 13.

•

Politiek Nederland: actueel

Fact-free politics Feitenloze politiek is een term van Bill Clinton (tijdens een talkshow toen hij sprak over de Republikeinse politica Sarah Palin). Het ging Clinton om het negeren of ter discussie stellen van fundamentele bouwstenen van het politieke debat. Objectieve statistieken? Onpartijdige doorrekeningen van plannen? Rapporten die als basis dienen voor een politieke discussie? Voor politici als Sarah Palin en televisiestations als Fox News bestaan die eenvoudigweg niet. Alles is gekleurd. Er is de eigen waarheid, en de waarheid van de tegenpartij. Femke Halsema gebruikte de term voor het eerst in het Nederlandse parlement. Sindsdien is het begrip in het parlement ter sprake bij debatten over waterkwaliteit, terrorismebestrijding, Europees milieubeleid, hoger onderwijs en regels voor financiële dienstverlening. Steeds werd het kabinet-Rutte verweten dat het niet naar getallen kijkt, maar regeert vanuit de onderbuik. Dat verwijt kwam van de oppositie: SP, PvdA, D66 of GroenLinks. Dat de PVV het niet zo nauw neemt met de waarheid, is al jaren bekend. Luister naar een uiteenzetting van Wilders over Europa, of een tirade van Kamerlid Richard de Mos over klimaatverandering en je weet genoeg. Nieuw is dat middenpartijen


47 VVD en CDA ook steeds vaker deze methode hanteren. Voor het kabinet Rutte lijken onderzoek, cijfers en argumenten niet altijd de basis te zijn voor beleid. Minstens zo vaak draait het voor de bewindslieden om gevoel, ‘de wil van het volk’ of het gezond verstand. Koning van de halve waarheid in het huidige kabinet is staatssecretaris Henk Bleker en Piet Hein Donner kan er ook wat van. De oppositie klaagt steen en been over diens verbale ‘moerastechniek’. En minister Van Bijsterveldt doet vrolijk mee, gelet op haar boute uitspraken over het speciaal onderwijs, gebaseerd op onjuiste cijfers. Minister Opstelten stelde in de Tweede Kamer dat het belangrijker is wat de burger ervan vindt dan hoe het in werkelijkheid is. Thijs Niemantsverdriet onderzocht het fact-free-karakter van het optreden van kabinetRutte op de drie kernthema’s van het kabinet: immigratie, veiligheid en bezuiningen. Zijn conclusie verwoordt hij met een citaat van Bas Jacobs, hoogleraar Economie en Overheidsfinanciën Rotterdam: In het huidige politieke klimaat leggen kennis en rede het af tegen emotie en niet-gefundeerde opinies. Niemantsverdriet, Th., Fact-free politics. Fuck de feiten! in: Vrij Nederland, 11:06-08, blz. 30-33.

Positie van de Koning De PVV heeft aangekondigd op 11:01-09 een initiatiefwetsvoorstel te presenteren over de macht van de Koning. De PVV is voor behoud van de monarchie, maar wil de politieke invloed van de Koning inperken. Wel een representatieve en symbolische rol, geen onderdeel van de regering. Sinds 1983 staat in de Grondwet dat de regering gevormd wordt door de Koning en de ministers. Daarom is voor de plannen van de PVV een Grondwetswijziging nodig. Partijvoorzitter Ploumen van de PvdA: We willen de bindende rol van de Koning behouden, zonder politieke macht, die niet in een democratie past. De partij heeft een werkgroep gevormd, die onder leiding van staatsrechtgeleerde Joop van den Berg tot een standpunt moet komen. Premier Rutte schreef in mei in een notitie dat zijn VVD/CDA-kabinet vindt dat alles bij het oude moet blijven. In oktober komen alle aangekondigde initiatieven aan de orde tijdens de jaarlijkse begrotingsbehandeling. De PVV zal geen steun vinden bij VVD en CDA. D66 heeft al een beperkter wetsvoorstel ingediend dat alleen regelt dat het initiatief voor het aanwijzen van een (in)formateur voor kabinetsformaties bij de Tweede Kamer komt te liggen. Hoedeman, J. en R. Meijer, PVV maakt vaart met plan minder macht Koning in: de Volkskrant, 11:16-08, blz. 2. Kas, A., PVV zoekt steun bij links voor kleinere rol vorst in: NRC Handelsblad, 11:16-08, blz. 6-7.

De PvdA maakte via het rapport Verbindend koningschap in de Republiek een wetsvoorstel bekend waarin de rol van de koning ingeperkt wordt. Niet langer ligt het initiatief bij kabinetsformaties bij de koning, maar bij de Tweede Kamer. Volgens de PvdA moet de Tweede Kamer zelf een formateur aanwijzen. Komt de Kamer daar niet binnen acht dagen na de verkiezingen uit, dan wordt automatisch de fractievoorzitter van de grootste partij formateur. In geval van een kabinetscrisis moet de minister-president niet langer zijn ontslag aan de koningin aanbieden, maar direct aan de Tweede Kamer. De PvdA-commissie ziet het wetsvoorstel niet als een inperking van de rol van de koning, maar als een aanmoediging aan de Tweede Kamer om meer initiatief te nemen. Door dit voorstel is duidelijk dat er een Kamermeerderheid voor dit punt in de Tweede Kamer is. De PvdA voelt er niet voor om de koning uit de regering te houden, zoals de PVV wil. Er wordt niet voorgesteld om artikel 42, eerste lid, van de Grondwet aan te passen. Daarmee is er geen meerderheid voor het PVV-plan. Wel wil de PvdA dat de koning niet langer voorzitter is van de Raad van State. Het is vreemd dat de koning een orgaan voorzit dat wordt geacht de regering en dus mede de koning te adviseren. Hoe ceremonieel dat voorzitterschap ook is, er blijft een rare symboolwerking van uitgaan, aldus Joop van den Berg, voorzitter van de PvdA-commissie. Voor deze aanpassing is een Grondwetsherziening nodig.


48 De PvdA wil het lidmaatschap van het Koninklijk Huis na de inhuldiging van Willem IV beperken tot een minimum: al diegenen die een uitkering krijgen: de koning, zijn vrouw, de afgetreden koning en de toekomstige koning en eventuele echtgenote. Voor prins Constantijn en zijn gezin betekent dat verlies van het lidmaatschap van het Koninklijk Huis. Joop van den Berg: Met deze voorstellen is beter gewaarborgd dat wij in de democratische rechtsstaat een bindend en geen politiek koningschap hebben. Van Gent [GroenLinks] vindt dat de PvdA de kerk in het midden laat door artikel 42 van de Grondwet niet te willen wijzigen. SP-Kamerlid Roemer is het daar mee eens. Premier Rutte prees de indrukwekkende analyse van Van den Berg. Hij was opgelucht over het feit dat de PvdA de koning niet uit de regering wil zetten. Minder gelukkig vond hij het PvdA-standpunt over de Raad van State. Volgens de premier is het traditie en symboliek dat de koning voorzitter is van de Raad en bovendien is het een goede opleiding voor een nieuw staatshoofd. Rutte noemt het lidmaatschap van de koning van de regering het sluitstuk van de ministeriële verantwoordelijkheden. Een eigen rol van het staatshoofd zou diens positie juist sterker maken. Opnieuw voorstel over rol Koning in: NRC Handelsblad, 11:26-08, blz. 1. Kas, A., Wat mag Willem IV straks nog wel? in: NRC Handelsblad, 11:26-08, blz. 9. Hoedeman, J. en R. Meijer, PvdA: rol Willem IV beperken in: de Volkskrant, 11:26-08, blz. 3. Hoedeman, J. en R. Meijer, Kamer: geen rol koning bij formatie in: de Volkskrant, 11:2708, blz. 11. Hoedeman, J. en R. Meijer, Tijd is rijp voor inperken macht koningshuis in: de Volkskrant, 11:27-08, blz. 11. Kleinere rol voor koning in: Dagblad van het Noorden, 11:27-08, blz. 1. Rutte: Koning blijft lid van Raad van State in: NRC Weekend, 11:27-08, blz. 2.

In een redactioneel commentaar in het Dagblad van het Noorden stelt Pieter Sijpesma Het probleem met alle voorgestelde aanpassingen van het koningschap is dat ze de functie van staatshoofd uitkleden. Dat is onwenselijk. De enige echt democratische oplossing is een gekozen staatshoofd. Lees: het erfelijk koningschap opheffen. De Oranjes naar huis sturen. Dat durft geen gekozen politicus aan. Redactioneel commentaar – Pieter Sijpesma – Leve de koning in: Dagblad van het Noorden, 11:27-08, blz. 2.

Bert Wagendorp over het PvdA-rapport Verbindend koningschap in de Republiek: Als het aan de PvdA ligt, wonen wij straks in de enige Koninklijke republiek ter wereld. Het rapport spreekt van de republikeinse aanvaarding van het koningschap. Wagendorps conclusie over het rapport: De hele poppenkast blijft intact. De idiote kronkel in ons staatsbestel blijft ook bestaan: Willem IV is onschendbaar en de regering is verantwoordelijk voor alles wat hij zegt. In mei legde Rutte al uit in een brief aan de Kamer dat de koning wat hem betreft gewoon deel kan blijven uitmaken van de regering, omdat hij toch geen macht heeft. Maar, zo stelt Wagendorp, als de koning toch geen macht heeft, haal dan ook de laatste twijfels daaraan weg en maak de baan ceremonieel. Weliswaar voelt de kroonprins daar weinig voor, maar het staat hem uiteraard vrij ontslag te nemen en een bedrijf voor waterbeheer of een modellenbureau te beginnen. Volgens partijvoorzitter Ploumen kan de PvdA nu weer leiderschap tonen in de discussie over de monarchie. Wagendorp: Als de kool en de geit sparen onder het tonen van leiderschap valt, heeft ze gelijk. Zo niet, dan is het rapport een nieuw testimonium paupertatis van een doodsbange partij. Wagendorp noemt het PVV-voorstel voor een ceremonieel koningschap eindelijk een goed voorstel van die partij. Wagendorp, B., Koning in: de Volkskrant, 11:27-08, blz. 2.

Jan Schinkelshoek (CDA) over het PvdA-voorstel inzake het koningschap: Als het nieuwe plan van de PvdA voor modernisering van het koningschap iets duidelijk maakt, dan is het wel hoe lang geleden sociaal-democraten de republiek wilden afkondigen. Schinkelshoek steunt het plan om de koning in de regering te houden: Wie de koning of koningin binnen de regering houdt, moet binnenskamers ongetwijfeld invloed delen,


49 maar krijgt er buitenskamers minstens zoveel gezag voor terug. Schinkels noemt de roep om een ceremonieel koningschap veel te gemakzuchtig en vooral ondoordacht. (…) De PvdA als steunpilaar van de constitutionele monarchie – het ligt meer in de lijn van Drees, Den Uyl en Kok… De anti-monarchale sociaal-democratische leider van weleer, Troelstra, zou zich hebben verbaasd. Schinkelshoek, J., Loos voorstel moderne koning in: NRC Handelsblad, 11:29-08, blz. 14.

In de rubriek Stelling in het Dagblad van het Noorden reageerden 2560 lezers op de stelling De rol van de koning in Nederland is goed zoals-ie is. 64% was het eens met de stelling en 36% oneens. Stelling in: Dagblad van het Noorden, 11:29-08, blz. 11.

D66’er Thom de Graaf vindt dat de regering zelf het initiatief moet nemen om door modernisering de monarchie als verbindend element overeind te houden. Duurzaam koningschap vraagt om acceptatie in alle geledingen van de samenleving, de volksvertegenwoordiging voorop. Die acceptatie is er in de eerste plaats voor de essentiële functie van de Koning als staatshoofd: boven de partijen staand, verbindend, de natie verbeeldend, troostend in tijden van nood en matigend als de golven hoog gaan. De Graaf meent dat het voorzitterschap van de Raad van State een anachronisme is, dat zonder de minste schade kan worden afgeschaft. Ook de deelname van de koning aan de regering is achterhaald, maar aanmerkelijk minder symbolisch. De Graaf bestrijdt de visie van Rutte dat een koning buiten de regering een zelfstandige stem krijgt in het maatschappelijk debat. Ook dan blijft de ministeriële verantwoordelijkheid van kracht. De koninklijke weg om de monarchie als verbindend element in onze nationale identiteit overeind te houden, is voor de regering om zelf het initiatief tot modernisering te nemen. Hoe langer daarmee wordt gewacht, des te moeizamer de positie van de nieuwe Koning op den duur zal zijn. Daar is (behalve de verstokte republikein) niemand bij gebaat. Graaf, T. de, Behoud monarchie door modernisering in: de Volkskrant, 11:30-08, blz. 28.

Turkse inburgeringsplicht Tegen adviezen van juristen, waaronder de Raad van State, een wettelijke verplichting tot inburgeren voor Turken vastleggen, terwijl de Turken er op basis van het Associatieverdrag uit de jaren zestig van vrijgesteld zijn, is juridisch onverantwoord, bestuurlijk laakbaar en zelfbedrog, aldus een redactioneel commentaar in NRC Handelsblad. De Staat der Nederlanden verloor in appèl een zaak bij de Centrale Raad van Beroep in Utrecht: schending van een internationaal verdrag, discriminatie op grond van nationaliteit en het verhogen van de drempel tot de arbeidsmarkt. Het is op zichzelf al ernstig als aan het rechtsstatelijke gehalte van overheidsoptreden getwijfeld moet worden. Deze zaak doet echter erger vermoeden. De juridische nederlaag was algemeen voorspeld. (…) De Staat zou zich nu moeten schamen. (…) De appèlzaak roept zelfs twijfels op aan de goede trouw van de wetgever. Waarom volhouden tegen beter in? Het kenmerk van een democratische rechtsstaat is dat politieke beslissingen worden gecontroleerd door het recht. In deze zaak trachtte de politiek het (Europese) recht plat te walsen. Redactioneel commentaar Staat negeerde Europees recht in: NRC Handelsblad, 11:17-08, blz. 2.

•

Politiek internationaal: actueel

Verenigde Naties In 1961 kwam de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, Dag Hammarskjöld, om bij een vliegtuigongeluk in Afrika. Hij werkte toen aan een politieke oplossing voor de crisis in het zojuist onafhankelijk geworden Congo. Onderzoek naar de oorzaak van het ongeluk heeft niets opgeleverd. Maar geruchten bleven dat het ging om een aanslag. De Zweedse ontwikkelingswerker Björkdahl heeft met mensen gesproken, die het ongeluk hebben zien gebeuren en tot op heden niet gehoord waren. Een 84-jarige man in


50 Zambia vertelde dat hij gezien heeft hoe een klein vliegtuig een groter vliegtuig neerschoot. Björkdahl concludeert op grond van zijn gesprekken met getuigen en archiefonderzoek dat Hammarskjöld gedood is om te voorkomen dat het Westen de controle zou verliezen over de kostbare delfstoffen in Katanga. Nieuwe verdenking over dood VN-chef in: NRC Handelsblad, 11:18-08, blz. 10.

•

DE WATERSNOOD

de dreiging van het water Films / dvd’s • De reünie Van het KRO-programma De reünie, waarin klasgenoten bijeen komen, werd op 11:2508 de aflevering herhaald met een klas van de Katholieke Parochieschool Oude Tonge, met uitgebreide herinneringen aan de watersnoodramp van 31 januari op 1 februari 1953, waardoor Oude Tonge ernstig getroffen werd. De reünie in: Televisie in: de Volkskrant, 11:25-08, blz. V 20.

•

DE TELEVISIE

de doorbaak van een massamedium Publicaties

(AR) Blessing, M., Kind van God en de Sixties [over de opkomst van de EO] in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz. 160-167.

•

HAVEN VAN ROTTERDAM

poort naar de wereld Eerste half jaar 2011 De goederenoverslag in de Rotterdamse haven steeg in de eerste helft van 2011 met 1 procent met name door toename van het containervervoer. De groei deed zich voor in het stukgoed, agribulk, kolen en containers. Teruglopende overslag was er voor ijzererts en schroot, ruwe olie en minerale olieproducten. Rotterdam bleek kwetsbaarder voor de conjunctuur dan Antwerpen en Amsterdam, die de overslag in de eerste zes maanden van 2011 zagen groeien met 10 en 3 procent.


51 Kalse, E., Haven voelt haperende wereldeconomie in: NRC Handelsblad, 11:17-08, blz. 21.

Wereldhavendagen Op 11:02-09, 03-09 en 04-09 zijn in Rotterdam de scheepsbezichtigingen, excursies en nautische demonstraties.

Wereldhavendagen

met

www.wereldhavendagen.nl.

•

ANNIE M.G. SCHMIDT

tegendraads in een burgerlijk land Films / dvd’s • Annie M.G. Het scenario van de serie Annie M.G. uit 2009, geschreven door Mieke de Jong en Tamara Bos, is genomineerd voor de Lira Scenarioprijs 2011. Drie nominaties Lira Scenarioprijs 2011 bekend in: NRC Handelsblad, 11:24-08, blz. 36.

•

SREBRENICA [v.m. Joegoslavië]

de dilemma’s van de vredeshandhaving V.m. Joegoslavië Joegoslavië-Tribunaal Mladic De advocaat van Mladic, Branko Lukic, wil dat zijn cliënt door psychiaters onderzocht wordt. Volgens hem is de gezondheid van Mladic nog steeds heel slecht. Het is een zeer zieke man, ondanks de medische zorg die hij krijgt. Ik wil dat wordt vastgesteld of hij überhaupt in staat is, en zo ja in welke mate, zijn proces te volgen. Het kan niet zo zijn dat iemand berecht wordt zonder dat hij begrijpt waar het over gaat. ‘Mladic moet psychiatrisch onderzocht’ in: Dagblad van het Noorden, 11:04-08, blz. 9.

De hoofdaanklager van het Joegoslavië-Tribunaal, Brammertz, wil dat Mladic wordt berecht in twee afzonderlijke processen. De eerste zaak zou dan moeten gaan over de genocide in Srebrenica en de volgende over de oorlogsmisdaden in Sarajevo. Brammertz wil met deze splitsing een efficiënte procesgang mogelijk maken. Strafrechtdeskundige Knoops stelt dat door deze splitsing de kans het grootst is dat het Tribunaal uitspraak doet voordat Mladic, die volgens eigen zeggen ernstig ziek is, overlijdt. Tribunaal wil proces Mladic versnellen in: NRC Handelsblad, 11:17-08, blz. 9. Strategische keuze: zaak Mladic gesplitst in: Dagblad van het Noorden, 11:18-08, blz. 9.


52 Hadzic Hadzic heeft voor het Joegoslavië-Tribunaal ontkend schuldig te zijn aan de moord op honderden Kroaten en de verdrijving van duizenden Kroaten. Hadzic ontkent bij Haags tribunaal in: de Volkskrant, 11:25-08, blz. 13.

Srebrenica Commandant Karremans sprak in het tv-programma Nieuwsuur. Enkele uitspraken: • Ik duik nooit voor mijn verantwoordelijkheden weg … Ik ben uiteindelijk verantwoordelijk voor alles wat daar gebeurd is. • Ik had geen idee van wat zich buiten de compound afspeelde. Het blikveld was zodanig klein geworden. Raymond van den Boogaard voorzag Karremans optreden in Nieuwsuur in NRC Handelsblad van commentaar. Hij vindt dat Karremans zich opstelde als een slachtoffer met zelfmedelijden. Karremans verklaringen werpen geen nieuw licht. Sterker: Karremans geheugen laat hem regelmatig in de steek. Van den Boogaard wijst erop dat er individuele militairen in Srebrenica waren, die zich niet als angsthazen gedroegen. Hun verdienste is nooit officieel erkend, omdat dat afbreuk zou doen aan de officiële opvatting dat de Nederlandse militairen niet in staat waren om iets te doen. Hij wijst dan op een peletonscommandant, die een blokkade van pantserwagens probeerde op te werpen, een officier die zich verzette tegen het scheiden van mannen en vrouwen, maar geen gehoor vond bij de commandant, en de militaire arts die tegen de bevelen in medische hulp gaf aan de burgerbevolking. Boogaard, R. van den, Zelfmedelijden van Karremans in: NRC Handelsblad, 11:04-08, blz. 2.

Peter van Walsum, in 1999 vertegenwoordiger van Nederland in de Veiligheidsraad, wijst er in een bijdrage aan NRC Handelsblad op, dat het nog maar de vraag is of Dutchbat in Srebrenica niets kon doen. Hij stelt dat er in de Verenigde Naties geen officiële opvatting bestaat dat Dutchbat wel iets had kunnen doen. Maar in een officeel document wordt die gedachte wel voorzichtig geopperd: bij een minder defensieve opstelling van Dutchbat hadden de gebeurtenissen mogelijk een andere loop kunnen nemen. Dat staat in een rapport van de toenmalig secetaris-generaal Kofi Annan aan de Algemene Vergadering van 15-11-1999. In het rapport worden impliciet vraagtekens geplaatst bij de stelling dat het voor Karremans geen zin had om tegen een overmacht de strijd aan te binden. In het rapport wordt gesteld dat op geen moment Nederlandse militairen op de aanvallende Serviërs hebben geschoten. Er waren alleen maar waarschuwingsschoten over de hoofden van de Serviërs en er werden fakkels afgevuurd. Dutchbat had beter alle vluchtelingen op de compound toe kunnen laten en zich op kunnen werpen als menselijk schild om hen te beschermen. Walsum, P. van, Het is nog maar de vraag of Dutchbat niets kon doen in: NRC Handelsblad, 11:05-08, blz. 14.

•

VEELKLEURIG NEDERLAND

de multiculturele maatschappij Zomercarnaval – Rotterdam Aan de straatparade van het jaarlijkse Caribische feest in Rotterdam namen dit jaar 40 groepen, ongeveer 2000 mensen, deel. Ondanks het natte weer waren er naar schatting 750.000 bezoekers (minder dan vorig jaar, toen er 800.000 geschat werden). Zomercarnaval Rotterdam in: de Volkskrant, 11:01-08, blz. 4 [foto].


53

Ramadan Eenvijfde van de wereldbevolking is op 1 augustus begonnen aan de ramadan: van ochtendgloren tot zonsondergang niet eten, drinken, roken, vrijen en roddelen. Dit jaar zijn er geen activiteiten van het Ramadan Festival, zoals in voorgaande jaren. Vanwege de slinkende belangstelling, vanwege de ramadan in de vakantieperiode en het late tijdstip van het vastenbreken (op 11:02-08 om 21.40 uur). De subsidies van gemeenten zijn teruggelopen omdat betwijfeld wordt of de activiteiten wel wezenlijk bijdroegen aan integratie. Ook binnen de migrantengroepen groeide bezwaar tegen de festivalisering van de ramadan: In plaats van een periode van religieuze bezinning, was de ramadan verworden tot een serie elitaire netwerkbijeenkomsten voor bobo’s, die elkaar toch wel ontmoeten. Water, M. van de, Overdag geen eten, drinken of seks in: de Volkskrant, 11:02-08, blz. 6. Groen, J., Feesten rond vasten raakt uit de gratie in: de Volkskrant, 11:02-08, blz. 6.

Chinezen 100 jaar in Nederland Hoewel de horeca nog steeds de belangrijkste bedrijfstak is voor Chinese Nederlanders spreidt de tweede generatie de vleugels uit en passeren ze autochtone Nederlanders op school en op de arbeidsmarkt. Er zijn zo’n 110.000 Chinese Nederlanders, die zich geaccepteerd voelen in Nederland, maar meer dan de helft geeft aan weinig contact te hebben met autochtone Nederlanders. Dit wordt o.m. geconcludeerd in het SCP-rapport Chinese Nederlanders. Van horeca naar hogeschool, gebaseerd op een onderzoek onder 1000 Chinese Nederlanders. Het ethos van hard werken en goed presteren onder Chinese ouders betaalt zich uit in goede schoolprestaties van jongeren, van wie twee derde een havo-vwo-opleiding volgt (voor autochtone jongeren is dat 50%). 85% stroomt door naar hoger onderwijs, een derde van de tweede generatie heeft een baan op academisch niveau. Honderd jaar geleden kwamen de eerste Chinese migranten als zeelui aan in Rotterdam. Na WO II volgde een nieuwe Chinese golf uit de voormalige Nederlandse koloniën. In de jaren 70 en 80 kwamen arbeidsmigranten uit Hong Kong en China. Sinds 2000 komen er vooral jonge Chinezen uit de Volksrepubliek om hier te studeren. Samen vormen de Chinezen de op vier na grootste groep migranten in Nederland. Zij beoordelen de Nederlandse samenleving gemiddeld met een 7,1. Eeen derde voelt zich niet thuis in Nederland, maar zonder de recente nieuwkomers voelt bijna 80% zich thuis in Nederland. Nederlanders ontdekten in de jaren zestig de Chinese keuken: grote, smakelijke porties voor weinig geld. Vries, J. de, Hard werken, goed leren, beter presteren in: de Volkskrant, 11:19-08, blz. 6. Heck, W., De beste migranten, vinden we in Nederland, komen uit China in: NRC Handelsblad, 11:19-08, blz. 6.

SCO-onderzoeker Huijnk: Omdat de eerste generatie die vanuit China hiernaar toe kwam helemaal niet zo hoog is opgeleid en de Nederlandse taal niet goed spreekt, is het des te knapper dat hun kinderen dat wel zijn. Kooper, A., Chinezen zitten de kinderen flink achter hun broek in: Dagblad van het Noorden, 11:19-08, blz. 3-4.

In een redactioneel commentaar in NRC Handelsblad: … opvallend blijft het niettemin hoe een groep allochtonen, zonder voorgeschreven inburgeringscursussen en zonder tussenkomst van gesubsidieerde buurthuis- of straatwerkers, zo succesvol is geïntegreerd. Het is de moeite waard om hier lessen uit te trekken. Redactioneel commentaar Leren van de Chinezen in: NRC Handelsblad, 11:19-08, blz. 2.

In een redactioneel commentaar in de Volkskrant stelt Raoul du Pré dat de prestaties van de Chinezen in Nederland spectaculair zijn. De tweede generatie doorbreekt met grote vaart het heersende beeld van de Chinese Nederlanders als een hardwerkende maar laagopgeleide en zeer gesloten groep. Op elk terrein zijn de prestaties van de jongeren formidabel: Ze werken hard, doen het prima op school, stomen op naar hoge functies,


54 spreken goed Nederlands, hebben moderne opvattingen, onderhouden veel contacten met autochtone Nederlanders en voelen zich hier thuis. Het SCP-rapport over Chinezen staat vol nuttige lessen: 1 Er is niets mis met immigratie. Ook niet als het om de zogeheten ‘niet-westerse migranten’ gaat… Sterker: Nederland kan er wel bij varen, ook economisch. 2 Daarbij is het wel van belang welke waarden en normen immigranten meenemen. Selectie loont. Niet het aanvankelijke opleidingsniveau of de taalbeheersing is daarbij wezenlijk, maar wel het arbeidsethos, de trots en de wil om iets van het leven te maken. Dat zijn belangrijkere criteria dan de antwoorden op de kennisvragen in onze inburgeringstoetsen. 3 Het succes van de tweede generatie is het succes van hun ouders. Zij zijn streng en veeleisend. Wie het ambitieniveau van de allochtone probleemjeugd omhoog wil krijgen, kan hun ouders niet opgeven. In de huiskamers moet het gebeuren. Redactioneel commentaar – Raoul du Pré – Leve de Chinezen – in: de Volkskrant, 11:1908, blz. 22.

Maanfeest Het Chinese midherfstfeest valt dit jaar op 11:12-09. In het Haagse Chinatown wordt het gevierd op 11:10-09 met leeuwendansen en het aansnijden van een reuzenmaancake. Zie www.chinatown.denhaag.org. Maanfeest en meer in: de Volkskrant, 11:19-08, blz. 7.

Onderzoek J/M Uit een enquête onder 600 autochtone ouders, waarvan de uitkomsten gepubliceerd zijn in het tijdschrift J/M, blijkt dat de overgrote meerderheid van de Nederlandse ouders het goed voor hun kind vindt dat het opgroeit in een multiculturele samenleing. 43% zou het echter erg vinden als een dochter met een allochtoon vriendje thuiskomt, 38% als een zoon kiest voor een allochtone vriendin. Een meerderheid blijkt dus een allochtone partner te accepteren. Stoffelen, A., Multicultureel is prima, maar … in: de Volkskrant, 11:25-08, blz. 3.

De enquête die het opvoedblad J/M voor ouders liet houden onder 588 autochtone ouders (het eerste in zijn soort!, stelt het magazine trots) levert veel fijne en voor de hand liggende kost op. Fijn, omdat iedereen uit dit type wat-vindt-de-Nederlanderenquêtes, met hun schijnexactheid en hun grabbelton vol resultaten, precies de dingen kan halen die passen bij zijn of haar wereldbeeld. Sheila Sitalsing in: Sitalsing, S., Schoonzoon in: de Volkskrant, 11:26-08, blz. 2.

Publicaties (CD) Eveline Stoel leest Asta’s ogen. Rubinstein, 7cd’s, € 22,95. Bespreking door Arjan Peters Marlon Brando in bloemetjesjurk in: de Volkskrant, 11:16-07, blz. 20 [Boeken]: Stoel is kalm en kraakhelder. Zonder oordeel; proestend noch verbolgen. Precies zoals het moet.

(BV) Protestant. De essentiële gids bij het geloof dat Nederland heeft gevormd. Elsevier, speciale editie, € 8,95. Zie ook www.elsevier.nl/protestant. Advertentie in Elsevier, 11:09-07, blz. 138.

Tentoonstellingen (TE) Hollandse nieuwe. Effecten van migratie – Openluchtmuseum – Arnhem – t.e.m. 11:30-10. Zie ook www.openluchtmuseum.nl. Aankondiging in de Agenda in: Historisch Nieuwsblad, mei 2011, blz. 112. Bespreking Piet voelt zich vreemdeling in: Historisch Nieuwsblad, juni 2011, blz. 111


55 •

DE GASBEL

een eindige schat GAS Publicaties (AR) Altijd gas op voorraad [over de gasopslag bij Grijpskerk en Langelo als buffer voor de winter] in: Dagblad van het Noorden, 11:10-08, blz. 8 [In beeld].

•

EUROPA

Nederlanders en Europeanen Europese begrotingsautoriteit D66’er Koolmees pleit in Vrij Nederland voor een meer politieke unie. Zo moet er een Europees ministerie van Financiën komen dat kan ingrijpen in de begroting en economie van lidstaten om te voorkomen dat andere landen en de euro gevaar lopen. We zien al tien jaar dat lidstaten elkaar niet aanspreken op afwijkingen van het stabiliteits- en groeipact, omdat ze bang zijn dat het ook een keer op henzelf van toepassing is. Dus je hebt een centrale instantie nodig die dat kan afdwingen. In plaats van een ministerie spreekt Koolmees liever over een begrotingsautoriteit, omdat die term critici minder een bureaucratisch gevoel geeft. Koolmees voelt zich wel eens een roepende in de woestijn. Er zijn wel veel deskundigen die zeggen dat je bij een monetaire unie met een eenheidsmunt ook moet zorgen dat de lidsaten hun economisch beleid op elkaar afstemmen. Dat is nooit gebeurd. Oberndorff, M., ‘Dit gaat Nederland geld kosten’ in: Vrij Nederland, 11:13-08, blz. 9.

In een interview in de Volkskrant pleit Sybrand van Haersma Buma, fractieleider van het CDA, voor het instellen van een Europese begrotingsautoriteit, de Europese centrale bank of een onafhankelijk nieuw instituut, dat landen in problemen, desnoods onder dwang, een pad kan wijzen om weer gezond te worden, ongeveer zoals het IMF het doet. Zo’n autoriteit moet ook sancties kunnen treffen als een land zich niet houdt aan de afspraken. Hij eindigt zijn pleidooi met: We zijn zó verweven met andere landen. We moeten door dat anti-Europese sentiment heen breken. Meerhof, R., ‘Hou op met ruziemaken’ in: de Volkskrant, 11:15-08, blz. 6.

Op de vraag of de beslissingen genomen moeten worden door een onafhankelijke begrotingsautoriteit antwoordt Onno Ruding: Ik ben niet zo’n voorstander van weer een nieuw orgaan. We hebben al genoeg instellingen in Brussel. Het meest logische zou zijn als de Europese Commissie dit zou gaan doen. Daar is die toch voor? Oberndorff, M., ‘Het kan ons ook overkomen’ in: Vrij Nederland, 11:20-08, blz. 10.


56 Frans-Duits akkoord Merkel en Sarkozy hebben een Frans-Duits voorstel gedaan voor meer Europese integratie. Sarkozy: We gaan naar een versterkte economische integratie van de eurozone. De vijf hoofdpunten uit het voorstel: 1. de eurozone moet een eigen economische regering krijgen, die twee keer per jaar bij elkaar komt, vaker in crisistijd, om financieel economisch beleid te coördineren 2. alle eurolanden moeten in hun grondwet verankeren dat ze een evenwichtige begroting nastreven (Duitsland kent al zo’n Schuldenbremse in de grondwet) 3. er komt een belasting op financiële transacties 4. op korte termijn komen er geen Europese obligaties 5. het noodfonds wordt niet verder opgehoogd. Onduidelijk is hoe de nieuwe economische regering past tussen de bestaande Europese fora om financiële en economische problemen te bespreken. Beunderman, M., Stap richting ‘Europa van staten’ in: NRC Handelsblad, 11:17-08, blz. 45. Garschagen, M., Geen zekerheid op korte termijn in: NRC Handelsblad, 11:17-08, blz. 4-5 Vijf hoofdpunten van akkoord Merkel-Sarkozy in: NRC Handelsblad, 11:17-08, blz. 4.

In een redactioneel commentaar in NRC Handelsblad wordt gesteld: Als het aan Duitsland en Frankrijk ligt – en het ligt grotendeels aan de beide landen, die goed zijn voor de helft van de totale economie van de eurozone – krijgt Europa een overkoepelend economisch bestuur. (…) Dit nieuwe bestuursorgaan moet de opmaat worden voor een federale supranationale staat. De nationale regeringen van de eurozone moeten soevereiniteit overdragen aan deze feitelijke economische regering over Europa. (…) De nationale bureaus voor de statistiek zullen moeten inschikken. Eén idee over de marges van de staatsschuld kan alleen worden gehandhaafd als er op één manier wordt gerekend onder supervisie van Eurostat. De Europese regering onder leiding van Van Rompuy gaat ook veranderingen afdwingen in de nationale belastingwetgeving: de vennootschapsbelastingen worden gelijk getrokken en er komen pan-Europese heffingen op financiële transacties. Het pact roept nog vele vragen op, o.m. over de democratische controle van de regering-Van Rompuy. Maar dat deze weg moet worden bewandeld, staat wel vast. Redactioneel commentaar Opmaat naar superregering in: NRC Handelsblad, 11:17-08, blz. 2.

Citaten Als de euro faalt, zal uit de politieke en economische schade pas blijken hoe belangrijk hij ook voor de wereld was. Ko Colijn in: Colijn, K., Als de euro faalt … in: Vrij Nederland, 11:13-08, blz. 13.

Er is enorm veel wijsheid geaccumuleerd in onze Europese instellingen. Men onderschat hoe moeilijk het is de planeet te laten draaien op een vreedzame, efficiënte wijze, en is daardoor veel te pessimistisch over wat er al verwezenlijkt is. Natuurlijk moet het nog veel beter. Philippe Van Parijs, Belgisch filosoof in: Vanheste, T., Philippe Van Parijs. ‘Europa heeft meer solidariteit en immigratie nodig’ in: Vrij Nederland, 11:20-08, blz. 23.

Ik denk dat die euroscepsis gebaseerd is op onterechte angst. Wat zouden kiezers zeggen als we ons meer voor Europa zouden uitspreken? VVD en CDA zijn bang stemmen te verliezen. En dat vind ik een absolute misvatting. Want dat betekent dat ze niet goed durven en kunnen uitleggen wat de voordelen van de euro voor ons Nederlanders zijn. Oberndorff, M., ‘Het kan ons ook overkomen’ in: Vrij Nederland, 11:20-08, blz. 10.

Met de vorming van de EU moeten we gewoon mee doorgaan. Ik erger me groen en geel dat zoveel mensen de waarde van Europa onderschatten. Martin Zijlstra, waarnemend burgemeester van Schiermonnikoog in: Poelman, F., Liever vergaderen dan dineren in: Dagblad van het Noorden, 11:31-08, blz. 33.


57 ALGEMEEN •

ALGEMEEN

De Waddeneilanden [vervolg, zie Historie Gesignaleerd, augustus 2011, blz. 48] In de serie Infographics over de Waddeneilanden verscheen van de Janneke de Jong in het Dagblad van het Noorden een infographic over Ameland: de geschiedenis en de bezienswaardigheden, zoals het paardengraf en de vuurtoren. Jong, J. de, De Waddeneilanden: Ameland in: Dagblad van het Noorden, 11:02-08, blz. 12 [In beeld].

Als laatste in de serie over Nederlandse Waddeneilanden verscheen in het Dagblad van het Noorden op 11:08-08 de infographic over Schiermonnikoog: de geschiedenis en de bezienswaardigheden, zoals het drenkelingenkerkhof en de walviskaken. Jonge, J. de, De Waddeneilanden: Schiermonnikoog in: Dagblad van het Noorden, 11:0808, blz. 10 [In beeld].

Als toetje in de serie de Waddeneilanden verscheen een infographic over het Duitse Waddeneiland Borkum: de geschiedenis en de bezienswaardigheden zoals het treintje van de Borkumer Kleinbahn, de vuurtoren, het streekmuseum en het Noordzeeaquarium. Jonge, J. de, Nóg een Waddeneiland: Borkum in: Dagblad van het Noorden, 11:24-08, blz. 10 [In beeld]. De geschiedenis van Berlijn in de film Coen van Zwol geeft een lijstje met films, die in Berlijn spelen en samen de geschiedenis van de stad weergeven van Berlin: Die Sinfonie der Grosstadt uit 1927 via M. Eine Stadt sucht einen Mörder (1931), Cabaret (1971), Der Untergang, Christiane F (1981), Der Himmel über Berlin (1987), Das Leben der Anderen (2006), Good Bye Lenin! (2003) tot Drei (2011). Zwol, C. van, Van hemel tot ondergang in: NRC Handelsblad, 11:12-08, blz. 13.

Isaac Israels Het Landesmuseum in Hannover heeft het schilderij Strandgezicht van Viareggio van Isaac Israels (1865-1934) aangekocht. Het museum beschikt over een ruime collectie Franse en Duitse impressionisten. Landesmuseum koopt Isaac Israels in: Dagblad van het Noorden, 11:13-08, blz. 21 [afbeelding].

Geschiedenis van de fotografie Op 25 augustus 2006 werd voor het laatst in Nederland een filmrolletje als massaproduct gemaakt. Na 125 jaar is zo’n rolletje niet meer nodig. Reden voor het Dagblad van het Noorden een infographic te maken over de geschiedenis van de fotografie, beginnend in 1490 met een tekening van Leonardo da Vinci van een Camera Obscura en eindigend in 2004 met 90% van de in Nederland verkochte camera’s is digitaal. Jonge, J. de en H. Noorman, Geschiedenis van de fotografie in: Dagblad van het Noorden, 11:25-08, blz. 10 [In beeld].

Martin Luther King Ter gelegenheid van het oprichten van een gedenkteken voor Martin Luther King op Washington’s National Mall op 11:28-08, de verjaardag van zijn rede I Have A Dream, maakte Janneke de Jong een infographic voor het Dagblad van het Noorden met de levensloop van King en met informatie over de National Mall in Washington. Jonge, J. de, Gedenkteken voor Martin Luther King in: Dagblad van het Noorden, 11:26-08, blz. 10 [In beeld].


58 Catalogi Uitgeverij Verloren bracht zijn Najaar 2011-catalogus met de aanbiedingen van het najaar 2011 uit. Zie ook www.verloren.nl. CvdK.

Films / dvd’s • De Mariniers. Een wereldkorps 3 dvd-box over de geschiedenis van het Korps Mariniers met o.m. Mariniers in vooroorlogs Rotterdam, een kleurenfilm over de Eerste Politionele Actie in NederlandsIndië, Mariniers op Nieuw-Guinea, promotiefilm van Verhoeven uit 1965 en Mariniers op de Antillen. Totale speelduur: 7 uur. Prijs € 24,95 [voor lezers Dagblad van het Noorden € 17,95 en € 1,95 verzendkosten: www.dvhn.nl/webwinkel]. Advertentie in Dagblad van het Noorden, 11:08-08, blz. 40.

Publicaties (BV) Bazelmans, J., H. Weerts en M. van der Meulen, Atlas van Nederland in het Holoceen. Prometheus / Bert Bakker, € 24,95. Bespreking door Ben van Raaij Nederland verscheen in het Holoceen. Te kijk nieuwe paleografische atlas in: de Volkskrant, 11:14-05, blz. 9 [ met afbeelding van een kaart uit 5500 voor Chr.]. Bespreking door Michiel van Nieuwstadt Voortdurend veranderend Nederland in: NRC Weekend, 11:11-06, blz. 8-9 [Wetenschap]. Bespreking door Job van Schaik Fascinerende landschapshistorie in: Dagblad van het Noorden, 11:10-08, blz. 31.

(BR) Black, J., De zeventig grootste veldslagen aller tijden. Thoth / Lannoo, van € 32,50 voor € 12,50. Selexyz Donner – Rotterdam – tel. 010 2175274. Selexyz Scheltema – Amsterdam – tel. 020 5231420.

(BV) Bosmans, J. en A. van Kessel, Parlementaire geschiedenis van Nederland. Boom, € 29,90.

Aankondiging in brief Historisch Nieuwsblad, mei 2011. Aankondiging in Pas Verschenen Non-Fictie in de Volkskrant, 11:09-07, blz. 7 [Boeken]. Bespreking door Jos Palm Alles over het regeringspluche in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz. 225-227.

(BR) Bots, H. e.a. (red.), Nijmegen. Geschiedenis van de oudste stad van Nederland. Inmerc, 3 delen, van € 85,00 voor € 49,95. Roelants – Nijmegen – tel. 024 3221734.


59 (AR) Deen, M., Broedertwist [over negen historische broederparen] in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz. 208-212.

(BR) Harshav, B., Marc Chagall and His Times. Stanford University Press, van € 82,50 voor € 15,00. Roelants – Nijmegen – tel. 024 3221734.

(BV) Klei, E., ‘Klein maar krachtig, dat maakt ons uniek’. Een geschiedenis van het Gereformeerd Politiek Verbond, 1948-2003. Bert Bakker, € 29,95. Bespreking door Ronald Havenaar Ewout Klei in: Vrij Nederland, 11:30-07, blz. 57. Bespreking door Herman Amelink Met Groen kun je alle kanten op in: NRC Handelsblad, 11:12-08, blz. 4 [Boeken].

(AR) Oostindie, G. en A. Lavèn, Tropische producten, collecte voor de missie [sporen van het kolonialisme in Nederland] in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz. 150-159.

(AR) Panhuysen, L., De hufters uit Holland [buitenlanders over de lompheid van Nederlanders in de 17e en 18e eeuw] in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz. 70-78.

(AR) Peters, R., Roomsche schapen of een wankele zuil? Katholieke verzuiling onder de loep in: Kleio, juli 2011, blz. 48-55.

(BR) Ridley, J., The Freemasons. Arcade Publishing, van € 22,50 voor € 8,50. Parimar / De Boekenmarkt – Den Haag – tel. 070 3658226.

Tentoonstellingen (TE) Handelswaar & Souvenirs. Islamitische kunst uit het Rijksmuseum Amsterdam te zien in Leiden – Rijksmuseum van Oudheden – Leiden – t.e.m. 11:04-09. Advertentie in Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 68. Bespreking door Birgit Donker De Arabische sabel van Michiel de Ruyter in: NRC Handelsblad, 11:21-04, blz. 22-23. Bespreking door Jan de Hond Handelswaar en Souvenirs. Islamitische kunst uit het Amsterdamse Rijksmuseum in Leiden in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 03, blz. 56-59.

(TE)

Verborgen verhalen - Museum Catharijneconvent - Utrecht - t.e.m. 11:0409. Bijzondere Bijbelverhalen in 16e en 17e eeuwse schilderijen. Zie ook www.catharijneconvent.nl

Flyer museum.

(TE)

100m2NL –Zuiderkerk – Amsterdam – t.e.m. 11:09-09 [ompacte overichtstentoonstelling van het Nationaal Historisch Museum over de Nederlandse geschiedenis]. Zie ook www.innl.nl.

Aankondiging Neerlands historie geëxposeerd op 100 m2 in: NRC Handelsblad, 11:07-04, blz. 21. Bespreking Een doos vol Nederlandse geschiedenis in: NRC Handelsblad, 11:19-05, blz. 10-11 [Cultureel Supplement]. Aankondiging in Agenda Exposities in: de Volkskrant, 11:19-05, blz. V 19. Bespreking door Wim Baars, ‘100m2NL’ is nu al de slechtste tentoonstelling van het jaar in: Vrij Nederland, 11:04-06, blz. 67: Met de weinig belovende titel 100m2NL is het de

samenstellers gelukt de nu al slechtste tentoonstelling van 2011 te programmeren. Met replica’s en een enkel geleend museumobject is volgens de begeleidende verantwoording een aanzet gedaan tot: ‘een beknopte schets die u hopelijk naar meer doet verlangen’. Dat doet deze schets zeker niet. Waar het wel naar doet verlangen is de financiële verantwoording over deze wanprestatie. Een brevet van onvermogen waarmee niemand ongestraft kan wegkomen. Bespreking door Vera Ros Ard en Keessie en het Plakkaat van Verlatinghe. Proeftentoonstelling wordt requiem in: Geschiedenis Magazine, juli-augustus 2011, blz. 34-35.


60 Experiment in dienst van de inhoud in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz. 239: Zonde dat we niet meer gaan zien van het Nationaal Historisch Museum.

(TE)

Joan Miró. The Ladder of Escape. Tate Modern – London – t.e.m. 11:10-09.

Bespreking door Bianca Stigter in: NRC Handelsblad, 11:03-06, blz. 3 [Cultureel Supplement].

(TE)

Roelant Savery. Visionair hofschilder in Praag – Broelmuseum – Kortrijk – t.e.m. 11:11-09. Catalogus, uitgeverij Snoeck (€ 29,00). Zie ook www.savery.eu.

Bespreking door Bram de Klerck Een kaketoe in de Alpen in: NRC Handelsblad, 11:03-06, blz. 1617 [Cultureel Supplement].

(TE)

Gadgets & Games van toen en nu – Teylers Museum – Haarlem – t.e.m. 11:11-09 [eerste mobieltje, eerste computerspel, brommers, cassettebandjes, Messerschmidts en een bakelieten telefoon – ook hands on]

Aankondiging Hebbedingen van vroeger in Haarlemse Teylers Museum in: Dagblad van het Noorden, 11:19-03, blz. 5.

(TE)

Zó Hollands. Hollandse landschappen in de kunst sinds 1850 – De Hallen – Haarlem – t.e.m. 11:19-09 [van Haagse School tot en met Jan Dibbets en Ger van Elk; zie ook www.dehallen.nl].

Aankondiging in Voorkeur Beeldende Kunst in: NRC Handelsblad, 11:07-07, blz. 10 [Cultureel Supplement]. Bespreking door Gijsbert van der Wal Weidse landschappen van wilgen en wolken in: NRC Handelsblad, 11:12-07, blz. 18-19. Bespreking door Joost Zwagerman Zó Hollands. De mooiste luchten hangen in de Hallen in Haarlem in: de Volkskrant, 11:20-07, blz. V 9. Bespreking door Stefan Kuiper Een land als een ansichtkaart in: Vrij Nederland, 11:06-08, blz. 6465.

(TE)

Stop de persen! Politieke tekeningen van Jos Collignon - Persmuseum Amsterdam - t.e.m. 11:11-09.

Bespreking door Bert Wagendorp Collignon ranselt de wereld met een ganzenveertje in: de Volkskrant, 11:16-06, blz. 18-19.

(TE)

Hoe zit dat? De stoelencollectie van de faculteit bouwkunde, TU Delft – Stedelijk Museum – Kampen – t.e.m. 11:11-09. Zie ook www.stedelijkmuseumkampen.nl.

Bespreking door Jeroen Junte Na een traumatische ervaring voor het eerst in een museum in: de Volkskrant, 11:18-07, blz. V 6.

(TE)

Glans en glorie – Hermitage – Amsterdam – t.e.m. 11:16-09. Religieuze voorwerpen van de Russisch-orthodoxe kerk.

Aankondiging Glans en glorie in: de Volkskrant, 11:17-03, blz. V 19. Aankondiging Hermitage toont iconen in: NRC Handelsblad, 11:24-03, blz. 12-13 [Cultureel Supplement]. Bespreking Glans en glorie in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 46-47. Bespreking door Marina Marijnen Met de blik op oneindig in: Geschiedenis Magazine, juni 2011, blz. 38-39.

(TE)

Too late, too little, (and how) to fail gracefully – KunstFortAsperen – t.e.m. 11:25-09. Zie ook www.kunstfortasperen.nl en www.howtofail.nl [aan de hand van de geschiedenis van het fort worden begrippen als indringers en verdedigingslinies onder de loep genomen].

Aankondiging in Voorkeur in: NRC Handelsblad, 11:09-06, blz. 16 [Cultureel Supplement]. Bespreking door Janneke Wesseling Geen plaats voor Sneeuwwitje in: NRC Handelsblad, 11:16-06, blz. 8-9 [Cultureel Supplement].

(TE)

Wetenschap verandert je leven –Museon – Den Haag – t.e.m. 11:30-09.

Bespreking door Eileen Ros De geur van oma in: de Volkskrant, 11:19-03, blz. 7 [Reizen].


61 (TE)

400 jaar nieuws op papier – Atlas van Stolk – Rotterdam – t.e.m. 11:0210 . Zie ook www.atlasvanstolk.nl [De krant in de Republiek, in de 19e eeuw, illegale pers en verdwenen kranten].

Aankondiging in Voorkeur in: NRC Handelsblad, 11:21-07, blz. 10 [Cultureel Supplement].

(TE)

De verzameling Van Herck, terracotta’s uit de 17de en 18de eeuw – Bonnefantenmuseum – Maastricht – t.e.m. 11:09-10. Zie ook www.bonnefanten.nl.

Bespreking door Bram de Klerck Een beeldschone zonnegod Apollo in klei in: NRC Handelsblad, 11:12-08, blz. 17.

(TE)

Wim Crouwel: een grafische ontdekkingsreis in: Stedelijk Museum – Amsterdam – t.e.m. 11:09-10. Zie ook www.stedelijkmuseum.nl [deze tentoonstelling was eerder te zien in het Design Museum in Londen].

Aankondiging Wim Crouwel in: de Volkskrant, 11:11-08, blz. V 13. Interview met Crouwel: Jannetje Koelewijn ‘Ik blijf pleiten voor helderheid’ in: NRC Handelsblad, 11:11-08, blz. 2-3 [Cultureel Supplement]. Bespreking door Bob Witman Duurzame kaalheid in: de Volkskrant, 11:15-08, blz. V 6- V 7: Over moderniteit, tegen de klippen op. Eerbetoon aan graficus Wim Crouwel in: Dagblad van het Noorden, 11:17-08, blz. 34-35.

(TE)

Indië thuis. Sporen van een koloniaal verleden – Museum Geelvinck – Amsterdam – t.e.m. 11:10-10. Zie ook www.museumgeelvinck.nl [over sporen, die ons koloniale verleden nagelaten hebben in de huiskamer].


(TE)

Kijk, daar gaat de koning! – Haags Historisch Museum – Den Haag – t.e.m. 11:23-10. Zie ook www.haagshistorischmuseum.nl/page/tijdelijk.

Aankondiging in ANWB Kampioen, mei 2011, blz. 28.

(TE)

De Ploeg en het naoorlogse modernisme in Groningen – Groninger Museum – t.e.m. 11:06-11. Zie ook www.groningermuseum.nl.

Bespreking door Mannus van der Laan Halve eeuw kunst in Groningen in: Dagblad van het Noorden, 11:02-07, blz. 23. Aankondiging in Agenda Exposities in: de Volkskrant, 11:21-07, blz. V 13. Bespreking door Joyce Roodnat Blauw is blauw in: NRC Weekend, 11:20-08, blz. 35.

(TE)

Een eeuw persfotografie in beeld – Historisch Museum – Haarlem – t.e.m.


62 11:06-11. Zie ook www.historischmuseumhaarlem.nl. [Spaarnestad Photo]. Aankondiging in Geschiedenis Magazine, juli-augustus 2011, blz. 63.

(TE)

Emma: redster van Oranje – Museum Escher in Het Paleis – Den Haag – t.e.m. eind van 2011. Fototentoonstelling van koningin-moeder Emma (18581934).

Koningin Emma belicht in ‘haar’ paleis in: Dagblad van het Noorden, 11:26-05, blz. 6.

(TE)

Nijver/heden: de evolutie van ambachten – Zuiderzeemuseum – Enkhuizen – t.e.m. 12:12-02 [kleinschalige productiemethoden van hedendaagse ontwerpers geplaatst tegenover historische voorwerpen uit de depots van het Zuiderzeemuseum].

Bespreking door Jeroen Junte Oude ambachten kunnen nog relevant zijn en zelfs urgentie bezitten in: de Volkskrant, 11:08-06, blz. V 10.

Yin & Jan – Maritiem Museum – Rotterdam – t.e.m. 12:04-03 [over de eeuwenlange wederzijdse beïnvloeding tussen China en Nederland]. Zie ook www.maritiemmuseum.nl. Aankondiging in Het museum trakteert in: de Volkskrant, 11:01-04, blz. V17. Bespreking door Marieke Prins Allemaal een Chinees aan de hand in: Historisch Nieuwsblad, mei 2011, blz. 111. (TE)

(TE)

Making Histories, Changing Views of the Collection. The Temporary Stedelijk 2 – Stedelijk Museum – Amsterdam – tot nader order.

Bespreking door Hans den Hartog Jager Bijna vergeten klassiekers van het Stedelijk zijn terug in: NRC Handelsblad, 11:03-03, blz. 13: Meteen is er die combinatie van opluchting en koude rillingen – het Stedelijk heeft zijn wortels terug. Vier sterren. Bespreking door Sacha Bronwasser Matisse en Malevitch keren terug in: de Volkskrant, 11:04-03, blz. 19: wie besluit een collectiepresentatie te maken zal toch meer visie moeten tonen en deze van-alles-wat inkijkjes zijn onbevredigend. Bespreking door H.J.A. Hofland Temporary 2 in: NRC Handelsblad, 11:14-07, blz. 9 [Cultureel Supplement].

(TE)

Het Verhaal van Indië – Museum Bronbeek en het Indisch Herinneringscentrum Bronbeek – Arnhem –in ieder geval tot en met 2020 overzichtstentoonstelling geschiedenis Nederlands-Indië van VOC tot en met de dekolonisatie en emigratie].

Aankondiging IHCB en KTOMMB, d.d. 10:19-07.


63

II GESCHIEDENISDIDACTIEK 12 GESCHIEDENIS IN DE BASISSCHOOL •

Geschiedenis

Feitenkennis Joshua Foer, de auteur van Het geheugenpaleis (zie hoofdstuk III > Publicaties), over feitenkennis: Het commentaar op de ars memoriae is vaak: leuk, maar wat heb je eraan? Nu het mogelijk is alles op te slaan en op te zoeken, wordt op scholen en in de samenleving in het algemeen allengs minder waarde gehecht aan feitenkennis, en meer aan zoekvaardigheden en creativiteit. (…) Wie een groot geheugen heeft, heeft meer materiaal om creatief mee te zijn: het één sluit het ander niet uit, maar versterkt het juist. Bovendien vergt het trainen van het geheugen concentratie en aandacht: de ontdekking dat je überhaupt in staat bent die concentratie en aandacht op te brengen, en dat je ergens een expert in kan worden door te trainen, is bevrijdend – een medicijn tegen onze herinneringsonzekerheid. Berger, L., ‘Het geheugen is als een spinnenweb’ in: Vrij Nederland, 11:20-08, blz. 59.

•

De Canon van Nederland

Lespakket Hugo de Groot Aan het canonvenster Hugo de Groot is in de afdeling docenten > primair onderwijs een door Cees van der Kooij samengesteld lespakket toegevoegd. www.entoen.nu >hugo de groot>docenten>primaironderwijs>lessen.

Canonkaravaan Na de zomer reist de Canonkaravaan weer door Nederland. Door heel Nederland worden canonkaravaanbijeenkomsten gehouden op de woensdag van 10.00 tot 16.45 uur.

10-12u Openingsprogramma met lezingen over: • Hoe kan ik aan de slag met de canon van Nederland? • Hoe kan de bibliotheek helpen bij mijn canononderwijs? • Hoe kan ik lokale en regionale canons gebruiken bij mijn canononderwijs? 12-13u Lunch en informatiemarkt 13-16u In twee workshoprondes worden de drie openingslezingen nader uitgewerkt: u krijgt praktische handreikingen en didactische tips om een directe relatie te leggen tussen canon, bibliotheek en lespraktijk. Er zijn o.a. workshops over didactische mogelijkheden rond de landelijke en regionale canons, en een kinderboekenschrijver die toelicht hoe de canon vanuit de jeugdliteratuur benaderd kan worden. De canonkaravaan zal halt houden in achtereenvolgens 2011 • 28 september Leeuwarden (NHL)


64 • 12 oktober • 19 oktober • 26 oktober • 2 november • 9 november 2012 • 14 maart • 21 maart

Zwolle (Provinciehuis) Maastricht (De Hoofdwacht) Amsterdam (Zuiderkerk) 's-Hertogenbosch (Verkadefabriek) Arnhem (Nederlands Openluchtmuseum) Middelburg (Abdijcomplex) Gouda (Sint Janskerk)

Kosten: • Standaardtarief voor deelname aan het programma van de canonkaravaan is € 75,= per persoon, inclusief materialen en lunch. • Neem ook uw collega's mee: bij meer inschrijvingen van dezelfde school geldt een korting van 10% op de entreeprijs. Meer informatie via www.entoen.nu/canonkaravaan. Jonker, M., De canonkaravaan komt eraan op: www.entoen.nu, d.d. 11:30-06.

N.B. In verschillende plaatsen zullen de PA-BO-commissieleden Marjan de Groot en Cees van der Kooij en oud-commissielid Ron Meijer workshops verzorgen.

•

Historisch besef/bewustzijn

Het Historisch Nieuwsblad poneerde de stelling Het historisch bewustzijn in Nederland is de afgelopen 20 jaar gegroeid. Op deze stelling reageerden 135 lezers. 30% van hen was het eens met de stelling, 54% oneens en 16% had geen mening. F.J. van der Zee beargumenteerde zijn ‘nee’ met: Geschiedenis wordt al wel meer dan 20 jaar geleden in hapbare blokken gepresenteerd, maar dat wil niet zeggen dat het historisch bewustzijn is gegroeid. Ook W.G.T. de Moor koos voor ‘nee’: En met het besluit het Nationaal Historisch Museum te schrappen zal het tij voorlopig wel niet worden gekeerd. Volgens P. Troost is niet het historisch bewustzijn, maar het opportunistische nationalisme gegroeid. Kromhout, B., ‘Hapklare geschiedenis niet genoeg’ in: Historisch Nieuwsblad, juliaugustus 2011, blz. 19-20.

In de samenvatting van de antwoorden wordt niet echt duidelijk wat nu verstaan wordt onder historisch bewustzijn en ook niet hoe je kunt vaststellen of het gegroeid is. Opvallend buiten de discussie blijft de staat van het (geschiedenis)onderwijs. CvdK.

•

Burgerschap

Barbara Oomen, docent van de Roosevelt Academy, schreef een bijdrage voor de Volkskrant over de vraag: waarom moet je eigenlijk naar school? Volgens onze minister: om te leren rekenen en schrijven. Maar vraagt Oomen zich af, is dat het antwoord op de vraag? Volgens haar zou het op school moeten gaan om liefde voor het leren èn om democratisch burgerschap. Zo benadrukte Socrates de intrinsieke waarde van het begrijpen, bestuderen, bekritiseren van de wereld om je heen voor het volledig menszijn. En ze verwijst naar Martha Nussbaum, die in haar nieuwste boek Niet voor de winst zich verzet tegen een puur instrumentalistische en materialistische visie op onderwijs. Volgens Nussbaum is het doel van onderwijs democratische vorming. Je gaat naar school om te leren samenleven en kritisch betrokken te zijn bij de wereld om je heen. Bij de klas en de buurt, maar ook bij de Nederlandse en Europese democratie en de rest van de wereld. Oomen: Juist dit doel van het onderwijs zou in Nederland veel meer aandacht moeten en kunnen krijgen. Of het nu gaat om kennis van de kinderrechten of burgerschapsvaardigheden: Nederlandse scholieren scoren hier verbluffend laag.


65 Sinds 2006 moeten scholen aandacht besteden aan burgerschapsvorming. Maar wie de boekjes bekijkt of die beleidsstukken naleest, schrikt van de specifieke Nederlandse invulling, die vooral ingegeven lijkt door het integratiedebat (…) In Nederland ligt de nadruk op aanpassingsgericht burgerschap. (…) De weg weten in de Europese en internationale besluitvorming, de historische, culturele en taalkundige kennis opdoen, die daarvoor nodig is, dat zou de essentie van het burgerschapsonderwijs moeten zijn. (…) Naar school ga je niet alleen voor een baan, of om een beter mens te worden, maar ook om ervoor te zorgen dat jij later kunt bijdragen aan een betere wereld. Oomen, B., De school staat in de wereld in: de Volkskrant, 11:23-08, blz. 23.

Op 11:04-09 houdt Martha Nussbaum de Frederik van Eedenlezing in de Internationale School voor Wijsbegeerte in Leusden: Onderwijs hoort niet primair om winst te draaien met verwijzing naar haar nieuwste boek Not For Profit. Daar zal ze pleiten voor een herbezinning op het alfa-onderwijs en voor een meer Sokratische manier van denken om leerlingen te laten reflecteren op een goede samenleving, om de leerlingen zo te maken tot mondige democratische burgers. Het programma duurt van 10.30 tot 17.00 uur en kost € 145,00 (incl. lunch, koffie/thee en het boek Niet voor de winst). Filosofie, Internationale School voor Wijsbegeerte - najaar 2011 – blz. 1 en 2.

13 GESCHIEDENIS EN KINDEREN •

Kinderen en toekomst

Toekomst De tienjarige Dieuwertje Wallaart over haar leven over tien jaar: Dat durf ik niet te zeggen, want ik laat het maar lopen zoals het loopt. Westerduin, M., ‘Ik zou iemand willen zijn die een dutje kan doen met een tijger’ in: de Volkskrant, 11:09-08, blz. V 13.

•

Tijdsbesef

Klokkijken Op de vraag Waar ben je trots op? antwoordt de 8-jarige Oumaima uit Utrecht: Dat ik het beste rapport heb van ons huis. School vind ik belangrijk, want dan leer je beter Nederlands praten, beter schrijven en spellen. Dat is goed voor je woordenschat. En klokkijken. Dat is het belangrijkst. Anders, als je werk hebt en je kunt dan niet klokkijken, dan kom je te laat of weet je niet wanneer je naar huis moet. Westerduin, M, ‘Ik haat het om lief te zijn’ in: de Volkskrant, 11:23-08, blz. V 13.

Publicatie (AR) Wilschut, A., Beelden van tijd. Proefschrift Arie Wilschut toont belang beelden aan in: Kleio, juni 2011, blz. 38-40.

14 BEELDVORMING VAN HET VERLEDEN

• BEELDVORMINGSSCHEMA A DE WERKELIJKHEID


66 •

Documentair erfgoed

Het archief van de Middelburgse Commercie Compagnie (MCC) is opgenomen in de werelderfgoedlijst voor documentair erfgoed, het ‘Memory of the World’-register, beheerd door de UNESCO. MMC bestond van 1720 tot 1889 en was gericht op de driehoekshandel Afrika, West-Indië en Europa, met name op de slavenhandel. Archief Zeeuwse slavenhandel op werelderfgoedlijst in: Geschiedenis Magazine, juliaugustus 2011, blz. 4.

•

Publicaties

(BV) Leushuis, E., Gids historische stadswandelingen Indonesië. KIT, € 20,00. Aankondiging in Signalementen door Frans Smits in Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2011, blz. 229.

a.1 De (school)omgeving •

Westerborkpad

In januari 2012 moet het pad gereed zijn: het Westerborkpad van de Hollandse Schouwburg in Amsterdam naar kamp Westerbork in Hooghalen. Initiatiefnemer is de 76-jarige Jan Dokter uit Hoorn, zoon van een Joodse moeder en een Nederlandse vader en zo tijdens WO II gevrijwaard van deportatie. Hij wilde een route, die zo dicht mogelijk bij de spoorlijn bleef en kwam zo uit op een route van 250 km. Op verzoek van Dirk Mulder werd de route uitgebreid met Joodse gedenkplaatsen, die niet meer dan 5 km van het spoor af liggen en zo werd de uiteindelijke route inclusief Joodse begraafplaatsen, verzetsmonumenten en onderduikadressen 325 km.Dokter wil met de route bijdragen aan het herinneren aan de slachtoffers. Wandelroutes zijn vrijwel altijd in twee richtingen beschreven. Dat is met het Westerborkpad niet zo: de route loopt van Amsterdam naar Hooghalen: er was destijds voor de mensen ook geen terugweg. Kiers, J., Wandelen langs de lugubere herinnering in: Dagblad van het Noorden, 11:06-08, blz. 9 [Zomer 11].

•

Kunstroute Rotterdam

Rutger Pontzen stelde voor de Volkskrant een route samen langs kunst op straat in Rotterdam. Hij poneert de stelling dat er geen stad in Nederland is die zoveel aandacht heeft voor kunst in de openbare ruimte als Rotterdam. De route voert langs moderne kunst als Santa Claus van Paul McCarthy, Cascade van Atelier van Lieshout, ZT van Naum Gabo, Lost Luggage Depot van Jeff Wall en ook langs de monumenten, die herinneren aan WO II als De Verwoeste Stad van Ossip Zadkine, het Ongebroken Verzet van Hubert van Lith en De Boeg van Fred Carasso. Pontzen, R., Tochtje op niveau in: de Volkskrant, 11:06-08, blz. 16-17 [Intermezzo].

•

IJdijkenroute – Noord-Holland

Elvira Sweet, gedeputeerde Cultuur van de provincie Noord-Holland heeft de IJdijkenroute officieel gelanceerd. De IJdijken lopen van Monnickendam tot Beverwijk aan de noordzijde en van Muiden tot Velsen aan de zuidkant. De eerste fase van de route strekt zich uit van de Jodenbreestraat in Amsterdam naar het Pontplein in Velsen. De route bestaat uit 24 bordjes met een QR-code, waar via de smartphone toegang verkregen wordt tot de website van de route met verhalen over de IJdijken (www.oneindignoord-holland.nl). Verhalen over Klaas van Kieten de 14e eeuwse reus van Stompetoren of de banpaal langs de Spaarndammerdijk. De route is het resultaat van samenwerking tussen de provincie Noord-Holland, de gemeenten Velsen, Haarlemmerliede & Spaarnwoude, de Amsterdamse stadsdelen Centrum, West en Nieuw-West, de Dienst Ruimtelijke Ordening en diverse musea en archieven. Zie ook www.ijdijkenroute.nl. http://startpagina.paginablog.nl, 11:22-08.


67 •

Oude Hollandse Waterlinie

Het Kwaliteitsteam Groene Hart heeft onderzoek gedaan naar de toestand van de Oude Hollandse Waterlinie, aangelegd tussen 1672 en 1700. Het team vindt dat de tien vestingsteden zuiniger moeten zijn op de nog zichtbare resten van het verdedigingswerk. De wallen en singels worden slecht onderhouden, er wordt te veel rond de linie gebouwd en gedetailleerde geschiedschrijving van de vestingen is lang niet overal in orde. Advies: zuinig zijn op de Waterlinie in: Dagblad van het Noorden, 11:16-08, blz. 4.

•

Pyramide van Austerlitz

De Franse generaal Marmont, die eerder in Egypte was geweest, richtte bij zijn in 1804 ingerichte legerkamp voor 18.000 soldaten van zand een pyramide op. Maar zo’n hoop zand houdt het niet met hoeken van 45 graden. De provincie Utrecht zit nu opgescheept met een rijksmonument dat jaarlijks meer dan 100.000 bezoekers trekt, maar dat telkens onderhoud vergt. Na een restauratie in 2008 konden bezoekers de trappen weer op en kwam er een bezoekerscentrum over de Franse tijd. In 2010 kreeg de oblisk op de top van pyramide een fundering op heipalen. Maar deze zomer begonnen de verzakkingen opnieuw. In deze eeuw is al 3 miljoen euro aan de pyramide besteed. Jaarlijks is nu voor het onderhoud 35.000 euro gereserveerd door de provincie. Huisman, C., Een levend monument vergt werk in: de Volkskrant, 11:17-08, blz. 10.

•

XWASHIER

In het noorden zijn plaatsen van herinnering in Stadskanaal, Ezinge, Zoutkamp en Frederiksoord opgenomen in het xwashier-netwerk van historische locaties van het NHM. Het museum is voor het project op zoek naar een nieuwe eigenaar. Het doel van het project is mensen de geschiedenis van Nederland te laten ervaren op de plek waar het allemaal gebeurde. Ter plekke kan dat via de herkenning van een QR-code door een speciale applicatie via een iPhone of iPad (maar nog niet voor het Androidbesturingssysteem), waarna Hans Goedkoop je rondleidt en filmpjes en televisiefragmenten voorbijkomen. Deze bijdragen zijn ook te zien op www.xwashier.nl Het thema van dit jaar is land en water met o.m. als plaatsen van herinnering Lobith, Ane, Frederiksoord, ’s-Graveland, de Deltawerken, de Afsluitdijk en de Pannerdenschen Kop. Hommes, A., Kijkje in de historie 11:18-08, blz. 28-29.

•

via ‘streepjescode’ in: Dagblad van het Noorden,

Route door Noviomagus en omgeving

Caspar Janssen stelde voor de Volkskrant een route samen langs Romeinse sporen in het gebied rondom Nijmegen: het museum in Cuijk (Ceuclum), Plasmolen, Heumen, museumkasteel Wijchen, Millingen, (herbouw van een Romeins patrouilleschip), Berg en Dal, de Duivelsberg, het Kerstendal, het Kopsplateau in Nijmegen, de Hunerberg, Museum Valkhof Nijmegen en de Gallo-Romeinse tempel in Elst. Janssen, C., Tochtje op niveau in: de Volkskrant, 11:20-08, blz. 16-17.

•

Ongemakkelijk erfgoed

Een rechter heeft geoordeeld dat de Suzuki van Karst T. vernietigd moet worden en dat daarmee niet een belangrijk historisch object verloren gaat. De Suzuki gaat naar de sloop tot teleurstelling van het Nederlands Politiemuseum en het Apeldoornse CODA Museum. Politiemuseum-diecteur Tom Pauka zei vorige jaar september de Suzuki te willen bewaren voor volgende generaties. Carin Reijnders van het CODA Museum verwijst naar de vele artefacten in musea, waar letterlijk bloed aan kleeft. Antoinette Visser, directeur van het Haags Historisch Museum wijst erop dat er een enorm verschil is tussen de in haar museum bewaarde lichaamsdelen van Johan de Witt en de Suzuki. Die lichaamsdelen zijn bewaard uit piëteit, als een reliek. Als de buffer van de tijd eroverheen gegaan is kun je pas beoordelen of een beladen object historisch gezien interessant is. Pijbes van het Rijksmuseum vindt de expositie van de Suzuki, zelfs pas over 50 jaar, een onsmakelijk idee.


68 Doorslaggevend voor de rechter was de wens van de familie van Karst T. Stoffelen, A., Suzuki is ‘ongemakkelijk erfgoed’ in: de Volkskrant, 11:22-08, blz. 9.

Foto de Volkskrant, 11:22-08

Hans Jacobs verbaast zich in het Dagblad van het Noorden over de rechterlijke uitspraak over de Suzuki: De museumdirecteuren lieten echter meteen weten voorlopig geen plannen te hebben om de Suzzuki te exposeren maar het bewaren van het wrak was een museale plicht. En dat maakt het rechtbankvonnis zo opmerkelijk. Een rechter moet niet willen beslissen over het al of niet behouden van een historisch object hoe abject ook. Jacobs spreekt de hoop uit dat het Openbaar Ministerie tegen het vonnis in hoger beroep gaat. Jacobs, H., Auto Karst T. behandelen als persoonlijk archiefstuk in: Dagblad van het Noorden, 11:23-08, blz. 13.

•

Herdenkingsstenen – Assen

In het voorjaar van 2012 hoopt de Stichting Struikelstenen Assen de eerste 17 struikelstenen in Assen te kunnen plaatsen in de Brink, de Kloosterstraat, de Marktstraat en de Markt. De precieze datum hangt van de stampvolle agenda van de bedenker van de Stolpersteine, de Duitse kunstenaar Gunter Demnig, af.. Er zijn plannen voor zo’n 450 struikelstenen in Assen om vermoorde Joden en verzetsmensen te herdenken, maar de financiering is nog lang niet rond. Martin Hiemink van de Stichting noemt het een project van de lange adem, niet alleen vanwege de benodigde geldmiddelen, maar vanwege het uitvoerige uitzoekwerk. De stichting hoopt aan de plaatsing van de struikelstenen een onderwijsproject te kunnen koppelen. Hamersvelt, W. van, Eerste Joodse plaquettes in voorjaar in: Dagblad van het Noorden, 11:25-08, blz. 25.

•

September Fortenmaand

In september zijn de vestingwerken van de Nieuwe Hollandse Waterelinie (85 kilometer van Muiden tot de Biesbosch) open voor het publiek: de Fortenmaand. De Nieuwe Hollandse Waterlinie, nutteloos in WO II, werd na de oorlog o.m. gebruikt om foute Nederlanders in op te sluiten.De Waterlinie is nu een groen recreatiegebied, waar je iets kunt meekrijgen van de geschiedenis. De Fortenmaand start op 11:03-09 in Fort Pannerden. Er zijn allerlei activiteiten in verschillende forten als vleermuistochten, kunstexposities, tingietworkshops, optredens van ridders en jonkvrouwen. Zie www.fortenmaand.nl.


69 Huisman, Ch., Gastvrije bastions in: de Volkskrant, 11:27-08, blz. 5 [Reizen] [kaart van de Waterlinie].

•

Publicaties

(BR) Kleijn, H.C.M. e.a. (red.), Op weerstand gebouwd. Verdedigingslinies als militair erfgoed. Waanders, van € 22,50 voor € 7,90 o.m. over de Romeinse versterkingen en over de stellingen en linies van Winkelman in 1940]. Selexyz Donner – Rotterdam – tel. 010 2175274.

(BR)

Matsier, N., C. de Keyzer en S. Schepel, De Nieuwe Hollandse Waterlinie. Waanders, van € 19,95 voor € 7,90.

Selexyz Donner – Rotterdam – tel. 010 2175274.

(AR) Pols, H., Twee schuilkerken in Den Haag. De oud-katholieke H.H. Jacobus en Augustinuskerk in: Kleio, juli 2011, blz. 32-33.

a.2 Voorwerpen (museum) •

Nationaal Historisch Museum

Lou Lichtenberg stelt zich in Archeologie Magazine inzake een Nationaal Historisch Museum na het intrekken van de subsidie voor het NHM door de regering de vraag: zijn we nu een illusie armer of een ervaring rijker? Hij neigt naar het laatste door de korte geschiedenis van de NHM te zien als een verzameling scherven, waaruit je de beste of de meest geschikte kiest om er nog iets fraais van te maken. Hij stelt dan voor: • Voorop staat het doel zo snel mogelijk iets van onze geschiedenis metterdaad te gaan tonen op een concrete locatie • Er zijn concepten voor de inhoud van zo’n tentoonstelling beschikbaar (Haus der Geschichte, MAS, onderdelen van het visiedocument van de NHM-directeuren) • Bestaande musea werken samen met bruiklenen uit hun collecties • Als locatie: paleis Soestdijk En laten we dus vervolgens beginnen met het presenteren van onze historie en het daarbij tonen van historische objecten in hun historisch verband (…) begin en laat wat zien, dan gaat het geheel pas leven. En als het leeft, stromen de aanhangers wel toe… Lichtenberg, L., De les van de luchtbel in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 04, blz. 4.

•

Cultuurbezuinigingen musea

[vervolg, zie Historie Gesignaleerd, augustus 2011, blz. 59-60] Meldpunt Bezuinigingen De Nederlandse Museumvereniging heeft op internet een openbaar Meldpunt Bezuinigingen gelanceerd naar aanleiding van de kortingen van het kabinet en gemeenten op subsidies voor musea. Inmiddels hebben 15 musea de noodklok geluid over hun voortbestaan. Vijftien musea bang voor sluiting in: Dagblad van het Noorden, 11:05-08, blz. 30.

Moluks Historisch Museum In 1990 werd in Utrecht het Moluks Historisch Museum geopend als een gebaar naar de Molukse gemeenschap. Jaarlijks trekt het 10.000 bezoekers. De eerste jaren kreeg het museum van de rijksoverheid een structurele subsidie, maar na vijf jaar werd die


70 afgekocht voor 3,6 miljoen euro. Dat geld is nu bijna op. Als er geen nieuw geld komt moet het museum in 2013 sluiten. Derks, K., Museum over Molukken zit in geldnood in: NRc Handelsblad, 11:09-08, blz. 17.

•

Bezoekersaantallen

Museum Boijmans van Beuningen Het Rotterdamse Museum Boijmans van Beuningen heeft in de eerste helft van 2011 ruim 165.000 bezoekers ontvangen. Daarmee wordt de stijgende lijn doorgezet. In 2010 waren er over het hele jaar ruim 300.000 bezoekers, in 2007 waren het er 190.000. Ongeveer een op de zeven bezoekers was de afgelopen zes maanden onder de 18 jaar. De website van het museum trok 330.000 bezoekers. Bezoekers van het museum gaven de stad een bestedingsimpuls van 4,3 miljoen euro. Boijmans trekt meer bezoek op www.nieuws.nl, 11:01-08.

Zeeuwse musea Het wisselvallige weer is voor de musea in Zeeland een meevaller. In juli hadden de musea meer bezoekers dan een jaar geleden; bij sommige was zelfs sprake van verdubbeling van de bezoekersaantallen, o.a. in MuZEEum in Vlissingen. Musea hebben profijt van wisselvallig weer op: www.omroepzeeland.nl, 11:08-08.

Van Gogh Museum Het van Gogh Museum ontving in de eerste zes maanden van 2011 1 miljoen bezoekers. De 1 miljoenste kwam in 2010 pas eind augustus binnen. De toename van het aantal bezoekers komt voor twee derde door buitenlandse bezoekers. Het aantal Nederlandse bezoekers is vergeleken met vorig jaar verdubbeld. Miljoenste bezoeker Van Gogh Museum in: Dagblad van het Noorden, 11:10-08, blz. 30.

•

Wereldmuseum – Rotterdam

[vervolg, zie Historie Gesignaleerd, juli 2011, blz. 95] De volkenkundige musea maken zich ernstige zorgen over de plannen van het Rotterdamse Wereldmuseum om delen van de collectie – de Afrika- en Amerika-collectie – te verkopen. Het museum hoopt zo 60 miljoen euro te verwerven. Volgens collegamusea, waaronder het Tropenmuseum in Amsterdam en Museum Volkenkunde in Leiden, leidt dit tot onherstelbare schade aan het Nederlands cultureel erfgoed. De Stichting Volkenkundige Collectie Nederland (SVCN) heeft hierover een brandbrief geschreven aan burgemeester Aboutaleb van Rotterdam: de gemeente is eigenaar van de collectie. De SVCN stelt dat andere musea onmogelijk die 60 miljoen kunnen opbrengen, waardoor de collecties zullen verdwijnen in handen van handelaren. Als deze collecties verkocht worden aan handelaren zal er een gigantisch gat worden geslagen in de volkenkundige collectie in zijn geheel, aldus Engelsman, de directeur van Museum Volkenkunde in Leiden. De directeur van het Wereldmuseum, Bremer, tilt niet zwaar aan de kritiek van de SVCN, waar het Wereldmuseum overigens zelf lid van is. Volgens hem moet er in tijden van bezuinigingen naar andere oplossingen worden gezocht. We leunen niet achterover, maar bereiden ons voor op een zware toekomst. Bremer geeft aan voornemens te zijn om bij de afstoting van een deel van de collectie de Leidraad voor Afstoting van Museale Objecten (LAMO) te volgen. Deze ethische richtlijn is opgesteld door de Nederlandse musea. Kok, V. de, Museum wil collectie afstoten in: de Volkskrant, 11:09-08, blz. 3. Zorgen over plannen Wereldmuseum R’dam in: NRC Handelsblad, 11:09-08, blz. 17.

Bremer noemt de brief van zijn collega’s aan de burgemeester kinderachtig en misschien wel ingegeven door jaloezie. De tijd van het subsidie-infuus is voorbij. Ik zoek naar oplossingen. Bremer presenteert in december 2011 zijn plannen aan de gemeente Rotterdam. Een woordvoerster van de gemeente noemt Bremers plan interessant. We zijn op voorhand niet positief, maar zeker ook niet negatief over dit plan. Eén van de leden van


71 de SVCN Leo Schenk van het Tropenmuseum: Dat de gemeente overweegt om museale collecties als bron van inkomsten te gebruiken: het is te gek voor woorden. Collecties zijn er om te beheren en voor de toekomst veilig te stellen. Kok, V. de, Collectie in de aanbieding in: de Volkskrant, 11:10-08, blz. V 9. Kok, V. de, Rotterdam: noodoproep musea is voorbarig in: de Volkskrant, 11:10-08, blz. V 9.

In een redactioneel commentaar van Wieteke van Zeil in de Volkskrant wordt gesteld dat het publieke belang in conflict komt met de wens om het ondernemerschap te vergroten. Geeft de commercie de doorslag, dan is een museumcollectie, opgebouwd voor een termijn veel langer dan een mensenleven, overgeleverd aan de wensen van de directeur van dat moment. (…) Waar een overheid ondernemerschap stimuleert, moet ze ook het publiek belang waarborgen. Redactioneel commentaar – Wieteke van Zeil – Museum de markt op in: de Volkskrant, 11:10-08, blz. 22.

De plannen van het Wereldmuseum maakt de vraag wat je wel of niet mag doen met een collectie actueel. MuseumgoudA gaf overigens al het voorbeeld met de verkoop van een schilderij van Marlene Dumas om uit de rode cijfers te komen. Oud-directeur Wim van Krimpen geeft aan dat de grote overlevingsslag onder musea begonnen is nu overheden zich terugtrekken en dat leidt tot acties als van MuseumgoudA en van het Wereldmuseum. Siebe Weide, directeur van de Nederlandse Museumvereniging is bang dat op deze manier politieke krachten losgemaakt worden, die straks niet meer te beheersen zijn. Als je delen van de collectie gaat verkopen, dan is alles potentieel verzilverbaar. Dan zijn we nog maar een paar stappen verwijderd van verkoop door de overheid. In 1991 kwam de NMV met de Ethische Code, gevolgd door de Leidraad Afstoting Museale Objecten (LAMO) van het Instituut Collectie Nederland. Eén van de opstellers van de Leidraad, Steph Scholten, directeur Erfgoed van de UvA, vindt dat het Wereldmuseum op meerdere fronten de museale ethiek schendt. Aan verzamelen zit een zorgplicht vast. De ultieme ontkenning daarvan is er handelswaar van maken. In de ethische code is overigens ook opgenomen dat de opbrengst van verkoop ten goede moet komen aan de collectie en niet aan de exploitatie, aldus Siebe Weide van de NMV. Op 11:07-09 wordt over dit onderwerp een ledenvergadering georganiseerd: Musea hebben een zorgplicht. Eenmaal verkocht, dan is de collectie ook weg. En we hebben het hier wel over onze geschiedenis. Eén van de schenkers van voorwerpen aan het Wereldmuseum, Piet Sanders, is woedend over het plan van verkoop van delen van de collectie. Directeur Bremer zegt echter absoluut niet te denken aan de verkoop van schenkingen. Die zijn in vertrouwen bij ons ondergebracht. Dat respecteren we. Bockma, H. en V. de Kok, Creatief met collecties in: de Volkskrant, 11:12-08, blz. V 2- V 3. Wees, K. van, Verkoop collectie splijt volknekundige musea in: Dagblad van het Noorden, 11:23-08, blz. 4.

•

Hermitage – Amsterdam

Op 11:17-09 opent in de Hermitage in Amsterdam de nieuwe tentoonstelling, een selectie uit de verzameling Vlaamse kunst met veel aandacht voor Rubens, maar ook voor Van Dyck en Jordaens. De tentoonstelling is te bezichtigen tot en met 12:16-03. Rubens, Van Dyck en Jordaens in de Hermitage op: www.haarlemsdagblad.nl, 11:15-08.

Cathelijne Broers is benoemd tot directeur van de Hermitage en van de Nieuwe Kerk in Amsterdam als opvolger van Ernst Veen. Broers is nu adjunct-directeur bij beide organisaties. Ernst Veen, de drijvende kracht achter de oprichting van de Hermitage, blijft betrokken als adviseur van het bestuur. Broers directeur van Hermitage in: NRC Handelsblad, 11:23-08, blz. 3.


72 •

Tentoonstellingmakers Kossman.de Jong

Jeroen Junte gaat in een bijdrage in de Volkskrant in op het werk van tentoonstellingmakers Kossman.dejong. Ze maken tentoonstelingen over onderwerpen waarover een inhoudelijk verhaal verteld kan worden. Door hun bemoeienis met de inhoud overschrijden ze de grenzen tussen samensteller en ontwerper van een tentoonstelling. Al komt het uiteindelijke verhaal tot stand met een curator en andere museummedewerkers en zelfs externe experts. Maar hoe dat verhaal wordt verteld, dat bepalen wij inderdaad, aldus Kossman. Kossman.dejong werkten o.m. aan de inrichting van Het Grachtenhuis in Amsterdam, het Fotomuseum in Rotterdam, de Laurenskerk eveneens in Rotterdam en Het Dolhuys in Haarlem. Zie ook www.kossman.dejong.nl. Junte, J., Exhibitionistas in: de Volkskrant, 11:26-08, blz. V3 – V 5.

•

MAS – Antwerpen

Lou Lichtenberg doet in Archeologie Magazine verslag van een bezoek aan het nieuwe museum in Antwerpen: MAS, het Museum aan de Stroom. Het museumgebouw is ontworpen door het Nederlandse bureau Netelings, Rietdijk Architecten, zo’n 65 meter hoge toren in rode zandstenen uit Noord-India. De collectie bestaat uit het voormalige Etnografische Museum, het Nationaal Scheepvaartmuseum, het Volkskundemuseum en een deel van het Museum Vleeshuis (o.m. de stadsarcheologische collectie). De inhoud van MAS is geordend volgens de volgende vier thema’s: 1 Machtsvertoon: over prestige en symbolen 2 Wereldstad - meer dan 500 jaar Antwerpen 3 Wereldhaven – over handel en scheepvaart 4 Leven en dood – mensen en goden én boven- en onderwereld. Lichtenberg stelt in gesprek met directeur Depauw dat iemand die meer aan de weet wil komen over de chronologie van het ontstaan en de groei van de stad in het MAS misschien wel te weinig over Antwerpen op dit punt aangeboden krijgt. Volgens Depauw valt de geschiedenis van de stad te beleven in de thema’s wereldstad en wereldhaven. We hebben hierbij doelbewust afgeweken van de chronologische benadering die vaak in stadsmusea gekozen wordt om het verhaal van de stadsgeschiedenis te vertellen. (…) Een chronologische benadering is bovendien vaak saai. Lichtenberg, L., Het wonderland van het MAS. Vat vol belevenissen in Antwerps nieuwe architectonische hoogstandje in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 04, blz. 52-57.

•

Archeologiehuis Zuid-Holland

Vanaf 11:24-08 beschikt Zuid-Holland over een Archeologiehuis vlak voor de ingang van het Archeon.

Foto Archeologie Magazine, 2011, nr. 04


73

Het huis is een verzamelgebouw, dat door Archeon beheerd en geëxploiteerd wordt. Het gebouw is een reconstructie van de Villa van Rijswijk, een Romeins gebouw dat tijdens opgravingen in Rijswijk tussen 1967 en 1969 aan het licht kwam. In het Archeologiehuis worden de archeologievondsten van Zuid-Holland getoond, grotendeels uit het Provinciaal Archeologisch depot. Daarmee heeft het huis een educatieve functie voor scholen, die in het kader van het traject Erfgoedspoor van het Erfgoedhuis Zuid-Holland het Archeologiehuis kunnen bezoeken. Daarnaast zijn er werkruimtes voor de AWN. Uitgebreid komt het Archeologiehuis Zuid-Holland in de special in Archeologie Magazine 2011, nr. 04 aan de orde: • Ponsten, A., Het Archeologiehuis Zuid-Holland, blz. 22-23. • Haver-Plas, J. van, De Villa van Rijswijk, blz. 24. • Ginkel, E. van, Van randzone tot randstad. Vondsten uit Zuid-Hollandse duin, veen en stadsbodem, blz. 25-29. • Haver-Plas, J. van, ‘Dank zij het Archeologiehuis laten we de vondsten eindelijk spreken’. Schat aan archeologisch erfgoed in depot, blz. 30-31. • Geraerdts, I., ‘Eindelijk een provinciaal platform voor archeologie’. AWN verwacht meer kansen en waardering voor vrijwilligerswerk, blz. 33-34. • Archeologiehuis Zuid-Holland: ‘etalage’ provinciale archeologie. Win-win-situatie voor gemeente, provincie en Archeon, blz. 35-36.

• B AFBEELDINGEN b.1 schilderij, prent, tekening, foto, ansichtkaart, karikatuur •

Jos Collignon

In de Volkskrant bespreekt Bert Wagendorp de tentoonstelling van werk van de politieke tekenaar Jos Collignon in het Amsterdamse Persmuseum: Achter zwierigheid en lach kan grimmigheid schuilgaan, door zijn inkt mengt hij soms arsenicum. Collignon verstaat de kunst zijn woede met een glimlach te serveren, een zeer effectieve methode. Zijn spot is mild, tot je wat langer kijkt en ontdekt dat hij in zijn zachtmoedigheid nietsontziend kan zijn. (TE) Stop de persen! Politieke tekeningen van Jos Collignon - Persmuseum Amsterdam - t.e.m. 11:11-09. Zie ook www.persmuseum.nl. Bespreking door Bert Wagendorp Collignon ranselt de wereld met een ganzenveertje in: de Volkskrant, 11:16-06, blz. 18-19.

•

Thé Tjong-Khing

Nog iedere dag tekent de 78-jarige Thé Tjong Khing, met name voor kinderboeken. In zo’n 50 jaar illustreerde hij meer dan 300 kinderboeken. In het najaar krijgt hij een overzichtstentoonstelling in het Haags Letterkundig Museum. Eigenlijk klopt zijn naam niet: Thé is zijn achternaam, Khing zijn voornaam en Tjong zijn generatienaam. Thé is van oorsprong Chinees-Indonesisch. Zijn ouders woonden al generaties lang in Indonesië. Op zijn 23e mocht hij naar de Kunstnijverheidsschool in Nederland In een interview van Mayke Calis in het Dagblad van het Noorden geeft Thé aan dat hij soms boeken terugstuurt naar uitgevers, vooral boeken over gebruiksvoorwerpen, auto’s, fietsen en gebouwen. Hij noemt een van de sleutels tot zijn succes zijn inlevingsvermogen. Dat moet wel als je illustreert. Ik ben niet vergeten hoe ik als kind naar de wereld keek. Calis, M., ‘Verlegen mensen observeren vaak meer’ in: Dagblad van het Noorden, 11:2008, blz. 18-19 [Zomer 11].


74 b.2 dia, film, video/dvd, televisie,schooltelevisie, cd(-rom) •

Schooltelevisie

De uitzendingen van School-TV worden hervat op 11:05-09. September 07-09 Koekeloere, afl. 514 De Timmerman 07-09 Huisje, Boompje, Beestje, afl. 480 Marokko 08-09 Huisje, Boompje, Beestje, afl. 450 Rondom School 09-09 Vroeger & Zo, afl. 39 Ötzi, de ijsmummie 14-09 Koekeloere, afl. 515 Verkoper 14-09 Huisje, Boompje, Beestje, afl. 481 Leven in Marokko 15-09 Huisje, Boompje, Beestje, afl. 451 Geld 16-09 Vroeger & Zo, afl. 1 Een graf voor de farao 23-09 Vroeger & Zo, afl. 2 Het offer aan de goden 24-09 Huisje, Boompje, Beestje, afl. 453 Rondom de school 30-09 Vroeger & Zo, afl. 3 De Vikingen komen

PO PO PO PO PO PO PO PO PO PO PO

Oktober 04-10 Histoclips 13: De ontdekkingsreizen van Columbus 04-10 Histoclips 14: De oude Grieken 04-10 Histoclips 15: Nederlands-Indië 05-10 Koekeloere, afl. 518 Superpier [Kinderboekenweek] 05-10 Huisje, Boompje, Beestje, afl. 484 Kinderboekenweek 07-10 Vroeger & Zo, afl. 4 De zwarte dood 11-10 Histoclips 16: Ötzi, de ijsmummie 11-10 Histoclips 17: Slavernij

VO/VMBO VO/VMBO VO/VMBO PO 1-2 PO 3-4 PO 7-8 VO/VMBO VO/VMBO

1-2 3-4 3-4 7-8 1-2 3-4 3-4 7-8 7-8 3-4 7-8

1-2 1-2 1-2

1-2 1-2

CvdK.

b.3 wandplaat, poster, bordtekening b.4 prentenboek en strip • (TE)

Suske en Wiske De tomeloze tijdreizigers – CODA Museum – Apeldoorn – t.e.m. 11:30-10: Suske en Wiske-tentoonstelling van hun eerste verhaal tot nu.

Aankondiging Suske en Wiske in museum in: Dagblad van het Noorden, 11:14-01, blz. 37. Bespreking door Madeleine Rood Suske en Wiske nog lang niet met pensioen in: Dagblad van het Noorden, 11:29-01, blz. 56.

•

Eureducation

In Kleio bespreekt Ger Jan Onrust vier strips van Marc Verhaegen en Jan Kragt: De Vliegende Hollander. Het VOC-complot (2008), Strijd om New York (2009), V-bommen op Antwerpen (2010) en Vincent van Gogh. De worsteling van een kunstenaar (2010), alle uitgegeven door Eureducation. Op de site www.eureducation.nl is ook lesmateriaal aanwezig bij de eerste drie genoemde strips. Onrust concludeert De boeken van Marc Verhaegen en Jan Kragt zijn een aanrader voor wie de behandelde onderwerpen op een andere wijze in de klas aan de orde wil stellen. Verhaegen overtuigt als tekenaar. Onrust, G.J., Kleio-recensies in: Kleio, juli 2011, blz. 66-67.

Het allereerste product van Verhaegen-Kragt Het geheim van Michiel de Ruyter (2007), waarin zo hier en daar de geschiedenis nogal ‘aangepast’ is, bleef in deze recensie buiten beschouwing. CvdK


75 b.5 model en maquette b.6 kaart (wandkaart en atlas)

C HET GESPROKEN WOORD c.1 c.2 c.3 c.4 c.5

het verhaal: vertellen en voorlezen de feiten: uitleggen, bespreken, verklaren en het gesprek de gastspreker het interview historisch en hedendaags geluid (radio)

D HET GESCHREVEN/GEDRUKTE WOORD d.1 verhalende teksten •

Favoriete historische jeugdboeken

De 50-jarige Herman van der Zwan uit Nieuw-Schoonebeek heeft als hobby het verzamelen van jeugdboeken van uitgeverij Kluitman. Zijn favorieten: • Reis door de nacht van Anne de Vries: In de vierde klas las meester Wieringa, vers van de kweekschool in Groningen, voor uit Reis door de nacht van Anne de Vries. Dit oorlogsverhaal sprak mij enorm aan.Hij wist het boek later te pakken te krijgen via Boek & Plaat. Sindsdien is het boek niet meer van zijn zijde geweken. Het is echt een boek om elk jaar te herlezen, het is en blijft mijn favoriete boek. Op de middelbare school kreeg ik nog eens een 9 voor een spreekbeurt erover, mede omdat ik hele stukken zo kon citeren. Ja wat wil je, met een boek dat je zo adoreert? • Een andere grote passie zijn de jongensboeken over de Gouden Eeuw, de Verenigde Oost-Indische Compagnie, de lange reizen per zeilschip naar de Oost. Paddeltje, De scheepsjongens van Bontekoe, De drie matrozen van Michiel de Ruyter, Om de schatten van Il Tigretto, dat soort nog steeds onverwoestbaar werk. Hooijenga, R., Retourtje jeugd in: Dagblad van het Noorden, 11:27-08, blz. 7 [Zomer 11].

d.2 informatieve teksten • (TE)

Pop Up Pop Up! Bijzondere en beweegbare boeken – Museum Meermanno – Den Haag – t.e.m. 11:23-10.

Advertentie museum in de Volkskrant, 11:26-08, blz. V 16.

•

Wikipedia

Wikipedia heeft wereldwijd volgens een nieuwe studie chronisch gebrek aan vrouwelijke inbreng. Van de vrijwilligers, die in 2009 voor het eerst bijdroegen aan de encyclopedie bleek maar 16% vrouw te zijn. Deze groep was goed voor 9% van de wijzigingen in de encyclopedie. Eén van de onderzoekers van de University van Minnesota, John Riedl, stelt: Aangezien Wikipedia een belangrijke informatiebron blijft, is het van belang dat alle stemmen aandacht krijgen. De geringe aanwezigheid van vrouwelijke Wikipedianen heeft ook zijn weerslag op de inhoud. Op de jaarlijkse Wikipediaconferentie, dit jaar in Haifa, constateerde oprichter Wales, dat de gelederen sowieso uitdunnen en de aanwas te gering is. Ammelrooy, P. van, Wikipedia moet vrouwelijker in: de Volkskrant, 11:18-08, blz. 21.


76

d.3 schema’s, tabellen en grafieken d.4 informatieve bronnen (archief)

E DOEN e.1 leven als … e.2 spelen als… Leven anno 300 De jaarlijkse Oertijdmarkt in het Hunebedcentrum in Borger stond in het teken van leven in de periode 300-450 na Christus. Drie verschillende stammen leefden in een Oertijdkamp in en rond het Steentijdhuis: de Fectio (een Britse groep) uit de laatRomeinse tijd, de Tungrii, een zuidelijke stam, en de Runa (uit Hoogeveen), bewoners van Drenthe uit de tijd van de ‘Prinses van Zweeloo’. De werkgroep ijzer van het Hunebedcentrum maakte ijzer in een zelfgebouwde leemoven. Leven anno 300 tijdens Oertijdmarkt in: Dagblad van het Noorden, 11:03-08, blz. 26. Oertijdmarkt in Borger in: Dagblad van het Noorden, 11:06-08, blz. 33 [Zomer 11].

Van Limburgfestival Van 11:26-08 tot en met 11:28-08 werd in Nijmegen het traditionele Van Limburgfestival gehouden. Honderden figuranten, afgeleid van de miniaturen van de gebroeders Van Limburg speelden middeleeuwse scènes na in authentieke kledij. Zie ook www.gebroedersvanlimburgfestival.nl. Gebroeders Van Limburgfestival in: de Volkskrant, 11;25-08, blz. V 17.

e.3 e.4 e.5 e.6 e.7

spelen met … schrijven, spreken, dichten en zingen tekenen, bouwen en experimenteren muurkrant en tentoonstelling herdenken en vieren

•

Publicaties

(BV) Ginkel, R. van, Rondom de stilte. Herdenkingscultuur in Nederland. Bert Bakker, € 29,95. Bespreking door Peter van Dam Uitgelicht in: Geschiedenis Magazine, juli-augustus 2011, blz. 59.

•

Kalender

September 01-09, 02-09, 03-09 Suikerfeest 02-09, 03-09, 04-09 Wereldhavendagen 03-09 Dag van het Platteland 08-09 Wereld Alfabetiseringsdag 10-09 en 11-09 Open Monumentendag (Thema: Nieuw gebruik. Oud gebouw) 12-09 Maanfeest, het Chinese midherfstfeest 21-09 Prinsjesdag 21-09 Internationale Dag van de Vrede 21-09 Sterfdag Karel V 23-09 Herfst 23-09 Geboortedag Joan Blaeu 29-09 en 30-09 Joods Nieuwjaar

Oktober 01-10 Start Maand van de Geschiedenis Thema: Ik en wij 01-10 Start Oktober Kennismaand 03-10 Leidens Ontzet 04-10 Wereldierendag 04-10 Sterfdag Rembrandt 05-10 Start Kinderboekenweek (tot 1510: thema: Superhelden) 22-10 Nacht van de Geschiedenis 27-10 Geboortdag Erasmus 31-10 Wintertijd 31-10 Hervormingsdag

CvdK


77 Tentoonstellingen (TE) Net echt. De magie van de historische optocht – Westfries Museum – Hoorn – t.e.m. 11:11-09. Zie ook www.westfriesmuseum.nl. Aankondiging in de Agenda in: Historisch Nieuwsblad, mei 2011, blz. 113.

15 VAN LESDOEL TOT EVALUATIE 16 WERKEN MET LESMATERIALEN •

Methode

Zie hoofdstuk III Geschiedenisonderwijs in discussie onder Geschiedenisonderwijs / Suriname.

17 EEN SCHOOLPROGRAMMA VOOR GESCHIEDENIS


78

III GESCHIEDENIS IN DE OPLEIDING •

Geschiedenisonderwijs in discussie

DDRgeschiedenis De Berlijnse burgemeester Wowereit vindt dat jongeren maar geringe kennis hebben van het DDR-verleden en riep op tot grondiger onderwijs. Schoonenboom, M., Meer ernst rond de Muur in: de Volkskrant, 11:15-08, blz. 14.

Suriname [vervolg, zie Historie Gesignaleerd, augustus 2011, blz. 70] Onduidelijk is of de directeur van het ministerie, Soentik ontslagen is of met verplicht verlof. Duidelijk is nu dat het nieuwe geschiedenisboek voor groep 6 Wij en ons verleden in een beperkte oplage gekopieerd is voor de training van de leerkrachten. Naast de foto, die bij Bouterses partij verkeerd viel – Bouterse moordenaar – bevat de nieuwe editie ook vijftien kleine foto’s van de mensen, die destijds opgepakt zijn. In de vorige editie stond dat in 1982 belangrijke personen die kritiek hadden op het bewind opgepakt werden en omkwamen. In de nieuwe editie gebeurde dat oppakken op bevel van Bouterse en de belangrijke personen krijgen nu een naam en een gezicht en er wordt gemeld dat ze gemarteld en vermoord zijn. In de handleiding krijgen de leerkrachten advies: het is aan te bevelen dat u bij de behandeling van de recent beschreven geschiedenis (hoofdstuk 10, 11 en 12) geen politieke kleur bekent, vanwege de gevoeligheid van de informatie. U wordt gevraagd persoonlijke ervaringen, emoties, meningen, waardeoordelen enzovoort bij de behandeling van de les achterwege te laten, om zo objectief mogelijk de feiten te kunnen weergeven. Huits, A., Passage over Decembermoorden voor regering-Bouterse onacceptabel in: Nieuwsbrief Historisch Nieuwsblad, 11:22-08 (bericht van 11:18-08].

•

Onderwijsgeschiedenis

Lessen In juli 2011 verscheen het eerste nummer van de zesde jaargang van het onderwijsgeschiedenistijdschrift Lessen van het Nationaal Onderwijsmuseum in Rotterdam. De belangrijkste artikelen zijn: • Heijden-Rogier, N. van der, Onderwijs in Vught 1520-1800 • Schoonderwoerd, R. van, ’t Was meestal alleen kattekwaad. Straffen op school in Nederlandse jeugdboeken 1900-1950. • Miedema, S. e.a., Professor Van Hulst 100 jaar • Remery, M., Meester Schaberg en zijn geschenk in 1863 [Het Haagse schoolhoofd schreef in 1863 een boekje als geschenk voor de kinderen ter herinnering aan de gebeurtenissen in 1813: Wat God gedaan heeft. Een geschenk voor Nederlandsche kinderen ter herinnering aan november 1813. Amsterdam: H. de Hoogh, 1863. • Dane, J., Illustrator M. A. Koekkoek Verder wat korte berichten, boekbesprekingen en een waarschuwing voor namaak van houten schooltassen. CvdK

•

Graphic novels

[vervolg, zie Historie Gesignaleerd, augustus 2011, blz. 75] In het overzicht van graphic novels in Historie Gesignaleerd augustus 2011 wordt geen melding gemaakt van de strip van Keiji Nakazawa Gen Barrevoets in Hirsojima over de gevolgen van de bom op Hirosjima. Deze strip wordt door Ron Rijghard besproken in NRC Handelsblad. Zie hoofdstuk I > Tweede Wereldoorlog > Hirosjima. Rijghard, R., Hirosjima’s Ground Zero verstript in: NRC Handelsblad, 11:04-08, blz. 5 [Cultureel Supplement] [afbeeldingen].


79 •

Internet

Internet als echoput Cass Sunstein waarschuwde in 2000 in zijn boek Republic.com dat internet kan veranderen van een vrije en open ruimte, een marktplaats van informatie en ideeën, in een op maat gesneden medium, waar individuen alleen nog maar informatie krijgen die ze zelf uitkiezen, een eigen persoonlijk informatiedieet. In Sunsteins scenario leven gebruikers in een ‘informatiecocon’, waar ze zich met gelijkgestemden terugtrekken en zich niets van de rest aan hoeven te trekken. Deze ‘balkanisering’ kan volgens Sunstein leiden tot ‘extremisme, en zelfs haat en geweld’. Sunsteins scenario werd uitgewerkt door Eli Pariser in het boek The Filter Bubble (2011). Volgens Pariser heeft het internet al het karakter waar Sunstein voor vreesde en leeft iedere internetter online in zijn eigen ‘filter bubble’, een volstrekt op maat gesneden informatiemenu van Google en Facebook, volledig aangepast aan de wensen van de individuele gebruiker. Google weet waar je bent, onthoudt wat je zoekt en waar je op klikt, en past haar zoekresultaten er op aan. Een Amsterdammer krijgt hele andere informatie over hiv dan een Johannesburger. Ruil voor een week je laptop met een vriend en je merkt dat de Google-resultaten flink kunnen verschillen. Is dat een mooie ontwikkeling? Sunstein en Pariser vinden van niet: in een gezonde democratie komen burgers in aanraking met onverwachte informatie en meningen, waar ze het niet mee eens zijn. Horen ze niet alleen gelijkgestemden aan maar juist ook hun ideologische tegenstanders. Op het internet, met haar filters en nadruk op personalisering, is het mogelijk om dit volledig uit de weg te gaan. Sterker: het internet stimuleert een eenzijdige en subjectieve informatieconsumptie. Martijn, M., De echoput van het internet in: Vrij Nederland, 11:06-08, blz. 17-18.

Donkere kanten van internet Sherry Turkle, hoogleraar Massachusetts Institute of Technology, ontdekte de enorme vrijheid, die internet biedt. Haar boek Life on the Screen in 1995 was succesvol. Inmiddels heeft ze meer oog voor de donkere kanten van internet, beschreven in haar nieuwste boek Alone Together, why we expect more from technology and less from each other. Daarin geeft ze aan dat ze één ding onderschat heeft in haar vorige boek: dat internet mobiel zou worden. Ik dacht: je gaat naar je werkkamer om te experimenteren, en daarna keer je terug in het echte leven. Maar nu zijn we fysiek op één plaats en in gedachten ergens anders. Ze constateert dat er veel communicatie is, maar weinig contact. Er is ook sprake van een nieuwe houding: ik deel, dus ik besta. Een gedachte is iets waard als je Facebookvrienden ermee instemmen. Alleen zijn wordt verward met eenzaamheid. Maar als je nooit alleen bent, kun je ook geen autonoom individu worden. Je moet soms alleen zijn om je autonomie en je vermogen om onafhankelijk na te denken te ontwikkelen. Mensen zijn eenzaam, maar bang voor initimiteit. Intimiteit is riskant, je kunt gekwetst worden. Daarom zijn moderne communicatiemiddelen ook zo aantrekkelijk. Ze geven de illusie van gezelschap, zonder de eisen die vriendschap aan je stelt. Turkle houdt op 11:22-09 een masterclass aan de Universiteit van Tilburg voor het Nexus Instituut. Zie www.nexus-instituut.nl. Giesen, P., ‘Robots houden mensen rustig. Dat staat buiten kijf’ in: de Volkskrant, 11:2708, blz. 14-15.

•

Publicaties

(BV) Foer, J., Het geheugenpaleis. De vergeten kunst van het onthouden. De Bezige Bij, € 19,90. Interview met Foer door Lynn Berger ‘Het geheugen is als een spinnenweb’ in: Vrij Nederland, 11:20-08, blz. 56-59. Bespreking door Ellen de Bruin Geheugensport is heel gewoon in: NRC Handelsblad, 11:30-08, blz. 16.

(BV) Steel, P., Uitstelgedrag. Waarom we lastige dingen voor ons uitschuiven en hoe we hier vanaf komen. Ten Have, € 19,95.


80 Bespreking door Malou van Hintum Waarom altijd uitstellen wat je ook vandaag nog kunt doen in: de Volkskrant, 11:27-08, blz. 7 [Wetenschap].

•

Citaten

Natuurlijk is het een democratisch goed dat iedereen recht heeft om te studeren. Maar er worden mensen nu na een eerste jaar doorgelaten van wie je weet dat ze er in het tweede of derde jaar helemaal niets van zullen maken. Criminoloog Cyrille Fynaut in: Husken, M. en H. Lensink, Criminoloog Cyrille Fijnaut ‘We willen het leger niet op straat’ in: Vrij Nederland, 11:27-08, blz. 22.

•

Agenda

September 11:28-09 De canonkaravaan in Leeuwarden (NHL) • 10.00 uur Opening voorzitter Rinze S. Boersma • De canon in de klas – Hubert Slings • Op reis door de bibliotheek – Marleen Schepers • Van de regionale naar de landelijke canon en weer terug – Goffe Jensma • Intermezzo – Freark Smink • Lunch en informatiemarkt • Ronde-tafelgesprekken o.l.v. de voorzitter • Workshopronde 1 en workshopronde 2 Keuze uit: - De vensters gaan open – Anton Bakker en Ron Meijer - De canon beleven – Cees van der Kooij - En zo … is het echt gebeurd – Arend van Dam - De magie van erfgoed – Mariska de Boer en Jan van Zijverden - Jeugdboek als kapstok voor erfgoededucatie – Dieneke Zwiers - Tresoar – Aan de slag met de Friese canon – Bert Looper Afsluiting met een nascholingscertificaat. Kosten € 75,00. Aanmelding via www.entoen.nu>canonkaravaan>Leeuwarden. Oktober De hele maand Maand van de Geschiedenis 11:04-10 Opening van de Maand van Geschiedenis in de Stadsschouwburg in Amsterdam 11:12-10 11:19-10 11:26-10 November 11:02-11 11:09-11

De canonkaravaan in Zwolle (Provinciehuis) De canonkaravaan in Maastricht (De Hoofdwacht) De canonkaravaan in Amsterdam (Zuiderkerk)

De canonkaravaan in 's-Hertogenbosch (Verkadefabriek) De canonkaravaan in Arnhem (Nederlands Openluchtmuseum)

11:16-11:

Studiedag van de Commissie PA-BO – Nationaal Onderwijsmuseum Rotterdam: Tijd voor Tijdvakken.

11:18-11

International Masterclass Heritage Education georganiseerd door het Centrum voor Historische Cultuur van de Erasmus Universiteit en Erfgoed Nederland – Conferentieoord De Bazel in Amsterdam Hoofdthema: De betekenis van erfgoed voor jongeren in een globaliserende en multiculturele samenleving. Nadere informatie: www.erfgoednederland.nl – Ellen Snoep – tel. 020


81 7167350 2012 Maart 12:14-03 12:21-03 April 12:18-04

De canonkaravaan in Middelburg (Abdijcomplex) De canonkaravaan in Gouda (Sint Janskerk)

Pabonetwerkdag aardrijkskunde, geschiedenis en natuur.

© 11:03-09 - Cees van der Kooij De afbeeldingen van de canonvensters zijn ter beschikking gesteld door de stichting entoen.nu. Aan- en afmelding voor deze nieuwsbrief kan via [email protected].


82


Nieuwsbrief van de Commissie PA-BO van de VGN Redactie en administratie: Cees van der Kooij VAN DE COMMISSIE

Recommend Documents