Nieuwsbrief van de Commissie PA-BO van de VGN Redactie en administratie: Cees van der Kooij

Nieuwsbrief van de Commissie PA-BO van de VGN Redactie en administratie: Cees van der Kooij – [email protected]

Studiedag Commissie PA-BO van de VGN op woensdag 16 november 2011 in het Nationaal Onderwijsmuseum in Rotterdam met als titel Tijd voor Tijdvakken. Reserveer die datum alvast. Nadere informatie volgt. VAN DE COMMISSIE Agenda 11:07-09: De eerstvolgende vergadering van de Commissie PA-BO. Heeft u vragen of wilt u iets inbrengen stuur dan een email naar secretaris Ronald Stroo: [email protected]. 11:16-11: Studiedag van de Commissie PA-BO – Nationaal Onderwijsmuseum Rotterdam: Tijd voor Tijdvakken. 12:18-04: Pabonetwerkdag aardrijkskunde, geschiedenis en natuur. Commissie: De commissie vergaderde vrijwel compleet op 11:08-06. Vanwege een operatie ontbrak Ton van der Schans, maar inmiddels is hij herstellende. Aan de orde kwamen de financiële afwerking van de PABO-netwerkstudiedag, de promotie van Arie Wilschut op basis van Beelden van Tijd, de ervaringen met de Ravensbrück 2011-reis, onze zorgen over de laatste versie van de Kennisbasis Geschiedenis en de SLO-plannen voor een vakdossier Geschiedenis. Op basis van de inventarisatie van de aandacht voor en de ervaringen met de tijdvakken in de Pabo’s onder de commissieleden en de denktank-deelnemers (inmiddels …. collega’s) is een brief verzonden naar de stichting entoen.nu om op de website de grens tussen de Tijd van Monniken en Ridders en de Tijd van Steden en Staten gelijk te maken met de tijdvakindeling van De Rooij: van 1200 naar 1000, waardoor het canonvenster Hebban olla vogela een plaats krijgt in de Tijd van Steden en Staten. De stichting heeft hiermee ingestemd. Het officiële antwoord van de stichting is opgenomen in hoofdstuk 3 van deze nieuwsbrief. Uitgebreid is van gedachten gewisseld over de opzet van een studiedag van de commissie in het najaar van 2011: Tijd voor Tijdvakken. Een datum is gekozen 16 november, een plaats vastgesteld het Nationaal Onderwijsmuseum in Rotterdam en over de inhoud Tijd voor Tijdvakken wordt verder gebrainstormd. In ieder geval komen de gegevens uit de denktank over dit onderwerp op de studiedag ter sprake. Activiteiten:Op 11:18-06 waren Marjan de Groot, Theo Beker en Cees van der Kooij aanwezig bij de promotie van Arie Wilschut in de aula van de Univeristeit van Amsterdam. Cees van der Kooij was aanwezig op 11:27-06 in de Pabo INHOLLAND in Dordrecht bij de presentatie van Jan de Bas nieuwe boek Lessen in mediawijsheid. Nieuwsbrief:De volgende nieuwsbrief staat gepland omstreeks begin augustus 2011. CvdK.

historie gesignaleerd juli 2011

2

Geschiedenis en Geschiedenisonderwijs in het nieuws in de maand juni 2011 Samenstelling Cees van der Kooij - [email protected]

Hoofdstuk I Geschiedenisinhoud - blz. 2 Hoofdstuk II Geschiedenisdidactiek - blz. 78 Hoofdstuk III Geschiedenis in de opleiding - blz. 102 gebruikte afkortingen

AR = artikel ACD = audio-cd BJ = jeugd

BV = volwassenen B(J)R = ramsj TE = tentoonstelling

I GESCHIEDENISINHOUD 1 BRONNEN VAN HET VERLEDEN •

ARCHEOLOGIE

Archeologen c.s. – Lewis R. Binford (1931-2011) Binford, in feite een antropoloog, de bekendste protagonist van de ‘New Archaeology’ is overleden. Hij was de pionier van de etno-archeologie: de studie van de hedendaagse materiële cultuur van samenlevingen om het verleden beter te kunnen duiden. Hij was van mening dat het verleden kenbaar was, zoals hij dat beschreef in zijn boek New Perspectives on Archaelogy. Zijn laatste grote werk is Constructing frames of reference. In 2000 kreeg hij een eredoctoraat aan de Universiteit van Leiden. Amkreutz, L., In memoriam Lewis R. Binford in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 03, blz. 65.

Strontium Strontium is een element in gesteenten en bodems dat door plant en dier wordt geabsorbeerd met de voeding. Strontiumisotopen krijgen een plaats in tandemail. Elk bodemtype heeft een uniek verhouding van strontiumisotopen, wat een stabiele aanwijzing oplevert voor de ondergrond waarop een dier leefde toen het tanden kreeg. Het laat ook zien of het dier tijdens zijn leven is gemigreerd. Raaij, B. van, ‘Oervrouw trok erop uit, man bleef meestal bij de eigen groep’ in: de Volkskrant, 11:03-06, blz. 13.

Teruggave archeologische kunstvoorwerpen Er zijn met enig ceremonieel 366 kunstvoorwerpen in Cuzco bij Inca-ruïnes aangekomen. Ze zijn afkomstig uit Machu Picchu en zijndaar ooit weggehaald door de Amerikaanse

2 historie gesignaleerd juli 2011

3 Yale-universiteit en nu weer teruggegeven. De voorwerpen van aardewerk, brons, koper en bot zullen hier aan het publiek getoond worden. Kunst terug in Machu Picchu in: Dagblad van het Noorden, 11:24-06, blz. 37.

Allard Pierson Museum – Amsterdam Het Allard Pierson Museum is weliswaar toegankelijk voor publiek, maar ondergaat een ingrijpende verbouwing. Kantoorruimtes zijn verplaatst naar de zolder. Doorbraken in muren zorgden voor een enorme vergroting van de ruimte voor tijdelijke tentoonstellingen. Op 11:13-10 worden de nieuwe tentoonstellingszalen in gebruik genomen met de opening van de tentoonstelling Etrusken, een dubbeltentoonstelling met het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Zie ook www.allardpiersonmuseum.nl. Beek, R. van, Vernieuwing in het Allard Pierson Museum in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 03, blz. 18-19.

Open Arch Vanuit de internationale organisatie van Archeologische Open Air Musea en experimentele archeologie Exarc is een vijfjarig project gestart onder de naam Open Arch. Het is een project dat onder leiding staat van de Europese Unie en waaraan negen Europese Archeologische Open Air Musea aan deelnemen met als doel uitwisseling van kennis en deskundigheid, met name gericht op de constructie van het leven van mensen die ooit leefden in de omgeving van het museum. Er zijn deelnemers uit Italië, Polen, Finland, Engeland, Zweden, Duitsland, Spanje en Nederland. Uit Nederland doen twee musea mee:het Archeon en het Hunebedcentrum. De begroting bedraagt € 2,5 miljoen euro, en wordt voor 50% geleverd door de Europese Unie en voor 50% door de negen deelnemers. EU-project Open Archeologische Musea gestart in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 03, blz. 20.

Terpen redden De provincie Friesland en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed stellen elk € 800.000 beschikbaar aan boeren, die bereid zijn om hun akkerland op terpen om te zetten in weiland. Door het ploegen van de akkerlanden worden archeologische resten in de terpen beschadigd en verdwijnt langzaam maar zeker het karkateristieke reliëf in het vlakke Friese landschap. Het gebeurt op basis van vrijwilligheid in nauw overleg met de boeren. Terpen redden in: Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, lente 2011, blz. 3.

Museum Het Valkhof - Nijmegen In Kleio een overzicht van educatieve activiteiten met archeologisch materiaal in msueum Het Valkhof, geschreven door Ramses Peters met o.m. de aankondiging van een in september startende tentoonstelling High Tech Romeinen. Peters, R., Wat onder de grond lag, komt weer tot leven. Archeologisch materiaal in educatieve activiteiten van museum Het Valkhof in: Kleio, mei 2011, blz. 28-29.

Publicaties (AR) Geraedts, I., Hazenberg Archeologie: een successtory in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 03, blz. 14-17 [zie ook www.hazenbergarcheologie.nl].

(BV) Nikeus, M. (red.), Gevormd en omgevormd landschap van Prehistorie tot Middeleeuwen. Drentse Prehistorische Vereniging, € 28,50 (incl. verzendkosten), na 11:01-08 € 35,00 (incl. verzendkosten) [lezingen van een congres in 2008 over landschapsarcheologie t.g.v. 85 jaar DPV].

Inhoudsopgave: Rendierjagers langs de flank van de Veluwe Prehistorische jagers van de Hamburgcultuur in het Kootwijksche Veld bij Stroe (gemeente Barneveld) E. Rensink&J-W.de Kort


4

Het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) als bron voor het verleden Een analyse van Laat-paleolithische en mesolithische vindplaatsen in het pleistoceen Noordenveld (Dr.) E.M. Slootweg Over de plaats van leven en dood in het neolithicum Een landschapsbenadering van de Trechterbekercultuur in Drenthe J.J. Wiersma & D.C.M. Raemaekers Prehistorische boeren langs de beek Vindplaatsen uit het neolithicum en de vroege bronstijd in het Drentse Aa-gebied en hun relatie tot oppervlaktewater S.J. Dresscher Landschapsovergangen zijn mooie onderzoeksobjecten Een archeologische kijk op het Groninger kustlandschap H.A. Groenendijk De gang naar een ander landschap De ontginning van de (klei-op-)veengebieden in Fryslan gedurende de late ijzertijd, Romeinse tijd en middeleeuwen (van ca. 200 v. Chr. tot ca. 1200 n. Chr.) G.J. de Langen Het land Threant Schets van het Drentse cultuurlandschap in de vroege middeleeuwen H.T. Waterbolk Graantransport over water Het maritieme cultuurlandschap van Zuidwest-Drenthe in de middeleeuwen H.R. Reinders Van cultureel streekdiagram tot landschapsbiografie Een overzicht van vijftig jaar landschapsarcheologie in Drenthe J.C.A. Kolen & M.J.L.Th. Niekus Bespreking Job van Schaik Archeologie van het landschap in: Dagblad van het Noorden, 11:29-06, blz. 37 [drie sterren].

(BV)

Rijdt-van de Ven, T. van de en R. Berkvens, Verleden wordt heden. Een handreiking voor vrijwilligers in de archeologische monumentnzorg. AWN. Ziw www.awn-nederland.nl.

Publicaties in: Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, lente 2011, blz. 35.

Nieuwe rapportages in de serie Archeologische Monumentenzorg van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed – Amersfoort: (BV) Doesburg, J., A. Müller en J. Scheurs, Land van melk en honing? Waardestellend archeologisch onderzoek (februari-juli 2006) naar middeleeuwse veenterpen in de Peizer- en Eeldermaden (gem. Noordenveld) in het kader van inrichting en beheer van het archeologisch monument Peizermaden.Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, € 27,50 [Rapportage Archeologische Monumentenzorg nr. 178] [verkrijgbaar via www.spauitgevers.nl]. (BV) Doesburg, J., A. Müller e.a., Grolloo-Zuidesch (Gemeente Aa en Hunze, provincie Drenthe). Archeologische veldkartering en archeologisch


5 booronderzoek. Rijksdienst voor het Culturele Erfgoed, € 12,50 [Rapportage Archeologische Monumentenzorg nr. 182] [verkrijgbaar via www.spauitgevers.nl]. (BV) Groot, T. de en A. Müller, Onderzoek langs de Maas bij Afferden (gemeente Bergen) in 2008. Een oppervlaktekartering en proefsleuvenonderzoek ten behoeve van een gebiedsgerichte waardering. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed - € 15,00 [Rapportage Archeologische Monumentenzorg nr. 183][verkrijgbaar via www.spa-uitgevers.nl]. (BV) Rensink, E. en J.W. de Kort, Prehistorische jagers bij Stroe. Waardestellend onderzoek van een vindplaats van de Hamburgcultuur in het Kootwijksche Veld (gem. Barneveld). Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, € 20,00 [Rapportage Archeologische Monumentenzorg nr. 184] [verkrijgbaar via www.spa-uitgevers.nl]. En in de serie Nederlandse Archeologische Rapporten: (BV) Hulst, R.S., A.D. Verlinde, de grafvelden en grafvondsten op en rond de Veluwe van de late Bronstijd tot in de Midden-IJzertijd. Rijksdienst voor het Culturele Erfgoed, € 37,50 [Nederlandse Archeologische rapporten nr. 39] [verkijgbaar via ww.spa-uitgevers.nl]. Publicaties in: Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, lente 2011, blz. 34-35.

Tentoonstellingen (TE) Die geretteten Götter - Het Pergamon Museum – Berlijn – t.e.m. 11:1408. [reconstructie van vondsten uit de residentie Tell Halaf in Syrie, die in Berlijn in WO II getroffen werden door bombardementen, zie Historie Gesignaleerd, maart 2011]. Schooneboom, M., Beelden herrijzen uit gruis in: de Volkskrant, 11:04-02, blz. 13. Geredde Goden in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 01, blz. 14. Bespreking door Olivier Nieuwenhuijse en Renske Dooijes Kopf hoch! De wonderbaarlijke beelden van Tell Halaf in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 03, blz. 34-37 [afbeeldingen].

(TE)

Achtung Ausgrabung! Wie funktioniert Archäeologie? – Reiss-EngelhornMuseen – Mannheim – t.e.m. 11:30-12.

Aankondiging in het Tentoonstellingsoverzicht in Archeologie Magazine, 2011, nr. 01, blz. 62.

Agenda 2011: 22-09 Lezing over Howard Carter Dr Malek (Griffith Institute, University Oxford) Howard Carter: from Artist to Archaeologist in Brussel – Auditorium Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis – Jubelpark. Informatie en reservering: www.kingtutbrussels.be en www.sherpa.be. Aankondiging in Archeologie Magazine, 2011, nr. 03, blz. 64. 2011: 24 en 25-11 Reuvensdagen – Haarlem. Vooraankondiging in Archeologie Magazine, 2011, nr 03, blz. 64.

Tijdschrift ARCHEOLOGIE MAGAZINE - 2011 - nr. 03 Nummer 03 van 2011 heeft een special over Madrid. De belangrijkste artikelen in dit nummer zijn: • Schaik, A. van, Boeddhisme blijft Sri Lanka inspireren. Archeologische vondsten illustreren bijzondere band [o.m. met de VOC]. • Dekeersmaeker, M., Salalah, stad van mausolea. Profeten met een eigen verhaal. ‘Oman’-ization, nr. 10. • Geraerdts, I., Hazenberg Archeologie: een successtory. • Nieuwenhuyse, O. en R. Dooijes, Kopf hoch! De wonderbaarlijke beelden van Tell Halaf. • Schaap, B., Mensvoorstellingen in de oude rotskust in Centraal India.


6 •

Vermeulen, J., Sporen van de Armeense christelijke cultuur. Een reis langs de belangrijkste monumenten. • Hond, J. den, Handelswaar en Souvenirs. Islamitische kunst uit het Amsterdamse Rijksmuseum in Leiden. De special bestaat uit: • Lichtenberg, L., Spoorzoeken in Madrid. Vele boeiende resten van een rijk en gevarieerd verleden. • Lichtenberg, L., Tips voor een bezoek aan historisch-archeologisch Madrid en omgeving. En verder in dit nummer korte berichten, boekbesprekingen en de tentoonstellings- en lezingenagenda. CvdK.

•

GESCHIEDENIS

Historici c.s. • Hans Keilson 1909-2011 Op 101-jarige leeftijd is overleden psychiater en schrijver Hans Keilson. Hij volgde in Berlijn een medische opleiding. In 1933 publiceerde hij Das Leben geht weiter bij Fischer Verlag. Het was het laatste door een Jood geschreven boek dat uitkwam bij deze uitgeverij. Kort daarna werd het boek verboden. In 1936 vluchtte Keilson naar Nederland. Ook zijn ouders kwamen over. Tijden de oorlog overleefde Hans Keilson door onder te duiken. Hij kon zijn ouders niet zo ver krijgen en zij verdwenen per trein naar Auschwitz, waar ze vermoord werden. Dit was zijn leven lang een trauma voor hem. Op een vervalst persoonbewijs reisde Keilson tijdens de oorlog langs ondergedoken Joodse kinderen om deze psychisch bij te staan. Na de oorlog specialiseerde hij zich als psychiater in traumaverwerking van Joodse oorlogskinderen. Daarover ging ook zijn proefschrift in 1979: niet alleen over het trauma van het onderduiken als kind, maar ook over de opvang na 1945. In 1959 verscheen Der Tod des Widersachers. De kritiek op dat boek was dat hij niet genoeg haatte. Zijn motto werd meer en meer: men kan een nazi geweest zijn en dat niet altijd moeten blijven. Het boek kwam in 1963 op de jaarlijst van Time Magazine. zine. In 1999 kreeg hij een eredoctoraat aan de Universiteit in Bremen en zes jaar later verscheen in Duitsland zijn verzameld werk in twee delen bij Fischer Verlag. In 2008 kreeg hij Die Welt Literaturpreis. Hij werd in 2009 Officier in de Orde van Oranje Nassau. In 2010 stond er een lofzang over zijn werk in de New York Times. Sindsdien staat hij in het middelpunt van de belangstelling. Al zijn werk werd door uitgeverij Van Gennep in het Nederlands vertaald. In 2011 bezocht hij voor het eerst het Nederlandse Boekenbal. Op 11:31-05 overleed hij in een ziekenhuis in Hilversum. Fortuin, A., Met een eeuw verleden op zijn rug. Hans Keilson (1909-2011), arts en schrijver in: NRC Handelsblad, 11:01-06, blz. 22-23. ‘Literatuur is het geheugen van de mensheid’ in: NRC Handelsblad, 11:01-06, blz. 22. Hovius, R., Genie getekend door de oorlog in: de Volkskrant, 11:01-06, blz. 18-19.

Wat Keilsons werk zo goed maakt, is dat hij het lijden niet verheerlijkt of uitbaat. Lijden moet in relatieve stilte overwonnen worden Arnon Grunberg in: Grunberg, A., Voetnoot Afspraak in: de Volkskrant, 11:03-06, blz. 1.

• Jorge Semprún (1923-2011) In Parijs is op 87-jarige leeftijd de Spaanse auteur Jorge Semprún overleden. Hij groeide op en studeerde in Frankrijk, waar hij later ook voornamelijk zou wonen. Vanwege zijn betrokkenheid bij het Franse verzet werd hij in 1943 naar het concentratiekamp Buchenwald getransporteerd. In 1963 schreef hij hierover het boek De lange reis, waarmee hij naam maakte als schrijver. Na de oorlog was hij actief in de illegale Spaanse communistische partij. Politiek speelt een belangrijke rol in zijn romans en in zijn memoires. In 1977 werd hij een bekende Spanjaard met zijn boek Autobiografía de Federico Sánchez over zijn ervaringen in de


7 illegale communistische partij. Het boek werd bekroond met de Premio Planeta. In 1988 nam de socialistische premier González hem als minister van Cultuur op in zijn kabinet. Steenmeijer, M., Leven tussen schrijven en politiek in: de Volkskrant, 11:09-06, blz. 6.

Ger Groot in NRC Handelsblad: Meer dan een schrijver was Semprun een getuige geweest: in hem kwam een belangrijk deel van de Europese geschiedenis van de twintigste eeuw samen. Zijn schuilnaam bij het illegale communistische verzet tegen Franco was Federico Sánchez. Over het concentratiekamp schreef hij in 1980 de roman Wat ’n mooie zondag en in 2002 De dode met mijn naam. Hij schreef meer dan tien filmscripts o.m. voor Alain Resnais La guerre est finie. Over zijn ministerschap van 1988 tot 1991 schreef hij Federico Sánchez groet u. In 2005 schreef hij samen met de voormalige Franse premier De Villepin een hartstochtelijk pleidooi voor de Europese identiteit: L’homme européen. Zijn eigen leven werd zijn belangrijkste leidraad bij het schrijven. In 2003 schreef hij daarover: bij elke stap, op elke pagina stuit ik op de werkelijkheid van mijn eigen leven, op mijn persoonlijke existentie, op mijn herinneringen: waarom zou je iets verzinnen als je zo’n romanachtig leven hebt geleid waar eindeloos veel stof voor een verhaal in zit? Groot, G., Een leven als een roman. Jorge Semprun (1923-2011), schrijver en politicus in: NRC Handelsblad, 11:08-06, blz. 3.

• Jan Luiten van Zanden In 1996 riep het Historisch Nieuwsblad Jan Luiten van Zanden uit tot de productiefste historicus van Nederland. In 2003 kreeg hij de Spinozapremie groot 1,5 miljoen euro, besteed aan Clio-Infra, internationale databases over de ontwikkeling van de wereldeconomie. Op 11:22-06 ontving Van Zanden de Prijs Akademiehoogleraren 2011, een prijs van 1 miljoen, een prijs bedoeld voor absolute toppers in hun vakgebied. Van Zanden is akademiehoogleraar in Utrecht en geeft leiding aan één van de grote centra voor economische geschiedenis in de wereld. Het centrale onderzoeksobject van Van Zanden is de dynamiek en de stagnatie in de economische ontwikkeling, een onderzoek naar ongelijkheid in de wereld. Voor een theorie daarover ontwikkelde hij al twee centrale begrippen: gedeelde macht als motor voor economische ontwikkeling en het olievlekprincipe: een cenrum van groei straalt dat uit naar de omgeving. Es, G. van, ‘Wij profiteren van de opkomst China’ in: NRC Handelsblad, 11:21-06, blz. 29.

KITLV Er gaan door de wereld geruchten dat het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde opgeheven wordt. Zo ver is het nog niet maar de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen verkent wel hoe er bezuinigd kan worden in de vorm van een korting van tweederde. Het KITLV verzamelt vanaf 1851 bronnen over geschiedenis, samenleving en culturen van Indonesië, Suriname en de Nederlandse Antillen. De bibliotheek en de collecties van het KITLV zijn uitgegroeid tot het belangrijkste documentatiecentrum over Indonesië. In 2005 beoordeelde een internationale visitatiecommissie het werk van het KITLV als excellent. De collecties zijn juridisch eigendom van de Vereniging KITLV en zijn in 2001 in economisch beheer overgedragen aan de KNAW, waarmee het KITLV één van de 17 instituten van de Akademie werd. De Akademie moet 6% bezuinigen en verkent nu of dat via het relatief kleine KITLV met 50 medewerkers kan. Gedacht wordt aan het onderbrengen van de uitgeverij KITLV Press bij een marktpartij. Daarnaast zal worden onderzocht in hoeverre de collecties dubbelen met andere bibliotheken en daarna de collectie overbrengen naar het IISG in Amsterdam. Ten slotte zal het onderzoek geëvalueerd worden en de onderzoekers die de test doorstaan elders geplaatst worden, waarna er geen KITLV meer is. Verhuizing van KITLV naar Amsterdam is in strijd met het convenant tussen KNAW en KITLV uit 2000, waarin nadrukkelijk staat dat de KITLV-locatie Leiden is. Met de Universiteitsbibliotheek van Leiden wordt ook het aanschafbeleid afgestemd. Vlasblom, D., Bezuinigen op een schatkamer. Vermaard Leids instituut bedreigd in: NRC Handelsblad, 11:14-06, blz. 19.


8

Biopics Floortje Smit vraagt zich in de Volkskrant af waarom filmmakers zich toch nog aan biopics wagen. Dit naar aanleiding van de discussie over een trailer van een film over Winnie Mandela van de Zuid-Afrikaanse regisseur Roodt. Het levert altijd gezeur op over de delicate balans tussen feit en fictie. Natuurlijk doet elke film de waarheid geweld aan: het echte leven past nooit in een film-malletje, echte mensen zijn te grillig om een goed filmpersonage te zijn. Logisch. En toch wezen historici dit jaar nog gretig op alle historische onjuistheden in Oscar- en publiekslieveling The King’s Speech. Maar ook de nuance levert problemen op. Erfgenamen, zoals in het geval van Martin Luther King, liggen dwars als het portret niet te rooskleurig dreigt te worden. En als de filmmakers zich keurig aan een levensloop houden, leveren ze een film als een tijdlijn, een opsomming van hoogte- en dieptepunten. Toch krijgen filmmakers maar niet genoeg van het genre. Er wordt gewerkt aan films over mensen als Kurt Cobain, Howard Hughes, The Beatles, John Belushi. En dat komt niet alleen door het lonkende Oscar-podium - de kans op een doodlopend project is immers altijd groter dan een succes als Capote of Walk the Line. Nee, het moet ergens voortkomen uit een oprecht verlangen een persoonlijke held een internationaal voetstuk te geven. Smit, F., Winnie in: de Volkskrant, 11:16-06, blz. V 7.

Historisch vergelijken Bij uitgeverij Atlas verscheen een nieuwe editie van de roman De jeugd van koning Henri Quatre van Heinrich Mann (€ 49,95). Recensent Wil Rouleaux noemt dit boek onbetwist zijn magnum opus. Het boek verscheen in 1935 in de emigrantenafdeling van Querido in Amsterdam. Rouleaux wijst erop dat in veel emigrantenboeken uit die tijd verwijzingen staan naar de actualiteit van de jaren dertig, o.m. bij Zweig en Feuchtwanger, maar ook in dit boek van Mann dringt de vergelijking zich op met de vele onverborgen en verborgen verwijzingen naar de dictatuur van het nationaal-socialisme: de predikerdemagoog Boucher met sterke overeenkomsten met Goebbels, de leider van de katholieke Liga Henri de Guise heeft het nodige met Hitler gemeen en zijn broer Mayenne lijkt op Göring. De Röhm-Putsch in 1934 wordt in de roman weerspiegeld door de Bartholomeusnacht. Rouleaux, W., De list regeert het leven. Het onbetwiste magnum opus van Heinrich Mann voortreffelijk vertaald in: NRC Handelsblad, 11:16-06, blz. 13 [Boeken].

In de Volkskrant van 11:18-06 staat een foto die al eerder gepubliceerd is van fotograaf Yannis Behrakis. Op het Tahrirplein in Caïro houdt op 11:31-01 een betoger een portret van Mubarak omhoog, dat bewerkt is met een haarlok en een snor à la Adolf Hitler. Osman, T., Een nieuw Arabisch verhaal in: de Volkskrant, 11:18-06, blz. 4.

British Library op internet Internetbedrijf Google en The Britisch Library hebben een overeenkomst gesloten voor het digitaliseren en on line beschikbaar maken van ca. 250.000 boeken uit de periode 1700-1870. In die periode vallen de Franse Revolutie, de afschaffing van de slavernij en de Industriële Revolutie. Google betaalt hiervoor een substantieel bedrag. Google zet British Library op internet in: NRC Handelsblad, 11:21-06, blz. 36. IJzendoorn, P., Straks digitaal: een ‘rivierpaard’ en 40 miljoen andere pagina’s in: de Volkskrant, 11:21-06, blz. 15.

Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie Staatssecretaris Zijlstra wil dat het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie fuseert met het Rijksmuseum. Directeur Ekkers vindt dat een goed idee, maar het is iets te eenvoudig gedacht. Sinds 1932 verzamelt en ontsluit het RKD beelden archiefmateriaal over kunst en kunstenaars. Dat werk laat zich niet zo maar verenigen met het werk van een museum. Het RKD kan het werk het beste doen uit een zelfstandige positie. Samenwerking met het Rijksmuseum is wel mogelijk. Het RKD beheert o.m. de collecties van Cornelis Hofstede de Groot (zo’n 100.000 foto’s van Noord- en Zuidnederlandse kunst uit de 17de eeuw), van Frits Lugt (zo’n 100.000


9 reproducties en 22.000 veilingcatalogi), van Wilhelm Martin, directeur van het Mauritshuis (documentatie over schilderkunst in de 17de en de 19de eeuw) en van Sal Slijper (o.m. correspondentie met Mondriaan). De verzameling groeit stormachtig, volgens Ekkart. De collectie Beelddocumentatie is de grootste verzameling kunsthistorisch beeldmateriaal ter wereld: meer dan 6 miljoen foto’s, reproducties en dia’s. Jaarlijks komen daar zo’n 50.000 afbeeldingen bij. De collectie Technische documentatie bevat de resultaten van technisch onderzoek naar schilderijen en documentatie over restauraties. De collectie Persdocumentatie beschikt over meer dan 2 miljoen krantenknipsels en klein drukwerk. Tot slot de collectie Archivalia een kilometer archieven over kunstenaars en aanverwante zaken. Daarnaast bezit de RKD de grootste kunsthistorische bibliotheek van Nederland met zo’n 450.000 titels en zo’n 150.000 veilingcatalogi. De bibliotheek groeit jaarlijks met ongeveer 5000 titels. Samengaan met het Rijksmuseum zal volgens Ekkart de collectievorming niet ten goede komen. Er is een verschil in het afstaan van bescheiden aan een archief met het afstaan aan een museum. Ook de geloofwaardigheid van de RKD als mondiale vraagbaak voor musea, veilinghuizen e.d. zal bij een fusie onder druk komen. Ekkart stelt inhoudelijk overleg voor met het Rijksmusueum over mogelijkheden van samenwerking. Ekkart betreurt wel dat de RKD – een zelfstandige stichting, maar de collecties behoren aan de staat – gekort wordt met 10%, terwijl het Rijksmuseum buiten schot blijft. Boogaard, R. van den, Zes miljoen schilderijen op één plek in: NRC Handelsblad, 11:2206, blz. 24.

Archiefvisie Staatssecretaris Zijlstra heeft zijn brief Archiefvisie naar de Tweede Kamer gestuurd. Daarin constateert hij dat digitale informatie snel vervliegt en zonder adequate maatregelen niet meer kan dienen voor verantwoording en bewijsvoering en als cultureel erfgoed voor toekomstige generaties verloren dreigt te gaan. Volgens Zijlstra zijn veel overheidsdiensten zich hiervan nog onvoldoende bewust. Het kabinet trekt 9 miljoen euro uit om de archiefsector te helpen bij de overgang van papier naar digitaal. Volgens Zijlstra moeten digitale dossiers sneller beschikbaar kunnen komen dan papieren, waar een termijn van twintig jaar voor geldt. Twitteren voor het nageslacht in: NRC Handelsblad, 11:30-06, blz. 8.

Citaten Ik lees het liefst historische romans omdat ik mij daarin het best in iets groots kan inleven, kan doordringen in een onbekende wereld. Miquel Bulnes in: Interview met de auteur door Jeroen Vullings ‘De waarheid is een meervoudig woord’. Johan de Boose en Miquel Bulnes in: Vrij Nederland, 11:28-05, blz. 52.

In onze ijver om lessen uit de historie te trekken, leren we soms de verkeerde lessen, of we verdraaien het verleden voor dubieuze doeleinden. Ian Buruma in: Burema, I., Pleegde Mladic genocide? Dat trivialiseert de gruwelen van Hitler in: NRC Handelsblad, 11:01-06, blz. 16-17.

Gaddafi minacht alles wat met geschiedenis te maken heeft. Ik ben erg bang voor het lot van de musea. De Libiërs hebben, sinds hij aan de macht is, alleen maar onzin geleerd. Aan hun culturele erfgoed spenderen ze geen cent. Jean-Marie Blas de Roblès in: Dijkgraaf, M., ‘Ik demonteer alles’. Schrijver/archeoloog Blas de Roblès over zijn romans en over Libië in: NRC Handelsblad, 11:16-06, blz. 5 [Boeken].

Het kernprobleem van de Oudheidkunde is dat er te weinig teksten zijn, zodat onderzoekers de kwaliteit van hun informatie moeilijk kunnen evalueren. Conflictuerende bronnen zijn daarom een buitenkans: dan komen problemen aan het licht en kan worden beredeneerd welke informatie waarom de voorkeur verdient. Jona Lendering in: Lendering, J., Christenen en heidenen, één pot nat in: NRC Handelsblad, 11:16-06, blz. 8-9 [Boeken].


10 Als de inbreng van een biograaf zo gering is dat zijn boek finaal instort zodra hij niet kan citeren, dan is het geen volwaardige biografie. Arjan Peters n.a.v. deel 3 van de Revebiografie in: Peters, A., Stekel: Biografie in: de Volkskrant, 11:18-06, blz. 30.

In Polen heerst … niet meer de ‘menselijke waarheid’, maar de ‘politiewaarheid’: de geschiedenis geschreven door anonieme informanten. Adam Michnik, geciteerd in: Renssen, H. van, Nog altijd dissident. De teleurstelling van Adam Michnik in: Vrij Nederland, 11:18-06, blz. 59.

Als het zorgvuldig wordt beoefend, kan What if… veel inzicht verschaffen.(…) Het ontwerpen van alternatieve versies is zinvol. Feitelijke geschiedenis en alternatieve geschiedenis zijn keerzijden van dezelfde medaille. Tom van der Meer, redacteur van Wat als… Pim Fortuyn niet was vermoord in: Tempelman, Succes voor de kabinetten Fortuyn I en II in: de Volkskrant, 11:25-06, blz. 6 [Boeken].

Nederlands is nog steeds niet sexy. Werd eindelijk de Vaderlandse Geschiedenis weer salonfähig, marcheerde Verdonk er overheen. Dan maar liever identiteitsloos. Marente de Moor in: Moor, M. de, Hoe armer een land, des te trotser het wordt in: Vrij Nederland, 11:25-06, blz. 73.

Publicaties (BV) Harinck, G. e.a. (red.), Het gereformeerde geheugen. Bert Bakker, € 39,95. Bespreking door Herman Amelink Ook voor gereformeerden houdt de historie geen halt in: NRC Handelsblad, 11:23-06, blz. 7.

(BV) Kelly, S., Scott-land. The Man Who Invented a Nation. Polygon, € 14,00 [biografie van Sir Walter Scott 1771-1832, de uitvinder van de historische roman]. Bespreking door A. Heumakers Het sprookje van de kilt en de doedelzak in: NRC Handelsblad, 11:23-06, blz. 5.

Tentoonstellingen (TE) Topstukken met de grootste historische X-factor – Koninklijke Bibliotheek & Nationaal Archief – Den Haag – t.e.m. 11:28-08. Zie ook www.deverdiepingvannederland.nl. Aankondiging in Agenda in: Historisch Nieuwsblad, juni 2011, blz. 113.

Tijdschriften GESCHIEDENIS MAGAZINE - 2011 – juni De belangrijkste artikelen zijn: • Mooijweer, M., Oom Tom was geen oom Tom. 5 juni 1851: eerste aflevering Uncle Tom’s Cabin gepubliceerd in Amerika. • Vermeulen, J., Meer dan een strijd tussen goeden en slechten. Confrontatie tussen regering en volk in Syrië al decennia gaand. • Leerssen, J., Telkens een andere stier. Zoektocht naar een Europese identiteit. • Clerinx, H., Verjaagd door de Germanen [over de Romeinse villa van Mageroy bij Habay-la-Vieille]. • Franssen, P., Vergilius: van wonderdoener tot duivelskunstenaar. Middeleeuwse projecties op een Romeins dichter. • Harmanny, A., De les van Atjeh. • Sypesteijn, P. en W. Flinterman, Alle wegen leiden naar Bagdad • Marijnen, M., Met de blik op oneindig [over de Hermitage-tentoonstelling]. • Schulte Nordholt, H., Imperialisme of ‘staatsafronding’? Nederlandse ambities als koloniale macht [bespreking van Zo ver de wereld strekt van Wim van den Doel].


11 •

Verhagen, F., Hoe Duits is Amerika? Duitse migratie naar de Verenigde Staten in de 19de eeuw. • Boer, D.E.H. de, Emo’s reis naar Rome. En verder de gebruikelijke columns, boekbesprekingen, signalementen en een beknopte tentoonstellingsagenda. CvdK HISTORISCH NIEUWSBLAD – 2011 - juni In het Historisch Nieuwsblad van juni 2011 gaat het dossier over de Koude Oorlog. De belangrijkste artikelen zijn: • Lavèn, A., Door buitenlandse ogen. Amsterdam in beeld [in de Gouden Eeuw]. • Dekkers, G., Het briefgeheim van Filips II. • Welgraven, C., Onderwijsvernieuwer Kees Boeke. • Oostindië, G., Niet bang meer zijn om adem te halen [over de trek van zwarte Amerikanen van zuid naar noord]. Het dossier de Koude Oorlog bestaat uit: • Hellema, D., Een fijne tijd [over de vier decennia Koude Oorlog in Nederland]. • Schoemaker, H., Als de Russen komen [met name over stay behind-organisatie in Nederland]. En verder de gebruikelijke columns, boekbesprekingen, signalementen en een beknopte tentoonstellingsagenda. CvdK.

2 TIJD VAN JAGERS EN BOEREN TOT 50 VOOR CHRISTUS

•

ALGEMEEN: voor de tijd van de mens

Films / dvd’s • Prehistoric 230 minuten – Nederlands ondertiteld, uitgave TDM Entertainment, € 19,99. Een reis door de tijd vanuit het heden naar de tijd van dinosaurussen. www.veenmagazines.nl

•

ALGEMEEN: ten tijde van de mens

Mammoeten DNA-onderzoek heeft uitgewezen dat wolharige mammoeten en Columbiaanse mammoeten – beide soorten zijn al 10.000 jaar uitgestorven – met elkaar gepaard moeten hebben. Vermoedelijk overlapten tijdens de laatste ijstijd hun leefgebieden elkaar. Prehistorisch dna onthult ijstijdseks in: de Volkskrant, 11:01-06, blz. 8.

Vroege hominiden In Nature verscheen een onderzoeksbericht over landschapsgebruik van vroege hominiden (2,4 tot 1,7 miljoen jaar oud), gebaseerd op onderzoek van kiezen, die gevonden zijn bij de grotten van Sterkfontein en Swartkrans in Zuid-Afrika.


12 De onderzoekers concludeerden op grond van analyse van strontiumisotopen in het tandemail (zie hiervoor onder Archeologie) dat de mannen altijd dicht bij huis bleven en de vrouwen al jong de wereld in trokken. De aanname was dat de grootste kiezen van mannen waren. De onderzoeksresultaten werden meteen bekritiseerd: de gegevens zijn gebaseerd op een te klein aantal kiezen, op grond waarvan geen indeling man-vrouw gemaakt zou kunnen worden, aldus Berkeley-hominidenexpert White. Raaij, B. van, ‘Oervrouw trok erop uit, man bleef meestal bij de eigen groep’ in: de Volkskrant, 11:03-06, blz. 13.

Homo sapiens in Oekraïne Franse, Tsjechische, Oekraïense en Nederlandse paleontologen berichten in Plos ONE over de vondst van menselijke botten in een grot in Oekraïne met een ouderdom van meer dan 30.000 jaar. Het gaat om fossielen van de Homo sapiens en deze botten wijzen op de vroegste aanwezigheid in Europa tot nu toe. Snijsporen op de botten wijzen erop dat het vlees eraf gehaald is, mogelijk zijn dit aanwijzingen van een begrafenisritueel. In de buurt van de botten zijn ivoren ornamenten gevonden, hangertjes met dierafbeeldingen. De botten horen volgens de onderzoekers tot het Gravettien, een cultuur die genoemd is naar de vindplaats La Gravette in de Dordogne. Oude mensenbotten gevonden in Oekraïne in: NRC Handelsblad, 11:21-06, blz. 18.

Stonehenge Bij het aanbreken van de langste dag juichten feestvierders bij Stonehenge: de zonnewende als het begin van de zomer op het noordelijk halfrond. Ieder jaar wordt dit gevierd bij Stonehenge. Die traditie gaat terug tot de jaren zeventig van de vorige eeuw, begonnen door Britse hippies. De zonnewende op het noordelijk halfrond en het begin van de zomer gevierd in Stonehenge in: NRC Handelsblad, 11:21-06, blz. 12-13 [kleurenfoto]. Aarsman, H., Viering van de zonnewende bij Stonehenge in: de Volkskrant, 11:24-06, blz. 18-19.

Europa en Noord-Amerika 13000 jaar geleden Onderzoekers van het Smithsonian Institution en de Universiteit van Florida vermoeden dat er omstreeks dertienduizend jaar geleden culturele uitwisseling bestaan heeft tussen Noord-Amerika en Europa. Zij baseren zich op een fossiel bot van een mammoet of reuzenluiaard, dat in 2007 gevonden is bij Vero Beach in Florida. Het bot bevat een ingegraveerde afbeelding van een mammoet en technisch lijkt deze afbeelding sterk op oudere afbeeldingen van mammoeten in Europese grotten. Mammoetgravure in VS lijkt Europees in: de Volkskrant, 11:24-06, blz. 12.

Publicaties (BV) Smit, R., S. Jager & R. Smit, Archeologische parels van de Veluwe. Op zoek naar de geschiedenis in het landschap. KNNV, € 29,95.

Toebosch, Th., Ringwallen en putten in de hei in: NRC Handelsblad, 11:19-04, blz. 18. Nijland, R., Het ijzersterke verhaal van de Veluwe in: de Volkskrant, 11:07-05, blz. 7 [Wetenschap].


13 Bespreking Archeologische parels van de Veluwe in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 03, blz. 3233.

Tentoonstellingen (TE) Vuursteen, het staal van de oudheid – Hunebedcentrum – Borger – t.e.m. 11:31-10. Uitnodiging opening tentoonstelling op 11:28-04 – Hunebedcentrum.

(TE)

Ötzi – Sudtiroler Archäologiemuseum – Bozen – t.e.m. 12:15-01.

Aankondiging in het Tentoonstellingsoverzicht in Archeologie Magazine, 2011, nr. 1, blz. 62.

•

HUNEBEDDEN

vroege landbouwers Willem Pleyte Luc Amkreutz belicht in zijn column in Archeologie Magazine de bezoeken die Willem Pleyte (1836-1903) aan Drenthe bracht om de hunebedden te bestuderen voor zijn boek Nederlandse Oudheden. In 1874 reisde hij naar Drenthe met de fotograaf Goedeljee. Die foto’s zijn bewaard: We zien hoe de stenen er bij liggen na de eerste restauratieronde van Oldenhuis Gratama, kort daarvoor. De daarbij verwijderde dekheuvels zijn nog te zien aan het verschil in verwering en kleur op de stenen. Bijzonder is ook de positie van de hunebedden in het Drents landschap. In tegenstelling tot de vaak met bomen omzoomde monumenten van nu zien we een uitgestrekt en bijna desolaat zandlandschap met hier en daar wat struiken. Karrensporen verbinden de weinige plaatsen. Amkreutz, L., De gevoelige plaat in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 03, blz. 63.

3 TIJD VAN GRIEKEN EN ROMEINEN 3000 voor tot 500 na Chr. Voor de Lage Landen:50 voor tot 500 na Chr.

•

ALGEMEEN

Mesopotamisch woordenboek Vijfentwintig eeuwen voor Christus bloeide in het stroomgebied van Eufraat en Tigris de Mesopotamische beschaving: Soemeriërs, Babyloniërs, Assyriërs. Kroon op de beschaving was het spijkerschrift, dat aanvankelijk bestond uit vereenvoudigde pictogrammen maar na eeuwen werd ontwikkeld tot een klankschrift - een revolutie in het schrijven. De tekens werden met rietstengels gekerf in plakjes klei. Hard geworden kleitabletten bleven bewaard: brieven, contracten, wetten en voorschriften, literaire teksten, magische bezweringen en veel administratie.


14 Eind negentiende eeuw is het spijkerschrift ontcijferd. In 1921 begon de University of Chicago met de Chicago Assyrian Dictionary, het Mesopotamisch woordenboek. In 1957 verscheen het eerste deel en nu is het naslagwerk voltooid: 21 delen met Engelstalige beschrijvingen van 28.000 woorden uit het Akkadisch, de voertaal van de vroege oudheid. Berkhout, K., Een glimp van een beschaving in: NRC Handelsblad, 11:17-06, blz. 14-15.

Hatsjepsoet Het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden beschikt over het torsodeel van een beeld van de Egyptische koningin Hatsjepsoet (1479-1458 v. Chr.). Via Prins Hendrik kwam het in 1869 naar Nederland en Emma schonk het in 1928 aan het museum. Later zijn het hoofd, de benen en de troonzetel ontdekt. Die delen van het beeld bevinden zich in het Metropolitan Museum of Art in New York. In 1998 zijn de delen van het beeld na bijna 3500 jaar samengevoegd. De afspraak is dat het gerestaureerde beeld beurtelings in New York en in Leiden tentoongesteld wordt. Na vijf jaar verblijf in New York is Hatsjepsoet sinds 11:11-05 weer te bewonderen in Leiden. Egyptische koningin Hatsjepsoet weer terug in Leiden in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 03, blz. 20 [afbeelding].

Publicaties (BR) Brinkmann, V. en H. Brijder e.a., Kleur bij Grieken en Etrusken. Allard Pierson Museum, van € 27,90 voor € 9,90. Parimar / De Boekenmarkt – Den Haag – tel. 070 3658226.

(BV) Epictetus, Verzameld Werk. Atheaeum,Polak & Van Gennep, € 34,95. Bespreking door Ellen de Bruin Leef alsof je dineert bij de goden in: NRC Handelsblad, 11:16-06, blz. 7 [Boeken]. Bespreking door Allard Schröder Epictetus is uit de tijd in: Vrij Nederland, 11:18-06, blz. 60: Epictetus is, als ik me niet vergis, voornamelijk nog van historische betekenis.

(BV) Het Gilgamesj-epos. Athenaeum-Polak & Van Gennep, € 19,95. Bespreking door Marjoleine Vos Niemand kan tegen de zon inkijken. Het Gilgamesj-epos overbrugt moeiteloos de kloof van ruim 4000 jaar naar onze tijd in: NRC Handelsblad, 11:09-06, blz. 3 [Boeken].

(BV)

Hooff, A. van, Athene. Het leven van de eerste democratie. Ambo, € 24,95.

Bespreking door Jan Dirk Snel Doe-het-zelf-democratie in: Historisch Nieuwsblad, juni 2011, blz. 99-100. Zie ook: Hooff, A. van, ‘Wij vertrouwen op onszelf’. Pericles’ lofzang op de Atheense democratie in: Geschiedenis Magazine, april 2011, blz. 52-56.

(BV) Lendon, J.E., Het lied van de wrok. Athene versus Sparta, 431-421 v. Chr. Ambo, € 49,95. Aankondiging in Pas Verschenen Non-Fictie in: de Volkskrant, 11:25-06, blz. 7 [Boeken].

(BR) Spivey, N. en M. Squire, Panorama van de klassieke wereld. AthenaeumPolak & Van Gennep, van € 20,00 voor € 9,99 [over de Griekse en Romeinse Oudheid]. De Slegte.

Films / dvd’s • In de voetsporen van Alexander de Grote 4 dvd’s, ca. 240 minuten – Nederlands ondertiteld – uitgave VTC Media - € 19,99. Vierdelige BBC-serie over de reis van Alexander de Grote door het moederland van onze beschaving. www.veenmagazines.nl

Tentoonstellingen (TE) Verboden toegang. Geheimen van Egyptische tempels – Allard Pierson


15 Museum – Amsterdam – t.e.m. 11:14-08. Zie ook www.allardpiersonmuseum.nl. Advertentie in Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 2. Bespreking Ben van Bercken Geheimen van Egyptische tempels. Rituelen achter gesloten deuren in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 34-37.

(TE)

Sisi en Wilhelm II – Keizers op Corfu – Rijksmuseum van Oudheden – Leiden – t.e.m. 11:11-09. Zie ook www.rmo.nl.

Bespreking door Anne Versloot Heimwee naar Corfu. Het paleis van Sisi en Wilhelm II in het Rijksmuseum van Oudheden in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 52-56 [afbeeldingen].

(TE)

De keizer en de antieke wereld – Huis Doorn – Doorn – t.e.m. 11:11-09, zie ook www.huisdoorn.nl.

Aankondiging in Tentoonstellingen in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 60.

(TE)

Nieuws uit het Midden-Oosten – Rijksmuseum voor Oudheden – Leiden – t.e.m. zomer 2012 [tentoonstelling gericht op kinderen].

Petit, L., Nieuws uit het Midden-Oosten. Een fascinerend kijkje in Turkije, Irak, Afghanistan, Israël, Palestina en Egypte in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 1, blz. 36-38.

Websites www.egypteopschool.nl Teksten voor kinderen met een speciale pagina voor het basisonderwijs over de geschiedenis van Egypte. Aankondiging door Timon Bos Vakweblinks in: VIVES, april 2011, blz. 24.

www.megamythen.nl Op deze website staat een online spel, dat zich afspeelt op weg naar de berg Olympus. Onderweg komen allerlei Griekse goden voorbij en moeten opdrachten uitgevoerd worden. De website is genomineerd voor de Gouden Apenstaart 2011. Aankondiging door Timon Bos Vakweblinks in: VIVES, april 2011, blz. 25.

•

ROMEINEN

Leptis Magna Na Carthago en Alexandrië was Leptis Magna geruime tijd een van de belangrijkste Romeinse steden in Afrika. Leptis Magna, gelegen aan de kust tussen Tripoli en Misrata, is één van de bestbewaarde Romeinse steden in Afrika met een marktplein, een theater, een boog van Trajanus en boog van Tiberius. Door de UNESCO is de stad tot Werelderfgoed verklaard. Het Britse dagblad The Times bericht dat de troepen van Kadhafi vijf vrachtwagens met Grad-raketlanceerders tussen de Romeinse ruïnes opgesteld hebben. De Romeinse stad dient zo als archeologisch schild. De troepen van Kadhafi gaan er kennelijk van uit dat de NAVO-luchtmacht de ruïnes zal ontzien. Troepen Kadhafi in Romeinse stad in: de Volkskrant, 11:15-06, blz. 6.

Publicaties (BV) Cameron, A., The Last Pagans of Rome. Oxford University Press, € 62,00. Bespreking door Jona Lendering Christenen en heidenen, één pot nat in: NRC Handelsblad, 11:1606, blz. 8-9 [Boeken].

(AR) Franssen, P., Vergilius: van wonderdoener tot duivelskunstenaar. Middeleeuwse projecties op een Romeins dichter in: Geschiedenis Magazine, juni 2011, blz. 22-25.

(BV) Krebs, C., Het gevaarlijke boek. De Germania en de opkomst van het nazisme. Het Spectrum, € 25,00 [Tacitus’ Germania in later tijd]. Bespreking door Pieter Steinz Het gevaar zit in een klein boekje in: NRC Handelsblad, 11:16-06, blz. 9 [Boeken].


16 Tentoonstellingen (TE) Gefährliches Pflaster. Kriminalität im Römischen Reich – LVR-Römer Museum – Xanten (Duitsland) – t.e.m. 12:12-02. Zie ook www.apx/lvr.de. Bespreking Misdaad in het Romeinse Rijk in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 3, blz. 11.

•

DE ROMEINSE LIMES

op de grens van de Romeinse wereld Castellum Hoge Woerd – Utrecht Castellum Hoge Woerd is bijzonder omdat de overblijfselen van dit Romeinse fort nog vrij in het landschap liggen. Andere castella-terreinen in Nederland zijn overbouwd. Het college van B&W van Utrecht heeft een ontwerp voor Castellum Hoge Woerd begroot op 15 miljoen euro vastgesteld. Er komt een circa 6 meter hoge en brede wal die met hout bekleed wordt. De wal omsluit het rechthoekig binnenterrein van 90 x 100 meter. Bezoekers kunnen straks op de wal lopen en tussen de kantelen door kijken. Er zijn vier toegangspoorten met 10 meter hoge torens. In de nieuwbouw van het castellum kunnen straks allerlei culturele activiteiten plaatsvinden, zowel in de poortgebouwen als op de wallen. Er komt een theater met 260 zitplaatsen, een archeologiemuseum (waar het Romeinse schip uit De Meern een plaats krijgt) en horeca. De dierenverblijven van het Centrum voor Natuur en MilieuCommunicatie krijgen er ook een plek. Wethouder Harrie Bosch: Castellum Hoge Woerd biedt een eigentijds programma vol cultuur, natuur en archeologie in een historische setting: een unieke combinatie in Nederland en een aanwinst voor het culturele aanbod in Utrecht.

Castellum Hoge Woerd – plan juni 2011

Jonker, W., Romeins castellum Hoge Woerd nieuwe culturele attractie voor Utrecht op: http://pretpark.nl, 11;27-06.

Expo Woerden 7 In de Castellumgarage in Woerden is de levensgrote reconstructie van het schip Woerden 7 voor iedereen te zien. Voor het eerst is in Nederland een zo groot Romeins scheepsdeel permanent tentoongesteld in een openbare ruimte. Het schip werd in 2003 ontdekt bij het Kerkplein in Woerden. Alleen het achterschip met unieke resten van een roei-


17 inrichting werd bewaard. Het Römisch-Germanisch Zentralmuseum in Mainz zorgde voor de conservering. De levensgrote reconstructie laat een scène zien uit het dagelijks leven van een jongen en een meisje, die in het jaar 211 buiten het Romeinse legerfort Laurium aan de Rijnoever aan het ravotten zijn. Op de oever van de rivier ligt half verborgen onder de modder een deel van het achterschip van Woerden 7. Expo Woerden 7 geopend in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 3, blz. 18-19.

Publicaties (AR) Clerinx, H., Verjaagd door Germanen in: Geschiedenis Magazine, juni 2011, blz. 21 [over de Romeinse villa Mageroy bij Habay-la-Vieille].

Tentoonstellingen (TE) Romeins glas – Thermenmuseum – Heerlen – t.e.m. 11:28-08. Aankondiging in Geschiedenis Magazine, april 2011, blz. 63. Bespreking door René van Beek Romeins glas als particulier bezit in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 3, blz. 19.

(TE)

De Gouden Peelhelm. Feit en Fictie – Rijksmuseum van Oudheden – Leiden – t.e.m. 11:30-09. Zie ook www.rmo.nl.

Aankondiging in het Historisch Nieuwsblad, maart 2011, blz. 113.

(TE)

Ixea, je Romeinse warenhuis – Limburgs Museum – Venlo – t.e.m. 12:0601.

Bespreking door Adinda Akkermans Meubels van Ikea, maar dan op z’n Romeins in: NRC Handelsblad, 11:01-04, blz. 22-23. Bespreking door Leo Verhart en Gemma Jansen Ixea, je Romeinse woonwarenhuis. Meer dan potten en pannen in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 18-20. Bespreking door Bianca Stigter Massaproductie uit de Romeinse oudheid in: NRC Handelsblad, 11:26-05, blz. 2 [Cultureel Supplement].

Websites www.romeinsekust.nl Wetenschappers, die werken aan onderzoek van de Romeinse archeologie langs de Nederlandse kust, bundelen hun activiteiten en uitkomsten in de vorm van weblogs en artikelen op www.romeinsekust.nl. Geraedts, I., Hazenberg Archeologie: een successtory in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 3, blz. 17.

4TIJD VAN MONNIKEN EN RIDDERS 500-1000

5 TIJD VAN STEDEN EN STATEN 1000-1500


18

•

Algemeen

Christenen en moslims Tijdens de conferentie Islam en moslims in de Nederlandse kunst en literatuur over wederzijdse culturele beïnvloeding werd gesteld dat ten tijde van de Kruistochten er sprake was van een intensieve culturele uitwisseling. Zo werd gewezen op de overeenkomsten tussen de 11e en 12e eeuwse verhalen Floris en Blanchefleur (Europa) en Warqa en Golsjah (Perzië) en op de lof van de middeleeuwse Europeanen voor de Egyptische sultan Saladin, de man die in 1187 Jeruzalem heroverde op de Kruisvaarders. Dekkers, G., In tijd kruistochten waardeerden moslims en christenen elkaar (ook) in: de Volkskrant, 11:01-06, blz. 8.

Vikingnederzettingen op Groenland In 985 vestigden Noorse kolonisten onder leiding van Erik de Rode zich vanuit IJsland op Groenland. Ze stichtten er een aantal bloeiende nederzettingen, de bewoners leefden van landbouw, veeteelt en handel met Scandinavië. De Vikingkolonies verdwenen tussen 1350 en 1450. Langs de westkust van Groenland zijn alleen nog ruïnes van stenen huizen en kerken te zien. De vraag is wat er met de Vikingen gebeurd is. De archeologische en schriftelijke bronnen geven geen uitsluitsel over de vraag waarom de kolonies rond 1350 aan de westkant en een eeuw later aan de oostkant van Groenland opgegeven zijn. Op 16 september 1408 trouwden Sigriour Björnsdóttir en Thorsteinn Ölafsson in het kerkje van Hvalsey aan de westkust. Hun huwelijk is vermeld in de IJslandse Annalen en is het laatste schriftelijke teken van leven van de Vikingnederzettingen op Groenland. Vermoedelijk heeft klimaatverandering een rol gespeeld, met name de intrede van de Kleine IJstijd begin 15e eeuw. In het tijdschrift PNAS publiceerden Amerikaanse en Britse klimaatonderzoekers een reconstructie van het klimaat op West-Groenland over de laatste 5600 jaar. Tussen 1000 en 1250 – de tijd waarin de Vikingkolonies gesticht zijn – was er sprake van een relatief warme fase, vergelijkbaar met tegenwoordig. Na 1250 wordt het echter abrupt snel kouder, ruim 4 graden Celsius in 80 jaar, gevolgd door een koude periode die aanhoudt tot het einde van de 14e eeuw. Er is dus een afkoelingstrend vlak voor de tijd van vertrek van de Vikingen. En die afkoeling zou bijgedragen kunnen hebben aan de ondergang van de nederzettingen. Een korter groeiseizoen leidt tot mindere oogsten en minder voer voor het vee. En de expansie van het zeeijs en het dichtvriezen van de fjorden kan de handelscontacten hebben bemoeilijkt. Het klimaat kan niet de enige factor geweest zijn. Andere mogelijke factoren zouden kunnen zijn de achteruitgang van de handelsnetwerken of toenemende gewelddadige conflicten met de Thule, de voorouders van de Groenlandse Inuit. Raaij, B. van, [Wetenschap].

Verdreven

door

het

zeeijs

in:

de

Volkskrant,

11:04-06,

blz.

2

Slag bij Ane Op 27 juli 1227 werd een leger van de bisschop van Utrecht verpletterend verslagen door Drentse boeren in de slag bij Ane. Rondom die slag zijn er enerzijds vraagtekens over de plaats van de slag en anderzijds vraagtekens over de betekenis van de slag. Historicus Huib Minderhoud heeft voorgesteld, dat de slag plaatsvond op het moerassige terrein van het Overijsselse landgoed De Groote Scheere. De 13e eeuwse voorwerpen aanwezig in het gemeentehuis van Gramsbergen zijn daar gevonden en niet in het nabije Mommeriete, zoals wel gedacht werd. Slicher van Bath heeft in zijn studie Mensch en land in de Middeleeuwen de slag bij Ane een soort Guldensporenslag genoemd. In de jaren zeventig kwam hier kritiek op: de slag werd meer een incident, een voorval genoemd. Maar: honderden doden en een jarenlange nasleep maar een voorval? De slag moet zeker in het kader van de latere ontwikkelingen met het Drents Landrecht gezien worden als een gevecht voor vrijheid. De slag bij Ane was wel degelijk een vrijheidsstrijd. En mag best worden vergeleken met de Guldensporenslag.


19 Rodenburg, C., Slag bij Ane was vrijheidsstrijd in: Dagblad van het Noorden, 11:07-06, blz. 27.

De Goudse Gouwe Binnen het profiel Economie en Maatschappij hebben E-J. Dros, J. Schakel en E. Kroon een KNAW-Onderwijsprijs gewonnen met hun profielwerkstuk: een onderzoek naar de loop van de Gouwe in Gouda voor de kanalisering in de vroege Middeleeuwen. Hun werkstuk heeft als titel Op het spoor van de Gouwe.Op basis van bronnenonderzoek (verkavelingspatronen en straatnamen o.m.) concludeerden de drie dat de Gouwe oorspronkelijk tussen de Sint Janskerk en de Molenwerf liep. Goudse Gouwe stroomde langs de Sint-Janskerk in: NRC Handelsblad, 11:08-06, blz. 20.

Afgunst in de Middeleeuwen Laura van der Wijden promoveerde aan de universiteit van Utrecht op het proefschrift Scheve ogen in de Lage Landen, de functie en betekenis van afgunst en jaloezie in Middelnederlandse teksten.Zij probeerde via analyse van teksten vast te stellen wie er afgunstig is en op wie en waarom om zo een beeld te krijgen van wat in die tijd echt belangrijk was. Afgunst is dank zij paus Gregorius de Grote in de zesde eeuw officieel tot een van de zeven hoofdzonden verklaard. Zijn lijst was eerst gericht op monniken, maar in de late Middeleeuwen werd de hoofdzondenlijst een afvinklijst voor de biecht van ‘gewone’ gelovigen. Middeleeuwse afbeeldingen laten zien dat de afgunst naar buiten komt via de ogen of via de mond. Afgunst ontstaat altijd in relatie tot mensen die je als je gelijken ziet. Jaloezie heeft anders dan afgunst altijd met liefde te maken. De meest voorkomende vorm van afgunst in de Middelnederlandse literatuur is afgunst op waardering. Amelink, H., Afgunst in de middeleeuwen in: NRC Weekend, 11:11-06, blz. 4-5 [Wetenschap].

Land van melk en honing De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft samen met Natuurmonumenten en de Rijksuniversiteit Groningen in 2006 archeologisch onderzoek gedaan in de Eelder- en Peizermaden ten zuiden van de stad Groningen. De resultaten van het onderzoek zijn gepubliceerd onder de titel Land van melk en honing? [zie onder Archeologie]. In de Middeleeuwen was het veengebied bewoond. Dat heeft geresulteerd in verhogingen in het landschap, wel veenterpen genoemd, maar in feite waren die verhogingen het resultaat van bodemdaling van het veengebied. De verhogingen zijn restanten van de huisplaatsen met een kleibodem, vermengd met huiselijk afval, waardoor de bewoners droge voeten hadden thuis. Onderzoek van de vloeren gaf inzicht in het servies dat gebruikt werd en onderzoek van de aankoeksels op de serviesresten gaf inzicht in het menu: veel melkproducten, weinig vlees en graan, maar soms wel honing. Vandaar de titel Land van melk en honing?, waarbij het vraagteken aangeeft dat de mensen destijds hard moesten werken om het hoofd boven water te houden. Land van melk en honing in: Dagblad van het Noorden, 11:14-06, blz. 22.

Leonardo Fibonacci (1170-1250) Margriet van der Heijden wijdde in NRC Handelsblad een korte beschouwing aan Leonardo Fibonacci, een zoon van een ambtenaar uit Pisa, die wel de islamitische wiskundige genoemd wordt. Hij vormde de levende schakel tussen de Arabische en de Europese cultuur. Hij was scherpzinnig, kende zijn talen en had een open geest. Fibonacci wees op de voordelen van het rekenen in het decimale stelsel in plaats van het rekenen met Romeinse cijfers o.m. in zijn Liber Abaci uit 1202. Het duurde echter nog tot in de 16e eeuw dat het decimale stelsel definitief ingang vond. Heijden, M. van der, Een islamitische geleerde uit Italië in: NRC Handelsblad, 11:16-06, blz. 19.

Bijbel in de Middeleeuwen Twee jaar onderzoek van wetenschappers in bibliotheken in Nederland, Vlaanderen, Frankrijk en Italië heeft meer inzicht gegeven in wie in de Middeleeuwen Bijbels in huis


20 hadden. Het team staat onder leiding van Sabrini Corbellini, in 2000 gepromoveerd bij Van Oostrom en sinds 2008 met een Europese onderzoeksbeurs werkzaam aan de RUG als vrouwelijk toptalent. Dit jaar kreeg zij een stipendium voor excellent onderzoek. Door het onderzoek werd duidelijk dat handwerkslieden als timmerlieden en kleermakers zelf de Bijbel lazen. Het gebruik van Bijbelvertalingen is dus geen protestantse uitvinding zoals de protestanten onder leiding van Maarten Luther hebben willen doen geloven. Tot op heden werd aangenomen dat het leken vòòr de Reformatie verboden was de Bijbel te lezen. Volgens Luther was er zo’n verbod. Dat wordt ook gesteld in de toelichting bij het Canonvenster van de Statenvertaling. De eerste gedrukte Bijbel in het Nederlands verscheen echter al in 1477. Dat er Bijbels in de volkstaal waren vòòr Luther was wel bekend, alleen in Nederland ontdekte het onderzoeksteam zo’n twintig verschillende middeleeuwse Bijbeldrukken in de volkstaal. Nieuw is dat deze ook echt gelezen werden en niet alleen door een kleine elite, maar door een breed maatschappelijk palet van mensen: zeepmakers, schoenlappers, voddenboeren en bankiers. In religieuze tractaten, toespraken en preken wordt gelovigen zelfs aangeraden om de Bijbel te lezen. De kerk heeft liever dat ze godsvruchtige teksten lezen dan liefdesverhalen.Deze vondsten bewijzen dat veel meer Middeleeuwers konden lezen dan gedacht werd. Arbeider las bijbel al in de middeleeuwen in: Dagblad van het Noorden, 11:20-06, blz. 3. Meer, E. van der, Italiaanse brengt dode letters in bijbel weer tot leven in: Dagblad van het Noorden, 11:30-06, blz. 33.

Zilveren Sint Maartenshamer Het Museum Catharijneconvent in Utrecht bezit uit de Utrechtse Domschat een zilveren hamer, bestaande uit een prehistorische strijdbijl uit ongeveer 1000 voor Chr. in zilver gevat en een zilveren vatting rondom een houten steel– een fraai staaltje van siersmeedkunst – uit de 13e eeuw. De strijdbijl is van gepolijst, donkergroen serpentijnsteen. Boven het midden van de steel is een band aangebracht met een Latijnse tekst, in vertaling: De afgodsbeelden storten neer, getroffen door de bijl van Martinus. Laat niemand geloven dat zij goden zijn, die zo gemakkelijk neerstorten. De hamer is in Groningen bij een edelsmid, die een replica zal maken van de hamer, bestemd voor het vernieuwde Drents Museum om de band tussen de bisschop van Utrecht en Drenthe duidelijk te maken. Wierenga, J., Sint Maartens zilveren hamer in: Dagblad van het Noorden, 11:21-06, blz. 27 [kleurenfoto].

Thomas à Kempis Museum de Fundatie, het Stedelijk Museum in Zwolle en het Historisch Centrum Overijssel bereiden een tenoonstelling voor voor het najaar 2011 over de theoloog Thomas à Kempis (1370/80-1471). Het idee was om een reconstructie te laten maken van het gezicht van Thomas. Daartoe werd zijn schrijn in de Onze Lieve Vrouwebasiliek in Zwolle geopend. Aangezien de schedel zwaar beschadigd was behoort een reconstructie niet tot de mogelijkheden. Alles beneden de neuswortel bleek verdwenen. Reconstructie gzicht Thomas a Kempis mislukt in: Dagblad van het Noorden, 11:21-06, blz. 30.

Publicaties (BR) As-Vijvers, A.M.W. (red.), De hand van de meester. Het Valkhof, van € 24,90 voor € 10,00 [het getijdenboek van Katherina van Kleef, omstreeks 1440]. Parimar / De Boekenmarkt – Den Haag – tel. 070 3658226. Het Martyrium – Amsterdam – tel. 020 6732092. Premsela – Amsterdam – tel. 020 6624266.

(BV) Boer, D.E.H., Emo’s reis. Noordboek - € 29,95 [de tocht van abt Emo tussen november 1211 en juli 1212 naar Rome]. Nieuwe titeltips van uitgeverij Noordboek in: Dagblad van het Noorden, 11:08-06, blz. 44. Samenvatting door de auteur: Dick E.H. de Boer, Emo’s reis naar Rome in: Geschiedenis Magazine, juni 2011, blz. 52-55.


21

(BV) Brand, H. , J. Benders en R. Nip, Stedelijk verleden in veelvoud. Opstellen over laatmiddeleeuwse stadsgeschiedenis in de Nederlanden voor Dick de Boer. Verloren, € 25,00. Advertentie uitgeverij Verloren in Historisch Nieuwsblad, juni 2011, blz. 106.

(BJ)

Dam, A. van en A. de Wolf, Ridders en kastelen …Van Holkema & Warendorf, € 7,50 [verhalen uit Lang geleden voor 10+]

Aankondiging in Bruna Leesspecial nr. 2 zomer 2011.

(AR) Franssen, P., Vergilius: van wonderdoener tot duivelskunstenaar. Middeleeuwse projecties op een Romeins dichter in: Geschiedenis Magazine, juni 2011, blz. 22-25.

(BR) Moor, T. de en J.L. van Zanden, Vrouwen en de geboorte van het kapitalisme in West-Europa. Boom, van € 19,90 voor € 7,50. www.veenmagazines.nl

(BV) Périer-D’Ieteren, C., Dieric Bouts. The Complete Works. Mercatorfonds, van € 99,00 voor € 49,95 [catalogus raisonné] Premsela – Amsterdam – tel. 020 6624266.

(BV) Tang, F., De Middeleeuwen in een notendop. Bert Bakker, € 12,50. Aankondiging in Kleio, mei 2011, blz. 20.

Films/Dvd’s • In de voetsporen van Marco Polo 3 dvd’s – ca. 150 minuten – Engels gesproken en Nederlands ondertiteld – uitgave VCT Media - € 14,99: de reisweg van Marco Polo uit de 13de eeuw opnieuw. www.veenmagazines.nl

Tentoonstellingen (TE) Saints, relics and devotion in medieval Europe – British Museum – London – t.e.m. 11:08-10. Tentoonstellingen in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 03, blz. 62.

(TE)

Uit goede bron. Nieuwe inzichten over de oudste geschiedenis van Brugge en omstreken - Bruggemuseum-Gruuthuse – Brugge – t.e.m. 11:16-10.

Aankondiging in Tentoonstellingen in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 60. Lichtenberg, L., Nieuw verhaal over oudste historie van Brugge & omstreken in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 22- 25.

Activiteiten 11:02-07 t.em. 11:04-09: Kasteelbelevenissen - zomerprogramma voor kinderen In de zomervakantie organiseert het Gemeentemuseum Helmond een groot aantal activiteiten in en rond het Helmondse kasteel: o.m. zwaardvechten, boogschieten, pijlen maken, koek ende soetwaeren, verhalen beluisteren, verkleden in middeleeuwse kleding en speurtochten. Nadere informatie:www.kasteelbelevenissen.nl. 11:15-10 en 11:16-10: Riddertoernooi In het weekeinde van 15 op 16 oktober 2011 vindt bij slot Loevestein een riddertoernooi plaats. Nadere informatie: www.slotloevestein.nl.


22

6 TIJD VAN ONTDEKKERS EN HERVORMERS 1500-1600

•

ALGEMEEN

Carolus Clusius 1526-1609 Esther van Gelder schreef een proefschrift over botanicus Clusius Tussen hof en keizerskroon. Clusius was de eerste fulltime botanicus, die niet mét en niet zónder de steun van adellijke personen kon. Hij beschreef honderden plantensoorten, waaronder de tulp, die hij ook introduceerde in de noordelijke Nederlanden. Hij werkte in Wenen als hofbotanicus van 1573 tot 1577 aan een encyclopedische verzameling van planten, inclusief exotische uit de nieuw-ontdekte werelddelen, voor keizer Maximilliaan II. Toen die overleed in 1567 kon Clusius vertrekken en vernietigde keizer Rudolf II de tuin. In 1594 kwam er een einde aan zijn zwervend bestaan en werd hij hoogleraar aan de universiteit van Leiden, een universiteit met een botanische tuin. Van Clusius zijn in de Leidse universiteitsbibliotheek zo’n 1300 brieven bewaard gebleven. Dekkers, G., In Leiden vond Clusius eindelijk weer vrijheid in: de Volkskrant, 11:11-06, blz. 2 [Wetenschap].

Les Huguenots Les Huguenots is een opera van grote getallen: genre: Grand Opéra. Duur: 5 uur. Sterrollen: 7. Aantal voorstellingen in Parijs na de première in 1836: ruim 1000. In de 19de eeuw stond het stuk in de top vijf van de meest gespeelde werken. Daarna is de opera bijna nooit meer opgevoerd. De laatste opvoering in Nederland was in 1931, de laatste in Parijs in 1936. De Koninklijke Muntopera in Brussel heeft deze opera van G. Meyerbeer op het programma genomen. De opera vertelt het verhaal van de Bartholomeusnacht in 1572, waarbij 2000 protestanten vermoord werden. Recensent Mischa Pel: Het is een productie in grootse stijl, gezongen door een jaloersmakend inventief samengestelde topcast van zangers, die de ‘onmogelijke’ schaal en stijl uitstekend aankunnen. (…) De uren vliegen om door de originaliteit van de partituur en de eenheid tussen muziek en scène. Pel, M., “Les Huguenots’ is visueel spektakel in: NRC Handelsblad, 11:15-06, blz. 27. Luttmer, B., Les Huguenots in: de Volkskrant, 11:15-06, blz. V 8. Publicaties (BJ) Dam, A. van en A. de Wolf, Ontdekkingsreizen …. Van Holkema en Warendorf, € 7,50 [verhalen uit Lang geleden voor 10+). Aankondiging in Bruna Leesspecial nr. 2 zomer 2011.

(BV) Hoorens, V., Een ketterse arts voor heksen. Bert Bakker, € 50,00 [biografie van de arts Jan Wier 1515-1588, bestrijder van heksenprocessen]. Aankondiging in De Voorproef van Elsbeth Etty in: NRC Handelsblad, 11:11-06, blz. 25.

(BV) Kuijer, G., Draaikonten & haatblaffers. Over de moeizame geboorte van de tolerantiegedachte. Athenaeum-Polak & Van Gennep, € 17,50. Aankondiging in Pas Verschenen Non-fictie in: de Volkskrant, 11:18-06, blz.7 [Boeken]. Bespreking door Carel Peeters Lof der slapjanussen. Guus Kuijer ergert zich in: Vrij Nederland, 11:25-06, blz. 58-59.


23 Tentoonstellingen (TE) De teloorgang van het klooster Sint Bernardushof – Kloostermuseum Aduard – Aduard – t.e.m. 11:01-11 [over de ondergang van het roemruchte klooster in de zestiende eeuw].

Aankondiging Tentoonstelling in Kloostermuseum Aduard in: De Regiobode, 11:22-03, blz. 2.

•

ERASMUS

een internationaal humanist Tentoonstellingen (TE) Tegen de barbarij. Erasmus en het onderwijs – Nationaal Onderwijsmuseum – Rotterdam – t.e.m. 12:08-01. In 2011 is het 500 jaar geleden dat Erasmus’ Lof der Zotheid verscheen, het boek waarin Erasmus alle geledingen van de Europese samenleving op de hak nam, ook het onderwijs en de onderwijzers. Het Nationaal Onderwijsmuseum in Rotterdam stelt een tentoonstelling samen over Erasmus’ ideeën over onderwijs en toetst deze aan de hedendaagse werkelijkheid: Tegen de barbarij. Erasmus en het onderwijs. Vooraankondiging Onderwijsmuseum Aankondiging in Geschiedenis Magazine, 2011, februari, blz. 96.


24 •

KAREL V

de Nederlanden als bestuurlijke eenheid Poort van het Hof ten Walle Bij opgravingen in Gent is het fundament ontdekt van de toegangspoort tot het kasteel van Hof ten Walle. De Hof ten Walle was een Bourgondisch paleis, waar heel wat vorsten van Europa de poort gepasseerd zijn. In de Hof ten Walle is Karel V geboren. Biesbrouck, B., De poort van Keizer Karel in: Archeologie Magazine, 2011. nr. 03, blz. 47 [foto].

Citaten Karel was zich terdege bewust van zijn naamsverwantschap en het feit dat hij de opvolger was van de grote oer-Karel. Dat blijkt ook uit de druk van een middeleeuwse biografie van Karel de Grote, die in 1521 werd uitgegeven en waarop beide Karels zij aan zij waren afgebeeld. Joep Leerssen in: Leerssen, J., Telkens een andere stier. Zoektocht naar een Europese identiteit in: Geschiedenis Magazine, juni 2011, blz. 14-19.

•

WILLEM VAN ORANJE

van rebelse edelman tot vader des vaderlands Publicaties (AR) Dekkers, G., Het briefgeheim van Filips II in: Historisch Nieuwsblad, juni 2011, blz. 52-58 [met name over de rol van Marnix van Sint Aldegonde als codebreker].

7 TIJD VAN REGENTEN EN VORSTEN 1600-1700


25 •

ALGEMEEN

Publicaties (BV) Hell, M. en E. Los, Amsterdam voor vijf duiten per dag. Athenaeum, € 24,95 [toeristische gids voor Amsterdam aan het einde van de 17e eeuw]. Aankondiging in Pas Verschenen Non-Fictie in: de Volkskrant, 11:04-06, blz. 7 [Boeken]. Bespreking door Kester Freriks Met Hell & Los op tijdreis naar de Gouden Eeuw in: NRC Handelsblad, 11:09-06, blz. 8 [Boeken]. Bespreking door Olaf Tempelman Amsterdam, bruisend centrum van de Gouden Eeuw in: de Volkskrant, 11:14-06, blz. 14-15.

(BV) Jensma, G. en M. van Lieburg, Het ‘Doktersboek’ van Douwe Ales. De medische aantekeningen en recepten van een Friese boer uit 1699. Erasmus Publishing, € 29,50. Bespreking door Atte Jongstra Lijdt men aan de ogen, drinkt men thee van ogentroost in: NRC Handelsblad, 11:03-06, blz. 11 [Boeken].

(BV) Verhoeven, C. e.a., Papieren pracht uit de Amsterdamse Gouden Eeuw. AUP, € 39,50 [over de Amsterdamse boekproductie in de Gouden Eeuw op basis van Bijzondere Collecties Universiteit van Amsterdam]. Aankondiging door Kester Freriks Met Hell & Los op tijdreis naar de Gouden Eeuw in: NRC Handelsblad, 11:09-06, blz. 8 [Boeken].

Tentoonstellingen (TE) Toerist in de Gouden Eeuw – Bijzondere Collecties Universiteit van Amsterdam – Amsterdam – t.e.m. 11:04-09. Aankondiging in Kester Freriks Met Hell & Los op tijdreis naar de Gouden Eeuw in: NRC Handelsblad, 11:09-06, blz. 8 [Boeken]. Bespreking door Olaf Tempelman Amsterdam, bruisend centrum van de Gouden Eeuw in: de Volkskrant, 11:14-06, blz. 14-15.

•

VOC

overzeese expansie Sri Lanka Ad van Schaik bericht in Archeologie Magazine over het boeddhisme op Sri Lanka. In zijn verhaal komt de VOC voor als reddende engel. Toen er in de 18e eeuw onvoldoende oudere geestelijken waren voor de hogere wijding bracht de VOC met haar internationale contacten uitkomst. In 1747 en 1751 stelde de VOC een schip ter beschikking, waarmee uit Thailand boeddhistische monniken gehaald werden. Zo speelde de VOC een rol bij het behoud van het boeddhisme in Sri Lanka. Schaik, A. van, Boeddhisme blijft Sri Lanka inspireren in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 3, blz. 6-9.


26 •

DE GRACHTENGORDEL

stadsuitbreidingen in de zeventiende eeuw Grachtentuinen Jaarlijks zijn in het derde weekeinde van juni zo’n 30 tuinen aan de Amsterdamse grachten open voor bezoekers. Aimée Kiene sprak met Tonko Grever, de conservator van het Museum van Loon aan de Keizersgracht en mede-organisator van de Open Tuinen Dagen. Grever noemt de Amsterdamse grachtentuinen uniek in de wereld. Ontworpen in de 17e eeuw en toen al bij wet beschermd. Ze hebben bijna allemaal het kijkdooseffect: een diepe, rechthoekige tuin die aan de achterkant begrensd wordt door een versierd koetshuis of tuinhuis, met strakke buxushagen, historische beelden en zonnewijzers. Oorspronkelijk classicistisch van aanleg, in de 19de eeuw meer in Engelse lanschapsstijl met weelderige, slingerende paden, maar later weer in historische staat teruggebracht. Kiene, A., Grachtgeheim in: de Volkskrant, 11:16-06, blz. V 14.

•

REMBRANDT

de grote schilders •

REMBRANDT

Josua Bruyn Op 88-jarige leeftijd is kunsthistoricus Josua Bruyn overleden. Hij was medeoprichter van het Rembrandt Research Project en gold als een groot kenner van de Hollandse Gouden Eeuw. Van 1961 tot 1985 was hij hoogleraar kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Kunsthistoricus Josua Bruyn overleden in: NRC Handelsblad, 11:15-06, blz. 26.

De Universiteit van Amsterdam houdt hem in herinnering als een bevlogen wetenschapper en een kundig bestuurder, die veel heeft betekend voor het onderzoek van de Nederlandse schilderkunst in het algemeen en het oeuvre van Rembrandt in het bijzonder. Overlijdensadvertentie in: de Volkskrant, 11:16-06, blz. 12.

Tentoonstellingen (TE) Rembrandt en leerlingen – serie geschilderde portretten – Louvre – Parijs - t.e.m. 11:18-07. Hier is o.m. te zien een portret van Christus uit het bezit van het Amsterdamse Bijbelmuseum. Het Louvre brengt voor het eerst alle acht bekende werken uit de serie bijeen. Vermeende Rembrandt op reis naar Parijs in: Dagblad van het Noorden, 11:03-02, blz. 37 [afbeelding].


27 (TE)

Rembrandt en kunstenaars uit zijn omgeving – Institut Néerlandais – Parijs – t.e.m. 11:02-10 [deze tentoonstelling was eerder te zien in New York – zie Historie Gesignaleerd, mei 2011, blz. 21].

Bespreking door Ariejan Korteweg Institut Néerlandais exposeert tekeningen van Rembrandt en volgelingen in: de Volkskrant, 11:30-06, blz. V 13 [afbeeldingen].

(TE)

Twee jonge kunstenaars – Rijksmuseum – Amsterdam – t.e.m. 11:23-10 [over zelfportretten van Rembrandt en Degas].

Aankondiging in Agenda Exposities in: de Volkskrant, 11:30-06, blz. V 17. Aankondiging in Voorkeur in: NRC Handelsblad, 11:30-06, blz. 10 [Cultureel Supplement].

•

TIJDGENOTEN

Johannes Vermeer Johannes Vermeerprijs 2011 De Johannes Vermeerprijs 2011, de Nederlandse staatsprijs voor de kunsten, is voor 2011 gewonnen door de fotograaf Erwin Olaf. De jury, o.l.v. Victor Halberstadt, sprak van de hoge kwaliteit van zijn gehele oeuvre en prees Olaf voor zijn omvangrijke en unieke werk en zijn vermogen telkens nieuwe wegen in te slaan. Vermeerprijs voor fotograaf Erwin Olaf in: NRC Handelsblad, 11:09-06, blz. 19. In NRC Weekend staan vier foto’s, uitgekozen door Erwin Olaf zelf, van recente projecten met een korte toelichting van Bianca Stigter. Stigter, B., De belazerkunst van Erwin Olaf in: NRC Weekend, 11:18-06, blz. 24-25 [Lux].

Caesar van Everdingen In het Amsterdamse Rijksmuseum is het schilderij Meisje met brede hoed (1645-1650) te zien. Het schilderij werd een jaar geleden gekocht voor 1,3 miljoen euro met steun van de BankGiroLoterij. Het is nu gerestaureerd. Volgens het Rijksmuseum is het schilderij nu nog mooier, zonniger en helderder. De jonge vrouw met exotische hoed krijgt een prominente plek in het museum. Directeur Pijbes noemt de dame de nieuwe hostess van het museum. Volgens hem werpt het schilderij een heel nieuw licht op de 17de eeuwse schilderkunst omdat het zo joyeux, speels en lichtvoetig is, tegenover de soberheid en eenvoud van het andere werk uit die eeuw. Lamoree, Jh., Een mandje vol pruimen. Van Everdingen in het Rijks in: Vrij Nederland, 11:18-06, blz. 66-67 [afbeelding]. Rijksmuseum toont 17e- eeuws topstuk in: Dagblad van het Noorden, 11:22-06, blz. 37 [afbeelding].

Pieter Saenredam Op een veiling in Londen is een schilderij van de Haarlemse schilder Pieter Jansz Saenredam herontdekt. Het gaat om De noordelijke zijbeuk en het koorkapel van de Sint-Janskerk in Utrecht uit 1655. Het werk werd ontdekt door kunsthandelaar Jan Six. De komende drie maanden wordt het schilderij tentoongesteld in het Centraal Museum in Utrecht naast Saenredams schilderij Sint Antoniuskapel in de Sint Janskerk te Utrecht uit 1645. Conemans, J., Saenredam even in Utrecht in: de Volkskrant, 11:28-06, blz. 2 [afbeelding].

Publicaties (BR) Helmus, L.M., Pieter Saenredam. The Utrechts Work. J. Paul Getty Museum, van € 60,00 voor € 29,50 [catalogus uit 2002 van schilderijen en tekeningen, die Saenredam maakte van Utrechtse kerken]. Parimar / De Boekenmarkt – Den Haag – tel. 070 3658226.


28

•

MICHIEL DE RUYTER

zeehelden en de armslag van de Republiek Barbarijse zeerovers In zijn column in NRC Handelsblad merkte Bosma op dat we de islamitische slavenhandel vergeten zijn. Harry Jansen biedt hem repliek door erop te wijzen dat verschillende leiders van de Barbarijse zeerovers Hollanders waren, zoals Soleiman-reys, geboortig in Hoorn onder de naam Ivan Dirkie de Veenboer, die het piratenvak geleerd had van Simon de Danser uit Dordrecht, later opgevolgd door Moerad-reys, geboren als Jan Janszoon van Haarlem: Om het Arabische aandeel in de slavenhandel in het hedendaagse debat te gebruiken, moet alleen wel worden verteld dat ook Nederlanders meededen aan de Barbarijse slavernij en slavenhandel. (…) Helaas reikt ook de neus van Bosma niet verder dan het traditionele verhaal van de canon van Nederland, met zijn vijftig vensters. Michiel de Ruyter heeft daarin een etalageruit. Inderdaad dankt hij een deel van zijn roem aan de bestrijding van die Barbarijse zeerovers. Jansen, H., Die rifpiraten van Bosma waren ook Nederlanders in: NRC Handelsblad, 11:03-06, blz. 17.

Schilderij Isaak van Nickelen Annemarie Lavèn nam in haar beeldverhaal over Amsterdam in de Gouden Eeuw in het Historisch Nieuwsblad het schilderij Bezoekers bewonderen het praalgraf van Michiel de Ruyter in de Nieuwe Kerk van Isaak van Nickelen op. Bronvermelding; Amsterdam Museum, bruikleen Rijksmuseum. Lavèn, A., Door buitenlandse ogen in: Historisch Nieuwsblad, juni 2011, blz. 10.

Publicaties (BV) Kuijpers. E., Ootje Oxenaar. Ontwerper en opdrachtgever. Uitgeverij 010, € 29,50 [o.m. over het ontwerp van het 100 guldenbiljet met Michiel de Ruyter] Bespreking door Bob Witman, Hoe minder vrijheid, hoe beter in: de Volkskrant, 11:25-06, blz. 9 [Boeken].

Tentoonsteliingen (TE) Handelswaar & Souvenirs. Islamitische kunst uit het Rijksmuseum Amsterdam te zien in Leiden – Rijksmuseum van Oudheden – Leiden – t.e.m. 11:04-09. Advertentie in Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 68. Bespreking door Birgit Donker De Arabische sabel van Michiel de Ruyter in: NRC Handelsblad, 11:21-04, blz. 22-23. Bespreking door Jan de Hond Handelswaar en Souvenirs. Islamitische kunst uit het Amsterdamse Rijksmuseum in Leiden in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 03, blz. 56-59. [afbeeldingen van Arabisch sabel en schede en brieventas, behorend aan Michiel de Ruyter].


29 •

SPINOZA

op zoek naar de waarheid Spinozapremies Dit jaar zijn NWO-Spinozapremies toegekend aan de astronoom Heino Falcke, onderzoeker van zwarte gaten, de communicatiewetenschapper Patti Valkenburg, onderzoeker van de invloed van kindermedia, en de theoretisch-natuurkundige Erik Verlinde, onderzoeker van de zwaartekracht. De prijs bedraagt 2,5 miljoen euro, vrij te besteden door de winnaars. Spinozapremies voor zwarte gaten, zwaartekracht en kindermedia in: de Volkskrant, 11:07-06, blz. 17. Spinozapremies 2011: voor kind en media, kosmos en zwaartekracht in: NRC Handelsblad, 11:17-06, blz. 18-19.

Ethica [vervolg, zie Historie Gesignaleerd, juni 2011] Het in de biblioteek van het Vaticaan ontdekte exemplaar van Spinoza’s Ethica - een handschrift uit 1675 - is een reisexemplaar, klein genoeg om in een postkoets te lezen. De vondst van dit handschrift maakt meer duidelijk hoe de tekst tot stand gekomen is, geeft een beter beeld van de circulatie van manuscripten van Spinoza en vertelt iets over de receptiegeschiedenis van de Ethica. Berkhout, K., Klein boekje, grote verwachtingen in: NRC Weekend, 11:11-06, BLZ. 8-9 [Wetenschap].

Publicaties (BV) Kuijpers. E., Ootje Oxenaar. Ontwerper en opdrachtgever. Uitgeverij 010, € 29,50 [o.m. over het ontwerp van het 1000 guldenbiljet met Spinoza]] Bespreking door Bob Witman, Hoe minder vrijheid, hoe beter in: de Volkskrant, 11:25-06, blz. 9 [Boeken].

8 TIJD VAN PRUIKEN EN REVOLUTIES 1700-1800

•

ALGEMEEN

Publicaties (BR) Dixon, S., Catherine the Great. Harper Collins, van € 35,00 voor € 8,50. Selexyz Donner – Rotterdam – tel. 010 2175274.

(BV) Haafner, J., Een exotische liefde. Athenaeum,Polak & Van Gennep, € 24,95 [resiverslag en liefdesverhaal van 18de eeuwse klerk en koopman Haafner, spelend in India, bewerkt door Thomas Rosenboom].


30 Aankondiging in Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 11:16-06, blz. 4 [Boeken].

•

SLAVERNIJ ca. 1637-1863

mensenhandel en gedwongen arbeid Christenslaven In zijn column van 11:01-06 in NRC Handelsblad stelde Bosma dat in de nieuwe serie van de NTR over de slavernij (start 11:18-09) er geen aandacht besteed wordt aan christenslaven. Peter Hollander reageert hierop met de mededeling dat de eerste van de vijf afleveringen over christenslaven gaat. Hollander, P., Christenslaven komen op 18 september op de buis in: NRC Handelsblad, 11:09-06, blz. 18.

Publicaties (AR) Mooijweer, M., Oom Tom was geen Oom Tom. 5 juni 1851: eerste aflevering Uncle Tom’s cabin gepubliceerd in Amerika in: Geschiedenis Magazine, juni 2011, blz. 6-7.

•

BUITENHUIZEN - 17de en 18de eeuw

rijk wonen buiten de stad Tentoonstellingen (TE) Prachtig portret – Stedelijk Museum – Alkmaar – t.e.m. 11:04-09 [begin 18e eeuw ontstond het landgoed Nijenburg tussen Alkmaar en Heiloo. In 1742 kwam het landgoed in handen van de familie Van Foreest. Van de bewoners is een collectie portretschilderingen bewaard gebleven]. Zie ook www.stedelijkmuseumalkmaar.nl. Advertentie in de Volkskrant, 11:24-06, blz. V 10. Aankondiging in: Geschiedenis Magazine, juni 2011, blz. 65.

•

DE PATRIOTTEN

crisis in de republiek


31 Joan Derk van der Capellen tot den Pol Een Zwols comité gaf na de dood van Joan Derk van der Capellen tot den Pol (de auteur van Aan het volk) de Italiaanse beeldhouwer Guiseppe Ceracchi de opdracht een beeldengroep te maken voor het graf van Van der Capellen. Er werd 37.500 gulden betaald, maar door de politieke ontwikkelingen in Nederland kwamen de beelden nooit in Nederland en kregen ze in 1789 een plaats in een park bij Villa Borghese. Hoewel er een koopakte is, is het eigendomsrecht verjaard. Zwolle krijgt in 2012 de beelden in bruikleen. Na restauratie worden ze geplaatst, waar ze ook voor gepland waren: in de Grote Kerk in Zwolle. Bijzondere beelden 16-06, blz. 34.

van

Rome

naar

Zwolle

in:

Dagblad

van

het

Noorden,

11:

Publicaties (AR) Gouda model voor de Patriottentijd in: Geschiedenis Magazine, juni 2011, blz. 4 [In Gouda 1787 stelt Wim Knoops dat de ontwikkelingen in de Patriottentijd in het klein weerspiegeld werden in de middelgrote stad Gouda].

•

NAPOLEON BONAPARTE

de Franse tijd Tentoonstellingen (TE) Terecht of Onterecht – Nederlands Stripmuseum – Groningen – t.e.m. 11:30-09 [twee eeuwen rechterlijke macht sinds Napoleon in 1811]. Heide, J. van der en R. Zijlstra, Twee eeuwen rechterlijke macht in: Dagblad van het Noorden, 11:30-05, blz. 10 [In Beeld].

(TE)

Napoleons laatste reis - prenten uit de collectie Jol – Tot Zover, Nederlands Uitvaart Museum – Amsterdam - t.e.m. 11:02-10. Zie ook www.totzover.nl.

Herbegrafenis Napoleon in: Dagblad van het Noorden, 11:23-05, blz. 42.

9 TIJD VAN BURGERS EN STOOMMACHINES 1800-1900

•

ALGEMEEN

Publicaties (BR) Buskes, C., R. Hovius en G. Vandermassen, In Darwins woorden. Leven, werk en denken van Charles Darwin. Nieuwezijds, van € 15,00 voor € 5,99. De Slegte.


32 (BR) Dawkins, R., The Greatest Show on Earth. Free Press, van € 25,99 voor € 7,95 [bewijzen voor de evolutietheorie]. Selexyz Donner – Rotterdam – tel. 010 2175274.

(AR) Harmanny, A., De les van Atjeh in: Geschiedenis Magazine, juni 2011, blz. 27-30 [over het belang van informatie over de situatie ter plekke in de strijd om Atjeh].

(AR) Verhagen, F., Hoe Duits is Amerika? Duitse migratie naar de Verenigde Staten in de 19de eeuw in: Geschiedenis Magazine, juni 2011, blz. 44-49.

Films/dvd’s • Darwin, de ontdekker van de evolutieleer Ca. 53 minuten – Engels gesproken – Nederlands ondertiteld – uitgave Source1media- € 9.99: uniek beeld van een man die koos voor wetenschap ondanks de consequenties. www.veenmagazines.nl

Tentoonstellingen (TE) Sisi en Wilhelm: Keizers op Corfu – Rijksmuseum van Oudheden – Leiden – t.e.m. 11:04-09. Aankondiging in Tentoonstellingsoverzicht in Archeologie Magazine, 2011, nr. 1, blz. 59. Bespreking door Marlite Halbertsma Verliefd op de Grieken. Sisi en Wilhelm op Corfu in: Geschiedenis Magazine, april 2011, blz. 20-21.

•

Koning Willem I

Het koninkrijk van Nederland en België Tentoonstellingen (TE) Een andere wereld – Kasteel Heeswijk – t.e.m. 11:14-08 [tentoonstelling over de eerste Noordbrabantse gouverneur André van den Bogaerde over zijn werk als gouverneur en over zijn kunstverzameling. Van den Bogaerde kocht in 1835 Kasteel Heeswijk en richtte daar zijn kunstcollectie in].

Kasteel Heeswijk – Wikipedia.

‘Een andere wereld” verlengd tot 15 augustus op: www.hadeejer.nl, 11:20-06.

(TE)

Gijsbert Karel van Hogendorp. Orangist en staatsman – Haags Historisch Museum Den Haag – t.e.m. 11:14-08. Zie ook www.haagshistorischmuseum.nl.

Aankondiging in Agenda in: Historisch Nieuwsblad, juni 2011, blz. 113.


33 •

MAX HAVELAAR

aanklacht tegen wantoestanden in Indië Multatuli in het Letterkundig Museum De Tilburgse Multatuliaan Peter IJsenbrant bood het Letterkundig Museum een buste aan van Multatuli voor de Nationale Schrijversgalerij. IJsenbrant verbaast zich erover dat in Nederland nauwelijks de traditie van schrijversbustes bestaat. De buste is gemaakt door John Laurijssen uit Tilburg. Multatuli’s kapper in: de Volkskrant, 11:18-06, blz. 4 [Boeken][afbeelding].

•

VINCENT VAN GOGH

de moderne kunstenaar •

VAN GOGH

Onderzoek Het Van Gogh Museum heeft 93 schilderijen van Van Gogh uit zijn Antwerpse en Parijse periode (1885-1888) laten onderzoeken en dat leverde enige verrassingen op. De onderzoekers gebruikten informatie van röntgenfoto’s en strijklichtopnames en bestudeerden schilderijen met een microscoop. Zo werd duidelijk dat Van Gogh doeken hergebruikte en dat hij niet altijd impulsief te werk ging: hij bereidde het werk ook wel voor met een schets of onderschildering. Een schilderij van 1887 is steeds gehouden voor een zelfportret, maar in feite gaat het om broer Theo. Het park dat Van Gogh afbeeldde in de Tuin der geliefden is niet het park in het dorp Asnières, maar in het Parijse Montmartre. Tot 11:18-09 zijn de nieuwe inzichten te zien in de tentoonstelling Van Gogh in Antwerpen en Parijs. Het schilderij Korenveld met leeuwerik uit 1887 moest na het onderzoek herdoopt worden in Korenveld met patrijs. Derks, K., Vincent is Vincent niet in: NRC Handelsblad, 11:22-06, blz. 25 [afbeeldingen]. Ammelrooy, P. van, Peuteren aan Parijse Van Goghs in: de Volkskrant, 11:22-06, blz. 13.

Peter van Ammelrooy sprak namens de Volkskrant met Ralph Haswell, een werknemer van Shell, die vrijgemaakt is voor onderzoek naar de manier van schilderen en het materiaalgebruik van Van Gogh. Het onderzoek is een gezamenlijk project van het Van Goghmuseum, het Instituut Collectie Nederland en de Shell. Ammelrooy, P. van, Peuteren aan Parijse Van Goghs in: de Volkskrant, 11:22-06, blz. 13.

Tentoonstellingen (TE) Van Gogh & Roulin – Museum Boijmans Van Beuningen – Rotterdam – t.e.m. 11:04-09 [onderdeel van De Collectie Verrijkt]. Aankondiging in Voorkeur in: NRC Handelsblad, 11:14-04, blz. 14 [Cultureel Supplement].


34

(TE)

Van Gogh in Antwerpen en Parijs – Van Gogh Museum – Amsterdam – t.e.m. 11:18-09 [nieuwe inzichten op basis van onderzoek van werk van Van Gogh uit de Antwerpse en de Parijse periode 1885-1888]. Zie ook www.vangoghmuseum.nl.

Derks, K., Vincent is Vincent niet in: NRC Handelsblad, 11:22-06, blz. 25 [afbeeldingen]. Bespreking Françoise Ledeboer Nieuw licht op werk Vincent van Gogh in: Dagblad van het Noorden, 11:25-06, blz. 49.

(TE)

Van Goghs atelierpraktijk: hergebruik van doeken in: Van Gogh Museum - Amsterdam – t.e.m. 11:18-09. Zie ook www.vangoghmuseum.nl.

Bespreking Françoise Ledeboer Nieuw licht op werk Vincent van Gogh in: Dagblad van het Noorden, 11:25-06, blz. 49.

10 TIJD VAN WERELDOORLOGEN EN HOLOCAUST 1900-1950 •

ALGEMEEN

Joan Melchior van der Meij Architect Van der Meij leefde van 1878 tot 1949. Hij ontwierp voor Amsterdam o.m. het Scheepvaarthuis aan de Prins Hendrikkade en de ijzeren krullen (de urinoirs), de Van der Meij-krullen. Hij stierf arm en miskend in Limburg. Zijn archief zou zoek zijn. Grafisch ontwerper Paul Smeets uit Geulle heeft na jaren speurwerk het verloren gewaande archief weer boven water gehaald. Smeets noemt een van de grootste kwaliteiten van Van der Meij zijn omgevingsbewustzijn. Zijn Scheepvaarthuis (nu een hotel) wordt algemeen gezien als het eerste gebouw volledig in de stijl van de Amsterdamse School. Steen, P. van der, Archief Van der Meij ontdekt in: NRC Handelsblad, 11:08-06, blz. 27.

Verboden voor honden en inlanders Liesbeth Zegveld, advocate in het Rawagede-proces, meldde het bestaan van verbodsborden in de koloniale tijd, waarop te lezen zou zijn geweest: verboden voor honden en inlanders. Cees Fasseur stelt dat hiervoor nooit enig concreet bewijs is gevonden, zelfs na het uitloven van een beloning. Fasseur stelt dat het Nederlands koloniaal bestuur niet gek was en nooit zou hebben geduld dat de Indonesische bevolking door zulke nodeloze beledigingen werd opgeruid tegen de blanke overheersers. Het hele verhaal - net als het verhaal over Brits-Indië no entry for dogs and natives - is een mythe. Fasseur besluit met: Ik schrijf het maar toe aan haar geringe kennis van de koloniale tijd. Daarin staat zij bepaald niet alleen. Fasseur, C., Verzinsel in: de Volkskrant, 11:24-06, blz. 31.

Publicaties (BR) Blom, Ph., The Vertigo Years. Europe 1900-1914.Basic Books, van €30,95 voor 10,95. Nayler & Co – Den Haag – tel. 070 3605454. (BV) Boose, J. de, Bloedgetuigen. De Bezige Bij, € 29,95 [historische roman, afrekening met alle ismen van de 20e eeuw] Interview met de auteur door Jeroen Vullings ‘De waarheid is een meervoudig woord’. Johan de Boose en Miquel Bulnes in: Vrij Nederland, 11:28-05, blz. 50-53.


35

(BV) Bosma, R.A., Photography meets Film: Capa, Ivens and Fernhout in China, 1938. Rijksmuseum, € 22,95 [ Rijksmuseum Studies in Photography, deel 8]. Interview met de auteur door Bob Witman De week van Robert Capa in: de Volkskrant, 11:17-06, blz. V 7.

(BV) Bruijn, J. de, Wilhelmina formeert. Boom, € 18,50 [over de rol van Wilhelmina in de formatie na de val van het kabinet in 1907]. Aankondiging in Pas Verschenen Non-Fictie in: de Volkskrant, 11:07-05, blz. 7 [Boeken].

Bespreking door Hans van den Bergh Wilhelmina formeert in: Vrij Nederland, 11:18-06, blz. 61. (BV) Bulnes, M., Het bloed in onze aderen. Prometheus, € 24,95 [historische roman over een zoektocht naar het begin van het bederf in een land: Spanje aan de vooravond van de Burgeroorlog]. Interview met de auteur door Jeroen Vullings ‘De waarheid is een meervoudig woord’. Johan de Boose en Miquel Bulnes in: Vrij Nederland, 11:28-05, blz. 50-53.

(BR) Dallin, A. en F. Firsov (red.), Dimitrov & Stalin 1934-1943. Letters from The Soviet Archives. Yale University Press, van € 39,95 voor € 7,95. Selexyz Donner - Rotterdam.

(BV) Helman, A., De sfinx van Spanje, beschouwingen van een ooggetuige. Schokland, € 22,90 [herdruk van een in 1937 verschenen boek over Helmans ervaringen in de Spaanse Burgeroorlog]. Bespreking door Aart van Zoest in Non-fictie in: Vrij Nederland, 11:11-06, blz. 62-63.

(BR) Hiddema, B. (tekst), De Olympische Spelen Amsterdam 1928. Amstelsport, van € 37,50 voor € 9,90. De Slegte.

(BV) Robinson, Tj., Kind van Batavia.Verhalen van een straatslijper. Prometheus, € 24,95 [samensteller W. Willems] Kronieken van vooroorlogs leven in de Indische Archipel]. Aankondiging in Pas verschenen Fictie in: de Volkskrant, 11:04-06, blz. 8 [Boeken]. Bespreking door Elsbeth Etty, Een preektoon in elke huiskamer in: NRC Handelsblad, 11:16-06, blz. 11.

(AR) Ruis, E., Vechtmissie Albanië 1914. Hoe Nederlandse Militairen vastliepen in de Balkan in: Wereld in Oorlog, mei 2011, nr. 23, blz. 7-16.

(BV) Termorshuizen, G., Realisten en reactionairen. Een geschiedenis van de Indisch Nederlandse pers 1905-1942. Nijgh & Van Ditmar, € 49,95. Aankondiging door Elsbeth Etty in De Voorproef in: NRC Handelsblad, 11:28-05, blz. 31.

Aankondiging in Pas Verschenen Non-Fictie in: de Volkskrant, 11:04-06, blz. 7 [Boeken]. (BR) Weitz, E., Weimar Germany. Princeton University Press, van €34,95 voor €14,95. Nayler & Co – Den Haag – tel. 070 3605454.

Films /dvd’s • Hollands Glorie 3 dvd’s, ca. 540 minuten – uitgave Source1media – succesvolle AVRO televisieserie uit 1977 naar de bestseller van Jan de Hartog uit 1940 over de tijd waarin de Nederlandse scheepvaart groot werd: 1906-1920. Met vele bekende acteurs. www.veenmagazines.nl


36 • Ot en Sien De verhalen over de buurkinderen Ot en Sien over het leven zo’n honderd jaar geleden in het noord-Drentse Roden worden het uitgangspunt voor de familiefilm Ot en Sien. De film speelt zich af in de jaren ’20 in Drenthe. De 5-jarige Sien en de 11-jarige Ot beleven een spannend avontuur wanneer een aap van een circus ontsnapt. Ot en Sien op het witte doek in: Dagblad van het Noorden, 11:24-06, blz. 36.

Tentoonstelling (TE) Sisi en Wilhelm: Keizers op Corfu – Rijksmuseum van Oudheden – Leiden – t.e.m. 11:04-09. Aankondiging in Tentoonstellingsoverzicht in Archeologie Magazine, 2011, nr. 1, blz. 59. Bespreking door Marlite Halbertsma Verliefd op de Grieken. Sisi en Wilhelm op Corfu in: Geschiedenis Magazine, april 2011, blz. 20-21.

(TE)

De Keizer en de klassieke wereld – Huis Doorn – Doorn – t.e.m. 11:1109: in 1907 kocht Wilhelm II het Achilleion op Corfu en deed daar archeologisch onderzoek.

Bespreking door Marlite Halbertsma Verliefd op de Grieken. Sisi en Wilhelm op Corfu in: Geschiedenis Magazine, april 2011, blz. 20-21.

www.huisdoorn.nl/nld/agenda/ Tijdschrift WERELD IN OORLOG – 2011 – nr. 23 De belangrijkste artikelen in nummer 23 zijn: • Ruis, E., Vechtmissie Albanië 1914. Hoe Nederlandse Militairen vastliepen in de Balkan • Nuij, N-J., Ons schattige tankje. Neerlands eerste tank kopje onder in mythische waterlinie • Wesselink, P., Huzarenstrijd bij Den Haag [over de strijd van het 1e regiment Huzaren Motorrijder rondom Den Haag in mei 1940] • Ross, T., De zaak Pieter Menten, deel 2 • Kimenai, P., Ondergang van het IJsselmeerflotielje [de Nederlandse vloot op het IJsselmeer in mei 1940]. • Steenbergen, M., Walter Frentz. ‘Eine rein militärische Pflichtaufgabe!’ Hitlers cameraman 1939-1945. • En verder de gebruikelijke boekbesprekingen. CvdK

• DE EERSTE WERELDOORLOG

oorlog en neutraliteit Publicaties (BV) Desrumeaux, J. en J. Desrumeaux, Land van schroot en knoken. Slachtoffers van ontploffingen in de frontstreek 1918-heden. Schuyt & Co, € 34,50 [een lijst van 599 ongevallen t.e.m. 29-02-2008]. Aankondiging in Wereld in Oorlog, mei 2011, nr. 23, blz. 23 [3 sterren].


37 (BV) Haeseleer, P. d’, De visie van de vijand. Wereldoorlog I volgens de Duitse fotografen. Schuyt & Co, € 32,50. Aankondiging in Wereld in Oorlog, mei 2011, nr. 23, blz. 22 [drie sterren].

(BR)

Lanoye, T. (samenst.), Overkant. Moderne verzen uit de Groote Oorlog. Prometheus, van € 27,50 voor € 7,50.

www.veenmagazines.nl

(BV) Lynch, E.P.F., Modder van de Somme. De oorlogservaringen van een infanterist in Frankrijk en België, 1916-1919. Dulce et Decorum, € 24,90. Aankondiging in Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 11:16-06, blz. 4 [Boeken]. Aankondiging door Elsbeth Etty in De Voorproef in: NRC Weekend, 11:25-06, blz. 27.

• DE STIJL

revolutie in vormgeving De Stijl-vleugel voor het Haagse Gemeentemuseum Het Haagse Gemeentemuseum krijgt een nieuwe vleugel die wordt gewijd aan het werk van De Stijl. Het is een ontwerp van beeldend kunstenaar Krijn de Koning en architect Anne Holtrop. De vleugel opent in september. De vleugel bestaat uit een reeks rechthoekige ruimtes in één ruimte: Als je er van boven op kijkt, lijkt het een abstract werk van Mondriaan, aldus directeur Tempel. Om een goed beeld van De Stijl te krijgen moet je naar het MoMa in New York en dat terwijl De Stijl deel uitmaakt van de officiële historische canon van Nederland:scholen uit heel Nederland zitten hier echt op te wachten. Naast werk van Mondriaan – het museum heeft met bijna 300 werken van Mondriaan de grootste collectie ter wereld – zal er werk te zien zijn van Van Doesburg, Piet Zwart, Gerrit Rietveld en Vilmos Huszár. Tempel noemt De Stijl de belangrijkste Nederlandse bijdrage aan de internationale moderne kunst. Hij verwacht veel buitenlandse bezoekers voor de nieuwe vleugel. Deze wordt bekostigd uit gelden van het VSB-fonds, de Mondriaan Stichting en uit het eigen vermogen van het museum. Donker, B., Museum Den Haag breidt uit. Mondriaans nieuwe kamer is zelf een Mondriaan; vaste expositie voor werk van De Stijl in: NRC Handelsblad, 11:09-06, blz. 3. Donker, B., Eindelijk een trefpunt voor De Stijl. Het werk van Mondriaan en De Stijl bijeen in het Gemeentemuseum Den Haag in: NRC Handelsblad, 11:09-06, blz. 20 [afbeeldingen].


38 Marijke Kuper 1956-2011 In maart 2011 verscheen bij NAi Publishers boek + film De stoel van Rietveld van Marijke Kuper en Lex Reitsma, ook enkele keren vermeld in Historie Gesignaleerd. Op 20 mei overleed Marijke Kuper op 54-jarige leeftijd. Zij was de grote kenner van het werk van Rietveld. Peter Brusse schreef een in memoriam in zijn rubriek Uit het leven in Vrij Nederland.

Brusse, P., Alles op vol vermogen. Marijke Kuper 1956-2011 in: Vrij Nederland, 11:11-06, blz. 87.

•

DE CRISISJAREN

samenleving in depressie Publicaties (BV) Keilson, H., Daar staat mijn huis. Van Gennep, € 9,90 [herinneringen van de auteur aan zijn vlucht uit Duitsland in 1936 en aan de eerste jaren in Nederland] Aankondiging in Signalementen door Frans Smits in: Historisch Nieuwsblad, mei 2011, blz. 104. Bespreking door Ranne Hovius Onder de rookwolken van de vernietiging in: de Volkskrant, 11:28-05, blz. 4 [Boeken] Bespreking door Aart van Zoest Fictie in: Vrij Nederland, 11:28-05, blz. 56 [vier sterren].

•

DE TWEEDE WERELDOORLOG

bezetting en bevrijding


39 Berechting oorlogsmisdadigers • Demjanjuk (BV) Boevink, W., Dienstausweis 1393. Demjanjuk en het laatste grote naziproces. Bericht van een verslaggever. Verbum, € 17,95 [Boevink deed verslag van de rechtzaak tegen Demjanjuk voor Trouw; hij scheef ongeveer 130 columns over het proces].

Uitnodiging boekpresentatie – stichting Sobibor, d.d. 11:24-06.

• Eichmann Rolf Bos sprak met de 75-jarige Shalom Nagar en deed daar verslag van in de Volkskrant. Nagar kwam als jongen in 1949 vanuit Jemen naar Israël en werd daar politieman en gevangenbewaarder. Hij was één van de bewakers die drie uur achtereen in de cel moest verblijven met Adolf Eichmann: een kale ruimte, tafel, stoel en bed. Europese Joden werden niet ingezet voor de bewaking uit angst dat die Eichmann iets aan zouden doen. Eichmann was een afstandelijke man, hygiënisch op het ziekelijke af. Hij schreef veel en sprak Spaans en Duits. Toen de doodstraf uitgesproken was werd onder de cipiers geloot wie Eichmanns beul zou zijn. De loting wees Nagar aan. Het was daar warm, maar ik had kippenvel op mijn armen. Ik was soldaat geweest, had voor Israël gevochten, maar ik was nog nooit zo bang geweest. De strop hing er al. Het touw kwam door een gat van de derde verdieping naar beneden. In de vloer was een valluik naar de eerste verdieping. Eichmann weigerde een kap. Hij rilde niet en huilde niet. Commandant Merchavi gaf het bevel de hendel van het valluik over te halen. En dat deed ik. Eichmanns lijk werd gecremeerd in een speciaal gebouwde oven en de as werd uitgestrooid over de Middellandse Zee. Nagar droeg de beelden van de executie lang met zich mee. Ik heb er jaren nachtmerries van gehad. Mijn vrouw zei dat ik in mijn slaap schreeuwde. Op straat keek ik over mijn schouder. Ik dacht dat hij achter mij aankwam, deze duivel, om mij ook te doden. Bos, R., De man die Eichmann ophing in: de Volkskrant, 11:04-06, blz. 2-3 [het vervolg].

• Faber Minister Opstelten heeft zijn Duitse collega verzocht Klaas Carel Faber zijn straf in Duitsland te laten uitzitten nu uitlevering aan Nederland niet mogelijk is. Nederlands verzoek om straf SS’er in Duitsland in: NRC Handelsblad, 11:01-06, blz. 7.

Kampen • Buchenwald (BR) Antelme, R., De menselijke soort. SUN/Stichting Kunstenaarsverzet 19421945, van €24,90 voor € 12,50 [gevangenschap in Buchenwald en Dachau]. Roelants – Nijmegen – tel. 024 3221734.

(BR) Mulder, E., Fuga uit Buchenwald. SUN/Stichting Kunstenaarsverzet 19421945, van €14,90 voor € 7,50.


40 Roelants – Nijmegen – tel. 024 3221734.

• Dachau (BR) Antelme, R., De menselijke soort. SUN/Stichting Kunstenaarsverzet 19421945, van €24,90 voor € 12,50 [gevangenschap in Buchenwald en Dachau]. Roelants – Nijmegen – tel. 024 3221734.

• Sobibor Wegens geldgebrek is het vroegere vernietigingskamp Sobibor voor onbepaalde tijd gesloten. Rondleidingen en andere activiteiten zijn gestopt. Volgens de Poolse krant Rzeczpospolita heeft het monument jaarlijks 250.000 euro nodig, waarvan slechts de helft beschikbaar is. Jaarlijkse bezoeken 20.000 mensen Sobibor. Geldgebrek Sobibor in: de Volkskrant, 11:03-06, blz. 14.

De stichting Sobibor heeft staatssecretaris Veldhuijzen van Zanten en de Poolse ambassadeur Stańzyk bericht het onaanvaardbaar te vinden dat het museum van Sobibor tot nader order gesloten blijft en het terrein niet onderhouden wordt. In de brief wordt Sbibor een massagraf, een zichtbare herinnering aan de diepste bodem die het menselijk denken en handelen kan bereiken, waardoor Sobibor niet alleen een laatste rustplaats voor al die onschuldig vermoorde mannen, vrouwen en kinderen, maar tevens een waarschuwing voor de waanzin waartoe de mens in staat is, genoemd. E-mail Stichting Sobibor, 11:23-06.

(BV) Hellmann, P., Klein kwaad. Augustus, € 14,95 [ verslag van een speurtocht naar het lot van zijn vader, 70 jaar geleden]. Bespreking door Marcel Möring Een heel leven vermist geweest. Paul Hellmanns speurtocht naar de verrader(s) van zijn in Sobibor vermoorde vader in: NRC Handelsblad, 11:19-05, blz. 6 [Boeken].

Bespreking door Hans van den Bergh Non-fictie in: Vrij Nederland, 11:11-06, blz. 62: Een boek om je blijvend te realiseren wat bevrijding betekent. • Theresienstadt (BR) Furman, E., Ways of Growing Up.Veenman Publishers / Stichting Kunstenaarsverzet 1942-1945, van € 29,90 voor €12,50 [ervaringen vanaf 1942 in Theresienstadt]. Roelants – Nijmegen – tel. 024 3221734.

• Westerbork (BV) Verdoner, H., Levenstekens. Boom, € 19,90 [een persoonlijk verslag van het dagelijks leven in Kamp Westerbork]. Advertentie uitgeverij Boom in Historisch Nieuwsblad, juni 2011, blz. 2.

Maliebaan 35 – Utrecht Het pand Maliebaan 35 in Utrecht was het hoofdkwartier van de NSB: een kelder met zeven kamers, drie verdiepingen hoog en een flinke tuin aan de achterkant. Aan de voorzijde een klein balkon, waar Mussert defilés afnam. Mussert had zijn kantoor op de eerste verdieping. Op 17 mei 1942 bracht Himmler een bezoek aan het pand. Het pand wordt al jaren bewoond door anti-krakers, maar krijgt nu een nieuwe bestemming als kinderdagverblijf. Musserts kantoor wordt de garderobe. Steenbergen, E. van, NSB-hoofdkantoor wordt verbouwd tot crèche Heppienest in: NRC Handelsblad, 11:04-06, blz. 5 [foto].

Moord op ir. Guljé in Leiden (1946) Op 1 maart 1946 werd aangebeld bij het huis van ir. Guljé in Leiden. Als hij in de deuropening verschijnt wordt hij doodgeschoten door een onbekende persoon. Ruim 65 jaar na dato heeft de 96-jarige Rotterdamse Atie Ridder-Visser opgebiecht dat zij de schutter was. Zij is een voormalige verzetsvrouw, die destijds van mening was dat Guljé gedood moest worden vanwege zijn collaboratie tijdens WO II. Atie Ridder-Visser maakte tijdens de oorlog deel uit van de knokploeg van Marinus Post, die vooral actief was in


41 Brabant en regelmatig bijeenkwam in Leiden. De groep dacht dat Guljé zich schuldig gemaakt had aan economische collaboratie. Mede omdat er weinig vertrouwen was in de naoorlogse rechtsgang besloot de verzetsgroep Guljé te liquideren. Guljé werkte samen met de Duitsers om actief te kunnen zijn in het verzet. Hij verleende o.m. hulp aan Joden. Atie Visser gaf aan dat met de huidige kennis van zaken zij destijds niet tot liquidatie overgegaan was. Maar indertijd had de verzetsgroep het idee dat dit per se moest gebeuren. Zij stond binnen het verzet bekend als een taaie en opereerde onder de naam Karin. Historicus Oosthoek noemt de groep Post een typisch voorbeeld van een verwilderde verzetsgroep, die er na de bevrijding niet in slaagde afscheid te nemen van het geweld. Atie Visser deed haar bekentenis aan de Leidse burgemeester Lenferink, die er melding van gemaakt heeft bij het Openbaar Ministerie. Maar er zal geen vervolging plaats vinden omdat de moord inmiddels verjaard is. Funnekotter, B., De deurbel ging, even later klonk een schot in: NRC Handelsblad, 11:0906, blz. 6-7.

Ondanks haar bekentenis van een moord in 1946 mag Atie Ridder-Visser haar Verzetsherdenkingskruis behouden. Er bestaat geen regeling om een dergelijke onderscheiding terug te vorderen. Verzetsvrouw mag kruis houden in: Dagblad van het Noorden, 11:10-06, blz. 4.

In een redactioneel commentaar in NRC Handelsblad wordt gesteld: Het verzet bleef lang leven in de sferen van illegaliteit. Het verzet werd niet alleen door patriottisme gedreven, maar ook door een bijna anarchistische vrijheidsbeleving, waarbij politieke doelen en particuliere driften door elkaar heen liepen. Die houding verdween na 5 mei 1945 niet op stel en sprong. Ook al omdat veel antifascisten tijdens de oorlog relatief jong of ongebonden waren. Ze wisten niet beter dan dat het normaal was een pistool op zak te hebben. Het besef dat een liquidatie tijdens de bezetting een verzetsdaad was, maar daarna eigenrichting, drong pas later door. Redactioneel commentaar Vrijheid en verzet na de oorlog in: NRC Handelsblad, 11:10-06, blz. 2.

In een interview in NRC Handelsblad omschrijft Atie Visser hoe het verzet destijds tegen Guljé aankeek. Ten noorden van Leiden lag een voor de Duitsers strategische brug. Het verzet stak die houten brug in brand. Het bouwbedrijf van Guljé herbouwde die brug binnen de kortste keren. Dat vond de verzetsgroep landverraad. Kort na de bevrijding werd Guljé opgepakt en verhoord. Twee maanden later was hij op vrije voeten. Pinedo, D., Ik denk dat ik het moet doen, zei ik. Atie Visser betreurt moord op Guljé, maar blijft haar verzetsherdenkingskruis koesteren in: NRC Handelsblad, 11:17-06, blz. 9.

Pemper, Schindlers hulp Op 91-jarige leeftijd is in Augsburg overleden Mietek Pemper, één van de mensen die Oskar Schindler tijdens WO II hielpen bij het redden van Joden. Pemper was de secretaris van de Duitse commandant van het concentratiekamp Krakau-Plaszow, Amon Göth. Hij leverde met gevaar voor eigen leven lijsten met namen van gevangenen aan fabriekseigenaar Schindler. Samen met boekhouder Stern werden zo meer dan 1200 mensen gered. In 2001 werd Pemper onderscheiden door de Duitse regering. Hij was ook ereburger van Augsburg. Hulp Schindler overleden in: Dagblad van het Noorden, 11:10-06, blz. 9.

Reiswieg prinses Irene Er bestaat een foto van prins Bernhard, die, samen met hofdame Feith, een wieg - met daarin prinses Irene - dragen bij aankomst in Londen. Het is een kistmodel. Die reiswieg


42

bevindt zich nu in het streekmuseum ’t Steenhuus in Niebert. De kist was waterdicht en bestand tegen chemische en gasaanvallen met o.m. een gasmasker. De kist was speciaal gemaakt voor de prinses. De reiswieg reisde van Engeland naar Canada en vandaar kwam de reiswieg terecht in Niebert. Aan het eind van de oorlog werd de wieg cadeau gedaan aan Jan Meendering, één van de bewakers van Juliana en de dochters. Hij gebruikte na de oorlog de kist als kledingkist. Die kist kwam terecht bij een zus in Hoogkerk, die de reiswieg cadeau deed aan het museum in Niebert. De 81-jarige Jan van Ewijk heeft de echtheid van de kist bevestigd. Zijn vader was meubelmaker en heeft deze ‘overlevingskist’ gemaakt. Toen zijn vader de opdracht kreeg was Jan 10 jaar. De familie woonde in Voorburg. De kist was in februari 1940 ontworpen door een echte uitvinder, een meneer De Vries. Jan heeft er ook nog een beetje aan geschuurd. De kist was in april 1940 klaar. Van Ewijk ging recentelijk op zoek naar de kist, plaatste advertenties en zag na een tip uit Marum na 70 jaar de kist van zijn vader terug. Zelfs de originele bekleding zat er nog in. Hebel, F. von, Reiswieg van prinses Irene uit WO II ontdekt in: Dagblad van het Noorden, 11:15-06, blz. 35

De Blauwe Schuit De Koninklijke Bibliotheek heeft acht werken van De Blauwe Schuit – clandestiene druksels uit W.O. II – aangekocht uit de erfenis van een van de oprichters. O.m. een drukwerk uit 1942, gemaakt in een oplage van 12 exemplaren, met een gedicht van Hendrik Marsman en vormgegeven door Hendrik Werkman, De zee, een zeer zeldzaam en kostbaar werk. De zee is een van de laatste werken van Marsman, die in 1940 verdronken is. Bij de aanwinsten zit ook het gedicht Het jaar 1572 van Martinus Nijhoff, wel gezien als de eerste clandestiene uitgave uit de oorlog, eveneens door Werkman geïllustreerd. Dit gedicht kan opgevat worden als een patriottische waarschuwing tegen de Duitse bezetter. Zowel Nijhoff als Werkman weigerden zich aan te sluiten bij de door de Duitsers ingestelde Kultuurkamer. Werkman werkte niet onder pseudoniem voor De Blauwe Schuit. Hij werd in april 1945 door de Duitsers opgepakt en daags voor de bevrijding van Groningen door de SD omgebracht. Witman, B., KB verwerft ‘druksels’ Marsman en Werkman in: de Volkskrant, 11:22-06, blz. 2 [afbeeldingen].


43 Schwanenwerder – Berlijn Het eiland Schwanenwerder bij Berlijn was aan het einde van de 19e eeuw in trek bij rijke, veelal Joodse gezinnen. Nadat de nazi’s aan de macht kwamen intimideerde de plaatselijke SA-afdeling hen met een hakenkruisvlag vanaf de watertoren. Er vestigden zich vervolgens hooggeplaatste nazi’s als Albert Speer en Joseph Goebbels. Ook Hitler had plannen om er te gaan wonen, maar uiteindelijk zag hij ervan af. Vanaf 1936 tot 1943 woonde Goebbels er met zijn vrouw Magda en de kinderen. Daarna betrok de familie een villa in Berlijn en aan het einde van de oorlog verhuisde de familie naar de Führerbunker. Na de oorlog werd het huis door het Rode Leger en daarna door de Amerikanen geplunderd. De villa is ten slotte met de grond gelijk gemaakt. Het perceel van 6440 vierkante meter is nu te koop in opdracht van de stad Berlijn. De verkoop kan geblokkeerd worden als het vermoeden bestaat dat de koper van plan is Goebbels te verheerlijken. Perceel Joseph Goebbels te koop in: Dagblad van het Noorden, 11:23-06, blz. 9.

Joden in Litouwen Op 11:26-06 is het 70 jaar geleden dat de uitroeiïng van de Litouwse Joden begon met een pogrom in de stad Kaunas. Op 1 december 1941, een maand voor de Wannseeconferentie, berichtte SS-Standartenführer Jäger dat er in Litouwen geen Joden meer waren, behalve Joodse werkers en hun familie. Tussen 04-07 en 25-11-1941 zijn 137.346 Joden vermoord. Misschien heeft het gemak waarmee dit gebeurde in Litouwen de nazi-top wel doen besluiten tot de Endlösung. Ongeveer 93% van de Litouwse Joden zou de oorlog niet overleven. In Vilnius, ooit het Jeruzalem van het Noorden genoemd, wonen heden ten dage nog nauwelijks een paar duizend Joden. Alleen Letland werd even zwaar getroffen door de Holocaust. Het percentage van 93 is bereikt door de gulle medewerking voor de Duitsers van de plaatselijke bevolking. De Litouwse Joden werden afgemaakt in de omgeving van hun woonplaats en niet in kampen. Dat was het werk van Litouwse collaborateurs, aangezet door de Duitsers. In het beste geval stonden de Duitsers erbij en keken er naar. Litouwse milities traden zo op tegen Joden vanwege de joodse collaboratie met Moskou in het jaar bezettingstijd, voorafgaand aan de Duitse bezetting. Litouwen heeft een kwalijke reputatie wanneer het gaat om de bescherming van zijn Joodse erfgoed. Het door de staat gesteunde Museum van de Genocideslachtoffers is alleen maar gewijd aan de communistische repressie in de periode dat Litouwen ingelijfd was door de Sovjet-Unie. Museum Het Groene Huis, zonder staatssteun, is een klein museum, dat wel gewijd is aan de Holocaust. De Seimas, het Litouwse parlement, heeft het antisemitische beeld trachten te doorbreken door 37 miljoen euro toe te kennen aan de Joodse gemeenschap ter compensatie van onder het communisme in beslag genomen goederen. Maar ondanks deze actie van het parlement is er van schuldbewustzijn onder de bevolking weinig sprake. Hunin, J., Litouwen vergeet hulp aan Jodenvernietiging liever in: de Volkskrant, 11:2506, blz. 18-19.

Bletchley Park In het in het Engelse Bletchley Park - tijdens WO II de huisvesting van de cryptografische dienst van het Verenigd Koninkrijk – gevestigde National Museum of Computing is men er in geslaagd om de Tunny Machines, die de codes van de Duitsers wisten te ontcijferen, te reconstrueren. De originele Tunny Machines werden afgebroken, zodat de onderdelen ingezet konden worden voor andere systemen. De reconstructie heeft bijna zes jaar in beslag genomen. Ammelrooy, P. van, Vernuft uit de Tweede Wereldoorlog. Cryptograaf gereconstrueerd in: de Volkskrant, 11:25-06, blz. 9 [Wetenschap].

1939 of 1941? Geert Groot Koerkamp bericht in het Historisch Nieuwsblad dat men in de Sovjet-Unie WO II laat beginnen in 1941 en daarbij geen rekening houdt met de gevechten van het


44 Rode Leger vanaf 1939 in Finland, Polen, de Oekraïne en de Baltische staten. De soldaten die toen sneuvelden deden dat in de ‘vooroorlogse periode’. Groot Koerkamp, G., Russen willen niet weten van 1939 in: Historisch Nieuwsblad, juni 2011, blz. 24.

Publicaties (BV) Brendel, C., De Oranjes in de Tweede Wereldoorlog. VBK Media, € 19,95 (boek en dvd).

Aankondiging in Bruna Leesspecial – nr. 2 – zomer 2011.

(BV) Brouwer, J.J., Heinz Guderian. Opkomst en ondergang van de Duitse Panzerwaffe. Aspekt, € 20,95. Aankondiging in Wereld in Oorlog, mei 2011, nr. 23, blz. 22 (3 sterren).

(BV) Görtemaker, H.B., Eva Braun. Leven met Hitler. Cossee, € 26,90. Aankondiging door Elsbeth Etty in De Voorproef in: NRC Weekend, 11:14-05, blz. 11: niet de eerste, maar wel de grondigste biografie van Eva Braun. Bespreking door Hans Renders Sluwe Eva, zij van Hitler in: Dagblad van het Noorden, 11:19-05, blz. 37.

Bespreking door Henk van Renssen Slim blondje, wellicht. Hitler-geliefde opnieuw belicht in: Vrij Nederland, 11:28-05, blz. 56: Wie Eva Braun precies was, hoe ze dacht, hoe ze haar vreemde situatie ervoer, dat blijft een mysterie, ook na lezing van dit wat onevenwichtige maar boeiende boek. (BV) Keilson, H., Daar staat mijn huis. Van Gennep, € 9,90 [herinneringen van de auteur aan zijn vlucht uit Duitsland in 1936 en aan de eerste jaren in Nederland] Aankondiging in Signalementen door Frans Smits in: Historisch Nieuwsblad, mei 2011, blz. 104.


45 Bespreking door Ranne Hovius Onder de rookwolken van de vernietiging in: de Volkskrant, 11:28-05, blz. 4 [Boeken] Bespreking door Aart van Zoest Fictie in: Vrij Nederland, 11:28-05, blz. 56 [vier sterren]. (BR) Kershaw, I., Hitler. A Biography. Norton & Company, van €39,00 voor €17,50 [de eendelige versie van Kershaws boek]. Parimar / De Boekenmarkt – Den Haag – tel. 070 3658226. Het Martyrium – Amsterdam – tel. 020 6732092.

(BR) Lambert, A., Het verloren leven van Eva Braun. De Bezige Bij, van € 17,50 voor € 7,99. De Slegte.

(AR) Kimenai, P., Ondergang van het IJsselmeerflottielje [mei 1940] in: Wereld in Oorlog, mei 2011, nr. 23, blz. 34-39.

(BV) Kok, R. en E. Somers, Het Grote 40-45 Boek. Waanders, € 49,95 [fotoboek, met veel kleur]. Bespreking Arno Haijtema Dit is oorlog. Onthutsende alledaagse fotografie uit WO II in nieuw boek van het NIOD in: de Volkskrant, 11:12-04, blz. V 1-V 5 [afbeeldingen]. Bespreking door Michael Amsman De oorlog was niet zo zwart-wit in: Dagblad van het Noorden, 11:05-05, blz. 39. Bespreking door Bas Blokker Agressie, medelijden en euforie in: NRC Handelsblad, 11:05-05, blz. 14 [Boeken] [afbeeldingen]. Bespreking door Annemarie Lavèn Duitse soldaten een ijsje in: Historisch Nieuwsblad, juni 2011, blz. 100-102.

(BV) Lanzmann, C., De Patagonische haas. Memoires. De Arbeiderspers, € 29,95. Bespreking door Hans Renders Na ‘Shoah’ het aangrijpende relaas in: Dagblad van het Noorden, 11:21-04, blz. 49.

Aankondiging door Elsbeth Etty in De Voorproef in: NRC Weekend, 11:07-05, blz. 11: in Frankrijk uitgeroepen tot boek van het jaar. Aankondiging in Pas Verschenen Non-Fictie in: de Volkskrant, 11:14-05, blz. 7 [Boeken]. Interview met de schrijver door Ariejan Korteweg “Een slechte jood ben ik nog steeds’ in: de Volkskrant, 11:21-05, blz. 1 en 3 [Boeken]. Bespreking Margot Dijkgraaf Stappen vooruit en blikken terug. In zijn grootse memoires brengt Claude Lanzmann, filmer van ‘Shoah’, een ode aan het leven in: NRC Handelsblad, 11:26-05, blz. 3 [Boeken]. Bespreking door Rob Hartmans Zelfingenomen Franse intellectueel in: Historisch Nieuwsblad, juni 2011, blz. 102-103. (BR) Maas, R., de oorlog die langer duurde. Een gevangenschap in Rusland 1945-1949. Boom, van € 19,50 voor € 7,50 [Maas, een Amsterdammer van Duitse afkomst moest in 1944 op 17-jarige leeftijd in het Duitse leger, werd door het Rode leger gevangengenomen en overleefde vijf jaar Russische krijgsgevangenschap]. www.veenmagazines.nl

(BV) Melching, W. en M. Stuivinga (red.), Joseph Goebbels. Hitlers spindoctor. Een selectie uit de dagboeken 1933-1945. Prometheus, € 19,95. Bespreking door Bernard Hulsman Blij als Hitler belt op zijn verjaardag. Dagboeken van Joseph Goebbels (1897-1945) in: NRC Handelsblad, 11:05-05, blz. 15 [Boeken]. Aankondiging in Pas Verschenen Non-Fictie in: de Volkskrant, 11:14-05, blz. 7 [Boeken].

Bespreking door Henk van Renssen Als het kwaad schrijft. Nazidagboeken, vertrouw ze niet in: Vrij Nederland, 114-06, blz. 60-61. (AR) Nuy, N-J., Ons schattige tankje. Neerlands eerste tank kopje onder in mythische waterlinie in: Wereld in Oorlog, mei 2011, nr. 23, blz. 17-21.


46

(BV) Renterghem, T. van, De laatste huzaar. Conserve, € 24,95 [memoires van commandant Tonny van Renthergem o.m. over de strijd om Den Haag in mei 1940] Aankondiging in Wereld in Oorlog, mei 2011, nr. 23, blz. 31.

(BV) Ross, T. en I. Hogendoorn, De oorlog is nog lang niet voorbij. Bruna, € 24,95 [over het dagelijks leven in de Tweede Wereldoorlog]. Aankondiging in Wereld in Oorlog, mei 2011, nr. 23, blz. 22. (4 sterren).

(AR) Ross, T., De Zaak Pieter Menten, deel 2 in: Wereld in Oorlog, mei 2011, nr. 23, blz. 32-33.

(AR) Schoots, H., C&A: zuiver arisch in de oorlog in: Vrij Nederland, 11:18-06, blz. 19-20.

(AR) Schuijt, D., Film in oorlogstijd. Onschuldig vermaak of politieke boodschap? in: Kleio, mei 2011, blz. 8-11[vergelijking van Duitse en Engelse films gebaseerd op Fox, J., Film propaganda in Britain and nazi Germany, World War II cinema.

(BV) Snyder, T., Bloedlanden. Ambo, € 39,95. (BV) Snyder, T., Bloodlands. Europe between Hitler en Stalin. The Boodley Head, € 35,75. Bespreking door Laura Starink, Vermalen tussen Hitler en Stalin in: NRC Handelsblad, 11:14-01, blz. 3 [Boeken]. Aankondiging Shoah door kogels in Pas Verschenen non-fictie in: de Volkskrant, 11:05-02, blz. 7 [Boeken]. Aankondiging in Elsbeth Etty De voorproef in: NRC Handelsblad, 11:11-02, blz. 4 [Boeken]. Bespreking door Liesbeth van de Grift Van Holomodor naar Holocaust in: de Volkskrant, 11:19-03, blz. 7 [Boeken]. Bespreking door Bastiaan Bommeljé Vervlochten in een dodelijke omhelzing in: Historisch Nieuwsblad, maart 2011, blz. 99-100. Interview met de auteur door Laura Starink Twee utopieën, één bloedbad in: NRC Handelsblad, 11:03-06, blz. 14-15. Bespreking door Peter Giesen De Holocaust als sluitstuk van de onderdrukking in: de Volkskrant, 11:04-06, blz. 7. Bespreking door Nausicaa Marbe Verstrengelde gruwel. Timothy Snyder in: Vrij Nederland, 11:2506, blz. 56-57.

(AR) Steenbergen, M., “Eine rein militärische Pflichtaufgabe!’ Hitlers cameraman 1939-1945: Walter Frentz in:


47 Wereld in oorlog, mei 2011, nr. 23, blz. 40-47. (BV) Thomassen, J., Kanttekeningen bij de Holocaust. Aspekt, € 24,95. Aankondiging in Kleio, mei 2011, blz. 20.

(AR) Wesselink, P., Huzarenstrijd bij Den Haag [de inzet van het 1e regiment Huzaren Motorrijder met Tonny van Renterghem in mei 1940 rondom Den Haag] in: Wereld in oorlog, mei 2011, nr. 23, blz. 24-31.

Films/dvd’s • Het Koningshuis in de Tweede Wereldoorlog 2 dvd’s, ca. 180 minuten, samengesteld door het NIOD en uitgegeven door VTC Media, € 14,95: over Wilhelmina en Bernhard in Londen en Juliana in Canada. www.veenmagazines.nl

• Battleground 1939-1945 16 dvd’s, ca. 30 uur – Engels gesproken, Nederlands ondertiteld, uitgegeven door Source1media, € 49,99. Een compleet werk over een oorlog die 65 jaar na dato nog steeds mensen raakt. www.veenmagazines.nl

• Gehaat en veracht, Anton Mussert 2 dvd’s, ca. 110 minuten – uitgave Source1media: de geschiedenis van Anton Mussert. www.veenmagazines.nl

• World War II in HD & Kleur 5 dvd’s, ca. 780 minuten – Engels gesproken, Nederlands ondertiteld - uitgave Dutch Filmworks, € 49,95: De nieuwste computertechnieken stonden garant voor nauwgezette reconstructies. www.veenmagazines.nl

• Kamp Westerbork, de film Documentaire van Karel van den Berg over de Joodse kampgevangene in Westerbork, Rudolf Breslauer, die filmopnamen maakte in kamp Westerbork in het voorjaar 1944 in opdracht van kampcommandant Gemmeker. Rob Trip spreekt in het huis van Gemmeker met de dochter van Breslauer en met Dirk Mulder van het Herinneringscentrum, afgewisseld met filmbeelden. Waarom de kampcommandant Breslauer toestemming gaf om de transporten te filmen is een mysterie. Het is de enige film ter wereld waarop dit bewijsmateriaal te zien is. Uitzending op 11:04-05 op Nederland 2. Stille getuigen in: Televizier, nr. 182011, blz. 59. Aankondiging in Oorlog op televisie rond 4 en 5 mei in: de Volkskrant, 11:02-05, blz. V 4. Groenier, R., De schijnwereld van Kamp Westerbork in: Dagblad van het Noorden, 11:0405, blz. 43. Takken, W., Schijnvertoning Westerbork in: NRC Handelsblad, 11:04-05, blz. 39.

De NOS-documentaire is verkrijgbaar als 2 dvd box voor € 14,95 [voor lezers van het Dagblad van het Noorden € 12,95 + € 1,95 verzendkosten] via www.dvhn.nl/webwinkel. Advertentie Indrukwekkende oorlogs-dvd’s uit uw regio in: Dagblad van het Noorden, 11:04-06, blz. 28.

• Groningen in oorlogstijd 2 dvd-box over leven in bezettingstijd en de bevrijding door Canadezen in 1945. De beelden zijn afkomstig uit de archieven van het Polygoonjournaal, de filmdienst van het Canadese leger en van amateurfilmers. Prijs € 16,95 [voor lezers van het Dagblad van het Noorden € 12,95 + € 1,95 verzendkosten] via www.dvhn.nl/webwinkel. Advertentie Indrukwekkende oorlogs-dvd’s uit uw regio in: Dagblad van het Noorden, 11:04-06, blz. 28.


48

• Mooi was die tijd Aflevering 3 van de serie waarin een familie de decennia van de twintigste eeuw herbeleeft, in aflevering 3 de veertiger jaren: bonnenboekjes, honger(tochten) schuilkelders, radio Oranje en bloembollensoep. Mooi was die tijd in: de Volkskrant, 11:06-06, blz. V 8.

• Zwarte soldaten [vervolg, zie Historie Gesignaleerd, juni 2011, blz. ] Het interviewprogramma over Nederlanders in Duitse dienst Zwarte soldaten is te koop via www.zwartesoldaten.nl voor € 15,00 (plus € 2,00 verzendkosten). CvdK.

Tentoonstellingen (TE) Elke dag een draadje… Borduren in gevangenschap 1940-1945 – Verzetsmuseum – Amsterdam – vanaf 11:10-06. Zie ook www.verzetsmuseum.org. Oorlogsborduurwerk in Verzetsmuseum op: www.parool.nl, 11:21-02.

(TE)

Niet weggooien – Herinneringscentrum Kamp Westerbork – t.e.m. 11:1507 [teruggevonden documenten met daarbij tekeningen van Sam Drukker]

Aankondiging door Joep van Ruiten in Dagblad van het Noorden, 11:16-04, blz. 49.

(TE)

Met de moed der wanhoop. Wat een Auschwitzoverlevende nooit eerder vertelde aan zijn kind en kleinkind - Israëlcentrum - Nijkerk - t.e.m. 11:31-08. Zie ook www.christenenvoorisrael.nl/zomertentoonstelling [het overlevingsverhaal van Dov Nash: Auschwitz-Birkenau en Flussenberg].

Aankondiging in Wereld in Oorlog, mei 2011, nr. 23, blz. 5.

(TE)

Der Prozess- Adolf Eichmann vor Gericht – Topographie des Terrors – Berlijn – t.e.m. 11:18-09. Zie ook www.topographie.de. Interview met Gabriel Bach, plaatsvervangend aanklager in het Eichmann-proces door Joost van der Vaart Aanklager van Eichmann heeft ‘veel geluk gehad’ in: NRC Handelsblad, 11:07-04, blz. 13. (TE)

De Kampenserie Westerbork-Bergen-Belsen – Herinneringscentrum Kamp Westerbork – tot nader order [met de documentaire Terug naar Tröblitz]

Het oorlogsverhaal van Micha Gelber in: Dagblad van het Noorden, 11;16-04, blz. 11.

(TE)

Alle kinderen, ze zijn weg. Kamp Vught, juni 1943 – Nationaal Monument Kamp Vught – Vught – t.e.m. 12:09-01.

Uitnodiging opening tentoonstelling Nationaal Monument Kamp Vught.


49

•

ANNE FRANK

Jodenvervolging Publicaties (BV) Heldring, A., Het Saramacca project. Een plan van joodse kolonisatie in Suriname. Verloren, € 35,00. Samenvatting van de auteur: Heldring, A., Het beloofde land. Surinaamse grond voor joodse ontheemden in:Geschiedenis Magazine, april 2011, blz. 8-13. Bespreking door Rudie Kagie Landloos volk naar volkloos land. Joodse kolonie in Suriname in: Vrij Nederland, 11:18-06, blz. 38-41.

Tentoonstellingen (TE) Margot, de zus van Anne – Anne Frank Huis – Amsterdam – t.e.m. 11:1509. Zie ook www.annefrank.org. Expo Anne Frank Huis over ‘de zus van’ in: Dagblad van het Noorden, 11:16-03, blz. 36. Aankondiging in de Agenda in: Historisch Nieuwsblad, mei 2011, blz. 112.


50

• INDONESIË

een kolonie vecht zich vrij Rawagede Michel Maas bezocht Rawagede en praat met enige bewoners, waaronder de 90-jarige Cawi, één van de laatste nabestaanden van de doden. Zij vertelt het verhaal van het bloedbad van 9 december 1947, waarbij 431 mannen en jongens vermoord zijn door Nederlandse soldaten. Rawagede is voor Indonesiërs een bedevaartsoord, een symbool voor de bevrijdingsstrijd tegen de Nederlandse kolonisator. Op de begraafplaats worden de martelaren van de strijd geëerd. In een marmeren piramide bevindt zich een diorama, waarin de gruwelen afgebeeld zijn. De sleutelbwaarder van het monument vertelt vol trots dat Lukas Kustario verschillende malen de begraafplaats bezocht heeft. Inmiddels is hij overleden. Kustario was de Indonesische verzetsstrijder, waarnaar de Nederlanders destijds op zoek waren. De Nederlandse Excessennota spreekt van 150 slachtoffers. Met de Nederlandse overheid wordt al geruime tijd gediscussieerd over woorden als excuses of spijt (en het verschil tussen beide).De Stichting Comité Nederlandse Ereschulden heeft de Nederlandse Staat aangeklaagd. Dorpelingen hebben de aanklacht ondertekend. Een aantal ondertekenaars is vertrokken naar Nederland voor de rechtszaak. Maas, M., ‘Alleen de vrouwen waren over’ in: de Volkskrant, 11:18-06, blz. 19.

Een groep nabesaanden uit Rawagede (nu: Balongsari) was met financiële steun van de stichting Comité Nederlandse Ereschulden naar Nederland gekomen voor de rechtszaak tegen de Nederlandse staat. Zij worden bijgestaan door Liesbeth Zegveld, hoogleraar internationaal humanitair recht en advocate van negen nabestaanden. Zij claimt een onbekend bedrag voor gederfde inkomsten door het wegvallen van de kostwinner. Eén van de aanwezigen, mevrouw Wanti Bini (86) hoopt dat ze een vergoeding kan krijgen, zodat ze voor haar dood naar Mekka kan. De Nederlandse staat voelt niets voor financiële compensatie. Rawagede heeft 850.000 euro ontwikkelingshulp gehad. In 1966 is een financiële overenkomst gesloten met Indonesië, waardoor er toen een streep gezet is onder het verleden. De landsadvocaat vindt ook dat de aanvraag veel te laat komt. Advocate Zegveld verweet de Nederlandse staat hypocrisie, economisch eigenbelang en onverholen racisme.Ze bestreed de opvatting dat de claim te laat kwam en verwijst naar claims van andere bevolkingsgroepen. Wanders, J., Indonesische vrouwen willen genoegdoening in: de Volkskrant, 11:21-06, blz. 11.

In een redactioneel commentaar in de Volkskrant stelt Sander van Walsum dat het maar niet wil lukken om het Rawagede-bloedbad een passende plaats te geven in het collectieve geheugen. Van Walsum vindt dat Nederland gemakzuchtig reageert op de eisen van de nabestaanden. De gedaagde partij kan niet volstaan met een verwijzing naar de 850 duizend euro die ze als compensatie aan het getroffen dorp heeft uitgekeerd. En al helemaal niet met het verweer dat de begane misdrijven verjaard zijn.


51 Daarmee hanteren we maatstaven die we niet van toepassing verklaren op andere zondaars tegen het volkenrecht. Redactioneel commentaar – Sander van Walsum – Nederlandse daders in: de Volkskrant, 11:22-06, blz. 28.

Publicaties (BV) Jong, J.J.P. de, Avondschot. Boom, € 34,90 [hoe Nederland zich terugtrok uit zijn Aziatisch imperium]. Advertentie uitgeverij Boom in Historisch Nieuwsblad, juni 2011, blz. 2.

(BV) Moor, J. A. de, Generaal Spoor. Triomf en tragiek van een legercommandant. Boom, € 29,90. Aankondiging in De Voorproef door Elsbeth Etty in: NRC Weekend, 11:14-05, blz. 25. Bespreking door Noel van Bemmel Fiasco van een briljante generaal in: de Volkskrant, 11:21-05, blz. 6 en 7 [Boeken]. Interview van Geertje Dekkers met de auteur: ‘Spoor was een militair pur sang’ in: Historisch Nieuwsblad, juni 2011, blz. 21-22: ‘Ik (De Moor) zie niet zoveel in de heilige verontwaardiging over oorlogsmisdaden’.

Tentoonstellingen (TE) ‘Lieve Gerda… Het getekend dagboek (1948-1950) van een Indiëveteraan – Museum Bronbeek – Arnhem – t.e.m. 11:31-12. Zie ook www.bronbeek.nl. Het gaat om het geïllustreerd dagboek dat korporaal Flip Peeters voor zijn verloofde Gerda maakte tussen augustus 1948 en juni 1950. Aankondiging in Geschiedenis Magazine, april 2011, blz. 62.

11 TIJD VAN TELEVISIE EN COMPUTER Vanaf 1950

•

Algemeen

Einde Koude Oorlog Niet ver van Ommen liggen verscholen in de bossen zeven bunkers, bedekt met grond en bomen, gebouwd in 1963 door Defensie voor de opslag van munitie. Het terrein Stegerveld is dertien hectare groot en ligt midden in een Europees beschermd natuurgebied. Na het einde van de Koude Oorlog is deze munitieopslagplaats overbodig geworden. Defensie verkocht het terrein aan het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie en dat ministerie is erin geslaagd om het terrein een nieuwe bestemming te geven. Vier van de zeven bunkers worden verbouwd tot woningen voor zwaar autistische jongens, die daar intensieve zorg krijgen in een prikkelarme omgeving. Het terrein wordt een zorglandgoed dat door de jongens onderhouden wordt. Een bunker wordt vleermuishotel en twee andere kijgen een functie voor streekproducten, o.m. voor kaas. Schreuder, A., Wegens vrede verkocht, de bunker is nu een kaaskelder op een zorglandgoed in: NRC Weekend, 11:11-06, blz. 10-11.

Prins Bernhard Cultuurfonds prijs 2011: Anton Corbijn Anton Corbijn heft de Prins Bernhard Cultuurfonds Prijs 2011 gewonnen. De fotograaf en filmmaker wint 75.000 euro en een cultuurfonds op zijn naam met dezelfde waarde. Volgens het fonds is Corbijn een belangrijke beeldmaker van de populaire cultuur en een


52 internationaal voorbeeld voor fotografen, ontwerpers en art directors: een unieke multidisciplinaire kunstenaar. Corbijn maakte portretten van muzikanten en andere kunstenaars en fotografeerde voor modemerken. Hij regisseerde twee films: Control (2007) en The American (2010). In FOAM opent een tentoonstelling van hem: Inwards and onwards [zie onder Tentoonstellingen]. Anton Corbijn wint prijs Prins Bernhardfonds in: NRC Handelsblad, 11:16-06, blz. 21. Cultuurprijs voor Anton Corbijn in: Dagblad van het Noorden, 11:17-06, blz. 36.

In Volkskrant magazine staan foto’s van Corbijn, die afkomstig zijn uit bovengenoemde tentoonstelling en uit het bijbehorende boek: (BV) Corbijn, A., Inwards and Onwards. Schirmer/Mosel Verlag, € 29,80. Kunstenaarsblik in: Volkskrant magazine, 11;18-06, blz. 26-33.

1972 In de demografische geschiedenis van Nederland is het jaartal 1972 ineens in de belangstelling. Ondanks alle aandacht voor vergrijzing en verhoging van de AOW-leeftijd is op basis van de demografische ontwikkeling, die in 1972 inzette, te berekenen dat omstreeks 2037 de vergrijzing in Nederland daalt (in tegenstelling tot in andere Europese landen) en daarmee ook de AOW-uitgaven gaan dalen. De oorzaak is de extreme geboortdaling vanaf 1972. De verklaring is een combinatie van Nederlandse factoren. Nederland hield een hoog geboortecijfer na WO II tot het einde van de jaren zestig. De introductie van de pil - vanaf 1971 in het ziekenfondspakket - zorgde voor een revolutionaire daling aan geboortes. In een tijdsbestek van zes jaar daalde het geboortecijfer met eenderde. Nergens in de wereld is de acceptatie van de anticonceptiepil zo algemeen en radicaal geweest als in Nederland. In de tweede helft van de jaren 60 was 45% van de zwangerschappen niet gepland. Tien jaar later was dat gedaald tot 12%. Deze spectaculaire demografische omslag in ons land bereikt dus in 2037 de vergrijzingsstatistieken. Wester, J., Na de vergrijzing komt de verjonging in: NRC Handelsblad, 11:16-06, blz. 29.

Reve De Amsterdamse rechter heeft de publicatie van deel 3 van de Reve-biografie van Nop Maas (over de jaren 1975-2006) verboden. Alle citaten uit ongepubliceerd werk moeten uit de biografie geschrapt worden op straffe van 5.000 euro per overtreding. Maas treurt: Ik weet niet hoe het nu verder moet, maar ik zie weinig perspectief. Zonder de citaten wordt het boek uitgekleed. Schafthuizen had hierom gevraagd omdat in deel 3 volgens hem in de biografie zijn relatie met Reve alleen maar draaide om erotiek, drank en geld. Schafthuizen sluit niet uit dat hij de brieven uit deze periode als brievenboek zal publiceren. Dat wordt dan ook een soort biografie. Witteman, J., Verbod slotdeel Reve-biografie in: de Volkskrant, 11:17-06, blz. 9. Meijer, R., ‘Ik genas van depressie door pitbullverzet’. Interview weduwnaar Joop Schafthuizen in: de Volkskrant, 11:20-06, blz. 9.

Joop Schafthuizen heeft 481 foto’s van Gerard Reve geschonken aan het Rijksmuseum. De foto’s beslaan het hele leven van Reve. Conservator fotografie Rooseboom is zeer verguld met de foto’s. Op de vraag of Schafthuizen de foto’s aan het Rijksmuseum gegeven heeft en niet aan het Letterkundig Museum uit onvrede over het laatste musuem antwoordde hij: Nee. Als beeldend kunstenaar en kunstverzamelaar ken ik de museale wereld goed. Deze collectie past daar precies. Er is een goede overeenkomst opgesteld. Bijvoorbeeld dat de collectie nooit zonder toestemming van de erven Gerard Reve naar het Letterkundig Musuem mag. Fotogeniek peinzen met Gerard Reve in: NRC Weekend, 11:19-06, blz. 15. Meijer, R., ‘Ik genas van depressie door pitbullverzet’. Interview weduwnaar Joop Schafthuizen in: de Volkskrant, 11:20-06, blz. 9.


53 Crisis 2009 Het Centraal Bureau voor de Statistiek heeft de cijfers van 2009 herzien, waardoor 2009 niet meer het grootste economische rampjaar is, maar 1931. Het CBS ging eerder uit van een recordkrimp in 2009 van 3,9 procent, maar heeft dat cijfer nu bijgesteld naar 3,5 procent. De krimp in 1931 bedroeg 3,6 procent. De omstandigheden tussen 2009 en 1931 zijn nauwelijks te vergelijken. Het welvaartsniveau is onvergelijkbaar met nu - na Luxemburg - het hoogste bbp per hoofd van de bevolking in Europa. In 2009 was het gemiddelde werkloosheidscijfer 5,4%, in 1931 8,7 procent, oplopend tot 17,4 procent in 1935. Dekker, W., Bij nader inzien was 2009 helemaal niet zo’n ramp in: de Volkskrant, 11:2406, blz. 22.

Publicaties (BR) Brent, J., Inside the Stalin Archives. Discovering the New Russia. Atlas Books, van € 27,50 voor € 6,50. Selexyz Donner - Rotterdam.

(BV) Dam, P. van, Staat van verzuiling. Over een Nederlandse mythe. Wereldbibliotheek, € 15,90 [ Van Dam beredeneert dat de zuilentijd minder stabiel en onveranderlijk was dan geacht werd, dat het verschijnsel verzuiling niet uniek was voor Nederland en dat de ontzuiling maar in beperkte mate een radicale breuk met een harmonisch verleden vormde]. Bespreking door Alexander Rinnooy Kan Niks zuilen, niks dak in: NRC Handelsblad, 11:23-06, blz. 7 [Boeken].

(AR) Hellema, D., Een fijne tijd [over de vier decennia Koude Oorlog in Nederland] in: Historisch Nieuwsblad, juni 2011, blz. 30-41 [met o.m. een tijdbalk].

(BV) Kleist, R., Castro. Silvester, €19,95 [strip over het leven van Castro]. Bespeking door Wijndels, W., Forrest Gump bij de Cuba-revolutie in: NRC Handelsblad, 11:09-06, blz. 15: een mooi tijdsdocument.

(BV) Meershoek, G., De groep IJzerman. Hoe de politie infiltreerde in de linksradicale beweging van de jaren zestig. Boom, € 19,90. Bespreking door Willem de Bruin Agenten die stenen gooien naar agenten in: de Volkskrant, 11:14-05, blz. 4 [Boeken]. Bespreking door Harm Ede Botje De groep IJzerman in: Vrij Nederland, 11:18-06, blz. 61.

(BV) Oesterheid, H.G., A. Breccia en E. Breccia, Che. Silvester, € 19,95 [strip over het leven van Che Guevara]. Bespeking door Wijndels, W., Forrest Gump bij de Cuba-revolutie in: NRC Handelsblad, 11:09-06, blz. 15: een mooi tijdsdocument.

(BV) Robinson, Tj., Een land met gesloten deuren. Prometheus, € 65,00 [opstellen van Robinson na zijn ‘repatriëring’ naar Nederland]. Bespreking door Elsbeth Etty, Een preektoon in elke huiskamer in: NRC Handelsblad, 11:16-06, blz. 11.

(AR) Schoemaker, H., Als de Russen komen [de voorbereiding in Nederland op de komst van Russen t.t.v. de Koude Oorlog, met name door de stay behindorganisatie] in: Historisch Nieuwsblad, juni 2011, blz. 42-49.

(BR) Smolders, P., In het spoor van de Spoetnik. House of Knowledge, € 15,00. www.veenmagazines.nl

(AR) Vermeulen, J., Meer dan een strijd tussen goeden en slechten. Confrontatie tussen regering en volk in Syrië al decennia gaande in:


54 Geschiedenis Magazine, juni 2011, blz. 8-13.

Films /dvd’s • Andere Tijden special: De jaren 50 De Andere Tijden-special van 11:11-06 (op Nederland 2) toonde vijftig minuten kleurenfilmbeelden uit de jaren 50. Presentator Hans Goedkoop sprak van een feest van kleur.De samenstellers: Een decennium dat saai, sober en truttig was, maar in kleur eigenlijk best meevalt. Beeldresearcher Gerard Nijssen vond 45 uur film, waarvan nu 50 minuten getoond werden: de Watersnoodramp, bloemencorso’s, Juliana en Bernhard bij bosnegers, broodtrommels op de bagagedrager, rokende kinderen, tewaterlating van nieuwe schepen, de introductie van de mixer op de Huishoudbeurs.. De archiefbeelden spreken voor zich. Gewoon kijken dus, en je verbazen over die andere wereld, zonder al te veel haast en stress, zonder telefoon, zonder internet. Maar met een melkman die aan de deur komt en post die twee keer per dag wordt bezorgd. Andere Tijden: special jaren 50 in: NRC Weekend, 11:11-06, blz. 26. Smets, E., Sobere en truttige jaren vijftig ‘een feest van kleur’ in: Dagblad van het Noorden, 11:11-06, blz. 48. Koolhaas, M., De andere jaren vijftig in: Historisch Nieuwsblad, juni 2011, blz. 86-87 [afbeeldingen].

• Hofleveranciers Op 11:18-06 startte de EO met een zesdelig programma, getiteld Hofleveranciers, waarin regelmatige bezoekers aan paleis Soestdijk hun herinneringen aan Juliana en Bernhard ophalen. Uitzending op Nederland 2. Timmerman, R., Een kijkje achter de schermen in Paleis Soestdijk in: Dagblad van het Noorden, 11:18-06, blz. 52.

• Mooi was die tijd Aflevering over de jaren zestig uit de serie van NTR Mooi was die tijd over mode, muziek, de tv, de auto en verschuivende moraal. Uitzending op 11:21-06 op Nederland 1. Mooi was die tijd in: Dagblad van het Noorden, 11:20-06, blz. 35.

Aflevering over de jaren zeventig uit de serie van NTR Mooi was die tijd met aandacht voor de verschuivingen tussen man en vrouw. Uitzending op 11:27-06 op Nederland 1. Mooi was die tijd in: Dagblad van het Noorden, 11:27-06, blz. 47.

Tentoonstellingen (TE) Inwards and onwards - FOAM - Amsterdam - t.e.m. 11:01-09. Zie ook www.foam.nl [foto’s van Anton Corbijn van bekende kunstenaars als Kiefer en Hirst]. Aankondiging Anton Corbijn in: de Volkskrant, 11:16-06, blz. V 13. Aankondiging in Voorkeur in: NRC Handelsblad, 11:16-06, blz. 8 [Cultureel Supplement]. Bespreking door Sandra Smallenburg Angst voor het lege canvas in: NRC Handelsblad, 11:23-06, blz. 16-17 [afbeeldingen]. Bespreking door Merel Bem Anton Corbijn in: de Volkskrant, 11:23-06, blz. V 11. Bespreking door Zwagerman Anton Corbijn en de dolende kunstenaars in: de Volkskrant, 11:2906, blz. V 13.

(TE)

Máxima, 10 jaar in Nederland – Museum Paleis Het Loo – Apeldoorn – t.e.m. 11:04-09 [o.m. foto’s, filmbeelden en kledingstukken].

Aankondiging Paleis Het Loo belicht ‘tien jaar Máxima’ in: Dagblad van het Noorden, 11:18-02, blz. 5. Rossum, M. van, 4x Máxima in: NRC Weekend, 11:07-05, blz. 16-17 [Van Rossum bespreekt vier outfits van Máxima uit de tentoonstelling]. Koelewijn, J., ‘Ik ben van de inhoud’ in: NRC Weekend, 11:07-05, blz. 6-7 [Lux]: lunchgsprek met Reinildis van Ditshuyzen, o.m. over de teksten voor de Máxima-tentoonstelling. Hoedeman, J., Máxima geeft Oranjes menselijk gezicht in: de Volkskrant, 11:09-05, blz. 4.


55 (TE)

Markus Lüpertz: In ’t god’lijk licht – Gemeentemuseum – De Haag – t.e.m. 11:02-10. Zie ook www.gemeentemuseum.nl.

Bespreking Sandra Smets Kunstenaars helpen God in: NRC Handelsblad, 11:30-06, blz. 2.

(TE)

Dwarsdesign – Nederlands Architectuurinstituut – Rotterdam – t.e.m. 11:20-11. Acht Nederlandse en Chinese ontwerpers onder wie Ai Weiwei en Koolhaas. Zie ook www.nai.nl.

Aankondiging in Agenda Exposities in: de Volkskrant, 11:30-06, blz. V 17.

(TE)

Armando Biënnale Revisited 2011 - Armando Museum Bureau Amsersfoort - t.e.m. 11:27-11 [Tentoonstelling van Armando op de Venetiaanse Biënnale in 1984].

Advertentie Armando Museum Bureau in NRC Handelsblad, 11:17-06, blz. V 13.

•

Politiek Nederland: actueel

Kiezersonderzoek Thijs Niemantsverdriet reconstrueert in Vrij Nederland hoe de VVD voor de Tweede Kamerverkiezingen gebruik maakte van een onderzoek onder kiezers. Een belangrijke rol speelde Lex Kruydenberg, psycholoog en senior consultant bij het Instituut voor Psychologisch Marktonderzoek (IPM) in Zoetermeer. Hij stelde voor de kiezers in kaart te brengen op een andere manier dan de burgertypen van Motivaction. IPM zou een segmentatie ontwikkelen, die specifiek toegepast was op politieke voorkeuren, gebaseerd op kwantitatief onderzoek via internet naar sentimenten onder Nederlandse kiezers. Het onderzoek ging uit van antwoorden op tegenstellingen in de trant van Bent u voor of tegen meer blauw op straat? Drie groepen vielen af als potentiële VVD-kiezers: de genegeerden (laagopgeleide, autochtone Nederlanders uit mindere buurten of krimpgebieden: SP, PVV of niet stemmen), betrokken christenen (ChristenUnie, SGP en een beetje CDA) en de linkse elite (welgestelde kiezers die voor duurzaamheid en multiculturalisme gaan). Dat laatste segment zag Kruydenberg als zeer geschikt om je tegen af te zetten. Een twijfelgeval was het segment jonge ambitieuzen (hoogopgeleide twintigers en dertigers met een internationale blik en een groot netwerk, vooral D66 en GroenLinks). Bleven drie segmenten over, waarop de partij de campagne kon rchten: de succesvollen (hoogopgeleide mensen met een goed inkomen, interessant werk en meestal een koophuis, de harde kern van het VVD-electoraat, voorstanders van een kleinere overheid, minder regels en lagere belastingen: veel ondernemers), de brave burgers (nette mensen die afwachtend in het leven staan, de ‘silent majority’, veelal kiezend voor het CDA) en de law-and-order-conservatieven (de belangrijkste ontdekking uit het IPMonderzoek, mensen met een gemiddeld of laag inkomen, MBO- of HBO-opleiding, politieagenten, onderwijzers, kleine zelfstandigen, woonachtig in minder goede buurten, met een jong gezin, ofwel de hardwerkende Nederlander). Gekozen werd om drie thema’s in de verkiezingen centraal te stellen: immigratie, veiligheid en economie (inclusief mobiliteit). De verkiezingsaffiches kregen alleen tekst in de trant van De economie kan wel wat VVD gebruiken. Niemantsverdriet, Th., Kiezers vangen. Hoe Rutte de verkiezingen won in: Vrij Nederland, 11:11-06, blz. 28-33.

Integratie Minister Donner stelt in zijn integratiebrief aan de Tweede Kamer dat niet de staat, maar de immigrant zelf verantwoordelijk is voor zijn integratie. Volgens hem gaat het integratiebeleid daarmee een nieuwe fase in. De waarden van de Nederlandse samenleving (als kernwaarden worden genoemd: vrijheid, verantwoordelijkheid, tolerantie en solidariteit) moeten centraal staan. Daarbij mogen eisen gesteld worden aan de immigrant. Zij moeten zelf zorgen voor het leren van de Nederlandse taal en ze moeten zelf vaardigheden opdoen om zich in de samenleving te kunnen handhaven. Subsidies en maatregelen voor integratie van specifieke groepen worden stopgezet.


56 Huwelijksdwang wordt aangepakt en de boerka verboden. Meer verplichtend beleid is nodig omdat anders de samenleving geleidelijk uit elkaar groeit (…) en uiteindelijk niemand zich meer thuis voelt in Nederland. Daarmee neemt het kabinet volgens Donner afstand van het relativisme van de multiculturele samenleving. PvdA-Kamerlid Martijn van Dam spreekt van een historische vergissing.VVD en CDA dachten in de jaren zestig tot tachtig ook dat integratie wel vanzelf zou gaan. Dat is niet goed afgelopen. Het kabinet loopt nu weer weg voor de problemen onder het mom: eigen verantwoordelijkheid. VVD-Kamerlid Cota van Nieuwenhuizen noemt de integratiebrief een liberaal verhaal. Met name het afschaffen van het doelgroepenbeleid noemt ze een trendbreuk. Dat heeft veel kwaad gedaan en juist mensen opgesloten binnen de eigen groep. GroenLinks-Kamerlid Tofik Dibi noemt de brief veel poeha. Ondertussen staat de minister met lege handen. Echte integratie bereik je via onderwijs, werk en een veilige wijk. Op al die punten bezuinigt het kabinet. D66-Kamerlid Gerard Schouw zegt dat de regering zich verschuilt achter het boerkaverbod. Hij mist banen en scholing en noemt de integratiebrief een kale kleerhanger. Het CDA is tevreden over de nieuwe koers: Integratie is geen eindstation, alle burgers moeten meedoen, aldus Kamerlid Mirjam Sterk. Integratie in handen van migrant in: NRC Handelsblad, 11:17-06, blz. 1. Keken, K. van, Migrant moet zelf inburgeren in: de Volkskrant, 11:17-06, blz. 3.

Sheila Kamerman en Barbara Rijlaarsdam noemen in NRC Handelsblad de integratiebrief een harde integratienota, waarin afstand genomen wordt van de multiculturele samenleving en waarin alles draait om Nederlandse normen en waarden. De integratiebrief bevat veel algemeenheden, waarmee niemand het oneens kan zijn, zoals Gemeenschappelijke regels en eisen, betrokkenheid, verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid vormen het fundament van de solidariteit in de samenleving die tussen burgers wordt verwacht. De nadruk ligt op de eigen verantwoordelijkheid van de immigrant. De sfeer is: wie niet mee wil doen aan de Nederlandse samenleving, moet hier niet komen. D.w.z. er is sprake van een verplichtend integratiebeleid. Assimilatie of uniforme identiteit is niet het uiteindelijke doel van integratie. De individuele vrijheid om naar eigen inzicht te leven binnen gezamenlijk gedefinieerde grenzen is een groot goed. Mensen die er voor kiezen in Nederland een bestaan op te bouwen wordt niet gevraagd hun identiteit of geloof op te geven, wel om te integreren. De exameneisen bij inburgering worden verhoogd en migranten moeten er zelf voor betalen of ervoor lenen. Nederlanderschap is pas verkrijgbaar als afstand gedaan wordt van de andere nationaliteit, als dat mogelijk is. In de openbare ruimte is gelaatsbedekkende kleding verboden met uitzondering op carnaval of bij schaatswedstrijden. Er komen strengere eisen voor gezinsimmigranten. Han Entzinger, hoogleraar migratie- en integratiestudies (Erasmus): Ik zie in deze nota een interessante mix van het CDA-jargon over normen en waarden en het idee dat Nederland één cultuurgemeenschap vormt, en het VVD-punt van de individuele verantwoordelijkheid. Waarschijnlijk is het aan de PVV te danken dat er veel begrip wordt getoond voor de autochtone onvrede over immigratie en dat er nadruk wordt gelegd op criminaliteit en radicalisering. Kamerman, S. en B. Rijlaarsdam, Het wordt nooit meer zoals het toen was in: NRC Handelsblad, 11:17-06, blz. 4 en 5.

In een redactioneel commentaar in NRC Handelsblad wordt gesteld: Voor het overige wil de nota de migrant zoveel mogelijk zelf laten doen, laten betalen, examens doen afleggen en vooral in eigen onderhoud laten voorzien. Dat kan allemaal in principe onderschreven worden. Met die aantekening dat het papier geduldig is. Of de migranten al deze nieuwe plichten ook kunnen vervullen is onzeker. De voorgestelde leuze ‘niet de afkomst telt, maar de toekomst’ is erg gemakkelijk. Ook de vorige sociale kwestie eind


57 negentiende eeuw ging over afkomst en emancipatie. Wegkijken en overlaten was ook toen niet de oplossing. Redactioneel commentaar Ruttes route naar integratie in: NRC Handelsblad, 11:17-06, blz. 2.

Francio Guadeloupe, antropoloog van de Universiteit van Amsterdam, stelt in de Volkskrant dat de waarden van Donner juist de producten zijn van de multiculturele samenleving. Antillianen, Indonesiërs en Surinamers hebben daarvoor moeten strijden. Farid Azarkan, directeur van het samenwerkingsverband van Marokkaanse Nederlanders, vindt verantwoordelijkheid geen belangrijke Nederlandse waarde.Het is een woord van deze tijd, een liberaal standpunt om problemen neer te leggen bij individuen. Ze zeggen tegen mensen in een achterstandspositie: los het maar zelf op. Burghoorn, A. en J. de Vries, Peiling: de Nederlandse waarden van Donner. ‘Verantwoordelijkheid betekent: los het zelf op’ in: de Volkskrant, 11:18-06, blz. 10.

Evelien Tonkens bekritiseert in haar column in de Volkskrant de integratienota van Donner. Als reactie op de stelling dat de multiculturele samenleving mislukt is stelt zij dat tot voor kort het monoculturalisme verdraagzaam was, maar dat dit in de laatste jaren veranderd is in onverdraagzaam monoculturalisme. De nota zegt tegen de autochtone Nederlanders dat hun wil wet is. Dat zij van nu af aan mogen bepalen hoe anderen zich gedragen. (…) We hoeven niet meer te luisteren naar wat migranten beweegt, wat zij ervaren, hoe zij de wereld zien, waar zij naar streven. We hoeven niet meer uit te vinden hoe we van elkaar verschillen en wat we gemeen hebben. Dat schept een sfeer waarin de onverdraagzaamheid (…) goed gedijt. Tonkens ziet echter wel een alternatief voor onverdraagzaam monoculturalisme en romantisch multiculturalisme: politiek multiculturalisme: toekenning van gelijke (en daartoe soms tijdelijke speciale) rechten aan culturele minderheden, opdat zij zich emanciperen en volwaardig in een samenleving mee kunnen draaien. Een ander alternatief is het alledaagse multiculturalisme à la Job Cohen: de boel bij elkaar houden. Alledaags multiculturalisme is een opdracht. De opdracht om ‘van een gemeenschap van lotsverbondenen een door allen gewilde gemeenschap te maken’ (Herman van Gunsteren). Niet omdat diversiteit en globalisering zo leuk zijn, maar omdat het lot mensen nu eenmaal soms tot elkaar veroordeelt en er dan werk aan de winkel is. Werk om bierbuiken en hoofddoeken te vragen elkaar te verdragen en om dolenden wegwijs te maken. Tonkens, E., Een eeuwenoude traditie van 30 jaar in: de Volkskrant, 11:22-06, blz. 31.

Neerlandicus Carola Schoor heeft onderzoek gedaan naar de metaforen, die gebruikt zijn in het immigratiedebat. De resultaten publiceerde ze in Filosofie & Praktijk. Eén overkoepelende metafoor loopt als een rode draad door veertig jaar politieke immigratielyriek: Nederland als huis of gebouw, een plek om te beschermen tegen indringers of open te stellen voor gasten. Voor Wilders, Drees jr. en Janmaat is/was het huis vol. De VVD maakt van het huis een bedrijf: de BV Nederland. Fortuyn zag het land als een boerenbedrijf dat ongezonden uitwassen moet bestrijden. Bos zag als de taak van de overheid om de samenleving aan elkaar te metselen en Halsema riep op om op de dijk te gaan zitten en de wereld nieuwsgierig in het gezicht te kijken. Paul Scheffer gaf in zijn stuk Het multiculturele drama aan dat de samenleving een dak mist en daarom als een kaartenhuis instort. Geen weerklank vonden de metaforen van Bolkestein (Nederland als een salade met stukjes tomaat, komkommer en kropsla, maar wat is de bak die de salade bijeenhoudt?) en Bos (Team Nederland ontbeert teamgeest). Vries, J. de, Van de immigrantenmetaforen beklijft alleen het huis in: de Volkskrant, 11:17-06, blz. 3.

Tijdens een Kamerdebat over de Integratienota heeft minister Donner gesteld dat de boerka niet verboden wordt vanwege de veiligheid op straat, maar om het karakter van de Nederlandse samenleving te beschermen.


58 De kennis van het Wilhelmus is ook een heuse inburgeringseis, stelde minister Donner in de Kamer. Dat is geen gevolg van zijn nota, maar van een motie uit 2009 van Kees van Staaij (SGP). Van Staaij vond dat in elk geval aandacht besteed moest worden aan het volkslied. Een nieuwkomer hoefde van hem niet alle coupletten ten gehore te kunnen brengen. Donner: boerka past niet bij ons in: NRC Handelsblad, 11:30-06, blz. 6. Wilhelmus inburgeringseis in: Dagblad van het Noorden, 11:30-06, blz. 4.

PVV / Wilders Het proces tegen Wilders is geëindigd in volledige vrijspraak. De rechtbank vindt dat Wilders zich weliswaar kwetsend en schokkend heeft uitgelaten, maar noemt dat toelaatbaar omdat Wilders zijn islamkritische uitspraken als politicus heeft gedaan in een periode waarin in Nederland veel en intensief werd gedebatteerd over de multiculturele samenleving. Advoaat Sarolea namens de benadeelde partij spreekt van een heel slecht vonnis. Politici hebben nu toestemming hun betoog te kruiden met uitspraken die tot haat aanzetten, als je tegelijkertijd ook maar iets zegt wat die uitspraak neutraliseert. Rechter spreekt Wilders vrij in: NRC Handelsblad, 11:23-06, blz. 1.

Publicaties (BV) Dappere Nieuwe Wereld. 21 jonge denkers over de toekomst van Nederland. Van Gennep, € 17,50. Aankondiging in Pas verschenen in: NRC Handelsblad, 11:16-06, blz. 4 [Boeken].

(BR) Graaff, B. de en D. Hellema, Instrumenten van buitenlandse politiek. Achtergronden en praktijk van de Nederlandse diplomatie. Boom, van € 19,90 voor € 8,50. www.veenmagazines.nl

(AR) Pleij, S., “We hoeven niet van elkaar te houden. Dialoog over het populisme in: Vrij Nederland, 11:04-06, blz. 20-27 [dialoog Bas Heijne en David Van Reybrouck]. (BV) Velde, H. te en D. Smit, Van Torentje tot Trêveszaal. De geschiedenis van de noordzijde van het Binnenhof. De Nieuwe Haagsche, € 29,95. Bespreking door Pieter van Os Het Torentje wordt gemeden en bemind in: NRC Handelsblad, 11:09-06, blz. 16-17.

Citaten Dat in Nederland vooraanstaande wetenschappers de mond gesnoerd wordt omdat hun standpunten niet aansluiten bij het politieke beleid vond ik schokkend. Ruud van Renesse, consultant op het gebied van beveiligen en fraudebestendig maken van documenten, in: Kagie, R., ‘Dit verwacht je in een bananenrepubliek. Hoe een slecht paspoort er toch kwam in: Vrij Nederland, 11:04-06, blz. 36.

Arme jongen! Ik vind het een tragische man, omdat hij zich totaal vergist en tegelijkertijd zoveel publiciteit krijgt. Je hoeft geen schrik te hebben van de islam. Oudbisschop Tiny Muskens over Kamerlid Geert Wilders in Brandpunt, geciteerd in: Uitgesproken in: NRC Handelsblad, 11:14-06, blz. 37.

Het maakbaarheidsgeloof zit in onze genen. Bert Wagendorp in: Wagendorp, B., Structuurvisie in: de Volkskrant, 11:15-06, blz. 2.

•

Politiek internationaal: actueel

Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens De Noorse secetaris-generaal van de Raad van Europa, Thorbjørn Jagland waarschuwde voor kritiek op het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Met name reageert


59 hij op kritiek vanuit Engeland op artikel 8 over het recht van respect voor privé-, familieen gezinsleven. Jagland vindt de discussies interessant, zolang die het bestaansrecht van het Hof niet aantasten. Als één land het Verdrag opzegt en het Hof verlaat, is dat een negatieve ontwikkeling. Ik denk dat andere landen zullen volgen, en dat is schadelijk voor diegenen die vechten voor de rechten van de mens. Het Hof is hun beschermer. (…) Als het Hof niet wordt gerespecteerd, dan wordt Europa een soort Verenigde Naties met een prachtige Verklaring van de Rechten van de Mens, maar geen instrument om die te implementeren. Het Hof mag niet gepolitiseerd worden. Ketelaar, T., ‘We mogen mensrechten niet politiseren’ in: NRC Handelsblad, 11:09-06, blz. 10.

De Britse toprechter Brenda Hale, lid van het Hooggerechtshof, vergeleek in een rede het Europees verdrag voor de rechten van de mens met een mooie boom, die je af en toe moet snoeien. Er was volgens haar sprake van wildgroei, gelet op het voortdurend beroepen op de mensenrechten, o.m. bij niet altijd de juiste temperatuur in een gevangenis vanwege het niet goed werken van de thermostaat, het niet aanspreken van een gevangene met ‘mister’ of het stemrecht van gevangenen. IJzendoorn, P. van, Hoge Britse rechter: snoei in EU-mensenrechten in: de Volkskrant, 11:18-06, blz. 18.

De Britse ambassadeur in Nederland, Paul Arkwright, ontkent dat het Verenigd Koninkrijk voornemens is om het EVRM op te zeggen. Daar is geen sprake van. Wel zal GrootBrittannië zich als voorzitter van de Raad van Europa sterk maken voor een meer duidelijke positie van het mensenrechtenhof: Alleen een krachtig en effectief Hof, dat inspringt waar nationale rechtbanken in gebreke blijven, kan het vertrouwen van de Europese burgers in de bescherming van hun mensenrechten vasthouden. Arkwright, P., Verenigd Koninkrijk wil EVRM niet opzeggen in: NRC Weekend, 11:18-06, blz. 53.

Derk Stokmans sprak met CDA-Kamerlid Omtzigt over de commotie rondom het Europese Hof voor Rechten van de Mens. Verdrag en Hof werden jarenlang als een onbetwiste zegen beschouwd. Communis opinio was dat het verdrag de gemeenschappelijke grondrechten van de EU waarborgt, en zo bijdraagt aan een stabiele unie. Het verdrag biedt bescherming tegen de schending van fundamentele rechten door de Staat. In de Nederlandse grondwet ontbreken zaken als het recht op leven en het recht op een eerlijk proces. De fundamentele rechten die wel in de Grondwet staan kan een burger alleen maar afdwingen via het Hof omdat de Nederlandse rechter wetten niet aan de Grondwet mag toetsen. De kritiek groeit echter. Minister Rosenthal stelde onlangs dat het Hof niet zijn eigen gezag moet verzwakken door uitspraken te doen over zaken die slechts op perifere wijze verband houden met mensenrechten. VVD-fractievoorzitter Stef Blok vindt dat de rechters te vaak politici in toga zijn. Door zich steeds meer te mengen in democratisch gelegitimeerde politieke besluiten van de lidstaten dreigt het Hof zijn geloofwaardigheid en draagvlak te verliezen. Het moet aan banden gelegd worden. CDA’er Omtzigt verdedigt het verdrag onvoorwaardelijk vanwege de bescherming die geboden wordt tegen staten, de grootste schenders van mensenrechten. Het Hof is zeer effectief. Ik ben er heel blij mee. Hij vindt het beeld dat het Hof dagelijks zijn boekje te buiten gaat feitelijk onjuist. Zo wordt weer een discussie door populisme gekaapt. En dat is kwalijk, als je als politcus vindt dat je voor de mensenrechten moet staan. Omtzigt kan zich niet voorstellen dat Nederland zich losmaakt van de EVRM. Dat deden tot op heden alleen nog maar de Griekse kolonels. We moeten er heel trots op zijn dat we dit na de Tweede Wereldoorlog, de donkerste periode in onze geschiedenis, met zijn allen hebben weten af te dwingen. Met zo’n verworvenheid moet je zeer zorgvuldig omgaan. Stokmans, D., Populisme kaapt de discussie over Europees Hof voor Rechten van de Mens in: NRC Handelsblad, 11:22-06, blz. 7-8.

Het Russische parlement gaat een wetsvoorstel behandelen dat het mogelijk maakt om in bepaalde zaken de Europese Conventie voor de Rechten van de Mens te negeren. Als


60 de wet wordt aangenomen betekent dat een afzwakking van de invloed van het Europese Hof in zaken die tegen de Russische staat zijn aangespannen. Mensenrechtenadvocaten als Moskalenko denken dat de aanleiding voor dit wetsvoorstel de uitspraak van het Europese Hof is dat de rechten van de gevangen ex-olietycoon Chodorkovski door de Russische staat zijn geschonden. Het Kremlin vindt dat sommige vonnissen politiek gemotiveerd zijn. Rusland: invloed Hof Straatsburg kleiner in: NRC Handelsblad, 11:22-06, blz. 9.

Amnesty International 50 Het vijftigjarig bestaan van Amnesty International is in de landen Duitsland, Italië, Luxemburg en Noorwegen herdacht met de uitgifte van een postzegel. D.V., 50 jaar Amnesty in: de Volkskrant, 11:18-06, blz. 11 [afbeeldingen].

Verenigde Naties Ban Ki-Moon heeft zich in relatieve stilte ontwikkeld tot een actieve, zelfs activistische ‘uitvoerder’. Als stille diplomaat speelt Ban een sleutelrol in de pogingen de Responsibity to protect (RtP, de verantwoordleijkheid om te beschermen) tot een kernprincipe van de VN te verheffen. Onder RtP moet de staatssoevereiniteit steeds vaker wijken voor de veiligheid van bedreigde burgers. Hoogstraten, D. van, Effectieve diplomaat maakt scherpe keuzes in: de Volkskrant, 11:21-06, blz. 16.

Ban Ki-Moon is door de Algemene Vergadering unaniem herkozen als secretaris-generaal van de Verenigde Naties. Zijn tweede termijn begint op 12:01-01. Hij beloofde de VN in een tijd van wereldwijde uitdagingen als ‘bruggenbouwer’ te blijven leiden. Ban herkozen als VN-chef in: de Volkskrant, 11:22-06, blz. 15.

In een redactioneel commentaar in de Volkskrant stelt Paul Brill over Ban Ki-Moon: Een secretaris-generaal van de Verenigde Naties doet het niet snel goed. Is hij nadrukkelijk aanwezig op het wereldtoneel, dan ligt het gevaar op de loer dat hij te veel een speler wordt en als bemiddelaar inboet aan effectiviteit. Houdt hij zich bij voorkeur op de achtergrond, dan zal op een gegeven moment geklaagd worden over de onzichtbaarheid van de VN. Dat laatste verwijt trof Ban Ki-Moon in 2008, toen hij een kleine twee jaar leiding had gegeven in New York. Een Spaanse krant noemde hem The Invisible Man. (…) Sindsdien doet hij duidelijk meer van zich spreken. Inzake Ivoorkust en Libië legde hij het nodige gewicht in de schaal. Zijn grootste opgave in de nieuwe termijn is de VN te behoeden voor marginalisering door te bevorderen dat de Veiligheidsraad een samenstelling krijgt die de huidige machtsverhoudingen in de wereld beter weerspiegelt. Hij is daarbij een cruciale souffleur. Redactioneel commentaar – Paul Brill, Zichtbaar maar discreet in: de Volkskrant, 11:2206, blz. 28.

Publicaties (BV) Baehr, P. en L. Gordenker, Moet de VN niet met pensioen?. Het Spectrum, € 19,99. Bespreking door Joris van de Weerd Wereldvrede, hoe dan in: VIVES, april 2011, blz. 22.

(BV) Malloch-Brown, M., The Unfinished Global Revolution. The Limits of Nations and the Pursuit of a New Politics. Allen Lane, € 18,95. Bespreking Ronald Havenaar Uit het Westen niets nieuws in: NRC Handelsblad, 11:03-06, blz. 7 [Boeken].


61

•

DE WATERSNOOD

de dreiging van het water Afsluitdijk De Adviecommissie Toekomst Afsluitdijk onder voorzittershcap van Ed Nijpels heeft voorgesteld om de Afsluitdijk niet te verhogen, maar te versterken. Dan krijgt de dijk een nieuwe toplaag met meer natuurlijke materialen en een flauwere helling aan de IJsselmeerzijde. De commissie noemt dit een overslagbestendige dijk, een dijk die zo sterk is, dat een overslaande golf niet tot verzwakking van de dijk leidt. Het alternatief van een stormschild op de dijk bleek duurder te zijn. De dijk biedt nu bescherming tegen stormen die gemiddeld één keer in de duizend jaar voorkomen. Dat moet worden: tegen stormen die eens in de tienduizend jaar voorkomen. De schutsluizen moeten ook bestendiger worden; nu zijn ze bestand tegen stormen die eens in de honderd of tweehondervijftig jaar voorkomen. Voor de operatie heeft het Rijk 600 miljoen euro gereserveerd. Schreuder, A., Hij hoefde niet hoger, wel steviger in: NRC Handelsblad, 11:01-06, blz. 3 en 6-7 [tekening].

•

DE TELEVISIE

de doorbaak van een massamedium Willem Duys (1928-2011) Bijna veertig jaar lang was Willem Duys een van de meest vertrouwde figuren van radio en televisie. Hij overleed op 11:01-06 op 82-jarige leeftijd. In 1962 startte hij met het muziekprogramma Muziek Mozaïek voor de AVRO op de zondagmorgen, dat hij 37 jaar maakte, waarmee hij het Guinness Book of Records haalde. In 1963 startte hij met het tv-programma Voor de vuist weg, de eerste Nederlandse talkshow naar Amerikaans voorbeeld. Met dat programma was hij de belichaming van ‘het avondje AVRO’. Er volgden 175 afleveringen, op het hoogtepunt goed voor 8 miljoen kijkers. In 1999 nam hij afscheid van de luisteraars van zijn radioprogramma: Het valt me buitengewoon zwaar, lieve mensen, Met deze mooie klanken neem ik voorgoed afscheid. Na een herseninfarct wilde zijn stem niet meer. Hij was een gedreven tovenaar, toegerust met een innemend stemgeluid, de ongekroonde tv-koning, de plaatsvervanger van God in Nederland. Gelder, H. van, TV-gastheer met bloemrijk flux de bouche in: NRC Handelsblad, 11:03-06, blz. 36-37. Brandt, M., Kleurrijke flapuit een tv-instituut in: Dagblad van het Noorden, 11:03-06, blz. 4-5. Dekker, W., Omroepicoon bewonderd en verguisd in: de Volkskrant, 11:03-06, blz. 4-5.


62

RTL Z RTL Z bestaat 10 jaar. Op 6 juni 2001 toen de effectenbeurzen instortten startte RTL met een economische nieuwszender, gericht op mannen in de hogere welstandklasse. Alles wat er toe doet in de economie komt langs. Per dag zijn dat 1,2 tot 1,3 miljoen kijkers. Benjamin, J., Nieuws geeft een omroep aanzien in: NRC Handelsblad, 11:06-06, blz. 36.

Holland Sport Na acht jaar en 279 uitzendingen stopt Wilfried de Jong met het eigenzinnige VPRO sportprogramma Holland Sport. Het programma had zo’n 300.000 trouwe kijkers, die zijn besluit betreuren. Ik wilde ruimte maken in mijn geest. Aan het programma werkte ook vijf jaar Matthijs van Nieuwkerk mee. Stouwdam, H., Holland Sport: afscheid van een geliefd sportprogramma in: NRC Handelsblad, 11:06-06, blz. 37.

Omroepplannen [vervolg, zie Historie Gesihgnaleerd, juni 2011] De regeringspartijen VVD en CDA en gedoogpartner PVV zijn het eens over de toekomst van het omroepbestel. Zij nemen het voorstel vanuit Hilversum over om het aantal omroepen door fusies terug te brengen tot acht. De internetactiviteiten van de omroepen moeten anders ingevuld worden. Ledenwerving met cadeaus die niet in verhouding staan tot het lidmaatschapsgeld zijn niet meer toegestaan. De Wereldomroep verhuist naar Buitenlandse Zaken. Akkoord over minder omroepen in: Dagblad van het Noorden, 11:17-06, blz. 37.

Minister Van Bijsterveldt heeft de mediabrief naar de Tweede Kamer gestuurd. Het was een schok voor het Mediapark. VARA-voorzitter Andersson: Dit is onbegrijpelijk, oneerlijk en onacceptabel. Zonder kwaliteitsverlies zou er volgens de brief bezuinigd kunnen worden met 127,3 miljard euro. Vanaf 2016 gaat voor de omroepverenigingen gelden: hoe meer leden, hoe meer budget en hoe meer zendtijd. MAX-voorzitter Slagter spreekt van een sanering, minister Bijleveldt spreekt van een modernisering. Volgens haar wordt het bestel: open, bestuurbaar en doelmatig. De aspirant-omroepen Powned en WNL moeten in 2014 150.000 leden hebben. Als ze hun toegevoegde waarde bewezen hebben dan mogen ze blijven als ze fuseren met één van de andere omroepen. Ook Human en IKON moeten aanhaken bij een andere omroep. De minister wil het lidmaatschapsgeld van een omroepvereniging verhogen naar 15 euro per jaar. Op grond van de ledenaantalpassage wordt verwacht dat de EO en de VPRO de grootste omroepen zullen worden, omdat die de meest betrokken achterban hebben, die bereid is extra te betalen. Verdere plannen zijn integratie van de landelijke en de regionale omroepen, b.v. door regionale vensters op Nederland 3, het schrappen van eenderde van de websites van de publieke omroepen (alleen nog sites, die direct gerelateerd zijn aan radio- of tvprogramma’s en discussiesites als Joop.nl alleen maar uit de eigen ledenbijdragen), en vrijgave van de programmagegevens, waarvoor uitgevers moeten gaan betalen aan de omroepen. Benjamin, J., Sanering schokt omroepen in: NRC Weekend, 11:18-06, blz. 6. Kappen in een ‘woud aan websites’ in: NRC Weekend, 11:18-06, blz. 6-7.

Het is voor het eerst in de geschiedenis dat er minder omroepen komen in plaats van meer. Henk Hagoort, voorzitter van de Nederlandse Publieke Omroep gaat uit van een verlies van honderden banen. Hilversum gaat jaren van ontslagen, onzekerheid en reorganisaties tegemoet. Bakker, M., Aanbod van publieken verschraalt in: de Volkskrant, 11:18-06, blz. 6.

De Wereldomroep verhuist naar Buitenlandse Zaken zonder bruidsschat. Alle Nederlandstalige uitzendingen stoppen. De Wereldomroep is ook niet langer de crisis- en calamiteitenzender voor Nederlanders in den vreemde. Tot de taak van de omroep hoort ook niet langer het verspreiden van een realistisch beeld van Nederland in het


63 buitenland. Per 2013 moet Radio Nederland Wereldomroep zich beperken tot het verspreiden van het vrije woord in landen waar de vrijheid van meningsuiting onder druk staat. Of dat kan in de nu gebruikte tien talen is de vraag. Ook is de vraag of er nog plaats is voor de huidige bezetting van 400 man. De PVV had aangedrongen op totale opheffing van de omroep. Koelé, Th., Wereldomroep krimpt in in: de Volkskrant, 11:18-06, blz. 6.

Wilfred Takken noemt de plannen van minister Van Bijsterveldt met de publieke omroep restauratief. Weliswaar blijven de taken om informatie te verspreiden en cultuur te waarborgen, maar wel met heel wat minder geld. De meest opvallende restauratieve punten noemt Takken het terugtrekken op de oude media (de webactiviteiten moeten met 35% teruggebracht worden) en de herintroductie van het tellen van leden. Takken, W., Publieke omroep keert terug naar verzuiling in: NRC Handelsblad, 11:20-06, blz. 36-37.

VARA-voorzitter Andersson heeft uit protest tegen de plannen van Van Bijsterveldt de fusiebespreking van de VARA met BNN gestaakt. Onder deze voorwaarden kunnen wij beter niet fuseren. Wij worden voor onze fusie-inspanningen gestraft. Een fusie zou volgens berekeningen leiden tot halvering van de zendtijd en van het budget. Als er toch gefuseerd moet worden dan stelt Andersson dat alle omroepen gedwongen moeten worden te fuseren. Valk, E. de, ‘Minister Van Bijsterveldt komt de unanieme afspraak niet na’ in: NRC Handelsblad, 11:20-06, blz. 36-37.

Ingeborg Beugel, documentairemaakster voor de IKON: de publieke omroep was de laatste jaren al een verschraald landschap, nu wordt het een woestijn. En het is hun eigen schuld. Bij al die hervormingen houden ze het waterhoofd aan bazen en baasjes overeind. Het geld gaat naar dure directeuren, hun dienstauto’s en een handvol bekende presentatoren. (…) Ik vind dat de publieke omroep over moet gaan op het BBC-model, één organsiatie met één bestuur. Dat levert veel meer geld op dan besparen op de salarissen van de makers. Meer geld en meer kwaliteit. Lindhout, S., Drama of zegen in: de Volkskrant, 11:22-06, blz. V 15.

Boris van der Ham (D66) vindt dat de minister de publieke omroep niet slim aanpakt. Je ziet dat de omroepen hun hakken in het zand zetten. Het zijn immers zelfstandige verenigingen die je uiteindelijk niet kunt dwingen. Maak er zes omroepen van, stelt hij, maar bezuinig eerst maar eens de helft, 100 miljoen euro. Van der Ham ziet niets in de koppeling aan ledenaantallen. Dat is geen representatieve afspiegeling van de samenleving. HA, Drama of zegen in: de Volkskrant, 11:22-06, blz. V 15.

De omroepen die willen fuseren hebben minister Van Bijsterveldt een stevige brief geschreven. De zes voorzitters van de raden van toezicht eisen een groter deel van het budget en meer inspraak in het programmaschema. Zij vinden dat de minister slectief gewinkeld heeft in het voorstel dat zij gedaan hebben: wel de fusies geïncasseerd, maar niet de voorwaarden. Door de ledentalbekostiging wordt het verschil tussen fusie en zelfstandige omroepen niet groot genoeg. Ook vinden de zes dat de centrale leiding van de NPO na de fusies niet meer zo nodig is. Tevens eisen ze schrapping van de verhoging van de ledenbijdragen. Voorzitter Nijpels (TROS): Onze eisen zijn constructief en budgettair neutraal. Het verkleint de bureaucratie en het is in het belang van de kijker. Die krijgt te zien wat hij wil en er gaat meer geld naar programma’s dan naar bestuurders. Benjamin, J., “Selectief winkelen minister is onaanvaardbaar’ in: NRC Handelsblad, 11:24-06, blz. 36.

PowNed wil zo snel mogelijk het publieke bestel uit en voor zichzelf beginnen, aldus hoofdredacteur Huisjes. Hij stelt dit als reactie op de beslissing van Van Bijsterveldt dat


64 adspirant-omroepen moeten fuseren met een grote omroep. PowNed wordt een producent die programma’s gaat verkopen aan commerciële zenders. PowNed wil uit het bestel in: NRC Weekend, 11:25-06, blz. 5.

De bezuinigingsplannen op de publieke omroep zijn vrijwel ongehavend de Tweede Kamer gepasseerd. Een Kamermeerderheid was voor een speciaal jeugdlidmaatschap voor de omroep voor jongeren tot 25 jaar voor €7,50. Verder is vastgesteld dat bij de publieke omroepen maar drie presentatoren, verslaggevers of bestuursleden mogen zijn, die meer verdienen dan de Balkenendenorm. De hoofdmoot van de voorstellen van Van Bijsterveldt blijft zoals deze is. PVV-Kamerlid Bosma pleitte nog voor ten minste 35% Nederlandstalige muziek tussen 7 en 19 uur. De minister beloofde dat idee onder de aandacht te brengen van de omroepen. Zoiets kan ze niet afdwingen. Bakker, M., Kamer grotendeels achter bezuinigingsplan omroep in: de Volkskrant, 11:2706, blz. 9.

De kansen dat omroepen vrijwillig gaan fuseren wordt steeds kleiner.Dat geldt voor TROS en AVRO, voor KRO en NCRV en voor BNN en VARA. De fusiebesprekingen zijn stopgezet nadat minister Van Bijsterveldt de ruimere beloning voor gefuseerde omroepen afgewezen heeft. Peter Kuijpers, directeur TROS: De minister heeft maandag tijdens het mediadebat de deur voor vrijwillige fusies op slot gedaan. Als het komt tot gedwongen fusies, dan blijft geen enkele omroep zelfstandig. ‘Omroepen niet vrijwillig samen’ in: Dagblad van het Noorden, 11:29-06, blz. 37. Publicaties

(BV) Schreuders, P. en B. Wegloop, VPRO gids covers, een kleine geschiedenis van de vpro-vormgeving aan de hand van enige honderden gidsomslagen van 1926 tot nu. VPRO, € 24,95. Bespreking Viola Lindner, Vrije vormen in: NRC Handelsblad, 11:16-06, blz. 14-15.

Tentoonstellingen (TE) Omslag! 85 jaar VPRO Gids - Graphic Design Museum - Brede - t.e.m. 11:28-08. Bespreking Viola Lindner, Vrije vormen in: NRC Handelsblad, 11:16-06, blz. 14-15.

•

SURINAME EN DE ANTILLEN

dekolonisatie van de West Werelderfgoed Paramaribo In 2002 heeft de Unesco de historische binnenstad van Paramaribo op de Werelderfgoedlijst gezet. Sociaal geograaf Eugenio van Maanen is gepromoveerd op een onderzoek naar wat dit voor Suriname betekent: Colonial heritage and ethnic pluralism. Hij concludeert dat de bevolking er geen baat bij heeft. De koloniale monumenten brengen geen eenheid onder etnische groepen en het onderhoud zorgt voor financiële problemen bij de overheid. Hindoestanen en Javanen voelen zich niet betrokken bij de oude koloniale gebouwen. Onder de 244 panden zijn geen Hindoestaanse of Javaanse gebouwen. Creolen en bosnegers zijn iets meer betrokken, vermoedelijk omdat zij afstammen van de slaven, die de panden bouwden. De Surinaamse staat heeft geen geld om de monumenten op te knappen en te onderhouden. De gebouwen zouden beter af zijn in privébezit. Van Maanen concludeert dat nominaties voor het Werelderfgoed veel meer vanuit de samenleving moeten komen. Met tegenzin op werelderfgoedlijst in: Dagblad van het Noorden, 11:23-06, blz. 7 [foto].


65 Buddingh’, H., Van wie is het koloniale Paramaribo? in: NRC Handelsblad, 11:30-06, blz. 17.

•

SREBRENICA [v.m. Joegoslavië]

de dilemma’s van de vredeshandhaving V.m. Joegoslavië Joegoslavië-Tribunaal Mladic In een bijdrage in de Volkskrant stelt Hans Blom dat Mladic niet volgens een script in Srebrenica werkte. Mladic had geen rekening gehouden met de vlucht van moslimmannen richting Tuzla. Hij ging achter die mannen aan en vernietigde hen meedogenloos. Zo kwam de massamoord op minstens 7000 moslimmannen in de bossen bij Srebrenica tot stand: geïmproviseerd en vervolgens wel systematisch en georganiseerd. Omdat die massamoord in de bossen plaatsvond zijn daar geen beelden van en dat heeft ertoe geleid dat er een vertekend beeld ontstaan is van het verloop van de acties. De massamoord vond niet plaats onder de ogen van Dutchbat. Blom, H., Mladic volgde geen script in Srebrenica in: de Volkskrant, 11:01-06, blz. 28.

Ian Buruma vraagt zich in NRC Handelsblad af of het verstandig is Mladic te beschuldigen van genocide. Enerzijds vindt hij genocide een juridisch begrip zonder precisie, anderzijds wijst de beschuldiging uit dat we nog leven in de schaduw van Neurenberg. Mladic en Karadzic maakten zich volgens Buruma schuldig aan etnische zuivering. Door ons telkens op het spook van Hitler te beroepen, trivialiseren we de gruwelijkheid van wat hij werkelijk heeft aangericht. Buruma, I., Pleegde Mladic genocide? Dat trivialiseert de gruwelen van Hitler in: NRC Handelsblad, 11:01-06, blz. 16-17.

Addy Landzaat is van mening dat Mladic wel schuldig is aan genocide: Wat Buruma doet is het kwaad van Hitler apart zetten en het kwaad dat anderen hebben aangericht bagatelliseren. Landzaat, A., Mladic is wel schuldig aan genocide in: NRC Weekend, 11:11-06, blz. 49.

Bij zijn voorgeleiding voor het Joegoslavië-Tribunaal weigerde Mladic zichzelf schuldig of onschuldig te verklaren. Mladic noemt zich een ernstige zieke man, wees vriendelijk voor mij, wees geduldig.De rechter besluit tot het voorlezen van een verkorte versie van de aanklacht. Mladic schudt af en toe het hoofd en gnuift. Hij lijkt deze versie van de Bosnische oorlog voor het eerst te horen. Hij noemt wat de rechter heeft voorgelezen aanstootgevende beschuldigingen. Monsterlijke woorden die ik nooit eerder heb gehoord. Ratko Mladic verschijnt voor Joegoslavië-Tribunaal in: NRC Handelsblad, 11:03-06, blz. 1. Tempelman, O., Hoe zou hij er nu uitzien? Nou, als de oudere neef van Phil Collins in: de Volkskrant, 11:04-06, blz. 3.

De opsporing van Mladic heeft volgens een schatting van het speciale actieteam de Servische regering in de afgelopen acht jaar 80 miljoen euro gekost. Ongeveer 10.000 ambtenaren waren bij de opsporing betrokken. Het geld ging vooral naar salarissen en opsporingsapparatuur.


66 In de jacht op Mladic hebben de Servische autoriteiten jarenlang vertrouwelijke informatie van het Joegoslavië-Tribunaal en westerse inlichtingendiensten genegeerd. Het Servische opsporingsteam ging ervan uit dat Mladic in Bosnië zat. Het JoegoslaviëTribunaal beschikte echter over informatie dat de oud-bevelhebber van de Bosnische Serviërs sinds 2005 niet meer buiten Servië was geweest. Opsporing kostte 80 miljoen euro in: Dagblad van het Noorden, 11:03-06, blz. 7. Banning. C. en S. Derix, Serviërs negeerden tips over Mladic in: NRC Weekend, 11:04-06, blz. 1.

In een interview met Liesbeth Zegveld, die Srebrenica-slachtoffers bijstaat, komt naar voren dat sommige nabestaanden Mladic dood willen zien. Maar zegt Zegveld: Wij leven hier in Europa in een rechtsstaat waarin afgesproken is dat we de doodstraf niet uitvoeren. Op de vraag of Mladic niet beter in eigen land terecht kan staan, antwoordde ze: In welk land dan? Ook werd gevraagd wat de aanhouding van Mladic betekent voor de eis van genoegdoening aan de Nederlandse overheid vanwege de door Dutchbat verleende hulp bij de genocide. Zegveld is benieuwd wat Mladic gaat zeggen over de vlucht van Dutchbat en over hun samenwerking met de Serviërs. Maar het meeste wat in de compound gebeurd is, ligt al vast en Mladic was daar niet bij. Zegveld: Het helpen bij het scheiden van de mannen en vrouwen is laakbaar gedrag. (…) De Nederlandse overheid wil niet erkennen dat Dutchbat fout heeft gehandeld. Nog steeds blijkt dat woorden te kort schieten om de overheid dat duidelijk te maken terwijl het toch zo simpel is. Beschermen is niet hetzelfde als wegsturen. Husken, M., ‘De politiek trekt aan de touwtjes’ in: Vrij Nederland, 11:04-06, blz. 10-11. Karadzic Het proces bij het Joegsoslavië-Tribunaal tegen Karadzic werd op 11:31-05 na een uitstel van twee maanden hervat. De rechters hadden een tussenperiode ingelast om Karadzic de mogelijkheid te geven de duizenden pagina’s aan bewijsmateriaal door te nemen. Karadzic weer voor rechter; zwijgt over Mladic in: Dagblad van het Noorden, 11:01-06, blz. 9.

Srebrenica [vervolg, zie Historie Gesignaleerd, juni 2011, blz. 68-69] Kees van den Bosch en Huub Jaspers (beiden onderzoeksjournalisten van Argos) zijn het niet eens met de visie van Blom dat de massamoord in Srebrenica een totaal onverwachte en impulsieve daad van Mladic en zijn mannen was. In de uitzendingen van Argos is duidelijk geworden dat bij delen van de internationale gemeenschap wel degelijk sprake was van voorkennis, in elk geval van de inname van de enclave, maar niet van de massamoord. O.m. wordt gewezen op een fax van Karremans van 8 juni 1995 aan het VN-commando in Sarajevo en aan het ministerie in Den Haag: Er zal een grote aanval worden uitgevoerd door de Bosnische Serviërs. Generaal Mladic persoonlijk geeft de orders aan de eenheden. In het voorjaar van 1995 toonden luchtfoto’s aan dat de Serviërs bunkers bouwden bij Bratunac en dat ze doorgangen maakten door de bossen om het oprukken van tanks mogelijk te maken. De operatie-Srebrenica is lang van te voren voorbereid met als doel machtsovername en verdrijving van de bevolking. De Bosnische Serviërs wilden de safe areas aanvallen of – zo beval Karadzic in maart 1995 – zo afknijpen dat overleven onmogelijk was. Bosch, K. van den en H. Jaspers, Aanval op Srebrenica kondigde zich aan in: de Volkskrant, 11:04-06, blz. 30.

Volkskrant-journalist Jan Hunin keek rond in Srebrenica en constateerde overeenkomsten tussen de situatie in Polen en in Srebrenica: het stilzwijgen van de Servische inwoners als het bloedbad ter sprake komt, net als dat van de Polen als de pogroms tijdens en na WO II aan de orde komen. Maar ook de problemen van familieleden van de slachtoffers in Srebrenica, bijvoorbeeld om hun huis, nu bewoond door Serviërs, weer terug te krijgen. Dat overkwam overlevenden van de Holocaust in Polen ook.


67 Hunin trekt ook parallellen tussen het Nederlandse optreden in Srebrenica na 1995 en het Duitse optreden in Europa na 1945: de pogingen van Wiedergutmachung. Jaarlijks pompt Den Haag miljoenen in de vroegere Moslimenclave, maar de resultaten zijn teleurstellend. De houding van de moslims in Srebrenica doet volgens Hunin denken aan de uitspraak van Begin in de jaren ’50 gericht aan Duitsland; Onze eer zal niet worden verkocht voor geld. Ons bloed zal niet door goederen worden vergoed. De meeste Moslims zijn niet haatdragend maar als ze weer beelden van Karremans met Mladic zien is de verontwaardiging weer groot. Gesteld wordt dan dat Nederland het pas echt kan ‘goedmaken’ als de verantwoordelijken ter verantwoording geroepen worden. Hunin ziet ook twee meisjes, die vriendin zijn, een Moslimse en een Servische: Misschien is er toch hoop. Hunin, J., Wiedergutmachung in Srebrenica lukt slecht in: de Volkskrant, 11:09-06, blz. 14.

Publicaties (AR) Egmond, J. van, Het Servisch trauma: ‘Jullie zijn een stelletje losers’ in: Vrij Nederland, 11:18-06, blz. 34-37 [over de moeilijke positie van Servische veteranen, veelal lijdend onder PTTS, maar zonder hulp]. (BV) Sacco, J., Moslimenclave Goradze. Xtra, € 25,00 [strip met ook aandacht voor Mladic en Srebrenica]. Sacco, J., Getekend door Srebrenica in: Vrij Nederland, 11:04-06, blz. 42-49 [voorpublicatie].

Citaten Srebrenica-trauma Ons Srebrenica-trauma dreef ons naar de uiterste rand van het Europese buitenlands beleid, waarin we vrijwel in ons eentje de toetreding van Servië tot de EU tegenhielden zolang de oorlogsmisdadigers Mladic (en Hadzic, die nog rondloopt) niet werden opgepakt en uitgeleverd. Ko Colijn in: Colijn, K., Aan de vangst van Mladic is jarenlang een subtiel spel van internationale politiek vooraf gegaan in: Vrij Nederland, 11:04-06, blz. 13.

Bosnië Alle drie de groepen moeten ophouden hun misdadigers als helden te zien. Of nog belangrijker: ophouden zich met hun helden te identificeren, want zij zijn niet meer dan een relikwie uit de tijd dat Bosnië niet als één land kon bestaan.Goran Trkulja in: Trkulja, G., Elke groep in Bosnië koestert eigen verleden in: de Volkskrant, 11:11-06, blz. 33.

Andere missies Dick Scherpenzeel Prijs 2010 Joeri Boom heeft de Dick Scherpenzeel Prijs 2010 gewonnen met zijn boek Als een nacht met duizend sterren over de Nederlandse militaire aanwezigheid in Uruzgan. Aan deze persprijs is een bedrag van 10.000 euro verbonden. 10.000 prijzengeld in: NRC Handelsblad, 11:10-06, blz. 37.

Veteranenwet Veteranen krijgen een speciaal loket waar zij en hun familie dag en nacht terecht kunnen met vragen. Indien nodig krijgen ze een zorgcoördinator toegewezen. Met klachten kunnen ze terecht bij een nieuwe, onafhankelijke Veteranenombudsman, onderdeel van de Nationale Ombudsman. Onder veteranen vallen voortaan alle militairen, die uitgezonden zijn geweest en dus niet alleen de ex-militairen. Tevens komt er meer aandacht voor preventie. Dit zijn de kernpunten uit een Veteranenwet, die ingediend is bij de Tweede Kamer, een initiatiefwet van PvdA, SP, D66 en GroenLinks. Alle partijen steunen het voorstel, ook minister Hillen. De verwachting is dat de wet in 2012 van kracht kan worden.


68 Bemmel, N. van, Kamermeerderheid steunt één loket voor nazorg veteranen in: de Volkskrant, 11:17-06, blz. 11.

Veteranenereschuld Minister Hillen heeft een beroep gedaan op zijn collega-bewindslieden om een ‘ereschuld’ jegens veteranen in te lossen. Het ontbreekt hem aan geld voor een schadeloosstelling aan ca. 2000 militairen, die gedurende hun uitzending psychisch of lichamelijk letsel hebben opgelopen. Het gaat om 110 miljoen euro. Hij ondersteunde zijn oproep met: Dit gaat de hele samenleving aan: het is een nationaal belang. Het gaat om militairen die vòòr 1 juli 2007 schade hebben opgelopen tijdens een uitzending of onder oorlogsomstandigheden die daarmee vergelijkbaar zijn in o.m. Nieuw-Guinea, Korea, Libanon, Cambodja, Bosnië, Irak en Ethiopië/Eritrea. Er is al een aparte regeling voor militairen uitgezonden naar Uruzgan in Afghanistan. Koelé, Th., Hillen erkent ‘ereschuld’ aan veteraan in: de Volkskrant, 11:21-06, blz. 6.

De Hollanders In Amsterdam is het toneelstuk van Arnon Grunberg De Hollanders over het Nederlands optreden in Uruzgan in première gegaan. Het wordt opgevoerd door acteurs van de Amsterdamse Toneelschool, onder regie van Gerardjan Rijnders. Recensent Raymond van den Boogaard over het toneelstuk: een even absurde als iconoclastische voorstelling die de toeschouwer irriteert en woedend maakt. Heel geleidelijk gaat je ergernis over de getoonde menselijke kleinheid en onsmakelijkheid over in woede om de zinloze oorlog. Het stuk geeft het universum van Grunberg weer: de mens is in elke context meteen laag, banaal en onsmakelijk. De Hollanders is een farce zonder realistische pretenties. De Hollanders ontregelt en schokt. Juist het feit dat alles zo over de top is, maakt het tot een effectief’ leerstuk’, dat hard aankomt. Zie ook www.dekleinekomedie.nl. Boogaard, R. van, Grunbergs toneelstuk komt op juiste moment in: NRC Handelsblad, 11:22-06, blz. 2.

Anjerkinderen Kinderen van vaders, die in een Nederlandse missie gevochten hebben, hebben zich aaneengesloten tot de Anjerkinderen. Het gaat om de herkenning en de ontmoeting met lotgenoten in een veilige omgeving buiten het ouderlijke huis. Vries, J. de, Anjerkinderen hangen vuile was buiten in: de Volkskrant, 11:25-06, blz. 13.

Citaten Veteranen hebben iets goeds, iets bijzonders gedaan en deze inzet voor vrede en veiligheid verdient blijvend onze dank en ons grote respect. (…) Veteranen staan midden in de samenleving, zichtbaarder dan ooit. En dat is terecht, want té lang hebben we met elkaar net gedaan alsof een militaire uitzending gewoon een baan is alle andere. Maar dat is antuurlijk niet zo. Minister-president Rutte op de Veteranendag 2011, geciteerd in: ‘Inzet veteranen verdient blijvend onze dank’ in: Dagblad van het Noorden, 11:27-06, blz. 4-5.

Publicaties (AR) Ruis, E., Vechtmissie Albanië 1914. Hoe Nederlandse Militairen vastliepen in de Balkan in: Wereld in Oorlog, mei 2011, nr. 23, blz. 7-16

•

VEELKLEURIG NEDERLAND

de multiculturele maatschappij 68 historie gesignaleerd juli 2011

69

Molukkers Molukkers herdachten op 11:11-06 dat 34 jaar geleden de Molukse gijzeling van een trein bij De Punt bloedig werd beëindigd. Noes Solisa van het landelijk netwerk dat de RMS-regering ondersteunt, liet een waarschuwing horen. De Molukse gemeenschap lijkt wel volledig geïntegreerd, in werkelijkheid is de afstand tot de Nederlandse samenleving juist groter geworden.We zijn beleidsmatig onzichtbaar geworden omdat de aandacht is verschoven naar de problemen van moslims en vluchtelingen. (…) We blijven aan de onderkant van de maatschappij hangen. Als gemeenschap moeten we iets doen. (…) Het samen oppakken van zaken is des te belangrijker nu meer dan de helft van de Molukkers buiten de eigen wijken woont en individualisering de Molukse identiteit bedreigt. Wollerich, H., Molukkers onzichtbaar en verder op afstand geraakt in: Dagblad van het Noorden, 11:11-06, blz. 11.

Publicaties (BV) Lucassen, L. en J., Winnaars en verliezers. Een nuchtere balans van vijfhonderd jaar immigratie. Bakker, € 19,95. Bespreking door Hans Wansink Dweilen met de kraan dicht in: de Volkskrant, 11:30-04, blz. 1-2 [Boeken]. Bespreking door Bastiaan Bommeljé Migratieboek met een boodschap in: Historisch Nieuwsblad, juni 2011, blz. 97-99.

(BV) Smit, A., Mijn vader had een Afro! Aksant, € 22.50[onderzoek naar 45 jaar kleedgedrag van allochtonen in Nederland].

Bespreking door Sheila Kamerman Altijd bewust van het effect van je kleren in: NRC Handelsblad, 11:07-06, blz. 9. Bespreking door Sterre Lindhout Vandaag een djellaba, morgen skinny jeans in: de Volkskrant, 11:08-06, blz. V 5 en V7.

Tentoonstellingen (TE) Hollandse nieuwe. Effecten van migratie – Openluchtmuseum – Arnhem – t.e.m. 11:30-10. Zie ook www.openluchtmuseum.nl. Aankondiging in de Agenda in: Historisch Nieuwsblad, mei 2011, blz. 112. Bespreking Piet voelt zich vreemdeling in: Historisch Nieuwsblad, juni 2011, blz. 111.


70 •

DE GASBEL

een eindige schat GAS Publicaties Encyclopedie van Nederland In aflevering 56 van de Encyclopedie van Nederland in de Volkskrant komt het lemma aardgas aan bod: de vondst in 1959, de overgang in Nederland naar aardgas, de sluiting van de kolenmijnen, de opbrengsten van het gas en de bestedingsdoelen (sociale zekerheid, openbaar bestuur en veiligheid en onvoldoende aan lange termijn versterkingen van de economie) en de toekomst: in Slochteren nog 1000 miljard kuub gas tot 2050 en daarna … Russisch gas. Rek, W. de en B. Wagendorp, Der Nederlanden aardgas in: de Volkskrant, 11:18-06, blz. 8 [het Vervolg], Encyclopedie van Nederland, deel 56.

OLIE Ja-knikker – Schoonebeek Het ministerie van OCW heeft het advies van de gemeente Emmen en van de Raad voor Cultuur om de ja-knikker in het centrum van Schoonebeek in Drenthe de status van rijksmonument te geven niet overgenomen. De gemeente heeft een bezwaarschrift ingediend. Ja-knikker geen monument in: Dagblad van het Noorden, 11:23-06, blz. 26.

•

EUROPA

Nederlanders en Europeanen Turkije Turkije krijgt een speciaal ministerie voor Europese Zaken. Het ministerie gaat alle zaken coördineren die te maken hebben met de Turkse poging toe te treden tot de EU. Turkije krijgt speciaal EU-ministerie in: Dagblad van het Noorden, 11:09-06, blz. 7.

Kroatië Na zes jaar hard maar eerlijk onderhandelen is de Europese Commissie ervan overtuigd dat Kroatië voldoet aan de voorwaarden voor toetreding tot de EU. De Europese ministerraad zal hierover op 23 en 24 juni een besluit nemen met als streefdatum 13:0107. De vraag is hoe streng Kroatië nog in de gaten gehouden moet worden. De les van Roemenië en Bulgarije in 2007 was dat met het vastleggen van de toetredingsdatum het hervormingstempo drastisch afnam. Ook is uit eerdere uitbreidingen gebleken dat niet altijd alle criteria voor 100% te controleren zijn. De eisen aan Kroatië waren overigens al hoger dan aan eerdere toetreders. Koning, M. de, Kroatië mag van Brussel bij de EU in: NRC Handelsblad, 11:10-06, blz. 3.

Het Nederlandse kabinet – met name minister Rosenthal – wil eerst zekerheid hebben dat de hervormingen in Kroatië – onder meer de aanpak van corruptie en misdaad –


71 onomkeerbaar is. Daarom eist Rosenthal de komende twee jaar toezicht met tanden op het Balkanland. Europees Commissaris Füle (uitbreiding): Uitbreiding is het succesvolste EU-beleid. Peeperkorn, M., Kroaten kunnen begin 2013 tot de Europese Unie toetreden in: de Volkskrant, 11:11-06, blz. 16.

De Europese Unie zet de deur open voor toetreding van Kroatië als 28ste lidstaat. De EU zal er nauwlettend op toezien dat het Balkanland tot de toetreding – voorzien op 1 juli 2013 – onverminderd doorgaat met de invoering van alle EU-wetgeving. Op dit moment voldoet Kroatië aan alle voorwaarden. Het toetredingsproces dient ordelijk afgewerkt te worden, maar er kan tussentijs nog ingegrepen worden. Na toetreding maakt Kroatië overigens nog lang geen deel uit van de Eurozone. Tot het moment van toetreding zal op verzoek van Frankrijk en Nederland Kroatië scherp in de gaten gehouden worden. Kroatië is al lid van de Verenigde Naties, de Raad van Europa, de NAVO, de WHO en stichtend lid van de Mediterrane Unie. Sinds 2004 is het land kandidaat-lidstaat van de EU. Kroatië staat op de 62e plaats van de lijst van corruptiewaakhond Transparency International, daarmee beter scorend dan Roemenië, Bulgarije, Griekenland en zelfs Italië. Door de financiële crisis is de werkloosheid in Kroatië gestegen tot ruim 18 procent. Bovendien heeft het land een hoge buitenlandse schuld. Koelé, Th. en M. Peeperkorn, EU laat Kroatië voorzichtig toe in: de Volkskrant, 11:25-06, blz. 1 en 6.

In een redactioneel commentaar wordt gesteld over opening van de EU naar Kroatië: Het is een positief signaal voor de rest van het oude Joegoslavië . Redactioneel commentaar Via Kroatië naar de Balkan in: NRC Handelsblad, 11:27-06, blz. 2.

Eurobruggen De bruggen op de achterkant van de bankbiljetten van 5 tot 500 euro bestaan niet echt. Ontwerper Robert Kalina (Oostenrijk) mocht van de Europese Centrale Bank geen bestaande bruggen nemen voor zijn ontwerp. De Nederlandse grafisch ontwerper Robin Stam heeft een plan weten te realiseren om de op de bankbiljetten afgebeelde bruggen in Spijkenisse te bouwen. De 50-eurobrug, oranjebruin in renaissancestijl, en de 10-eurobrug , donkerrood en in romaanse stijl, zijn vrijwel gereed. Het gaat om wandelen fietsbruggen. Maar straks staan wel alle eurobruggen in Nederland. Have, C. ten, De eurobruggen bestaan alsnog in: de Volkskrant, 11:29-06, blz. 24.

Citaten Als je tegenwoordig komt aanzetten met Helmut Kohl en François Mitterand, hand in hand in Verdun in 1984 en zegt dat dit verdomme die paar centen voor Griekenland waard is, krijg je rotte eieren naar je hoofd. Schijnt onmodieus gelul uit de oude doos te zijn. Sheila Sitalsing in: Sitalsing, S., Geldautomaat in: de Volkskrant, 11:27-06, blz. 2.

‘De’ identiteit van Europa beschrijven is onbegonnen werk, maar er valt wel degelijk iets te zeggen over de associaties die aan het begrip Europa hangen. Europa als beeld, als zienswijze. Joep Leerssen in: Leerssen, J., Telkens een andere stier. Zoektocht naar een Europese identiteit in: Geschiedenis Magazine, juni 2011, blz. 14-19.

Publicaties (BV) Leerssen, J., Spiegelpaleis Europa. Europese cultuur en beeldvorming. Vantilt, € 19,95. Bespreking door Maartje Somers ‘Montesquieu is belangrijker voor ons dan Annie Schmidt’ in: NRC Handelsblad, 11:26-05, blz. 8-9 [Boeken]. Interview met de auteur door Tomas Vanheste ‘Europa is een donut. Er zit een gat in het midden in: Vrij Nederland, 11:04-06, blz. 52-55.


72 Samenvatting door de auteur: Joep Leerssen Telkens een andere stier. Zoektocht naar een Europese identiteit in: Geschiedenis Magazine, juni 2011, blz. 14-19.

ALGEMEEN •

ALGEMEEN

Le Corbusier Firminny, een stadje in Frankrijk niet ver van Saint Etienne, doet een poging om met 18 andere plaatsen een plek op de Werelderfgoedlijst te krijgen op grond van de aanwezigheid van bouwwerken van Le Corbusier. Voor Firminny zijn dat de kerk SaintPierre, het Maison de la Culture, het stadion met tribune, het Centre de récréation du corps et de l’esprit en een flatgebouw. Wereldwijd vormt dit na Chandigarh [zie Historie Gesignaleerd, april 2011, blz. 62) in India de grootste nalatenschap van Le Corbusier. Chandigarh heeft zich om bestuurlijke redenen teruggetrokken uit de aanvraag, die door de Unescocommissie tijdens overleg in Parijs o.l.v. Bahrein in juni 2011 besproken zal worden. Korteweg, A., Beton om trots op te zijn in: de Volkskrant, 11:23-06, blz. V 14-V 15 [afbeeldingen].

Bernhard Op 11:29-06 was het de honderdste geboortedag van prins Bernhard. Daar werd geen aandacht aan besteed, geen speciale uitgaven, herdenkingen of tentoonstellingen. Ook de Rijksvoorlichtingsdienst liet het feit onvermeld op de website van het Koninklijk Huis. Honderdste geboortedag Bernhard in: Dagblad van het Noorden, 11:29-06, blz. 4.

Films / dvd’s • Hollands Spoor door het verleden 4 dvd’s – ca. 240 minuten – Nederlands gesproken – uitgave Source1media - € 24,99 [ over het spoorverleden in Nederland]. www.veenmagazines.nl

• De Kever toen en nu 1 dvd – ca. 55 minuten – Engels gesproken – Nederlands ondertiteld – € 5.00: zeventig jaar geschiedenis van de leukste auto aller tijden. www.veenmagazines.nl

• Beeld van Nederland 1920-2010 6 dvd’s – ca. 23 uur – Nederlands gesproken – uitgave VTC Media – € 49,95 - Polygoonen NOS-journaals. www.veenmagazines.nl

Publicaties (BR) Barnes, I. en J. Bacon, The Historical Atlas of Judaism. Cartographica, van € 78,00 voor € 24,50. Parimar / De Boekenmarkt – Den Haag – tel. 070 3658226.

(BV) Bazelmans, J., H. Weerts en M. van der Meulen, Atlas van Nederland in het Holoceen. Prometheus / Bert Bakker, € 24,95. Bespreking door Ben van Raaij Nederland verscheen in het Holoceen. Te kijk nieuwe paleografische atlas in: de Volkskrant, 11:14-05, blz. 9 [ met afbeelding van een kaart uit 5500 voor Chr.]. Bespreking door Michiel van Nieuwstadt Voortdurend veranderend Nederland in: NRC Weekend, 11:11-06, blz. 8-9 [Wetenschap].

(BV) Bertels, I. B. De Munck en H. Van Goethem, Antwerpen. Biografie van een stad. De Bezige Bij, € 19,95. Aankondiging in Pas Verschenen Non-Fictie in: de Volkskrant, 11:25-06, blz. 7 [Boeken].


73 (BR) Birney, A., Oost-Indische inkt. Contact, van € 17,95 voor € 7,99 [bloemlezing van vier eeuwen Indië in de Nederlandse letteren]. De Slegte.

(BV) Bosmans, J. en A. van Kessel, Parlementaire geschiedenis van Nederland. Boom, € 29,90.

Aankondiging in brief Historisch Nieuwsblad, mei 2011.

(BR) Brussel, T. van (samenst.), U mag alles over mij schrijven. Interviews met Karel van het Reve. Van Oorschot, € 15,00. Aankondiging in Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 11:26-05, blz. 4 [Boeken]. Bespreking door Arjan Peters Karel hield wél van Betondorp in: de Volkskrant, 11:28-05, blz. 2 [Boeken]. Bespreking door Elsbeth Etty Marx wint het van Multatuli in: NRC Handelsblad, 11:09-06, blz. 10 [Boeken]. Bespreking door Hans van den Bergh U mag alles … in: Vrij Nederland, 11:18-06, blz. 61.

(BV+TE) C&A zieht an – www.draiflessen.de, € 34,00 [gedenkboek 100 jaar C&A]. Tentoonstelling met dezelfde titel op afspraak in het bedrijfsmuseum Draiflessen Collection in Mettingen bij Osnabrück t.e.m 12:08-01. Aankondiging in Hans Schoots, C&A: zuiver arisch in de oorlog in: Vrij Nederland, 11:18-06, blz. 20.

(BJ)

Dam, A. van en A. de Wolf, Een hele kunst …Van Holkema & Warendorf, € 15,99 [vijftig verhalen over de belangrijkste kunstenaars uit de Nederlandse geschiedenis].

Aankondiging in Bruna Leesspecial nr. 2 zomer 2011.

(BV) Doel, W. van den, Zo ver de wereld strekt. De geschiedenis van Nederland overzee. Bert Bakker, € 29,95. Bespreking door Paul Brill Klein land met iets te grote aspiraties in: de Volkskrant, 11:28-05, blz. 6 [Boeken]. Besprekinhg door Henk Schulte Nordholt Imperialisme of ‘staatsafronding’? Nederlandse ambities als koloniale macht in: Geschiedenis Magazine, juni 2011, blz. 40-41.

(BR) Edwards, C. (ed.), British Furniture 1600-2000. The Intelligent Layman, van € 52,50 voor € 15,00. Roelants - Nijmegen - tel. 024 3221734.

(BV) Ferguson, N., Civilization. The West and The Rest. Alan Lane / Penguin, €


74 18,99 [De Nederlandse vertaling Beschaving verschijnt in juli bij Contact]. Bespreking door Olaf Tempelman Europa’s unique selling points in: de Volkskrant, 11:07-05, blz. 5 [Boeken]. Bespreking door Ronald Havenaar Uit het Westen niets nieuws in: NRC Handelsblad, 11:03-06, blz. 7 [Boeken].

(BV) Fukuyama, F., De oorsprong van onze politiek. Contact, € 69,95. (BV) Fukuyama, F., The Origins of Political Order. From Prehuman Times to the French Revolution. Farrar, Straus & Giroux, € 34,00. Aankondiging Nederlandse editie in Pas Verschenen Non-Fictie in: de Volkskrant, 11:07-05, blz. 7 [Boeken].

Bespreking Engelse editie André W.M. Gerrits, Met dank aan kerk en keizer in: NRC Handelsblad, 11:12-05, blz. 7. Interview door Bas Heijne Niet onder elke dictatuur zit een prachtige democratie verborgen in: NRC Handelsblad, 11:13-05, blz. 10-11. Interview door Peter Giesen ‘VS lijken op Frankrijk voor 1789’ in: de Volkskrant, 11:1405, blz. 4-5 [het Vervolg]. Bespreking door Dirk-Jan van Baar Het einde van het eurocentrisme in: de Volkskrant, 11:18-06, blz. 6 [Boeken]. (BV) Galen, J. van, Theun de Vries. Een schrijversleven 1907-1945. Aspekt, € 29,95 [het gaat om het eerste deel: De Vries overleed in 2005]. Bespreking door Elsbeth Etty Communist met ‘huid en haar’ in: NRC Handelsblad, 11:26-05, blz. 15 [Boeken]. Bespreking door Hans Renders Theun de Vries in: Vrij Nederland, 11:18-06, blz. 61.

(BV) Golomstock, I., Totalitarian Art in the Soviet Union, The Third Reich, Fascist Italy and the People’s Republic of China. Overlook Duckworth, € 36,50. Bespreking door Bernard Hulsman Wilt u de totale avant-garde. De geschiedenis van de totalitaire kunst herschreven in: NRC Handelsblad, 11:16-06, blz. 1-2 [Boeken].

(BV) Henssen, R., Trompetters en tamboers in de Zeeuwse zeevaart ten tijde van de Republiek, plichten en praktijken. Eigen beheer, € 19,95. Bespreking door Jan van Damme Blind varen op de scheepstrompet in: Dagblad van het Noorden, 11:14-05, blz. 45. Bespreking door Anika van de Wijngaard Getrommel en trompetgeschal in: Historisch Nieuwsblad, juni 2011, blz. 23.

(BV) Jong, R. de, Verkiezingen op de kaart 1848-2010. Tweede Kamerverkiezingen vanuit geografisch perspectief. Matrijs, € 29,95. Bespreking door Arlen Poort Zo stemde Nederland 114 jaar geleden in: NRC Weekend, 11:18-06, blz. 8.

(BR) Kreuger, F.H., De tweede Gouden Eeuw. Veen Magazines, € 9,95 [over de razendsnelle metamorphose van Nederland tussen 1880 en 1920] www.veenmagazines.nl

(BV)

Kuijpers. E., Ootje Oxenaar. Ontwerper en opdrachtgever. Uitgeverij 010, € 29,50 [o.m. ontwerper van guldenbiljetten]

Bespreking door Bob Witman, Hoe minder vrijheid, hoe beter in: de Volkskrant, 11:25-06, blz. 9 [Boeken].

(BV) Leatherbarrow, W. en D. Offord (red.), A History of Russian Thought. Cambridge University Press, € 98,00. Bespreking door Michiel Leezenberg Hoe Duits is de Russische ziel? Een filosofische studie schept orde in het doen en denken van de klassieke Russische schrijvers in: NRC Handelsblad, 11:09-06, blz. 5 [Boeken].


75 (BV) Meer, T. van (red.), Wat als… Pim Fortuyn niet was vermoord? Meulenhoff, € 18,95 [schrijvers en wetenschappers buigen zich over dertien keerpunten in de geschiedenis]. Aankondiging in Pas Verschenen Non-fictie in: de Volkskrant, 11:18-06, blz.7 [Boeken].

Aankondiging in Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 11:23-06, blz. 4 [Boeken]. Bespreking door Tempelman Succes voor de kabinetten Fortuyn I en II in: de Volkskrant, 11:25-06, blz. 6 [Boeken]. (BV) Morris, I., Why the West Rules. For Now. The Patterns of History and What They Reveal about the Future. Farrar, Straus and Giroux, € 19,95. (BV) Morris, I., De val van het Westen. Het Spectrum, € 39,95. Bespreking door Ronald Havenaar Uit het Westen niets nieuws in: NRC Handelsblad, 11:03-06, blz. 7 [Boeken]. Bespreking door Wim Bossema Na 2103 kan het Westen het wel schudden in: de Volkskrant, 11:25-06, blz. 6 [Boeken].

(BV) Norwich, J.J., De pausen. Een geschiedenis. Prometheus, € 34,95. Aankondiging in Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 11:03-06, blz. 4 [Boeken].

(BV) Olink, H., Dronken van het leven. A. den Dolaard: zwerver, schrijver, journalist. Atlas, € 39,95. Bespreking door Jeroen Vullings Avonturier, humanist, moordenaar. A. den Doolaard in: Vrij Nederland, 11:18-06, blz. 56-57.

(BR) Pleij, H., Het gevleugelde woord. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1400-1560. Bert Bakker, van € 39,95 voor € 12,50. www.veenmagazines.nl

(BV) Schatkamer. 40 hoogtepunten uit de Nederlandse geschiedenis. € 16,95. Aankondiging in Bruna leesspecial, nr. 2 – zomer 2011.

(AR) Sypesteijn, P. en W. Flinterman, Alle wegen leiden naar Bagdad in: Geschiedenis Magazine, juni 2011, blz. 32-36 [over de betekenis van Bagdad als erfgenaam van de klassieke wereld].

(AR) Verhagen, F., Wat kan Nederland leren van Amerika? Integratie in de Verenigde Staten en Nederland vergeleken in: Kleio, mei 2011, blz. 24-27.

(BV) Zwaenepoel, T., De Kleine Encyclopedie van het Vaticaan. Lannoo, € 19,95. Bespreking door Ad van Schaik Kleine encyclopedie over het Vaticaan in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 03, blz. 32-33.

Tentoonstellingen (TE) Vrouwen rond de Hofvijver – Haags Historisch Museum – Den Haag – t.e.m.11:28-08 [portretten en voorwerpen van bekende vrouwen als Alexandrine Tinne en Maria Margaretha la Fargue en objecten uit de Russisch-orthodoxe kapel van koningin Anna Pauwlowna]. Mensen in: de Volkskrant, 11:15-02, blz. 14 [2].

(TE)

Vrouwen in het gevang – Museum De Gevangenpoort – Den Haag – t.e.m. 11:28-08, zie ook www.gevangenpoort.nl.

Aakondiging in Geschiedenis Magazine, april 2011, blz. 65.

(TE)

Handelswaar & Souvenirs. Islamitische kunst uit het Rijksmuseum Amsterdam te zien in Leiden – Rijksmuseum van Oudheden – Leiden – t.e.m. 11:04-09.

Advertentie in Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 68.


76 Bespreking door Birgit Donker De Arabische sabel van Michiel de Ruyter in: NRC Handelsblad, 11:21-04, blz. 22-23. Bespreking door Jan de Hond Handelswaar en Souvenirs. Islamitische kunst uit het Amsterdamse Rijksmuseum in Leiden in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 03, blz. 56-59.

(TE)

Verborgen verhalen - Museum Catharijneconvent - Utrecht - t.e.m. 11:0409. Bijzondere Bijbelverhalen in 16e en 17e eeuwse schilderijen. Zie ook www.catharijneconvent.nl

Flyer museum.

(TE)

100m2NL –Zuiderkerk – Amsterdam – t.e.m. 11:09-09 . Compacte overichtstentoonstelling van het Nationaal Historisch Museum over de Nederlandse geschiedenis. Zie ook www.innl.nl.

Aankondiging Neerlands historie geëxposeerd op 100 m2 in: NRC Handelsblad, 11:07-04, blz. 21. Bespreking Een doos vol Nederlandse geschiedenis in: NRC Handelsblad, 11:19-05, blz. 10-11 [Cultureel Supplement]. Aankondiging in Agenda Exposities in: de Volkskrant, 11:19-05, blz. V 19. Bespreking door Wim Baars, ‘100m2NL’ is nu al de slechtste tentoonstelling van het jaar in: Vrij Nederland, 11:04-06, blz. 67: Met de weinig belovende titel 100m2NL is het de

samenstellers gelukt de nu al slechtste tentoonstelling van 2011 te programmeren. Met replica’s en een enkel geleend museumobject is volgens de begeleidende verantwoording een aanzet gedaan tot: ‘een beknopte schets die u hopelijk naar meer doet verlangen’. Dat doet deze schets zeker niet. Waar het wel naar doet verlangen is de financiële verantwoording over deze wanprestatie. Een brevet van onvermogen waarmee niemand ongestraft kan wegkomen. (TE)

Joan Miró. The Ladder of Escape. Tate Modern – London – t.e.m. 11:10-09.

Bespreking door Bianca Stigter in: NRC Handelsblad, 11:03-06, blz. 3 [Cultureel Supplement].

(TE)

Roelant Savery. Visionair hofschilder in Praag – Broelmuseum – Kortrijk – t.e.m. 11:11-09. Catalogus, uitgeverij Snoeck (€ 29,00). Zie ook www.savery.eu.

Bespreking door Bram de Klerck Een kaketoe in de Alpen in: NRC Handelsblad, 11:03-06, blz. 1617 [Cultureel Supplement].

(TE)

Gadgets & Games van toen en nu – Teylers Museum – Haarlem – t.e.m. 11:11-09 [eerste mobieltje, eerste computerspel, brommers, cassettebandjes, Messerschmidts en een bakelieten telefoon – ook hands on]

Aankondiging Hebbedingen van vroeger in Haarlemse Teylers Museum in: Dagblad van het Noorden, 11:19-03, blz. 5.

(TE)

Stop de persen! Politieke tekeningen van Jos Collignon - Persmuseum Amsterdam - t.e.m. 11:11-09.

Bespreking door Bert Wagendorp Collignon ranselt de wereld met een ganzenveertje in: de Volkskrant, 11:16-06, blz. 18-19.

(TE)

Glans en glorie – Hermitage – Amsterdam – t.e.m. 11:16-09. Religieuze voorwerpen van de Russisch-orthodoxe kerk.

Aankondiging Glans en glorie in: de Volkskrant, 11:17-03, blz. V 19. Aankondiging Hermitage toont iconen in: NRC Handelsblad, 11:24-03, blz. 12-13 [Cultureel Supplement]. Bespreking Glans en glorie in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 46-47. Bespreking door Marina Marijnen Met de blik op oneindig in: Geschiedenis Magazine, juni 2011, blz. 38-39.

(TE)

Too late, too little, (and how) to fail gracefully – KunstFortAsperen – t.e.m. 11:25-09. Zie ook www.kunstfortasperen.nl en www.howtofail.nl [aan de hand van de geschiedenis van het fort worden begrippen als indringers en verdedigingslinies onder de loep genomen].

Aankondiging in Voorkeur in: NRC Handelsblad, 11:09-06, blz. 16 [Cultureel Supplement].


77 Bespreking door Janneke Wesseling Geen plaats voor Sneeuwwitje in: NRC Handelsblad, 11:16-06, blz. 8-9 [Cultureel Supplement].

(TE)

Wetenschap verandert je leven –Museon – Den Haag – t.e.m. 11:30-09.

Bespreking door Eileen Ros De geur van oma in: de Volkskrant, 11:19-03, blz. 7 [Reizen].

(TE)

Eeuwig geld, 100 jaar Muntgebouw, 1000 jaar muntslag – Geldmuseum – Utrecht – tot nader order. Zie ook www.geldmuseum.nl. Aankondiging door Aly Knol Utrecht dankt de Munt aan geldbuidel provincie in: Dagblad van het Noorden, 11:01-04, blz. 28-29. (TE)

Kijk, daar gaat de koning! – Haags Historisch Museum – Den Haag – t.e.m. 11:23-10. Zie ook www.haagshistorischmuseum.nl/page/tijdelijk.

Aankondiging in ANWB Kampioen, mei 2011, blz. 28.

(TE)

Emma: redster van Oranje – Museum Escher in Het Paleis – Den Haag – t.e.m. eind van 2011. Fototentoonstelling van koningin-moeder Emma (18581934).

Koningin Emma belicht in ‘haar’ paleis in: Dagblad van het Noorden, 11:26-05, blz. 6.

(TE)

Nijver/heden: de evolutie van ambachten – Zuiderzeemuseum – Enkhuizen – t.e.m. 12:12-02 [kleinschalige productiemethoden van hedendaagse ontwerpers geplaatst tegenover historische voorwerpen uit de depots van het Zuiderzeemuseum].

Bespreking door Jeroen Junte Oude ambachten kunnen nog relevant zijn en zelfs urgentie bezitten in: de Volkskrant, 11:08-06, blz. V 10.

Yin & Jan – Maritiem Museum – Rotterdam – t.e.m. 12:04-03 [over de eeuwenlange wederzijdse beïnvloeding tussen China en Nederland]. Zie ook www.maritiemmuseum.nl. Aankondiging in Het museum trakteert in: de Volkskrant, 11:01-04, blz. V17. Bespreking door Marieke Prins Allemaal een Chinees aan de hand in: Historisch Nieuwsblad, mei 2011, blz. 111. (TE)

(TE)

Making Histories, Changing Views of the Collection. The Temporary Stedelijk 2 – Stedelijk Museum – Amsterdam – tot nader order.


78 Bespreking door Hans den Hartog Jager Bijna vergeten klassiekers van het Stedelijk zijn terug in: NRC Handelsblad, 11:03-03, blz.13: Meteen is er die combinatie van opluchting en koude rillingen – het Stedelijk heeft zijn wortels terug. Vier sterren. Bespreking door Sacha Bronwasser Matisse en Malevitch keren terug in: de Volkskrant, 11:04-03, blz. 19: wie besluit een collectiepresentatie te maken zal toch meer visie moeten tonen en deze van-alles-wat inkijkjes zijn onbevredigend.

(TE)

Het Verhaal van Indië – Museum Bronbeek en het Indisch Herinneringscentrum Bronbeek – Arnhem –in ieder geval tot en met 2020 [overzichtstentoonstelling geschiedenis Nederlands-Indië van VOC tot en met de dekolonisatie en emigratie].

Aankondiging IHCB en KTOMMB, d.d. 10:19-07.

Websites / Apps Geschiedenis van Nederland Het Nederlandse Instituut voor Beeld en Geluid heeft een iPhone-applicatie uitgebracht over de geschiedenis van Nederland. Die geschiedenis wordt opgehangen aan de 82 miniatuur-monumenten in Madurodam, waardoor de kijker kennismaakt met typisch Nederlandse locaties als Schiphol en de Brink in Deventer. Elk monument is voorzien van meerdere video’s. Zie ook www.iphoneclub.nl. Web & App in: NRC Handelsblad, 11:22-06, blz. 41.

Militaire zaken Maarten Muns bespreekt in het Historisch Nieuwsblad enige websites over de krijgsmacht en andere legerzaken: • www.defensie.nl [chronologisch overzicht van de geschiedenis van de krijgsmacht in Nederland]. • www.legermuseum.nl [informatie over de collectie]. Muns, M., Een democratisch zootje ongeregeld in: Historisch Nieuwsblad, juni 2011, blz. 110.


79

II GESCHIEDENISDIDACTIEK 12 GESCHIEDENIS IN DE BASISSCHOOL •

Geschiedenis, staatsinrichting en burgerschap

Adri Treffers en Marja van den Heuvel-Panhuizen schrijven in de Volkskrant over het rekenonderwijs en over de zorgen daarover. Twee zaken noemen ze met name: Nederland heeft van alle landen het hoogste percentage zelfstandig werken - lestijd waarbij de leerlingen individueel uit een boek sommen moeten maken zonder dat er op dat moment instructie wordt gegeven. En: Nederland heeft het laagste percentage nascholing van leraren. Zij verwijzen naar Engeland, waar winst geboekt is door de tijd voor zelfstandig werken te verminderen en door nascholingsactiviteiten. Treffers, A. en M. van den Heuvel-Panhuizen, Het rekenonderwijs is zo slecht nog niet in: de Volkskrant, 11:16-06, blz. 30.

Verleidelijk om zo’n verhaal op geschiedenisonderwijs te leggen. Alleen maar zelfstandig werken met het geschiedenisboek - wat nog heel vaak voorkomt - lees blz… uit je boek en maak de opdrachten … - is de dood in de pot als het gaat om beeldvorming van het verleden en het percentage deelnemers aan nascholingscursussen geschiedenis is landelijk gezien - er zijn zo hier en daar wat uitschieters - bedroevend laag. CvdK

De Onderwijsraad heeft de minister geadviseerd om het onderdeel wereldoriëntatie (natuur, geschiedenis en aardrijkskunde) in de verplichte eindtoets te vervangen door Engels. Wereldoriëntatie is in de huidige opzet van de Cito-toets geen verplicht onderdeel, maar de meerderheid van de scholen neemt het wel af. Tevens wil de Onderwijsraad referentieniveaus voor Engels. De raad vindt niet dat de uniforme Cito-toets verplicht gesteld moet worden. Het aanbieden van een centraal ontwikkelde toets vindt de raad uitstekend, maar scholen moet zelf kunnen kiezen hoe ze willen toetsen. Gerrits, R., Onderwijsraad niet voor verplicht stellen Citotoets in: de Volkskrant, 11:2306, blz. 11.

Minister Van Bijsterveldt heeft haar warme support uitgesproken voor meer serieuze aandacht voor Engels in het basisonderwijs. Ook verschillende Kamerleden vinden het een goed plan. CDA-Kamerlid Ferrier maakte zich echter wel zorgen over de Pabo’s: We moeten uitkijken dat we niet te veel vragen van de lerarenopleidingen.PvdA-Kamerlid Çetik: Ik ben voor Engels in de eindtoets. Maar het mag niet tot gevolg hebben dat de aandacht voor wereldoriëntatie verslapt. Bakker, M., Engels ook toetsen op basisschool in: de Volkskrant, 11:24-06, blz. 8.

•

Minimumdoelen

Herman Wieberdink, psycholoog, en Heleen Kuster, onderwijsgevende basisonderwijs, betogen in een bijdrage aan de Volkskrant, dat de inhoud van het onderwijs steeds meer bepaald wordt door het Cito. Het bepalen van die inhoud is een taak van de overheid. Maar: het Cito laat echter de inhoud van zijn toetsen steeds meer afwijken van wat men in het onderwijs onder vakinhouden verstaat. Toetsuitslagen zeggen weinig meer over het gegeven onderwijs. (…) Methodeontwikkelaars worden allengs gedwongen de Citotoetsen te volgen, want scholen vragen om methoden die overeenstemmen met de eisen van het Cito. Uitgevers brengen bij hun methode een extra deeltje, teneinde kinderen te trainen in de Cito-manier van toetsen. Het Cito zelf brengt hulpboeken in de handel met oefeningen voor kinderen die op een bepaald vakgebied laag scoren. Hiermee is een situatie ontstaan waarin het Cito de inhoud van een vakgebied vaststelt, de toetsing voorschrijft, de uitvallers bepaalt en aangeeft hoe hulp moet worden geboden. Het Cito heeft zich ontwikkeld tot centralistisch onderwijsinstituut.Scholen passen daarop hun curriculum aan.


80 Een oplossing zien de auteurs in het vastleggen van een minimum-eisenpakket. Deze voor alle betrokkenen ongezonde ontwikkeling kan doorbroken worden door het invoeren van minimumdoelen die overeenstemmen met de primaire taak van het onderwijs. Wieberdink, H. en H. Kuster, Cito bepaalt niet wat goed onderwijs is in: de Volkskrant, 11:06-06, blz. 20. Aleid Truijens reageert in haar column IJs & weder in de Volkskrant dat het ministerie van Onderwijs nog altijd beslist wat er geleerd moet worden en – sinds kort – ook wat het gewenste niveau is (na overleg met onderwijsexperts). Zij wijst op de gevolgen van een definitie van minimumdoelen en het idee dat als een school de minimumdoelen haalt het een goede school is. Zouden Wieberdink en Kuster wel begrijpen welke gevolgen hun voorstel heeft? Voortaan mogen leerkachten dus in hun hangmat liggen. Niemand hoeft meer het beste uit leerlingen te halen: minimale kennis volstaat. Waar leerlingen na de basisshcool terecht komen is hun zorg niet. Truijens, A., Cito-toets is voor veel kinderen hun redding in: de Volkskrant, 11:08-06, blz. 29.

•

Welke vakken?

Informatiekunde Suzanne Heuts zet de verschillende opvattingen over informatiekunde als vak op een rij in VIVES. Informatiekunde kwam in 1994 in de lessentabel voor het VO, maar in 2000 stelde staatssecretaris Albayrak voor het af te voeren van die lessentabel. Vanaf het schooljaar 2001-2002 was informatiekunde niet langer verplicht en konden de kerndoelen binnen andere vakken gerealiseerd worden. Op de school van Frans Peeters in Goes werd in 2008 het vak infomatiekunde afgeschaft en geïntegreerd in andere vakken. Het lijkt heel ideaal, om computervaardigheden te leren bij andere vakken. Een paar jaar geleden maakten veel scholen die keuze. Door het wegstrepen van een paar uur informatiekunde per week, neem je wat van de druk van het grote aantal vakken in een beperkt aantal uren weg. En het is natuurlijk ook een verkapte bezuinigingsmaatregel. Er is slechts één nadeel: het blijkt helemaal niet te werken om computervaardigheden te leren bij andere vakken. De meeste docenten blijken lang niet bedreven genoeg te zijn in de computerprogramma’s en zijn daardoor niet in staat ze over te brengen op de leerlingen. De stelling dat leerlngen van tegenwoordig al voor de middelbare school computer bekwaam zijn, ontkracht Peeters. Dat hangt er maar helemaal van af hoe de basisschool die ze hebben gevolgd daarmee omging. (…) Om computerprogramma’s echt goed onder de knie te krijgen, moeten ze simpelweg leren van iemand die verstand van zaken heeft. Van dat uurtje informatiekunde per week, hebben ze dan de rest van hun leven gemak. Heuts, S., Informatiekunde, een vak op zich of integreren? in: VIVES, april 2011, blz. 1617.

De nieuwe hoogleraar onderwijskunde van de Universiteit van Amsterdam, Monique Volman, pleit voor betekenisvol leren: dat je kinderen iets leert waarvan ze zelf kunnen inzien waarom ze het leren en wat ze ermee kunnen. Zij heeft bezwaar tegen zaken als kernvakken, prestatienormen en verantwoordingscultuur. De grote nadruk op de kernvakken betekent een verschraling van waar het onderwijs voor moet staan. (…) Zo krijgen andere belangrijke taken, zoals brede vorming, leren samenwerken en organiseren, minder aandacht. Scholen zijn bezig met hele kinderen. Gerrits, R., ‘Nadruk op kernvakken schaadt het kind’ in: de Volkskrant, 11:18-06, blz. 12.

•

De Canon van Nederland

De site entoen.nu is uitgebreid met zo’n 70 nieuwe, iconische afbeeldingen. Het gaat om schilderijen als De Aardappeleters en Het melkmeisje, portretten van personen als Johan van Oldenbarnevelt en koning Willem III, foto’s van de bevrijding in 1945 en van koningin Juliana in 1953 op bezoek in het watersnoodgebied en documenten en voorwerpen als het Plakkaat van Verlatinghe en een Geuzenpenning. Kooij, A., 70 nieuwe afbeeldingen op entoen.nu op www.entoen.nu, 11:09-06.


81

Directeur Tempel noemt als één van de redenen om bij het Haags Gemeentemuseum een nieuwe vleugel te bouwen, gewijd aan het werk van De Stijl, het feit dat De Stijl onderdeel is van de Nederlandse historische canon. Scholen uit het hele land reageren al enthousiast. Donker, B., Museum Den Haag breidt uit. Mondriaans nieuwe kamer is zelf een Mondriaan; vaste expositie voor werk van De Stijl in: NRC Handelsblad, 11:09-06, blz. 3. Donker, B., Eindelijk een trefpunt voor De Stijl. Het werk van Mondriaan en De Stijl bijeen in het Gemeentemuseum Den Haag in: NRC Handelsblad, 11:09-06, blz. 20.

De plannen van staatssecretaris Zijlstra: Het Nationaal Historisch Museum verdwijnt. Deels worden de taken daarvan overgenomen door het Nederlands Openluchtmuseum en het Rijksmuseum, waarbij de Canon van de Nederlandse geschiedenis weer leidend wordt. Pontzen, R., Musea in: de Volkskrant, 11:11-06, blz. 7.

Het Nationaal Openluchtmuseum in Arnhem krijgt er een belangrijke taak bij: het moet op digitale wijze de Nederlandse geschiedenis presenteren, een taak die eerst was toebedacht aan het Nationaal Historisch Museum. Het NOM krijgt hiervoor structureel 1,5 miljoen extra, terwijl de subsidie aan het NHM per 1 januari 2012 wordt beëindigd. Daarnaast wil het kabinet dat het NOM een presentatie ontwikkelt van de Nederlandse geschiedenis, met het Rijksmuseum in Amsterdam. Het kabinet stelt een bedrag van 0,5 miljoen euro ter beschikking. Kunstbezuinigingen in: NRC Handelsblad, 11:14-06, blz. 16.

Ron Rijghard interviewde Pieter-Matthijs Gijsbers, de directeur van het Nederlands Openluchtmuseum over het plan van staatssecretaris Zijlstra om het NOM de taken van het NHM over te laten nemen. Gijsbers spreekt van een verrassing en van een opmerkelijke opdracht. Met name ook door de breedte van de opdracht om samen met het Nederlands Centrum voor Volkscultuur in Utrecht een topinstituut te vormen voor immaterieel erfgoed en volkscultuur. Zijlstra stelt dat met het NHM besproken wordt welke activiteiten en producten het wil overdragen aan het NOM. Gijsberts noemt de opdracht welkom, maar in eerste instantie gaat het alleen om het maken van plannen, gevolgd door een toetsmoment. Hoe we de canon gaan presenteren weten we ook echt nog niet. Op de vraag of de NOM de website van het NHM gaat overnemen, antwoordt hij We weten nog niet of we dat willen. En of dat kan. Het NHM is eigenaar van zijn website. Zij moet besissen wat ze daarmee willen. Maar als consument zeg ik: het NHM heeft een prachtige site. Wel gaat het NOM haast maken met het ontwikkelen van de eigen digitaliserings- en ict-plannen. Gijsbers is tevreden over de eigen website: voldoende informatief en effectief. Rijghard, R., ‘Iedereen gaat kijken hoe we de NHM-taak uitvoeren’ in: NRC Handelsblad, 11:17-06, blz. 20-21.

Het NOM wil geschiedenis uitleggen met behulp van alledaagse taferelen en expliciet tonen van levensomstandigheden, zoals bijvoorrbeeld in de Molukse barak. Directeur Gijsbers: Geschiedenis komt hier heel dicht bij de bezoekers.(…) Dit wandelen door de geschiedenis is een methode, die aanzet tot nadenken. Derks, D., ‘Openluchtmuseum brengt geschiedenis dicht bij de mensen’ in: NRC Handelsblad, 11:17-06, blz. 21.

Wilma de Rek vroeg aan Pieter-Matthijs Gijsbers, de directeur van het Openluchtmuseum hoe de opdracht om samen met het Rijksmuseum te zorgen voor een materiële presentatie van de canon en of dat niet erg sturend is: Die canon in itself is niet zo sturend, die is bedoeld als een serie argumenten om beter te kunnen oordelen over de geschiedenis, het functioneren en de eigenaardigheden en gevoeligheden van het land. Over hoe we het gaan invullen is nu nog weinig te zeggen. Rek, W. de, Alle kanten van geschiedenis in: de Volkskrant, 11:25-06, blz. 9 [het Vervolg].


82

•

Geschiedeniskennis

Zijn er dan twee wereldoorlogen geweest vraagt Susan (vmbo-15 jaar) me stomverbaasd. Terwijl we al drie weken bezig zijn met de Eerste, waarbij ik het verschil met de Tweede voortdurend benadruk. Lange, W. de, Bij Lobith in: het Onderwijsblad, 11:26-02, blz. 25.

In het geschiedenisonderwijs in de basisschool was er voorheen nauwelijks aandacht voor de Eerste Wereldoorlog. In principe zou dat nu anders moeten worden nu die oorlog een apart canonvenster is. CvdK.

(AR) Honing, T., Oriëntatiekennis opbouwen gaat niet vanzelf. Een vergelijking van een impliciete en een expliciete benadering in: Kleio, mei 2011, blz. 30-33.

•

Burgerschap

Onderzoek van het Kohnstamm Instituut onder 38.000 leerlingen op witte en zwarte scholen heeft uitgewezen dat leerlingen van gemengde scholen iets minder presteren op het gebied van taal en rekenen, maar iets beter burgervaardigheden ontwikkelen, zoals belangstelling hebben voor andermans geloof en (beter) ruzies weten op te lossen. Op die manier wordt juist de integratie van bevolkingsgroepen bevorderd door gemengde scholen. Bemmel, N. van, Allochtone kinderen niet gebaat bij witte klas in: de Volkskrant, 11:1106, blz. 14.

13 GESCHIEDENIS EN KINDEREN •

Kinderen en Geschiedenis

Marente de Moor: Als kind vond ik het niet leuk om Nederlands te zijn. Niemand vond dat toen. Iedereen op mijn spierwitte school zoog wel een druppel dramatisch bloed uit zijn duim. In onze klas zaten heel wat hugenoten, Joodse vluchtelingen en zonen van Haile Selassie. Mijn vader wees op een gravure aan de muur, van de Zeeuwse admiraal die Leiden had ontzet, een Watergeus godbetert, maar dat deed me niets. Zwart was ik, als roet, dat bewezen mijn achternaam en krullen. Moor, M. de, Hoe armer een land, des te trotser het wordt in: Vrij Nederland, 11:25-06, blz. 73.

(AR) Patist, J. en H. Güven, Er is meer dan Europa. Betrek de culturele achtergrond van leerlingen bij het lesgeven in: Kleio, mei 2011, blz. 21-23.

•

Mediagebruik jongeren

De Stichting Mijn Kind Online heeft in samenwerking met Z@ppelin en NTR Jeugd een onderzoek gedaan naar internetgebruik van jonge kinderen. Ze gaan in Nederland gemiddeld 3,9 jaar oud voor het eerst online. 78% van de kinderen van 3 tot 6 jaar gebruikt internet dagelijks gedurende 22 minuten, bijna net zo veel tijd als ze bezig zijn met het lezen van boekjes. De opkomst van touchscreens maakt internet voor kinderen nog toegankelijker. Het volledige onderzoek is te downloaden via www.mijnkindonline.nl. Driekwart peuters en kleuters online in: VIVES, april 2011, blz. 7.

Europese jongeren in de leeftijdscategorie 16-24 jaar besteden meer tijd aan internet dan aan televisie kijken, zo blijkt uit een onderzoek van de European Interactive Advertising Association. Bijna 80% van de jongeren is dagelijks online, voor televisie is dat 76%. Een samenvatting van het onderzoek staat op www.eiaa.net.


83 Internet wint van TV in: VIVES, april 2011, blz. 9.

Patti Valkenburg (1958), hoogleraar jeugd en media aan de Universiteit van Amsterdam, heeft één van de drie NWO-Spinozapremies ontvangen, 2.5 miljoen euro naar eigen inzicht te besteden. Zij schreef o.m. het boek Beeldkinderen en was de stuwende kracht achter de Kijkwijzer. De jury spreekt van grensverleggend onderzoek, een uniek interdisciplinair vakgebied ontwikkeld, meest productieve en een van de meest geciteerde communicatiewetenschappers in Europa, uitzonderlijke onderzoekskwaliteiten. Onlangs kreeg Valkenburg al de Dr Hendrik Muller prijs van de KNAW (25.000 euro) en werd ze benoemd tot KNAW-lid. Valkenburg wil verder onderzoek doen naar de media-omgeving, waarin kinderen opgroeien. Informatie, reclame en vermaak zijn vaak volledig met elkaar verweven geraakt. De grote vraag voor Valkenburg is wat voor invloed dit heeft op kinderen. Zo zijn er aanwijzingen dat onbewuste mediabeïnvloeding zeer groot is. Daarvoor wil ze de komende vier jaar 900 gezinnen met twee kinderen gaan volgen. En als onderzoekers niet alleen communicatiewetenschappers inzetten, maar ook psychologen en neurowetenschappers. Met o.m. als vragen: wat voor media-inhoud leidt bij wie tot wat voor soort beïnvloeding? Worden kinderen er drukker of agressiever van? Of worden ze juist slimmer en sneller ervan? En is er een verband met obesitas, met de gezondheid van het kind? Keulemans, M., Invloed kindermeda in beeld in: de Volkskrant, 11:07-06, blz. 17.

Bruin, E. de, Het kind en zijn beeldscherm in: NRC Handelsblad, 11:07-06, blz. 19. Het Mediawijsheid Expertisecentrum krijgt in de plannen van minister Van Bijsterveldt voortaan 100.000 euro minder. Kappen in een ‘woud aan websites’ in: NRC Weekend, 11:18-06, blz. 6-7.

•

Tijdsbesef

(AR) Wilschut, A., Historisch denken over tijd. Onderzoek naar tijdsbewustzijn in: Kleio, mei 2011, blz. 12-17 [met zes concepten over omgaan met historische tijd in het onderwijs].

14 BEELDVORMING VAN HET VERLEDEN

• BEELDVORMINGSSCHEMA A DE WERKELIJKHEID •

Sectorinstituut Erfgoed Nederland

Staatssecretaris Zijlstra heeft het advies van de Raad van Cultuur overgenomen om de subsidie van Erfgoed Nederland - groot 2,1 miljoen euro - vanaf 2013 stop te zetten. Het kennisinsitituut heeft een takenpakket dat dubbelt met de Stichting Internationale Culturele Activiteiten en de Rijksdienst Cultureel Erfgoed. Stopzetten van de subsdie betekent waarschijnlijk sluiting van het instituut. Plaatsvervangend directeur Mardjan Seighali: doodzonde en pure kapitaalvernietiging. Wie vertelt straks het verhaal van Nederland als wij het niet doen? De RCE kan het gat niet vullen. Dat houdt zich niet bezig met educatie. Als Erfgoed Nederland verdwijnt moeten talloze kleine en grote instellingen – in totaal zo’n drieduizend – het doen met het kleine wereldje van hun deelsector. Ze worden in de eerste plaats weer archief, of museum. De coördinatie door een onafhankelijke organisatie als Erfgoed Nederland houdt dan op. Wij hebben de expertise, de visie en de


84 passie om mensen en organisaties met elkaar te verbinden en te ondersteunen. Onze prestaties bewijzen dat. Seighali stelt voor om Erfgoed Nederland om te bouwen tot een expertisecentrum. Krimp desnoods de staf in zolang er te weinig geld beschikbaar is, maar geef in elk geval blijk van een visie in plaats van om je heen te slaan met een botte bezuinigingsbijl. Email Erfgoed Nederland Zijlstra sluit het verhaal van Nederland, 11:12-06. Kunstbezuinigingen in: NRC Handelsblad, 11:14-06, blz. 17.

•

Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed

Het Nederlands Centrum voor Volkscultuur heeft op 11:01-06 de naam gewijzigd in Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed. Maandelijks brengt het centrum een gratis nieuwsbrief uit met informatie over ontwikkelingen en activiteiten op het gebied van volkscultuur en immaterieel erfgoed. Opgave kan via www.volkscultuur.nl. Alledaagse dingen, 2011, nr. 4, d.d. 11:01-06.

•

Publicaties

(BV) Bruins, E., Drentse kerken. Van Gorcum, € 29,95. Bespreking Ed van Tellingen ‘Elke kerk in Drenthe verhaal op zich’ in: Dagblad van het Noorden, 11:07-06, blz. 24-25.

(BV) Coster, W. en J. ten Hove, Overijssel. Plaatsen van herinnering. Bert Bakker, € 39,95 [40 Overijsselse lieux de mémoire] Aankondiging in Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 11:09-06, blz. 4 [Boeken]. Aankondiging in Pas Verschenen Non-Fictie in: de Volkskrant, 11:11-06, blz. 7 [Boeken].

•

Adres

Erfgoed Brabant is verhuisd naar De Griffie, het voormalige provinciehuis aan de Waterstraat in ’s-Hertogenbosch, waar samengewoond gaat worden met het Noordbrabants Museum, het Stedeljk Museum ’s-Hertogenbosch en het Provinciaal Depot voor Bodemvondsten. Het is adres is Waterstraat 16, 5211 JD ’s-Hertogenbosch. Het internetadres blijft www.erfgoedbrabant.nl. Adreswijziging.

a.1 De (school)omgeving •

Walfriduskerk – Bedum

Wat is de scheefste toren in Nederland? Dat is de toren van de Walfriduskerk in Bedum met een hoek van 4,18 graden. Niet de scheefste toren. Dat is de klokkentoren van het Duitse Suurhusen (5,2 graden), maar wel schever dan de toren van Pisa (3,9 graden). De scheve toren heeft alles te maken met de ondergrond. Nederland kent meerdere scheve torens: de Oude Kerk in Delft, de Grote Kerk in Dordrecht, Oldehove in Leeuwarden en de Martinitoren in Groningen. De Walfriduskerk is genoemd naar de heilige Walfridus, die rond het jaar 1000 tijdens een voettocht naar Groningen vermoord is door Noormannen. De Walfriduskerk is tot en met september te bezichtigen op zaterdag van 14.00 tot 16.00 uur. De toren is om veiligheidsredenen niet voor het publiek toegankelijk. Thijssen, W., Wie heeft de scheefste? in: de Volkskrant, 11:04-06, blz. 7 [Reizen] [foto].

•

Joodse schooltje – Leek

Het Joodse schooltje in Leek is weer in gebruik genomen als school. Al jarenlang fungeert het schooltje als museum met voorwerpen van de joodse gemeenschap, die tijdens WO II uit Leek verdwenen is. Regelmatig worden er scholen rondgeleid.


85 Eén keer in de maand organiseert de progressief joodse gemeenschap er nu onderwijs over de Joodse cultuur aan kinderen. Door dit schooltje blijven de joden die toen verdwenen zijn toch op een bepaalde manier levend. Hebel, F. von, De joodse les van Sam, Noor, Tal en Noa in: Dagblad van het Noorden, 11:08-06, blz. 30.

•

Straatnamen

Onderzoek van museum Boerhaave heeft uitgewezen dat afgaande op de straatnaamregisters Nederland niet veel op heeft met Nobelprijswinnaars. Alleen Hendrik Lorentz (1902) is ruim benoemd: 34 keer. Acht van de negentien Nederlandse Nobelprijswinnaars ontbreken helemaal in het straatbeeld. Nederland kent maar één Nobelbuurt in Hoensbroek. Enkele Nobelprijswinnaars hebben een plaatselijke status, zoals Zernike in Groningen. Calmthout, M. van, Nobelprijs laat Nederland koud in: de Volkskrant, 11:15-06, blz. 13.

Het museum heeft een eregalerij ingericht voor alle negentien Nederlanders, die ooit een Nobelprijs kregen om zo de aandacht te vestigen op de Nederlandse wetenschappelijke prestaties. Te zien zijn professionele en persoonlijke spullen van de laureaten.

•

Waalbrug - Nijmegen

Ooit was hij de grootste: 604 meter lang, tussen de twee hoofdpijlers 244 meter en de boog 65 meter hoog: de Waalbrug in Nijmegen. Nog altijd is het de mooiste, ondanks de 75 jaar. De brug werd op 16 juni 1936 in het bijzijn van 200.000 toeschouwers geopend door koningin Wilhelmina. De verjaardag wordt gevierd met een speciaal fotoboek. Nijmegen eert jarige Waalbrug in: Dagblad van het Noorden, 11:16-06, blz. 4.

•

Kamp Westerbork

In 1992 zijn op initatief van oud-kampgevangenen 102.000 stenen aangebracht op de appelplaats van het kamp Westerbork. Op de meeste stenen zitten davidssterren, die steeds meer loslaten. Opnieuw opplakken bleek niet de beste oplossing. Er zijn nu afspraken gemaakt met het Zentrum für Arbeit van de Landkreis Leer dat leerlingen van de Arbeitskreis Schule Rauderfehn 1000 (reserve)stenen volgens een nieuwe methode gaan voorzien van sterren. Na de zomervakantie worden deze geplaatst en als ze goed overwinteren worden vervolgens gespreid over drie jaar de anderen ook op dezelfde manier bewerkt. Kwak, M., Duitsers lijmen davidssterren Westerbork in: Dagblad van het Noorden, 11:1806, blz. 3.

•

Bunkerrondleidingen

Rondleidingen door bunkers: • Hoek van Holland: op 06-08, 04-09, 01-10 en 09-11. Tocht van 4,5 uur langs twee bunkermusea, munitiedepots, geschutopstellingen, tankmuren en gangenstelsels. Zie: www.atlantikwall-museum.nl. • IJmuiden: tot september wekelijks op woensdagavond, daarna tweewekelijks. Tocht van 1,5 tot 2 uur. Vanaf 7 jaar. Zie: www.bunkermuseum.nl. • Noordwijk: museumbunker geopend tot 11:19-09 op de zondag. Een bezoek aan het bunkercomplex in de Noordduinen kan na reservering tot en met 11:28-08. De tocht duurt 1,5 uur. Zie: www.atlantikwall.nl. • Zoutelande en Vlissingen: Bunkermuseum Zoutelande is tot november geopend op woensdag en zondag. In Vlissingen alleen op zondag. Rondleidingen op afspraak, duur 1,5 uur. Zie: www.bunkerbehoud.nl. • Afsluitdijk-Kornwerderzand: Kazemattenmuseum Kornwerderzand - 5 grote kazematten, een Duits wachtlokaal, een bunker en een bezoekerscentrum. Zie ook www.kazemattenmuseum.nl Vries, C. de, Boeiende bunkers in: de Volkskrant, 11:18-06, blz. 5 [Reizen].


86 •

Dag van de Architectuur

In het weekend van 25 en 26 juni vond de Dag van de Architectuur plaats. Op deze dag waren allerlei gebouwen te bezoeken, die anders gesloten zijn voor bezoekers. Het thema was dit jaar Zelf verzonnen, zelf bedacht over op eigen initiatief gerealiseerde gebouwen. Zie ook www.dagvandearchitectuur.nl. Dag van de Architectuur in: de Volkskrant, 11:23-06, blz. V 19.

•

Kasteel Amerongen

Na een restauratie van tien jaar is kasteel Amerongen vanaf 11:01-07 weer geopend voor bezoekers. Binnen zullen enkele vertrekken 17de eeuws ingericht zijn.Na twee jaar wordt de inrichting 18e eeuws en daarna de 19e en 20e eeuw. Ook de portrettengalerij is hersteld. Het Huys werd in 1673 door Franse troepen in brand gestoken en verwoest. Eigenaar Van Reede liet het kasteel herbouwen. Het was ook een Van Reede die aanzat bij de onderhandelingen over de Vrede van Utrecht.

Peter Greenaway maakte een multimediale videoprojectie over het leven op het kasteel omstreeks 1680 A day in the Life of the castle. Deze theatrale presentatie zal twee jaar te zien zijn in het kasteel. Eeuwen, M. van, Amerongen heropend met Greenaway in: NRC Weekend, 11:25-06, blz. 13. Kooten, C. van, Waterburcht Amerongen komt weer tot leven. De grote restauratie van een nat kasteel in: Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, lente 2011, blz. 4-7.

•

Publicaties

(AR) Wal, S. van der, Plaatsen van herinnering. Een nieuwe impuls voor het geschiedenisonderwijs? in: Kleio, mei 2011, blz. 34- 37.

a.2 Voorwerpen (museum) •

Nationaal Historisch Museum

Voortbestaan? Econoom Heertje haakt in een bijdrage aan De Volkskrant in op het plan van Paul Scholten [zie Historie Gesignaleerd, juni 2011, blz. 84-85] om het project NHM onder


87 leiding van Schilp en Bijvanck als mislukt te beschouwen: Het NHM is nog steeds een lege dop ondanks een omvangrijke organisatie en een kostbare raad van toezicht.(…) Afscheid nemen van de tot zover gelanceerde plannen, de daarvoor verantwoordelijke directie en het personeelsbestand dat geen zinvolle arbeid verricht, ligt voor de hand en is ook de natuurlijke uitkomst van de enige jaren geleden in gang gezette beweging. Heertje wil echter wel dat het oorspronkelijk idee doorgaat en vindt net als Scholten dat het Rijksmuseum het startpunt daarvoor moet zijn. Scholten stelde dat het Rijksmuseum een joint venture met een ander museum moet sluiten om daar het NHM in te realiseren en daarvoor heeft Heertje een kandidaat: het Openluchtmuseum in Arnhem. Met de wetenschappelijke en kunstzinnige inbreng van het Rijksmuseum kan het NOM zich ontwikkelen tot een breed georiënteerd Nationaal of Nederlands Museum dat het zicht op het dagelijks leven van de Nederlandse burgers in de loop van de eeuwen combineert met de beeldende vormgeving van de hoogtepunten van de Nederlandse geschiedenis aan de hand van de input van het Rijksmuseum. Hij stelt dan ook voor dat staatssecretaris Zijlstra op 10 juni een punt zet achter de aanpak-Plasterk-SchilpBijvanck en een onderzoeksopdracht formuleert voor de samenwerking van het Rijksmuseum met het Openluchtmuseum. Heertje, A., Laat Openluchtmuseum zich tot Nationaal Museum ontwikkelen in: de Volkskrant, 11:01-06, blz. 29.

Jan Oliemulder haalt in de Volkskrant uit naar de NHM-directeuren: Ze hebben het project geheel naar eigen hand gezet en daarmee genegeerd wat de Tweede Kamer en de minister voor ogen hadden. (…) Ze werden teruggefloten door de politiek. Een beetje Raad van Toezicht had toen de beide directeuren ontslagen en was opnieuw begonnen op de uitgangspunten. (…) Twee heren, die hun eigen spel spelen en er een potje van maken. Arnhem, de Tweede Kamer en de minister hebben het nakijken. Nu weer. Tenzij de Raad van Toezicht alsnog de heren ontslaat en opnieuw begint: in Arnhem, bij het Openluchtmusuem en met een gebouw dat wordt gefinancierd door de provincie Gelderland van de NUON miljarden. Oliemulder, J., Gezwalk van Bijvanck en Schilp in: de Volkskrant, 11:04-06, blz. 35.

Volgens Willem Baars is het idee van Jan Marijnissen uitgegroeid tot de grootste klucht uit de Nederlandse museumgeschiedenis. Het zou de ontbrekende schakel in museumland zijn: Maar hoezo ontbrekende schakel? Is de vaderlandse geschiedenis uit de vitrines van de Nederlandse musea verdwenen? Nee hoor, integendeel: het prachtige, gevarieerde museumlandschap dat wij kennen toont de vaderlandse geschiedenis in al haar facetten. Een toonbeeld van pluriformiteit, die hoort bij onze geschiedenis. Baars, W., ‘100m2nl’ is nu al de slechtste tentoonstelling van het jaar in: Vrij Nederland, 11:04-06, blz. 67.

Piet H. de Jong stelt in het Dagblad van het Noorden dat van de aanvankelijke liefde van de politiek om een Nationaal Historisch Museum tot leven te roepen weinig meer over lijkt. Binnen enkele jaren is het tij gekeerd. Niet dat de zoektocht naar de Nederlandse identiteit is afgerond en ook niet dat de jeugd geen historisch onderricht meer nodig heeft, maar de botte bezuinigingsbijl het museum lijkt te nekken. Jong, P. H. de, Liefde voor museum dat er móést komen snel bekoeld in: Dagblad van het Noorden, 11:07-06, blz. 32.

Staatssecretaris Zijlstra heeft besloten het NHM met ingang van 12:01-01 geen subsidie meer te verlenen. Dat heeft hij de NHM-directie meegedeeld. Daarmee lijkt er een definitief einde te komen aan een zelfstandig museum dat Nederlanders bewust had moeten maken van hun geschiedenis. Zijn beslissing leidde dinsdag tot emotionele taferelen in de Zuiderkerk in Amsterdam. De 22 medewerkers van het museum, inclusief de directie, wacht waarschijnlijk ontslag. Schilp zei intens verdrietig te zijn. Ik heb me het schompes gevochten voor deze tent. Onze mensen hebben keihard gewerkt. Schilp stelt dat er sprake is van een enorme kapitaalvernietiging van tientallen miljoenen euro’s.


88 Bockma, H., Het Nationaal Historisch Museum is geschiedenis in: de Volkskrant, 11:0806, blz. 11.

Arnon Grunberg: Je zou ook vergeten dat bezuinigingen soms een zegen zijn. Neem het Nationaal Historisch Museum, een project dat bedacht is door politici om eenheid te creëren die vermoedelijk nooit heeft bestaan. Een van de initiatiefnemers van dat museum, Jan Marijnissen, noemde in 2009 de plannen van de directie een ‘postmoderne hutspot’ en ‘hipdoenerij van museumbobo’s’. Deze retoriek verraadde waaruit het project is geboren en waar het zou eindigen: provincialisme. Grunberg, A., Voetnoot Hutspot in: de Volkskrant, 11:09-06, blz. 1.

Met verslagenheid en ergernis hebben Kamerleden, cultuurprominenten en historici kennis genomen van het beëindigen van de plannen voor een Nationaal Historisch Museum. De Kamer heeft de hoop nog niet opgegeven. Kamerlid Joël Voordewind (CU) verwijt staatssecretaris Zijlstra en minister Donner onbehoorlijk bestuur en kapitaalvernietiging. Herman Pleij, één van de 15 hoogleraren die pleitte voor het plan NHM in Paleis Soestdijk, noemt de manier waarop Donner en Zijlstra met het pleidooi omgesprongen zijn buitengewoon bot. Dit is kortzichtig en dom. Het project was meer dan ooit nodig: een museum dat antwoord gaf op de vraag hoe het komt dat wij zijn wie we zijn. Maar het was een makkelijk doelwit in bezuinigingstijd. Nederland bewijst zich hiermee geen dienst. Gerard Rooijakkers (Raad voor Cultuur) vindt dat de NHMdirecteuren ook de hand in eigen boezem moeten steken. Hij noemt het potsierlijk dat de directeuren eerst Soestdijk afwezen en later voor het paleis door de knieën gingen. Architect Houben noemt het einde van het NHM onnodig. Als Schilp en Byvanck voor het oorspronkelijke plan gekozen hadden dan had het museum al open kunnen zijn. Ik vind het buitengewoon zonde. Zo’n museum maak je voor het publiek, met publiek geld. Daar moet je zorgvuldig mee omgaan. En dat is niet gebeurd. Wim Pijbes (Rijksmuseum) spreekt van een overbodige exercitie. Hij verwijst naar een plan uit 2003 van de Nederlandse Rijksmusea over hoe de vaderlandse geschiedenis gepresenteerd zou kunnen worden. Maar de Tweede Kamer vond dat er een NHM moest komen. Nu zijn we vijf jaar en vele miljoenen euro’s verder en tegelijkertijd geen steek opgeschoten. Witteman, J., NHM was bezuinigingsdoelwit in: de Volkskrant, 11:09-06, blz. V 13.

In NRC Handelsblad is een tijdlijn van de geschiedenis van het Nationaal Historisch Museum opgenomen bij de artikelen Teleurstelling – maar ook opluchting, ‘Dit land kan geen grote projecten aan’ en Museum was de panacee voor de identiteitscrisis na Pim Fortuyn. Hans Blom is nogal verontwaardigd. Het is een verlies en het is procedureel idioot.(…) Ik vind dat het parlement zich dat niet moet laten afpakken. Juist het NHM slaagt erin groepen te bereiken die je op de traditionele manier niet bereikt .Frits van Oostrom: Ik zou het betreuren als het niet doorgaat, het is verdrietig. Ik heb een hele geschiedenis met het museum. Maarten van Rossem: Het museum was een volstrekt overbodig initiatief dat voortkwam uit de nutteloze discussie over identiteit. Het Nederlands verleden is overal, daar hoef je niet voor naar een museum. En een museum in Paleis Soestdijk, daar heb ik hard om glachen; die halfgare suikertaart in Soest. Tweede Kamerlid Ronald Plasterk noemt het een fout en kortzichtig besluit om de subsidie te stoppen. We zijn nu het enige land in de wijde omtrek zonder nationaal historisch museum. Ron Rijghard stelt dat ondanks onder meer het organiseren van de Week van de Geschiedenis het NHM in de jaren van zijn bestaan nauwelijks zichtbaar was. Het was een projectbureau met een website. Erik Schilp, gevraagd naar de motivering van het besluit van de staatssecretaris: Hij zei: er moet 200 miljoen bezuinigd worden, jullie hebben geen locatie, dus is het beter dat anderen de taken die jullie hebben meegekregen, gaan uitvoeren.Dat betekent – stelt Schilp – dat de organisatie en de naam NHM ophouden te bestaan. Misschien zijn onderdelen elders onder te brengen. Schilp is trots op de tentoonstelling 100m2nl en zou dat werk graag verder uitbouwen. Op de vraag wat het NHM Nederland gebracht heeft,


89 antwoordde hij: Een nieuwe kijk op hoe geschiedenis publieksvriendelijk aan de man kan worden gebracht. En het NHM houdt ons een spiegel voor. Kennelijk zijn we in dit land niet in staat grote projecten uit te voeren. Donker, B., Teleurstelling – maar ook opluchting in: NRC Handelsblad, 11:08-06, blz. 6. Rijghard, R., Museum was de panacee voor d identiteitscrisis na Pim Foriuyn in: NRC Handelsblad, 11:08-06, blz. 7-8. Rijghard, R., ‘Dit land kan geen grote projecten aan’ in: NRC Handelsblad, 11:08-06, blz. 7.

Paul Scholten noemt in NRC Handelsblad het intrekken van de subsidie aan het NHM gelukkig, omdat er nu weer ruimte komt voor een echte geschiedenisexpositie. Een korte analyse van de oorzaak leidt tot de juiste weg daarheen. Dat ziet Scholten als een taak van de Algemene Rekenkamer. Hij vindt nog steeds dat er een geschiedenisverhaal moet komen: Het zeker bij de jeugd geringe besef van onze vaderlandse geschiedenis verdient nog steeds een stevige impuls.(…) Zeg dus niet dat dat verhaal goddank van tafel is. Voor de regering en de Kamer bestaat een goedkoop, zeer verantwoord en beter alternatief: het al eerder door Scholten bepleitte koppel Rijksmuseum – NOM. Scholten, P., De geschiedenis kan beter worden getoond zonder dat NHM-gedoe in: NRC Handelsblad, 11:09-06, blz. 16-17.

Collignon in de Volkskrant 11:09-06, blz. 29


90

Spits, 11:09-06

In haar column in de Volkskrant noemt Nausicaa Marbe het debacle rondom het NHM een postmodern kunstwerk van poldermegalomanie en labbekakkerigheid. Een afschrikwekkend monument van Hollandse politieke kitsch.(…) Sceptici kunnen inbrengen dat een museum dat gebaseerd is op een obsessie met de nationale identiteit en als opdracht heeft het volk samen te binden, bij voorbaat gedoemd is te mislukken. Mij lijken deze vage voorwaarden ook contraproductief. Voer voor eindeloos gesteggel over wat identiteit en binding is. Voer voor platitudes over goed en fout in de geschiedenis, terwijl zo’n museum juist moet uitnodigen tot eigen gedachten over complexe, niet simpelweg in morele schema’s te dwingen gebeurtenissen. Bovendien kan een museum niet de pretentie hebben zoiets beweeglijks als identiteit op sterk water te kunnen zetten. Wat is er mis met een historisch museum zonder opdracht en voorbedacht nut? Met het vindingrijk tentoonstellen van de vaderlandse geschiedenis (liefst in mondiaal perspectief) opdat men kan kijken naar wat Nederlanders thuis en in de wereld uitgespookt hebben? Niet de boodschap is belangrijk – wie maalt daarom bij een geliefd museum – maar de manier waarop de verbeelding in de tijd reist om de herinnering vorm te geven. Hoe vernederend voor ons allen: deze politieke onmacht om rijke, levende historie een vast adres te geven. We zijn een nationale schande rijker. Marbe, N., Geef de geschiedenis een vast adres in: de Volkskrant, 11:10-06, blz. 31.

De plannen van staatssecretaris Zijlstra: Het Nationaal Historisch Museum verdwijnt. Deels worden de taken daarvan overgenomen door het Nederlands Openluchtmuseum en het Rijksmuseum, waarbij de Canon van de Nederlandse geschiedenis weer leidend wordt. Pontzen, R., Musea in: de Volkskrant, 11:11-06, blz. 7.

Erik Schilp publiceerde een dagboek in NRC Handelsblad van 11:03-06 tot en met 11:0906. Hij is enthousiast over de tentoonstelling 100m2nl, die druk bezocht wordt met heel veel goede reacties in het gastenboek. Hij gaat ook in op het maken van compromissen: Natuurlijk moet je altijd water bij de wijn willen doen, maar ik geloof gewoon niet in het consequent verdunnen van de eigen visie onder druk van andermans belangen. Het resultaat is dan bijna altijd middelmaat. Hij noemt de opgedane ervaring goud waard, omdat ze erin geslaagd zijn de museale bakens te verzetten. Het meest trots is hij op het zojuist gelanceerde project xwashier (zie onder) van projectleider Anton Kos. Om de tekening van Jos Collignon (zie boven) moest hij grinniken. Schilp, E., Het is hardlopen of het servies aan diggelen in: NRC Weekend, 11:11-06, blz. 39.

Het Nationaal Openluchtmuseum in Arnhem krijgt er een belangrijke taak bij: het moet op digitale wijze de Nederlandse geschiedenis presenteren, een taak die eerst was toebedacht aan het Nationaal Historisch Museum. Het NOM krijgt hiervoor structureel 1,5 miljoen extra, terwijl de subsidie aan het NHM per 1 januari 2012 wordt beëindigd.


91 Daarnaast wil het kabinet dat het NOM een presentatie ontwikkelt van de Nederlandse geschiedenis, met het Rijksmuseum in Amsterdam. Het kabinet stelt een bedrag van 0,5 miljoen euro ter beschikking. Kunstbezuinigingen in: NRC Handelsblad, 11:14-06, blz. 16.

De discussie na het Scheringa-faillissement heeft duidelijk gemaakt dat de beleidsbepalers in de Nederlandse cultuursector een schrijnend gebrek aan inhoudelijke kennis bezitten. Dat is niet alleen pijnlijk, maar doet ook vrezen voor het huidige beleid. Het recentste voorbeeld van geldverkwisting door incompetentie is het Nationaal Historisch Museum, waarover het laatste woord nog niet is gesproken. Willem Baars in; Baars, W., De cultuursector heeft behoefte aan een Ajaxiaanse paleisrevolutie in: Vrij Nederland, 11:18-06, blz. 68.

Burgemeester Nijpels van Opmeer heeft Kamerleden gevraagd er bij staatssecretaris Zijlstra op aan te dringen voorlopig niets te beslissen over de toekomst van het Nationaal Hisorisch Museum. Hij wil extra tijd om een uitgebreid plan te maken om het NHM onderdak te bieden in Opmeer. Nijpels wil dat het geld dat toegezegd is aan het NOM en het Rijksmuseum in portefeuille blijft, zodat het mogelijk later benut kan worden voor de variant in Opmeer. Opmeer wil meer tijd voor NHM in: Dagblad van het Noorden, 11:21-06, blz. 31.

Xwashier Het NHM heeft een begin gemaakt met een netwerk van plaatsen van herinnering. Iedere geselecteerde plaats heeft een symbool dat gescand kan worden met een iPhone en zo krijg je informatie over de geschiedenis van de plaats eerst verteld door Hans Goedkoop en vervolgens via historische beelden. Het thema van dit jaar is land en water. Xwashier is naast innovatief ook interactief: verhalen kunnen toegevoegd worden, bv. over de betekenis die de plek voor je heeft. Bijdragen over de plekken zijn te vinden op www.xwashier.nl. Nationaal Historisch Museum lanceert plaatsen van herinnering xwashier – http://pressrelease.perssupport.nl, 11:03-06. Xwashier voor iPhone: Nederlandse geschiedenis op locatie – www.iphoneclub.nl, 11:06-06.

•

Cultuurbezuinigingen musea

[vervolg, zie Historie Gesignaleerd, juni 2011, blz. 87-88] Theater Instituut Nederland Kester Freriks houdt in NRC Handelsblad een pleidooi voor behoud van (de subsidie) voor het Theater Instituut Nederland in Amsterdam. Jaarlijks, zo stelt hij, raadplegen vele duizenden belangstellenden het archief, van amateurs die een toneelstuk zoeken tot studenten en professionele liefhebbers die zich willen verdiepen in de historie van het Nederlandse theater.(…) Het Theater Instituut Nederland is voor het theater wat het Letterkundig Museum voor de literatuur is en het Rijksmuseum voor onze nationale schilderkunst: de noodzakelijke schakel naar het verleden.(…) Toneel is een kunstgenre dat zichzelf telkens vernieuwt op het fundament van de historie. Wie het Theater Instituut met voorbestaan bedreigt, bedreigt óók de toekomstige ontwikkeling van het levende theater. Freriks, K., Het Theater Instituut Nederland moet blijven in: NRC Handelsblad, 11:03-06, blz. 2 [Cultureel Supplement].

De theaterwereld heeft zich massaal geschaard achter het met opheffing bedreigde TIN. Meer dan 10.000 personen hebben een petitie ondertekend, waarin wordt opgeroepen het TIN niet op te heffen. Tot de ondertekenaars horen o.m. Joop van den Ende, Jeroen Krabbé, Paul de Leeuw, Tineke Schouten, Pierre Audi, Gijs Scholten van Aschat en Maria Goos. Het TIN voerde actie onder de leus Na de voorstelling blijft straks niets meer over.Het TIN benadrukt daarin zijn erfgoedfunctie, niet alleen voor theater, maar ook voor circus, musical en cabaret.


92 Janssen, H., Theaterwereld probeert haar instituut te redden in: de Volkskrant, 11:10-06, blz. 5.

Het Theaterinstituut gaat verder als museum. Dat heeft de instelling besloten na het Kamerdebat over de bezuinigingen in de kunst. Het Theaterinstituut mag alsnog een aanvraag indienen voor subsidie voor een positie binnen het museumbestel. Directeur Scholtens noemt dat positief, maar vond het tegelijkertijd schokkend dat een instituut met zo’n rijk verleden en met zo’n staat van dienst in wezen met een pennestreek zou kunnen verdwijnen. Achttienduizend mensen hadden de petitie voor behoud van het instituut ondertekend. De subsidieaanvraag moet ingediend zijn in februari 2012. Rijghard, R., Theaterinstituut ziet na stoppen subsidie toekomst als museum in: NRC Handelsblad, 11:29-06, blz. 21.

Nederlands Kustverdedigingsmuseum Het Nederlandse Kustverdedigingsmuseum in Hoek van Holland in het Fort betaalt per jaar 2500 euro huur aan het Ontwikkelingsbedrijf van Rotterdam (OBR). In plaats daarvan moet het museum nu 130.000 euro per jaar gaan betalen. Het OBR zegt dat de huur van het pand altijd te laag is geweest. Het museum gaat nu betalen wat het object werkelijk waard is, aldus een woordvoerder van het OBR. Huurverhoging 7000 procent Fort HvHolland op: www.megastadfm.nl, 11:06-06.

Plannen staatssecretaris Zijlstra Het rijk ontziet de topinstellingen in de Nederlandse kunstwereld, zoals het Rijksmuseum. Dat maakte staatssecretaris Zijlstra bekend. Daarmee legt hij het advies van de Raad van Cultuur grotendeels naast zich neer. Zo geldt als ingangsdatum voor het nieuwe subsidiestelsel 13:01-01. Zijlstra: Topinstellingen in de cultuursector moeten op hoog niveau cultuur kunnen blijven maken. Daarom worden deze instellingen - net als musea, het erfgoed en bibliotheken - zoveel mogelijk ontzien bij de bezuinigingen.Hoofddoel van de operatie is dat de cultuursector minder afhankelijk wordt van overheidssubsidie. Daarvoor is een cultuuromslag nodig. Subsidie is niet vanzelfsprekend, maar moet gebaseerd zijn op scherpe en beredeneerde keuzes.(…) Het publiek moet kunnen zien waar het geld heengaat. Een aantal sectorinstituten en andere ondersteunende instellingen verdwijnen daarom. De musea worden relatief ontzien. Alleen Meermanno in Den Haag en Boerhaave in Leiden krijgen geen geld meer voor openstelling, omdat ze te weinig eigen inkomsten hebben. Het Persmuseum en het Letterkundig Museum blijven bestaan. Literaire tijdschriften krijgen geen subsidie meer. Rijk ontziet top, veel theater weg in: de Volkskrant, 11:11-06, blz. 4 en 7.

Musea moeten zich meer richten op het grote publiek en de markt. Daar ligt volgens de staatssecretaris de sleutel tot museaal succes. Hij wil niet dat de musea in een neerwaartse spiraal komen en nam daarom niet het voorstel van de Raad van Cultuur over om op de musea te bezuinigen. De musea moeten 17,5 procent van hun inkomsten kunnen ophoesten. Wie daar in 2013 niet aan voldoet krijgt nog alleen geld voor collectiebeheer. Na 2016 dreigt sluiting. Na 2016 zal pas de herijking van de musea plaatsvinden. Het Nationaal Historisch Museum verdwijnt. Deels worden de taken daarvan overgenomen door het Nederlands Openluchtmuseum en het Rijksmuseum, waarbij de Canon van de Nederlandse geschiedenis weer leidend wordt. Pontzen, R., Musea in: de Volkskrant, 11:11-06, blz. 7.

Het kabinet stopt de subsidie aan het Nationaal Historisch Museum (6 miljoen), maar trekt wel 2 miljoen uit voor het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem om, in samenwerking met het Rijksmuseum, de canon van de Nederlandse geschiedenis (digitaal) te presenteren. Het Rijksmuseum, dat in het advies van de Raad van Cultuur nog fors moest inleveren op zijn wetenschappelijke functie, mag met het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documenten een wetenschappelijk topinstituut ontwikkelen. Directeur Pijbes is opgelucht. Gelukkig is er helderder gekozen. Zijlstra ontziet top van kunstsector in: NRC Weekend, 11:11-06, blz. 8.


93

In een redactioneel commentaar in NRC Handelsblad: Zijlstra en in zijn kielzog de coalitie van VVD en CDA, nadrukkelijk gestuurd door de PVV, menen dat de burger vooral gebaat is bij de ‘topinstellingen’ als het Rijksmuseum. Inderdaad, die wil niemand kwijt. Kan ook niet. Zijlstra roemt zedig hun niveau. Maar daarnaast geldt nog een argument. Deze topinstellingen zijn, in termen van de bankencrisis, too big tot fail. Oftewel: ze aanpakken was onverantwoord contraproductief geweest. De redactie prijst het Haags Museum, dat met het plan kwam voor een nieuwe aan De Stijl gewijde vleugel. Dat is het enige antwoord op de ontbladeringstactiek van Zijlstra. Geen dekking zoeken, maar uitdagend laten zien: dit is onze kunst, hier staan we voor, dit gaat iedere Nederlander aan. Redactioneel commentaar Zijlstra ontbladert kunst in: NRC Weekend, 11:11-06, blz. 2.

Dirk van Delft, directeur van museum Boerhaave, Rijksmuseum voor de Geschiedenis van de Natuurwetenschappen en Geschiedenis, stelt dat de afspraak was dat het museum tot en met 2012 de tijd had om te voldoen aan de norm voor ‘eigen inkomsten’. De staatssecretaris gaat nu die norm echter toepassen op 2010 en 2011. Dit komt neer op een verandering van de spelregels tijdens de wedstrijd en is voor ons niet acceptabel. Het museum komt 7 ton te kort om de norm te halen. Kunstbezuinigingen in: NRC Handelsblad, 11:14-06, blz. 16.

J.P. Vandenbroucke, hoogleraar klinische epidemiologie in Leiden, neemt het op voor museum Boerhaave: Geen enkel museum kan tippen aan de rijkdom van voorwerpen van het Boerhaave. Vierhonderd jaar medische en natuurwetenschappelijke geschiedenis, nergens ter wereld uitgestald met zo veel originele voorwerpen die de geneeskunde en de natuurkunde tot op de dag van vandaag veranderden, moet weg omwille van een kabinet dat weigert een bedrag te overbruggen dat kleiner is dan de bonus van één bankier. Vandenbroucke, J.P., Museum Boerhaave weg: ik durf het nooit te vertellen in: NRC Handelsblad, 11:15-06, blz. 17.

Andreas Blühm, directeur Wallraf-Richartz-Museum in Keulen, geeft in een brief in de Volkskrant aan, dat hij het Nederlands cultuurbeleid altijd als voorbeeld genoemd heeft, maar dat hij dat op basis van de nieuwe maatregelen van het kabinet niet meer kan doen. Met name wijst hij op het lot van het Theater Instituut Nederland en van het Boerhaave Museum. Het feit dat er minder mensen zijn die deze musea bezoeken dan het Rijksmuseum is geen oordeel over de waarde van hun collecties. Elk land hoort een theatermuseum te hebben en het TIN is een van de beste in zijn soort. Het Museum Boerhaave bewaart schatten van wereldfaam. Blühm, A., Als gidsland heeft Nederland afgedaan in: de Volkskrant, 11:17-06, blz. 29.

Het Instituut voor Beeld en Geluid in Hilversum wordt gekort met 1 miljoen euro. Kappen in een ‘woud aan websites’ in: NRC Weekend, 11:18-06, blz. 6-7.

In een ingezonden brief geven de president van KIVI/NIRIA, Martin van Pernis, de voorzitter van de Stichting Toekomstbeeld der Techniek, Rein Pernis en Wiebe Draaijer, de oud-voorzitter van STT, aan dat het een onzalig idee is museum Boerhaave te sluiten voor het publiek. Er valt dan een gat en niemand is in staat dat op te vullen. Nederland heeft een schrijnend tekort aan bètatalent. In die context zou het sluiten van Museum Boerhaave volstrekt het verkeerde signaal afgeven. Onzalig idee om Museum Boerhaave te sluiten in: NRC Handelsblad, 11:23-06, blz. 19.

Martinus Veltman – em. hoogleraar theoretische natuurkunde – en Gerard ’t Hooft – hoogleraar theoretische natuurkunde – bepleiten in de Volkskrant – het openhouden van museum Boerhaave in Leiden. Veltman, M. en G. ’t Hooft, Museum Boerhaave in: de Volkskrant, 11:27-06, blz. 23.


94 De Universiteit Leiden en LUMC hebben in een gemeenschappelijke verklaring hun steun uitgesproken voor behoud van museum Boerhaave. Gewezen wordt op de onverminderd nauwe contacten, resulterend in samenwerking op velerlei gebied, waaronder het onderwijs. Het wegvallen van de publieksfuncties en wetenschappelijke functies van Museum Boerhaave in 2013 beschouwen ze als een enorm verlies. Persbericht Universiteit Leiden op www.nieuwsbank.nl, 11:27-06.

Ook het Persmuseum in Amsterdam – een klein museum met zo’n 10.000 bezoekers per jaar en daarmee aan het fysieke plafond – moet bezuinigen. Het museum noemt zichzelf de bewaarplaats voor het journalistieke erfgoed. Een belangrijk deel van de werkzaamheden heeft betrekking op educatieve projecten. Het museum heeft een vaste opstelling Start de persen!, een blik op 400 jaar kranten en tijdschriften met als pijlers de persvrijheid en de vrijheid van meningsuiting. Het museum bewaart werk van tekenaars Hahn, Van Straaten, Müller en Opland. Het museum moet 50.000 euro inleveren op een jaarbegroting van 380.000 euro, 13,2%. Directeur Sens: Ik moet een paar mensen ontslaan of de tent dichtgooien. Onkenhout, P., Schatkamer van de pers in: de Volkskrant, 11:27-06, blz. V 6 – V 7.

De musea besteden jaarlijks ongeveer 6 miljoen euro aan onderzoek. Daarvan wil de staatssecretaris de helft wegbezuinigen. Geen van de Kamerleden heeft hierover zorgen uitgesproken. De consequentie is wel dat instituten met unieke wetenschappelijke kennis op zoek moeten naar alternatieve geldstromen. Wetenschappelijk onderzoek van musea is ook belangrijk omdat het hun nieuw materiaal oplevert waarmee ze publiek kunnen trekken. Om die reden stelt de Britse museumwet onderzoek verplicht: wie geen onderzoek doet, mag zich geen museum noemen. De staatssecretaris heeft het advies van de Raad voor Cultuur overgenomen om rijksbijdragen voor wetenschappelijk onderzoek te schrappen met uitzondering van die voor de zes topinstituten: voor religieus erfgoed (Catharijneconvent), archeologie (Rijksmuseum van Oudheden), kunsthistorie (Rijksmuseum en de Rijksdienst voor Kunsthistorische Documentatie), literatuur (Letterkundig Museum), biodiversiteit (Naturalis) en culturele antropologie en volkenkunde (Museum voor Volkenkunde). Daarmee vervallen onderzoeksonderwerpen als het Joods cultureel erfgoed (Joods Historisch Museum), numismatiek (Geldmuseum) en geschiedenis van de geneeskunde en de natuurwetenschappen (Boerhaave), maar ook de Verlichting (Teylers Museum). Er zal gezocht moeten worden naar andere financieringsmogelijkheden. Onderzoek blijft van belang voor musea: Anders blijf je in dezelfde groef hangen. Voor nieuwe verhalen over je collectie is onderzoek nodig (Frits Loomeijer). Musea zijn vleugellam zonder onderzoek in: NRC Handelsblad, 11:28-06, blz. 3. Toebosch, Th., Collecties hebben nieuwe verhalen nodig in: NRC Handelsblad, 11:28-06, blz. 16.

•

Musea

In de Encyclopedie van Nederland, deel 54, komt het lemma Musea aan de orde. Enkele aspecten van het lemma: Voor alles is in Nederland een museum. Er zijn zo’n 1250 museale instellingen, goed voor jaarlijks zo’n 20 miljoen bezoekers (aan 773 musea). De Nederlander is een fervente museumbezoeker, en mede dankzij de vergrijzing lijkt de populariteit alleen maar toe te nemen, 2010 was een recordjaar. Het aantal museumkaarthouders steeg met een 100.000 naar 700.000. Het leukste museum is het Teylers Museum in Haarlem, aldus Rek, W. de en B. Wagendorp, Der Nederlanden Musea in: de Volkskrant, 11:04-06, blz. 8.

In het jaarverslag van de Stichting Museumkaart wordt gesproken van 750.000 gebruikers van de Museumkaart. In 2010 trokken de musea 17 miljoen bezoekers, waarvan een kwart de Museumkaart gebruikte. De Museumkaart geeft gratis toegang tot ongeveer vierhonder musea. 12 Procent in: de Volkskrant, 11:07-06, blz. V 2.


95 Wilma de Rek interviewde de directeur van het Openluchtmuseum Pieter-Matthijs Gijsbers over zijn visie op museum en publiek. Enkele citaten: • De menscomponent: daar zit een heel grote succesfactor. • Een culturele instelling als een museum moet een plek zijn waar een bezoeker argumenten en criteria verzamelt die hem van dienst kunnen zijn bij het ontwikkelen van een eigen mening. • Geschiedenis wordt voor een bezoeker relevant als hij ziet dat het over hem gaat. Rek, W. de, Alle kanten van geschiedenis in: de Volkskrant, 11:25-06, blz. 9 [het vervolg].

•

Wereldmuseum – Rotterdam

Het Rotterdamse Wereldmuseum viert het 125-jarig jubileum. Vol vertrouwen ziet men daar de komende bezuinigingen tegemoet. Het museum krijgt jaarlijks 5 miljoen euro aan gemeentelijke subsidie en wist in 2009 het bezoekersaantal te verdubbelen. Museumdirecteur Bremer overweegt een gedaantewisseling voor het museum door de Afrikaanse collectie af te stoten en zich te richten op alleen maar de Aziatische kunst. Het rendement van de verkoop van de Afrikaanse selectie is jaarlijks ongeveer de helft van de gemeentelijke subsidie, zo berekende hij. Momenteel bestaat reeds 80% van de collectie uit Aziatica. Bremer denkt voor de toekomst dat een Azië-museum verstandig is. Er zijn in Nederland al Afrikamusea maar er is nog geen Aziatisch museum. Bremer ziet een toekomst als Azië-museum als een nieuwe sprong voorwaarts met als doel om nog onafhankelijker te worden. Wereldmuseum wil Azië-Museum worden in: NRC Handelsblad, 11:06-06, blz. 23.

•

Teylers Museum – Haarlem

Op 11:11-06 is de beroemde ovale zaal van Teylers Museum in Haarlem heropend. Het museum is uit 1784. Na 200 jaar was de zaal aan restauratie toe. De ovale zaal is in zijn authentieke luister terug: de rijke (eikenhouten) versieringen zijn weer zichtbaar en hebben hun oorspronkelijke kleur weer terug. De zaal is ontworpen door de architect Leendert Viervant (1752-1801). Volgens het museum belichaamt de Ovale Zaal als geen andere ruimte de idealen van de Verlichting. De heropening gebeurde door de Europese Commissaris voor Cultuur Androulla Vassiliou samen met de commissaris van de koningin van Noord-Holland Johan Remkes. Teylers Museum in: de Volkskrant, 11:09-06, blz. V 19 [foto]. Ovale Zaal in Teylers Museum heropend in: Dagblad van het Noorden, 11:14-06, blz. 48.

•

Rembrandthuis – Amsterdam

Op 11:10-06 vierde het Rembrandthuis in Amsterdam dat het honderd jaar geleden als museum zijn deuren opende voor het publiek. De viering bestond uit een gratis avondopenstelling met korte lezingen en etsdemonstraties. Rembrandthuis Supplement].

•

in:

Voorkeur

in:

NRC

Handelsblad,

11:09-06,

blz.

16

[Cultureel

Museum Het Pijpenkabinet - Amsterdam

Het Amsterdamse Museum Het Pijpenkabinet aan de Prinsengracht heeft ruim 400 stukken aangekocht uit de collectie van het Niemeyer Tabaksmuseum in Groningen, dat op 12:01-01 sluit. Het gaat vooral om tabaksdozen, snuifdoosjes en tabakspotten. Culturele instellingen konden aankopen doen uit de collectie. De rest wordt daarna geveild. Groot deel collectie Niemeyer naar Amsterdams pijpenkabinet in: Dagblad van het Noorden, 11:17-06, blz. 2.

•

Rijksmuseum - Amsterdam

Het Cuypersgenootschap, dat zich inzet voor het behoud van de gebouwen van architect Pierre Cuypers wil dat het Rijksmuseum stopt met het wit pleisteren van de gemetselde gewelven in het souterrain. Volgens het genootschap is dit in strijd met het ontwerp van Cuypers en ook met de in 2007 afgegeven monumentenvergunning. Museumdirecteur


96 Pybes geeft aan dat het souterrain, waar eerst onder meer een kolenhok zat, nu een museumzaal wordt en die ruimte heeft een museale afwerking nodig.Hij geeft aan in gesprek te gaan. Probleem verbouwing kelder Rijks in: NRC Weekend, 11:18-06, blz. 15.

•

Nederlands Dakpannenmuseum - Alem (bij Zaltbommel)

In het dorpje Alem aan de Maas bij Zaltbommel is in het 300 jaar oude hervormde kerkje het Nederlands Dakpannenmuseum gevestigd, een uit de hand gelopen liefhebberij van bouwkundige Huub Mombers. Het liefst zou hij ook in zijn museum wonen, maar dat is niet toegstaan. Zijn verzameling bestaat uit dakpannen en dakhulpstukken zoals hoekkepervorsten en dakornamenten. Zijn nieuwste aanwinst is een proefmodel van een lichtblauwe dakpan, bedoeld voor het Scheringa Museum in Opmeer. Het museum is op de eerste en de derde zaterdag van de maand open en op verzoek. Koerts, A., ‘Aan de dakpannen zie je ons calvinisme af’ in: NRC Weekend, 11:18-06, blz. 19 [Lux].

•

Drents Museum - Assen

In het Assense Drents Museum komt een Kindermuseum in het teken van de energie. De doelgroep is kinderen van 6 tot 12 jaar, die spelenderwijs ontdekken hoe hun voorouders leefden en gebruikmaakten van energievormen om hun leven aangenamer te maken. De inrichting gebeurt in samenwerking met de Nederlandse Aardolie Maatschappij. Naar verwachting is de opening eind 2011. Kindermuseum over energie in: Dagblad van het Noorden, 11:18-06, blz. 23.

Het Drents Museum heropent in november 2011 en heeft de planning van tentoonstellingen bekend gemaakt. De openingstentoonstelling is De Gouden eeuw van China over het erfgoed van de Tang-dynastie. De aansluitende zomerexpositie gaat over de Vikingen en is een poging het traditioneel beeld van onbeschaafde plunderaars te doorbreken. In de winter van 2012 volgt dan een overzicht van schilderijen uit de hoogtijdagen van de Sovjet-Unie: De Sovjet Mythe. Socialistisch realisme 1932-1960. Vikingen en Sovjets in Drents Museum in: Dagblad van het Noorden, 11:23-06, blz. 36.

•

Stichting Joodse Werkkampen

De Stichting Joodse Werkkampen werkt aan de oprichting van een museum over Joodse werkkampen in Nieuw-Balinge, bij een voormalig munitiecomplex met acht bunkers. Een van de bunkers wordt ingericht als herdenkingsruimte met op de vloer de namen van de werkkampen. Tevens zal één van de bunkers de overgang van WO II naar de Koude Oorlog symboliseren. De stichting werkt samen met de stichting Militair Erfgoed en de vereniging Dutch Peace Army. Er hebben zo’n 10.000 Joodse mannen in de werkkampen gezeten. In 1942 waren er ruim veertig van die over het algemeen kleine kampen. De meeste werkkampen lagen in Drenthe, in de buurt van Nieuw-Balinge zelfs vijf. In de nacht van 2 op 3 oktober 1942 werden alle veertig kampen ontruimd en de mannen afgevoerd naar kamp Westerbork. De stichting heeft een originele barak gevonden uit kamp Fochteloo. Deze barak zal teruggebracht worden in zijn originele staat en daarna naar het museumterrein in NieuwBalinge verhuizen. De plannen voor het museum moeten op 01-01-2013 concreet zijn. Oosting, A., Barak voor museum joodse kampen in: Dagblad van het Noorden, 11:20-06, blz. 24 [afbeelding barak].

•

Van Gogh Museum – Amsterdam

In het najaar van 2012 gaat het Van Gogh Museum in Amsterdam sluiten vanwege bouwkundige aanpassingen in het kader van de veiligheid (elektrische bedradingen worden vervangen en vluchtroutes aangepast). Van 11:29-09 t.e.m. 13:03-02 zal het Van Gogh Museum een selectie van 75 werken van Van Gogh tonen in een van de vleugels van de Hermitage (waar dan een tentoonstelling van impressionistische topwerken uit St. Petersburg te zien is)


97 Smallenburg, S., Van Gogh verhuist tijdelijk naar de Hermitage in: NRC Handelsblad, 11: 24-06, blz. 22.

•

Nederlands Architectuurinstituut Architectuur – Rotterdam

–

Museum

voor

Op 11:01-07 heropende het vernieuwde Nederlands Architectuurinstituut in Rotterdam, dat meer een museum en minder een instituut wil zijn. In het vernieuwde gebouw is meer publieksruimte (boekhandel en café) en zijn er meer educatieve ruimten voor kinderen, het zogenaamde Doedek. Het NAi beschikt over een collectie van 200 jaar architectuurgeschiedenis in Nederland met o.m. Rietveldtekeningen, Van Doesburg, Berlage en Duiker. De permanente tentoonstelling heet Stad van Nederland. Daarnaast zijn er tijdelijke tentoonstellingen. Hulten, M. van, Open huis in: de Volkskrant, 11:28-06, blz. V 6. Metz, T., Ongeremd kiest het NAi voor de belevingstoer in: NRC Handelsblad, 11:30-06, blz. 18. Hulsman, B., ‘onze architectuur is nu veelstemmiger’ in: NRC Handelsblad, 11:30-06, blz. 18.

•

Publicaties

(BR) Leeman, F., Museum Mesdag. Catalogue of Paintings and Drawings. Waanders, van € 59,50 voor € 25,00. Frans Smelik – Hilversum – tel. 035 6232364.

•

Websites

www.googleartproject.com Een website om een vrtuele reis te maken langs musea. Aankondiging door Timon Bos Vakweblinks in: VIVES, april 2011, blz. 24.

•

Museumnacht Leiden

In de nacht van 25 op 26 juni vond in Leiden van 20 tot 1 uur de derde Museumnacht, waaraan o.m. deelnamen de Hortus Botanicus, museum Boerhaave, Naturalis, Rijksmuseum van Oudheden, Museum Volkenkunde, Siebold Huis en Museum de Lakenhal. Zie ook www.museumnachtleiden.nl. Museumnacht Leiden in: de Volkskrant, 11:23-06, blz. V 19.

• B AFBEELDINGEN • b.1 schilderij, prent, tekening, foto, ansichtkaart, karikatuur •

Jos Collignon

In de Volkskrant bespreekt Bert Wagendorp de tentoonstelling van werk van de politieke tekenaar Jos Collignon in het Amsterdamse Persmuseum: Achter zwierigheid en lach kan grimmigheid schuilgaan, door zijn inkt mengt hij soms arsenicum. Collignon verstaat de kunst zijn woede met een glimlach te serveren, een zeer effectieve methode. Zijn spot is mild, tot je wat langer kijkt en ontdekt dat hij in zijn zachtmoedigheid nietsontziend kan zijn. (TE) Stop de persen! Politieke tekeningen van Jos Collignon - Persmuseum Amsterdam - t.e.m. 11:11-09. Zie ook www.persmuseum.nl. Bespreking door Bert Wagendorp Collignon ranselt de wereld met een ganzenveertje in: de Volkskrant, 11:16-06, blz. 18-19.

•

Publicaties

(BV) 50 Photo Icons. The Story Behind the Picture. Taschen, £17,99 [the most important landmarks in the history of photography under the microscope].` E-mail Taschen, 11:24-06.


98 (BV) Photographers A-Z. Taschen, £ 44,99 [biografisch overzicht van topfotografen uit de 20ste eeuw]. E-mail Taschen, 11:24-06.

b.2 dia, film, video/dvd, televisie,schooltelevisie, cd(-rom) •

Tijdreizen in films

Floortje Smit zette in de Volkskrant de valkuilen op een rij van het reizen in de tijd in films. Zij geeft aan dat eigenlijk niemand erin geslaagd is om tijd te reizen zonder in allerlei logica-problemen verzeild te raken. Iedere tijdreisproducent moet rekening houden met het Butterfly-effect: iets wat onbetekenend lijkt kan levensgrote gevolgen hebben. Regisseur Peter Howitt toont in de film Sliding Doors (1998) hoe het leven van Gwyneth Paltrow anders had kunnen zijn als ze die ene metro niet gemist had. In de film Lola Rennt maken kleine momenten het verschil tussen leven en dood. Chuck Klosterman schrijft in zijn boek Eating the Dinosaur zeven redenen waarom tijdreizen schier onmogelijk is. Zijn belangrijkste is de ‘grootvadersparadox’. Als een tijdreiziger ingrijpt in het verleden, bijvoorbeeld Hitler vermoord, dan is er geen reden meer om terug in de tijd te reizen. Hitler moet dus blijven leven. Michael J. Fox komt in Back to the Future (1985) in de problemen door zijn flirtende moeder. Als zij verliefd op hem wordt, houdt ze niet van zijn vader, waardoor hij in de toekomst niet zal bestaan. Een oplossing is uitgaan van predestinatie, zoals in de films Donnie Darko (2001) en Twelve Monkeys (1995): alles wat de tijdreiziger in het verleden doet leidt onvermijdelijk tot een vaststaand resultaat: een aanslag op Hitler mislukt per definitie. In de film Source Code gaat de hoofdrolspeler weliswaar terug in de tijd, maar hij komt terecht in een soort parallel universum: hij kan doen wat hij wil, want zijn handelingen doen er überhaupt niet toe. Hij kan het verleden niet veranderen. Hooguit kan hij met de kennis die hij opdoet de toekomst beïnvloeden. Maar ook deze oplossing is niet waterdicht. Regisseurs, die toch alle paradoxen in een tijdreisfilm willen omzeilen, mogen niets veranderen in het verleden. Hun hoofdpersoon is een stilstaand, verstopt, niet niesend personage. En zoiets levert natuurlijk een oersaaie film op. Smit, F., Tijdreisproblemen en hoe regisseurs die oplossen in: de Volkskrant, 11:09-06, blz. V 3.

•

Bewegend beeld

Door succesvolle series als In Europa en De Oorlog is het besef gegroeid dat het medium uitermate geschikt is om mensen bij geschiedenis te betrekken. Bewegend beeld is heel indringend. Het grijpt je bij de kladden zoals weinig andere media dat kunnen. Gerard Nijssen, beeldresearcher in: Ceelen, H., ‘Als je goed zoekt, vind je de mooiste dingen’ in: Historisch Nieuwsblad, juni 2011, blz. 90.

•

Schooltelevisie

De uitzendingen van School-TV zijn gestopt op 11:01-07 en worden hervat op 11:05-09. CvdK.

•

Augmented reality

Zie: GESCHIEDENIS IN DE OPLEIDING: Onderzoek.

b.3 wandplaat, poster, bordtekening •

Kozakken overvallen ziekentransport

In het Historisch Nieuwsblad van juni 2011 staat een afbeelding in kleur van de schoolplaat Kozakken overvallen ziekentransport uit de schoolplatenserie van het Delftse Legermuseum. Muns, M., Een democratisch zootje ongeregeld in: Historisch Nieuwsblad, juni 2011, blz. 110 [afbeelding].


99

•

Publicaties

(AR) Kooij, C. van der, Vertellen mag weer. Project Verhaal Centraal afgesloten [afbeeldingen van nieuwe schoolplaten]in: Kleio, mei 2011, blz. 38-40.

b.4 prentenboek en strip •

Suske en Wiske

(TE)

De tomeloze tijdreizigers – CODA Museum – Apeldoorn – t.e.m. 11:30-10: Suske en Wiske-tentoonstelling van hun eerste verhaal tot nu.

Aankondiging Suske en Wiske in museum in: Dagblad van het Noorden, 11:14-01, blz. 37. Bespreking door Madeleine Rood Suske en Wiske nog lang niet met pensioen in: Dagblad van het Noorden, 11:29-01, blz. 56.

b.5 model en maquette b.6 kaart (wandkaart en atlas)

C HET GESPROKEN WOORD c.1 het verhaal: vertellen en voorlezen •

Publicaties

(AR) Kooij, C. van der, Vertellen mag weer. Project Verhaal Centraal afgesloten in: Kleio, mei 2011, blz. 38-40.

c.2 c.3 c.4 c.5

de feiten: uitleggen, bespreken, verklaren en het gesprek de gastspreker het interview historisch en hedendaags geluid (radio)

D HET GESCHREVEN/GEDRUKTE WOORD d.1 verhalende teksten d.2 informatieve teksten •

Wikipedia

In ‘s-Hertogenbosch werd op 11:18-06 de tiende verjaardag van de Nederlandstalige versie van de internet-encyclopedie Wikipedia gevierd. Deze versie bevat nu 690.000 artikelen. Dank zij ongeveer 1500 vrijwilligers komen daar dagelijks 250 artikelen bij. Een harde kern van 150 redacteuren controleert de informatie, die geplaatst is. Flink, E., Wij zjn de Wikipedianen in: de Volkskrant, 11:20-06, blz. 4.

d.3 schema’s, tabellen en grafieken d.4 informatieve bronnen (archief)


100

E DOEN e.1 leven als … • Mooi was die tijd Hans Beerekamp bespreekt in zijn rubriek Zap in NRC Handelsblad de serie Mooi was die tijd van de NTR. Hij noemt het een charmant klein programma gebaseerd op de kennisoverdrachtsopvatting dat als je mensen iets wilt leren je ze het moet laten beleven. Beerekamp noemt het een beetje live role playing in een openluchtmuseum. Beerekamp, H., Familie Lutterman reist educatief door de tijd in: NRC Handelsblad, 11:07-06, blz. 37.

Hans Beerekamp plaatste in de top-5 van de beste televisie van mei en juni Mooi was die tijd van de NTR op plaats 5: enigszins verscholen kleinood geeft in alle eenvoud op toegankelijke wijze geschiedenisles. Beerekamp, H., De beste televisie van de maanden mei en juni in: NRC Handelsblad, 11:30-06, blz. 33.

•

Ridderspektakel

Op het landgoed Vennebroek in Paterswolde is in het weekeinde van 11:18-06 en 11:1906 een Ridderspektakel gehouden met koken op houtvuur, jagen met pijl en boog, een riddertoernooi te voet en te paard en een middeleeuwse markt. Zie ook: www.ridderspektakel.nl. Ridders, paarden en jonkvrouwen in: Dagblad van het Noorden, 11:17-06, blz. 26.

e.2 e.3 e.4 e.5 e.6 e.7 •

spelen als… spelen met … schrijven, spreken, dichten en zingen tekenen, bouwen en experimenteren muurkrant en tentoonstelling herdenken en vieren 5 mei

Evertjan van Roekel in zijn column Bevrijdingsdag in Wereld in Oorlog over de ‘vrijheidsoptocht’ in Wageningen; Er komt een moment dat de aanwezigheid van de WO2 veteranen compleet zal moeten worden gemist. Alhoewel de aanblik en de charme van de optocht in Wageningen daarmee zal veranderen, blijft het een herinnerinnering aan hun daden, die als zodanig levend dient te worden gehouden. Roekel, E. van, Bevrijdingsdag in: Wereld in Oorlog, mei 2011, nr. 23, blz. 47.

Minister Hillen heeft in de Tweede Kamer toegezegd, dat het jaarlijkse defilé op 5 mei in Wageningen naast de nationale Veteranendag in Den Haag zal blijven bestaan. Koelé, Th., Hillen erkent ‘ereschuld’ aan veteraan in: de Volkskrant, 11:21-06. blz. 6.

•

Pinksteren

Michel Brandsma en Janneke van der Heide maakten voor het Dagblad van het Noorden een infographic onder de titel De weg naar Pinksteren. Pinksteren als de afsluiting van de Paascyclus, een bijzondere verhalenreeks: Palmpasen, Laatste Avondmaal, Goede Vrijdag, Paaszondag, Hemelvaart en Pinksteren. Brandsma, M. en J. van der Heide, De weg naar Pinksteren in: Dagblad van het Noorden, 11:10-06, blz. 10.

Van oudsher kennen molens in Groningen een pinkstertooi: de wieken in X-stand (overkruis) met in de hoogste toppen van de twee bovenste wieken berkentakken. Die


101 versiering was bedoeld om bescherming te vragen tegen blikseminslagen en om de goden gunstig te stemmen voor een goed jaar. Rixel, M. van, Pinkstertooi in: Dagblad van het Noorden, 11:21-06, blz. 33.

•

Citaten

Ik denk dat de grote angst voor de globalisering van de politiek hierop neer komt: valt er dan ooit nog iets te vieren? Stephan Sanders in: Sanders, S., Het Europese volk, het Europese ras? Hoe hard moet je toeteren om daar iets bij te voelen? in: Vrij Nederland, 11:04-06, blz. 90.

Op Google grijpt de feestdagen-inflatie tegenwoordig genadeloos om zich heen. Wat moeten we bijvoorbeeld met, en ik verzin dit beslist niet, de verjaardag van de eerste Israëlische TV-uitzending? Of die van Percival Lowell, een in 1916 gestorven amateurastronoom? Sylvia Witteman in: Witteman, S., Doodle in: de Volkskrant, 11:10-06, blz. V 5.

•

Publicaties

(AR) Hartman, B.J., Blijf herinneren. Het Greijdanus organiseert Holocaust Memorial Day in: Kleio, mei 2011, blz. 41-43.

• Juli 01-07 04-07 05-07 07-07 08-07 12-07 14-07 15-07 26-07 29-07

Kalender Keti Koti Independence Day – V.S. Geboortedag Willem Drees Dag van het sprookje Sterfdag Christiaan Huygens Sterfdag Desiderius Erasmus 14 juillet - Frankrijk Geboortedag Rembrandt van Rijn Plakkaat van Verlatinghe ondertekend Sterfdag Vincent van Gogh.

Augustus 10-08 Sterfdag Aletta Jacobs 15-08 Indië-herdenking 15-08 Geboortedag Napoleon 24-08 Geboortedag Willem I 27-08 Sterfdag Eise Eisinga 28-08 Sterfdag Hugo de Groot

Bureauagenda entoen.nu.

Tentoonstellingen (TE) Net echt. De magie van de historische optocht – Westfries Museum – Hoorn – t.e.m. 11:11-09. Zie ook www.westfriesmuseum.nl. Aankondiging in de Agenda in: Historisch Nieuwsblad, mei 2011, blz. 113.

15 VAN LESDOEL TOT EVALUATIE •

Tableau vivant

(AR) Schuijt, D., Tableau vivant. Levendige beelden in historische context in: Kleio, mei 2011, blz. 56-57.

16 WERKEN MET LESMATERIALEN •

Onderzoek

(AR) Jong, H. ‘t, Geen WC in de middeleeuse stad? Onzin! Beeldvorming over de middeleeuwen in het onderwijs in: Kleio, mei 2011, blz. 46-49 [o.m. over illustraties in methoden].

17 EEN SCHOOLPROGRAMMA VOOR GESCHIEDENIS 101 historie gesignaleerd juli 2011

102

III GESCHIEDENIS IN DE OPLEIDING •

Onderzoek

Er wordt heel wat onderzocht, ook vaak door studenten. Als dat onderzoek betrekking heeft op aspecten van de geschiedenisdidactiek zal hier aandacht aan besteed worden:

ONDERZOEK AUGMENTED REALITY Twee hbo-studenten multimedia design Jenny de Bever en Bram van Rens hebben onderzoek gedaan naar het werken met augmented reality, bv. informatie via de iPhone over historische plekken of het werken met speciale brillen, waardoor een virtuele laag over de werkelijkheid gelegd wordt: Augmented reality & didactiek. Veel educatieve toepasisngen konden ze nog niet ontdekken en ook geen wetenschappelijk bewijs van positieve leereffecten van augmented reality. De toegevoegde waarde zit volgens de twee studenten dan vooral in de hoge ‘wow’-factor van de techniek: leerlingen zullen geboeid raken en gemotiveerd. Een samenvatting van hun rapport is te vinden op www.bramvanrens.com/blog. iPhone in: het Onderwijsblad, 11:26-02, blz. 39.

•

Jongeren tussen 1986-1995 geboren

Onderzoeksbureau Motivaction publiceerde het rapport De grenzeloze generatie en de onstuitbare opmars van de B.V. IK. In het rapport wordt o.m. geconcludeerd dat de jongeren tegenwoordig zelfstandiger en individualistischer zijn dan hun leeftijdgenoten tien jaar geleden. Zij stellen hogere eisen aan werkgevers, willen gehoord worden en zijn meer op zichzelf gericht. Ondanks gebrek aan ervaring zijn ze zelfverzekerd over hun positie of kansen op de arbeidsmarkt. Bijna 70 % van hen beschouwt zichzelf als een heel bijzonder persoon. Een groot deel van de jongeren dicht zichzelf nu al goede leiderschapskwaliteiten toe. Ze willen zich onderscheiden, origineel zijn en staan graag in de spotlights. Jongeren van nu worden opgevoed en opgeleid met een sterke nadruk op hun individuele identiteit. Sinds 1997 namen de onderzoekers van Motivaction, Martijn Lampert en Fritz Spangenberg jaarlijks steekproeven onder 1250 Nederlanders. Ze leren van hun ouders om autonoom te zijn en vooral goed voor zichzelf op te komen. Bovendien komen de jongeren uit een onderhandelingscultuur en zijn ze gewend om te discussiëren over hun wensen en eisen. Have, C. ten, Jongere vindt zichzelf al gauw behoorlijk goed in: de Volkskrant, 11:16-06, blz. 23.

•

HBO

Ik kreeg de indruk dat het concept van dat zogenaamde competentiegerichte leren een hele hoop ellende teweegbracht. Geert Dales in Spraakmakende Zaken 11:21-06, geciteerd in: Citaten in: NRC Weekend, 11:25-06, blz. 36.

•

Geschiedenisonderwijs in discussie

Wera de Lange in het Onderwijsblad over haar geschiedenislessen in het vmbo: Twee taboes spannen tegen het vak geschiedenis samen. Ze heten ‘lezen’ en ‘aandacht’. Lezen en aandacht zijn voor slome donders, niet cool. Het leven moet snel van hot naar her flitsen. (…) maar in je hoofd een beeld van vroeger construeren op grond van wat losse gegevens? Dat is een te vage klus, eenje die niet zonder toewijding en rust kan worden geklaard.


103 Lange, W. de, Bij Lobith in: het Onderwijsblad, 11:26-02, blz. 25.

Wera de Lange in het Onderwijsblad over de geschiedenisboeken in het vmbo: In het gemiddelde vmbo-schoolboek van nu (voor twaalf jaar en ouder) staat veel minder tekst dan in de lagere schoolboeken van vijftig jaar geleden (voor acht jaar en ouder). Minder tekst, minder apekool, minder kennis, minder romantiek. De boeken van nu zijn wel kleuriger en hebben mooiere plaatjes. Docenten doen bovendien de gekste dingen met films, kleurplaten en rollenspelen om het vak leuker te kiojgen. En toch is er altijd als de toets wordt aangekondigd de boze vraag: Waarom moeten wij over vroeger leren? Lange, W. de, Bij Lobith in: het Onderwijsblad, 11:26-02, blz. 25.

Directeur Tempel van het Haagse Gemeentemuseum stelt bij zijn plannen om een nieuwe vleugel van het museum te wijden aan De Stijl: Scholen uit het hele land reageren al enthousiast en Scholen uit het hele land zitten hier echt op te wachten. Donker, B., Museum Den Haag breidt uit. Mondriaans nieuwe kamer is zelf een Mondriaan; vaste expositie voor werk van De Stijl in: NRC Handelsblad, 11:09-06, blz. 3. Donker, B., Eindelijk een trefpunt voor De Stijl. Het werk van Mondriaan en De Stijl bijeen in het Gemeentemuseum Den Haag in: NRC handelsblad, 11:09-06, blz. 20

Nederland is zijn eigen geschiedenis kwijtgeraakt. Aan de nieuwe generaties wordt weinig tot niets meer overgedragen van wat ooit is gebeurd en waar we ons bestaan als natie aan te danken hebben. Daardoor hebben we geen nationale mythe meer. Toen ik eind jaren veertig naar de lagere school ging, kreeg ik vaderlandse geschiedenis. Je wist alles over de Tachtigjarige Oorlog, over het ontstaan van Nederland, je kende je helden. Tegenwoordig krijgen kinderen alleen nog ‘mondiale ontwikkeling’. (…) We zijn de oorlog ontwend. Daar mag je je tot op zekere hoogte gelukkig mee prijzen, want je hoeft er echt niet naar te verlangen. Maar als je zonder historisch besef leeft, leef je bij de dag en zie je voor jezelf geen rol meer. Ons leger wordt gewaardeerd, maar de missie waarmee het op pad wordt gestuurd, niet. Dat is een contradictie. We denken al gauw: waarom zouden wij ons ermee bemoeien als ze elkaar elders op de wereld de kop inslaan. Mient Jan Faber in: Zijl, F. van, ‘We zijn de oorlog ontwend’. Interview vredesactivist Mient Jan Faber in: de Volkskrant, 11:11-06, blz. 9 [het Vervolg].

Geschiedenis 24 is de nachtmerrie van docenten geschiedenis: de leerlingen steken er meer van op dan ze ooit van hen kunnen doen. Jos van der Burg in: Burg, J. van der, Waar zouden we zijn zonder Polygoon? in: Historisch Nieuwsblad, juni 2011, blz. 109.

•

Canon 1200 of 1000?

Hebban olla vogala De inventarisatie over aandacht voor de tijdvakken op de Pabo bevatte een opmerking dat studenten problemen hebben met het feit dat de Tijd van Monniken en Ridders eindigt in 1000, maar op de site van www.entoen.nu de grens getrokken wordt in 1200, waardoor het canonvenster Hebban olla vogala in de Tijd van Monniken en Ridders valt. De commissie PA-BO van de VGN legde dit probleem voor aan de stichting entoen.nu en ontving van de directeur onderstaande reactie van 11:01-06: Hartelijk dank voor uw brief van 18 april, waarin u de stichting entoen.nu verzoekt om het venster Hebban olla vogala op www.entoen.nu op te nemen onder het tijdvak Steden en Staten. De redactie heeft deze wijziging inmiddels aangebracht, en onze vensterindeling volgt nu de indeling van de commissie De Rooij. Intussen wil ik deze gelegenheid nog eens aangrijpen om er bij de PABO-docenten op aan te dringen om hun studenten (en in het verlengde daarvan ook dier leerlingen, zeker in groep 7 & 8) erop te wijzen dat de strikte indeling van De Rooij weliswaar aangeleerd, maar meteen ook gerelativeerd moet worden. Een paar voorbeelden: - Hebban olla vogala kan - samen met Willibrord - gezien worden als het venster om de monnikencultuur open te zetten. Die cultuur eindigt niet in 1000, maar beleeft integendeel in onze contreien juist zijn hoogtepunt in de periode 1000-1500.


104 - A fortiori geldt hetzelfde voor Floris V, dat in de canon het venster op de riddertijd is. Die begint in feite pas omstreeks 1000 met de Kruistochten en loopt door tot ver in de dertiende eeuw. - Ontdekkingsreizigers als Bartolomeas Diaz en Columbus ontdekten al ongeveer tien jaar voordat het tijdperk van de Ontdekkers & Hervormers begon. Wisten zij veel… - De grens tussen Pruiken & Revoluties en Burgers & Stoommachines behoeft in historisch perspectief ook toelichting. In welk tijdvak hoort Napoelon thuis? - De onafhankelijkheidsstrijd van ‘ons Indië’ speelde zich af in tijdvak 9, maar behoort qua kenmerkende aspecten tot tijdvak 10. Ik zie deze punten - op de overduidelijke weeffout van Monniken & Ridders na - niet als problematisch, maar juist als een mooie kans om studenten en leerlingen de belangrijke competentie van het leren relativeren bij te brengen. Was getekend, Hubert Slings

•

Onderwijsgeschiedenis

Aap, noot, mies De tentoonstelling over honderd jaar leesplankje, samengesteld door het Nationaal Onderwijsmuseum is verhuisd naar Roden, de woonplaats destijds van Scheepstra: (TE) Aap, noot, mies – Koetshuis Mensinge Complex – Roden t.e.m. 11:20-08. Roden wordt Scheepstrastad in: de Krant, 11:17-05, blz. 1 en 3. Met speciale dank aan Jan Smit in: de Krant, 11:07-06, blz. 27. ‘Aap, Noot, Mies’ in het Koetshuis in: de Krant, 11:14-06, blz. 23. Expositie ‘Aap, Noot, Mies’geopend. Roden nu Scheepstrastad in: de Krant, 11:21-06, blz. 21.

(AR) Rijlaarsdam, J., Schoolhoofd te Schoonhoven. Openbaar lager onderwijs in de tweede helft van de negentiende eeuw in: Kleio, mei 2011, blz. 4-7. Op blz.7 een lestabel met voor ‘Vad.gesch’ in het 3e leerjaar wekelijks 1 uur en in de klassen 4,5 en 6 wekelijks 2 uur. (BV) Zander, H., Rudolf Steiner. Die Biografie. Piper, € 24,95. Bespreking door Willem Meleching Profeet van de kleine gelovigen in: Historisch Nieuwsblad, juni 2011, blz. 104.

•

Internet

www.de25jaarvan.nl 25 jaar geleden werd het eerst internetades www.cwi.nl geïntroduceerd. Op de website de25jaarvan.nl staat de geschiedenis van .nl-internetadressen. Het is een website van de Stichting Internet Domeinregistratie Nederland (SIDN). De website kan gebruikt worden om de ontwikkeling van internet in Nederland in de laatste 25 jaar te laten zien. Aankondiging door Timon Bos Vakweblinks in: VIVES, april 2011, blz. 25.

Internet is een aftreksel van een aftreksel van het mekka van de boekhandel. Joost Zwagerman in Een vandaag, geciteerd in: Uitgesproken in: NRC Handelsblad, 11:24-06, blz. 37.

•

Agenda

11:16-11: Studiedag van de Commissie PA-BO – Nationaal Onderwijsmuseum Rotterdam: Tijd voor Tijdvakken. 12:18-04: Pabonetwerkdag aardrijkskunde, geschiedenis en natuur.


105

© 11:13-07 Cees van der Kooij De afbeeldingen van de canonvensters zijn ter beschikking gesteld door de stichting entoen.nu. Aan- en afmelding voor deze nieuwsbrief kan via [email protected].


Nieuwsbrief van de Commissie PA-BO van de VGN Redactie en administratie: Cees van der Kooij

Recommend Documents