Nieuwsbrief van de Commissie PA-BO van de VGN Redactie en administratie: Cees van der Kooij De beste wensen voor 2011

Nieuwsbrief van de Commissie PA-BO van de VGN Redactie en administratie: Cees van der Kooij – [email protected] De beste wensen voor 2011

VAN DE COMMISSIE Agenda De eerstvolgende vergadering van de Commissie PA-BO is op woensdag 11:12-01 Heeft u vragen of wilt u iets inbrengen stuur dan een email naar secretaris Ronald Stroo: [email protected]. Op 11:06-04 vindt in de Driestar-pabo in Gouda de volgende zaakvakkenstudiedag (ak-gesch-natuur) plaats, die in het teken zal staan van de kennisbases voor de zaakvakken. Nadere informatie volgt. Commissie De commissie vergaderde niet in december 2010. Cees van der Kooij bracht op 2 december een werkbezoek aan de Katholieke Pabo Zwolle. Daar overhandigde hij oud-commissielid Ron Meijer - nu aardrijskundedocent op de KPZ - zijn afscheidscadeau van de commissie het boek van Kester Freriks Verborgen wildernis.Het echte afscheid staat gepland op 11:12-01.

In begin december verzond het Herinneringscentrum Kamp Westerbork informatie over de Ravensbrückreis in 2011. Mocht deze informatie u niet bereikt hebben dan kunt u contact opnemen met Michiel Smit, tel. 0593-592600. De startbijeenkomst is onder voorbehoud gepland op zondag 6 maart in Nationaal Monument Kamp Amersfoort. Activiteiten 10:01-12 was de laatste werkdag van de redactieteams van de kennisbases overige vakken in Utrecht. Marjan de Groot werkte daar aan het concept Cultuureducatie. De verwachting is dat de kennisbases in februari-maart 2011 gepubliceerd worden. Marjan de Groot verzorgt voor de pabo’s in Zuid-Nederland de implementatie van het Handboek Cultuureducatie en de Cultuurmonitor en verzorgde de eerste bijeenkomst daarover op 10:09-12 op de Fontyspabo in Tilburg. Nieuwsbrief Dit nummer heeft een sterk 2010-karakter vanwege de vele terugblikken in december op het hele jaar. De volgende nieuwsbrief staat gepland voor begin februari 2011. CvdK

historie gesignaleerd januari 2011

2

Geschiedenis en Geschiedenisonderwijs in het nieuws in de maand december 2010 Samenstelling Cees van der Kooij - [email protected]

Hoofdstuk I Geschiedenisinhoud - blz. 2 Hoofdstuk II Geschiedenisdidactiek - blz. 68 Hoofdstuk III Geschiedenis in de opleiding - blz. 86 gebruikte afkortingen

AR = artikel ACD = audio-cd BJ = jeugd

BV = volwassenen B(J)R = ramsj TE = tentoonstelling

I GESCHIEDENISINHOUD 1 BRONNEN VAN HET VERLEDEN •

ARCHEOLOGIE

Publicaties (BV) Carmiggelt, A. en M. van Trierum, Ontdekt! Vijftig jaar archeologie in Rotterdam en omgeving. Boor, € 12,50 [te koop via www.rotterdam.nl/boor of 010 4898500 of in Rotterdamse boekwinkels]. Aankondiging ‘Ontdekt!’: eerste boek over de archeologie van Rotterdam in: Archeologie Magazine, 2010, nr. 06, blz. 13.

Films / dvd’s • Ontdekt! Korte film over de archeologie van Rotterdam, te zien op http://youtube/9871QE3WUaw. Aankondiging ‘Ontdekt!’over de archeologie van Rotterdam in: Archeologie Magazine, 2010, nr. 06, blz. 13.

Tijdschriften ARCHEOLOGIE MAGAZINE - 2010 - nr. 06 Nummer 06 van 2010 heeft een special over Nederlandse archeologie in het Rijksmuseum van Oudheden. De belangrijkste artikelen in dit nummer zijn: • Lichtenberg, L., Jubilerende Rotterdamse archeologen ook actief in de regio. • Dekeersmaeker, M., ‘Oman’-ization. Als stenen spreken (aflevering 7). • Krol, T. van den, De stad van de leeuwen. Lviv, één stad, vier landen. • Knoop, R., Levende hunebedbouwers. Graftombes onderdeel van tradities die tot de diepe steentijd teruggaan [Soemba - Indonesië]. De special bestaat uit:

2 historie gesignaleerd januari 2011

3 •

Geraedts, I., Nederland van prehistorie tot gisteren in RMO [gesprek met conservatoren Amkreutz en Willemsen over de nieuwe inrichting van de vaste expositie, opening op 11:14-01]]. • Amkreutz, L., Oldeholtwolde. Luc Amkreutz over zijn favoriete vindplaats. • Willemsen, A., Het Minderbroederklooster van Dordrecht. Annemarieke Willemsen over haar favoriete vindplaats. • Vondsten en vindplaatsen. Enkele bijzondere objecten van de vernieuwde Nederlandse afdeling toegelicht. • Willemsen, A., Punt(er)gaaf. [15e eeuwse punter uit Hellendoorn] En verder in dit nummer korte berichten, boekbesprekingen en de tentoonstellings- en lezingenagenda. CvdK.

•

GESCHIEDENIS

Historici c.s. • Peter R. Baehr 1935-2010 Honorair hoogleraar Rechten van de Mens Peter Baehr is op 75-jarige leeftijd overleden. Van 1990 tot 1998 was hij directeur van het Studie- en Informatiecentrum Mensenrechten aan de Universiteit van Utrecht. Daar was hij de drijvende kracht achter de oprichting en de eerste directeur van de Onderzoeksschool Rechten van de Mens. Baehr was Amnesty-activist van het eerste uur en jarenlang voorzitter van de Stichting voor Vluchteling-Studenten UAF. Overlijdensadvertenties in: de Volkskrant, 10:04-12.

• Maarten van Rossem Rinskje Koelewijn interviewde voor NRC Weekblad Maarten van Rossem over o.m. zijn televisieoptredens, over het tweemaandelijkse blad Maarten (oplage: 30.000) en zijn lezingen. Een citaat: Ik ben educatief ingesteld. Ik wil uitleggen. Ook dat wat u allang weet, leg ik graag nog eens uit. Mijn kinderen werden er dol van. Koelewijn, R., ‘De barbaren zijn allang binnen’ in: NRC Weekblad, 10:04-12, blz. 6-9.

Door de lezers van het Historisch Nieuwsblad is Maarten van Rossem verkozen tot Historicus van het Jaar 2010 met 16% van de stemmen. Dat gebeurde ook al in 2003. Nummer twee was nu Fik Meijer. De derde plaats werd gedeeld door Annejet van der Zijl en David van Reybrouck. Mensen in: de Volkskrant, 10:16-12, blz. 22.

• Jolande Withuis Jolande Withuis gaat een biografie van koningin Juliana schrijven. Het boek moet klaar zijn in 2013 en zal verschijnen bij De Bezige Bij. Withuis heeft geen toestemming gekregen om het Koninklijk Huisarchief te raadplegen. Daarom wordt haar biografie een analytische visie op het bestaande materiaal. Het wordt meer een schrijf- en denkproject dan een onderzoeksproject. Meijer, R., Withuis richt zich op biografie over Juliana in: de Volkskrant, 10:09-12, blz. 2.

• Sanne Parlevliet Op 10:15-12 reikte de Stichting Praemium Erasmianum aan vijf onderzoekers de Studieprijs 2010 uit, waaronder Sanne Parlevliet voor haar proefschrift: Meesterwerken met ezelsoren. Bewerkingen van literaire klassiekers voor kinderen 1850-1950 [Verloren, € 39,00]. Nieuwsbrief Verloren, december 2010, blz. 1.

•

Johan Huizinga

[vervolg, zie Historie Gesignaleerd, december 2010, blz. 6]

Een bekorte versie van de Huizingalezing van Lisa Jardine werd gepubliceerd in NRC Handelsblad. Haar stelling was dat tot op de dag van vandaag Huizinga met zijn speltheorie uit Homo Ludens een onuitwisbaar stempel heeft gezet op het denken van


4 vernieuwende cultuurhistorici in Engeland en Noord-Amerika. Zij wijst dan op cultuurhistorici in het algemeen en op New Historicism. Ik ben van oordeel dat er een sterke verwantschap bestaat tussen Huizinga’s fervente pleidooi voor een humane, narratieve geschiedschrijving, en de passie waarmee vandaag de dag historici en critici als Natalie Zemon Davis en Stephen Greenblatt beamen dat het mogelijk is een beter heden te bouwen door gewetensvolle aandacht voor het residu van het verleden in teksten en documenten. Vandaar dat ze met zo veel nadruk op hun taak als critici en historici wijzen - meer dan een beroep, eerder een ethische zoektocht. Jardine, L., De carnavaleske ‘spelende mens’ van Huizinga had buiten Nederland veel invloed op cultuurhistorici in: NRC Handelsblad, 10:11-12, blz. 4 [Opinie & Debat].

• Sebastian Haffner / Raimund Pretzel Jürgen Peter Schmied schreef een biografie van Sebastian Haffner: (BV) Schmied, J.P., Sebastian Haffner. Eine Biographie. Verlag C.H. Beck, € 29,95. Bespreking door Jeannette Klusman Een gezaghebbende lastpost in: de Volkskrant, 10:11-12, blz. 6 [Boeken], drie sterren.

• H.J.A.Hofland H.J.A. Hofland (83), journalist, commentator, essayist, columnist en romancier, krijgt de P.C. Hooftprijs 2011. De prijs is dit keer bestemd voor beschouwend proza en bedraagt 60.000 euro. De jury bestond uit Henk van Os, Jaap Goedegebuure, Sijbolt Noorda, Marja Pruis en Abram de Swaan. De jury schreef in het rapport: Niemand hier te lande heeft de afgelopen zestig jaar zo nauwlettend en tegelijk zo gedistancieerd, zo scrupuleus en tegelijk met zoveel sprezzatura, én met een van ijzeren discipline getuigende volharding en continuïteit de maatschappelijke toestand gepeild. (…) De paradox van Hoflands zowel gedistancieerde als geëngageerde houding wordt opgelost in de subtiliteit en de souplesse van zijn virtuoze omgang met het woord. Eerder al in 1992 won Hofland de Audax columnistenprijs en in 1996 de Gouden Ganzeveer. In 1999 werd hij door zijn collega’s uigeroepen tot ‘Journalist van de Eeuw’. Hij begon zijn loopbaan in 1953 bij het Algemeen Handelsblad als journalist en werd daar in 1968 de jongste hoofdredacteur van Nederland. Twee jaar na de fusie van de krant in 1972 werd hij freelance columnist. Hij verwierf zich een onaantastbare positie als journalist met zijn boek Tegels lichten uit 1972. Dat boek is synoniem geworden voor scherpe analyse die gestuurd wordt door nieuwsgierigheid naar feiten, niet door het verlangen om een bepaalde opinie te verdedigen. Overpeinzingen over het dagelijks leven schrijft hij onder het pseudoniem S. Montag. De laatste 20 jaar schreef Hofland ook romans, o.m. De alibicentrale (1990). Hoofdredacteur Vandermeersch van NRC Handelsblad, de krant waarin Hofland nog steeds schrijft, roemt Hoflands talent om een breed gamma aan onderwerpen te bestrijken. 2010 leek voor Hofland vooral het jaar te zijn waarin hij door zijn twee generatiegenoten Blokker en Mulisch alleen werd gelaten. Het is nu ook het jaar van de definitieve literaire erkenning voor een ontzagwekkende schrijversloopbaan. De prijs zal op 11:19-05 uitgereikt worden in het Letterkundig Museum in Den Haag. PC Hooftprijs voor columnist en publicist H.J.A. Hofland in: NRC Handelsblad, 10:14-12, blz. 1. Fortuin, A., Hofland blijft zich graag verbazen in: NRC Handelsblad, 10:14-12, blz. 11

NRC Weekblad van 10:24-12 staat in het teken van winnaars en verliezers in 2010. Jannetje Koelewijn interviewde H.J.A. Hofland, die de PC Hooftprijs won, maar zijn vrienden Blokker en Mulisch verloor. Ons tijdvak is voorbij. Wij jongens van 1927, puberteit in de oorlog… Koelewijn, J., ‘Ons tijdvak is voorbij’ in: NRC Weekblad, 10:24-12, blz. 34-37.

• Orlando Figes In de serie De mensen van 2010 een interview van Olaf Tempelman met de historicus Orlando Figes, de bekendste Ruslandhistoricus van Europa. Over zijn keuze voor de Russische geschiedenis als zijn onderzoeksterrein - het was chemie, je moet gevoel voor


5 een land hebben. Ik was tussen 1984 en 1986 in Moskou. Het was een fascinerende tijd, want de archieven gingen open - over zijn boek The Whisperers en over zijn nieuwste boek Crimea, the last crusade en natuurlijk over ‘Figesgate’, de affaire over de anonieme recensies van boeken van zijn collega’s op internet, die door hem geschreven bleken te zijn: 2010 was een slecht, slecht jaar. Tempelman, O., ‘De angst is genetisch, die zit in het Russische dna’ in: de Volkskrant, 10:23-12, blz. 18-19.

• Jona Lendering NRC Weekblad van 10:24-12 staat in het teken van winnaars en verliezers in 2010. Jannetje Koelewijn interviewde oudheidkundige Jona Lendering, die de Oikos Publieksprijs van de onderzoeksschool van classici en oudhistorici won. Zijn commentaar: Hij was gevleid en vereerd, maar … Als Oikos beter had begrepen wat populariseren inhield, dan was die prijs naar het Archeon gegaan. Omdat het Archeon meer mensen bereikt en een kwaliteit heeft, die hij niet kan bereiken. Acht boeken in tien jaar tijd: zijn Alexander de Grote uit 2004 wordt herdrukt met aanvulling van de nieuwste inzichten. Zijn De randen van de aarde uit 2000 verscheen bijgewerkt als De rand van het Rijk. Een website over oude geschiedenis Livius.org, een onafhankelijke school, Livius Onderwijs, o.m. organisator van studiereizen… Koelewijn, J., ‘Die Alexander de Grote hangt me de keel uit’ in: NRC Weekblad, 10:24-12, blz. 20-22. Namen Volgens de website www.vernoeming.nl is de langste voornaam in Nederland PrinceFritz-Cruene-August-Willem-Jan-Hendrik-Dick. De website bestaat uit een databank waar de voornamen van alle Nederlanders in opgenomen zijn. Vanwege de streepjes tussen de namen bestaat het vermoeden dat Prince-enz. geboren is in België. De langste achternaam heeft nog één letterteken meer: Van den Heuvel tot Beichlingen, gezegd Bartolotti Rijnders. Oostendorp, M. van en E. Sanders, En de langste voornaam is … in: NRC Handelsblad, 10:03-12, blz. 20.

Tijdschriftengala Op het dertiende Tijdschriftengala is de belangrijkste prijs voor tijdschriften, de Mercur, gegaan naar de glossy Glamour. De oeuvreprijs, de Mercur d’Or/LOF-prijs voor publiekstijdschriften, is toegekend aan Vrij Nederland, volgens de jury zeventig jaar, springlevend en in toenemende mate onmisbaar voor spraakmakend Nederland. Glamour is Tijdschrift van het Jaar in: NRC Handelsblad, 10:10-12, blz. 19.

Nieuwe woorden In de Van Dale Woord van het Jaar-verkiezing is met 21% van de stemmen nummer 1 geworden gedoogkabinet. Op de tweede plaats staat met 19% daggeren en op plaats drie bestuursobesitas. Ook het woord kamikazekabinet scoorde hoog. “Gedoogregering’ Woord van het Jaar 2010 in: Dagblad van het Noorden, 10:15-12, blz. 4.

In 2001 verscheen het proefschrift van Nicoline van der Sijs Etymologie in het digitale tijdperk. Zij voorspelde dat door de toename van digitale bronnen in de nabije toekomst talloze vroegere dateringen van woorden en uitdrukkingen ontdekt zullen worden. Zij gaf een lijst van zo’n 18.000 nieuwe woorden, vanaf 107 na Chr. (wad, opgenomen in het Latijn) tot en met 2000 (weblog, geleend uit het Engels). Ewoud Sanders nam een steekproef met de nieuwe woorden die Van der Sijs genoteerd had voor 1910, woorden als o.m. dirigent, ketjap, lunchroom, dirigent, bioscoop en vliegenier. Hij ontdekte dat al deze zogenaamde nieuwe woorden al veel ouder waren, c.q. al veel eerder vermeld werden: dirigent in 1846, ketjap in 1876, lunchroom in 1898, en bioscoop in 1896. Alleen vliegenier bleef van 1910. Dat woord had net de plaats van aviateur ingenomen had, maar werd zelf twee jaar later vervangen door piloot. Sanders, E., De nieuwe woorden van 1910 in: NRC Handelsblad, 10:20-12, blz. 18.


6

Ewoud Sanders inventariseerde voor NRC Handelsblad nieuwe, opvallende woorden uit het jaar 2010: animal cops, aswolk, balansbandje, bavariameisje, bestuursobesitas, daggeren, damschreeuwer, dr. bibberregel, gedoogregering, hashtag, helpdeskterreur, homopaaltje, lokjood, luchthavenbibliotheek, mafifa, pingen, pubieksmobilisator, vuvuzela, xenofocus en zoutkaartje. Sanders, E., Aswolk en vuvuzela: jaartal 2010 in: NRC Handelsblad, 10:28-12, blz. 20.

Vergelijken in de tijd [vervolg, zie Historie Gesignaleerd, december 2010]. Uitspraken van Bolkestein en Cohen over onze hedendaagse samenleving in relatie tot de jaren ’30 van de vorige eeuw leidden tot fikse discussies (zie ook verderop de Tijd van Televisie en Computer / Veelkleurig Nederland). Frits Abrahams komt hierop terug in zijn column in NRC Handelsblad. Hij vindt dat Cohens opmerkingen nauwelijks reden voor tumult waren geweest als de interviewer van Vrij Nederland in zijn vraag aan Cohen de tijdsaanduiding ‘de jaren dertig’ had weggelaten. Abrahams advies: Zowel Cohen als Bolkestein zou ik willen aanraden: laat die jaren dertig voortaan maar weg, het leidt alleen maar tot nodeloos tumult. En áls je die jaren noemt, dan liever op de manier van historicus prof. H.W. von der Dunk, die onlangs in deze krant schreef: Maar er is één opmerkelijke overeenkomst met de situatie in de vroege jaren dertig: het snelle afkalven van weerzin en kritiek op wat door een groot deel van beschaafde bevolkingslagen, politici en media eerst als onfatsoenlijk was genegeerd. (…) We hebben degenen nodig die neen zeggen tegen dit soort tijdgeest durven zeggen en daarmee voor een andere tijdgeest zorgen. Abrahams, F., Alweer die jaren dertig in: NRC Handelsblad, 10:17-12, blz. 22.

Historicus H.W. von der Dunk gaat in het op het vergelijken wat recentelijk in Nederland gebeurt tussen nu en de jaren 30-40 van de vorige eeuw. Historische analogieën zijn even onmisbaar als ze verraderlijk zijn, want ze zijn tegelijkertijd even waar als onwaar. Weliswaar is de functie van een analogie om te waarschuwen, maar ze kan ook een verlammend effect hebben en ze kan tegenovergestelde conclusies toelaten. Vervolgens geeft hij een exposé wat wel en niet vergelijkbaar is in de huidige analogiediscussie. Afsluitend met: Dat allemaal maakt dat de analogie geen kompas is. Dunk, H.W. von der, Joden als verkeerd symbool in: NRC Handelsblad, 10:20-12, blz. 9.

Juli Zeh in een interview met Bas Heijne: Wanneer je de euvele moed hebt parallellen aan te wijzen tussen wat er nu in de politiek plaatsvindt en de beginjaren van het nationaal-socialisme, word je onmiddellijk het zwijgen opgelegd. Je wordt meteen beschuldigd van historisch relativisme, men verwijt je dat je het verleden bagatelliseert door het met het heden te vergelijken. Daar kun je inderdaad over discussiëren, maar dat is niet de bedoeling, je wordt geacht er verder het zwijgen toe te doen. Dat verhindert je om te leren van het verleden, omdat je geen vergelijking mag maken. Heijne, B., ‘Ik accepteer niet dat we een soort koeien worden’ in: NRC Handelsblad, 10:23-12, blz. 9 [Boeken].

Geert Mak over historisch vergelijken: de geschiedenis herhaalt zich nooit op dezelfde manier, maar je kunt de geschiedenis ook niet wegsluiten, als een verhaal dat niet meer relevant is, als gebeurtenissen die niet meer rondspoken in de herinnering van degenen die getuige waren en de generaties die moesten leven met de nasleep ervan. Hij verwijst naar de studies van Ervin Staub over hoe met minderheden werd en wordt omgegaan en concludeert: het onderzoek van Ervin Staub is een voorbeeld van de manier waarop wel degelijk lessen kunnen worden getrokken uit de geschiedenis. Mak, G., Geschiedenis herhaalt zich nooit op dezelfde manier in: NRC Handelsblad, 10:30-12, blz. 10.


7 Absolute aanraders van 2010 Medewerkers van NRC Handelsblad maakten voor hun eigen genre/vakgebied een top drie van de in 2010 verschenen boeken. Welke historische (of aanverwante) werken werden genoemd? • Benny Lindelauf, De hemel van Heivisj [jeugdboek over Jodenvervolging]. • Nop Maas, Gerard Reve. Kroniek van een schuldig leven. Deel 2 De ‘rampjaren’. • Tony Blair, Memoires • Orlando Figes, De Krimoorlog • Auke van der Woud, Koninkrijk vol sloppen (2x) • David Mitchell, De niet verhoorde gebeden van Jacob de Zoet (2x) • David Van Reybrouck, Congo. Een geschiedenis (3x) • De Bijbel. Herziene Statenvertaling • Fik Meijer, De Middellandse Zee. Een persoonlijke geschiedenis • Rens Bod, De vergeten wetenschappen • Willem de Blécourt e.a., Verhalen van stad en streek. Sagen en legenden in Nederland • Tony Judt, Het land is moe • Eva Rovers, De eewigheid verzameld. Helene Kröller 1869-1939. • Néret Xavier-Gilles e.a., Matisse. Cut-outs. De beste boeken van het jaar in: NRC Handelsblad, 10:17-12, blz. 9 [Boeken].

Medewerkers van de Volkskrant stelden een top-drie samen en dat leverde de volgende historische (of aanverwante) boeken op: • Bill Bryson, Een huis vol. Een kleine geschiedenis van het dagelijks leven • Philip Blom, Het verdorven genootschap. De vergeten radicalen van de Verlichting • Jaap Evert Abrahamse, De grote uitleg van Amsterdam. Stadsontwikkeling in de zeventiende eeuw • Auke van der Woud, Koninkrijk vol sloppen. Achterbuurten en vuil in de negentiende eeuw • David Mitchell, De niet verhoorde gebeden van Jacob de Zoet • Julia Blackburn, Wij drieën. Een familiekroniek [omschreven als de beste familiegeschiedenis van 2010] • Nop Maas, Gerard Reve, kroniek van een schuldig leven, deel 2 • Figes, O., De Krimoorlog of de vernedering van Rusland • Harry Mulisch, De zaak 40/61 Wereldreis in eigen huis in: de Volkskrant, 10:24-12, blz. 5-7 [Boeken].

De Volkskrant vroeg enkele schrijvers naar hun boek van 2010. Cees Nooteboom koos voor David Mitchells De niet verhoorde gebeden van Jacob de Zoet. Gerechtvaardigde overdaad in: de Volkskrant, 10:24-12, blz. 8 [Boeken].

Afgezien van de memoires van Blair, de boeken van Blackburn en Mulisch en het boek over Matisse zijn alle vermelde titels in 2010 uitgebreid aan bod gekomen in Historie Gesignaleerd. CvdK

Euroclio Vassiliki Sakka, president van Euroclio, in de decembernieuwsbrief: Against all odds, Euroclio believes in the power of people, preserving a kind of romanticism along with pragmatism: we can still work, share, discuss, move on, think positive and try to be better. Several problems that emerged during this year have made us stronger. And this was a year full of recognitions and awards for our work, gaining more appreciation and visibility. We believe, above all, that history works, history makes people think better. And we do our best to work in every possible way on this direction: teaching and learning history can enhance the sustainability of a democratic Europe. Newsletter European Association of History Educators, December 2010, blz. 2.


8 Nationaal Archief Omdat de ministeries over vijf jaar volledig digitaal werken kan de werkwijze van het Nationaal Archief ook gewijzigd worden. Momenteel is er een forse achterstand van honderden kilometers archiefmateriaal dat zich nog op de departementen bevindt, maar dat eigenlijk al toegankelijk zou moeten zijn. Op basis van de huidige werkwijze zou die achterstand pas over 40 jaar ingehaald kunnen worden. Een groep historici en sociologen brengt momenteel in kaart over welke onderwerpen archiefmateriaal bewaard moet blijven. Op basis van de bevindingen van deze groep wordt in de toekomst op het moment van aanmaak van een document al beslist of het wel of niet naar het elektronisch depot van het Nationaal Archief gaat. Op die manier zal naar verwachting de achterstand ingelopen zijn in 2019. Bakker, M., Digitale revolutie bereikt ook Nationaal Archief in: de Volkskrant, 10:27-12, blz. 2.

Andere Tijden Het geschiedenisprogramma op TV Andere Tijden verhuist van de donderdagavond naar de zaterdagavond. De programmering voor januari 2011 is als volgt: • 08-01 Paniek in Polen [de Elfstedentocht van 1985] • 15-01 De ondergang van de Cap Arcona, Duits passagiersschip dat op 03-05-1945 zonk na geallieerde bombardementen • 22-01 Warmoesstraat Amsterdam, deel 1 heroïne • 29-01 Warmoesstraat Amsterdam, deel 2 corruptie. Zie ook http://geschiedenis.vpro.nl Andere Tijden verhuist in: NRC Handelsblad, 10:30-12, blz. 21.

Citaten Onderwijs is historisch gezien het beste middel gweest om vooruit te komen en kan dat nog steeds zijn. Davis Guggenheim, maker van de documentaire over het Amerikaanse onderwijs Waiting For ‘Superman’ in: Bruijn, P. de, Het moet over mensen gaan. Interview Davis Guggenheim in: NRC Handelsblad, 10:03-12, blz. 19 [Cultureel Supplement].

Arnon Grunberg in Tirza: • Dat was een feit, en feiten worden zo genoemd omdat ze veelal onveranderlijk zijn. (blz. 18). • Je bent een slaaf van je herinneringen. (blz. 164) • We hebben het over de werkelijkheid, maar wat bedoelen we daarmee, weet jij het? (blz. 225) • Zelfs van de geschiedenis die ze hebben meegemaakt weten ze niets (blz. 240). Grunberg, A., Tirza. Nigh & Van Ditmar, 2010 (29e druk).

Een van de belangrijkste karakteristieken van de mens is dat hij dingen vergeet. Je doet dit, je schrijft dat, je vertelt iets, je stuurt een berichtje en je vergeet na een tijdje bijna alles. Maar de moderne immense digitale hersenen zeggen nu het volgende: ‘Alles is bewaard gebleven. Alles wat je vergeten bent, ligt hier bij ons’. Kader Abdolah in: Abdolah, K., Julian Assange in: de Volkskrant, 10:13-12, blz. 14.

Maar herinnering is een landschap met valkuilen. Er is datgene waarvan je weet dat het gebeurd is, en datgene waarvan je denkt dat het gebeurd is. Cees Nooteboom in: Nooteboom, C., Europa en het werk der herinnering in: NRC Handelsblad, 10:13-12, blz. 8.

Je leert, kortom, het heden zien als onvoltooide geschiedenis, herkent misschien zelfs patronen, dilemma’s, noodlottigheden, herhalingen en vanaf dat ogenblik is geschiedenis met alles wat ze aan tastbare herinneringen achterlaat een constante in je leven geworden. Cees Nooteboom beschrijft zijn eigen ontwikkelingsproces in: Nooteboom, C., Europa en het werk der herinnering in: NRC Handelsblad, 10:13-12, blz. 8.


9

Informatie is slechts een bouwsteen om tot een oordeel te komen. We omhelzen wat in onze kraam te pas komt. Voor onwelgevallige informatie hebben we een reeks strategieën: negeren, bagatelliseren, rationaliseren. Peter Giesen in: Giesen, P., Romantisch in: de Volkskrant, 10:14-12, blz. 12.

De krant als container van meningen is een verschrikkelijk en onzinnig fenomeen. Feiten verzamelen, daar zou het om moeten gaan. Jan Blokker geciteerd door: Onkenhout, P., De gesel en de mooie paradox van Jan Blokker in: de Volkskrant, 10:1612, blz. 22-23.

Het begrip fascisme is een zwarte zwerfkei, die zich uit zijn historische context heeft losgemaakt en in een eigen baan is terechtgekomen met alle verwarring en misbruik van dien. H.W. von der Dunk in: Dunk, H.W. von der, Joden als verkeerd symbool in: NRC Handelsblad, 10:20-12, blz. 9.

Films/dvds • Holland Doc: Het Holland van Jan Blokker 1937-2010 VPRO-documentaire van Chris Klijne, Stan van Engelen, Maarten Schmidt en Thomas Doebele, opgenomen in de studeerkamer van Blokker, wel de leukste geschiedenisleraar van Nederland genoemd. De documentaire werd uitgezonden op 10:16-12 op Nederland 2. Onkenhout, P., De gesel en de mooie paradox van Jan Blokker in: de Volkskrant, 10:1612, blz. 22-23. Boer, N. de, De machteloze woede van een oude chagrijn in: Dagblad van het Noorden, 10:16-12, blz. 51. Funnekotter, B., De laatste les van Blokker in: NRC Handelsblad, 10:16-12, blz. 21.

Publicaties (BR) Black, J. Cartografie. Terra, van € 24,95 voor € 12,50. www.veenmagazines.nl. (BV) Bod, R., De vergeten wetenschappen. Een geschiedenis van de Humaniora. Bert Bakker, € 24,90. Bespreking door Geertje Dekkers Alfa’s aan zet in: de Volkskrant, 10:27-11, blz. 9 [Wetenschap]. Bespreking door Michiel Leezenberg Wie ß zegt, moet ook α zeggen in: NRC Handelsblad, 10:0312, blz. 1-2 [Boeken].

(BV) Bor, J., Een (nieuwe) geschiedenis van de filosofie. Bert Bakker, € 19,95. Aankondiging Bor en eurocentrisme in Pas Verschenen Non-Fictie in: de Volkskrant, 10:04-12, blz. 7 [Boeken].

(BR) Grogan, B. (red.), Essential Visual History of World Mythology. National Geographic, van € 15,00 voor € 6,95 [mythologische verhalen uit de hele wereld]. Selexyz - Scheltema - Amsterdam - tel. 020 5231420.

(BV) Kloosterman, J. en J. Lucassen, Wereldverbeteraars. Vijf eeuwen sociale geschiedenis verzameld door het IISG. Amsterdam University Press, € 29,95. Advertentie uitgeverij in Vrij Nederland, 10:04-12, blz. 88.

(BV) Meier, C., Das Gebot zu vergessen und die Unabweisbarkeit des Erinnerns. Siedler Verlag, € 18,00 [is vergeten van misdaden een optie om harmonieus samen te leven, toegespitst op de Duitse geschiedenis]. Bespreking door Hans van der Heijde Gij zult het verleden vergeten in: NRC Handelsblad, 10:2312, blz. 6 [Boeken].

(BR) Schama, S., Landschap en herinnering. Olympus, van € 17,50 voor € 6,99. De Slegte.


10 Tentoonstellingen (TE) Wereldverbeteraars! 75 jaar IISG – Universiteit Amsterdam – Bijzondere Collecties – t.e.m. 11:30-01 [topstukken uit het IISG-archief, o.m. een pagina van het Communistisch Manifest, de Utopia van Thomas More en een kunstwerk van Robert Jasper Grootveld]. Aankondiging in Historisch Nieuwsblad, oktober 2010, blz. 97. Bespreking door Peter Giesen Parels van de mestvaalt van de geschiedenis in: de Volkskrant, 10:30-10, blz. 2-3 [Wetenschap]: een prachtige tentoonstelling Bespreking door Marieke Prins Blikjes met de laatste adem in: Historisch Nieuwsblad, december 2010, blz. 95.

Tijdschriften GESCHIEDENIS MAGAZINE - 2010 - november-december Het gecombineerde november-december 2010-nummer van Geschiedenis Magazine is al aan de orde geweest in de Nieuwsbrief van december 2010. CvdK HISTORISCH NIEUWSBLAD – 2010 - december In het Historisch Nieuwsblad van december 2010 zijn de belangrijkste artikelen: • Lavèn, A., Weldoeners en armoedzaaiers [beeldreportage over liefdadigheid t.t.v. de Republiek] • Melching, W., Chroniqueur van het kwaad [Joseph Goebels en zijn dagboeken] • Houwing ten Cate, J., Hitler: een waardeloze soldaat [Hitler in WO I] • Rossem, M. van, Neoliberaal wanbeleid • Bruin, W. de, Gij zult niet discrimenren [over het ontstaan van artikel 1 van de Grondwet] • Panhuysen, L., Een straf van God [over de pest in de Middeleeuwen] • Bos, M., Geliefde grote leider [Noord-Korea] En verder de gebruikelijke columns, boekbesprekingen, signalementen en een beknopte tentoonstellingsagenda. CvdK.

2 TIJD VAN JAGERS EN BOEREN TOT 50 VOOR CHRISTUS

•

ALGEMEEN: voor de tijd van de mens

Tentoonstellingen (TE) Ptero’s boven Rotterdam – Natuurhistorisch Museum – Rotterdam – t.e.m. 11:06-03 - zie ook www.nmr.nl. Gratis boekje. Nieuwstadt, M. van, Vliegend reptiel gehuld in nepbont in: NRC Handelsblad, 10:21-09, blz. 8. Zweefvliegers op platvoeten in: de Volkskrant, 25-09, blz. 9 [Wetenschap] [foto].


11

Quetzalcoatlus op jacht - impressie Mark Witton (www.nmr.nl)

•

ALGEMEEN: vanaf de mens

Edelhert Archeologen hebben in het beekdal bij Nederweert in Limburg een relatief compleet skelet van een edelhert uit 9000 voor Christus opgegraven, een bijzondere vondst uit het mesoliticum. Prehistorisch edelhert in: Spits, 10:03-12, blz. 3.

Swifterbant - skelet De menselijke resten, die in september bij de archeologische opgraving in Swifterbant zijn gevonden, zijn van een vrouw. Ze is Michelle genoemd, naar de vinder. Het graf is voorlopig gedateerd tussen 8000 en 4500 voor Christus. Het is mogelijk het oudste skelet, ooit in Nederland gevonden. Michelle is tussen de 30 en 40 jaar oud geworden en was ongeveer 1 meter 60 lang. Nader onderzoek moet leiden tot een meer precieze leeftijd. Opgegegraven oud skelet is van vrouw in: Dagblad van het Noorden, 10:07-12, blz. 4 [foto].

Fossiele hyenakeutel Op 10:18-08 is met een net van een visserschip de zeebodem afgezocht, van een gebied waar zand gewonnen gaat worden voor de Tweede Maasvlakte. Daarbij is een fossiele hyenakeutel gevonden van 40 à 30 duizend jaar oud. Het object (55x44mm) is te zien in het Natuurhistorisch Museum in Rotterdam. Calmthout, M. van, Eindelijk gevonden: een fossiel hyenakeutel uit de Noordzee in: de Volkskrant, 10:09-12, blz. 6.

Afgeknaagde mammoetbotten waren tot op heden de sporen die grottenhyena’s tussen 100.000 en 25.000 jaar geleden achtergelaten hadden op de mammoetsteppe, die later Noordzee werd. Het voorkomen van dit roofdier was nog niet aangetoond met ontlasting. Moeliker, K., Hyenakeutel in: NRC Weekblad, 10:11-12, blz. 5.

Neanderthalers In een bericht in de Proceedings of he National Academy of Sciences verscheen een rapport waarin aangegeven wordt dat de Neanderthalers hun voedsel kookten. In het


12 tandsteen op tanden en kiezen van Neanderthalers in Irak (40.000 jaar geleden) zijn zetmeelkorrels van een aan gerst verwant gewas gevonden, die kooksporen vertonen. En ze aten warm in: NRC Handelsblad, 10:28-12, blz. 10.

Denovisamensen In een bericht in Nature van onderzoeker Pääbo over DNA-onderzoek van Denisovamensen wordt aangegeven dat deze mensen uit het zuiden van Siberië dichter bij bewoners van Melanesië zitten dan bij Europeanen en Afrikanen. Pääbo hecht niet zo zeer aan soorten (een academische kwestie). De Denosivamens verschilde genetisch behoorlijk van andere oermensen. Zij stonden tussen de Neanderthalers en de moderne mens in. Pääbo schat nu de splitsing tussen de moderne mens en de NeandethalerDenisovamens op 800.000 jaar geleden en de splitsing van Neanderthaler en de Denisova op 640.000 jaar geleden. Zo wordt steeds duidelijker dat de jagersverzamelaars, die 60.000 jaar geleden Afrika verlieten al mensen aantroffen in Europa en Azië. Nieuwstadt, M., Neanderthaler was ook maar een mens in: NRC Handelsblad, 10:28-12, blz. 10.

De mensenfamilie Het eerste decennium van de 21e eeuw heeft op het gebied van de geschiedenis van de mens nieuwe inzichten opgeleverd, zoals de rijkdom aan vroegere mensensoorten. Hublin, directeur van het Max Planck Instituut voor Evolutionaire Antropologie in Leipzig: In de loop van onze geschiedenis hebben er altijd veel verschillende mensensoorten tegelijkertijd geleefd. Intussen zijn er 17 mensensoorten gevonden, die in de afgelopen 7 miljoen jaar geleefd hebben. Onze afstammingslijn wordt een al maar complexere struik. Paleontoloog Brown bevestigt dit: Onze geschiedenis is een verhaal van vele soorten. Sommige hebben succes en andere niet, dat is immers het evolutionaire verhaal van alle zoogdieren. Yohannes Haile-Selassie (Cleveland) waarschuwt om het aantal mensensoorten niet te overschatten en hij wijst dan op oude fossielen, die niet allemaal zouden behoren tot aparte soorten. Haile-selassie noemt als nieuwe inzichten uit het afgelopen decennium: • De vroegste gemeenschappelijke voorouders leefden niet 4,4 miljoen jaar geleden, maar 6 tot 7 miljoen jaar zoals blijkt op basis van fossielen van heel vroege mensachtigen. • Het beeld van de vroegste voorouder is door de vondst van de Ardipithecus veranderd. De Ardipithecus leek niet op de chimpansee. Achteraf was het waarschijnlijk naïef om te denken dat die heel vroege mens eruit zag als een chimpansee, aldus Paul Dirks (James Cook University), omdat de chimpansee al miljarden jaren gehad had om zich aan te passen aan zijn leefomgeving. Nieuwstadt, M. van, Star Trek in de oertijd in: NRC Handelsblad, 10:31-12, blz. 9 [Wetenschap].

Publicaties (AR) Amkreutz, L., Oldeholtwolde. Amkreutz’ favoriete vindplaats [een kampement van Rendierjagers in Friesland, 11.650 jaar geleden] in: Archeologie Magazine, 2010, nr. 06, blz. 28-29.

Tentoonstellingen (TE) Expeditie Steentijd. Vlaardingencultuur: jagers worden boeren – Museum Het Valkhof – Nijmegen – t.e.m. 11:23-01. Aankondiging in Archeologie Magazine – 2010, nr. 4 – blz. 42.

(TE)

Mammuts, Giganten der Eiszeit - Neanderthal Museum - Mettmann - t.e.m. 11:01-05.

Aankondiging in Tentoonstellingen in: Arheologie Magazine, 2010, nr. 06, blz. 62.


13 •

HUNEBEDDEN

vroege landbouwers Informatie over hunebedden De Hunebeddenbeheergroep gaat de informatievoorziening over de hunebedden vernieuwen.Bij de hunebedden komen nieuwe informatiepanelen. Ook de folders en boekjes worden vernieuwd en er komen een website met informatie en apps voor de smartphone. De informatie bij de hunebedden was volgens de beheergroep niet meer van deze tijd, staat op ongelukkige plekken en was slecht onderhouden. Het totale project kost 300.000 euro. De provincie Drenthe stelde 168.000 euro beschikbaar. Bij dit project zijn naast de Hunebeddenbeheergroep betrokken: de Stichting Het Drents Landschap, de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, het Drents Plateau, het Hunebeddencentrum en Staatsbosbeheer Regio Noord. Staatsbosbeheer is de projectleider. Nieuwe informatie bij hunebedden in: Dagblad van het Noorden, 10:01-12, blz. 3. Informatie hunebedden moderner in: De Regiobode, 10:07-12, blz. 1.

Tentoonstellingen (TE) Spaanse Steentijd in Borger. Mysterieuze dolmens van Antequera (Spanje) - Hunebedcentrum - Borger - t.e.m. 11:28-02, www.hunebedcentrum.nl en www.dolmenvanantequera.nl, catalogus (€ 19,95) en dvd (€ 7,95). Informatie Hunebedcentrum. Aankondiging Spaanse Steentijd in Borger in: Dagblad van het Noorden, 10:23-10, blz. 52.

Dolmen Menga in Antequera Foto: www.juntadeandalucia.es/cultura.

Spaanse Steentijd in Borger Het Hunebedcentrum besteedt in een overzichtelijke tentoonstelling aandacht aan de dolmens van Antequera in het Spaanse Andalusië. Dicht bij elkaar liggen daar twee ganggraven, de Menga en de Viera, en een (vals) koepelgraf (tholos) El Romeral. De tentoonstelling begint met een maquette van het gebied, waar ook nog een rots lijkend op een slapend vrouwengezicht op voorkomt: de Peňa. De prehistorische monumenten stammen uit ongeveer 5000 jaar geleden. De Menga en de Viera zijn langgraven opgebouwd uit grote wandstenen (orthostaten) en enorme dekstenen uit de nabijheid van de dolmens. El Romeral bestaat uit gestapelde stenen. De tentoonstelling toont een aantal bodemvondsten als fraai geslepen bijlen, maar ook stampers, mokers en maalstenen. Op veertien panelen wordt verteld over de ontdekkingsgeschiedenis van de dolmens, die doorloopt tot op heden met opgravingsactiviteiten van de universiteiten Granada en Sevilla.


14 De dolmens zijn gebouwd door vroege landbouwvolken op de overgang van de nieuwe steentijd naar de kopertijd. Ze waren centra van rituelen, mogelijkerwijs gebaseerd op voorouderverering. De dolmens zijn de meest bijzondere overblijfselen van de ZuidSpaanse megalithische cultuur. Ze trekken dan ook veel bezoekers: in 2009 82.968 mensen. Voor de tentoonstelling is een aparte website ingericht met enige achtergrondinformatie en foto’s: www.dolmenvanantequera.nl. Een Engelstalig gids met achtergrondinformatie is in het museum te koop, evenals de dvd Menga, proceso de construccion. Op deze dvd van de Junta de Andalucía - Nederlands gesproken - wordt het landschap beschreven en komen in de eerste bewoners, die het langgraf Menga gaan bouwen, in beeld. Dat bouwproces wordt in animatievorm stap voor stap boeiend in beeld gebracht, wat je voortdurend doet vergelijken met de theorieën over de bouw van de hunebedden. Opvallend is dat men in Spanje in de 17de eeuw ook - net als in Drenthe - dacht aan reuzen als bouwers en dat aangenomen wordt dat de dolmens een markeringsfunctie hadden (aanwezigheid en vestiging). Trouwens aangenomen wordt ook dat het niet alleen grafheuvels waren, maar cultusplaatsen, die tot in de Middeleeuwen in gebruik waren! Een echte aanrader deze dvd. CvdK

3 TIJD VAN GRIEKEN EN ROMEINEN 3000 voor tot 500 na Chr. Voor de Lage Landen:50 voor tot 500 na Chr.

•

ALGEMEEN

Publicaties (BV) Pfeijffer, I. L., De Griekse mythen. Prometheus, € 19,95 [naverteld voor lezers van nu]. Aankondiging in Pas Verschenen Non-Fictie in: de Volkskrant, 10:27-11, blz. 7. Aankondiging in Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 10:03-12, blz. 4 [Boeken].

(BR) Blackburn, S., Plato’s Politeia. Een biografie. Mets & Schilt, van € 18,00 voor € 7,50. www.veenmagazines.nl.

(BR) Reeth, A. van, Encyclopedie van de mythologie. Tirion, van € 16,95 voor € 6,90. www.veenmagazines.nl.

Tentoonstellingen (TE) Egyptische magie - Rijksmuseum van Oudheden - Leiden - t.e.m. 11:1303 [met topstukken uit het Louvre en het British Museum]. Bespreking door Anne Versloot, Magie bij de oude Egyptenaren in: Archeologie Magazine, 2010, nr. 05, blz. 52-56 [afbeeldingen]. Bespreking door Marieke Prins de Egyptenaren geloofden in toveren in: Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 95.

(TE)

De onsterfelijke Alexander de Grote. De mythe, de werkelijkheid, zijn reis, zijn erfenis - Hermitage - Amsterdam – t.em. 11:18-03. Zie ook


15 www.hermitage.nl. Aankondiging in Dagblad van het Noorden, 10:15-06, blz. 37. Aankondiging in Archeologie Magazine, 2010, nr. 4, blz. 42. Bespreking Pieter Steinz Alexander is de mooiste wereldveroveraar in: NRC Handelsblad, 10:22-09, blz. 11. Bespreking Wieteke van Zeil Mens in een tijd van goden in: de Volkskrant, 10:24-09, blz. 44. Zie ook hierboven: Publicaties: Overbeek. Bespreking Fik Meijer Alexander de Grote. Held of god? in: Vrij Nederland, 10:18-09.

Bespreking De onsterfelijke Alexander de Grote. Zijn mythe, werkelijkheid, reis en erfenis in Hermitage Amsterdam in: Archeologie Magazine, 2010, nr. 05, blz. 24-25. Bespreking Marieke Prins Wat een man! De magie van Alexander de Grote in: Historisch Nieuwsblad, oktober 2010, blz. 95: Lees liefst voor uw bezoek het levensverhaal van Alexander de Grote, bijvoorbeeld op de site van de Hermitage, dan is alles beter te plaatsen. (TE)

Alexanders Erfenis – Grieken in Egypte – Allard Pierson Museum – Amsterdam – t.e.m. 11:20-03. Aankondiging in Archeologie Magazine, 2010, nr. 4, blz. 42. Bespreking Wieteke van Zeil Mens in een tijd van goden in: de Volkskrant, 10:24-09, blz. 44. Bespreking Jurriaans-Helle,G., Alexanders erfenis. Tentoonstelling in Allard Pierson

Museum over Grieken in Egypte in: Archeologie Magazine, 2010, nr. 05, blz. 26-29. Bespreking Marieke Prins Wat een man! De magie van Alexander de Grote in: Historisch Nieuwsblad, oktober 2010, blz. 95: Lees liefst voor uw bezoek het levensverhaal van Alexander de Grote, bijvoorbeeld op de site van de Hermitage, dan is alles beter te plaatsen. (TE)

De Etrusken in Europa - Jubelparkmuseum - Brussel - t.e.m. 11:24-04.

Aankondiging in Archeologie Magazine, 2010, nr. 05, blz. 57,

•

ROMEINEN

Pompeï Voor de tweede keer in een maand is een bouwwerk in Pompeï ingestort. Het gaat om een 12 meter lange muur die het Huis van de Moralist beschermde. Tijdens WO II is deze muur ook al eens ingestort. Hij is toen weer opgebouwd. Na hevige regenval begaf de muur het nu weer. Historische muur Pompei ingestort in: Dagblad van het Noorden, 10:01-12, blz. 8

Nijhoffprijs De Martinus Nijhoff Prijs voor vertalingen is toegekend aan de latinist Piet Schrijvers (71). Het gaat om een oeuvreprijs, groot 35.000 euro. Na zijn pensionering als hoogleraar Latijn vertaalde hij van Horatius de Verzamelde Gedichten, de Georgica van Vergilius en het leerdicht De rerum natura van Lucretius. De prijs wordt uitgereikt op 11:06-03. Nijhoff Prijs voor vertalingen naar Piet Schrijvers in: de Volkskrant, 10:17-12, blz. 4. Fortuin, A., ‘Ik zag op tegen deze vertaling’ in: NRC Handelsblad, 10:17-12, blz. 11.

Militaire kammen In het Romeinse fort Vindolanda bij de Muur van Hadrianus zijn 61 houten kammen gevonen, in het Zwitserse legerkamp Vindonissa 37 en in het Nederlandse fort Vechten 12 dubbelzijdige exemplaren. De indruk bestaat dat in het Romeinse leger kammen tot de standaarduitrusting behoorden. IJdelheid of …? Archeologen Ton Derks (VU) en Wouter Vos (Hazenberg) menen dat Romeinse soldaten hun haar moesten kammen, verplicht gesteld door Romeinse commandanten ter bevordering van een eenvormig uiterlijk. Enerzijds om de vijand ontzag en angst in te boezemen, anderzijds het gevoel van trots en onoverwinnelijkheid van de Romeinse soldaten. Dat idee poneerden zij in het onlinevaktijdschrift Journal of Archeaology in the Low Countries.


16 Toebosch, Th., Romein tot de tanden bewapend in: NRC Handelsblad, 10:21-12, blz. 1 [afbeelding kam uit fort Vechten].

Publicaties (BR) Gerbrandy, P., Het feest van Saturnus. De literatuur van het heidense Rome. Athenaeum-Polak&Van Gennep, van € 29,95 voor € 12,99. De Slegte.

(BV) In het land van de Bijbel. Reisverslag van Egeria, een dame uit de vierde eeuw. Verloren, € 19,00 [verslag van bezoek in 381 van Egeria, een aanzienlijke Romeinse vrouw, van haar bezoek aan Palestina, Egypte en Syrië, volgens de uitgever een uniek beeld van Bijbelse wereld in de vierde eeuw]. Nieuwsbrief Verloren, december 2010, blz. 3.

(BV) Meijer, F., De Middellandse Zee. Een persoonlijke geschiedenis. Athenaeum-Polak & Van Gennep, € 29,95. Zie ook www.fikmeijer.nl. Mail uitgeverij d.d. 10:10-11. Aankondiging in Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 10:12-11, blz. 4 [Boeken]. Korte bespreking door Anne Versloot in Vrij Nederland, 10:13-11, blz. 58 [2,5 ster]. Bespreking door Atte Jongstra Roeien, snorkelen en flesduiken in: NRC Handelsblad, 10:17-12, blz. 6 [Boeken]: een meesterlijk boek. Bespreking door Jan Dirk Snel Handelaar in amforen. Boeiende verhalen over de Middelllandse Zee in: Historisch Nieuwsblad, december 2010, blz. 82-84.

Tentoonstellingen (TE) Kelten, Romeinen en Merovingers - Gemeentemuseum Het Land van Thorn - Thorn - t.e.m. 11:10-01. Aankondiging in Archeologie Magazine, 2010, nr. 05, blz. 57.

•

DE ROMEINSE LIMES

op de grens van de Romeinse wereld Forum Hadriani In het proefschrift van Tom Buijtendorp Forum Hadriani. De vergeten stad van Hadrianus wordt een beeld geschetst van Forum Hadriani: zo’n duizend inwoners, een territorium van 500 vierkante kilometer, een beperkt economisch draagvlak en dus een laag welvaartsniveau, meer een doorsnee Romeinse stad dan een Rome of Pompeii. Forum Hadriani werd in 1827 ontdekt door Caspar Reuvens, de eerste hoogleraar archeologie in Nederland. Daarna is de stad weer vergeten tot in de twintigste eeuw. Nu is ongeveer een kwart van de stad opgegraven. Volgens Buijtendorp is Forum Hadriani in de eerste eeuw gestart als een inheemse nederzetting als een hoofdstad van de Cananefaten aan het kanaal van Corbulo tusen Maas en Rijn. Rond 120 is de stad afgebroken en herbouwd als het nieuwe Forum Hadriani, overigens met een oriëntatie die de Cananefaten tegemoet komt en afwijkt van de gangbare Romeinse oriëntatie van steden. Volgens Buijtendorp was Hadrianus zelf direct betrokken bij de inrichting van de stad, alleen dat valt niet te bewijzen. Dat moet geweest zijn toen Hadrianus op weg naar Groot-Brittannië de militaire grens langs de Rijn inspecteerde. Buijtendorps proefschrift geeft een beeld van het dagelijks leven in een stad, gebaseerd op gekwantificeerde historische en archeologische gegevens met mooie 3Dreconstructies.


17 Toebosch, Th., Twee keer per week in bad in: NRC Handelsblad, 10:11-12, blz. 7 [Wetenschap] [afbeeldingen].

Geertje Dekkers bespreekt het proefschrift in de Volkskrant en onderstreept Buijtendoprs pleidooi dat bijna vergeten doornseestadjes als Forum Hadriani ook thuishoren in het historisch geheugen (en dus op de Unesco-lijst) als tegenwicht tegen opvallende uitzonderingen als Rome en Pompeii. Dekkers, G., Romeinen in Voorburg in: de Volkskrant, 10:11-12, blz. 6-7 [Wetenschap] [afbeelding Bob Brobbel].

De muntvondst van Balloo In april 1839 werd in het Drentse Balloo een Romeinse muntvondst gedaan, waar maar weinig over bekend is, omdat het merendeel van de munten naar zilversmeden in Assen gebracht werd. 85 munten bleven bewaard en kwamen in de collectie van het Drents Museum. Historisch onderzoeker Henk Luning vond in het Drents Archief een verslag over de muntvondst, geschreven door de provinciaal archivaris Magnin. Daarover bericht hij samen met provinciaal archeoloog Wijnand van der Sanden in Paleo-actueel, het blad van het Groninger Instituut voor Archeologie. Een zoon van schaapherder Fokkema vond het eerste muntje op een stuk heideveld tussen Balloërveld en het Rolderdiep. De schaapherder vindt ter plekke zo’n 150 munten, een scharenslijper vindt er 40 en de eigenaren van de grond vinden ook nog een grote partij. De burgemeester van Rolde liet de plek van de schat bewaken door een veldwachter, die vier munten kreeg, die hij later schonk aan koning Willem I. Van der Sanden en Luning zijn opnieuw gaan zoeken, maar dat leverde wel veel gepiep van kogels en andere rommel op, maar geen nieuwe muntjes. Meer, E. van der, Assenaar ontraadselt geheim Ballooër muntschat in: Dagblad van het Noorden, 10:31-12, blz. 11.

Bataven en Fresones In een ingezonden brief stelt Guido Delahaye dat zijn vader overtuigend bewezen heeft dat de Limes niet in Midden-Nederland, maar op de taalgrens in België en Frankrijk lag en verwijst daarvoor naar zijn website www.noviomagus.info. De Bataven en de Fresones hebben niets met de geschiedenis van Nederland te maken. Delahaye, G., Bataven in: Historisch Nieuwsblad, december 2010, blz. 16.

4TIJD VAN MONNIKEN EN RIDDERS 500-1000

•

Algemeen

Publicaties (BV) Der Spiegel Geschichte. 2010, nr. 6: Themanummer Die Wikinger. Krieger mit Kultur: Das Leben der Nordmänner (146 blz.). Tentoonstellingen (TE) Kelten, Romeinen en Merovingers - Gemeentemuseum Het Land van Thorn - Thorn - t.e.m. 11:10-01. Aankondiging in Archeologie Magazine, 2010, nr. 05, blz. 57.


18

5 TIJD VAN STEDEN EN STATEN 1000-1500

•

Algemeen

De Graal van Rochefoucauld [vervolg, zie Historie Gesignaleerd, december 2010, blz. 24] Het 14e eeuwse manuscript met de koning Arthur-legende heeft op een veiling in Londen 2,8 miljoen euro opgebracht. De verwachte opbengst was tussen 1,8 en 2,4 miljoen euro. Eigenaar Joost Ritman bracht het manuscript met bijzondere illustraties naar de veiling om de opbrengst te gebruiken voor zijn bibliotheek, de Bibliotheca Philosophica Hermetica in Amsterdam. Graal-manuscript Ritman geveild voor 2,8 miljoen euro in: de Volkskrant, 10:09-12, blz. 19.

Teksten en kindertekeningen uit de 13de eeuw De Wetenschapsbijlage van NRC Handelsblad had op de voorpagina een kindertekening van een zevenjarige jongen uit de omgeving van Novgorod, genaamd Onfim. Het is één van de tekeningen die hij maakte tussen 1240 en 1260 op berkenbast, tekeningen met ridders en monsters naast taaloefeningen in een Oud-Russisch alfabet, lettergrepen en korte teksten. Hij signeerde zijn tekeningen met zijn naam. Vermoedelijk gaat het om de oudst bewaarde kindertekeningen. Sinds de jaren ’50 van de vorige eeuw hebben Russische archeologen al meer dan duizend beschreven berkenbastteksten opgegraven: liefdesbrieven, administratieve lijsten, gebeden en uitnodigingen. Brouwers, Bij de voorplaat in: NRC handelsblad, 10:24-12, blz. 1-2 [Wetenschap].

Publicaties (BV) Ackroyd, P., The Death of King Arthur. Penguin Classics, € 27,00. Aankondiging Een hervertelling van een hervertelling in: NRC Handelsblad, 10:23-12, blz. 13 [Boeken].

(BV) Balace, S. en A. De Poorter, Tussen hel en hemel. Sterven in de middeleeuwen. Amsterdam University Press, € 39,95. Advertentie in Historisch Nieuwsblad, december 2010, blz. 41.

(BV) Claes, P., De Leeuwerik. De Bezige Bij, € 19,90 [een romance over de tijd van de troubadours en de ontwikkeling van de hoofse liefdeslyriek]. Bespreking door Pieter Steinz Dit leed mijn lust, dese hel mijn heil. Hoofse liefde uit de 12de eeuw in twee studies en één roman (van Paul Claes) in: NRC Handelsblad, 10:23-12, blz. 13 [Boeken].

(BV) Goedegebuure, J. en O. de Jong (red.), Eckhart nu. Tien visies op meister Eckhart. Augustus, € 29,95 [essaybundel t.g.v. 750ste geboortejaar van mysticus Eckhart]. Aankondiging in Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 10:10-12, blz. 4 [Boeken].

(BV) Maso, B., Het ontstaan van de hoofse liefde. De ontwikkeling van de fin’ amors 1060-1230. Atlas, € 24,95. Bespreking door Pieter Steinz Dit leed mijn lust, dese hel mijn heil. Hoofse liefde uit de 12de eeuw in twee studies en één roman (van Paul Claes) in: NRC Handelsblad, 10:23-12, blz. 13 [Boeken].

(AR) Panhuysen, L., Een straf van God [over de pest in de veertiende eeuw] in:


19 Historisch Nieuwsblad, december 2010, blz. 58-65.

(BV) Pikkemaat, G., Willem de troubadour. Hertog van Aquitanië, deugniet en dichter. Aspekt, € 19,95. Bespreking door Pieter Steinz Dit leed mijn lust, dese hel mijn heil. Hoofse liefde uit de 12de eeuw in twee studies en één roman (van Paul Claes) in: NRC Handelsblad, 10:23-12, blz. 13 [Boeken].

(AR) Willemsen, A., Het Minderbroedersklooster van Dordrecht. Willemsens favoriete vindplaats [beschilderde grafkelders] in: Archeologie Magazine, 2010, nr. 06, blz. 30-31.

Tentoonstellingen (TE) Van Eyck tot Dürer - Groeningemuseum - Brugge - t.e.m. 11:31-01. Zie ook www.bruggecentraal.be. Bespreking Van Eijck tot Dürer in: Archeologie Magazine, 2010, nr. 06, blz. 18-19.

(TE)

Tussen hemel en hel, sterven in de Middeleeuwen - Jubelparkmuseum Brussel - t.e.m. 11:24-04. Zie www,kmkg.be.

Bespreking door Birgit Donker Twee engelen knielen in een schedelpan in: NRC Handelsblad, 10:31-12, blz. 10.

6 TIJD VAN ONTDEKKERS EN HERVORMERS 1500-1600

•

ALGEMEEN

Lucas Cranach Het schilderij De drie gratiën van Lucas Cranach uit 1531 is te koop bij een particuliere verzamelaar. In Frankrijk kreeg het schilderij het etiket ‘nationale schat’. Voor 5 miljoen euro kregen eerst Franse instanties de kans om het schilderij te kopen. Het Louvre bracht 4 miljoen euro bijeen en deed op 13 novermber via crowd funding een oproep voor de laatste miljoen. Vijfduizend donateurs brachten in 35 dagen één miljoen euro op tijd bijeen, zodat het schilderij in Frankrijk blijft en tentoongesteld gaat worden in het Louvre. Van 11:02-03 tot 11:04-04 wordt het schilderij tentoongesteld in een aparte zaal met daarbij de namen van de geldschieters. Daarna komt het schilderij bij de andere Cranachs in het Louvre te hangen. Zeil, W. van, Frankrijk valt voor drie naakte dames in: de Volkskrant, 10:21-12, blz. 1011 [afbeelding]. Beunderman, M., Actie ‘crowdfunding’van Louvre geslaagd in: NRC Handelsblad, 10:2112, blz. 11 [afbeelding].

Publicaties (BR) Perre, H. van de, Bruegel. Ziener voor alle tijden. Davidsfonds, van € 49,95 voor € 19,90. Steven Sterk - Utrecht. Bespreking door Pieter Steinz Een profeet met penseel in: NRC Handelsblad, 10:30-12 [Boeken]. (BR) Sman, G.J. van der, De eeuw van Titiaan. Venetiaanse prenten uit de Renaissance. Waanders, van € 34,95 voor € 12,95: www.veenmagazines.nl.


20 •

ERASMUS

een internationaal humanist Publicaties (BV) Erasmus, D., Lof der Zotheid. Athenaeum-Polak& Van Gennep, € 17,95. Aankondiging in Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 10:03-12, blz. 4 [Boeken].

Tentoonstellingen In 2011 is het 500 jaar geleden dat Erasmus’ Lof der Zotheid verscheen, het boek waarin Erasmus alle geledingen van de Europese samenleving op de hak nam, ook het onderwijs en de onderwijzers. Het Nationaal Onderwijsmuseum in Rotterdam stelt een tentoonstelling samen over Erasmus’ ideeën over onderwijs en toetst deze aan de hedendaagse werkelijkheid: Tegen de Barbarij. Erasmus en het onderwijs. De tentoonstelling loopt door tot 12:08-01. Vooraankondiging Onderwijsmuseum

(TE)

De wereld van Lucas Cranach - Paleis voor de Schone Kunsten - Brussel t.e.m. 11:23-01. Zie ook www.bozar.be.

Bespreking door Lucette ter Borg Iedereen is deze vrouw in: NRC Handelsblad, 10:26-11, blz. 17 [Cultureel Supplement].

Bespreking Cees Straus De wereld van Lucas Cranach in: Archeologie Magazine, 2010, nr. 06, blz. 17-18.

•

KAREL V

de Nederlanden als bestuurlijke eenheid Publicaties (BR) Humprey, P., Titian. The Complete Paintings. Ludion, van € 125,00 voor € 49,90 [Titaan, o.m. portrettist van Karel V en diens vrouw Isabella van Portugal]. Premsela - Amsterdam - tel. 020 6624266.


21 •

WILLEM VAN ORANJE

van rebelse edelman tot vader des vaderlands Graaf van Egmont (1522-1568) Op de tentoonstelling Tussen hemel en hel, sterven in de Middeleeuwen in het Jubelparkmuseum in Brussel (t.e.m. 11:24-04) is het skelet te zien van graaf van Egmond, afkomstig uit de crypte onder de kerk van Zottegem met daarbij een afgietsel van zijn zesde halswervel, de plek, waar het ‘zwaard der gerechtigheid’ hem raakte tijdens zijn terechtstelling op de Grote Markt in Brussel in 1568. Birgit Donker Twee engelen knielen in een schedelpan in: NRC Handelsblad, 10:31-12, blz. 10.

•

DE REPUBLIEK

een staatkundig unicum Publicaties (AR) Lavèn, A., Weldoeners en armoedzaaiers[liefdadigheid t.t.v. de Republiek] in: Historisch Nieuwsblad, december 2010, blz. 4-11 [In Beeld].

7 TIJD VAN REGENTEN EN VORSTEN 1600-1700

•

ALGEMEEN

Caravaggio’s Johannes de Doper (1620) In museum Het Rembrandthuis in Amsterdam is een vrijwel onbekend schilderij van Caravaggio (1571-1610), voorstellend een liggende Johannes de Doper, te zien. Het schilderij zou het laatste schilderij van de schilder zijn uit 1610. Het is afkomstig uit een buitenlandse particuliere collectie. Het schilderij wordt nu voor het eerst aan het publiek getoond. (TE) De laatste Caravaggio. Museum Het Rembrandthuis - Amsterdam - t.e.m. 11:13-02. Zie ook www.rembrandthuis.nl. Aankondiging Laatste Caravaggio in: de Volkskrant, 10:02-12, blz. 13.


22

Het Rembrandthuis spreekt van een wereldprimeur. Maar het schilderij is omstreden: er zijn kunsthistorici die in het schilderij een echte Caravaggio zien, maar andere kenners ontkennen dit. Caravaggiokenner Schütze heeft ernstige twijfels. Wieteke van Zeil eindigt haar bericht met: Reuze interessant, zulke conversation pieces. Mits als twijfelgeval gepresenteerd. Zeil, W. van, Dit hoeft geen echte Caravaggio te zijn in: de Volkskrant, 10:02-12, blz. 17 [afbeelding].

Dat het om Johannes de Doper gaat is duidelijk te zien aan de kruisstaf, die naast hem ligt. Maar is dit echt een Caravaggio of een kopie of werk van een Napolitaanse navolger? Het schilderij is op verschillende plaatsen gecorrigeerd, dus geen kopie. Röntgenonderzoek heeft uitgewezen dat grote delen van het schilderij later zijn bijgewerkt en dat de oorspronkelijk veel ruwere penseelstreek door lagen vernis verdoezeld is, aldus Bram de Klerck. Klerck, B. de, Dit zou een echte Caravaggio kunnen zijn in: NRC Handelsblad, 10:03-12, blz. 10 [afbeelding].

Janrense Boonstra, de directeur van Het Rembrandthuis is er honderd procent van overtuigd dat de Caravaggio echt is, anders zou hij het schilderij nooit tentoongesteld hebben: Ik ga geen schilderij ophangen met een vraagteken.Op de vraag waarom dit schilderij dan niet in één van de grote musea hangt, antwoordde Boonstra een kwestie van goede relaties met de eigenaar, een privéverzamelaar in München. Bolwijn, M., Rembrandthuis blijft bij echtheid Caravaggio in: de Volkskrant, 10:03-12, blz. 19.

Vondel Vondel schreef voor de opening van de Amsterdamse Stadsschouwburg zijn toneelstuk Gijsbrecht van Aemstel, dat op 3 januari 1638 in première ging. Bijna jaarlijks werd het toneelstuk in Amsterdam opgevoerd. Die traditie werd eind jaren zestig van de vorige eeuw doorbroken: te ouderwets en niet geschikt voor hedendaagse oren. Het gezelschap Het Toneel Speelt wil de traditie onder regie van Jaap Spijkers herstellen en op 12:01-01 en 13:01-01 het stuk opvoeren. Na Nieuwjaarsdag 2012 zal het stuk ook op tournee gaan. Freriks, K., Gijsbrecht terug op toneel op Nieuwjaar in: NRC Handelsblad, 10:13-12, blz. 11.

De Antwerpse theatergroep Zuidpool voert Vondels rijmtoneelstuk Lucifer (1654) op als een poppenspel op een leeg toneel omringd door rode gordijnen met in de hoofdrol Jan Decleir. Recensent Vincent Kouters: Het mooiste aan Lucifer is de taal van Vondel die in deze voorstelling anderhalf uur lang in al zijn barokke, archaïsche, ondoorgrondelijke eigenheid wordt geëerd. Voor optredens in Nederland zie www.zuidpool.be. Kouters, V., Jan Decleir beukt Vondel door de zaal in: de Volkskrant, 10:27-12, blz. 13.

Publicaties (BV) Brook, T., De hoed van Vermeer. De Gouden Eeuw en het ontwaken van de wereldeconomie. Wereldbibliotheek, € 24,90. Aankondiging in Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 10:03-12, blz. 4 [Boeken].

(BV) Cohen, H. F., How Modern Science Came Into The World. Four Civilizations, One 17the-century Breakthrough. Amsterdam University Press, € 65,00 [over het ontstaan van de moderne wetenschap in het zeventiendeeeuwse West-Europa]. Persbericht van de uitgeverij, d.d. 10:10-11. Bespreking door Michiel Leezenberg Wie ß zegt, moet ook α zeggen in: NRC Handelsblad, 10:0312, blz. 1-2 [Boeken].


23 (BV) Hobbes, Th., Leviathan. Boom, € 54,50. Advertentie van de uitgever in Vrij Nederland, 10:20-11, blz. 16. Bespreking door Arnold Heumakers Geef mij nu je angst in: NRC Handelsblad, 10:10-12, blz. 1-2 [Boeken].

•

VOC

overzeese expansie Publicaties (BV) Fallours, S., Tropical Fishes of the East Indies. Taschen, € 50,00 [Fallour als soldaat in het begin van de 18e eeuw werkzaam in Batavia en op Ambon, maker van een album met vissen en kreeftachtigen, herdruk van een exemplaar uit de Universitätsbibliothek Göttingen]. Bespreking door Roelof van Gelder Cartograaf van de zwemmende waanzin in: NRC Handelsblad, 10:03-12, blz. 8 [Boeken].

(BV) Gommans, J., R. van Diessen, J. Bos, G. Kruijtzer e.a., Grote Atlas van de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Asia, deel VI: Voor-Indië, Perzië, Arabisch Schiereiland en deel VII Oost-Azië, Birma tot Japan, per deel € 350,00. Bespreking door Roelof van Gelder Cartograaf van de zwemmende waanzin in: NRC Handelsblad, 10:03-12, blz. 8 [Boeken].

Bespreking door Willem de Bruin Voet tussen de deur in China in: de Volkskrant, 10:3112, blz.4. (BV) Paesie, R., Zeeuwse kaarten voor de VOC. Het kaartenmakersbedrijf van de Kamer Zeeland in de 17de en 18de eeuw. Walburg Pers, € 19,95. Bespreking door Roelof van Gelder Cartograaf van de zwemmende waanzin in: NRC Handelsblad, 10:03-12, blz. 8 [Boeken].

(BV) Panhuysen, L., Een Nederlander in de wildernis. De ontdekkingsreizen van Robert Jacob Gordon (1743-1795) in Zuid-Afrika. Nieuw-Amsterdam / Rijksmuseum, € 18,95 Interview met de auteur door Geertje Dekkers Een kruising tussen een atlas en een jongensboek in: de Volkskrant, 10:30-10, blz. 6-7. Bespreking door Toef Jaeger Een theedrinker avant la lettre ‘in de Zuid’ in: NRC Handelsblad, 10:03-12, blz. 9 [Boeken]. Bespreking door Jos Palm Een echte Panhuysen. Leven van Gordon met gevoel voor drama beschreven in: Historisch Nieuwsblad, december 2010, blz. 79-81.

(BV) Raat, A.J.P., The Life of Governor Joan Gideon Loten (1710-1789). A Personal History of a Dutch Virtuoso. Verloren, € 75,00 [o.m. werkzaam voor de VOC op Java, Celebes en Ceylon, maker van aquarellen van vogels, insecten, zoogdieren en planten]. Bespreking door Roelof van Gelder Cartograaf van de zwemmende waanzin in: NRC Handelsblad, 10:03-12, blz. 8 [Boeken]. Bespreking door Ad van Schaik Biografie van een Nederlandse ‘virtuoso’ in: Archeologie Magazine, 2010, nr. 06, blz. 37. (BV)

Schilder, G. en H. Kok, Sailing for the East. Hes & De Graaf Publishers, € 175,00 [reproducties van 350 zeekaarten van de VOC].


24 Bespreking door Willem de Bruin Voet tussen de deur in China in: de Volkskrant, 10:3112, blz.4.

•

REMBRANDT

de grote schilders •

Rembrandt

Tentoonstelling (TE) Kabinet van een kenner. Prenten uit de collectie Frits Lugt - Museum Het Rembrandthuis - Amsterdam - t.e.m. 11:09-01 [werk van o.m. Rembrandt, Bruegel, Van Leyden en Goltzius] Aankondiging in Vrij Nederland, 10:06-11, blz. 81.

Films / dvds • Rembrandt the Master Dvd Strengholt Multimedia, 120 minuten, Nederlands gesproken, € 19,95. www.veenmagazines.nl.

•

Tijdgenoten

Gerard Dou Het schilderij van een onbekende, bebaarde man van Gerard Dou bracht op een veiling bij Sotheby’s in Amsterdam 516.750 euro op, drie keer meer dan verwacht. De koper is een particulier uit Europa. Ruim half miljoen voor Gerard Dou in: NRC Handelsblad, 10:01-12, blz. 11.

Tentoonstellingen (TE) Made in Holland. Oude Meesters uit een Amerikaanse privéverzameling – Mauritshuis – Den Haag – t.e.m. 11:30-01 [17de eeuwse toppers als Avercamp, Hals, Dou, Wouwerman, Van Mieris en Rembrandt]. Interview van Bob Witman met hoofdconservator Quentin Buvelot ‘Deze collectie bevat louter topstukken’ in: de Volkskrant, 10:29-10, blz. 41. Aankondiging Made in Holland in: de Volkskrant, 10:04-11, blz. 49. Bespreking Wieteke van Zeil ‘Ze passen zo mooi bij elkaar’ in: de Volkskrant, 10:05-11, blz. 44. Bespreking door Gijsbert van der Wal Kraakheldere meesters van superbe kwaliteit in: NRC Handelsblad, 10:10-11, blz. 9. (TE)

Tekenonderwijs in de Gouden Eeuw - Rijksmuseum - Amsterdam - t.e.m. 11:28-02 [ruim 20 prenten en tekeningen van o.m. Rembrandt, Van Ostade en Van Goyen]. Zie ook www.rijksmuseum.nl

Aankondiging Tekenonderwijs in de Gouden Eeuw in: de Volkskrant, 10:02-12, blz. 13. Bespreking door Bernard Hulsman Op tekenles in de zeventiende eeuw in: NRC Handelsblad, 10:17-12, blz. 24 [Cultureel Supplement].

(TE)

Een meester herontdekt - Rijksmuseum - Amsterdam - t.e.m. 11:20-03 [over Gabriel Metsu].

Aankondiging in Geschiedenis Magazine, november-december 2010, blz. 62.


25 Bespreking door Wieteke van Zeil Verliefd op de meisjes van Metsu in: de Volkskrant, 10:10-12, blz. 6-7 [afbeeldingen]. Aankondiging Gabriël Metsu in: de Volkskrant, 10:16-12, blz. 13. Bespreking door Gijsbert van der Wal Kluchtige scènes van het volk of dames in glimmend satijn in: NRC Handelsblad, 10:16-12, blz. 13. Bespreking Expositie evenknie Vermeer in: Dagblad van het Noorden, 10:17-12, blz. 42.

•

DE STATENBIJBEL

het boek der boeken Update van de Statenbijbel De eerste Statenbijbel verscheen in 1637 in opdracht van de Synode van Dordrecht (1618-1619). In de loop der eeuwen is wel aan de spelling en het woordgebruik gesleuteld. Zo werd wijf vervangen door vrouw.Maar ingrijpend waren die wijzigingen niet. In de Grote Kerk in Dordrecht is nu de herziene Statenvertaling gepresenteerd met wijzigingen die verder gaan dan alle vorige. Zo is het plechtige gij vervangen door u of jij,afhankelijk van de context. Veel verouderde begrippen zijn vervangen door eigentijdse: lankmoedigheid is geduld, dierbaar is kostbaar, terstond is meteen of onmiddellijk, beddeken is ligmat en broeder is broer geworden. In 1998 werd de aanzet voor de nieuwe vertaling gegeven op basis van een onderzoek, waaruit bleek dat ook orthodox-gereformeerde jongeren moeite hebben met de taal van de Statenvertaling. Uitgangspunt van de herziening was dat zo dicht mogelijk bij de brontaal moest worden gebleven. In 2002 werd door brontaalkenners en Neerlandici begonnen aan de hertaling. De herziene Statenvertaling is positief onthaald door de Gereformeerde Bond en de Christelijke Gereformeerde Kerken, maar de Synode van de Gereformeerde Gemeenten heeft zich van de nieuwe versie gedistantieerd. De behoudende Gereformeerde Bijbelstichting heeft zich fel gekeerd tegen de hertaling. Dominee Moens van de Gereformeerde Gemeenten velde een vernietigend oordeel: Ik zeg het in alle voorzichtigheid: dit is een van de aanslagen van de vorst der duisternis op jonge mensen. Amelink, H., De Bijbel uit 1637 heeft een update gekregen in: NRC Handelsblad, 10:0412, blz. 4. In 1637 spelde men God als ‘Godt’ in: Dagblad van het Noorden, 10:06-12, blz. 5.

Nationale Synode 1618/1619 en nu Herman Amelink vergelijkt in een bijdrage aan NRC Handelsblad de Nationale Synode van 1618/1619 in Dordrecht, waar o.m. het initiatief genomen werd tot de Statenbijbel, en de nationale synode van nu, die niet gaat om een botsing van ideeën, maar om een ontmoeting van gelovigen. Zowel de linker- als de rechtervleugel van het Nederlandse protestantisme zullen ontbreken op de synode van nu. De RK Kerk zal waarnemers sturen. Amelink, H., Protestants geloven zonder uitersten in: NRC Handelsblad, 10:10-12, blz. 3.

Citaten De Statenvertaling zit in het DNA van de bevindelijke gereformeerden. Franca Treur in: Treur, F., De GG is tegen de HSV in: NRC Handelsblad, 10:23-12, blz. 2 [Boeken].


26 •

MICHIEL DE RUYTER

zeehelden en de armslag van de Republiek Tentoonsteliingen (TE) Geheime koker van Michiel de Ruyter - Muzeeum - Vlissingen - t.e.m. april 2011. Zie ook www.muzeeum.nl Aankondiging in Historisch Nieuwsblad, december 2010, blz. 96.

•

CHRISTIAAN HUYGENS

wetenschap in de Gouden Eeuw Saturnusringen In 1656 ontdekte Christiaan Huygens de ringen van Saturnus. Astronomen bleven zich afvragen waar die ringen vandaan komen: was het een uiteengeslagen maan of een uiteengetrokken komeet of restmateriaal van het ontstaan van de planeet en zijn manen? Astronoom Canup van het Soutwest Research Institute in Boulder (Colorado) heeft op basis van computersimulaties nu de theorie geformuleerd dat het ringenstelsel van Saturnus waarschijnlijk het overblijfsel is van een grote ijsmaan, die te dicht bij Saturnus kwam en ‘afgepeld’ werd. Het ringenstelsel bestaat voor 90% uit waterijs. Aan de hand van de voorlaatste maan, bestaande uit gesteenten en een mantel van ijs komt Canup met het idee dat door smelting van het ijs aan de Saturnuskant het gesteente naar Saturnus verdween en de ijsbrokken een ring vormden, die door botsingen van de ijsbrokken steeds breder werd. Beekman, G., Saturnusringen zijn restjes maan in: NRC Handelsblad, 10:14-12, blz. 10.

8 TIJD VAN PRUIKEN EN REVOLUTIES 1700-1800

•

ALGEMEEN

Publicaties (BV) Blom, Ph., Het Verdorven Genootschap. De vergeten radicalen van de Verlichting. De Bezige Bij, € 29,90.


27 Een fragment uit dit boek van Blom onder de titel Snakkend naar gezelschap en uitdagende ideeën in: Geschiedenis Magazine, november-december 2010, blz. 52-55.

Bespreking door Rob Hartmans Een smakelijk verhaal, maar niet origineel. Blom maakt pretentie niet waar in: Historisch Nieuwsblad, december 2010, blz. 81-82. (BV) Hacquebord, L. (ed.), Op walvisjacht naar Spitsbergen. Een hachelijke onderneming in de Noordelijke IJszee 1774-1778. Walburg Pers, € 29,50 [vier dagboeken van de Rijper stuurman Fedde Visser] Bespreking door Atte Jongstra Luister goed: minimaal poolmuziek in: NRC Handelsblad, 10:10-12, blz. 14 [Boeken]. Bespreking door Esther van der Meer Mooi sonneschijnweer op Spitsbergen in: Dagblad van het Noorden, 10:31-12, blz. 10.

(BR) Hitchens, C., Thomas Paine’s Rights of Man. Atlantic Monthly Press, van € 19,95 voor € 5,95 [analyse van Paine’s pamflet Declaration of the Rights of Man uit 1791]. Selexyz Donner - Rotterdam - tel. 010 2175274.

(BV) Kant, I., De drie Kritieken. Boom, als set nu € 99,95 (los samen € 139,35): Kritiek van de zuivere rede, Kritiek van de praktische rede en Kritiek van het oordeelsvermogen. Nieuwsbrief uitgeverij Boom, 10:21-12.

(BV) Phillipson, N., Adam Smith. An Enlightened Life. Allen Lane, € 29,95. Bespreking door Bert Tieben in Non-Fictie in: Vrij Nederland, 10:04-12, blz. 65. Bespreking door Martin Sommer Waarom de markt wel deugt in: de Volkskrant, 10:18-12, blz. 5 [Boeken].

(BV) Panhuysen, L., Een Nederlander in de wildernis. De ontdekkingsreizen van Robert Jacob Gordon (1743-1795) in Zuid-Afrika. Nieuw-Amsterdam / Rijksmuseum, € 18,95 Interview met de auteur door Geertje Dekkers Een kruising tussen een atlas en een jongensboek in: de Volkskrant, 10:30-10, blz. 6-7. Bespreking door Toef Jaeger Een theedrinker avant la lettre ‘in de Zuid’ in: NRC Handelsblad, 10:03-12, blz. 9 [Boeken]. Bespreking door Jos Palm Een echte Panhuysen. Leven van Gordon met gevoel voor drama beschreven in: Historisch Nieuwsblad, december 2010, blz. 79-81.

(BV) Voltaire. Briefwisseling met Catharina de Grote 1763-1778. Van Gennep, € 39,95. Bespreking door Carel Peeters Dikke vriendschap in: Vrij Nederland, 10:13-11, blz. 62-63. Interview met de vertaalster Hannie Vermeer-Pardoen door Hans Driessen Fanatiek tegen het fanatisme in: de Volkskrant, 10:04-12, blz. 5 [Boeken].

(BV) Wal, M. van der, De voortvarende zeemansvrouw. Openhartige brieven aan geliefden op zee. Walburg Pers, € 19,95, Sailing Letters Journaal 3 [brieven uit 1799 van twee zeemansvrouwen aan hun mannen. De brieven werden geconfisceerd door de Engelsen en daar bewaard in een archief. De brieven zijn belangrijke egodocumenten omdat het gaat om brieven uit het volk, die tevens interessante gegevens bieden op taalkundig gebied]. Bespreking door Ewoud Sanders Oude post vol taalvondsten in: NRC Handelsblad, 10:06-12, blz. 20.


28

•

EISE EISINGA

de Verlichting in Nederland Publicaties (AR) Joustra, W., Erfgoed van een Friese wolkammer [kort samengevat het verhaal van Eise en zijn planetarium] in: Dagblad van het Noorden, 10:11-12, blz. 36.

•

NAPOLEON BONAPARTE

de Franse tijd Nalatenschap Napoleon Op een veiling in Frankrijk worden het manuscript van memoires van Napoleon en een zijden onderbroek, met daarop geborduurd een N onder een kroon, geveild. De onderbroek zou Napoleon op St. Helena gedragen hebben. Zijden onderbroek Napoleon geveild in: Dagblad van het Noorden, 10:03-12, blz. 8.

Tentoonstellingen (TE) Napoleon en Europa. Droom en trauma - Bundeskunsthalle - Bonn - t.e.m. 11:25-04. Zie ook www.bundeskunsthalle.de. Advertentie in Historisch Nieuwsblad, december 2010, blz. 50.

9 TIJD VAN BURGERS EN STOOMMACHINES 1800-1900

•

ALGEMEEN

Tentoonstellingen (TE) Neoclassicisme en Biedermeijer uit de collecties van de Vorst van Liechtenstein - Museum de Fundatie - Zwolle - t.e.m. 11:08-05 www.museumdefundatie.nl. Bespreking door Dirk Limburg Huiselijkheid op de grens van kitsch in: NRC Handelsblad, 10:18-12, blz. 9.


29 Bespreking door Marion Groenewoud Prinselijke kunstcollectie met grandeur in: Dagblad van het Noorden, 10:20-12, blz. 48. Aankondiging Neoclassicisme en Biedermeier in: de Volkskrant, 10:23-12, blz. 15. Bespreking door Wieteke van Zeil Biedermeier, de kunst die niet wringt in: de Volkskrant, 10:3012, blz. 17.

•

Koning Willem I

Het koninkrijk van Nederland en België Kamer van Koophandel Er is momenteel een discussie gaande over de toekomstige taken van de twaalf Kamers van Koophandel. Deze werden in 1815 door koning Willem I opgericht om bedrijven en gildes te adviseren. Wat is de kamer van Koophandel? in: Spits, 10:29-11, blz. 19.

•

VINCENT VAN GOGH

de moderne kunstenaar •

Van Gogh

Tentoonstellingen Een tentoonstelling van meer dan 70 werken van Van Gogh in Rome heeft in het eerste weekeinde meer dan 15.000 bezoekers getrokken. De tentoonstelling in Rome loopt tot 11:05-02. Van Gogh in: Spits, 10:12-10, blz. 8.

(TE)

Dossier Van Gogh: gek of geniaal – Museum Het Dolhuys – Haarlem – t.e.m. 11:27-02. Catalogus. Zie ook www.hetdolhuys.nl

Advertentie in de Volkskrant, 10:20-08, blz. 34. Bespreking door Kees van der Linden Van Gogh: geniaal of toch gek? in: Dagblad van het Noorden, 10:24-08, blz. 28. Bespreking door Joost Zwagerman Gek of geniaal. Patiënt Van Gogh in: Vrij Nederland, 10:09-10, blz. 68-71: Waar eindigt de ademloze bewondering voor het oeuvre van een gekweld genie en begint het huiverende ramptoerisme voor een stereotiep krankjorum schilderbeest?

Publicaties (BR) Callow, Ph., Vincent van Gogh. Bert Bakker, van € 22,50 voor € 7,90. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580


30 •

Tijdgenoten

Publicaties (BR) Maris, J., Ik denk in mijn materie. Waanders, van € 27,50 voor € 12,50 [Jacob Maris, 1837-1899]. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580

•

ALETTA JACOBS

vrouwenemancipatie Publicaties (BR) Bosch, M., Een onwrikbaar geloof in rechtvaardigheid. Balans, van € 37,50 voor € 14,99 [biografie van Aletta Jacobs]. De Slegte.

Tentoonstellingen (TE) Uit het dagboek van een vrije vrouw. Frederike van Uildriks 1854-1919 Universiteitsmuseum - Groningen - t.e.m. 11:15-01. Aankondiging Inki de Jonge Frederike, een heel gewone feministe in: Dagblad van het Noorden, 10:22-09, blz. 12-13.

10 TIJD VAN WERELDOORLOGEN EN HOLOCAUST 1900-1950 •

ALGEMEEN

Publicaties (BV) Clarke, P., Keynes. De Biografie. Atlas, € 22,95. Bespreking door Hans Renders Uiteindelijk zal hoop renderen in: Dagblad van het Noorden, 10:23-12, blz. 47.


31

(BR) Daeter, B., Albert Schweitzer. Biografie. Tirion, van € 22,98 en € 12,50. www.veenmagazines.nl.

(BV) Figes, O., Crimea. The last Crusade. Penguin, € 35,99 [over de Krimoorlog]. Aankondiging in Pas Verschenen Non-Fictie in de Volkskrant, 10:25-09, blz. 7 [Boeken]. Bespreking door Henk van Renssen De vergeten oorlog in: Vrij Nederland, 10:30-10, blz. 59. Bespreking door Olaf Tempelman God strijdt aan onze zijde in: de Volkskrant, 10:13-11, blz. 5 [Boeken].

Op 10:13-12 verscheen van dit boek een Nederlandse vertaling onder de titel De Krimoorlog of de vernedering van Rusland. Nieuw Amsterdam, € 34,95. Bespreking door Bart Funnekotter Blijf van onze heilige plaatsen af in: NRC Handelsblad, 10:17-12, blz. 3 [Boeken].

(BV) Geemert, K. van, Het land van onze grootouders. Nederland een eeuw geleden. Aprilis, € 29,95. Aankondiging in de Librisfolder, december 2010.

(BR) Isaacson, W., Einstein. De biografie. Nieuw Amsterdam, van € 29,95 voor € 19,95. www.veenmagazines.nl.

(BR) Mecking, E., Het drama van 1918. Mets & Schilt, van € 18,00 voor € 9,95 [over de Spaanse griep in 1918 met gratis luistercd Het is maar een griepje) www.veenmagazines.nl.

(BR) Preston, P., We Saw Spain Die. Foreign Correspondents in the Spanish Civil War. Skyhorse Publishing, van €31,95 voor €12,50. Nayler & Co - Den Haag - tel. 070 3605454 Selexyz Scheltema - Amsterdam - tel. 020 5231420 Selexyz Donner - Rotterdam - tel. 010 2175274.

(BR) Scherpenisse, P., Amsterdam een eeuw geleden. Terra, van € 24,95 voor € 8,95 [zwart-wit foto’s van J.L. Scherpenisse van Amsterdam, begin 20e eeuw]. Selexyz Scheltema - Amsterdam - tel. 020 5231420.

(BR) Schuursma, R., Jaren van opgang. Nederland 1900-1930. Balans, van € 31,54 voor € 12,50. www.veenmagazines.nl.

(BR) Skidelsky, R., Keynes. The Return of the Master. Allen Lane, van € 27,50 voor € 10,00.


32 Roelants - Nijmegen - tel. 024 3221734.

(BV) Skidelsky, R., De terugkeer van de meester. De Bezige Bij, € 24,95 [over Keynes]. Aankondiging in Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 10:10-12, blz. 4 [Boeken].

Tentoonstellingen (TE) Te waar om mooi te zijn. Kritisch realisme van Dix & Co - Museum voor Moderne Kunst - Arnhem - t.e.m. 11:09-01. Werken over de afschuw van de oorlog na 1918. Zie ook www.mmkarnhem.nl. Aankondiging Otto Dix in: de Volkskrant, 10:14-10, blz. 49. Aankondiging Kritisch realisme in: NRC Handelsblad,10:15-10, blz. 14 [Cultureel Supplement].

(TE)

Berlage Totaal! - Gemeentemuseum - Den Haag - t.e.m. 11:27-01 [naar aanleiding van het 75-jarig bestaan van het door Berlage ontworpen gebouw]. Catalogus: Brentjens, Y. en T.M. Eliëns, H.P. Berlage. Architect en ontwerper. Waanders, € 24,95.

Aankondiging Berlage in Gemeentemuseum van Berlage in: Dagblad van het Noorden, 10:23-11, blz. 37. Aankondiging Berlage Totaal! in: de Volkskrant, 10:25-11, blz. 49. Bespreking door Tracy Metz Meubels als gebouwen in het klein in: NRC Handelsblad, 10:27-11, blz. 9. Bespreking Bob Witman Berlage wilde alles ontwerpen in: de Volkskrant, 10:03-12, blz. 17. Bespreking door Rinze Brandsma Eer voor Berlage als ‘totaalkunstenaar’in: Dagblad van het Noorden, 10:07-12, blz. 39: Het ging hem om het laten samenvloeien van vorm, functie en inhoud. [foto van Berlage’s voormalige gemeentehuis van usquert].

Berlage’s Gemeentemuseum - Den Haag 75 jaar

WERELD IN OORLOG - 2010 - nr. 21 Nummer 21 van Wereld in Oorlog is nog niet verschenen. CvdK

• DE EERSTE WERELDOORLOG

oorlog en neutraliteit Publicaties (AR) Houwink ten Cate, J., Hitler: een waardeloze soldaat [Hitler t.t.v. W.O. I] in:


33 Historisch Nieuwsblad, december 2010, blz. 42-48.

(AR) Rooseboom, S., Britten ‘misbruikt’ voor nazipropaganda. Schokkend filmpje van veteranen WO I in: Historisch Nieuwsblad, december 2010, blz. 24.

Films/ dvd’s • World War I. The Great War Dvd-box van Entertainment One - € 14,99: veertiendelige serie van History, nu op dvd. Aankondiging door Jos van der Burg in Signalementen in: Historisch Nieuwsblad, december 2010, blz. 91.

• DE STIJL

revolutie in vormgeving Mondriaanhuis - Amersfoort In het Mondriaanhuis in Amersfoort is een nieuwe, permanente expositie geopend onder de titel De wereld van Pieter Cornelis. Centraal staat zijn artistieke ontwikkeling aan de hand van werk, brieven, foto’s, teksten en beeld en geluid. Een tijdbalk, beginnend in 1872, toont zijn ontwikkeling van figuratief naar abstract aan de hand van zijn woonplaatsen Amersfoort, Amsterdam, Parijs en New York. Het Mondriaanhuis in: NRC Handelsblad, 10:17-12, blz. 12 [Cultureel Supplement].

Publicaties (AR) Baars, W., Een roze avant-gardistisch schilderij: kan dat wel? [over een schilderij van Friedrich Vordemberge-Gildewart] in: Vrij Nederland, 10:11-12, blz. 62.

(BV) Dettingmeijer, R., M-Th. Van Thoor, I. van Zijl (red.), Rietvelds universum. NAi Uitgevers, € 39,50. Bespreking door Bernard Hulsman Mieser dan Mies. Gerrit Rietveld (188-1964), meer dan de ‘man van die stoel en dat huis’ in: NRC Handelsblad, 10:03-12, blz. 15 [Boeken].

(BV) Zijl. I. van, Gerrit Rietveld. Phaidon Press, € 75,00. Bespreking door Bernard Hulsman Mieser dan Mies. Gerrit Rietveld (188-1964), meer dan de ‘man van die stoel en dat huis’ in: NRC Handelsblad, 10:03-12, blz. 15 [Boeken].

Tentoonstellingen (TE) Rietvelds universum - Centraal Museum - Utrecht - t.e.m. 11:30-01. Uitnodiging Centraal Museum

Bespreking door Hilde de Haan Altijd op zoek naar ruimtelijkheid in: de Volkskrant, 10:20-10, blz. 45. Bespreking Bernard Hulsman Rietveld ontwierp voor de gewone man in: NRC Handelsblad, 10:22-10, blz. 9: Rietveld was een begenadigd modernist die ontwierp voor gewone mensen. In het kader van de tentoonstelling in Utrecht is het ook mogelijk zelf in miniatuur Rietveldstoelen te maken. Volgens het museum biedt dat een diep inzicht in de werkwijze van de architect. Zie ook www.centraalmuseum.nl.


34 Meubeltjes maken tot eind januari in Rietveld museum in: de Volkskrant, 10:03-11, blz. 42.

Kinderstoel van Rietveld - 1921 - ANP.

(TE)

Mondrian / De Stijl - Centre Pompidou - Parijs - t.e.m. 11:21-03 [werk van Mondriaan tot zijn vertrek vanuit Parijs naar New York in 1938].

Bespreking door Ariejan Korteweg Frankrijk ontdekt Mondriaan in: de Volkskrant, 10:06-12, blz. 15. Bespreking door Mark Beunderman Pompidou toont Parijse Mondrian in: NRC Handelsblad, 10:1312, blz. 11.

•

DE CRISISJAREN

samenleving in depressie Tijdsbeeld Op school raadde de hoofdonderwijzer aan om de twaalfjarige Mari Storm in Vlaardingen, zoon uit een gereformeerd gezin met vijf kinderen, vader zeilmaker, door te laten leren, maar dat weigerde zijn vader. Dat hoort niet bij ons. Het werd ambachtsschool en Mari haalde als een van de eersten een diploma elektricien, terwijl thuis de olielamp de kamer verlichtte! Brusse, P., Directeur in witte overall. Mari Storm, 1918-2010 in: Vrij Nederland, 10:0412, blz. 95.

Werkkamp Wieringermeer - Nieuwesluis In het Vishniac-archief in het International Center of Photography in New York zijn foto’s gevonden, die de fotograaf (1897-1990) in 1939 in het werkkamp Wieringermeer maakte. De foto’s tonen alledaagse momenten in het werkkamp, waar Joodse jongeren werden voorbereid op een toekomstig verblijf als landbouwer in Israël. Het werkdorp functioneerde van 1934 tot en met 1941. Naar schatting werden er 750 jongeren opgeleid. Op 20 maart 1941 werd het kamp ontruimd door Klaus Barbie (SD in Nederland) en SS’er Willy Lages. De foto’s tonen alledaagse momenten in het werkdorp. Het Joods Historisch Museum bezit al enkele foto’s van Vishniac van het werkdorp, maar directeur Cahen is bereid samen te werken met ICP om alle gegevens over het werkkamp op internet te zetten op de sites van ICP en JHM. Hollak, R., Foto’s Vishniac uit Wieringermeer in: NRC Handelsblad, 10:23-12, blz. 1.


35 Hollak, R., De geheimen van Roman Vishniac in: NRC Handelsblad, 10:23-12, blz. 4-6 [Cultureel Supplement].

Publicaties (AR) Kromhout, B., De zin van demoniseren [een vergelijking tussen de omgang met de NSB in de jaren ’30 en met de PVV heden ten dage] in: Maarten, oktober-november 2010, blz. 74-83.

•

DE TWEEDE WERELDOORLOG

bezetting en bevrijding Berechting oorlogsmisdadigers • Boere Het Bundesgerichtshof in Karlsruhe heeft het hoger beroep verworpen van de tot levenslang veroordeelde Nederlandse SS’er Heinrich Boere (89). Deze uitspraak mocht Boere vanwege zijn gezondheid in vrijheid afwachten. Of Boere nu werkelijk de cel ingaat is onduidelijk. Zijn gezondheid is slecht en zijn advocaten overwegen beroep in te stellen bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg. Boere’s advocaten hadden aangevoerd dat iemand niet twee keer berecht kan worden voor dezelfde zaak. Het Bundesgerichtshof verwierp dit verweer op basis van de regel ne bis in idem omdat de straf na de eerste berechting niet uitgevoerd was. SS’er Boere ook volgens hoogste rechter schuldig in: NRC Handelsblad, 10:21-12, blz. 5. Boere moet cel in in: de Volkskrant, 10:21-12, blz. 9.

• Faber De fractievoorzitters van de Tweede Kamer hebben in een brief aan hun collega’s in Duitsland gevraagd zich ervoor in te spannen dat Faber zijn straf uitzit. Kamer: Faber moet straf uitzitten in: de Volkskrant, 10:04-12, blz. 11.

Volgens de Britse krant The Times - op basis van informatie van de Britse geheime dienst - wordt Klaas Carel Faber (financieel) ondersteund door oude kameraden van de organisatie Stille Hilfe. In deze organisatie heeft Gudrun Burwitz-Himmler (81), de dochter van Heinrich Himmler, een leidende rol. Bij Stille Hilfe, opgericht in 1951, zijn voormalige nazi’s aangesloten. De organisatie werkt in het diepste geheim en ondersteunt vervolgde nazi-misdadigers met geld, juridische bijstand, kleding, eten en gezelschap in de gevangenis. Waarschijnlijk telt de organisatie 40 leden. Gudrun Burwitz weigert met journalisten te praten, maar zegt wel: het klopt dat ik help waar het kan. Wal, O. van der en S. Jansen, Oude nazi’s steunen oorlogsmisdadigers in: Dagblad van het Noorden, 10:08-12, blz. 6.

De uitspraak van het Bundesgerichtshof over het beroep van Boere, dat hier geen sprake kan zijn van ne bis in idem. Omdat Boere na de eerste rechtzaak zijn straf niet heeft uitgezeten, is ook van belang voor Faber. SS’er Boere ook volgens hoogste rechter schuldig in: NRC Handelsblad, 10:21-12, blz. 5.

Kampen • Algemeen The Wall Street Journal heeft aan het stijlboek van de krant toegevoegd dat de concentratiekampen uit WO II in Polen geen Poolse kampen genoemd mogen worden, maar nazi-Duitse kampen. WSJ: niet Pools, maar nazi-Duits kamp in: NRC Handelsblad, 10:06-12, blz. 19.


36 • Auschwitz De Zweedse man die schuldig bevonden is aan het aanzetten tot diefstal van het bord Arbeit macht frei is in Polen veroordeeld tot 2 jaar en acht maanden celstraf. Vijf Polen waren al eerder veroordeeld tot straffen tot 2,5 jaar. De Zweed mag zijn straf uitzitten in zijn eigen land. Celstraf na diefstal bord in Auschwitz in: de Volkskrant, 10:31-12, blz. 5,

• Ravensbrück (BV) Hogervorst, S., Onwrikbare herinnering. Herinneringsculturen van Ravensbrück in Europa 1945-2010. Verloren, € 29,00 [proefschrift Erasmus Universiteit - Rotterdam] Nieuwsbrief Verloren , december 2010, blz. 3.

• Westerbork Het Herinneringscentrum Kamp Westerbork gaat zich inzetten voor de markering van alle werkkampen, die gediend hebben als toeleveringskampen voor kamp Westerbork. Als eerste worden pogingen ondersteund om de barak van kamp Beetse bij Sellingen te behouden. De barak is gebouwd in de jaren 30 voor de werkverschaffing. In de oorlog zaten er Joden gevangen en daarna NSB’ers. De barak is eigendom van de Stichting 1939-1945 in Uithuizen, die de barak wilde restaureren. Maar daar is tot nu toe niets van gekomen. Looden, M., Actie voor behoud barak in: Dagblad van het Noorden, 10:03-12, blz. 28.

WO II na WO II [vervolg, zie Historie Gesignaleerd, december 2010] Twee oud-medewerkers van het Amsterdamse Verzetsmuseum, Erik Habold en Wilma van Leur, stellen dat Jolande Withuis een volstrekt verkeerd beeld geeft van de eerste jaren van het Verzetsmuseum, als ze dat museum typeert als een communistisch speeltje. Ze doet geen recht aan de vele mensen die zich, voor het overgrote deel als vrijwilliger, ingezet hebben voor het Verzetsmuseum in de beginjaren.Bewust is een ideologisch ingekleurde verbeelding van oorlog en verzet tegengehouden en is het een op de laatste wetenschappelijke inzichten gestoeld, historisch museum geworden. Het bestuur was om die reden ook zeer breed samengesteld. Het museum stelde zich terughoudend op waar het expliciete actualisering betrof, hoewel het hier over hebben, vaak een vereiste van subsidiegevers was en thematisch verwante instellingen hier sterk de nadruk op legden. Het was de tijdgeest van die jaren dat musea over de Tweede Wereldoorlog alleen zinvol waren als er expliciet lessen uit te trekken waren voor het heden. (…) Jolande Withuis geeft in haar betoog een adequate analyse van het denken over de oorlog in de naoorlogse jaren. (…) Maar met de link die zij hierbij legt met het inhoudelijk beleid van het Verzetsmuseum slaat zij de plank volkomen mis. Hier zijn persoonlijke (voor)oordelen waarschijnlijk sterker dan de gedocumenteerde werkelijkheid van het Verzetsmuseum. Habold, E. en W. van Leur, Verzetsmuseum geen communistisch speeltje in: de Volkskrant, 10:03-12, blz. 21.

WO II-monument In het kader van het verschijnen van het boek Annen 1940-1945, belevenissen en herinneringen van Annenaren is een discussie begonnen over de vraag of er in Annen niet een WO II-monument moet komen. De burgemeester heeft aangegeven dat hij mee wil denken over de realisatie van een monument als er voldoende draagvlak voor het idee is in het dorp, daarmee doelend op het feit dat er in de streek veel NSB’ers woonden. Willemsen, R., Plan WO II monument in Annen in: Dagblad van het Noorden, 10:06-12, blz. 13.


37 Verzet Hannie Schaftschool De Hannie Schaftschool in Haarlem maakt een nieuwe start in een nieuw gebouw en die gelegenheid wilde de school aangrijpen om de naam van de school te veranderen. De Stichting Haarlems Verzetsmuseum vond de plannen voor de naamswijziging van weinig historisch besef getuigen. Het schoolbestuur kreeg uit het hele land verzoeken om de naam te handhaven. Algemeen directeur Riana Zandbergen van het stichtingsbestuur verklaarde: Wij betreuren dat onze actie verdrietige gevoelens heeft teweeggebracht. De naamsverandering is van de baan. Hannie Schaftschool in: het Onderwijsblad, 10:13-11, blz. 7.

Herdenking van de Overval in Leeuwarden Op 10:08-12 is in Leeuwarden herdacht dat op 8 december 1944 de gevangenis Blokhuispoort overvallen is door het verzet en 51 gevangenen bevrijd zijn. Eén van de bevrijden was Gerrit Fokkrema, nu 87 jaar, hieronder op foto aan het vertellen.

Foto www.halloleeuwarden.nl

In 1962 is van de overval een film gemaakt: De Overval, grotendeels op locatie gefilmd. Herdenking de Overval in Blokhuispoort 8 december 1944 op www.halloleeuwarden.nl, 10:06-12.

Herdenking van de Overval in Assen Op 10:11-12 ’s ochtends om half acht is herdacht dat het verzet 66 jaar geleden het Huis van Bewaring in Assen heeft overvallen en 32 kameraden bevrijd heeft met gevaar voor eigen leven. De overval vond plaats tijdens de wisseling van de wacht. Nog twee van de overvallers zijn in leven: Geert Veldman en Jan Bulthuis. De laatste voerde het woord bij de herdenking. Hardenbol, Th., Herdenking overval op huis van bewaring in: Dagblad van het Noorden, 10:10-12, blz. 25. Jos Mulder-Gemmeke 1922-2010

Op 10:22-12 is op 88-jarige leeftijd overleden Brunita Josepha Gemmeke, de laatste vrouwelijke ridder in de Militaire Willems-Orde. Zij was de enige vrouw die naast koningin Wilhelmina onderscheiden werd met deze orde voor moed, beleid en trouw. Zij behoorde tot een verzetsgroep in Den Haag en werd in 1944 op een gevaarlijke missie gestuurd. Ze moest als koerier vertrouwelijke informatie en foto’s op microfilm op de fiets naar het hoofdkwartier van Bernhard in Brussel brengen. De materialen zaten verstopt in haar poederdoos en haar schoudervulling. Het lukte haar de frontlinie te passeren en de materialen in Brussel af te leveren. Hierna werd ze naar Londen gevlogen voor een opleiding bij de Special Operations Executive. In maart 1945 kwam ze per parachute terug in Nederland en wijdde zich weer aan verzetswerk o.m. voor de illegale


38 krant Je Maintiendrai.Zelf zag ze zich niet als een held: Ik heb gedaan wat ik moest doen, gelukkig had ik het in me dat ik het kon. Müller, J., Op de fiets door de frontlinie in: NRC Handelsblad, 10:23-12, blz. 2.

Holocaustmonument - Berlijn Al met eigen ogen waargenomen, maar nu staat het zwart op wit in de krant: het Holocaustmonument in Berlijn vertoont scheuren. Deskundigen gaan onderzoeken wat de oorzaak is en hoe er gerepareerd kan worden. Holocaustmonument Berlijn scheurt in: Dagblad van het Noorden, 10:08-12, blz. 9. CvdK.

Beeld van de oorlog Ismee Tames (NIOD) constateert in een bijdrage aan NRC Handelsblad dat het beeld van de oorlog niet meer bepaald wordt door onderzoek, maar door hedendaagse standpunten. Er is weinig aandacht voor een kritische omgang met de bronnen. Daardoor worden steeds dezelfde kritieken op het oude goed-fout-denken gerecycled: overheid en samenleving waren óók fout. Kijk eerder naar de bronnen zelf. Zo wijst Tames op het beeld van de NSB-interneringen, dat sterk beïnvloed is door de brochure Kamptoestanden 1944/45-48 van Van der Vaart. Deze brochure wordt nu als een historisch feitenrelaas gezien, maar onderzoek van de bronnen geeft een ander beeld. Breed geaccepteerd is het beeld dat veel NSB’ers weinig actieve of ideologisch bevlogen lieden waren. Ook dat beeld wordt niet bevestigd door bronnenonderzoek. Het is misschien onprettig, maar er waren Nederlanders die echt geloofden in een nationaalsocialistische toekomst. Kritisch bronnenonderzoek en een open blik leveren de broodnodige nieuwe inzichten op. Het oorlogsverleden is namelijk meer dan een referentiepunt voor hedendaagse discussies en stellingnamen. Het is vooral ook bittere werkelijkheid geweest. Tames, I., Een NSB’er was niet grijs maar fout in: NRC Handelsblad, 10:09-12, blz. 11.

Hongerwinter In haar column in de Volkskrant vertelt Nausicaa Marbe het verhaal van Henk, die in de Hongerwinter van Amsterdam als 12-jarige naar Friesland trok, omdat daar eten was. Samen met zijn 14-jarige broer raakte hij aan het zwerven omdat de boerderij, waar ze heen gegaan waren al overvol was totdat in Burgwerd de domineesvrouw de deur voor deze twee vieze tieners met kapotte kleren opendeed. De bejaarde Henk kreeg onlangs bezoek uit Friesland! Die domineesvrouw besliste in 1 seconde, hoe lang wordt er al nagedacht over de toekomst van het Afgaanse meisje Sahar? Marbe, N., Sahar en de domineesvrouw uit Burgwerd in: de Volkskrant, 10:10-12, blz. 23.

Literatuur uit de oorlogstijd Jeroen Dewulf, Belgische professor aan de Univeristy of California in Berkeley, publiceerde een studie naar de Nederlandse literatuur verschenen tijdens WO II: Spirit of Resistance. Dutch Clandestine Literature during the Nazi Occupation (Camden House). In Vrij Nederland vat hij zijn onderzoeksgegevens samen. Voor de literatuurgeschiedenis is WO II helemaal geen zwart gat, zoals b.v. bij Anbeek. En die literatuur had meer te bieden dan het naïeve God, Nederland en Oranje. De waarde van die literatuur - Blaman schreef al in 1943 over lesbische liefde - is veel te lang onderschat. Zo zorgde de clandestiene pers ervoor dat het vertrouwen in het geschreven woord tijdens de oorlog bleef bestaan en werd er ook vooruitgekeken in de vorm van het heruitvinden van Nederland na een bevrijding. Dewulf, J., Meer dan God en Oranje. Vergeten literatuur in: Vrij Nederland, 10:04-12, blz. 52-57.

De winter uit 1942 Ter vergelijking hoe relatief zwaar we het anno 2010 met de winter hebben maakte Henk Gebben op basis van het Polygoonfilmpje De barre winter 1941-1942 een vergelijking tussen toen en nu:


39 1942 Het is oorlog Het vriest 20 graden Er ligt 50 centimeter sneeuw Treinen rijden Straten zijn schoongemaakt Iedereen is buiten en helpt

2010 Het is vrede Het vriest 5 graden Er ligt 20 centimeter sneeuw Er rijden geen treinen Er is geen straat schoon Oproep om thuis te blijven

Rozendaal, J., Hoezo strenge winter? in: Dagblad van het Noorden, 10:29-12, blz. 3.

We Can Do it! Om de Amerikaanse oorlogsinspanningen om de oorlog te steunen werd o.m. een poster verspreid met de tekst We Can Do It! met daarop een werkneemster, die haar spierballen toont. Deze vrouw is Geraldine Doyle, die in 1942 gefotografeerd werd in een metaalfabriek bij Detroit. Zij was toen 17 jaar. Op 86-jarige leeftijd is ze overleden. Zelfs wist ze niet van de naar haar foto gemaakte poster totdat ze deze in 1982 ontdekte in een tijdschrift. De poster is na WO II symbool geworden van de feministische beweging in de Verenigde Staten. Postuum Geraldine Doyle. Onbewuste icoon uit de Tweede Wereldoorlog in: de Volkskrant, 10:31-12, blz. 20 [kleurenafbeelding]. Bombardement Assen: 3 januari 1941 Op 11:03-01 is het 70 jaar geleden dat Assen na Rotterdam als een van de eerste Nederlandse steden gebombardeerd werd. Daarbij vielen zeven doden. Toos NuijHolthinrichts (nu 84) moet nog ieder jaar aan dat bombardement denken, waarbij haar ouderlijk huis verwoest werd. Het bluswerk werd belemmerd doordat de Vaart bevroren was. Nog altijd is onduidelijk wie de bommen gooide, al zijn er aanwijzingen in Engelse richting, maar het echte bewijs ontbreekt. Wollerich, H., ‘Op die dag werden de Duitsers moffen’ in: Dagblad van het Noorden, 10:31-12, blz. 9.

Agenda 11: 19 en 20-03 Weekendcollege over WO II -conferentiehotel ISVW - Leusden. Lezingen van Herman Amersfoort (meidagen 40), Johannes Houwink ten Cate (Jodenvervolging), Hein Klemann (economie tijdens WO II), Peter Romijn (Duits bestuur in Nederland), Marjan Schwegman (verzet in Nederland), Hans Blom (bevrijding en oorlog na de oorlog). Nadere informatie www.historischnieuwsblad.nl. Aanmelding tot en met 11:28-02. Collegeweekend Tweede Wereldoorlog in: Historisch Nieuwsblad, december 2010, blz. 19 en 20. Publicaties (BV) Grift, L. van de, Voorwaarts en vergeten. De overgang van fascisme naar communisme in Oost-Europa, 1944-1948. Ambo/Anthos, € 22.95 [met nadruk op Roemenië en de DDR]. Bespreking door Anet Bleich Nieuwe jas voor oude gardisten in: de Volkskrant, 10:11-12, blz. 7 [Boeken], vier sterren.

(BV) Lamaker, J., R.Keuning en J. Krabbé, De ondergang van Abraham Reiss, 28 april 1943. Zwolle: Waanders / Museum De Fundatie, 2010, €19,95. De beklemmende tentoonstelling van het beeldverhaal van het leven van Abraham Reiss in Zwolle is niet meer, maar wat ervan overbliijft is dit boek en een dvd met een vraaggesprek met Jeroen Krabbé over zijn negen statiën onder de titel The Dark Series. Krabbé’s grootvader werd - voordat Jeroen geboren werd - bij een razzia in Amsterdam op 20-06-1943 opgepakt, afgevoerd naar Westerbork en vandaar naar Sobibor gebracht, waar hij op 9 juli 1943 in de gaskamer omkwam.


40 Abraham Reiss was één van de 102.000 of van de 6.000.000. Zijn naam werd genoemd tijdens het lezen van de 102.000 namen in januari 2010 in Hooghalen, maar Jeroen Krabbé wilde meer en schilderde de lijdensweg van Abraham in negen grote schilderijen: de bloeitijd in 1920, de dreiging van de beurskracht in 1929, het laatste familieportret in 1942, de razzia van 20-06-1943, het (korte) eenzame verblijf in Westerbork, de reis naar het oosten, de aankomst in Sobibor en de gang naar de gaskamer als laatste statie. In het boek legt Krabbé uit dat hij de opa, die hij alleen maar van een foto kent, zijn naam en zijn bestaan wilde teruggeven. De negen schilderijen zijn uitstekend afgedrukt, er is een stamboom van de familie, er zijn bewaard gebleven documenten,als het trouwboekje van opa, foto’s, Westerborkgeld, een briefkaart van opa uit Westerbork (barak 72), een toelichting op schilderijenserie door Jeroen Krabbé, opgetekend door Joosje Jamaker en een soort nawoord van Ralph Keuning, de directeur van museum De Fundatie. Naast het boek is er een dvd verschenen van een atelierbezoek van Piet Haenen, waarin Jeroen Krabbé zijn project The Dark Series toelicht en alle schilderijen stuk voor stuk toont en bespreekt: (dvd) Jeroen Krabbé De ondergang van Abraham Reiss. Atelierbezoek Paul Haenen, Betty Asfalt Produkties 2010, 55 minuten, € 9,95 [te koop in Museum De Fundatie, zie ook www.bettyasfalt.nl]. Met de schilderijen en de bijbehorende toelichting in het boek en op dvd heeft Jeroen Krabbé op een heel bijzondere wijze de lijdensweg van één van de 102.000 Joodse slachtoffers van nazi-Duitsland in beeld gebracht en vastgelegd voor de toekomst. Enorm aanbevolen. CvdK. (BR) Lukacs, J., Hitler en de historici. De plaats van Hitler in de 20ste eeuw Mets & Schilt, van € 24,90 voor € 10,00. www.veenmagazines.nl.

(BR) Manvell, R., De aanslag op Hitler. Operatie Valkyrie, 20 juli 1944. Schuyt & Co / Just Publishers, van € 14,95 voor € 5,00. www.veenmagazines.nl.

(BR) Maser, W., Hitlers brieven en notities. Aspekt, van € 29,95 voor € 10,00. www.veenmagazines.nl.

(AR) Melching, W., Chroniqueur van het kwaad [Joseph Goebbels] in: Historisch Nieuwsblad, december 2010, blz. 32-40.

(BR) Overy, R., Blitzkrieg 1939-1941. Carlton, van € 45,00 voor € 19,90. De Boekenmarkt - Den Haag - tel. 070 3658226.

(BR) Raaij, R. van, De Hongerwinter van 1944-1945. Ten Have, € 6,50. www.veenmagazines.nl.

Films/dvd’s • Oorlog zonder vrienden Producent Johan Nijenhuis heeft de filmrechten verworven van het (jeugd)boek Oorlog zonder vrienden van Evert Hartman (Lemniscaat). Scenarist Pieter Bart Korthuis gaat met het scenario aan de slag. De opnamen zijn gepland voor 2012. In 1980 werd Oorlog zonder vrienden bekroond met de Europese jeugdboekenprijs. ‘Oorlog zonder vrienden’ verfilmd in: Dagblad van het Noorden, 10:04-12, blz. 23.


41 • Andere Tijden: Gevaren op zee Het TV-geschiedenisprogramma Andere Tijden stelde een tweeluik samen over de Nederlandse Koopvaardij in WO II, zo’n 850 schepen met 18.000 bemanningsleden, waarvan 12.000 Nederlanders. De schepen werden verplicht onder Nederlandse vlag te blijven varen en werden ingezet bij gevaarlijke transporten voor de geallieerde legers.De helft van de schepen (421) ging ten onder en daarbij kwamen ruim 3600 opvarenden om. Deel 1 gezien op 10:09-12, Nederland 2. Deel 2 gezien op 10:16-12, Nederland 2

• The War Collection Drie films spelend in WO II: Escape to Athena [over een Duits gevangenenkamp op een Grieks eiland], The Eagle has landed [plannen van de nazi’s om Churchill te ontvoeren] en Return from the River Kwai [krijgsgevangenen die aan de brug werken worden na een Amerikaans bombardement afgevoerd naar Saigon]. Video/Film Express, 341 minuten, Engels gesproken, Nederlands ondertiteld, € 9,95. www.veenmagazines.nl.

• D-day Dvd - TDM - 52 minuten - Engels gesproken / Nederlands ondertiteld, € 5,95. www.veenmagazines.nl.

• Andere Tijden 1: De Tweede Wereldoorlog Dvd - Strengholt Multimedia - 325 minuten Nederlands gesproken - veertien programma’s over WO II - € 12,50. www.veenmagazines.nl.

• Oorlogswinter Op 11:18-03 gaat de Nederlandse film Oorlogswinter in Amerika in première. De film is verder o.m. verkocht aan Australië, Groot-Brittannië, Duitsland, Nieuw-Zeeland, Frankrijk, Oostenrijk en China. Mensen in: de Volkskrant, 10:23-12, blz. 22.

Op 10:25-12 beleefde de film Oorlogswinter de televisiepremière bij omroep Max. De film trok 1.668.000 kijkers en is daarmee de beste bekeken speelfilm op tv in 2010 (tot en met die datum). Op 09:01-01 trok de film Zwartboek op televisie ruim 1,7 miljoen kijkers. Mensen in: de Volkskrant, 10:27-12, blz. 14. Kijkcijfers in: NRC Handelsblad, 10:27-12, blz. 19.

Tentoonstellingen (TE) Prinses Margriet. Boegbeeld van de koopvaardij - Maritiem Museum Rotterdam - t.e.m. 11:09-01 [de geboorte in 1943 van een koninklijke baby geeft de koopvaardij weer moed: Margriet als petekind]. Flyer museum.

(TE)

Zichtbare herinneringen… een confrontatie met terreur - Nationaal Monument Kamp Vught (i.s.m. Vughts Historisch Museum) - t.e.m. 11:0901 [de impact van het kamp op de ‘omstanders’], zie ook www.nmkampvught.nl.

Aankondiging in Wereld in Oorlog, 2010, nr. 18, blz. 5.

(TE)

Licht in het donker - Nationaal Monument Kamp Vught - Vught - t.e.m. 11:09-01 [over het Philips-Kommando].

Aankondiging in Wereld in Oorlog, 2010, nr. 20, blz. 4.

(TE)

Hitler und die Deutschen. Volksgemeinschaft und Verbrechen - Deutsches Historisches Museum - Berlijn - t.e.m. 11:06-02. Catalogus € 25,00. Zie ook www.dhm.de.


42 Wal, O. van der, Hitler-expositie in Berlijn blijft een waagstuk in: Dagblad van het Noorden, 10:1510, blz. 11. Bespreking door Merlijn Schoonenboom Zonder Hitler een saai land in: de Volkskrant, 10:16-10, blz. 15. Omstreden Duitse nazi-expositie druk bezocht in eerste weekend op: www.nujij.nl: meer dan 10.000 bezoekers. Bespreking Joost van der Vaart Kwartetten met het Derde Rijk. Tentoonstelling onderzoekt waarom Duitsers voor Hitler vielen in: NRC Handelsblad, 10:23-10, blz. 5: De expositie probeert de dictator in een nieuw licht te plaatsen en gaat in op de vraag waarom de Führer bij zijn volk zo populair was.

(TE)

Liefde in oorlogstijd - Verzetsmuseum - Amsterdam - t.e.m. 11:10-04. Zie ook www.verzetsmuseum.org. Bespreking door Marieke Prins ‘Een moffenkind, dat zie je zo’ in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2010, blz. 95. (TE)

Wally van Hall. Bankier van het verzet - Verzetsmuseum - Amsterdam t.e.m. 11:17-04. Zie ook www.verzetsmuseum.org.

Aankondiging in Jaap Stam, Bankier van het verzet in: de Volkskrant, 10:03-09, blz. 19.

•

ANNE FRANK

Jodenvervolging Anne Frankboom Hoog in de Corsicaanse bergen staat een stekje van de Anne Frankboom, daar gebracht door twee Nederlandse vrouwen Nino de Sonneville en René Blom, beiden zeer gehecht aan Corsica. Zij hopen dat de stek zal uitgroeien tot een symbool van tolerantie en antiracisme op Corsica. Zij kochten de stek van de Stichting Red de Anne Frankboom. Korteweg, A., Anne Frank leeft, op Corsica in: de Volkskrant, 10:06-12, blz. 24.

De stichting Support Anne Frank Tree heeft bekend gemaakt dat Generali Schadeverzekering Maatschappij in Diemen bereid is gevonden om de bergingskosten van de Anne Frankboom te betalen. Het gaat om € 27.850,65. Sponsor betaalt bergingskosten in: de Volkskrant, 10:27-12, blz. 13.

11 TIJD VAN TELEVISIE EN COMPUTER Vanaf 1950

•

Algemeen

Christo Ter gelegenheid van een verkoopexpositie bij galerie Guy Pieters in Parijs was Christo in Parijs. Ariejan Korteweg interviewde hem met name over zijn plan Over the River, een


43 plan om 10 kilometer van de rivier de Arkansas in Colorado met doek te overspannen. De voorbereidingen zijn volop in gang. Het project gaat 50 miljoen euro kosten en Christo hoopt het in 2014 te realiseren Korteweg, A., ‘Mijn werk is vooral: overtuigen’ in: de Volkskrant, 10:01-12, blz. 11.

Neutronenbom Dre Amerikaanse natuurkundige Samuel Cohen, betrokken bij de ontwikkeling van de Nagasaki-atoombom en uitvinder van de neutronenbom, is op 89-jarige leeftijd overleden. Aan het einde van de 70-er jaren werd o.m. in Nederland fel gedemonstreerd tegen die bom: Stop de neutronenbom, een actiegroep opgericht in 1977 door de CPN, die brede steun kreeg in de Nederlandse bevolking. De neutronenbom is een waterstofbom, die zo gemaakt is dat een groot deel van de energie vrij komt in de vorm van neutronenstraling. Er komt maar weinig radioactiviteit vrij. De bom doodt mensen, maar richt weinig schade aan gebouwen aan. Cohen noemde zijn bom het meest doordachte en meest moreel aanvaardbare wapen, dat ooit uitgevonden is. Hij was van mening dat zijn bom het enige kernwapen is, waarmee het zin heeft oorlog te voeren. Als de oorlog voorbij is, is de wereld nog ongerept. President Carter besloot in 1978 van het wapen af te zien. President Reagan besloot in 1981 de bom toch in te voeren. Het wapen is echter nooit gebruikt en de voorraad is vernietigd. Uitvinder neutronenbom overleden in: Dagblad van het Noorden, 10:03-12, blz. 9 [affiche in kleur: Stop de neutronenbom].

Standbeeld Lenin In een voorstad van Sint-Petersburg is getracht een standbeeld van Lenin op te blazen. Bij de ontploffing werd niemand gewond. In het standbeeld ontstonden scheuren en ruiten van omliggende woningen sneuvelden. De Communistische Partij veroordeelde de actie. Standbeeld van Lenin opgeblazen door vandalen in: Dagblad van het Noorden, 10:08-12, blz. 7.

Agrarisch Nederland André Broere en Michiel Brandsma stelden voor het Dagblad van het Noorden een overzicht samen van de agrarische sector in Nederland van 1950 tot 2010 met afnemende aantallen bedrijven (-82%), arbeidskrachten (-43%) en hoeveelheid grond (20%), maar met groeiende productie: rundvee (+37%), aardappelen, granen en suikerbieten (+83%), melk (+106%), kippen (+161%) en varkens (+559%). Broere. A. en M. Brandsma, En de boer … in: Dagblad van het Noorden, 10:22-12, blz. 12 [In Beeld].

Digitale ontwikkelingen 2000-2010 In de Volkskrant een tijdbalk over de digitale ontwikkelingen in de jaren 2000-2010, een indrukwekkende lijst van de eerste usb-stick in 2000 tot de eerste iPad in 2010 met daarbij een groei van de internetpenetratie van 23% naar 88,6%. En verder de iPod (2001), web 2.0 (2001), Blackberry Smartphone (2002), Linkedin (2003), Facebook (2004), Hyves (2004), You Tube (2005), Twitter (2006), iPhone (2007) en de e-reader (2007). Digitaal decennium in: de Volkskrant, 10:29-12, blz. 24.

Publicaties (AR) Het jaar 2010 in 100 beelden. De keuze van de redactie in: NRC Weekblad, 10:31-12. (BV) Kamagurka, 2010. Wat een jaartje. De Harmonie, € 4,90. Bespreking door Erik van den Berg Een grap blijft een grap in: de Volkskrant, 10:24-12, blz. 2 [Boeken].

(BV) Koelewijn, P. en C. Meijers, Kom Van Dat Dak Af. Rubinstein, € 19,95 (incl. cd). Zie ook www.peterkoelewijn.nl.


44 Bespreking door Robert van Gijssel Kwaaschuw nie meeuw in: de Volkskrant, 10:04-12, blz. 9 [Boeken]. Citaat uit het jongerenblad Jukebox uit 1960: Deze song heeft durf, een aparte presentatie, humor, ritme, swing en pep; alles wat de tiener van vandaag juist wil horen.

(BV) Mulisch, H., Opspraak. Verslagen van de twintigste eeuw. De Bezige Bij, € 49,90 [bundeling van geëngageerd werk van Mulisch uit de jaren 60 en 70, o.m. over Cuba en het Eichmann-proces [De zaak 40/61]. Bespreking door Arnold Heumakers Het wereldprobleem, maar dan weerspiegeld in een stuiter in: NRC Handelsblad, 10:30-12, blz. 10-11 [Boeken].

(BR) Vletter, M. de, De kritiese jaren zeventig. NAi Uitgevers, van € 25,00 voor € 7,90. De Slegte.

Tentoonstellingen (TE) Beestenboel - Kasteel Groeneveld - Baarn - t.e.m. 11:28-02 [tentoonstelling van selectie van de Gouden Boekjes in Nederland vanaf 1953 met dierenverhalen]. Aankondiging in Geschiedenis Magazine, november-december 2010, blz. 65.

(TE)

Panamakanaal. Twee oceanen verbonden - Baggerijmuseum - Sliedrecht t.e.m. 11:05-06 [expositie over de uitbreiding en de verbetering van het Panamakanaal]. Zie ook www.baggermuseum.nl.

Aankondiging Tentoonstelling Panamakanaal op: www.hetkontakt.nl, d.d. 10:27-12.

•

Politiek Nederland: actueel

PVV Democratisering [vervolg, zie Historie Gesignaleerd, december 2010] De PVV-fractie in de Tweede Kamer heeft het voorstel van Brinkman om een jongerenafdeling op te richten afgestemd. Wel mag Brinkman in mei 2011 een fractiebijeenkomst organiseren die speciaal gericht zal zijn op jongeren. Meijer, R., Brinkman krijgt geen sancties van Wilders in: de Volkskrant, 10:01-12, blz. 9.

Frank van de Heuvel (CDA en redacteur van Christen-Democratische Verkenningen) vindt dat het recht van vereniging het de PVV mogelijk maakt om haar organisatie in te richten zoals ze wil, dus ook met maar één lid. Zeker nu de PVV afziet van rijkssubsidie. Heuvel, F. van, PVV heeft volste recht slechts één lid toe te staan in: de Volkskrant, 10:01-12, blz. 17.

De partij van Wilders heeft zich afgekeerd van alles wat niet Nederlands is. Mark Rutte in de Frankfurter Allgemeine Zeitung, geciteerd in: Aldus in: NRC Handelsblad, 10:13-12, blz. 5.

Mensenrechten [vervolg, zie Historie Gesignaleerd, decmeber 2010] In de discussie, die opgeroepen is door Baudet over de invloed van de Europese mensenrechtenhoven op de Nederlandse politiek, stelt Marc de Werd (Raadsheer Gerechtshof Amsterdam) dat het beeld dat neergezet wordt van het mensenrechtenhof een karikatuur is. Wij staan niet machteloos tegenover Europa. Er komen geen bevelen van ondemocratische rechters uit Straatsburg. En van een uitholling van onze democratische rechtsstaat is ook al geen sprake. We zien juist hoe voorzichtig het mensenrechtenhof opereert. En hoe subtiel zijn uitspraken in ons land doorwerken. Werd, M. de, Uit Straatsburg komt veel goeds in: de Volkskrant, 10:01-12, blz. 17.


45 Minister Rosenthal reikte de Nederlandse Staatsprijs voor de Mensenrechten, de Mensenrechtentulp, uit aan de Hondurese Bertha Oliva, die in Honduras vocht voor de rechten van nabestaanden van mensen die tussen 1979 en 1989 verdwenen zijn. De uiteiking was niet in de Ridderzaal, maar in een zaal op het ministerie van buitenlandse zaken. Minister Rosenthal was niet aanwezig bij het afsluitend diner. Cisca Dresselhuys, voorzitter van de Mensenrechtentulp, sprak van een downgrading van het gebeuren. Dat idee werd versterkt door een interview met de minister waarin hij aangaf dat het buitenlands beleid allereerst gaat om stabiliteit en veiligheid van Nederland en Nederlanders in de wereld en pas daarna om mensenrechten: je kunt niet overal voortdurend mee bezig zijn, je moet energie, tijd, aandacht en middelen selectief inzetten.Eduard Nazarski, directeur van Amnesty International, was onaangenaam getroffen door de uitspraak van de minister. Zijn voorganger Verhagen had ambitie en elan: Het lijkt erop dat Rosenthal dat elan niet heeft en de mensenrechten als een soort bijwagen ziet. Hoedeman, J., Ridderzaal te statig voor mensenrechtentulp in: de Volkskrant, 10:14-12, blz. 9.

Minister Rosenthal van Buitenlandse Zaken ligt onder vuur van de Tweede Kamer omdat hij de mensenrechten laat vallen als speerpunt van buitenlands beleid. Hij kreeg alleen steun van zijn partijgenoot Nicolaï (liever de koopman dan de dominee). Tegenstanders waren o.m. Timmermans (PvdA) (bevordering van de mensenrechten zijn we aan onszelf verplicht, dat maakt ons Nederlanders), Pechtold (D66) (buitenlands beleid niet voor 6,8 miljard wereldburgers, maar voor 16 miljoen Nederlanders), CDA-fractie (mensenrechten moeten een essentieel onderdeel blijven van het Nederlands buitenlands beleid), El Fassed (GroenLinks) (de buitenlandagenda met idealen is passé). Hoedeman, J. en Th. Koelé, Rosenthal onder mensenrechten in: de Volkskrant, 10:15-12, blz. 9.

vuur

vanwege

standpunt

over

Met de mededeling dat mensenrechten net als voorheen integraal onderdeel van het beleid vormen nam minister Rosenthal in de Kamer ‘misverstanden’ weg. Kranenburg, M., Een soepel einde aan alle ‘misverstanden’ in: NRC Handelsblad, 10:1612, blz. 5.

CDA Naar aanleiding van het onderzoek naar de verkiezingsnederlaag van het CDA door de commissie-Frissen concludeert Thijs Broer in Vrij Nederland: Er is één conclusie te trekken uit het rapport van de commissie-Frissen: een partij die zó in de kreukels ligt, had nooit moeten gaan regeren. Broer, Th., Schoon schip, maar hoe? in: Vrij Nederland, 10:04-12, blz. 10.

Politie Minister Opstelten heeft de plannen voor de oprichting van een nationale politie bekendgemaakt. De minister wordt de baas van de nationale politie, bepaalt de landelijke opsporingsprioriteiten,verdeelt de agenten over het land en is verantwoordelijk voor het beheer. De huidige 25 regionale politiekorpsen en het KLPD maken plaats voor één landelijk korps. Volgens Opstelten zorgt dit voor meer kwaliteit en minder bureaucratie. Hij wil dat wijkagenten 80% van hun werktijd in hun buurt actief zijn. De bureaucratie bij de politie zou met een kwart verminderd moeten worden. De dagelijkse leiding van het landelijke politiekorps komt in handen van één korpschef. Het korps wordt onderverdeeld in tien regionale eenheden. De aansturing bij het handhaven van de openbare orde in zijn gemeente gebeurt door de burgemeester. De officier van justitie stuurt de politie aan bij de opsporing. Voor de reorganisatie is 130 miljoen euro gereserveerd. Opstelten hoopt dat het voorstel voor 12:01-01 in werking kan treden. Opstelten hoofd nationale politie in: NRC Handelsblad, 10:14-12, blz. 1. Rijlaarsdam, B., Minister nu echt baas over de politie in: NRC Handelsblad, 10:15-12, blz. 4.


46 Rutte Politicus 2010 De parlementaire pers koos op Radio 1 Mark Rutte tot politicus van het jaar. Door ruim 30.000 leden van het EénVandaag Opiniepanel is Geert Wilders verkozen tot politicus van het jaar. Hij kreeg 17,5% van de stemmen, Mark Rutte was nummer 2 en Emile Roemer nummer drie. Wilders politicus van het jaar 2010 in: de Volkskrant, 10:14-12, blz. 9.

Minister-president Rutte zal de geschiedenis ingaan als de persoon van 2010. Hij was nooit ver van het strijdtoneel, maar bleef in de coulissen: minzaam glimlachend om alle drukte, nooit van zijn stuk gebracht en, op het eind, door publiek en mede-acteurs plotseling op het schild gehesen als de man die nu dan maar moet vertellen hoe het verder moet. Als ware hij de regisseur van het hele spel. Maar wel met hulp van buitenaf: zonder de onthutsend slechte campagne van Job Cohen, de verbeten vasthoudendheid van Maxime Verhagen, het gebrek aan samenwerking van de progressieve partijen en de honger naar macht van Geert Wilders zou alles anders gelopen zijn. Voor een gefundeerd oordeel over de stuurmanskunsten en het politiek leiderschap van Mark Rutte is het dan ook nog te vroeg. Daarvoor wordt het komend jaar cruciaal. Enorme pluspunten zijn zijn opgeruimd karakter, zijn welbespraaktheid en zijn aanstekelijk enthousiasme. Redactioneel commentaar Raoul du Pré Rutte, de man van 2010… maar ook van 2011? in: de Volkskrant, 10;30-12, blz. 16.

Groen Links Femke Halsema heeft het leiderschap van GroenLinks overgedragen aan Jolande Sap. Sap gaf aan dat de partij zich meer gaat richten op sociaal-economische vraagstukken. Volgens haar zal het maatschappelijk debat de komende jaren in het teken komen te staan van de verdeling van welvaart tussen arm en rijk, de modernisering van de arbeidsmarkt en de verduurzaming van de economie, gebieden waarop haar expertise ligt. Stokmans, D., Sap: GL richt zich meer op economie in: NRC Handelsblad, 10:20-12, blz. 1.

Nationale symbolen Vlag en volkslied

Sheila Sitalsing, journaliste in Suriname, wijdde haar eerste column in de Volkskrant aan haar verbazing hoe in Nederland omgegaan wordt met de Nederlandse vlag en met het Nederlandse volkslied. Haar ervaring van Curaçao: daar wordt elke ochtend op het schoolplein de vlag gehesen en luidkeels het volkslied gezongen. Dat vlaggen en zingen was een vanzelfsprekendeheid die door niemand ooit ter discussie werd gesteld. Het behoorde tot de canon en de tot de basisbeleefdheid, zoiets als goedemorgen zeggen en je straatschoenen uitdoen als je andermans huis betreedt. In Nederland miste ze dat. Daar is het stoer als je het Wilhelmus niet kent en als je voorstelt de vlag wat vaker te hijsen wordt dat gelijkgesteld aan plannetjes voor de invoering van het fascisme. Bij de discussie over het opnemen van het Wilhelmus in het curriculum van de inburgeringscursus was een progressief politicus tegen omdat hij het zelf ook niet kent. Alsof dat een verdienste is. In Suriname, een sterk verdeeld land, staan elke ochtend om half acht de schoolerven vol kinderen met groen-witgeblokte uniformen en die zingen onder de vlag het God zij met ons Suriname. (…) Land en vlag zijn van iedereen. Zij besluit haar column met: Natuurlijk is een verplichting opleggen bezopen. Maar het blijft wonderlijk dat een genuanceerde discussie over nationale symbolen onmogelijk is zonder dat iemand de Nederlandse SS’ers erbij haalt, die het Wilhelmus zongen voordat ze afreisten naar het Oostfront. Waarom is het niet de moeite waard de vlag terug proberen te veroveren op de griezels en de gekken? Sitalsing, S., Verover de vlag terug op griezels en gekken in: de Volkskrant, 10:20-12, blz. 23.


47 Holland Op het Nederlands paspoort komt per 11:01-10 niet langer te staan Koninkrijk Holland. Dat heeft het kabinet besloten na een motie daartoe van de Eerste Kamer. Voortaan zal op het paspoort Koninkrijk der Nederlanden komen te staan. Kabinet schaft term Koninkrijk Holland af in: Dagblad van het Noorden, 10:21-12, blz. 5.

Reïtificatie Hubert Smeets stelt in NRC Handelsblad dat sinds maart 2002 het debat in Nederland overwoekerd wordt door de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emoties. Het incident werd norm. Wie nu ontkent dat één geval niet alles zegt over alle andere gevallen wordt gezien als een ‘linkse kerkganger’ die meedoet aan een samenzwering tegen het volk. De politiek is zo in de greep geraakt van ‘reïtificatie’, de neiging om amorfe en vaak statistische grootheden voor het gemak terug te brengen tot kant-en-klare, stoffelijke dingen. Bij schisma’s in de elite, zo stelt Smeets, maken de uitdagers gebruik van de mythe dat zij altijd de waarheid spreken en anderen liegen. Wie op de cijfers van het CBS wijst, krijgt te horen dat Henk en Ingrid daaraan geen boodschap hebben. De vox populi weet het per definitie beter dan het CBS. De eerste is echt, de tweede een leugenmachine van de elite. Met zo veel onbeschaamde reitificatie zou een student sociologie zijn bul nooit halen. In de politiek staat ze sinds 7 maart 2002 garant voor tientallen parlementszetels. Perceptie is waarheid geworden, feitelijkheid een complot. Smeets, H., Na 6 maart 2002 werd het incident de norm in de politiek in: NRC Handelsblad, 10:24-12, blz. 3 [Opinie & Debat].

Kerstrede koningin In de traditionele rede van de koningin op Eerste Kerstdag benadrukte zij dat wij in Nederland met elkaar deel uitmaken van één samenleving. Daarom moeten wij zorgen dat de basis sterk blijft en de verhoudingen evenwichtig.(…) Het komt aan op maatschappelijke verbondenheid. De uitdaging is steeds elkaar te betrekken bij het oplossen van problemen. Wie zich deelnemer voelt, wordt ook gesterkt in besef van eigenwaarde. (…) Maar het is juist belangrijk te zoeken naar wat verbindt en elkaar over en weer te bemoedigen. Uiteenlopende opvattingen horen natuurlijk bij een open samenleving. We kunnen de verschillen niet ontkennen, maar moeten ze zien als startpunt voor maatschappelijke dialoog. Het is niet nodig elkaar te overtuigen om elkaar te verdragen. Dat is de basis van wederzijds respect. Koningin Beatrix Geduld en respect tegenover argwaan in: de Volkskrant, 10:27-12, blz. 20. Een kersttoespraak met vertrouwde thema’s in: NRC Handelsblad, 10:27-12, blz. 4.

Raoul du Pré in een redactioneel commentaar in de Volkskrant over de kerstrede: Beatrix heeft een mening over de politieke ontwikkelingen en is niet van plan die voor zich te houden. In haar nadagen als vorstin laat Beatrix zich niet de mond snoeren. Redactioneel commentaar - Raoul du Pré Beatrix spreekt zich uit in: de Volkskrant, 10:27-12, blz. 20.

Herman Vuijsje over de Kerstrede van Beatrix: Drie jaar nadat zij wegens een kersttoespraak ‘vol multicultionzin’ door Wilders was gekoeioneerd, bleef zij onverstoorbaar bij haar pleidooi voor gemeenschapszin en tolerantie. (…) De koningin voelt de onderstroom in het gedachtegoed van Nederlanders beter aan dan menig professioneel waarnemer. Haar kerstboodschappen kunnen aanspraak maken op het epitheton ‘prudent progressief’, waarmee Nederland zich in de jaren zeventig placht te feliciteren - een bedaard soort progressiviteit, die zich niet laat meeslepen door de waan van de dag. (…) Nederland blijft, zoals Beatrix goed aanvoelt, een land met een overwegend progressieve, liberale en tolerante cultuur. Vuijsje, H., Progressief Nederland is niet verloren in: 20:28-12, blz. 9.

Marcel van Dam over de Kerstrede: Een kerststoespraak van de koningin met deze inhoud is kennelijk confronterend en aan de grens van haar speelruimte. Maar dat is juist


48 de ziekte waaraan de samenleving lijdt, dat dit soort platitudes wordt gezien als een politiek statement.(…) De werkelijkheid is dat in de toespraak van de koningin alleen maar in gewoon, zij het wat plechtige Nederlands wordt weergegeven wat de belangrijkste normen en waarden zijn die in onze grondwet zijn vastgelegd. In de Memorie van Toelichting bij de grondwet staat het alsvolgt:’ Allerwegen is de overtuiging gegroeid dat vrijheidsrechten alleen optimaal kunnen functioneren wanneer niet alleen een politieke constellatie aanwezig is waarvan vrijheid en verdraagzaamheid essentialia zijn, maar wanneer ook een sociale situatie bestaat waarin een ieder in staat is zonder scoiale of financiële belemmeringen zijn rechten uit te oefenen’. Voor de meeste hedendaagse politici lijkt de grondwet een blok aan het been te zijn geworden. Maar voor burgers die een beschaafde samenleving begeren, blijft het een geschrift om de vingers bij af te likken. Bedankt majesteit, bedankt voor de platitudes. Dam,. M. van, Bedankt voor de platitudes in: de Volkskrant, 10:30-12, blz. 18.

Grondwet Het lezersforum van het Historisch Nieuwsblad sprak zich uit over de stelling Artikel 1 van de grondwet ingesteld in 1983 is onaantastbaar. 47% van de 159 respondenten is het met de stelling eens, 39% oneens en 14% heeft geen mening. Discriminatieverbod geeft onenigheid in: Historisch Nieuwsblad, decmber 2010, blz. 1516.

Agenda 11:02-03: Verkiezingen Provinciale Staten. Publicaties (AR) Bruin, W. de, Gij zult niet discrimineren [over het ontstaan van artikel 1 van de Grondwet in 1983] in: Historisch Nieuwsblad, december 2010, blz. 52-57. (BV) Marcouch, A., Mijn Hollandse droom. Contact, € 17,95. Bespreking door Jona Dekker, ‘Vecht voor je Hollandse droom’ in: Spits, 10:03-11, blz. 2: het boek van Marcouch leest als zijn persoonlijke memoires en een pleidooi voor de aanpak van integratieproblemen ineen. Bespreking door Sheila Kamerman Het motto van de stadsdeelsheriff: grijp altijd je kansen in: NRC Handelsblad, 10:05-11, blz. 6. Bespreking door Geke van der Wal De daden van Schoon Schip in: de Volkskrant, 10:3112, blz. 6 [Boeken]. [Schoon Schip was de bijnaam van Marcouch in Amsterdam Oost]. (AR) Nicolasen, L., Het land moet geregeerd worden [gedetailleerde reconstructie van het ontstaan van het kabinet-Rutte] in: de Volkskrant, 10:18-12, blz. 2-3 en 9.

(BV) Osch, H. van, Bram Peper, man van contrasten. Boom, € 24,90. Bespreking door Doeko Bosscher Op zoek naar problemen. Het rusteloze leven van Bram Peper in: Historisch Nieuwsblad, december 2010, blz. 84-85.

(ADC) Rossem, M. van, Typisch Nederland. Typisch Maarten! Luisterwijs, € 24,95 [college van Maarten van Rossem over de vraag of Nederland een bananenrepubliek in wording is]. Aankondiging door Joep van Ruiten Bananenrepubliek in wording? in: Dagblad van het Noorden, 10:27-12, blz. 47 (3 sterren).

Citaten Er is sprake van fact-free politics, omdat de confrontatie met de feiten ontbreekt. Ernst Hirsch Ballin in: Kleijwegt, M. en M. van Weezel, Ernst Hirsch Ballin: ‘Ik ben hier niet de dissident’ in: Vrij Nederland, 10:04-12, blz. 33.


49 Alles wordt steeds kortademiger. Dat zie je ook in de politiek, met partijen, die van het ene op het andere jaar verdampen. Ik stel vast dat de maatschappij nu in kortademigheid excelleert. Wim Pijbes in: Cocq, M. de, ‘Ik provoceer niet bewust’ in: Dagblad van het Noorden, 10:16-05, blz. 47.

De ruk naar rechts is geen specifiek Nederlands verschijnsel. De beweging is in het hele Westen in opmars, al jaren.(…) Met de machteloosheid van links, de blijkbaar niet te stuiten afkalving van het midden en de opmars van nog onbeproefd rechts is de samenleving in haar geheel verzwakt. We beseffen het nog niet, maar onze ruzies zijn een luxe. H.J.A. Hofland in: Hofland, H.J.A., Ruzie als luxe in: NRC Handelsblad, 10:29-12, blz. 9.

Films/dvd’s • Formatiecongres. Samenvatting van alle hoogtepunten Het CDA-congres van 10:02-10 in Arnhem werd live uitgezonden door de tv en trok 740.000 kijkers en tijdens de stemming zelfs 1,4 miljoen kijkers.Van de opnamen is een dvd gemaakt van 80 minuten met o.m. de ovatie voor Bleker en voor- en tegenstanders - evenwichtig - in beeld. Kijkcijferhit CDA-congres op dvd in: Dagblad van het Noorden, 10:02-12, blz. 3. CDA-sterren schitteren op eindejaars-dvd in: de Volkskrant, 10:09-12, blz. 28.

•

Politiek internationaal: actueel

Muren Is met de val van de Berlijnse Muur het verschijnsel muur over en voorbij? Fotograaf Kai Wiederhöfer(1966) fotografeerde op 9 november 1989 de val van de Berlijnse Muur en richtte zich daarna op fotoprojecten van nog bestaande muren: het project The Wall in Israël en in de fotoserie Peace Lines de hekken rondom de Spaanse enclave Melilla in Marokko, de Peach Lines, die katholieken en protestanten scheiden in Noord-Ierland, de grens tussen de Verenigde Staten en Mexico en het restant van het ijzeren gordijn, de grens tussen Noord- en Zuid-Korea. Wiedenhöfer, K., De renaissance van de muur in: de Volkskrant, 10:04-12, blz. 16-17 [foto’s].

Wikileaks Het motto van Wikileaks bij de oprichting was: Wij geloven dat transparantie in de activiteiten van de overheden leidt tot minder corruptie, betere regeringen en sterkere democratieën. Geciteerd in: Martijn, M., De geheimen van Julian Assange. Man achter Wikileaks in: Vrij Nederland, 10:04-12, blz. 24.

Mensenrechten Het Europees Parlement heeft de Sacharovprijs voor een persoon of organisatie, die zich verdienstelijk heeft gemaakt op het gebied van mensenrechten en de vrijheid van meningsuiting toegekend aan de Cubaan Guillermo Farinas, één van de symbolen van de Cubaanse oppositie, die al elf jaar doorbracht in gevangenissen en al 23 hongerstakingen hield. Bij de uitreiking van de prijs bleef zijn stoel leeg, want hij kreeg geen toestemming om af te reizen naar Straatsburg. Hoekzema, A., Cubaan mag Sacharovprijs niet ophalen in: de Volkskrant, 10:16-12, blz. 14.

Nieuwe START-verdrag De Amerikaanse Senaat heeft het verdrag goedgekeurd dat de nucleaire arsenalen van Amerika en Rusland met grofweg een derde vermindert. Weliswaar een bescheiden stap meer dan 20 jaar na het einde van de Koude Oorlog. Als de Russische Doema ook akkoord gaat hebben beide landen nog altijd 1550 strategische kernkoppen ter beschikking. Maar het is wel een stap die goed is voor de sfeer in buiten- en binnenland, aldus de redactie van NRC Handelsblad.


50 Redactioneel commentaar Kans op nieuwe start in: NRC Handelsblad, 10:23-12, blz. 2.

Citaten Ook overheden blijken in tijden van internet behoefte te hebben aan iets wat ze de burger steeds meer afpakken: privacy. M. Martijn en T. Vanheste in: Martijn, M. en T. Vanheste, Deugt Wikileaks? in: Vrij Nederland, 10:11-12, blz. 10.

Mijn zorg is dat ons democratisch systeem wordt vervangen door de pseudodemocratie, waarin de staat de burgers wetten oplegt. De macht ligt dan niet langer bij de burgers, maar bij de overheid die zegt het welzijn van de burger als belangrijkste doel te hebben. Juli Zeh in: Heijne, B., ‘Ik accepteer niet dat we een soort koeien worden’ in: NRC Handelsblad, 10:23-12, blz. 9 [Boeken].

Publicaties (BV) Blair, T., Memoires.De Bezige Bij, € 29,90. Bespreking door Menno de Galan De een eet graag, de ander leest in: NRC Handelsblad, 10:30-12, blz. 8 [Boeken]. [De Galan vergelijkt de memoires van Bush met die van Blair).

(AR)

Bos, M., Geliefde grote leider [over de KIM-dynastie in Noord-Korea] in:

Historisch Nieuwsblad, december 2010, blz. 68-75.

(BV)

Bush, G. W., Cruciale beslissingen. Balans, € 22,50 [Amerikaanse editie: Crown, € 33,90].

Bespreking door Menno de Galan De ‘beslisser’ toont zich in memoires onthutsend passief in: NRC Handelsblad, 10:09-11, blz. 10. Bespreking door Menno de Galan De een eet graag, de ander leest in: NRC Handelsblad, 10:30-12, blz. 8 [Boeken]. [De Galan vergelijkt de memoires van Bush met die van Blair).

(BV) Dijkhuis, H., Monarchia. Het fenomeen van het koningschap. Boom, € 21,50. Bespreking door Hans van den Bergh Non-fictie in: Vrij Nederland, 10:11-12, blz. 51.

•

DE WATERSNOOD

de dreiging van het water Hoogwaterbeschermingsprogramma Tweede Kamerlid Arie Slob heeft aangegeven dat het kabinet vele honderden miljoenen tekort komt om Nederland te kunnen beschermen tegen hoog water. Het gaat om onderhoud en beheer van dijken langs de zee en rivieren en projecten als de vernieuwing van de Afsluitdijk. Slob wil dat de Tweede Kamer het hele beleid tegen hoog water bombardeert tot ‘groot project’: verscherpt toezicht van de Kamer op het beleid in deze en voortdurende voortgangsrapportage. Meerhof, R., Kabinet komt vele honderden miljoenen tekort voor dijken in: de Volkskrant, 10:13-12, blz. 2.

Staatssecretaris Atsma heeft in de Kamer aangegeven dat Nederland de komende tien jaar eerder miljarden dan honderden miljoenen euro’s tekort komt voor de bescherming tegen hoog water. Atsma gaf aan pas in het voorjaar overzicht te hebben van de bedragen die nodig zijn.


51 Meerhof, R., Atsma erkent enorme tekort voor de dijken in: de Volkskrant, 10:14-12, blz. 8.

Publicaties (BV) Bosatlas van Nederland Waterland 3 - Noordhoff - €24,95. Bespreking door Michel van Nieuwstadt Waterspeelbaan Nederland in: NRC Handelsblad, 10:30-10, blz. 4 [Wetenschap]. Bespreking door Peter de Jaeger Beter laat dan nooit: een Bosatlas over water in: Dagblad van het Noorden, 10:14-12, blz. 6: nergens anders is de waterhuishouding van ons land zo kleurrijk en overzichtelijk in beeld gebracht.

•

DE TELEVISIE

de doorbaak van een massamedium Tentoonstellingen (TE) Opa’s iPod - Historisch Museum Dubbelde Palmboom - Rotterdam - t.e.m. 11:20-05 [tentoonstelling speciaal voor kinderen over de radio, telefoon, televisie, muziekspeler en de computer]

www.hmr.rotterdam.nl

Aankondiging in Geschiedenis Magazine, september 2010. blz. 64.

•

HAVEN VAN ROTTERDAM

poort naar de wereld 2010

Directeur Hans Smits van het Havenbedrijf Rotterdam gaf bij de presentatie van de overslagcijfers over 2010 aan dat de zon weer schijnt in de Rotterdamse haven: een recordoverslag van 430 miljoen met een groei van 43 miljoen ton. De groei van aan- en afvoer van goederen in 2010 bedroeg 11,1%. Volgens Smits is de Rotterdamse haven


52 weer terug op het structurele groeitraject. De nadruk lag in 2010 op de overslag van containers en stukgoed. Smits ziet hierin nog steeds groeimogelijkheden, evenals in de bioraffinage. Dank zij het herstel van de Duitse industrie steeg de doorvoer van ijzer en schroot met 71% vergeleken met 2009. Wanders, J., Record voor Rotterdamse haven in: de Volkskrant, 10:31-12, blz. 4.

China en de haven Onderzoek van NRC Handelsblad heeft uitgewezen dat China een steeds grotere rol opeist in de Rotterdamse haven. Een kwart van alle containeroverslag is afkomstig van of bestemd voor China. Chinezen spelen een belangrijke rol in de behandeling van containers en in de opslag van ruwe olie. Brugh, M. aan de, China krijgt greep op haven R’dam in: NRC Handelsblad, 10:31-12, blz. 1 en blz. 18-19.

•

ANNIE M.G. SCHMIDT

tegendraads in een burgerlijk land Brievenboek Ter gelegenheid van de 100ste geboortedag van Annie M.G. Schmidt verschijnt in 2011 een keuze uit haar brieven aan familie en medewerkenden als Fiep Westendorp onder de titel Liefs van Annie. De brievenbundel wordt samengesteld door Schmidt-biografe Annejet van der Zijl. Haar selectiecriterium is eenvoudig: wat ik mooi vind en wat recht doet aan Annie’s veelzijdigheid als briefschrijfster. Dit wordt een uitgave om heel vrolijk van te worden. Het wordt geen wetenschappelijke uitgave, maar er komen wel verklarende noten. Honder jaar Annie in: de Volkskrant, 10:04-12, blz. 4 [Boeken]. Brieven Annie Schmidt gebundeld in: Dagblad van het Noorden, 10:07-12, blz. 36.

Publicaties (BV) Smid, G., Fiep in vogelvlucht. Hoogtepunten uit het werk van Fiep Westendorp. Querido, € 22,95. Aankondiging Joep van Ruiten Fiep Westendorp voor beginners in: Dagblad van het Noorden, 10:16-12, blz. 41.

Films / dvd’s • Annie M.G. Kids box 6 dvd-box met boekverfilmingen Pluk van de Petteflet, Minoes, Otje 1, Otje 2. Abeltje en Ibbeltje in de opruiming bij www.volkskrant.nl/webwinkel van € 19,95 voor € 15,00. Advertentie in de Volkskrant, 10:24-12, blz. 8 [Reizen].


53 •

SURINAME EN DE ANTILLEN

dekolonisatie van de West Referendum Bonaire Aan de vooravond van het referendum over de nieuwe status van Bonaire peilde Jean Mertens de meningen van enige politici. Gedeputeerde Nicolaas (coalitiepartij MFB) staat een lossere associatie met Nederland voor met meer autonomie voor het eiland. Coalitiepartner UPB vindt het al lang goed en heeft de kiezers opgeroepen thuis te blijven: We krijgen een niveau van voorzieningen dat we nooit zelf hadden kunnen betalen, aldus Booi. De oppositie is het daar wel mee eens, maar vindt het uit de hand eten van Nederland en vreest zeggenschap in te moeten leveren. Concreet zijn het nu marechaussees voor de paspoortcontrole, wordt er gebouwd aan een dialysecentrum en aan een mortuarium, hebben de inwoners van Bonaire een ziektekostenverzekering, de middelbare scholieren schoolboeken en wordt het afvalwater van de cruiseschepen gezuiverd teruggebracht in zee. Het referendum is geldig als 50% van de 9600 stemgerechtigden meedoet. Zo niet dan blijft de huidige sitatie bestaan, zowel dan wordt er opnieuw onderhandeld. Mentens, J., Van twijfel over nieuwe status is op Bonaire maar weinig te merken in: de Volkskrant, 10:17-12, blz. 10.

De opkomst bij het referendum op Bonaire bedroeg slechts 35% van de stemmen, waardoor het referendum niet geldig is. 85% van de stemmers stemde tegen de nieuwe staatkundige structuur. De pro-Nederlandse regeringspartij UPB had opgeroepen niet te gaan stemmen. UPB is van mening dat de uitslag dan ook geen gevolgen hoeft te hebben voor het huidige beleid. Gedeputeerde Nicolay vindt echter dat er wel degelijk rekening gehouden moet worden met de uitslag. Dat resulteerde erin dat de twee coalitiegenoten het vertrouwen in elkaar opzegden. Referendum trekt te weinig kiezers in: de Volkskrant, 10:20-12, blz. 9. Ruzie in bestuur Bonaire over status in: NRC Handelsblad, 10:20-12, blz. 4.

Amerikaanse dollar Op Bonaire, St. Eustatius en Saba wordt de Antilliaanse gulden vervangen door de Amerikaanse dollar. Tot 1 februari kan in de winkels nog betaald worden met Antilliaanse guldens en kan de gulden omgewisseld worden zonder extra kosten bij de banken. Na 1 februari kost de omwisseling geld. Geldverkeer in: NRC Handelsblad, 10:31-12, blz. 4.

His/herTori Suriname heeft een nieuw geschiedenisblad met als titel His/herTori, Tijdschrift voor Surinaamse geschiedenis en cultuur.Voorlopig is het een jaarblad. Het is een initiatief van het Instituut voor Maatschappij Wetenschappelijk Onderzoek. De redactie bestaat uit drie leerkrachten van de Opleiding van Leerkrachten. Het eerste nummer bevat o.m. bijdragen over Hindoestaanse orale literauur, over de scrijfster Cynthia McLeod en over het geschiedenisonderwijs (pas in de jaren vijftig werd aarzelend de koloniale visie vervangen door eigen standpunten, de echte doorbraak kwam met de Bouterserevolutie). Hults, A., Nieuw blad over Surinaamse geschiedenis in: Historisch Nieuwsblad, december 2010, blz. 26.

Publicaties (BV) Geemert, K. van (red.), Paramaribo Brasa! Bas Lubberhuizen, € 22,50 [een


54 stadswandeling door Paramaribo aan de hand van Surinaamse gedichten en romans]. Bespreking door Karin Amatmoekrim Vandaag ben ik hier, morgen daar herboren in: de Volkskrant, 10:11-12, blz. 4 [Boeken].

(BV) Kempen, M. van (red.), Voor mij ben je hier. Verhalen van de jongste generatie Surinaamse schrijvers. Meulenhoff, € 18,95. Aankondiging in Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 10:10-12, blz. 4 [Boeken].

(BV)

Leerdam, J. en N. Beyer (samenst.), Suriname en ik. Meulenhoff, € 19,95 [persoonlijke verhalen van bekende Surinamers over hun vaderland t.g.v. 35 jaar onafhankelijkheid].

Aankondiging in Pas Verschenen Non-Fictie in: de Volkskrant, 10:04-12, blz. 7 [Boeken].

Tentoonstellingen (TE) Zjeitu - Kunsthal Rotterdam - t.e.m. 11-09-01 [Zjeitu = Papiaments voor energie, kracht en swingen - foto’s van Ilse Frech van Curaçao en Bonaire in het kader van Document Nederland - met daarbij in het kader van Document Nederland jr. foto’s gemaakt door leerlingen van Amsterdamse en Rotterdamse scholen van de Antilliaanse cultuur in Nederland]. Zie ook www.documentnederland.nrc.nl De magische datum 10-10-10. Ilse French fotografeert Bonaire en Curaçao in: Document Nederland, bijlage bij: NRC Weekblad, 10:09-10.

•

SREBRENICA [v.m. Joegoslavië]

de dilemma’s van de vredeshandhaving V.m. Joegoslavië Massagraf Forensische deskundigen zijn begonnen met het openen van een massagraf bij Srebrenica, waarin naar schatting overschotten van ongeveer 50 moslimslachtoffers liggen. Massagraf bij Srebrenica geopend in: Dagblad van het Noorden, 10:08-12, blz. 9.

Kroatië Amnesty International heeft gerapporteerd dat de vervolging van oorlogsmisdaden in Kroatië traag en partijdig verloopt. Daardoor dreigen veel misdaden uit de oorlog van 1991-1995 onbestraft te blijven. Volgens Amnesty zij in de afgelopen vijf jaar gemiddeld 18 zaken per jaar afgewerkt, maar er wachten nog zeker 700 zaken. Bovendien vindt Amnesty dat de justitie zich vooral richt op Kroatisch-Servische verdachten en veel minder op etnische Kroaten. Vervaeke, L., Amnesty: Kroatië laks met vervolgen oorlogsmisdaden in: de Volkskrant, 10:10-12, blz. 16.

Andere missies Films/dvd’s • Fokking Hell! - De NL Missie in Afghanistan Documentaire van NOS over de Nederlandse missie in Afghanistan met opnamen van de soldaten zelf. Uitgezonden op 10:12-12 op Nederland 2. Bemmel, N. van, ‘Heerlijk, dood en verderf zaaien hier’ in: de Volkskrant, 10:09-12, blz. 22.


55 Timmerman, R., Een ‘rauw en echt beeld’ van missie Uruzgan in: Dagblad van het Noorden, 10:11-12, blz. 55. Müller, J., Illegale films Uruzgan in: NRC Handelsblad, 10:11-12, blz. 27.

• Dagboek van onze helden. De Nederlandse missie in Afghanistan Zesdelige documentaire serie over de Nederlandse missie in Uruzgan van de Telegraaf Media Groep met opnames van Nederlandse soldaten. De serie wordt uitgezonden op zondag en maandag door National Geographic. Polman, J., ‘We hebben geschiedenis geschreven’ in: Spits, 10:13-12, blz. 2.

•

VEELKLEURIG NEDERLAND

de multiculturele maatschappij ‘Bewuste Joden’ In een bijdrage in De Pers heeft Frits Bolkestein aangegeven zich zorgen te maken over de toekomst van ‘bewuste Joden’ in Nederland (op straat herkenbare Joden). Volgens hem is er geen toekomst en kunnen ze beter emigreren naar Amerika of naar Israël. Voor hen zie ik geen toekomst hier vanwege het antisemitisme onder vooral Marokkaanse Nederlanders, die in aantal blijven toenemen. Geen toekomst ‘bewuste Joden’ in: NRC Handelsblad, 10:06-12, blz. 5.

Rabbijn Ten Brink vindt emigratie, zoals Bolkestein voorstelt, volstrekt onacceptabel. Emigreren is een bonus voor antisemieten. Rabbijn Evers denkt dat Bolkestein het goed bedoelt, maar vindt dat er niet gevlucht moet worden. De overheid moet staan voor de veiligheid van Joodse instellingen. Farid Azarkan van het samenwerkingsverband Marokkaanse Nederlanders vindt emigratie een heel rare oproep. Z.i. zouden juist de intoleranten het land uit moeten. Ook Naftaniel van het Centrum Informatie en Documentatie Israël denkt dat het advies van Bolkestein uit een goed hart komt, maar hij is niet zo pessimistisch, We kunnen veel bereiken tegen elke vorm van racisme. Rombouts, R., ‘Geen bonus antisemieten’ in: Dagblad van het Noorden, 10:07-12, blz. 4.

In een bijdrage aan de Volkskrant stelt Joël Cahen, directeur van het Joods Historisch Museum, dat antisemitisme niet afhankelijk is van aanwezigheid of afwezigheid van Joden in een samenleving. Hij pleit niet voor wegrennen of emigreren, maar voor contact maken. Als museumdirecteur wil hij in de tentoonstelling Wie niet weg is, is gezien de interactie tussen Joodse en niet-Joodse Nederlanders over de eeuwen heen bespreekbaar maken, zowel de goede relaties als het Nederlandse antisemitisme. Cahen, J., Emigratie stopt antisemitisme niet in: de Volkskrant, 10:11-12, blz. 27.

Wie in 2010 een oproep doet om Nederland ‘Judenrein’ te maken, hoe goedbedoeld ook, heeft geen historisch besef. Wie niet begrijpt dat je in Israël een groter risico loopt vermoord te worden omdat je Jood bent dan in Nederland, leest de krant selectief. Arnon Grunberg in reactie op de oproep van Bolkestein in: Grunberg, A., Joden in: de Volkskrant, 10:13-12, blz. 1.

H.W. von der Dunk mengde zich met een genuanceerde bijdrage in de analogie-discussie en zette vergelijkbare en niet vergelijkbare zaken op een rijtje: Vergelijkbaar • Gevoelens van angst en onzekerheid als zodanig bij een minderheid die getuige is van een

Niet-vergelijkbaar • Dreiging van systematische vergassing

uitzetting deportatie

met en


56

•

•

verharding van de politiek, van discriminerende bejegening, goedkope stigmatisering en zelfs dreiging van uitzetting. Een groeiend percentage van de publieke opinie naar Wilders toeschuift nu hij succes heeft, zoals het Duitse volk in de jaren vòòr Hitlers greep naar de macht in groten getale naar hem overliepen De regering in beide gevallen (toen en nu) in handen is van een opportunistische elite van pure functionalisten zonder veel ruggengraat, die een demagoog probeert te pacificeren.

• •

•

Nederland in 1940 bezet en weerloos in handen van Duitse nazidictatuur. Een burgerlijke demagogie op zijn Hollands met de bloeddorstige bezetenheid van Hitler en de totaal verschillende achtergrond. De Joodse diaspora is niet zoals de islamitische emigratie afkomstig uit landen van honderden miljoenen geloofsgenoten en er was geen fundamentalistisch terrorisme tegen de gastlanden … dat stof levert voor primitieve moslimhaat.

Von der Dunk stelt tevens dat de analogie met het fascisme misplaatst is: Evenmin als elke fascist misdadig was, is iedere misdadige politiek fascistisch. Hij eindigt zijn bijdrage met: Aan het verschil kan daarom geen excuus worden ontleend voor een verharding van de samenleving ten aanzien van de grote meerderheid van vreedzame moslims. Omdat elke analogie de actualiteit verkleurt, kunnen we ons nooit, ook retorisch niet, achter de geesten van het verleden verschuilen om de nieuwe gevaren te benoemen en te bestrijden. Dunk, H.W. von der, Joden als verkeerd symbool in: NRC Handelsblad, 10:20-12, blz. 9.

Monitor Racisme & Extremisme Onder redactie van Peter R. Rodrigues en Jaap van Donselaar verscheen: (BV) Rodrigues, P.R. en J. van Donselaar (red.), Monitor Racisme & extremisme. Negende rapportage. Amsterdam University Press, € 34,50. In deze rapportage staan centraal: • Discriminatieverbod en uitingsvrijheid • Islamitisch extremisme in de politiepraktijk • Discriminatie van Roma. Zie ook www.monitorracisme.nl. Persbericht uitgeverij, 10:14-12.

In de bespreking van de Monitor Racisme & Extremisme in NRC Handelsblad wordt vooral ingegaan op het groeiend antisemitisme met o.m. een brief van Lester van Ravenswade die beschrijft hoe het is als jonge Jood om in Nederland (met keppel op) te leven. Ronny Naftaniel (Centrum Informatie en Documentatie Israël) onderscheidt twee vormen van antisemitisme: zichtbaar en subtiel. Enerzijds het schelden, spugen en de Hitlergroet, anderzijds de meer geraffineerde manier in de vorm van het ontkennen van de Holocaust en de uitlating van Harry Mens dat Rosenthal, Cohen en Asscher een joodse jongsi vormen om tot een paars kabinet te komen. Pinedo, D., Joden hebben het hier zwaarder gekregen in: NRC Handelsblad, 10:15-12, blz. 5. In de nieuwe Monitor Racisme & Extremisme wordt de PVV niet meer met ‘extreemrechts’ aangeduid, maar met ‘nieuw extreem-rechts’. De toevoeging ‘nieuw’ is gedaan om de PVV te onderscheiden van klassieke extreem-rechtse partijen. Eén van de samenstellers Rodrigues beklemtoont dat betrouwbare data nodig zijn om te komen tot een beter evenwicht tussen handelen op basis van stereotype denkbeelden en het bieden van veiligheid. Ook de anders samensteller Van Donselaar vindt dat het zaak is te zoeken naar nuances en goed evenwicht: Je wilt geen antisemitisme, maar ook geen islamofobie. Door het een te bestrijden, moet je niet het andere veroorzaken. Beiden waarschuwen ze voor al te gemakkelijke etnische profilering.


57 Groen, J., ‘Grote worsteling met de islam’ in: de Volkskrant, 10:15-12, blz. 8.

Joden en moslims Job Cohen riep het nodige op met zijn vergelijking tussen de positie van moslims nu met die van Nederlandse Joden aan het begin van WO II. Naftaniel noemde de vergelijking volkomen misplaatst. Altuntas, voorzitter Contactorgaan Moslims en Overheid begrijpt de vergelijking wel; je moet als moslim voortdurend bewijzen dat je geen terrorist bent. Hij stelt dat de manier waarop de moslims als groep ongewenst worden verklaard te vergelijken is met de manier waarop tegen Joden werd aangekeken. Geert Wilders noemde in een reactie de vergelijking van Cohen te walgelijk en te abject voor woorden. Beroering over uitspraken Cohen in: NRC Handelsblad, 10:16-12, blz. 1. Hoedeman, J., Uitspraken Cohen over moslims en Joden wekken bevreemding in: de Volkskrant, 10:17-12, blz. 2.

Nausicaa Marbe in haar column in de Volkskrant: De man die waarschuwt voor het angst zaaien van de PVV, zaait zelf blinde paniek. Want als we op Cohens uitspraak voortbouwen, wacht de digitale Ariërverklaring al in de mailbox en zijn de ‘moslimvrije’ zones in alle maatschappelijke sectoren al ingesteld. Schaamteloos hoe Cohen bewust het verschil negeert tussen een oorlogsdictatuur met rassenwetten en onze multiculturele rechtsstaat. Marbe, N., Tendentieus gehussel met joden en moslims in: de Volkskrant, 10:17-12, blz. 23.

Vervolgde christenen In het kader van de Wereldvredesdag heeft paus Benedictus XVI gesteld dat de christenen de meest vervolgde godsdienstige groep in de wereld zijn. Hij spreekt van vijandigheid en voorordelen tegen de christenen. Z.i. wordt de kerk belaagd door nationale regeringen en Europese instellingen en hij noemt dan opvattingen over het homohuwelijk en abortus en de kritiek op het gebruik van christelijke godsdienstige symbolen in publieke ruimtes, De paus spreekt van oprukkend secularisme, even erg als religieus fanatisme. In het westen bestaat volgens hem christianofobie. Paus uit zorg over vervolging christenen, vooral in Europa in: de Volkskrant, 10:17-12, blz. 17.

Grootste moskee van Europa In Rotterdam-Zuid is de Essalam Moskee in gebruik genomen, het grootste islamitisch gebedshuis van West-Europa, gefinancieerd door een sjeik uit Dubai (4 miljoen euro). Er is onenigheid over deze moskee vanwege de invloed van de sjeik. Maar ook vanwege het kolossale gebouw, al wel de ‘heimweemoskee’ genoemd. Volgens sommigen illustreert de moskee de onmacht van de gemeente en de groeiende macht van de islam. Marco Pastor (Leefbaar Rotterdam) zegt dat de moskee in alles fout is: te pompeus, te hoog, te weinig ingangen voor vrouwen …Hij spreekt van een volstrekt foute uitstraling, een verwijzing naar het verleden, een uitnodiging om niet te integreren. Wie hier als immigrant binnenkomt en dat ding ziet, die denkt: mooi ik kan lekker mijn gang gaan. Grootste moskee geopend in R’dam in: NRC Handelsblad, 10:17-12, blz. 1 [foto exterieur]. Hoogstad, M., Grootste moskee is ook de controversieelste in: NRC Handelsblad, 10:1712, blz. 4 [foto interieur].

Turkenpension in herbouw Met een gift van de BankGiro Loterij kan het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem beginnen met de herbouw van een Turkenpension uit de Amsterdamse Jordaan, opvanghuis voor de eerste generatie gastarbeiders. Hiermee sluit het museum een vier jaar durende programma van aandacht voor emigratie en immigratie af. Andere al gerealiseerde onderdelen van dit programma zijn een Chinees restaurant, een Indisch achtererf en een barak voor Molukse nieuwkomers. Ros, E., Arnhem vereeuwigt Turkenpension in: de Volkskrant, 10:18-12, blz. 7 [Reizen] [foto].


58 Citaten Integratie is niet alleen de plicht van allochtonen. Iedereen moet in staat zijn om mee te doen. Dat geldt ook voor wie hier geboren is. (…) Wie meent dat integratie slechts op basis van de eigen zienswijze mogelijk is, staat nog ver van de problematiek van de integratie af. Minister Donner in de Kamer tegen PVV’er Joram van Klaveren, geciteerd in: Donner praat PVV bij over ‘islamisering van Nederland’ in: NRC Handelsblad, 10:03-12, blz. 1.

Voor veel mensen is het moeilijk onderscheid te maken tussen de Jood, al dan niet herkenbaar, en de politiek van de staat Israël. Arnon Grunberg in: Grunberg, A., Joods in: de Volkskrant, 10:17-12, blz. 1.

Publicaties (BV) Gerstenfeld, M., Het Verval. Joden in een stuurloos Nederland. Van Praag, € 19,95. Bespreking door Anet Bleich Terug naar de Middeleeuwen in: de Volkskrant, 10:18-12, blz. 7.

(BV) Smits, J., Vademecum van religieuzen en hun kloosters. Veerhuis, i.s.m. de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed en het Museum voor Religieuze Kunst, € 89,95 [inventarisatie van 677 kloosters in Brabant] Aankondiging Jan Smits stelde álle Brabantse kloosters te boek op: www.brabantsdagblad.nl, 10:13-12.

Films / dvd’s • Gastarbeiders hoe meer, hoe beter In het geschiedenisprogramma Andere Tijden op 10:02-12 op Nederland 2 werd aandacht besteed aan de eerste generatie gastarbeiders: Gastarbeiders, hoe meer, hoe beter. De blikfabriek Thomassen en Drijver in Deventer legt de gastarbeiders in de watten met o.m. een voetbalclub en vliegtickets voor vakantie in Turkije. Maar in het begin van de jaren 80 wil het bedrijf door de economische crisis van zijn gastarbeiders af met een premie van 25.000 gulden. Een kwart van de arbeiders ging hierop in, de rest bleef in Nederland. Uitgelicht in: NRC Handelsblad, 10:02-12, blz. 20.

Tentoonstellingen (TE) Zjeitu - Kunsthal Rotterdam - t.e.m. 11-09-01 [Zjeitu = Papiaments voor energie, kracht en swingen - foto’s van Ilse Frech van Curaçao en Bonaire in het kader van Document Nederland - met daarbij in het kader van Document Nederland jr. foto’s gemaakt door leerlingen van Amsterdamse en Rotterdamse scholen van de Antilliaanse cultuur in Nederland]. Zie ook www.documentnederland.nrc.nl De magische datum 10-10-10. Ilse French fotografeert Bonaire en Curaçao in: Document Nederland, bijlage bij: NRC Weekblad, 10:09-10. (TE)

Synagogen in de mediene - Sjoel Elburg - t.e.m. 11:26-02 [fototentoonstellingen van synagogen in Nederland, foto’s van Willy Lindwer]. Zie ook www.sjoelelburg.nl. Bij de tentoonstelling is het boek Synagogen van Nederland van Edward van Voolen en Paul Meijer, een inventarisatie met een historische inleiding te koop voor € 10,00.

Aankondiging Foto’s synagogen in museum Sjoel Elburg in: Dagblad van het Noorden, 10:08-10, blz. 4. www.sjoelelburg.nl

(TE)

Kloosterlingen in Brabant - Museum voor Religieuze Kunst - Uden - t.e.m. 11:10-04.

Aankondiging Jan Smits stelde álle Brabantse kloosters te boek op: www.brabantsdagblad.nl, 10:13-12.


59

(TE)

Passie voor perfectie. Islamitische kunst uit de Khalili Collecties - Nieuwe Kerk - Amsterdam - t.e.m. 11:17-04. Zie ook www.nieuwekerk.nl.

Aankondiging in Geschiedenis Magazine, november-december 2010, blz. 62. Bespreking door Birgit Donker Een spoedcursus in islamitische kunst in: NRC Handelsblad, 10:1112, blz. 11. Bespreking door Marina de Vries Islamkunst komt maar niet dichtbij in: de Volkskrant, 10:17-12, blz. 17.

(TE)

Wie niet weg is, is gezien - Joods Historisch Museum - Amsterdam - t.e.m. 11:08-05 [tentoonstelling over het Joodse leven in Nederland na 1945]. Zie ook www.jhm.nl.

Advertentie JHM Weggaan of blijven? in: de Volkskrant, 10:10-12, blz. 11.

•

DE GASBEL

een eindige schat Tentoonstellingen (TE) Zout daar zit wat in! Aardgasbuffer in Zuidwending - Veenkoloniaal Museum - Veendam - t.e.m. 11:13-03 [tentoonstelling over de gasopslag in zoutcavernes bij Zuidwending]. Voor meer infornmatie: [email protected], tel. 0598-364224. www.prachtigpekela.nl,, 10:29-11.

•

EUROPA

Nederlanders en Europeanen Uitbreiding De ministers van Buitenlandse Zaken van de Europese Unie hebben Montenegro geaccepteerd als kandidaat-lidstaat. De 27 regeringsleiders moeten nu nog definitief hierover beslissen. Montenegro heeft nog zeker vier jaar te gaan voor het echt lid kan worden. Montenegro kan lid worden van de EU in: de Volkskrant, 10:15-12, blz. 16.

Op de EU-top in Brussel hebben de 27 EU-landen besloten dat Montenegro kandidaat-lid van de EU kan worden. Montenegro heeft nu dezelfde status als Kroatië, Turkije, Macedonë en IJsland. Montenegro kandidaatlid EU in: NRC Handelsblad, 10:18-12, blz. 7.

Sovjet-misdaden Zes voormalige communistische EU-landen willen dat het in de Europese Unie strafbaar wordt om de misdaden van communistische regimes, zoals van de Sovjet-Unie, te ontkennen. De ministers van buitenlandse zaken van Bulgarije, Roemenië, Tsjechië, Letland, Hongarije en Litouwen hebben dit voorgesteld in een brief aan EU-commissaris Reding van Justitie.


60 ‘Sovjet-misdaden niet ontkennen’ in: de Volkskrant, 10:15-12, blz. 16.

Burgerinitiatief Het Europees Parlement is akkoord gegaan met de instelling van een Europees burgerinitiatief. Burgers kunnen zelf voorstellen indienen als die gesteund worden door 1 miljoen mensen, verdeeld over zeven lidstaten en binnen een jaar verzameld. De EUlanden krijgen een jaar de tijd om het burgerinitiatief in nationale wetgeving om te zetten. Europese Unie krijgt burgerinitiatief in: Dagblad van het Noorden, 10:16-12, blz. 9.

Schengen Roemenië denkt klaar te zijn om toe te treden tot Schengen. Niet alle lidstaten van de EU zijn het daarmee eens. De definitieve beslissing valt in februari-maart 2011. Koning, M. de, Roemenië snakt naar opname in Schengen-familie in: NRC Handelsblad, 10:20-12, blz. 7.

In een brief aan eurocommissaris Malmström (Binnelandse Zaken) hebben de ministers van Binnenlandse Zaken van Frankrijk en Duitsland aangegeven dat zij de toetreding van Roemenië en Bulgarije tot Schengen, gepland voor maart 2011, zullen blokkeren. Zij noemen die toetreding voorbarig omdat de landen niet voldoen aan de toetredingscriteria. Toelating nu zou ernstige gevolgen hebben voor de veiligheid van de Schengenstaten. De Roemeense president Basescu reageerde woedend en gaf aan geen discriminatie te accepteren, zelfs niet van de machtigste staten van de EU. Parijs en Berlijn: Roemenië is niet klaar voor Schengen in: NRC Handelsblad, 10:22-12, blz. 5.

Bulgarije eist toelating tot Schengen en vindt dat Bulgarije in dit geval los van Roemenië gezien moet worden. De toelating van Roemenië is problematisch vanwege de grens met Moldavië. Minister Zvetanov van Binnenlandse Zaken zegt dat Bulgarije er klaar voor is. Bulgarije eist toelating tot de Schengenzone in: Dagblad van het Noorden, 10:23-12, blz. 9.

Euro In een interview in NRC Handelsblad stelt Van Rompuy: Wij moeten alle consequenties trekken uit het hebben van één munt. Dat heeft men te weinig ingezien bij het lanceren van de euro. Velen waarschuwden: met één munt moeten landen meer politiek integreren. We deden het omgekeerde. (…) Deze weeffout proberen eurolanden nu te herstellen in de vorm van versterkte samenwerking in de vorm van afspraken over pensioenleeftijd en bankenbelasting. Er komt meer Europa. Er is geen alternatief. Gruyter, C. de, Van Rompuy: eurozone wordt politieke unie in: NRC Handelsblad, 10:2412, blz. 1 en 15.

Op 11:01-01 gaat Estland over van de kroon op de euro. Estland wordt het 17de lid van de eurozone, na Slowakije en Slovenië het derde uit het voormalige Oostblok. Doelstelling is dat de economie van Estland stabieler wordt: rustiger en robuuster. Tweederde van de handel van Estland werd nu al in euro’s afgehandeld. Estland heeft de laagste staatsschuld van de eurozone. Kredietbeoordelaar Standard en Poor’s: Estland is een goed voorbeeld van een economie die via politieke daadkacht, prudent beleid en goede hervormingen in staat is lid te worden van de eurozone. Garschagen, M., Estland beleeft €-day in crisistijd in: NRC Handelsblad, 10:30-12, blz. 1. Alonso, S., De Esten hebben al jaren een soort euro in: NRC Handelsblad, 10:30-12, blz. 17 [met kaart van de eurozone].

Citaten En misschien is het ook daarom dat in tijden van grote turbulentie, van mediaal opgejut nationalisme en paniekzaaierij over een smeltende en weer opvriezende euro het goed is de werkelijke oorsprong van de Europese gedachte niet uit het oog te verliezen. Cees Nooteboom in:


61 Nooteboom, C., Europa en het werk der herinnering in: NRC Handelsblad, 10:13-12, blz. 8.

ALGEMEEN •

ALGEMEEN

Suster Bertken (1426/7-1514) Over het leven van Suster Bertken, die zich op 30-jarige leeftijd vrijwillig als kluizenares liet opsluiten als boetedoening en dat 57 jaar vol hield, schreef Rob Zuidam een opera. Het is zijn zesde dramatische operacompositie, geschreven in opdracht van de Zaterdag Matinee en uitgevoerd door ASKO/Schönberg o.l.v. Reinbert de Leeuw in het Amsterdamse Concertgebouw. Don, F., ‘Bertkens serene extase raakt me’ in: NRC Handelsblad, 10:06-12, blz. 2. Don, F., Suster Bertken, kluizenares te Utrecht in: NRC Handelsblad, 10:06-12, blz. 2. Valkenburg, J., In de cel is zang, buiten de sax in: NRC Handelsblad, 10:06-12, blz. 2: één en al mystieke devotie op soms weerbarstige, maar vaak ook oorstrelende muziek.

Honderd jaar Nederland in statistieken Het CBS heft een boekje uitgegeven: (BV) Terugblikken, een eeuw in statistieken. CBS, € 3,45 + verzendkosten, te bestellen op www.cbs.nl. De cijfers wijzen uit dat sinds WO II de levenskwaliteit sterk verbeterde door de stijgende welvaart. Sinds 1948 is per persoon vier keer meer te besteden: Nederlanders wonen ruimer, eten meer en gezonder en kunnen zich meer luxe veroorloven. We leven langer en overlijden minder vaak aan hartziekten, maar er wordt nog wel flink gerookt. Funnekotter, B., CBS zet cijfers van een eeuw op een rij in: NRC Handelsblad, 10:21-12, blz. 4.

Agenda 11:20-01 - De tuin en het gebouw: lezing in de cyclus De historische tuin in: Architectuurcentrum Makeblijde te Houten, een pleidooi voor meer aandacht voor restauratie in de landschapsarchitectuur.. De lezingen reeks wordt vervolgd op 11:18-02 Tuin en landschap en wordt afgesloten op 11:18-03 met een debat Historische tuinen - nu. Zie www.makeblijde.nl Aankondiging in de Volkskrant, 10:29-12, blz. 8 www.makeblijde.nl.

Films / dvd’s • De geschiedenis van de Space Shuttle Dvd - Strengholt Multimedia - 450 minuten - Engels gesproken, Nederlands ondertiteld. www.veenmagazines.nl.

• KLM 90 jaar - Holland trots. 5 dvds - Strengholt Multimedia - 9 uur - Nederlands/Engels gesproken. www.veenmagazines.nl.

• The Hermitage. A journey in space and time Dvd - Strengholt Multimedia - 116 minuten - Nederlands ondertiteld. www.veenmagazines.nl.

• Wereldleiders. Macht, succes en falen 5 Dvdbox - Dutch Filmworks, met Clinton, Gorbatsjov, Mandela, Gandhi en Castro - van € 49,95 voor € 24,95. www.veenmagazines.nl.


62 • De Kever van toen en nu Dvd - 55 minuten over de 70-jarige geschiedenis van de Kever - Engelstalig / Nederlands ondertiteld - € 5,00. www.veenmagazines.nl.

• Beeld van Nederland: Oorlog en Vrede 5 dvd’s - Strengholt Multimedia - 540 minuten o.m. over WO II, Indië en Nieuw-Guinea, Korea, Srebrenica en missies als Irak en Uruzgan - Nederlands gesproken - € 39,95. www.veenmagazines.nl.

Publicaties (BV) Bast, T., En zij die na ons komen. Kleine kroniek van drie Nederlandse families. Nieuw Amsterdam, € 18,50. Bespreking door Aleid Truijens Van Ko (102) tot kleine Luca (1)in: de Volkskrant, 10;31-12, blz. 6 [Boeken]: Truska Bast schreef een fraai portret van drie families, een portret van huiselijk Nederland. Je wilt weten hoe het afloopt. Maar familieverhalen nemen nooit een einde.

(BR) Blokker, J. jr., Als de wereld vergaat, ga ik naar Nederland. De vaderlandse geschiedenis in 40 uitspraken en meer. Bert Bakker, € 5,95. www.veenmagazines.nl.

(BV) Blockmans, W., Metropolen aan de Noordzee. De geschiedenis van Nederland van 1100-1560. Bert Bakker, € 35,00. Gesprek met de auteur door Geertje Dekkers Nederlanders dankten rijkdom aan hun ligging in: Historisch Nieuwsblad, september 2010, blz. 21-22. Bespreking door Atte Jongstra Netwerkers aan de Noordzee in: NRC Handelsblad, 10:1510, blz.7 [Boeken]. Bespreking door Hans Wansink Uit de klei getrokken in: de Volkskrant, 10:31-12, blz. 4. (BR) Brendon, P., The Decline and Fall of the British Empire 1781-1997. Knopf, van € 40,00 voor € 18,00. Nayler & Co - Den Haag - tel. 070 3605454.

(BR) Buchhart, D., Edvard Munch. Fondation Beyeler, van € 48,00 voor € 19,90. Parimar / De Boekenmarkt - Den Haag - tel. 070 3658226.

(BV) Damen, M. en L. Sicking (red.), Bourgondië voorbij. De Nederlanden 1250-650. Verloren, € 39,00. Bespreking door Hans Wansink Uit de klei getrokken in: de Volkskrant, 10:31-12, blz. 4. (BR) Doorn, J.A.A. van, Nederlandse democratie. Historische en sociologische waarnemingen van de Nederlandse politiek na 1945. Aspekt, van € 29,90 voor € 12,50. www.veenmagazines.nl.

(BV) Egmond, F. van, The world of Carolus Clusius: natural history in the making, 1550-1610. Pickering & Chatto, € 84,99 [Perspectives of Economic and Social History, nr. 6]. Bespreking door Marion de Boo De man die de snijboon naar Nederland bracht in: NRC Handelsblad, 10:21-12, blz. 2 [afbeeldingen]. (BV) Fogteloo, M. (samenst.), ‘I have a dream’. Van de Tien Geboden tot ‘Yes we can!’. Lev [Bruna], € 35,00 [tijdelijk bij www.volkskrant.nl/webwinkel € 25,00]. Advertentie in de Volkskrant, 10:18-12.

(BV) Gerd Arntz. Graphic Designer. Uitg. 010, € 34,50 - zie ook www.gerdarntz.org.


63 Bespreking door Tracy Metz Strak Simpel Systematisch in: NRC Handelsblad, 10;23-12, blz. 15 [Cultureel Supplement].

(BR)

Hilmes, O., Alma Mahler-Werfel. Arbeiderspers, van € 35,00 voor € 11,99 [biografie].

De Slegte.

(BR)

Holmes, R., The Hottentot Venus. Bloomsbury, van € 14,50 voor € 5,95 [over de Khoikhoivrouw Saartje Baartman, die als Hottentot-Venus tentoongesteld werd in Europa. Ze overleed in 1815 en werd in 2001 herbegraven in ZuidAfrika].

Selexyz Donner - Rotterdam - tel. 010 2175274.

(BV)

Hupperts, C. en E. Jans, Laus Romae. Hoofdstukken uit de geschiedenis van Rome. Eisma Edumedia / Damon, € 34,50.

Bespreking Lofzang op Rome in: Archeologie Magazine, 2010, nr. 06, blz. 38-39.

(BR) Jong, O. de, Churchill en de Nederlanders. Walburg Pers, van € 29,50 voor € 7,90. www.veenmagazines.nl.

(BV) Koolhaas, M., Schaatsenrijden, een cultuurgeschiedenis. L.J. Veen, € 24,95. Bespreking door Mark van Driel Voor altijd besmet met het ijsvirus in: de Volkskrant, 10:11-12. blz. 4 [Sport]. Bespreking door Bonne Stienstra Het universum van de schaatser in: Dagblad van het Noorden, 10:21-12, blz. 37.

(BR) Kuyper, A., Het Calvinisme. Aspekt, van € 19,95 voor € 7,50. www.veenmagazines.nl.

(ACD) Nederlandse Geschiedenis: Van de Batavieren tot Wilders - Louwe Kooijmans, Herman Pleij, Judith Pollmann, Luc Panhuysen, Niek van Sas en Piet de Rooij - Veen magazines - Luisterrijk - € 49,95 - zes cd’s (ongeveer 7 uur). Te bestellen op www.veenmagazines.nl. Advertentie in De Week van de Geschiedeniskrant - de Volkskrant / Historisch Nieuwsblad, 10:0910, blz. 23.

Luc Panhuysen wordt geïnterviewd over zijn bijdrage door Geertje Dekkers Zoveel macht voor zo’n klein landje. Panhuysen bespreekt neergang van de Republiek in: Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 21-22. Bespreking door Joep van Ruiten Kommer door de eeuwen heen in: Dagblad van het Noorden, 10:06-12, blz. 41. (BV) Rovers, E., De eeuwigheid verzameld. Helene Kröller-Müller 1869-1939. Bert Bakker, € 45,00. Bespreking door Henk van Renssen Mooi van geest in: Vrij Nederland, 10:11-12, blz. 50-51. Bespreking door Esther van der Meer Verzameling voor de toekomst in: Dagblad van het Noorden, 10:20-11, blz. 50. N.B. Op 11:04-01 in Het uur van de Wolf een documentaire van Leo de Boer over het onderzoek van Rovers.

(BR) Pleij, H., Het gevleugelde woord. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1400-1560. Bert Bakker, van € 39,95 voor € 19,95. Roelants - Nijmegen - tel. 024 3221734.

(BR) Scalliet, M-O. e.a., Pictures from the Tropics. Paintings by Western Artists during the Dutch Colonial period in Indonesia. Koninklijk Instituut voor de Tropen, van € 41,00 voor € 12,99. De Slegte.


64

(BR)

Techniek in Nederland in de twintigste eeuw - Walburg Pers, zeven delen, van € 279,65 voor € 150,00.

www.veenmagazines.nl.

(ADC) Visser, A., Grote schrijvers van Goethe tot nu. Duitse literatuurgeschiedenis na de Verlichting. Home Academy, 6 cd’s, € 44,95. Aankondiging Joep van Ruiten Springen met zevenmijlslaarzen in: Dagblad van het Noorden, 10:17-12, blz. 43.

(BV) Visser, P., M. Dicke en A. van der Zouwen (red.), Nederlandse ondernemers 1850-1950: Gelderland en Utrecht. Walburg Pers, € 39,50 [over o.m. Pleines, Thieme, Misset, Wegener, Bruna, Dobbelmann en Kölling met steeds een opvallende band tussen onderneming en personeel]. Bespreking door Atte Jongstra Verrukkelijke ondernemersbiografieën in: NRC Handelsblad, 10:2712, blz. 13.

(BV) Wasser, B., Pelgrimstochten. Langs wegen en door tijden. Boom, € 22,50 [geschiedenis van christelijke bedevaartsoorden]. Mail uitgeverij Boom, 10:20-10. Bespreking door Joost Vermeulen Langs wegen en door tijden in: Archeologie Magazine, 2010, nr. 06, blz. 37.

(BR) Wullschlager, J., Chagall. Alfred A. Knopf, van € 49,50 voor € 12,50. Selexyz Donner - Rotterdam - tel. 010 2175274. Het Martyrium - Amsterdam.

Tentoonstellingen (TE) Mythe van het atelier - Teylers Museum - Haarlem - t.e.m. 11:09-01 [met een publicatie]. Zie ook www.teylersmuseum.nl. De tentoonstelling is van 11:0402 tot en met 11:08-05 te zien in Het Valkhof in Nijmegen. Bespreking door Peter Delpeut Hier huist de ziel van de kunstenaar in: NRC Handelsblad, 10:1709, blz. 6-7 [Cultureel Supplement]. Bespreking doorRutger Pontzen Onaangepastheid als deugd in: de Volkskrant, 10:01-10, blz. 4647. Bespreking door Willem Baars Weet deze kunstenaar wel wat hij doet? in: Vrij Nederland, 10:0210, blz. 80.

(TE)

Te waar om mooi te zijn. Kritisch realisme van Dix & CO – MMKA – Arnhem – t.e.m. 10:09-01. Zie ook www.mmkarnhem.nl.

Heyting, L., Een perfect schandaal. Het dubbelleven van kunstenaar Otto Dix in: NRC Handelsblad, 10:22-10, blz. 4-5 [Cultureel Supplement].

(TE)

‘Vergeet mij niet…’ - Sliedrechts Museum - Sliedrecht - t.e.m. 11:15-01 [tentoonstelling over poesiealbums]. Bespreking door Marise Sperling Ieder meisje had een poesiealbum in: de Volkskrant, 10:11-11, blz. 57. (TE)

Dutch Utopia. Amerikaanse kunstenaars in Nederland 1880-1914 - Singer Laren - t.e.m. 11:16-01: Nederland als inspiratiebron voor Amerikaanse kunstenaars.

Advertentie in NRC Handelsblad, 10:27-08, blz. 32 [Cultureel Supplement]. Bespreking door Gijsbert van der Wal Meisjes te kerke met krop sla om de nek in: NRC Handelsblad, 10:18-09, blz. 7.

(TE)

Illusie en werkelijkheid. Naturalistische schilderijen, foto’s en films, 1875-1918 - Van Gogh Museum - Amsterdam - t.e.m. 11:16-01

Aankondiging Illusie en Werkelijkheid in: de Volkskrant, 10:07-10, blz. 49. Bespreking door Gijsbert van der Wal Verhalen vertellen over gewone mensen in: NRC Handelsblad, 10:12-10, blz. 10.


65 Bespreking door Rutger Ponzen Het oerbeeld van de arbeider in: de Volkskrant, 10:22-10, blz. 53: Wie nu woedend, zielig of hardwerkend wil overkomen, weet welke houding of gezichtsuitdrukking hij moet aannemen. Een gebalde vuist, vaandel en holle ogen zijn daarvoor vaste ingrediënten dankzij de realistische kunst van anderhalve eeuw geleden. Bespreking met foto door Carel Peeters De grandeur van het realisme in: Vrij Nederland, 10:23-10, blz. 49. Bespreking door Eric Bos Mooie jongens in: Dagblad van het Noorden, 10:13-11, blz. 50, Visualia 870.

(TE)

Winters van vroeger - Nederlands Openluchtmuseum - t.e.m. 11:16-01. Zie ook www.openluchtmuseum.nl.

Aankondiging in Geschiedenis Magazine, november-december 2010, blz. 64.

(TE)

Nieuws op straat - De Verdieping van Nederland - Den Haag - t.e.m. 11:16-01 [over marskramers als rondtrekkende boekverkopers in de periode 1600-1850]. Zie ook: de rubriek Geschiedenis.

Sanders, E., Nieuws en condooms kocht je bij de marskramer in: NRC Handelsblad, 10:16-10, blz. 20.

(TE)

De grote ogen van Kees van Dongen - Museum Boijmans Van Beuningen t.e.m. 11:23-01. Catalogus € 34,95. Zie ook www.boijmans.nl.

Flyer museum. Bespreking door Rutger Ponzen Van Dongen in volle glorie en zwakte in: de Volkskrant, 10:23-09, blz. 47. Bespreking door Janneke Wesseling Mooie vrouwen voor het volk in: NRC Handelsblad, 10:24-09, blz. 17 [Cultureel Supplement]. Bespreking door Annelies Vlaanderen Sfeer van lome erotiek in: Dagblad van het Noorden, 10:2310, blz. 50.

(TE)

Claude Monet - Grand Palais - Parijs - t.e.m. 11:24-01. Zie ook www.monet2010.com

Bespreking Arie Korteweg Schilderachtigste schilder in: de Volkskrant, 10:01-10, blz. 38-39. Bianca Stigter over Monet: Monet in het wild in: NRC Handelsblad, 10:29-10, blz. 9 [ Cultureel Supplement]. Bespreking door Bianca Stigter Wit wint in: NRC Handelsblad, 10:05-11, blz. 12-13 [Cultureel Supplement].

(TE)

A’DAM man & mode - Amsterdams Historisch Museum - Amsterdam t.e.m. 11:30-01. Zie ook www.ahm.nl. Amsterdams Historisch Museum brengt A’DAM, man & mode op: www.couturekrant.nl, 10:04-10. Interview met Annemarie den Dekker, samenstelster van de tentoonstelling door Bob Witman ‘Iedereen wil zich onderscheiden’ in: de Volkskrant, 10:01-10, blz. 41. Bespreking door Georgette Koning Modieuze man, heeft hij lef of is hij laf? In: NRC Handelsblad, 10:05-10, blz. 9. Bespreking door Milou van Rossum Moderne mannen in antieke stukken in: de Volkskrant, 10:08-10, blz. 55. Bespreking door John de Greef Matige expositie over mannenmode op: www.elsevier.nl, 10:18-10. (TE)

Johan Thorn Prikker - Museum Boymans Van Beuningen - Rotterdam t.e.m. 11:13-02 [Johan Thorn Prikker ( 1868-1932) Jugendstilkunstenaar: schilder, glas-in-loodkunstenaar, ontwerper van textiel, boekomslagen, tapijten, mozaïeken en meubilair].

Aankondiging Thorn Prikker in: de Volkskrant, 10:11-11, blz. 49. Bespreking door Saskia de Bodt Een vergeten wereldverbeteraar in: NRC Handelsblad, 10:19-11, blz. 15 [Cultureel Supplement].

(TE)

Bram van Velde / Geer van Velde - Museum Belvédère - Oranjewoud t.e.m. 11:13-02 [tentoonstelling van schilderijen en werken op papier van de


66 twee broers, die internationaal meer gewaardeerd werden dan in eigen land]. Bespreking door Karin de Mik Broers vergeleken met Braque en Matisse in: NRC Handelsblad, 10:20-11, blz. 8. Bespreking door Illand Pietersma Expressie en verstilling in: Dagblad van het Noorden, 10:13-12, blz. 43.

(TE)

Licht aan boord - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed - Lelystad t.e.m. 11:14-02, met catalogus Licht aan boord: verlichtingsobjecten uit het Nationaal Scheepsarcheologisch Depot in Lelystad [historisch overzicht van scheepsverlichting van 180 v. Chr. tot het begin van de twintigste eeuw]. Gijsbers, W., Stormlampen en lage blakers in: Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, zomer 2010, blz. 31. (TE)

Edvard Munch - Kunsthal - Rotterdam - t.e.m. 11:20-02 [overzicht van zijn oeuvre]. Zie ook www.kunsthal.nl

Flyer Kunsthal. Bespreking door Sandra Smets Bang voor de dood en bang voor vrouwen in: NRC Handelsblad, 10:17-09, blz. 9.

Aankondiging Edvard Munch in: de Volkskrant, 10:23-09, blz. 43. Bespreking door Rinze Brandsma De eeuwige zoeker Edvard Munch in: Dagblad van het Noorden, 10:26-10, blz. 39. (TE)

De mannen van Helene. Het leven, de liefde, de kunst en het bouwen museum Kröller-Müller - Otterlo - t.e.m. 11:27-02.

Aankondiging in Dagblad van het Noorden, 10:20-11, blz. 50.

(TE)

Feestelijk gedekt op het Loo en Een wintertuin herleeft [van Willem II] Paleis Het Loo - Apeldoorn - t.e.m. 11:20-02. Zie ook www.paleishetloo.nl.

Aankondiging in Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 97. Interview met Wies Erkelens, conservator kunstnijverheid ‘Eetgebruiken zijn interessant’ in: de Volkskrant, 10:17-12, blz. 5.

(TE)

Pers & Politie in Amsterdam - Stadsarchief - Amsterdam - t.e.m. 11:27-02 [met bij de tentoonstelling het gelijknamig boek van H. Beunders en M. van der Weg [Bas Lubberhuizen, € 24,95].

Bespreking door Jaap Stam Samen pal voor een nette stad in: de Volkskrant, 10:23-11, blz. 18-19.

(TE)

Boris Kowadlo. Fotograaf tussen herinnering en toekomst - Joods Historisch Museum - Amsterdam - t.e.m. 11:06-03 [foto’s van Kowadlo 19111959, van Amsterdam tegen het einde van de oorlog en van naoorlogse Joodse gemeenschappen en van Israël]. Zie ook www.jhm.nl.

Bespreking door Eddie Marsman Beklemmende foto’s van een vakman in: NRC Handelsblad, 10:0112, blz. 11.

(TE)

Gao Luopei. De Sinoloog Robert Hans van Gulik in Wetenschap en Kunst Universiteitsbibliotheek - Leiden - t.e.m. 10:06-03 [over de wetenschappelijke en artistieke betekenis van Robert van Gulik 1910-1967].

Aankondiging Expositie in Leiden in: NRC Handelsblad, 10:10-12, blz. 11.

(TE)

Sporen over Zee - Spoorwegmuseum - Utrecht - t.e.m. 11:13-03 [over de boottreinverbindingen vanaf Hoek van Holland en Vlissingen vanaf 1875 tot nu].

Aankondiging in Dagblad van het Noorden, 10:16-10, blz. 51.

(TE)

Eugene Smith - More real than reality - FOAM - Amsterdam - t.e.m. 11:1603. Foto’s van fotograaf Smith (1918-1978) uit het Centre for Creative Photography in Tucson. Zie ook www.foam.nl.

Bespreking door Eddie Marsman Episch alledaags beeld zonder deadlines in: NRC Handelsblad, 10:30-12, blz. 13.


67 (TE)

Say cheese! De kracht van de mond – Museum Boerhaave – Leiden – t.e.m. 11:03-04 [tentoonstelling over honderd jaar mondverzorging t.g.v. het honderdjarig bestaan van Het Ivoren Kruis].

Aankondiging in Historisch Nieuwsblad, oktober 2010, blz. 97.

(TE)

Het onbekende Rusland. Oriëntalistische schilderkunst 1850-1920 Groninger Museum - Groningen - t.e.m. 11:08-05.

Bespreking Eric Bos De mooiste tuin in: Dagblad van het Noorden, 10:11-12, blz. 50 [Visualia 874]. Aankondiging Groninger Museum in: de Volkskrant, 10:16-12, blz. 13. Bespreking door Mannus van der Laan Exotisch Rusland in: Dagblad van het Noorden, 10:18-12, blz. 61.

(TE)

Leven langs de Maas - Centre Céramique - Maastricht - t.e.m. 11:15-05 [ over de rivier en haar oeverbewoners door de eeuwen heen]. Zie ook www.centreceramique.nl.

Aankondiging Tentoonstelling in: de Volkskrant, 10:17-11, blz. 42.

(TE)

Mes & Vork, tafelen van chic tot friet - Historisch Museum - Rotterdam t.e.m. 11:15-05. Zie ook www.historischmuseumrotterdam.nl.

Bespreking Tafelen van chic tot friet in: Archeologie Magazine, 2010, nr. 06, blz. 44.

(TE)

Het Verhaal van Indië – Museum Bronbeek en het Indisch Herinneringscentrum Bronbeek – Arnhem –in ieder geval tot en met 2020[overzichtstentoonstelling geschiedenis Nederlands-Indië van VOC tot en met de dekolonisatie en emigratie].

Aankondiging IHCB en KTOMMB, d.d. 10:19-07.


68

II GESCHIEDENISDIDACTIEK 12 GESCHIEDENIS IN DE BASISSCHOOL •

Kerndoelen en referentieniveau’s

Citaat over de referentieniveaus: Onomstreden is dat de niveaus kunnen helpen bij het landelijk bewaken van de kwaliteit van het rekenen taalonderwijs. Ook kunnen scholen meer inzicht krijgen in wat hun leerlingen moeten beheersen, meer dan nu met de kerndoelen het geval is. Landelijk bewaken in: het Onderwijsblad, 10:13-11, blz. 40.

In de laatste zin wordt duidelijk aangegeven wat er schort aan de huidige kerndoelen. Dat je in plaats van de kerndoelen referentieniveaus nodig hebt om inzicht te krijgen in wat leerlingen moeten beheersen is in feite een pleidooi voor kerndoelen met inhoud of voor alle vakken referentieniveaus. CvdK

•

Actieplan Beter Presteren

Zie voor het Actieplan Beter Presteren met de acties voor het primair onderwijs hoofdstuk III van deze nieuwsbrief: Geschiedenis in de opleiding. CvdK

•

Welke vakken?

In economische termen zijn geschiedenis en muziek verloren tijd. Maar we willen kinderen nog steeds onderwijzen om betere wezens van ze te maken. Ha-Joon Chang in: Vanheste, T., ‘Van ideeën kun je niet leven’ in: Vrij Nederland, 10:04-12, blz. 63.

Bovendien is het aan de overheid om, binnen haar verantwoordelijkheid voor het onderwijs, veel meer aandacht te geven aan het verschaffen van kennis over de betekenis van een democratische samenleving en de gevolgen voor alle burgers van het ontbreken ervan. Dat is meer dan het vaststellen van leerdoelen, dan moet daar ook het instrumentarium voor ontwikkeld en aangeleverd worden. Willem Koster, voorzitter Joods Centraal Overleg in: Koster, W., Overheid, doe je werk goed in: NRC Handelsblad, 10:11-12, blz. 27.

Bernhard Wendt wijst in een ingezonden brief in het Dagblad van het Noorden op de spanning die er bestaat tussen de plannen voor extra tijd voor de kernvakken enerzijds en anderzijds het wettelijk verplichte brede aanbod dat scholen moeten realiseren. Dat kan natuurlijk nooit en dat weet iedereen: blazen en toch het meel in de mond houden. Overheid: kijk eens kritisch naar dat verplichte en topzware brede aanbod, pas vervolgens de wet aan en schrap op voorhand verplichte ‘exoten’ als Actief Burgerschap en Geestelijke Stromingen. Wendt, B., Breed of smal lespakket? in: Dagblad van Noorden, 10:15-12, blz. 11.

•

Geschiedeniskennis

In een ingezonden brief in de Volkskrant vroeg A.W. Wagenaar zich af waarom redacteur Ad Overeem zo’n haast had op 1 februari 1953 om naar het gebouw van de krant te gaan. Briefschrijver Tess Ruffle vermoedt dat Wagenaar waarschijnlijk geboren is na 1 februari 1953 . Ruffle, T. Watersnoodramp in: de Volkskrant, 10:07-12, blz.18.

Wagenaar heeft in ieder geval in zijn geschiedenisonderwijs niet de Canon van Nederland gehad, hoewel - ook al voor de invoering van de canon - kwam de Watersnoodramp van 1953 vrijwel in alle geschiedenismethoden voor de basisschool aan de orde. CvdK


69

In de Volkskrant [10:09-12, blz. 7] staat dat de Eerste Kamer 150 senatoren heeft en dat voor een meerderheid 76 senatoren zijn. Het bericht werd op 10:10-12 gerectificeerd: de Eerste Kamer heeft maar 75 senatoren en bij 38 stemmen is er al een meerderheid. Aanvullingen & Verbeteringen in: de Volkskrant, 10:10-12, blz. 10.

Ik kan u barre verhalen vertellen over leerkrachten die volhielden dat Nederland 21 miljoen inwoners had, dat de VOC in de 15de eeuw slaven naar Suriname verscheepte… P.K. Verheugt in: Verheugt, P.K., Middenmoot in: de Volkskrant, 10:11-12, blz. 30.

•

Historisch besef

Wie in 2010 en oproep doet om Nederland ‘Judenrein’ te maken, hoe goedbedoeld ook, heeft geen historisch besef. Arnon Grunberg in reactie op de oproep van Bolkestein aan ‘bewuste Joden’ om Nederland te verlaten in: Grunberg, A., Joden in: de Volkskrant, 10:13-12, blz. 1.

•

Periodisering

Naast de traditionele periodenindeling oudheid, middeleuwen, nieuwe tijd, nieuwste tijd ontstond een indeling in samenlevingsvormen of bestaansdimensies: nomadisch, agrarisch, agrarisch-stedelijk, industrieel. Grenzen werden getrokken met maatschappelijke revoluties als de agrarische en de industriële.Discussie was er over het einde van de rij: leven we nog in een industriële samenleving? Allerlei termen doken op als post-industriële samenleving, dienstensamenleving en informatiesamenleving. In de door de Commissie Historische en Maatschappelijke Vorming in 2001 voor het basisonderwijs voorgestelde kerndoelen komen niet alleen de nieuwe tien tijdvakken voor, maar worden deze ook gekoppeld aan samenlevingsvormen: De leerlingen kunnen met betrekking tot de tien tijdvakken herkennen of er sprake is van een samenleving van jagers-verzamelaars, een landbouwsamenleving, een landbouwstedelijke samenleving, een industriële samenleving of een informatiesamenleving. (Rapport van de Commissie: Verleden, heden en toekomst, blz. 32). Met name over het begrip ‘informatiesamenleving’ werd binnen de commissie uitgebreid gediscussieerd. Was het niet te vroeg om op de recente tijd al een etiket te plakken? Was informatiesamenleving wel de beste term? Het hier boven geformuleerde kerndoel over de indeling van het verleden in samenlevingsvormen of bestaansdimensies haalde in tegenstelling tot de tien tijdvakken de kerndoelen niet. Toch wordt deze indeling nog regelmatig in allerlei publicaties gehanteerd, zoals b.v. in aflevering 51 van de Gammacanon van Jaap Dronkers over ongelijkheid. In zijn boek 23 dingen die ze je niet vertellen over het kapitalisme (Nieuw Amsterdam, € 19,95) ondergraaft Ha-Joon Chang de visie dat heden ten dage de industriële fase voorbij is en we in een post-industriële kenniseconomie leven: Zeker werken in moderne samenlevingen heel weinig mensen meer in een fabriek. Maar het is echt niet zo, dat we opeens spirituele wezens geworden zijn. We consumeren, juist steeds meer industriële goederen. Dat het aandeel van de industrie in de economie is gedaald, is een weerspiegeling van het feit dat de productiviteit in de industriële sector veel sterker is toegenomen dan in andere sectoren. Negentig procent van de zogenaamde industriële neergang is een statistische illusie. Van ideeën kun je niet leven. De industrie speelt nog steeds de hoofdrol in westerse economieën. Het is de sector waarin de meeste technologische innovatie plaatsvindt. En het is in de meeste landen de motor van de export. Diensten verkopen aan het buitenland is toch een stuk lastiger. Als je toegang wilt tot de wereldmarkt, heb je een sterke maakindustrie nodig, want het is je belangrijkste manier om buitenlandse valuta te verdienen. Vanheste, T., ‘Van ideeën kun je niet leven’ in: Vrij Nederland, 10:04-12, blz. 62-63.


70 Dronkers, J., De gammacanon (51 en slot) - Sociologie: Ongelijkheid in: de Volkskrant, 10:23-12, blz. 5 [Wetenschap]. CvdK.

•

Cultuureducatie / Erfgoed

Erfgoed van de toekomst Aletta, het instituut voor vrouwengeschiedenis, is het project Lines to the future gestart, een project gericht op erfgoed van de toekomst. 7500 elfjarige jongens en meisjes hebben de vraag voorgelegd gekregen hoe hun leven er over 25 jaar uit ziet. Zij moeten dat beschrijven in een brief, waarin ze allerlei vragen beantwoorden: o.m. of ze willen trouwen of samenwonen.of ze kinderen willen krijgen, welk beroep ze hebben en wat ze onrechtvaardig vinden. Toekomstmuziek in: de Volkskrant, 10:14-12, blz. 6.

Citaat Al filosoferend over dergelijke contrasten trof het me hoe bedroevend weinig onze media en met name de Nederlandse televisie aan informatie over het Nederlandse erfgoed bieden. Zeker in vergelijking met de ons omringende landen. Lou Lichtenberg in: Lichtenberg, L., Ontdek je plekje in: Archeologie Magazine, 2010, nr. 06, blz. 4.

•

Burgerschap

Welke verwachtingen heeft de overheid van de burger? Alom is de kreet de burger is aan zet. Marcel Ham en Imrat Verhoeven schreven er een boek over: (BV) Han, N, en I. Verhoeve, Brave burgers gezocht. Van Gennep, € 22,50. De auteurs wijzen erop dat het wel lijkt op een nieuwe maakbaarheid. Deze keer wil de overheid de samenleving niet zelf vormgeven, maar probeert ze de burgers te verleiden publieke belangen te behartigen. (…) Het beroep op burgers komt niet uit de lucht vallen. Het komt voort uit twee grote ontwikkelingen: die van een terugtrekkende naar een activerende overheid, en die van een burgerschapsopvatting gericht op rechten naar een die plichten centraal stelt. Dat is terug te vinden in de Big Society-ideeën van de Britse premier David Cameron, al vinden critici deze ideeën een ordinaire bezuinigingsoperatie. Ook in Nederland zagen we die ontwikkeling in de kabinetten-Balkenende, geïnspireerd op de ideeën van de Amerikaanse socioloog Amitai Etzioni: revitalisering van de gemeenschap, actief burgerschap en individuele verantwoordelijkheid. Met meer nadruk op plichten ten opzichte van de gemeenschap en minder op de rechten van het indivdiu. In Brave burgers gezocht brengen wetenschappers in kaart hoe burgers reageren op deze activerende, aan plichtsbesef appellerende overheid. Er ontstaat en beeld van loyaal meewerkende burgers, die meedoen in Burgernet, jongeren die zich inzetten voor veiligheid, mensen die te hulp schieten in de zorg, mensen die opkomen voor het milieu. Kortom, de overheid klopt niet tevergeefs aan bij burgers. (…) Maar politici moeten niet te lichtzinnig met dit kapitaal omgaan. De motivatie kan snel afnemen door de bezuinigingen en door het ontbreken van een richtinggevend moreel perspectief op actief burgerschap. Actieve burgers hebben een betrokken en luisterende overheid nodig, niet een overheid die hen overvraagt of te weinig personeel en tijd overhoudt om de samenwerking serieus vorm te geven. Ham, M. en I. Verhoeven, De burger is braaf, maar niet gek in: de Volkskrant, 10:15-12, blz. 22.

13 GESCHIEDENIS EN KINDEREN •

Kinderen van tegenwoordig

In haar column in het Onderwijsblad vraagt Lachesis zich af hoe het kan dat haar modelklas categorisch lijkt te weigeren om aandacht te besteden aan het eindresultaat. Ze verdiepte zich in literatuur van hersenonderzoekers als Susan Greenfield (universiteit van Oxford) en Maryanne Wolf (Tufts universiteit - Massachusetts) en ontdekt bij deze onderzoekers dat de circuits die in het brein betrokken zijn bij intensief lezen en


71 nadenken over dat wat je gelezen hebt, met de komst van zoekmachines, videogames en de sociale netwerken wel eens langzaam kunnen afsterven bij volwassenen en niet meer fatsoenlijk ontwikkeld worden bij kinderen. Deze voorspellingen lijken Lachesis wat al te somber, maar toch denkt zij dat zij als schooljuf de eerste tekenen van die teloorgang ziet. De constante stroom prikkels waar mijn leerlingen aan blootstaan, resulteert steeds vaker in een groot aantal halfproducten. De enige remedie is een stevige roep om kwaliteit. Tegen de stroom in. Lachesis, Brein in: het Onderwijsblad, 10:30-10, blz. 39.

14 BEELDVORMING VAN HET VERLEDEN

• BEELDVORMINGSSCHEMA A DE WERKELIJKHEID a.1 De (school)omgeving •

Muur tegen Geweld - De Stapel

Zie voor het monument voor slachtoffers van zinloos geweld, de Muur tegen Geweld, in de buurtschap De Stapel in Drenthe onderdeel e.7 Herdenken en vieren. CvdK.

•

Paleis op de Dam - Amsterdam

Een deel van het Paleis op de Dam is weer uit de steigers. De gevel blijkt niet geblondeerd te zijn, zoals eerder voorgesteld was. De stenen zijn nog altijd vlekkerig. Er is gekozen voor een rustig scenario: ongeveer 250 blokken zandsteen zijn vervangen door nieuwe stenen uit dezelfde groeve in Obernkirchen, waar 350 jaar geleden de stenen voor het stadhuis vandaan kwamen. Eind 2011 moet de klus helemaal gereed zijn. De gevels moeten nu weer tot 2050 meegaan. Paleis op de Dam: de eerste steigers ontmanteld in: de Volkskrant, 10:03-12, blz. 11 [foto’s]. Paleis op de Dam kan weer mee tot 2050 in: Dagblad van het Noorden, 10:03-12, blz. 4 [foto].

•

Sonny Boy in Amsterdam

Teus van den Berg maakte een beeldje van Sonny Boy, de hoofdpersoon uit het gelijknamige boek van Annejet van der Zijl. Dat beeldje staat in de bibliotheek in Scheveningen. Een tweede exemplaar is onthuld in het Bijlmer Parktheater in Amsterdam in het bijzijn van de 81-jarige Waldy Nods (=Sonny Boy). Van Van der Zijls boek zijn inmiddels 320.000 exemplaren verkocht. Onlangs verscheen een filmeditie: de film naar het boek komt op 27 januari in roulatie. Mensen in: de Volkskrant, 10:07-12, blz. 14. Sonny Boy krijgt standbeeld in: Dagblad van het Noorden, 10:07-12, blz. 36.

•

Indië Monument - Roermond

Ongeveer 50 bronzen plaquettes met de namen van in Indië gesneuvelde Nederlandse militairen van het Indië Monument in Roermond zijn gestolen. De economische waarde wordt door secretaris Plattel geschat op ruim 100.000 euro; de emotionele waarde is talloze malen groter. De gemeente Roermond wil de schade snel herstellen. Indië Monument. Plaquettes gestolen in: de Volkskrant, 10:18-12, blz. 10. Plaquettes Indië Monument gestolen in: Dagblad van het Noorden, 10:18-12, blz. 5.

•

Fabriekspijp - Vries

Zoals in een groot aantal plaatsen bezat Vries een melkfabriek. Die fabriek was al verdwenen, maar de fabriekspijp stond er nog als herinnering aan vroegere tijden toen


72 bijna elke plaats een eigen melkfabriek had. Ook die pijp is nu verdwenen zodat er nieuw gebouwd kan worden op de plek. Basisschoolleerlingen zagen de pijp ter aarde storten. Fabriekspijp Vries verdwijnt met een klap uit beeld in: Dagblad van het Noorden, 10:1812, blz. 9 [foto’s].

•

Sint-Janskathedraal - ’s-Hertogenbosch

Voor het eerst sinds lange tijd zijn alle restauratiesteigers rond de kathedrale kerk verwijderd. De kerk laat zich zien zoals ze zelden te zien is. Sint-Jan zonder steigers in: de Volkskrant, 10:21-12, blz. 1 [foto].

•

Brits erfgoed

Het zebrapad Abbey Road in Londen is uitgeroepen tot Brits erfgoed. Sinds 1969 is het zebrapad een toeristische trekpleister. In dat jaar verscheen het Beatles-album Abbey Road met op de hoes de vier beatles die op het zebrapad oversteken. Zebrapad Abbey Road Brits erfgoed in: Dagblad van het Noorden, 10:23-12, blz. 11 [foto].

•

Vereniging Hendrick de Keyser

De Vereniging Hendrick de Keyser zet zich in voor behoud van architectonisch of historisch waardevolle huizen. Al meer dan tien jaar werkt de Vereniging aan de verwerving van ook moderne huizen omdat het de Vereniging gaat om een dwarsdoorsnede van de huizen door de eeuwen heen. Zo is de Vereniging eigenaar van Huis Hildebrand in Blaricum van architect Gerrit Rietveld uit 1935. En onlangs kocht de Vereniging het woonhuis van architect Abe Bonnema (1926-2001) in Hardegarijp, een geslaagd voorbeeld hoe een woonhuis in zijn essentie teruggebracht kan worden tot een bouwwerk van staal en beton. Eerenbeemt, M. van den, Monument van staal en beton in: de Volkskrant, 10:23-12, blz. 7.

•

Publicaties

(BV) Karstkarel, P., Alle middeleeuwse kerken in Groningen en Drenthe. Noordboek, € 24,95. Aankondiging door Joep van Ruiten Kerken kijken kan ook thuis in: Dagblad van het Noorden, 10:27-12, blz. 47 (3 sterren).

(BV) Karstkarel, P., Alle middeleeuwse kerken van Friesland. Noordboek, € 22,95. Advertentie uitgeverij in Dagblad van het Noorden, 10:30-12, blz. 44.

(BR) Veldhuijzen, S. en K. Stal, Den Haag, straten en namen. Waanders, van € 27,50 voor € 10,00. De Boekenmarkt - Den Haag - tel. 070 3658226.

a.2 Voorwerpen (museum) •

Nationaal Historisch Museum

Huis van de Geschiedenis - Frankrijk President Sarkozy heeft bepaald dat het Franse Huis van de Geschiedenis een plaats krijgt in Hôtel Soubise, onderdeel van de Nationale Archieven. Er komen een beperkte permanente overzichtstentoonstelling en thema-exposities op basis van voorwerpen uit collecties van historische musea. Er moet ruimte komen voor debatten, festivals en films.


73 Dit project moet gerealiseerd worden door cultuurminister Mitterand op basis van een begroting van 60 miljoen euro. Het Huis van de Geschiedenis zal een derde van het terrein van de Archieven in beslag nemen. De archiefmedewerkers zien hier niets in: zij hebben Hôtel Soubise symbolisch bezet. Hun argumentatie: er is geen ruimte, de archieven staan nu al op zolder, waar het voor papier veel te vochtig is. Maar ook: de archieven moeten vrij blijven van ideologische kleuring in het kader van Sarkozy’s politieke discours over nationale identiteit. Door de verbinding met het identiteitsdebat is de controverse over het geschiedenismuseum ideologischer dan in Nederland. Tegenstanders zijn o.m. Le Goff, die vindt dat het museum niet beperkt moet blijven tot Frankrijk om te ontkomen aan het neonationalistisch discours. Hij is bang voor verheerlijking van de natiestaat en van de Franse grands hommes. Ook Pierre Nora vindt dat het Huis een onzuivere politieke oorsprong heeft. Vincent Duclert wil geen Huis van de Geschiedenis van Frankrijk, maar een Museum voor de Geschiedenis in Frankrijk met plaats voor de kleine geschiedenissen uit de regio’s en voor de problematische kanten van de geschiedenis, zoals het Franse antisemitisme. Duclert staat wel achter de keuze van de Nationale Archieven als plaats. Beunderman, M., Sarkozy’s Huis van de Geschiedenis verhit de gemoederen in: NRC Handelsblad, 10:04-12, blz. 2.

NHM Annemarieke Willemsen, conservator Middeleeuwen van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden: Bij het Nationaal Historisch Museum - in welke vorm dan ook - zal de nadruk liggen op de 20e eeuw, zo hebben wij voorlopig begrepen. Op dit gebied hebben wij weinig te bieden. Daarom zou het vooral voor scholen een goed idee zijn om drie bezoeken te combineren en wel in de volgende volgorde: eerst het RMO, dan het Rijksmuseum Amsterdam en ten slotte het Nationaal Historisch Museum. Geciteerd in: Geraerdts, I., Nederland van prehistorie tot gisteren in RMO in: Archeologie Magazine, 2010, blz. 22-27.

In zijn column in Archeologie Magazine geeft Han Mulder aan dat hij het NHM voortaan zonder hoofdletters zal schrijven, maar het idee van een virtueel museum met je eigen laptop als expositieruimte vindt hij nog niet zo’n gek idee. Hij pleit dan wel voor een goede bewegwijzering. Geef aan waar je nog meer kan vinden zonder dat je het gevoel bekruipt wat je hebt wanneer je door het Parijse Louvre of de Petersburgse Hermitage dwaalt, alles is er maar daardoor zie ik niks. Mulder, H., Frederick de Wit komt een ongeboren museum te hulp in: Archeologie Magazine, 2010, nr. 06, blz. 39.

De Groningse burgemeester Rehwinkel is van mening dat diverse functies van het Nationaal Historisch Museum onderdak kunnen krijgen in het Groninger Forum. Groninger Statenleden van SP en VVD hebben dit aangedragen. Het NHM heeft aangegeven elk serieus voorstel voor een permanente locatie te bekijken Groningen wil het NHM huisvesten in: NRC Handelsblad, 10:29-12, blz. 11.

Directeur Bas van Kampen van het Groninger Forum en Kees van Twist van het Groninger Museum denken dat het Forum in de stad Groningen beter af is zonder het dakloze NHM. Van Twist stelt dat hij blij is met alle constructieve bijdragen aan het Forum, maar tevens dat het NHM slecht past in het Forum. Het NHM hanteert een klassiek historisch museaal concept. Het Groninger Museum is veel vernieuwender. De ervaringen met directeur Schilp als leider van het Groningse Diaghlilevfestival spelen daarbij zeker een rol. Van Kampen geeft aan dat qua exploitatie het Forum met het NHM niet veel beter zal scoren. Wel werkt het Forum mee met het NHM in een project over historische locaties in stad en provincie. ‘Museum past niet in Forum’ in: Dagblad van het Noorden, 10:30-12, blz. 29.

In het Historisch Nieuwsblad een verslag van een interview dat Geertje Dekkers had met NHM-directeur Byvanck. Hij geeft aan dat het belangrijk is om verschillende perspectieven op het verleden te laten zien. Het besluit van staatssecretaris Zijlstra om


74 de subsidie voor de bouw in te trekken noemt hij een ontzettende tegenvaller. Ondanks de nadelen van de Arnhemse locatie is serieus bekeken wat daar mogelijk is. De naduk komt nu te liggen op reizende tentoonstellingen en bekendheid geven aan het merk innl. Hoofddoel blijft het toegankelijk maken van de geschiedenis voor een zo groot mogelijk publiek. Nu regionale historische musea steeds meer aandacht besteden aan esthetiek, kunnen wij in het gat springen dat zij achterlaten. Byvanck noemt het museum een beeldmuseum: Als je tekst wilt, kun je beter een goed boek lezen.Wij zullen geen middel schuwen. Je kunt bijzondere authentieke objecten tonen, maar ook films. Je kunt een acteur dagboekfragmenten laten voorlezen of een interactieve opstelling maken waarin je je in de zevntiende-eeuws Amsterdam waant. Ook het project ‘Plaatsen in Nederland’, een voorbeeld van de innl-aanpak, komt ter sprake: activiteiten op historische plaatsen, een netwerk van ‘plaatsen van herinnering’. Daarvoor werkt het museum samen met lokale instellingen, gemeenten en provincies. Maar uiteindelijk zal er toch een gebouw nodig zijn. Zo’n locatie is vooral belangrijk omdat mensen graag samen naar een museum gaan, zodat ze kunnen praten en discussiëren over wat ze zien. Dekkers, G., ‘Wij zullen geen middel schuwen’ NHM gaat voort op de ingeslagen weg in: Historisch Nieuwsblad, december 2010, blz. 21-22.

In het Historisch Nieuwsblad reageert het panel op de stelling Goed dat de bouw van het Nationaal Historisch Museum is stopgezet. Anton van Hooff zag van het begin af aan het NHM niet zitten. Hij noemt het initiatief van Verhagen en Marijnissen een opportunistische reactie op de golf van retro-nationalisme. Maar hij ziet ook niets in de voorgestelde hippe uitwerking: historische beleving door middel van moderne media. Leuk voor NEMO, maar niet voor een historisch museum. Daar reis ik niet voor naar Arnhem af. Zijn studenten zijn pas enthousiast als hij historische voorwerpen laat zien. Het geld voor het NHM kan dan ook beter gebruikt worden om het wat stoffige Rijksmuseum te moderniseren. Ruth Oldenziel is er niet rouwig om dat er niet nog een museumgebouw als het Rijksmuseum bijkomt. Ze prijst de frisse benadering van het NHM: voorwerpen door middel van media. Dit kan heel goed met een virtueel museum op internet. Laten we ons niet blindstaren op het idee van een museumgebouw.Wel vraagt ze zich af of de presentatie in een internationaal kader geplaats wordt, met name noemt ze dan de ‘buitenlanders’ Willem van Oranje en Anne Frank. James Kennedy vindt het jammer dat het zo gelopen is. Het NHM had volgens hem de potentie de Nederlandse geschiedenis op een geheel nieuwe manier onder de loep te nemen. Volgens hem ontbreekt er een plek waar Nederlanders zich kunnen bezinnen op het nationale verleden. Het Rijksmusuem voldoet daar niet aan door de sterke nadruk op kunst. Wel maakt Kennedy de kanttekening dat hij de inhoudelijke ideeën van de NHM te abstract, te postmodern vindt. Hij adviseert de directie zich meer te richten op concrete politiek-maatschappelijke thema’s als b.v. de tolerantie in het verleden. Voor de directie van de NHM ziet hij nu een coördinerende rol ten aanzien van de Nederlandse musea. Blessing, M., ‘Goed dat de bouw van het Nationaal Historisch Museum is stopgezet’in: Historisch Nieuwsblad, december 2010, blz. 31.

•

Rijksmuseum - Amsterdam

Warhols Beatrix De Triton Foundation, eigenaar van een kunstcollectie van het impressionisme tot de jaren 70 van de vorige eeuw, heeft op een veiling in Amsterdam voor 409.000 euro het roze portret, dat Andy Warhol in 1985 van koningin Beatrix maakte, aangekocht. Warhol maakte het portret in de serie Vier regerende koninginnen. Het is een zeefdruk, met de hand bijgeverfd. Warhol noemde Beatrix de mooiste van het stel.Het portret wordt in langdurig bruikleen gegeven aan het Rijksmuseum in Amsterdam. Directeur Wim Pijbes van het Rijksmuseum is verguld: Iedereen kent Beatrix, en iedereen kent Warhol. Rijks krijgt Beatrix lang in bruikleen in: de Volkskrant, 10:01-12, blz. 8. Rijksmuseum krijgt Warhols Beatrix in: NRC Handelsblad, 10:01-12, blz. 11 [afbeelding].


75 De Nieuwe Mensch van Van de Velde Op verzoek van de zoon van Henri van de Velde zal het Rijksmuseum het schilderij De Nieuwe Mensch weer zijn oorspronkelijke titel geven. Bij de verwerving van het schilderij in 2007 werd de naam veranderd in De nieuwe Mens op weg naar de nieuwe nationaalsocialistische wereldorde. Het schilderij is vermoedelijk in 1933 gemaakt voor de nationaal-socialist Louis van Leeuwen, die het schonk aan Mussert. Het schilderij kreeg een plaats in diens werkkamer naast het portret van Hitler. De NSB gebruikte de afbeelding van het schilderij in de propaganda. Henri van de Velde was in 1933 lid geworden van de NSB, maar daarmee is het schilderij nog geen nationaal-socialistisch schilderij, aldus de zoon. Conservator Stevens van het Rijksmuseum kan zich hierin wel vinden en bij de presentatie van het schilderij in 2013 zal de begeleidende tekst neutraal zijn. Bolwijn, M., Rijksmuseum ontdoet schilderij van nazi-etiket in: de Volkskrant, 10:14-12, blz. 10 [kleurenafbeelding].

Het Rijksmuseum ziet af van plaatsing van het schilderij De Nieuwe Mensch van Henri van de Velde in de vaste opstelling. Volgens conservator Stevens gaat het om voortschrijdend inzicht. Het werk van Van der Velde blijkt geen goede representant van de kunststromingen in die tijd. Bolwijn, M., “De Nieuwe Mensch’ toch niet tentoongesteld in Rijks in: de Volkskrant, 10:18-12, blz. 4. Bolwijn, M., Een al te omstreden schilderij in: de Volkskrant, 10:18-12, blz. 21.

Bezuinigen Het Amsterdamse Rijksmuseum moet 3,4% bezuinigen oftewel 1,5 miljoen euro. Daarom stopt het museum in februari 2011 met het publiekstijdschrift Oog. Tevens stopt het museum met het beheer van het 17de eeuwse buitenverblijf Trompenburg, dat gebruikt werd voor ontvangsten. In de dependace op Schiphol zullen jaarlijks geen vijf maar drie tentoonstellingen gehouden worden. Donker, B., Rijksmuseum stopt met tijdschrift ‘Oog’ in: NRC handelsblad, 10:24-12, blz. 2.

•

Bezoekersaantallen musea

Het Anne Frank Huis verwelkomde op 10:06-12 de miljoenste bezoeker van 2010. De kans is groot dat dit jaar het bezoekersrecord van 2007 (1.002.902) gebroken wordt. Recordbezoek Anne Frank Huis in: Dagblad van het Noorden, 10:07-12, blz. 37.

Het Gevangenismuseum in Veenhuizen kon op 10:08-12 de 100.000ste bezoeker ontvangen, een vader met zijn 9-jarige zoon uit de stad Groningen. Voor het tweede opeenvolgende jaar slaagde het museum erin de 100.000 te overschrijden. Vader en zoon kregen levenslang gratis toegang tot het museum. Opnieuw mijlpaal: 100.000 in: Dagblad van het Noorden, 10:09-12, blz. 29,

De drie Haagse gemeentemusea - het Gemeentemuseum, GEM/Fotomuseum en Escher in het Paleis - verwachten een bezoekersrecord in 2010 te vestigen van meer dan 460.000 bezoekers. Het oude record is uit 2008 met 440.000. In 2009 trokken de musea 380.000 bezoekers. Directeur Tempel van het Gemeentemuseum: De bezoekersaantallen van 2010 tonen aan dat kunst en cultuur springlevend zijn. Recordbezoek aan Haagse musea in: de Volkskrant, 10:13-12, blz. 17.

Het Rijksmuseum gaat in 2010 ruim 900.000 bezoekers ontvangen, iets meer dan vorig jaar. Publiekstrekkers waren IJspret, de winters van Hendrick Avercamp, Miro & Jan Steen en Rembrandt & Jan Six. Het internationale bezoek heeft zich in de tweede helft van het jaar hersteld, na een dip in het begin van het jaar. Donker, B., Musea brengen goed nieuws het liefst snel in: NRC Handelsblad, 10:14-12, blz. 11.


76 De Nederlandse Museum Vereniging heeft bekendgemaakt dat de 55 grote musea bijna 12 miljoen bezoekers trokken tegen 11,5 miljoen in 2009. De afgelopen vijf jaar nam het museumbezoek elk jaar toe. De Vereniging noemt 2010 dan ook een mooi jaar voor de Nederlandse musea.Volgens de Vereniging werken musea steeds publieksgerichter en ontdekken steeds meer mensen dat een museumuitje leuk en betaalbaar is. Topper is het wetenschapsmuseum NEMO in Amsterdam dat met ruim 500.000 bezoekers een winst boekte van 100.000 in vergelijking met 2009 en daarmee op de vijfde plaats eindigde. Een andere uitschieter was museum De Fundatie in Zwolle: van 70.000 naar 130.000 bezoekers, o.m. door de ontdekking van een Van Gogh in de collectie. Museum Boijmans Van Beuningen ging van 225.000 naar 300.000 en eindigde zo op de negende plaats. De top drie met de drie grootste musea bleef qua bezoekersaantallen vrijwel constant: Van Gogh Museum ruim 1,4 miljoen, Anne Frank Huis ruim 1 miljoen en het Rijksmuseum 900.000 (30.000 meer dan in 2009). De Hermitage ging van 630.000 naar 650.000 bezoekers. Paleis Het Loo kwam uit op 300.000 bezoekers en daarmee op de achtste plaats. Opvallend noemt de Vereniging de stille opmars van de cultuurhistorische musea o.m. het Watersnoodmuseum in Ouwerkerk, het Zaans museum in Zaandam, Museum Stoomtram Hoorn in Medemblik, het Delftse Legermuseum, Kasteel Hoensbroek (van 93.000 naar 145.000 bezoekers) en Museum Slot Loevestein in Poederoijen (vijf jaar geleden 50.000 bezoekers, in 2009 100.000 en in 2010 120.000). Ook het Muiderlsot boekte meer dan 100.000 bezoekers. Dalers in 2010 zijn het Museum Valkhof in Nijmegen, het Frans Hals Museum in Haarlem, het Noordbrabants Museumin ‘s-Hertogenbosch en het Groninger Museum in Groningen, allemaal onder de 100.000 bezoekers. Bij de laatste drie musea was er sprake van tijdelijke sluiting door verbouwingen. Een groeiende deel van het toegenomen museumbezoek komt voort uit de Museumkaart, waarvan er 100.000 meer verkocht zijn dan in 2009. De Museumvereniging verwacht dat het totale bezoekersaantal in 2011 zal toenemen omdat in dat jaar veel bouwprojecten afgerond worden. Musea trekken weer meer publiek in: de Volkskrant, 10:22-12, blz. 9. Smallenburg, S., Musea trekken opnieuw meer publiek in: NRC Handelsblad, 10:23-12, blz. 13.

Het Haags Historisch Museum boekte in 2010 8% meer bezoekers dan in 2009 met 41.000 bezoekers. Topper was de tentoonstelling Oorlog en bevrijding in 3D met een echte V2-raket. Alleen in 1996 trok het museum meer bezoekers dank zij een tentoonstelling in het kader van het Vermeerjaar. Meer bezoekers Haags Historisch Museum op: www.westonline.nl, 10:27-12.

Het Marechausseemuseum in Buren heeft een goed 2010 gehad met ruim 16.000 bezoekers, iets minder dan in 2009, maar dat is vooral te wijten aan de slechte weersomstandigheden in december. Goed museumjaar voor Marechausseemuseum op: www.stadtiel.nl, 10;27-12.

Het Herinneringscentrum Kamp Westerbork heeft dit jaar 140.000 bezoekers getrokken met als hoogtepunten de 65-jarige herdenking van de bevrijding van het kamp en het voorlezen van de namen van de Joodse en Sinti- en Romaslachtoffers. Het getal in: Dagblad van het Noorden, 10:28-12, blz. 2.

Paleis Soestdijk is gesloten voor het publiek. Sinds de openstelling op 30-11-2006 trok het paleis 550.000 bezoekers. Paleis Soestdijk sluit poorten voor publiek in: Dagblad van het Noorden, 10:31-12, blz. 5.

•

Subsidiëring musea

Als je niet verder komt dan lokale potten en pannen die uit de grond zijn gegraven, dan kom je dus niet in aanmerking voor rijkssubsidiëring. Met deze uitspraak in het NOS Journaal raakte staatssecretaris Zijlstra een verkeerde snaar bij de Nederlandse


77 Museumvereniging. Directeur Weide: Zijlstra zet musea die geen oude meesters aan de muur hebben hangen weg als onbenullig. (…) Het lijkt alsof hij archeologische vondsten afdoet als onbelangrijk. Maar bijvoorbeeld het Rijksmuseum heeft heel veel prachtige potten en pannen, net als Boijmans. ‘Zijlstra zet aantal musea weg als onbenullig’ in: de Volkskrant, 10:08-12, blz. 10.

•

Kinderboekenmuseum - Den Haag

Voor een bedrag van 1,6 miljoen euro is het Kinderboekenmuseum in Den Haag omgevormd in zes thematische spelonken als het Diepe Denkersdal en het Dappere Doorzetterswoud, die uiteindelijk de kinderen moeten stimuleren om tot lezen te komen. Het museum hoopt op jaarlijks 30.000 bezoekers. Berkhout, K., Oogballen in dekselse Duivelsgrot in: NRC Handelsblad, 10:08-12, blz. 11.

In het museum gaat het om het verhaal van het literaire Luilekkerland Papiria. Via dat verhaal en interactieve spelletjes leren de kinderen over de opbouw, personages en emoties in in kinderboeken. Bij de opzet is het museum bijgestaan door Sjoerd Kuyper, Paul van Loon en Jacques Vriens. Huut, Th. van, Boekenhelden zoeken in grotten in: de Volkskrant, 10:09-12, blz. 17 [foto].

•

Humanity House - Den Haag

Het Rode Kruis heeft in Den Haag het initiatief genomen om een huis van de menselijkheid te openen: Humanity House aan de Prinsengracht 8. Bezoekers beleven wat het is om getroffen te zijn door rampen en conflicten, aldus directeur Mattaar. We willen een plek die je raakt, waardoor je beter begrijpt wat het is om in zo’n situatie te raken. Medesamensteller en theatermaker Henk Schut stelt bewust gekozen te hebben om er geen kennis in over te brengen, maar bezoekers iets te laten beleven. Ik wil dat je je een beetje gedesoriënteerd voelt, onzeker. Want zo voelt een vluchteling zich. Het Rode Kruis hoopt op jaarlijks 30.000 bezoekers, voornamelijk scholieren uit de bovenbouw van het basisonderwijs en uit het voortgezet onderwijs. Zie ook www.humanityhouse.org. Humanity House in: Het Nederlandse Rode Kruis, herfst 2010, blz. 9. Hofland, D., In een museum voelen wat vluchtelingen voelen in: Dagblad van het Noorden, 10:08-12, blz. 4.

•

Groninger Museum - Groningen

Na een verbouwing is het Groninger Museum op 1018-12 heropend met een nieuw informatiecentrum, ontworpen door de Spanjaard Jaime Hayon. Volgens directeur Van Twist heeft Hayon het verschil tussen kunst en design opgeheven. Er is een nieuw restaurant voor groepsdiners ontworpen door Studio Job uit Antwerpen. In deze ruimte kan er ook getrouwd worden. Het bestaande restaurant is ook opnieuw ingericht naar het ontwerp van Maarten Baas en heet voortaan Mendini. Alleen de plannen voor een nieuwe winkel moesten uitgesteld worden vanwege bezwaren uit de buurt. Op de vraag of er niet erg veel geld gegaan is naar het horecagedeelte van het museum antwoordde Van Twist dat hij dat niet erg vindt. Volgens hem worden musea steeds meer ontmoetingscentra. Mendini opende het vernieuwde museum. De openingstentoonstelling is Het onbekende Rusland. Oriëntalistische schilderkunst 1850-1920. Laan, M. van der, Metamorfose Groninger Museum in: Dagblad van het Noorden, 10:1112, blz. 49-50 [foto’s]. Kuiper, S., Kees van Twist: ‘Je moet initiatief tonen’ in: Vrij Nederland, 10:11-12, blz. 5859. Smets, S., Opgepoetste luxueuze bonbondoos in: NRC Handelsblad, 10:17-12, blz. 11 [foto’s]. Klerck, H. de, Groninger Museum glimt weer in: de Volkskrant, 10:18-12, blz. 22-23 [foto’s].


78 •

Archeon - Alphen aan den Rijn

In het historisch themapark Archeon in Alphen aan den Rijn is na zes jaar voorbereiding gestart met de bouw van een Romeins Museum. De burgemeester heeft het startsein gegeven. In de kerstvakantie konden kinderen meewerken aan de bouw. Op de begane grond komen bodemvondsten uit Alphen en omstreken en op de eerste etage archeologische schatten uit Zuid-Holland. In het amfitheater draait t.z.t. een film over archeologische vondsten in de regio. Het museum gaat omstreeks juli 2011 open. Burgemeester bouwt mee aan Romeins Museum op: www.westonline.nl, 10:13-12. Kriek, S., Romeins Museum komt eraan! op: www.dagjeweg.nl, 10:27-12.

•

Kröller-Müller Museum - Otterlo

Het Kröller-Müller Museum in Otterlo is erin geslaagd om 2,5 miljoen euro te verzamelen van verschillende fondsen om zes triptieken van Gilbert & George, de serie The Paintings (with us in the Nature) uit 1971, aan te kopen. De zes drieluiken hangen in de Quistvleugel, waar ze naadloos lijken op te gaan in de groene omgeving. De tentoonstelling is verlengd tot 11:20-02. Zie ook www.kmm.nl. Smallenburg, S., Gilbert & George blijven op De Veluwe in: NRC Handelsblad, 10:16-12, blz. 1 [afbeelding]. Smallenburg, S., Een verbluffend staaltje fondsenverwerving’ in: NRC Handelsblad, 10:16-12, blz. 13. Advertentie museum in: de Volkskrant, 10:17-12, blz. 4.

•

Rijksmuseum voor Oudheden - Leiden

Op 11:14-01 opent de nieuwe opstelling van de vaste afdeling Archeologie van Nederland in een chronologische lijn. Geraerdts, I., Nederland van prehistorie tot gisteren in RMO in: Archeologie Magazine, 2010, blz. 22-27. Vondsten en vindplaatsen in: Archeologie Magazine, 2010, nr. 06, blz. 32-35.

•

Nederlands Openlucht Museum - Arnhem

Toen in 2000 een gedeelte van de historische Amsterdamse binnenstad, een deel van de Westerstraat, moest wijken voor de bouw van een bejaardentehuis werd besloten de onderdelen van de woningen op te slaan en te werken aan een plan voor wederopbouw in het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem. Dank zij een gift van de BankGiro Loterij van 625.000 euro gaat dat in 2011 lukken. In eerste instantie ging het het museum om een stuk stedelijke geschiedenis in het museum te reconstrueren. Bij nadere bestudering bleek één van de panden een mooie afsluiting van de specifieke aandacht die er de afgelopen vier jaar voor het thema emigratie en immigratie geweest is met o.m. een Chinees restaurant, een Indisch achtererf en barakken van Molukse nieuwkomers. In één van de Westerstraatpanden bleek een Turkenpension gevestigd te zijn geweest. Aan de hand van verhalen van de eerste generatie Turkse gastarbeiders zal het pension opnieuw ingericht worden. In de naburige panden komt een postkantoor en een Jordaans café. Ros, E., Arnhem vereeuwigt Turkenpension in: de Volkskrant, 18-12, blz. 7 [Reizen].

•

Scheepvaartmuseum - Amsterdam

Het Scheepvaartmuseum in Amsterdam heeft bekendgemaakt dat het museum in september 2011 weer opengaat. Het was de bedoeling dat dit al in 2009 zou gebeuren, maar het aanvragen van de nodige vergunningen vroeg veel tijd. De renovatie wordt dit voorjaar afgerond, waarna de herinrichting plaatsvindt. Op basis van een ontwerp van Dik architecten is het gebouw dan volledig gerenoveerd en zoveel mogelijk teruggebracht naar het oorspronkelijke ontwerp van Daniek Stalpaert uit 1655. Het is de bedoeling dat dan ook het VOC-schip Amsterdam terugkeert naar de steiger bij het museum.


79

Impressie van de overdekte binnenplaats - http://architectenweb.nl

Scheepvaartmuseum in september weer open op: http://architectenweb.nl, 10:20-12.

•

Historische Musea

Zowel het Amsterdams Historisch Museum als het Historisch Museum Rotterdam schrappen op 11:01-01 in hun naam het woord ‘historisch’. Met deze naamswijziging willen de musea uitdrukken dat ze zich niet alleen op het verleden richten, maar ook op het heden en de toekomst. Musea laten ‘historisch’ weg uit hun naam in: de Volkskrant, 10:23-12, blz. 20.

•

Drents Museum

Het Drents Museum in Assen heeft de Dagblad van het Noorden-prijs 2010, groot 12.500 euro, toegewezen gekregen. De jury roemt het museum vanwege het feit dat het toonaangevend is op het gebied van figuratieve kunst. De diecteur en de conservator hebben namens de jury cultureel ondernemerschap getoond met de goede contacten met China en het aantrekken van ING als hoofdsponsor. DvhN-prijs voor Drents museum in: Dagblad van het Noorden, 10:31-12, blz. 23.

•

Citaat

Kennis, inzicht en begrip komen niet vanzelf tot stand. Door de eenzijdige tentoonstellingsfocus - bij de tentoonstelling Passie voor Perfectie van islamitische kunst in de Nieuwe Kerk in Amsterdam - op de schoonheid van de voorwerpen uit een ver verleden, komt de islamitische cultuur nauwelijks dichterbij. Vries, M. de, Islamkunst komt maar niet dochtbij in: de Volkskrant, 10:17-12, blz. 17.

• B AFBEELDINGEN b.1 schilderij, prent, tekening, foto, ansichtkaart, karikatuur


80 b.2 dia, film, video/dvd, televisie,schooltelevisie, cd(-rom) •

Teleblik

De meest bekeken video's van de maand november. 1. Wie was Sint-Nicolaas? 2. Het Klokhuis - Sinterklaassnoep 3. De Romeinen in ons land - Een Germaanse familie 4. Het Klokhuis - Klimaat 5. Het ontstaan van vulkanen en eilanden Teleblik Nieuwsbrief, december 2010.

•

Europa Journaal

De tweede editie van het Europa Journaal staat in het teken van het verhaal van de leerling. Leerlingen mogen zelf onderwerpen aandragen. Het Europa Journaal is zo opgezet dat leerlingen het kunnen gebruiken in werkstukken, presentaties en spreekbeurten. Het gaat om actueel Europa nieuws. Het lesmateriaal bestaat uit video’s, lessuggesties en werkbladen, aansluitend bij de kerndoelen. Het Europa Journaal gericht op groep 7 en 8 verschijnt eenmaal in de twee weken: www.klassetv.nl/europajournaal. Het is mogelijk een tweewekelijkse digitale nieuwsbrief aan te vragen met informatie over het Europa Journaal en ander lesmateriaal op Klasse TV: zie www.klassetv.nl/europajournaal. Tweede editie Europa Journaal in: VIVES, oktober 2010, blz. 2 en 15.

• datum 05-01

Schooltelevisie PO programma Vroeger en zo: De oude Grieken (10.45)

datum 06-01

06-01

Rondje Nederland: Rivieren en dijken (10.30)

13-01

12-01

Vroeger en zo: In het oude Rome (10.45) Rondje Nederland: Polders en weilanden (10.30)

13-01

Vroeger en zo: Romeinen in ons land ( 10.30) Rondje Nederland: Zee, wind en strand (10.30)

26-01

Vroeger en zo:

10-02

13-01

19-01 20-01

26-01

20-01

03-02

VO Programma Histoclips: De opstand in de Nederlanden (9.45) Histoclips: Nederland wordt een koninkrijk (9.45) Argumenten voor evolutie (10.50) Histoclips: Hoe kwam Hitler aan de macht (9.45) Histoclips: Duitsland onder Hitler Histoclips: De ontdekkingsreizen van Columbus (9.45) Histoclips:


81

27-01 02-02

03-02 04-02

09-02 10-02 15-02

De kruistochten - God wil het (10.45) Rondje Nederland: De Randstad (10.30) Vroeger en zo: Op 1 april verloor Alva zijn bril (10.45) Rondje Nederland: Zand, bossen, veen (10.30) Koekeloere over sprookjes: Ridders en feeën (groep 1-2, 9.00) Vroeger en zo: Varen met de VOC (10.45) Rondje Nederland Heuvels en dalen (10.30) Huisje, boompje, beestje: Seizoenen (groep 3-4, 9.15)

De oude Grieken (9.45)

En op 11:14-01 aflevering 1 van het SchoolTVWeekjournaal om 11.00 uur. CvdK.

b.3 wandplaat, poster, bordtekening •

Wandplaten

Stichting ABC Midden Nederland organiseert op zaterdag 5 februari 2011 een congres over schoolplaten en een schoolplatenmarkt in het Minkemacollege in Woerden (11-16 uur).Er zijn drie inleidingen: • J. Thijssen Voorlopers van volksschoolplaten en hun rol bij de organisatie van aanschouwelijk onderwijs • R. Jansma Wandplaten in de negentiende-eeuwse onderwijspraktijk • J. Dane Cornelis Jetses (1873-1955)- illustrator van het nostalgische Nederland? Aan de schoolplatenmarkt werken verschillende antquariaten mee. Nadere informatie op www.abc-mn.nl CvdK.

Ook in Duitsland is Isings geen onbekende: in het themanummer over de Vikingen van Der Spiegel Geschichte (2010, nr. 6) een afbeelding van Isings Noormannenplaat helaas met bepaald niet de oorspronkelijke leuren (blz.14-15). CvdK

b.4 prentenboek en strip b.5 model en maquette b.6 kaart (wandkaart en atlas)

C HET GESPROKEN WOORD c.1 het verhaal: vertellen en voorlezen c.2 de feiten: uitleggen, bespreken, verklaren en het gesprek c.3 de gastspreker Mensen-die-wat-te-vertellen-hebben De Onderwijsraad heeft op 1:;15-12 aan minister Van Bijsterveldt het advies Een onderwijsprogramma met maatschappelijke voorhoedes uitgebracht om in scholen


82 maatschappelijke voorhoedes in te zetten als gastsprekers: burgemeesters, kunstenaars, sporters, rechters, directeuren, verpleegsters, de eigenaar van een loodgietersbedrijf. Iedereen die enthousiast is en wat te vertellen heeft, zo lang maar aangesloten wordt bij de belevingswereld van kinderen. Verwezen wordt naar Aboutaleb, die werkt voor IMC Weekendschool, Rutte op zijn vmbo-school, de voetballers van Willem II, de ‘Dokter in de klas’ en de gastdocent over homo’s Peter van Maaren. Scholieren profiteren van dergelijke contacten met rolmodellen. Volgens de Onderwijsraad is er behoefte aan een hernieuwd gevoel van eigenaarschap van het onderwijs. De raad pleit ook voor loketten, waar vraag en aanbod bij elkaar kunnen komen. Zie voor de volledige tekst www.onderwijsraad.nl/publicaties/2010. Kamerman, S. en E. van Outeren, Mark Rutte doet het, de spelers van Willem II ook in: NRC Handelsblad, 10:15-12, blz. 4.

c.4 het interview c.5 historisch en hedendaags geluid (radio)

D HET GESCHREVEN/GEDRUKTE WOORD d.1 verhalende teksten •

Boek en Jeugd online

Op www.boekenjeugdgids.nl is Boek en Jeugd Online een doorzoekbare database van jeugdboeken. Te doorzoeken op AVI-niveau, leeftijd of CLIB. Ieder boek wordt afgebeeld en kort beschreven. Je kunt zo ook van boeken het AVI-niveau opzoeken. Vakweblinks in: VIVES, oktober 2010, blz. 25.

•

De beste volgens Karel Berkhout

Karel Berkhout, recensent van jeugdliteratuur voor NRC Handelsblad, stopt ermee en stelde een lijst van de tien beste Nederlandse kinderboeken van de twintigste eeuw samen: • 2001: Peter van Gestel, Winterijs [in de greep van de herinnering aan de deportatie van Joden]. • 2002: Floortje Zwigtman, Wolfsroedel [Roemeense jongensbende in 19de eeuw] • 2004: Benny Lindelauf, Negen Open Armen [Limburg in de crisistijd] • 2007: Koos Meinderts & Annette Fienieg, De vuurtoren [generaties gaan en komen]. • 2008: Els Beerten, Allemaal willen we de hemel [collaboratie en verzet in WO II in een Vlaams dorp]. Berkhout, K., De beste kinderboeken van de 21ste eeuw op: www.nrcboeken.nl, 10:30-12.

d.2 informatieve teksten d.3 schema’s, tabellen en grafieken d.4 informatieve bronnen (archief)

E DOEN e.1 e.2 e.3 e.4 e.5 e.6

leven als … spelen als… spelen met … schrijven, spreken, dichten en zingen tekenen, bouwen en experimenteren muurkrant en tentoonstelling


83 e.7 herdenken en vieren •

Herdenkingsdag slachtoffers zinloos geweld

Er komt geen nationale herdenkingsdag voor slachtoffers van zinloos geweld. Alleen de PVV ondersteunde in de Tweede Kamer het plan van PVV’er Lilian Helder.Wel was er steun voor de oprichting van een Muur tegen Geweld, een monument dat in de Drentse gemeente De Wolden moet verrijzen. Met de muur worden slachtoffers herdacht en hun nabestaanden gesteund. Er is door Staatsbosbeheer al een plek gevonden voor deze slingerende muur, maar het budget is nog ontoereikend. Het ministerie van veiligheid en justitie stelde inmiddels 35.000 euro beschikbaar. Steun voor Muur slachtoffers zinloos geweld in: Dagblad van het Noorden, 10:01-12, blz. 2.

In de buurtschap De Stapel tussen De Wijk en Veeningen werd op plechtige wijze het startsein gegeven voor de bouw van het landelijke herdenkingsmonument voor geweldslachtoffers. Het monument met de naam Het Onbevattelijke, ontworpen door Irene Fortuyn, heet in de volksmond Muur tegen Geweld. Initiatiefnemer Dirk Guichelaar zette zich voor het monument in na de moord op Andrea Luten in 1993. Hij begon een eenmansprotest tegen het abnormale en zinloze geweld. In 2001 werd de Stichting Muur tegen Geweld opgericht. Het is de bedoeling dat het monument onthuld wordt op 11:2409, als het lukt genoeg geldschieters te vinden. Geskus, Th., ‘Dit is écht een fantastisch moment’ in: Dagblad van het Noorden, 10:02-12, blz. 32.

•

Sinterklaas

Regisseur Johan Nijenhuis heeft bekend gemaakt volgend jaar met een bioscoopfilm over Sinterklaas te komen. De film zal spelen in de jaren dertig (en is niet eng bedoeld). Nijenhuis maakt Sinterklaasfilm in: NRC Handelsblad, 10:01-12, blz. 11.

Michel Brandsma en Janneke van der Heide maakten voor het Dagblad van het Noorden een infographic over Sinterklaas met o.m. een soort tijdbalk van zijn geschiedenis en informatie over zijn kleding. Brandsma, M. en J. van der Heide, Goedgevige goedheiligman in: Dagblad van het Noorden, 10:03-12, blz. 30 [In Beeld].

Deel 31 van de Encyclopedie van Nederland in de Volkskrant is gewijd aan het Sinterklaasfeest met aandacht voor de geschiedenis, de Nederlandse bijdrage aan Santa Claus, de Sinterklaasliederen, de dreiging met zak en roe, de gedichten en het strooigoed. Rek, W. de en B. Wagendorp, Der Nederlanden Kindervriend, Sinterklaas de; Strooigoed in: de Volkskrant, 10:04-12, blz. 4 [het Vervolg].

In NRC Handelsblad doet Karel Knip verslag van zijn speurtocht naar de geschiedenis van Sinterklaas. Hij heeft antwoorden op vragen als waarom komt Sinterklaas uit Spanje en sinds wanneer wordt de Sint vergezeld door zwarte pieten. Knip, K., An Orange for Christmas in: NRC Handelsblad, 10:04-12, blz. 13 [Wetenschap].

In Vrij Nederland een artikel over geloof in Sinterklaas van kinderen. Kind van bijna 8: hij is zo oud dat hij niet meer kan leven, maar hij heeft een klein flesje met een drankje en als hij daarvan drinkt gaat hij niet dood. En over het idee van Sint-eerlijkheid, ouders die niet langer over Sint willen liegen voor hun kinderen. Marijn van der Jagt stelt dat het een misverstand is dat ouders de taak hebben hun kinderen te verlossen uit de schemertoestand tussen geloof en ongeloof. Het feest met al die tegenstrijdige verhalen en gebeurtenissen stelt een kind in de gelegenheid om er zijn of haar eigen gedachten op na te houden over wat wel en niet waar is. En het geeft ouders de kans om een uniek inkijkje te krijgen in het krachtenspel tussen realiteit en verbeelding die in elk kinderhoofd woedt. Het enige wat je hoeft te doen, is het Sintspel met een beetje plezier


84 méé spelen, en dan af te wachten tot het kind zelf op een bagagedrager klimt om fluisterend Het Gesprek met jóú te voeren. Jagt, M. van der, Een landelijk complot in: Vrij Nederland, 10:04-12, blz. 86-89.

•

Sint Barbara

Het Museum Vaals is samen met Henk Schiffmacher een actie begonnen om Sint Barbara als patroonheilige nieuw leven in te blazen. Zo is er gezocht naar Barbara’s, die op 4 december jarig zijn. Zij kregen een zeefdruk met een afbeelding van de heilige. Het origineel komt in Museum Vaals te hangen. Mensen in: de Volkskrant, 10:03-12, blz. 22.

•

Vijf mei 2011

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei heeft bekend gemaakt dat het thema van de nationale Viering van de bevrijding in 2011 de vrijheid op straat is: de vrijheid te kunnen gaan en staan waar je wilt zonder bang te hoeven zijn of over je schouder te moeten kijken. Gelderland is in 2011 de gastprovincie van de start van de viering. Vrijheid op straat centraal bij 5 mei-viering in: Dagblad van het Noorden, 10:07-12, blz. 5.

•

Yalda - Kerst

Kader Abdolah stelt in zijn column in de Volkskrant: Het is bijzonder om te zien hoe mensen uit verschillende culturen de jaargetijden vieren en hoe ze oeroude feesten aan hun eigen tradities hebben aangepast. Om de lange donkere winternachten te trotseren, heeft de oermens een feest bedacht, een groot feest. Hij beschrijft dan het Perzische feest Yalda, gevierd in de langste winternacht met lekkernijen, muziek en dans. De westerse mens heeft het Yalda-feest geleidelijk omgezet naar de kerstfeesten. Abdolah, K., Het Feest in: de Volkskrant, 10:20-12, blz. 14.

De 33ste aflevering van de Encyclopedie van Nederland is gewijd aan Kerst: het kerstpakket, de kerstboom, de kerstviering, de kerstliedjes en de top-2000. Rek, W. de en B. Wagendorp, Der Nederlanden in: de Volkskrant, 10:24-12, blz. 4 [het Vervolg].

•

Publicaties

(BV) Doelman, E., Gelukkig Nieuwjaar. Over de steeds veranderende eindejaarsrituelen. Amsterdam University Press, € 14,95. Persbericht van de uitgeverij, 10:13-12.

•

Kalender

Januari 01-01 Nieuwjaarsdag 06-01 Driekoningen 16-01 Wereldreligiedag 17-01 Dag van de media 17-01 Martin Luther King Day 19-01 Start nationale voorleesdagen 27-01 Holocaust Herdenkingsdag 27-01 Gedichtendag 28-01 Sterfdag Karel de Grote 31-01 Verjaardag koningin Beatrix

Februari 01-02 Herdenking Watersnoodramp 04-02 Warme truiendag 06-02 Chinees Nieuwjaar 06-02 Sterfdag Fiep Westendorp 09-02 Geboortedag Aletta Jacobs 14-02 Valentijnsdag 21-02 Internationale dag moedertaal 21-02 Sterfdag Spinoza 24-02 Geboortedag Karel V 25-02 Herdenking Februaristaking

Bureauagenda entoen.nu.


85 15 VAN LESDOEL TOT EVALUATIE •

Van digibeet naar digibord

Michel van Ast en Guus Perry beschrijven onder de titel Van digibeet naar digibord in Vives vijf vormen van gebruik van het digibord in verschillende fasen: overzicht van de volledige instructie bieden (waarom, wat, hoe, tijd - eventueel versterkt met een aftellende digitale klok - hulp, uitkomst en klaar), het activeren van voorkennis (met een heldere mindmap over tijd), het identificeren van overeenkomsten en verschillen (vergelijken, classificeren, creëren van metaforen en creëren van analogieën, met name het vergelijken en classificeren lenen zich uitstekend voor geschiedenis), het wie-isactief-kruis gericht op klassikale instructie, klassikale interactie en samenwerkend leren en ten slotte rekening houden met meervoudige intelligentie (met o.m. de suggestie om bij het vertellen het digibord te gebruiken als een decor). De volledige APS-publicatie kan aangevraagd worden via [email protected]. Ast, M. van en G. Perry, Van digibeet naar digibord in: VIVES, oktober 2010, blz. 12-13.

16 WERKEN MET LESMATERIALEN •

Europa is echt overal

Over Europa is een stripboek samengesteld: Europa is echt overal. Het stripboek gaat over vijf jongeren uit de hele wereld, die je letterlijk meenemen op een reis door Europa. Na lezing heeft de leerling een antwoord op vragen als wat betekent Europa eigenlijk voor jou? En wat beteken jij voor Europa? Zie www.europeesplatform.nl. Europa als stripboek in: Prima, november 2010, blz. 45.

•

Wikiwijs

Vanaf september 2010 is Wikiwijs volledig online: een website met digitaal leermateriaal, aangedragen door docenten. Zie www.wikiwijs.nl en www.wikiwijsinhetonderwijs.nl. Wikiwijs nu volledig online in: Vives, oktober 2010, blz. 2.

•

Vooroordelenkoffer

De Vooroordelenkoffer van het Fort van de Democratie is begin februari 2011 in vernieuwde vorm beschikbaar, geschikt voor leerlingen vanaf 10 jaar. In de koffer vijftig kleurrijke displays, die samen een interactieve tafeltentoonstelling vormen, met handleiding en kopieerbare leerlingenboekjes. De thema’s zijn: burgerschap, vooroordelen, pesten, zondebokverschijnselen en democratie. Zie www.fortvandedemocratie.nl. Nieuwsbrief Fort van de Democratie, 10:15-12.

17 EEN SCHOOLPROGRAMMA VOOR GESCHIEDENIS


86

III GESCHIEDENIS IN DE OPLEIDING

In memoriam GERRIT DE JONG 1924-2010 Van Majory Reeves is in haar boek Why history? de in geschieddidactisch oogpunt prachtige zin standing in other man’s shoes. Geschiedenisonderwijs als een poging je te verplaatsen in het leven van andere mensen, in haar visie mensen van vroeger. Je kunt de zin ook op jezelf betrekken: zelf sta je ook altijd in de schoenen van mensen die vòòr je waren. Of is ‘op de schouders’ misschien een beter beeld? En Gerrit de Jong was voor mij zo iemand op het gebied van geschiedenisdidactiek. Wie vóór 1986 op een Pedagogische Academie zich ging voorbereiden op het geven van geschiedenislessen deed dat aan de hand van een deel uit de Kind, school en …-serie. Van Gerrit de Jong, geschiedenisleraar aan de Pedagogische Academie in Sneek, was het deel over geschiedenis: Kind, school en geschiedenis. Didactische aanwijzingen voor het geschiedenisonderwijs. Het boek was al snel een bestseller. Het bestond uit een mooie mix van theorie en praktijk en getuigde in de literatuurlijsten bij de hoofdstukken van een grote belezenheid op het gebied van geschiedenisdidactiek. Vooral veel Duitse literatuur, maar ook Engelse en Franse titels ontbraken niet! Je kijkt er nu met wat verbazing naar: werd destijds aangenomen dat studenten van de Pedagogische Academie zich oriënteerden in vakliteratuur in al die drie talen? Bovenal was Gerrit de Jong de man van de praktijk: de uitwerking van de ideeën over geschiedenisonderwijs in de klas: o.m. het vertellen, het vragen stellen aan de overblijfselen uit het verleden en het verleden in het heden. Bijvoorbeeld: op een tafel met een kleed erop liggen Friese doorlopers, de kinderen komen de klas in en stellen vragen aan de schaatsen. De student onder de tafel geeft antwoord. Gerrit de Jongs klassieker, geschreven samen met zijn zoon Jan, zal altijd blijven zijn verhandeling over het werken met ansichtkaarten om het verleden in het heden, maar ook de veranderingen in de loop der tijd, vast te stellen: Inzicht uit ansichten (Kleio, 1981 - 22/10. p. 14–20). De uitgever besloot de Kind, school en …-serie te vervangen door een nieuwe serie didactische boeken en vroeg mij voor het geschiedenisdeel. In 1986 verscheen mijn didactiekboek Verleden, heden, toekomst. Wie dit boek analyseert ziet de sporen van Gerrit de Jongs boek Kind, school en geschiedenis: bij het schrijven ervan stond ik duidelijk op zijn schouders. Het contact met Gerrit bleef, al beperkte zich dat de laatste jaren tot de uitwisseling van nieuwjaarswensen. Gerrit is op 3 december 2010 op 86-jarige leeftijd in Sneek overleden, maar zijn bijdrage aan de ontwikkeling van de didactiek van het geschiedenisonderwijs voor leerlingen in de basisschoolleeftijd leeft voort als een voortdurende inspiratiebron voor goed geschiedenisonderwijs voor opgroeiende generaties. Cees van der Kooij


87

•

Actieplan Beter Presteren

Onder de leus Terug naar de kern van het onderwijs heeft minister Van Bijsterveldt in een adviesaanvraag bij de Onderwijsraad hoofdlijnen geschetst van een Actieplan Beter Presteren. Uitgangspunt is de kabinetsambitie om in de top 5 van de sterkste kenniseconomieën te zitten en bij die ambitie past niet de (relatieve) achteruitgang in de uitkomsten van PISA 2009. De minister pleit voor een no nonsense aanpak om ervoor te zorgen dat er geleerd wordt (1) In de brief aan de Onderwijsraad en in het nieuwsbericht van het ministerie (2 en 3) staan acht punten, waarover advies gevraagd wordt, uiterlijk in februari 2011. Uit die acht punten blijkt dat het onderwijs te verdelen is in een kern en de rest. Tot de kern worden gerekend: Nederlands, Engels, wiskunde en science. Dat zijn de kernvakken voor een basiscurriculum voor primair en voortgezet onderwijs. Eén van de vragen aan de Onderwijsraad is hoeveel onderwijstijd voor die kernvakken gereserveerd moet worden: de helft of tweederde van de onderwijstijd? Voor het primair onderwijs worden de volgende onderwerpen genoemd: - meer nadruk op de kernvakken door ruimte te maken in het curriculum door minder aandacht te besteden aan maatschappelijke taken: Er zijn de laatste decennia vanuit de samenleving en de Kamer te veel maatschappelijke taken naar de scholen geschoven (4). NRC-Handelsblad omschreef dit aandachtspunt als Die accentverschuiving (naar de kernvakken) gaat ten koste van algemenere vakken en vaardigheden, die Van Bijsterveldt niet meer tot de kern rekent (5). - meer geld voor taal en rekenen - verplichte eindtoets aan het einde van groep 8 voor alle scholen. Voor het voortgezet onderwijs: - 58 kerndoelen voor de onderbouw VO: veel te veel - meer nadruk op de kernvakken (zie bij PO) - verplichte toets ter afsluiting van de onderbouw - aantal profielen bovenbouw terug naar twee: alfa en beta. Reacties: In een redactioneel commentaar vraagt de redactie van NRC Handelsblad zich af of de nadruk op kennisoverdracht niet leidt tot minder zelfstandig leren (dus geen scripties meer schrijven), of zo’n nieuw curriculum wel aansluit bij de eisen van HBO en WO en of dit alles wel past bij de ideeën van de werkers in het onderwijs. De minister moet waken alles overhoop te halen (6). In een redactioneel commentaar in de Volkskrant stelt Carlijne Vos: Van Bijsterveldt kiest gelukkig niet voor een stelselherziening, maar voor een hernieuwde focus op kerntaken. Daar zal niemand op tegen zijn. Toch moet ervoor gewaakt worden dat de minister in haar lovenswaardige ambitie het onderwijs tot de kern terug te brengen niet doorslaat (7). In een redactioneel commentaar in het Dagblad van het Noorden wordt gesteld dat de koerswijziging aansluit bij een breed levend gevoel. Met taal en wiskunde leer je echt begrijpen en zelfstandig denken. Alle andere kennis is van ondergeschikt belang en kan voortaan wel bij elkaar gegoocheld worden (8). LAKS is door de plannen positief verrast omdat voorheen Van Bijsterveldt veel aandacht vroeg voor maatschappelijke vakken en stages. De AOb noemt de maatregelen geen oplossing voor het probleem: Het onderwijsniveau gaat omhoog wanneer de leraar hoogopgeleid is en als leerlingen veel individuele begeleiding krijgen (9). In de Tweede Kamer is er steun voor de plannen van de minister. PVV-Kamerlid Beertema is te spreken over de afsluiting van het primair onderwijs met een toets: De kwaliteit van het onderwijs gaat pas echt omhoog als er voor de eindtermen een absolute norm geldt, en niet een term als leergroei (10). De PVV is ook akkoord met het schrappen van maatschappelijke taken: Opvoeden is primair de taak van de ouders (10). Jack Biskop (CDA) vindt meer aandacht voor taal en rekenen een stap vooruit en Metin Çelin (PvdA) vindt dat de minister de juiste punten raakt. Jesse Klaver (GroenLinks) stelt dat het heel goed is als het onderwijs terugkeert naar de kerndoelen: Maar er zit een


88 wereld van verschil tussen wiskunde en lessen over obesitas. Daar zitten vakken tussen, die ook belangrijk zijn, zoals geschiedenis, aardrijkskunde en biologie. Dat zijn geen pretvakken. Ik weet niet of de nadruk op wiskunde en talen voldoende is (10). Jeroen Dijsselhof (PvdA) waarschuwt voor de plannen: scholen zullen van deze grote hervorming overhoop liggen, het resultaat is een geweldige stap terug naar het jaren-70-denken van algemene vorming.(…) Je kunt er lang en breed praten, maar wil je de kwaliteit van onderwijs structureel verbeteren, dan moet je leraren gewoon beter betalen (11). Edith Hooge, programmaleider pedagogiek HvA, vindt dat structuurhervormingen geen oplossing zijn voor dalende kwaliteit. Overheidsingrepen in toetsen, examens en vakken zullen weinig verbetering tot gevolg hebben (11). Volgens haar moet het gaan om verbetering van de lerarenopleidingen, verplichting van bij- en nascholing en op een andere manier omgaan met tijd, met onderwijstijd, maar ook met tijd voor leraren: geef leraren tijd om te leren, om na te denken, om echt werk te maken van een plan om iets in hun onderwijs beter of anders te doen (12). Voormalig directeur strategie van het ministerie van OCW, Derk Reneman, laat een heel ander geluid horen: Met dezelfde OESO-cijfers in de hand is een geheel andere conclusie mogelijk. Tegen een ondergemiddelde investering levert het onderwijs in Nederland een bovengemiddelde prestatie. Het Nederlandse onderwijsstelsel presteert daarmee boven verwachting. Daarom ligt het niet voor de hand om in te grijpen in het stelsel, zeker niet drastisch (13). Brief van het ministerie van OCW aan de Onderwijsraad, ongedateerd, op de website van de rijksoverheid: www.rijksoverheid.nl (2). Nieuwsbericht Van Bijsterveldt; ‘Terug naar de kern van het onderwijs’, op: www.rijksoverheid.nl, 10:07-12 (3). Gerrits, R., ‘We moeten de stroom aan lesprogramma’s beperken’ in: de Volkskrant, 10:07-12, blz. 7 (4). Weeda, F., Eén op de zeven 15-jarigen is laaggeletterd in: NRC Handelsblad, 10:07-12, blz. 3. Twillert, M. van, Na tien jaar verdwijnen de profielen weer in: NRC Handelsblad, 10:0712, blz. 3 (1). Stokmans, D., ‘Doe dit niet, als je meer kennis wilt’ in: NRC Handelsblad, 10:07-12, blz. 3 (11). Redactioneel commentaar Terug naar kennis in: NRC Handelsblad, 10:07-12, blz. 2 (5 en 6). Redactioneel commentaar van C. Vos Beter onderwijs in: de Volkskrant, 10:08-12, blz. 16 (7). Redactioneel commentaar Taal en rekenen in: Dagblad van het Noorden, 10:08-12, blz. 37 (8). Minder kiezen en meer leren in: Dagblad van het Noorden, 10:08-12, blz. 5 (9). Steun voor Van Bijsterveldt in: de Volkskrant, 10:08-12, blz. 6 (10). Hooge, E., Scholen gaan niet efficiënt om met leertijd en inzet personeel in: de Volkskrant, 10:09:12, blz. 20 (12). Reneman, D., Nederland doet het juist erg goed op de PISA-ranglijst in: NRC Handelsblad, 10:10-12, blz. 9 (13).

Wat betekenen de plannen van de minister voor het geschiedenisonderwijs? Voorlopig blijft dat bij het stellen van vragen: • Wat zijn de maatschappelijke taken, die de minister wil verwijderen uit het onderwijs? • Wat betekent de indeling in kernvakken en de rest voor het onderwijs in het algemeen? • Wat betekent die indeling voor de tijd van geschiedenisonderwijs in de basisschool en in de onderbouw van het voortgezet onderwijs? • Krijgen de ‘restvakken’ ook een plaats in de verplichte eindtoets primair onderwijs? • Wat gebeurt er met de 58 kerndoelen van de onderbouw VO? • Komt geschiedenis ook in de toetsing aan het einde van de onderbouw VO? • Wat betekent de uitvoering van het actieplan in de toekomst voor de instroom op de PABO in het algemeen en specifiek voor geschiedenis?


89

Vader (81) en zoon (52) De Groot, wiskundeleraren: Klinkt leuk, dat de minister wiskunde weer belangrijker maakt, maar ten koste waarvan? Iedereen die het hoort zal zeggen: goed idee. Maar als je meer tijd wilt hebben voor wiskunde, zul je aan de andere kant moeten snijden. En dan te bedenken dat drie jaar geleden geschiedenis en aardrijkskunde uitgebreid werden ten koste van wiskunde. Toen was het inzicht kennelijk anders. De leraren zijn veranderingsmoe en ze zien de toegevoegde waarde van de plannen van de minister ook niet. Trouwens Nederland is voorbijgestreefd door Aziaten. Geen reden om moord en brand te schreeuwen. Je moet jezelf vergelijken met Duitsland, Frankrijk en Engeland. Als die ons inhalen dan moet je je zorgen maken. Outeren, E. van, ‘De scholier van nu is niet dommer’ in: NRC Handelsblad, 10:11-12, blz. 5.

Tijdens de formatie hebben CDA- en VVD-Kamerleden gewaarschuwd dat zonder extra geld de onderwijsambities van het kabinet niet reëel zouden zijn. Onder hen Marja van Bijsterveldt. Ondanks de waarschuwing is er geen extra investering in het onderwijs gedaan. Staal, H. en D. Stokmans, ‘Onderwijs vergt veel waarschuwde in: NRC Handelsblad, 10:11-12, blz. 1.

meer

geld’.

Huidige

minister

Ik geloof er niks van dat dat ten koste gaat van vakken als aardrijkskunde, geschiedenis en kunst. Fons van Wieringen, aftredend voorzitter Onderwijsraad over het actieplan in: Gerrits, R., ‘De lat ligt nu hoger, dank zij ons’ in: de Volkskrant, 10:27-02, blz. 7.

• Geschiedenisonderwijs in discussie Joden en Israël In de bespreking van het boek Het Verval. Joden in een stuurloos Nederland stelt Anet Bleich: Veel jongeren met een Marokkaanse of Turkse achtergrond identificeren zich met de Palestijnse zaak en hebben blijkbaar nogal eens moeite onderscheid te maken tussen Israël en Joden hier. Dat is een serieus probleem waaraan met name in het onderwijs gewerkt zou moeten worden, wat vereist dat docenten zich daarop voorbereiden. Bleich, A., Terug naar de Middeleeuwen in: de Volkskrant, 10:18-12, blz. 7 [Boeken].

Uwe Arnhold in een ingezonden brief in de Volkskrant: Met het uitsterven van Holocaustoverlevenden groeit de noodzaak om te onderrichten over de gebeurtenissen uit de Tweede Wereldoorlog, de gevolgen en impact daarvan op het heden. Daar zou meer aandacht aan besteed moeten worden. In een multiculturele samenleving als de onze moet deze kennis aanwezig zijn. Niet zozeer omwille van de joodse gemeenschap, maar omwille van tolerantie, iets wat ongetwijfeld ook Job Cohen met zijn uitspraken beoogt. En omwille van een genuanceerd onderscheid tussen een conflict in het MiddenOosten en een vredelievende joodse gemeenschap in Nederland. Arnhold, U., Job Cohen pleit gewoon voor tolerantie in: de Volkskrant, 10:18-12, blz. 31.

Jelle Jolles van het Centrum Brein & Leren in Het Brein: Jongeren staan vooral open voor de eigen peergroup, de leeftijdsgenoten - en het is hun psychobiologie die hun daartoe dwingt. Het is daarom niet realistisch om te verwachten dat de schooljeugd uit zichzelf geïnteresseerd is in de handelsoorlogen met Engeland in de 17de eeuw of in de elegantie van een mooie wiskundige bewijsvoering. Jolles, J., Kind, tiener en het verbreinen in: Het Brein, een uitgave van Reflex Uitgeverij, december 2010.

•

Geschiedenis & Samenleving

Bij steeds meer boeken van verzendboekhandels zoals bol.com en bruna.nl staat een recensie. Hierbij de tekst over het pabo-studieboek Geschiedenis & Samenleving:


90 Beschrijving In dit nieuwe boek zijn geschiedenis, maatschappelijke verhoudingen, waaronder staatsinrichting, en geestelijke stromingen bijeengebracht onder de titel Geschiedenis & Samenleving. Dit boek bestaat uit twee delen: kennisbasis inhoud en Kennisbasis didactiek. In de Kennisbasis inhoud wordt de wat-vraag beantwoord: het geschiedenisverhaal vanaf de Tijd van Jagers en Boeren tot en met de Tijd van Televisie en Computer. In de Kennisbasis didactiek wordt ingegaan op de hoe-vraag: een overzicht van didactische aspecten van geschiedenisonderwijs.

Recensie(s) NBD|Biblion recensie Uitgave die vanuit onderwijskundig perspectief ten aanzien van de Nederlandse historische canon (geschiedenis & samenleving) als standaardwerk voor (beginnende) docenten gezien kan worden. Het boek bestaat uit twee delen waarin de Kennisbasis 'Inhoud' en 'Didactiek' op overzichtelijke, maar tegelijkertijd precieze en gedetailleerde wijze de revue passeert. Bij de 'Inhoud' wordt de focus gericht op de tien tijdvakken en vijftig vensters van de historische canon van Nederland. Bij de 'Didactiek' wordt op actuele wijze ingespeeld op conceptvorming: kennis, begrip, toepassing, analyse, synthese, evaluatie en wijzen waarop (historische) beeldvorming plaatsvindt: werkelijkheid, afbeeldingen, gesproken woord, geschreven/gedrukt woord, doen. De compositie van deze zowel inhoudelijke als praktische uitgave is overzichtelijk en zorgvuldig. De informatie wordt aangevuld met illustraties in kleur en zwart-wit, tabellen, schema's, historische overzichten en tijdtafels en kent ten aanzien van samenvattingen, literatuurverwijzingen en studieopdrachten (online studiehulp) tal van connecties met de bijbehorende website www.pabowijzer.nl; voor het bereiken hiervan is een unieke toegangscode* bijgevoegd. Het boek besluit met een overzicht van kerndoelen en een register. Een aansprekende uitgave. (NBD|Biblion recensie, Mart Seerden)

• • • •

Gammacanon Vries, C.G. de, De Gammacanon (49) - Economie: Opties in: de Volkskrant, 10:04-12, blz. 2. Damme, E. van, De Gammacanon (50) - Speltheorie: Prisoner’s Dilemma in: de Volkskrant, 10:11-12, blz. 2 [Wetenschap]. Dronkers, J., De Gammacanon (51 en slot) - Sociologie: Ongelijkheid in: de Volkskrant, 10:18-12, blz. 5 [Wetenschap].

Paul Schnabel schreef bij de 51 Gammacanonvensters een nawoord, waarin hij erop wees dat de serie aangetoond heeft dat de verschillende gammadisciplines toch vaak een gemeenschappelijk historisch fundament hebben en dat alle gammadisciplines begrippen en theorieën hebben, die ook buiten de wetenschap algemeen gebruikt worden. Buiten beeld bleef echter de ontwikkeling die de disciplines doorgemaakt hebben op het gebied van methoden en technieken. Hij sluit zijn betoog af met: Het zijn wetenschappen die het menselijk leven letterlijk en figuurlijk willen verlichten: begrijpelijker maken en ook voor gericht en bewust handelen toegankelijker maken. Net als in de natuurwetenschappen en de menswetenschappen gaat het om de kennis die mensen kan helpen de weg te vinden naar een beter bestaan. Schnabel, P., Verlichtende [Wetenschap].

•

wetenschappen

in:

de

Volkskrant,

10:18-12,

blz.

5

Onderwijsgeschiedenis

(BV) Brink, L. en L. Holl, De wereld aan de wand. De geschiedenis van de Nederlandse schoolwandkaarten. Waanders, € 29,50. Aankondiging De wereld aan de wand in: het Onderwijsblad, 10:30-10, blz. 53.


91 •

Agenda

Op 11:20 tot en met 23-01 vindt in Istanbul de Second Historiana Seminar plaats - a seminar with interesting and engaging trainings and fruitful discussions about the use of innovative teaching practices across Europe. Zie www.historiana.eu. Newsletter European Association of HistoryEducators, December 2010, blz. 2

Op 11:05-02 organiseert de stichting ABC Midden Nederland een schoolplatencongres in het Minkemacollege in Woerden (11-16 uur) met daarbij een schoolplatenmarkt. Nadere informatie: zie boven hoofdstuk II Wandplaten en www.abc-mn.nl. Op 11:02-03: Verkiezingen Provinciale Staten. Op 11:06-04 vindt in de Driestar-pabo in Gouda de volgende zaakvakkenstudiedag (ak-gesch-natuur) plaats, die in het teken zal staan van de kennisbases voor de zaakvakken. Nadere informatie volgt. Op 11:08 en 09-04 vindt in het Poolse Kryzowa de General Assembly van Eurocilio plaats in het Kryzowa Castle, dat vroeger behoorde aan Helmut James Graf von Moltke, de stichter van de Duitse verzetsbeweging de Kreisauer Kreis. Zie www.euroclio.eu. Newsletter European Association of History Educators, December 2010, blz. 2

© 11: 03-01 Cees van der Kooij • De afbeeldingen van de canonvensters zijn ter beschikking gesteld door de stichting entoen.nu. • Lars van der Kooij, verantwoordelijk voor de kop van de nieuwsbrief, vond dat het tijd werd voor verandering en koos de nieuwe kop voor de nieuwsbrief.


Nieuwsbrief van de Commissie PA-BO van de VGN Redactie en administratie: Cees van der Kooij De beste wensen voor 2011

Recommend Documents