Nieuwsbrief van de Commissie PA-BO van de VGN Redactie en administratie: Cees van der Kooij VAN DE COMMISSIE

Nieuwsbrief van de Commissie PA-BO van de VGN Redactie en administratie: Cees van der Kooij – [email protected]

VAN DE COMMISSIE Agenda 12:14-11 De eerstvolgende vergadering van de Commissie PA-BO is op woensdag 12:14-11. Heeft u vragen of wilt u iets inbrengen stuur dan een email naar secretaris Ronald Stroo: [email protected]. Commissie De commissie kwam - helaas niet volledig - in Utrecht bijeen op 12:26-09. Na de uitwisseling van actuele zaken kwam de voortgang van het kennisbasistraject aan de orde. Er is een werkgroep ingesteld onder leiding van Rob Diephuis, die zich bezig gaat houden met de toelatingseisen Mens en Wereld voor aspirant pabostudenten. In deze werkgroep hebben o.m. Theo Beker (vanuit de SLO) en Ronald Stroo (vanuit de pabowereld) zitting. Ter tafel lag het eerste materiaal van de nieuwe geschiedenismethode Venster op Nederland, een product, waaraan Ton van der Schans gewerkt heeft. Het is de bedoeling dat deze methode in 2014 compleet beschikbaar is. Hoofdpunt van de vergadering was het onderwerp Plannen voor 2012-2013. Het voorstel is om de komende tijd aspecten van de Kennisbasis Geschiedenis in nauwe samenwerking met de Pabocollega’s uit te gaan werken. De plannen werden op hoofdlijnen besproken en zullen in de vergadering van 12:14-11 vastgesteld worden. Activiteiten Op 12:12-09 was Marjan de Groot aanwezig in Uden bij de presentatie van het boek Blikken op Brabant , een Brabantse inkleuring van de vijftig vensters van de Canon van Nederland. Marjan en studenten van de Fontys Pabo in ’s-Hertogenbosch hebben hieraan meegewerkt. Zie ook hoofdstuk II van deze nieuwsbrief. Tijdens de negende NIOD jaarlezing voor Holocaust- en Genocidestudies op 12:19-09 werd in de Aula van de Universiteit van Amsterdam het boek De Holocaust en andere genociden, een inleiding (Amsterdam University Press) gepresenteerd. In haar hoedanigheid als lerarenopleider en vicevoorzitter van Euroclio mocht Marjan de Groot het eerste exemplaar in ontvangst nemen. Het boek zal als bijlage bij het decembernummer van Kleio verspreid worden. Nieuwsbrief Die volgende aflevering van deze nieuwsbrief staat gepland voor begin november 2012

historie gesignaleerd oktober 2012

2

Geschiedenis en Geschiedenisonderwijs in het nieuws in de maand september 2012 Samenstelling Cees van der Kooij - [email protected]

Hoofdstuk I Geschiedenisinhoud - blz. 2 Hoofdstuk II Geschiedenisdidactiek - blz. 62 Hoofdstuk III Geschiedenis in de opleiding - blz. 81 gebruikte afkortingen

AR = artikel ACD = audio-cd BJ = jeugd

BV = volwassenen B(J)R = ramsj TE = tentoonstelling

I GESCHIEDENISINHOUD 1 BRONNEN VAN HET VERLEDEN •

ARCHEOLOGIE

ACASA De Vrije Universiteit en de Universiteit van Amsterdam zijn samen een nieuw expertisecentrum Oudheid en Archeologie gestart: het Amsterdam Centre for Ancient Studies and Archeology (ACASA). Door de samenwerking ontstaat een groter docentencorps met een grotere variatie aan vakken, disciplines en specialismen. Zo ontstaat een onderzoeks- en onderwijsprofiel dat nationaal en internationaal aantrekkelijk is. Het centrum moet toonaangevend worden op het gebied van oudheid en archeologie. ACASA wil zich breed inzetten: van Assyrië tot Amsterdam en van Sparta tot Spitsbergen. De universiteiten gaan samen masteropleidingen klassieke talen, oudheidstudies en archeologie aanbieden. ACASA gaat ook tentoonstellingen en lezingen voor scholieren en docenten verzorgen. Op 12:01-10 startte het centrum met een lezing van Ian Morris From Ancient Greece to the Euro Crisis: the Rise - and Fall? - of the West. Zijn lezing wordt een voorbeeld genoemd van een nieuwe benadering van de oudheid, waarin verklaard wordt hoe het verleden het heden en de toekomst bepaalt. VU en UvA starten expertisecentrum Oudheid en Archeologie - http://historiek.net, 12:1709 (gezien op 12:21-09).

Citaten Als archeoloog beschik je over niet meer dan een paar speldeprikken in de geschiedenis. H. Peeters (RUG) in: Voorde, M. ter, Voor oudste oermens was binnenland te koud in: de Volkskrant, 12:2109, blz. 27.

2 historie gesignaleerd oktober 2012

3

Afwezigheid van bewijs is nog geen bewijs van afwezigheid. W. Roebroeks (UL) in: Voorde, M. ter, Voor oudste oermens was binnenland te koud in: de Volkskrant, 12:2109, blz. 27.

Tentoonstellingen (TE) 100.000 uur Archeologie. Verzamelen op de Veluwe - Rijksmuseum van Oudheden - Leiden - t.e.m. 12:18-11. Zie ook www.rmo.nl. Bespreking door Luc Amkreutz, Door de ogen van de amateur. 100.000 uur archeologie. Verzamelen op de Veluwe in: Archeologie Magazine, 2012, nr. 01, blz. 40-43. (TE)

Ezinge in scherven en botten - Museum Wierdenland - Winsum - t.e.m. 12:31-12.

Ezinger museum met scherven en botten in: De Regiobode, 12:24-01, blz. 7.

(TE)

Rendierjagers in het Holtingerveld – Archeologisch Centrum Diever – Diever – tot en met 2013. Tentoonsteling over amateurarcheoloog George Hendrik Voerman, de stienenzuiker van Haovelte Zie ook www.archeologiewestdrenthe.nl.

Bespreking door Ed van Tellingen, ‘Pompeii’ in Diever in: Dagblad van het Noorden, 12:08-05, blz. 26. Bespreking door Ed van Tellingen, ‘Drents Pompeï’ bovengronds in: Dagblad van het Noorden, 12:15-05, blz. 35.

Agenda 12:31-10 Bodem tot Draagvlak Congres over 30 jaar afdeling Archeologie van de gemeente Den Haag. Museon - Den Haag. Zie ook www.denhaag.nl/archeologie. Aankondiging in Agenda in: Archeologie Magazine, 2012, nr. 04, blz. 66.

12:16-11 - 12:17-11 REUVENSDAGEN Het Landelijk Archeologiecongres de Reuvensdagen 2012 vindt dit jaar op 16 en 17 november plaats in Ede-Wageningen. Zie www.reuvens.nl. Aankondiging in Agenda in: Archeologie Magazine, 2012, nr. 03, blz. 66.

Tijdschrift ARCHEOLOGIE MAGAZINE - 2012 - nr. 05 Nummer 05 van 2012 is nog niet verschenen.

•

.

GESCHIEDENIS

Historici c.s.

• J.G. Ballard Ter inleiding van het festival J.G. Ballard. A Tribute in het Amsterdamse Paradiso en de Melkweg in het begin van de maand september hield Theodore Dalrymple een lezing over Ballard. Sebastiaan Kort interviewde Dalrymple voor NRC Handelsblad. Op de vraag waarom Ballard hem aanspreekt, antwoordt Dalrymple: In het voorwoord van Crash zegt Ballard dat de twintigste eeuw getypeerd kan worden als een verbintenis van rede en nachtmerrie. Hij liep als schrijver voor de troepen uit en beschreef waar bepaalde ontwikkelingen in de westerse wereld in de toekomst toe zouden leiden. Achter dat zoeken ging het besef schuil dat de beschaving teer is en plotseling kan verdwijnen.(…) Ik zie Ballard als een schrijver van de dystopie, zoals ook 1984 van George Orwell een dystopisch boek is. Ballard heeft de toekomst gezien, lang voordat wij die zagen en daarvan een impressie beschreven. (…) Je moet hem zien als iemand die met een vlag uit het raam hing om de mensheid te waarschuwen voor naderend onheil. Kort, S., ‘Voorspelde je Auschwitz dan geloofde niemand je’ in: NRC Weekend, 12:01-09, blz. 4.


4 • Robert Hughes [vervolg, zie Historie Gesignaleerd, september 2012, blz. 7]. Carel Peeters wijdde in Vrij Nederland zijn Literaire Kroniek aan Robert Hughes, een fijnzinnige krachtpatser. Zijn oordelen waren scherp, treffend, precies en gebaseerd op een aantal krachtige principes: er moest vakmanschap, intensiteit, bewustzijn en gevoel voor schoonheid uit een kunstwerk spreken. Geen aanstellerij.(…) Met zijn duidelijke voorkeuren zorgde Hughes ervoor dat kunstenaars onder het vergrootglas kwamen te liggen: je moest zo duidelijk mogelijk kunnen zeggen waarom je een kunstenaar goed vond.Hughes gaf inzicht in de kwaliteiten van kunstenaars die hem bevielen als Lucian Freud, Paula Rego, David Hockney, Sean Scully en Anselm Kiefer. Dat waren kunstenaars met substantie, vakmanschap en durf. Kunstenaars met een verhouding tot ‘de echte wereld’. Ze verlangen ernaar ‘to make sense of the real world’. Volgens Peeters kreeg Hughes zijn gezicht door zijn publicatie Kritisch, in vredesnaam kritisch: elegante, ambachtelijke en kritische kunstkritieken van Holbein tot Kiefer, van Van Dyck tot Francis Bacon. No phony retoric. Peeters, C., Elegante krachtpatser in: Vrij Nederland, 12:18-08, blz. 55.

• Piet Fontaine 1921-2012 Op 91-jarige leeftijd is P.F.M. [Piet] Fontaine overleden. Willem Otterspeer herdenkt hem in de Volkskrant als de geleerdste man van Nederland. Na zijn gymnasiumtijd (Ignatius - Amsterdam) ging Piet geschiedenis studeren. Die studie werd onderbroken door de bezetter. Piet weigerde de loyaliteitsverklaring te ondertekenen en dook onder.Hij verzorgde vanaf 1944 tot het eind van de oorlog dagelijks met vader en broer de distributie van 150 exemplaren van Het Parool in Amsterdam. Na de oorlog rondde hij zijn studie af. In 1947 ging hij aan de slag bij het NIOD o.m. als documentenverzamelaar in Berlijn. Vervolgens werd hij geschiedenisleraar op zijn oude school. Toen werkte hij ook aan zijn proefschrift over de jaren 1588-1590 van de Raad van State en aan zijn geschiedenismethode Van oermens tot wereldburger (vijf delen), waarvan zo’n 75.000 exemplaren verkocht zijn. Sedert 1970 was Piet hoofd van de afdeling didactiek in Utrecht. Toen hij met emeritaat ging begon hij aan zijn grote geschiedenis van het dualisme, van denksystemen gebaseerd op onoverbrugbare tegenstellingen: The Light and the Dark, waarvan 31 delen zouden verschijnen met als laatste Against the Current.Tussendoor schreef hij zijn Hitlerboek De onbekende Hitler. Otterspeer, W., De geleerdste man van Nederland in: de Volkskrant, 12:04-09, blz. 12. Mat, J., Geschiedenisleraar die ook thuis historicus bleef in: NRC Weekend, 12:15-09, blz. 16.

Piet Fontaine schreef een groot aantal geschieddidactische boeken o.m. over schoolboekanalyse. Piet was ook nauw betrokken bij pogingen om Europese historici te verenigen. Voor Mitteilungen het blad van deze Europese historiciclub, schreef hij recensies o.m. van mijn boek Verhalen over vroeger. CvdK

• Hillary Mantel In 2009 won Hillary Mantel met haar historische roman Wolf Hall over Thomas Cromwell aan het hof van Hendrik VIII de Man Booker Prize. Met het vervolg Bring Up the Bodies staat ze nu op de shortlist voor de prijs van 2012. Een plaats op de shortlist wordt beloond met 3100 euro; de uiteindelijke winnaar - die op 12:16-10 bekendgemaakt wordt - krijgt 63.000 euro. Mantel op shortlist Man Booker Prize in: NRC Handelsblad, 12:12-09, blz. 17.

• Guido Knopp Guido Knopp wordt wel de geschiedenisleraar van Duitsland genoemd. Hij studeerde geschiedenis in Frankfurt, promoveerde op de geschiedenis van de SPD, werkte voor de Frankfurter Allgemeine en werd in 1984 hoofd van de geschiedenisafdeling van de Duitse publieke omroep ZDF. Hij was verantwoordelijk voor zo’n 2000 tv-uitzendingen. Hij had


5 een specifieke voorkeur voor de zwartste bladzijde uit de Duitse geschiedenis: de tijd van het nationaal-socialisme. Programma’s als Hitlers Krieger, Sie wollten Hitler töten en Das Drama von Dresden (waarvoor hij een Emmy kreeg). Zijn documentaires werden over de hele wereld verkocht. Zijn boeken werden in 42 talen vertaald. Bij voorkeur werkte Knopf met levende getuigen en als die er niet waren met acteurs, gecombineerd met historisch beeldmateriaal. In feite gaat het om een vorm van docutainment. Critici vinden zijn documentaires niet ernstig genoeg en te veel gericht op emotioneel effectbejag. De verhalen van de ooggetuigen zouden te weinig in een historisch kader geplaatst worden. Critici spreken zelfs van geschiedenisporno. ZDF startte op 12:18-09 met een nieuwe serie van Knopp Weltenbrand. Het is zijn afscheidsserie want Knopp gaat met pensioen. In een afscheidsinterview in Bild am Sonntag stelde Knopp dat hij Konrad Adenauer, Claus von Staufenberg en Frederik de Grote de indrukwekkendste Duitsers vond. Zelf had hij graag geleefd in de Ottoonse keizertijd in de tiende eeuw. Funnekotter, B., Nazi’s op tv: goed voor kijkcijfers in: NRC Handelsblad, 12:17-09, blz. 36.

• Geoffrey Jones Gijsbert Oonk sprak met bedrijfshistoricus Geoffrey Jones hoogleraar Business History (Harvard Business School – Boston) over bedrijfsgeschiedenis als universitaire discipline en over het werk van Jones (o.m. over Unilever). Oonk, G., ‘Bedrijfshistorici hebben toegang tot bronnen die anders nooit belicht zouden worden’. Gesprek met Geoffrey Jones in: Geschiedenis Magazine, september 2012, blz. 34-36.

• Geoffrey Parker De Engelse historicus Geoffrey Parker heeft de Heinekenprijs 2012 voor Historische Wetenschap gewonnen. Deze Nederlandse prijs wordt tweejaarlijks uitgereikt aan een persoon die een belangrijke bijdrage geleverd heeft aan de historische wetenschap. Parker specialiseerde zich in de sociale, politieke en militaire geschiedenis van Europa tussen 1500 en 1650 en in de rol van het klimaat in de wereldgeschiedenis. Parker wordt geprezen vanwege zijn studies vanuit internationaal perspectief en zijn fascinatie voor de invloed van klimatologische veranderingen op de wereldgeschiedenis. De prijs bestaat uit een afbeelding van Clio en 150.000 Amerikaanse dollars en is op 12:27-09 uitgereikt. Parker is blij met de prijs. Toen zijn boek The Army of Flanders and the Spanish Road in 1972 uitkwam waren Nederlandse historici niet enthousiast. Zij vonden dat hij de verkeerde vraag stelde: waarom Spanje verloren had in plaats van waarom de Republiek gewonnen had. Historicus met brede blik wint Heinekenprijs in: Geschiedenis Magazine, september 2012, blz. 4. Vlasblom, D., Vuurkracht gaf mondiaal de doorslag in: NRC Handelsblad, 12:27-09, blz. 20.

• Simon Schama Tijdens de Nacht van Geschiedenis op 12:27-10 zal Simon Schama in het Rijksmuseum een lezing houden met als titel Visiting the dead. Maand en Nacht van de geschiedenis in: NRC Handelsblad, 12:28-09, blz. 1 [Boeken].

• Rutger Bregman In een bijdrage aan Vonk, een bijlage bij de Volkskrant, roept Rutger Bregman historici op meer aandacht te besteden aan politiek-maatschappelijke vraagstukken voorzien van oordelen: relevanter, leesbaarder en leerzamer. Hij constateert dat de samenleving historici nodig heeft om lessen te trekken uit het verleden maar de obsessie met de wetenschappelijke statuur zit historici in de weg. In proefschriften en vaktijschriften is er nauwelijks aandacht voor zaken van maatschappelijk belang. Geschiedenis is verworden tot een opleiding voor het beweren van uiterst precieze dingen over uiterst oninteressante dingen.


6 Volgens Bregman zijn de historci verantwoordelijk voor het feit dat het droevig gesteld is met de historische kennis van de gemiddelde Nederlander. Dat komt voort uit het feit dat de aangeboden kennis nergens voor nodig is. Historische argumenten spelen nauwelijks een rol van betekenis in de samenleving of het politieke debat. Het wordt tijd dat historici schuld bekennen en vaker iets nuttigs gaan doen. Bregman, R., Historici durf lessen te trekken in: de Volkskrant, 12:29-09, blz. 6-7 [Vonk].

ANBO-archief Het ANBO-archief - vanaf de oprichting op 9 september 1900 van de voorloper Bond voor Staatspensionneering, gevolgd door de samenvoeging op 23 juli 1945 met de Algemene Bond van Ouden van Dagen / Bejaarden - is overgedragen aan het Nationaal Archief in ’s-Gravenhage. Ris, L., Uit onze archieven … Van ouden van dagen tot fitte senioren in: ANBO magazine, september 2012, blz. 32.

Historisch onderzoek Mark Traa over zijn onderzoek naar prinses Paulina, de kermisprinses uit de 19de eeuw: • Er is één ding net zo leuk als schrijven, en dat is vinden. • Elke keer dat ik een bewijs in handen kreeg dat ze echt bestaan had, was een ’adrelaninemomentje’. Knols, K., Paulina, kermisprinses in: de Volkskrant, 12:12-09, blz. V 4.

Tijdrekening Op 12:16-09 begint voor Joden het nieuwe jaar: jaar 5773. Zoveel jaar geleden begon voor de Joden de geschiedenis. De Joodse kalender kent ook twaalf maanden, maar deze zijn gekoppeld aan de maan: als de maan klaar is met zijn ronde om de aarde, is er een maand bij. De maan doet daar echter 29,5 dagen over, dat levert een jaar op van 354 dagen. Het verschil wordt opgelost door het inlassen van een schrikkelmaand om de paar jaar. Berkhout, K., Nog even en het jaar 5773 begint in: NRC Weekend, 12:15-09: De Kleine Wetenschap.

Libris Geschiedenis Prijs Er zijn vijf boeken genomineerd voor de Libris Geschiedenis Prijs 2012, die op 12:27-10 bekendgemaakt wordt tijdens de Nacht van de Geschiedenis. Het zijn: • Bart van der Boom: Wij weten niets van hun lot. Gewone Nederlanders en de Holocaust • Jos Palm: Moederkerk. De ondergang van Rooms Nederland • Peter Raedts: De ontdekking van de Middeleeuwen. Geschiedenis van een illusie • Jan Willem Stutje: Ferdinand Domela Nieuwenhuis. Een romantische revolutionair • H.L. Wesseling: De man die nee zei. Charles de Gaulle 1890-1970. Hans Wansink bespreekt de vijf boeken kort in de Volkskrant. Berg, E. van den, Focus op Nederlands verleden in: de Volkskrant, 12:15-09, blz. 11. Wansink, H., De kroon op een halve eeuw werk in: de Volkskrant, 12:15-09, blz. V 2 - V3 [Boeken].

Huis voor de Franse Geschiedenis In Frankrijk is jaren gepraat over een Huis voor de Franse Geschiedenis, een wens van Sarkozy. Het plan was om het Huis te huisvesten in het Nationale Archief in Parijs. Het personeel van het archief voerde twee jaar actie tegen het plan. Uit de cultuurbegroting blijkt dat de plannen voor het Huis voor de Franse Geschiedenis geschrapt zijn, samen met een aantal andere grote projecten. Korteweg, A., Cultuurbegroting ook in Frankrijk niet langer heilig in: de Volkskrant, 12:17-09, blz. 14.


7 Citaten Je moet niet teveel terug willen kijken. Vroeger was niet alles beter. Ik moet er niet aan denken om geleefd te moeten hebben in het harnas van de jaren vijftig. Karina Schaapman in: Mulder, V., Karina Schaapman (1960) in: Vrij Nederland, 12:01-09, blz. 75 [Tijd van leven].

Mensen zeggen dat ze behoefte hebben aan één grote, sterke leider die ‘ons’ gaat beschermen, maar als je naar die geschiedenis kijk tlijkt dat me niet het beste plan. Marion Bloem in: Mulder, V., Tijd van leven: Marion Bloem in: Vrij Nederland, 12:08-09, blz. 75.

De geschiedenis bestaat uit permanente verandering, maar het tempo daarvan beantwoordt zelden of nooit aan de haast van politici. Arnold Heumakers in: Heumakers, A., Europa. In een Gordiaanse knoop van onzekerheid in: NRC Handelsblad, 12:21-09, blz. 8-9 [Boeken].

Tot de best bewaarde geheimen van de geschiedenis behoort de verhouding tussen politiek en culturele verandering. Arnold Heumakers in; Heumakers, A., Europa. In een Gordiaanse knoop van onzekerheid in: NRC Handelsblad, 12:21-09, blz. 8-9 [Boeken].

Publicaties (BR) Gude, R. en D. Roovers, Kleine geschiedenis van de filosofie. Veen Magazines, van € 9,95 voor € 4,95. www.veenmagazines.nl.

(ADC/R) Gude, R., Geschiedenis van de filosofie. Veen Magazines, 5 cd’s (300 minuten), van € 49,45 voor € 44,95. www.veenmagazines.nl.

(BR) Mak, G., Het huis van orde en papier. Veen Magazines, van € 19,95 voor € 14,95 [verhalenbundel]. www.veenmagazines.nl.

(BR) Paul, H. en H. te Velde, Het vaderlandse verleden. Robert Fruin en de Nederlandse geschiedenis. Bert Bakker, van € 25,00 voor € 7,90. www.ramsj.nl.

(BR) Pleij, H., Moet kunnen. Veen Magazines, van € 12,50 voor € 4,90 [over het ontstaan van de Nederlandse identiteit]. www.veenmagazines.nl.

(ADC/R) Rossem, M. van, Typisch Nederland, Typisch Maarten! Veen Magazines (360 minuten), van € 29,95 voor €25,00. www.veenmagazines.nl.

(BR) Storig, H.J. en S.H. Joachim, De geschiedenis van de filosofie. Spectrum, nu voor € 34,99. www.veenmagazines.nl.

Agenda 12:02-11 - Den Haag Voorwerpen maken geschiedenis. Niet-schriftelijke bronnen in historisch onderzoek - najaarscongres van het KNHG in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. Het congresthema wordt uitgewerkt aan de hand van vier onderwerpen: Stadscultuur, de Opstand, de Tweede Wereldoorlog en Overzeese geschiedenis. Kosten inclusief koffie en lunch voor KNHG-leden € 20,00, voor niet-leden € 25,00.


8 Aanmelding per mail: [email protected] of per telefoon 070 3140363. Uitnodiging KNHG. Tijdschriften

GESCHIEDENIS MAGAZINE - 2012 – september De belangrijkste artikelen van het septembernummer van Geschiedenis Magazine zijn: • Lieshout, M., van, Eén Duitsland, één Europa? 23 september 1862 Otto van Bismarck wordt premier van Pruisen. • Buddingh, H., Het Suriname van Bouterse. • Clerinx, H., Heel Gallië? Ja, heel Gallië [over de veroveringen van Caesar] • Berkelaar, W., Waarschuwing tegen gewetensdwang en conformisme. Arthur Koestlers Nacht in de middag. • Hooff, A. van, Spotten met een saaie tijd. Lucianus’ satires op christenen, zieners, filosofen en literatoren in 2de-eeuws Rome. • Clerinx, H., Borrelen in de tempel [over Romeinse sporen in Maastricht]. • Nabben, H., De trek naar boven [over luchtreizen met ballonnen in Nederland]. • Oonk, G., ‘Bedrijfshistorici hebben toegang tot bronnen die anders nooit belicht zouden worden’. Gesprek met Geoffrey Jones. • Eisenloeffel, G., ‘Oom Sam is niet mijn oom’. Historische claims van de Hispanics [ op het zuidelijk deel van de Verenigde Staten]. • Kars, M., De slavenopstand van Berbice. Rebellerende slaven vochten niet tegen slavernij. • Staaij, A. van de, Bestaat de mysterieuze Russische ziel? En verder de gebruikelijke columns, boekbesprekingen, signalementen en een beknopte tentoonstellingsagenda. CvdK HISTORISCH NIEUWSBLAD – 2012 - september Het septembernummer bevat artikelen over dekolonisatie. De belangrijkste artikelen uit dit nummer zijn: • Dekkers, G. en A. Lavèn, Ruimte voor de rijken [grachten Amsterdam] • Panhuysen, L., De Republiek maakte het nieuws [over de geboorte van de krant in de Gouden Eeuw] • Mak, G., Custers last stand [strijd met de indianen in Amerika in 1876] • Vries, B. de, Moeder des vaderlands [over koningin Victoria] Dossier dekolonisatie: • Stol, B., Het vodje van Dulles [over Nieuw-Guinea] • Stol, B., Vuile oorlog in Kenia [Brits optreden in Kenia in de jaren ‘50] En verder de gebruikelijke columns, boekbesprekingen, signalementen en een beknopte tentoonstellingsagenda. CvdK. MUSEUMTIJDSCHRIFT Het Museumtijdschrift bestaat 25 jaar, reden voor een complete vernieuwing. Het eerste vernieuwde nummer verscheen op 12:28-08. Bij het tijdschrift verschijnt als gratis bijlage een tentoonstellingsagenda. Digitaal is deze te vinden op artplatform.nl (ook als applicatie verkrijgbaar in de Apple Store en de Google Play Store). Aan het tijdschrift is de website www.museumtijdschrift.nl gekoppeld als een actuele aanvulling op het tijdschrift. Nieuwsbrief WBOOKS, 12:03-09.

Websites www.iisg.nl/hpw/calculate-nl.php Dit is een tool om vanaf 1450 de koopkracht van de gulden te vergelijken met andere jaren en met de euro. Hennekam, E., Omrekenen in: Historisch Nieuwsblad, september 2012, blz. 94.


9

2 TIJD VAN JAGERS EN BOEREN TOT 50 VOOR CHRISTUS

•

ALGEMEEN: voor de tijd van de mens

Megavulkaanuitbarsting Al een paar honderdduizend jaar voor de meteorietinslag (66 miljoen jaar geleden), die zorgde voor het uitsterven van dieren, vond er een kleine uitsterfgolf plaats ten gevolge van een megavulkaanuitbarsting in het huidige India. Die uitbarsting wordt ook wel genoemd als doodsoorzaak van de dino’s. Maar onderzoeker Tobin, die over de vulkaanuitbarsting bericht in Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, zat er teveel tijd tussen beide natuurrampen. Wel is het volgens hem denkbaar dat de vulkaanuitbarsting het leven van de dino’s verzwakt heeft. Dubbelpech voor de dino in: de Volkskrant, 12:08-09, blz. V 9.

Mosasaurus In de Sint-Pietersberg bij Maastricht is een 67,8 miljoen jaar oude Mosasaurus ontdekt. Het is het grootste reptiel uit de dinosaurustijd in Nederland. Vondsten zijn hoog zeldzaam. Medewerkers van het Natuurhistorisch Museum in Maastricht hebben al grote delen van de schedel, de buik en de staart geborgen. De resten liggen verspreid doordat haaien en andere aaseters het dier destijds hebben aangevreten. In Nederland zijn slechts vier keer eerder redelijk complete fossielen van Mosasaurussen gevonden. De eerste vondst was in 1776 een fossiele schedel (nu in Teylers Museum in Haarlem). In 1998 kwam 40% van een skelet te voorschijn. Deze Mosasaurus kreeg de naam Bèr en is te zien in het Natuurhistorisch Museum in Maastricht.

Paleontoloog Schulp is opgewonden over de vondst omdat de fossielen zo diep zaten, anderhalf miljoen jaar ouder dan de laatst gevonden Mosasaurus uit 1998. Schulp


10 verwacht dat deze vondst allerlei gaatjes gaat opvullen in de huidige kennis van zaken inzake de mosasaurus. De Mosasaurus heeft naar de vinder, de groevemachinist Carlo Brauer, de naam Carlo gekregen. Prehistorisch reptiel in Limburg in: NRC Handelsblad, 12:20-09, blz. 1. Wetenschappers kwispelen van blijdschap in: de Volkskrant, 12:21-09, blz. 11. De grootste Mosasaurus ooit gevonden in: NRC Handelsblad, 12:21-09, blz. 20.

Films / dvd’s • Last Day of The Dinosaurs Dvd van TDM Entertainment, speelduur 90 minuten, van € 19,99 voor € 17,95. www.veenmagazines.nl.

•

ALGEMEEN: ten tijde van de mens

Denisova-mens

Svante Pääbo e.a. publiceerden in Science de uitkomsten van het onderzoek naar het genoom van de Denisovamens. Deze mens, alleen ontdekt via een vingerkootje, een teenbotje en een tand, gevonden in in een Zuid-Siberische grot, is een afsplitsing van de Neanderthaler, ergens tussen 700.000 en 170.000 jaar geleden. De moderne mens splitste zich rond 450.000 jaar geleden van die lijn af. In het DNA van de moderne mens zijn sporen van de Denisovamens (een paar procent) gevonden, resten van prehistorische onderlinge seks. Pääbo spreekt liever van aparte mensengroepen dan van aparte soorten. Spiering, H., De Denisova-mens leek op ons in: NRC Weekend, 12:01-11, blz. 23.

Lascaux Uit de begroting voor cultuur in Frankrijk blijkt dat het Sarkozy-project Lascaux 4 geschrapt is. Het plan was om een nieuw namaakgrot op grotere afstand van de oergrot te maken, kosten 50 miljoen euro. De nieuwe minister van cultuur noemde het plan niet urgent. Korteweg, A., Cultuurbegroting ook in Frankrijk niet langer heilig in: de Volkskrant, 12:17-09, blz. 14.

Tandheelkunde in de steentijd Archeologen in Italië hebben een hoektand van een mens ontdekt met een vulling van bijenwas. De hoektand is gedateerd op 6500 jaar oud. Prehostorische tandvulling met bijenwas ontdekt in: NRC Handelsblad, 12:19-09, blz. 12.

Oudste oermens een kustbewoner? Kim Cohen, aardwetenschapper van de Universiteit Utrecht, komt met collega’s uit Leiden, Utrecht en Cambridge in het tijdschrift Quaternary International met een interessante gedachte: tot ongeveer een half miljoen jaar geleden woonden de mensachtigen in Europa overwegend bij de kust om te profiteren van een gematigd zeeklimaat en om de beschikking te hebben over eiwitrijk voedsel uit zee. Pas toen de mens in staat was vuur te maken en beschikte over verbeterde jachttechnieken kon het leefgebied uitgebreid worden naar de koudere binnenlanden. Enige voorzichtigheid is geboden omdat de gedachte gebaseerd is op een beperkt aantal vondsten. Maar op basis daarvan denken de onderzoekers echter dat Europa pas vanaf een half miljoen jaar geleden vanuit de kustregio’s werd gekoloniseerd. Voorde, M. ter, Voor oudste oermens was binnenland te koud in: de Volkskrant, 12:2109, blz. 27 [kaart].

Neanderthalers en vogels Een internationaal onderzoeksteam heeft 1699 al bekende archeologische vindplaatsen opnieuw bestudeerd en daarover bericht in het vakblad PLoSOne. De onderzoekers concluderen dat Neanderthalers een voorkeur hadden voor leefplekken in de buurt van vogels. Uit snijsporen aangebracht in vogelbotjes maken zij op dat de Neanderthalers


11 doelbewust veren wegsneden uit de vleugels. Dat moet duiden op gebruik van vogelveren als versiering. Neanderthalers. Oermens met veren in: de Volkskrant, 12:22-09, blz. V 9.

•

HUNEBEDDEN

vroege landbouwers Spieker Het Hunebedcentrum claimt niet langer het eigendom van de replica van de ‘ontvoerde’ graanspieker. Directeur Klompmaker: Wij zullen proberen zelf een nieuwe te maken. Otter, B., Graanspieker niet van het museum in: Dagblad van het Noorden, 12:01-09, blz. 11.

MegalithicRoutes In het Zweedse Falköping is een internationale megalietenorganisatie opgericht onder de naam MegalithicRoutes. Deelnemers zijn Zweden, Denemarken, Duitsland en Nederland. De bedoeling is samen te werken bij het onder de aandacht brengen van prehistorische monumenten bij een groter publiek. Samen kunnen er tentoonstellingen en andere projecten opgezet worden. Er bestond voorheen al wel contact, maar er was nog weinig sprake van samenwerking. Hein Klompmaker, directeur van het Hunebedcentrum in Borger, is penningmeester geworden van de MegalithicRoutes. Otter, B., Hunebeddenclub voor vier landen in: Dagblad van het Noorden, 12:03-09, blz. 21.

Hunebed beschadigd Opnieuw is door een vuurtje een hunebed beschadigd. Het gaat om hunebed D40 op een heideveld in het Valtherbos. Een stuk van een draagsteen is afgebroken door de warmte van het vuur. Boswachter Kruidhof: Dit bewijst maar weer eens: je moet geen vuurtjes stoken bij hunebedden. Dat is gewoon stom. Hunebedden kunnen daar niet tegen. Weer hunebed beschadigd in: Dagblad van het Noorden, 12:10-09, blz. 3.

3 TIJD VAN GRIEKEN EN ROMEINEN 3000 voor tot 500 na Chr. Voor de Lage Landen:50 voor tot 500 na Chr.


12 •

ALGEMEEN

ACASA De Vrije Universiteit en de Universiteit van Amsterdam hebben samen het expertisecentrum Oudheid en Archeologie opgericht. Zie verder hoofdstuk 1 Archeologie. Publicaties (BV) Dolen, H. van, Een kleine geschiedenis van de Griekse mythen. Bert Bakker, € 9,95 [eerder verschenen onder de titel De Griekse mythologie in een notendop]. Bespreking door Olaf Tempelman Griekse mythologie in: de Volkskrant, 12:08-09, blz. V 8: deze uitgave … is bijzonder geschikt om in een of twee avonden elementaire kennis mee op te frissen of op te doen.

(BR) Provoost, A., De oude Grieken en Romeinen. Davidsfonds, van € 59,50 voor € 19,90. www.veenmagazines.nl.

(BR) Wout, P.E. van ‘t, Een wereld vol goden.Ooggetuigen van het klassieke Griekenland. Bert Bakker, van € 19,95 voor € 7,90. www.veenmagazines.nl.

Tentoonstellingen (TE) Terracottastrijders uit China - Museum Volkenkunde - Leiden - t.e.m. 13:10-03. Zie ook www.rmv.nl. [Drie manshoge beelden van het Chinese terracottaleger van Qin Shihuang (221-206 v. Chr.)]. Aankondiging in Agenda in: Historisch Nieuwsblad, april 2012, blz. 104.

•

ROMEINEN

Porticus Aemilia Project - Rome Theo Toebosch bericht in NRC Weekend over het Romeinse Porticus Aemilia Project van Sopraintendenza Speciale per i Beni Archeologici di Roma en het Koninklijk Nederlands Instituut in Rome. Het gaat om onderzoek in de wijk Testaccio van Rome naar een pakhuis in het oude havengebied van het antieke Rome, maar ook om een onderzoek om te zorgen voor herstel en integratie van het historisch erfgoed in de hedendaagse stedelijke ruimte. De wijk ontwikkelde zich vanaf 200 voor Christus door toenemende handel in Rome en groei van de bevolking na de Tweede Punische Oorlog. Net buiten de stadmuur werd op de linkeroever van de Tiber een marktplaats (emporium) en een overdekte opslagplaats (porticus) gebouwd. Een oude Romeinse muur in de wijk herinnert hier mogelijk nog aan. Toebosch, Th., Leven tussen de Romeinse resten in: NRC Weekend, 12:08-09, blz. 4-5 [Wetenschap].

Palmyra Palmyra, gelegen in de woestijn in Syrië, de stad van Duizend Zuilen, was één van grootste en rijkste steden van het Romeinse Rijk met een bloeiperiode in de tweede en derde eeuw na Chr. Palmyra lag op de karavanenroute van de Middellandse Zee naar de Perzische Golf: zijde en kruiden uit India en China en retour goud en zilver. Archeologen van de universiteit van Bergen (Noorwegen) stelden zich twee vragen over deze stad: • Wat moest zo’n imposante stad midden in een dorre woestijn? • Hoe kwam het dat Palmyra een van de belangrijkste knooppunten was in de oostwesthandel? Dank zij satellietfoto’s ontdekten de archeologen rondom Palmyra nederzettingen op een afstand van 3 à 5 kilometer en bij die nederzettingen ondergrondse waterreservoirs. Onderzoek van stuifmeelsporen en restanten van uitwerpselen van schapen en geiten


13 wijzen op landbouw. Palmyra kon bestaan dank zij de landbouwproducten uit de omgeving. Import uit die dorpen was bij de wet vrijgesteld van belastingen, die de stad hief op inkomende en uitgaande goederen. Om de tweede vraag te beantwoorden werd onderzoek gedaan naar alternatieve karavaanroutes: langs/over de Eufraat of via de Rode Zee. De Rode Zee-route kwam niet goed uit want de reistijden werden bepaald door de moessonregens, de waterstand van de Nijl en de verraderlijke Middellandse Zee in de herfst. De route over of langs de Eufraat was in handen van lokale heersers, die enorme sommen vroegen voor ‘bescherming’. De Palmyrezen bleken slimme tussenpersonen, die zelf karavanen organiseerden inclusief kamelen, begeleiding en bescherming, een must voor elk handelaar die de woestijn door moest en de traditionele route door het Eufraatstroomgebied wilde vermijden. Muns, M., Mysteries rond de duizend zuilen in: NRC Weekend, 12:22-09, blz. 11 [Wetenschap].

Publicaties (BR) Daele, B. van, Wakend over Rome. Davidsfonds, van € 27,50 voor € 7,90 [over het elitecorps dat keizer Augustus instelde, de start van de militarisiering van Rome]. www.veenmagazines.nl.

(BV) Hekster, O. & C. Jansen, Constantijn de Grote. Traditie en verandering. Vantilt, € 16,95. Aankondiging door Elsbeth Etty in De voorproef 29:Geschiedschrijving waar je iets van opsteekt.

in:

NRC

Weekend,

12:22-09,

blz.

(BV) Hooff, A. van, Marcus Aurelius. De keizer-filosoof. Ambo, € 22,95.

Interview met de auteur op www.historischnieuwsblad.nl, 12:11-09 (gezien op 12:20-09).

(BR) Meijer, F., Lessen uit Rome. Veen Magazines, nu voor € 4,95. www.veenmagazines.nl.

(BR) Provoost, A., De oude Grieken en Romeinen, hun denken en doen Davidsfonds, van € 59,50 voor € 19,90. www.veenmagazines.nl. Selexyz Scheltema - Amsterdam - tel. 020 5231420.


14 Tentoonstellingen (TE) Überall zu Hause und doch fremd. Römer unterwegs - Archäologisches Landesmuseum Baden-Würtemberg - Konstanz - t.e.m. 12:15-10. Aankondiging in Tentoonstellingen in: Archeologie Magazine, 2012, nr. 04 blz. 63.

•

DE ROMEINSE LIMES

op de grens van de Romeinse wereld Publicaties (AR) Clerinx, H., Heel Gallië? Ja, heel Gallië. Een heuvel levert bewijs voor Caesars verovering van noordelijk Gallië in: Geschiedenis Magazine, september 2012, blz. 14-17.

(AR) Clerinx, H., Borrelen in de tempel in: Geschiedenis Magazine, september 2012, blz. 31 [over Romeinse sporen in Maastricht].

(BR) Nouwen, R., Keizer Augustus en de Lage Landen. Davidsfonds, van € 24,95 voor € 7,90. www.veenmagazines.nl.

Tentoonstellingen (TE) Het Romeinse fort van Ockenburg - Museon - Den Haag - t.e.m. 12:31-10. Aankondiging in Tentoonstellingen in: Archeologie Magazine, 2012, nr. 04 blz. 62.

(TE)

Il était une voie… Itinéraires antiques au nord de l’Empire romain - Parc archéologique européen Bliesbruck- Reinheim - Bliesbruck - t.e.m. 12:3110.

Aankondiging in Tentoonstellingen in: Archeologie Magazine, 2012, nr. 04 blz. 62.

(TE)

Eburonen. Unsere vergessenen Vorfahren - Museum Römervilla - Bad Neuenahr-Ahrweiler - t.e.m. 12:18-11.

Aankondiging in Tentoonstellingen in: Archeologie Magazine, 2012, nr. 04 blz. 63.

4TIJD VAN MONNIKEN EN RIDDERS 500-1000

•

Algemeen

Roeiriem Archeologen van ADC Archeoprojecten hebben bij Naaldwijk het blad van een kapotte roeiriem gevonden bij opgravingen van een nederzetting uit de 6e eeuw. Deze vondst


15 bewijst dat in de vroege middeleeuwen bewoners van de Lage Landen al roeiriemen gebruikten met een hol blad: een rib aan de buitenkant en een gladde holle binnenkant. Over boten uit de merovingische tijd (5e -8e eeuw) is nog niets bekend. Vroegmiddeleeuwse Nederlanders gebruikten al roeiriemen met een hol blad in: NRC Handelsblad, 12:05-09, blz. 17 [afbeelding].

Tentoonstelling (TE) Vikingen! - Drents Museum - Assen - t.e.m 12:28-10 [tentoonstelling met veel Scandinavische voorwerpen, die na Assen doorreist naar Edinburgh, Moskou, München en Davenport (USA)]. Nieuwsbrief Drents Museum - 11:30-11. Flyer van het museum. Bespreking Ben van Raaij In Beeld Vikingen in: de Volkskrant, 12:05-05, blz. 9 [Wetenschap]. Bespreking Job van Schaik De Vikingen in Assen in: Dagblad van het Noorden, 12:05-05, blz. 47: Het clichébeeld van de Vikingen wordt wel flink genuanceerd. Bespreking door Bianca Stigter Een Vikingschip dat met draadjes aan elkaar hangt in: NRC Handelsblad, 12:08-06, blz. 22. Bespreking door Marieke Prins in Historisch Nieuwsblad, juni 2012, blz. 95: een prettige, onderhoudende tentoonstelling.

In de museumvijver is een replica van een Vikingschip, afkomstig uit het Historisch Museum in Stockholm, geplaatst. Met deze replica zijn grote reizen gemaakt, o.m. naar Istanboel. Het museum hoopt met deze tentoonstelling 75.000 mensen te trekken. Veen, L. van, Vikingschip geland in vijver van het Drents Museum in: Dagblad van het Noorden, 12:27-04, blz. 25 [foto].

Bij de tentoonstelling verscheen het boek: (BV) Vikingen! W.BOOKS, € 24,95.

Aankondiging Nieuwsbrief Wbooks, 12:01-05. Bespreking door Job van Schaik Mooi leestafelboek in: Dagblad van het Noorden, 12:07-05, blz. 51.

5 TIJD VAN STEDEN EN STATEN 1000-1500

•

Algemeen

Jeroen Boschjaar Het kabinet heeft het project JB500 - de herdenking in 2016 van de 500e sterfdag van Jeroen Bosch - aangemerkt als nationaal evenement. Dat betekent dat het nationale


16 bureau voor toerisme er reclame voor gaat maken. Daarnaast maakte staatssecretaris Knapen tijdens een CDA-bijeenkomst aan de voet van de Sint-Janskathedraal bekend dat het kabinet voornemens is het project met 5 miljoen te subsidiëren, ten minste als de Tweede Kamer akkoord gaat. De helft van het bedrag komt van Buitenlandse Zaken; de andere helft van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Hoogtepunt moet een tentoonstelling zijn met zoveel mogelijk werken van Bosch. Hij schilderde zo’n 30 schilderijen en maakte 15 tekeningen. ’s-Hertogenbosch bezit geen enkel werk van hem. Verwacht worden zo’n 400.000 bezoekers. Daarnaast zijn er festivals en theaterstukken over de schilder. De kosten van het Jeroen Boschjaar zijn begroot op 36 miljoen, waarvan met de 5 miljoen van het kabinet nu 25 miljoen aan subsidies en sponsorgelden is toegezegd. Graaf, P. de, Rijk geeft 5 miljoen voor Jeroen Boschjaar in: de Volkskrant, 12:10-09, blz. 14. Rijk wil 5 mln geven voor Jeroen Boschjaar in: NRC Handelsblad, 12:10-09, blz. 17.

Van Eyck Boymans Van Beuningen beschikt over het schilderij De drie Maria’s aan het graf uit ca. 1430-1435. Na 7 maanden restauratie concludeert het museum dat het gaat om een echte Van Eyck. Die conclusie is gebaseerd op hoe het schilderij eruit ziet na verwijdering van de gelige vernislaag en dan met name het lichtgebruik. Conservator Lammertse: Van Eyck was in zijn tijd de enige die zo goed het licht kon weergeven. Het schilderij is het enige van Van Eyck in Nederlands bezit. Van Eyck in Boijmans is echt in: Dagblad van het Noorden, 12:14-09, blz. 36.

Publicaties (BR) Evans, H. (ed.), Byzantium. Faith and Power (1261-1557). Yale University Press, van € 49,00 voor € 19,90. Parimar / De Boekenmarkt - ‘s-Gravenhage - tel. 070 3658226.

(BV) Huizing, E, en J. Braaksma, Klinkende klei. Middeleeuwse muziek uit Groningen en Ommelanden. Passage, € 15,00 [met CD] [van Bernlef (8e eeuw) via kloostermuziek tot en met Rudolf Agricola (15e eeuw). Bespreking door Job van Schaik Vraye historie ende alwaer in: Dagblad van het Noorden, 12:12-09, blz. 35: Klinkende klei is vlot geschreven, leerzaam, onderhoudend, verrassend en doorspekt met leuke weetjes en anecdotes. (…) De ruim zeventig minuten ‘klinkende klei’ op de bijgevoegde cd uitgevoerd door het Groningse ensemble Super Librum, is ronduit fascinerend [4 sterren].

(BV) Jones, D., The Plantagenets. The Kings who made England. Harper Press, € 30,99. Bespreking door Bart Funnekotter Koning, een bloedlinke job in: NRC Handelsblad, 12:28-09, blz. 7 [Boeken]:verhalende geschiedenis van de beste soort.

(BR) Oostrom, F. van, Maerlants wereld. Prometheus, van 10,00 voor € 5,00. www.ramsj.nl.


17

(AR) Steinz, P., Torens hoog en de muren breed [over het middeleeuws kasteel als succesformule in de serie Made in Europe] in: NRC Weekend, 12:29-09, blz. 27 [Z&Z].

(BV) Tyerman, C., De Kruistochten. Een kort overzicht. Synthese, € 14,95. Bespreking door Marjoke de Roos in Geschiedenis Magazine, september 2012, blz. 60.

(BJ) Vriens, J., Strijd om de kathedraal. Van Holkema & Warendorf, € Bespreking door Hanneke van den Berg Vijftiende eeuw tot leven gewekt in: Dagblad van het Noorden, 12:27-09, blz. 37: De 15e eeuw gaat leven voor kinderen. Dat blijft hij knap doen.

Tentoonstellingen (TE) Van Klooster tot Kerk - Kloostermuseum Aduard - t.e.m. 12:01-11. [over de geschiedenis van de Abdijkerk in Aduard, oorspronkelijk de ziekenzaal van het Cisterciënzer klooster]

www.kloostermuseumaduard.nl.

(TE)

De weg naar Van Eyck - Museum Boijmans Van Beuningen - vanaf 12:1310 t.e.m. 13:10-02. Zie ook www.boijmans.nl.

Voorbeschouwing door Wieteke van Zeil Ufo van Eyck in: de Volkskrant, 12:24-08, blz. V 4 - V 5.

Museum Boijmans Van Beuningen zal op deze tentoonstelling een tot dusver volledig onbekend drieluik uit 1410-1420 presenteren. Het middenpaneel toont het balsemen van het lichaam van de gestorven Christus. De zijluiken tonen de heilige Antonius Abt en Johannes de Doper. Het meest waarschijnlijk is dat het drieluik afkomstig is uit de Zuidelijke Nederlanden, mogelijk uit Brugge. In de tentoonstelling De weg naar Van Eyck wordt met Nederlandse, Franse en Duitse kunstwerken de artistieke voedingsbodem van Jan van Eyck getoond. Klerck, B. de, Onbekend pre-Van Eyck drieluik in: NRC Handelsblad, 12:22-08, blz. 19.

Agenda 12:10-11 en 12:11-11 Filosofie in de Middeleeuwen en Renaissance ISVW - docenten Jan Flameling en Frans de Haas - € 301,10 (inclusief reader) of € 349,60 (idem + overnachting en ontbijt). Opgave via www.isvw.nl Filosofie. Internationale School voor Wijsbegeerte - augustus 2012, blz. 3.


18 •

HEBBAN OLLA VOGALA

het Nederlands op schrift Publicaties (BV) Oostendorp, M. van en R. van den Berg, Dat is andere taal.Streektalen en dialecten van Nederland. Winkler Prins, € 22,50. Bespreking door Joep van Ruiten Streektaal voor beginners in: Dagblad van het Noorden, 12:2409, blz. 51.

6 TIJD VAN ONTDEKKERS EN HERVORMERS 1500-1600

•

ALGEMEEN

Tentoonstellingen (TE) Bruegel ongezien - Museum Mayer van den Bergh - Antwerpen - t.e.m. 12:14-10 [Bruegelcollectie uit verzameling Mayer van den Bergh]. Aankondiging in Nieuwsbrief Historiek, 12:26-06. (TE)

Rafaël – Teylers Museum – Haarlem – t.e.m. 13:06-01. Kaarten zijn te koop op www.rafael2012.nl. In samenwerking met het Albertina Museum in Wenen.

Advertentie in NRC Handelsblad, 12:31-05, blz. 14. Bespreking door Eric Bos Een wonder van expressie in: Dagblad van het Noorden, 12:15-09, blz. 47 [Visualia 948]. Bespreking door Sandra Smets Rafaël bezielt boterzachte lijven in: NRC Handelsblad, 12:27-09, blz. 8-9 [Cultureel Supplement]. Bespreking door Wieteke van Zeil Rafaëlranden in: de Volkskrant, 12:28-09, blz. V 2 - V 3.

Experts van het Teylers Museum en het Albertina Museum in Wenen hebben drie tekeningen uit de periode 1515-1518, waarvan niet duidelijk was of ze van de meester zelf zijn, nu officieel toegeschreven aan Rafaël. Het gaat om een tekening van een vliegende putto met hamer (een voorstudie van een plafondschildering in de Villa Farnese bij Rome), een portret van een onbekende jongeman en een tekening van Jozua met de Israelische stamhoofden. Sinds het einde van de achttiende eeuw zijn de tekeningen eigendom van Teylers. Smets, S., Teylers plotseling drie Rafaëls rijker in: NRC Handelsblad, 12:31-05, blz. 19. Oude Elferink, E., Teylers vindt drie Rafaëls in eigen huis in: de Volkskrant, 12:0106, blz. V 23.


19 •

DE REPUBLIEK

een staatkundig unicum 3 oktober 1574 Leidens Ontzet: zie www.leidensontzet.com. Leidens Ontzet in: NRC Handelsblad, 12:27-09, blz. 15 [Cultureel Supplemnt].

Tentoonstellingen (TE) De stercke stadt Breda - Breda’s Museum - Breda - t.e.m. 12:31-12. Aankondiging Navigeren op zee in: Agenda in: Historisch Nieuwsblad, januari 2012, blz. 112.

7 TIJD VAN REGENTEN EN VORSTEN 1600-1700

•

ALGEMEEN

Slot Loevestein Bij archeologisch onderzoek op het vestingterrein van Slot Loevestein zijn de fundamenten van soldatenbarakken uit het begin van de zeventiende eeuw en later tijd opgegraven. Ook zijn resten van een oude slotgracht gevonden. De opgraving gebeurt door ADC Archeo Projecten in samenwerking met de Rijksgebouwendienst, de gemeente Zaltbommel en de Archeologische Werkgroep Loevesteyn. De opgravingen vinden plaats in verband met een aanpassing van de bebouwing zodat Loevestein beter de bezoekers kan ontvangen (120.000 per jaar). Soldatenbarakken en oude slotgracht gevonden bij Slot Loevestein - http://historiek.net d.d. 12:12-09 (gezien op 12:21-09).

Maar volgens de Raad voor Cultuur moet binnenkort Slot Loevestein voor het publiek gesloten worden … CvdK

Czaar Peterhuisje - Zaandam De Russische tsaar Peter verbleef in 1697 acht dagen in een arbeidershuisje uit 1632, gemaakt van oud scheepshout, in Zaandam. Het is een van de oudste houten huisjes van Nederland. Fokeline Renckens, directeur van het Zaans Museum, maakte bekend dat een Russische onderneming 1,6 miljoen euro beschikbaar gesteld heeft voor de restauratie van het huisje. Het geld zal besteed worden aan een nieuwe entree in de vorm van een glazen serre en aan het opknappen van de tuin. De restauratie moet afgerond zijn in maart 2013. Dan start het Nederland-Ruslandjaar 2013 met een tentoonstelling over tsaar Peter de Grote in de Amsterdamse Hermitage.


20 Russisch geld voor restauratie Czaar Peterhuisje - http://historiek.net d.d. 12:15-09 (gezien op 12:21-09).

Publicaties (BV) Atlas de Wit. Stedenatlas van de Lage Landen. Lannoo / KB, € 119,00 [tot 12:31-12 € 99,00] Verschijnt in oktober 2012, zie ook www.atlasdewit.com [158 stadplattegronden,stadsgezichten en gravures uit de Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden]. Flyer van de uitgave.

(BR) Dieters, C., Meniste Bruyloften of het Amsterdamsch Hoerdom. De Jonge Hond, van € 29,95 voor € 7,90 [een reis door het nachtleven in Amsterdam 325 jaar geleden]. www.ramsj.nl.

(BR) Deursen, A. Th., De Gouden Eeuw compleet. Veen Magazines, van € 19,95 voor € 14,95 [Mensen van klein vermogen, Een dorp in de polder en Maurits van Nassau]. www.veenmagazines.nl.

(BV) Geerdink, N., Dichters en verdiensten. De sociale verankering van het dichterschap van Jan Vos (1610-1667). Verloren, € 29,00. Bespreking door Roelof van Gelder Een dichtende glazenmaker in: NRC Handelsblad, 12:14-09, blz. 16 [Boeken].

(AR) Panhuysen, L., De Republiek maakte het nieuws [over de rol van de Republiek in de ontwikkeling van moderne media in de Gouden Eeuw] in: Historisch Nieuwsblad, september 2012, blz. 52-59. (BV) Vroomen, I., Taal van de Republiek. Het gebruik van vaderlandretoriek in Nederlandse pamfletten 1618-1672. Uitgave in eigen beheer, te downloaden via http://hdl.handle.net/1765/32307. Bespreking door Rob Hartmans Loyaal aan patria in: Historisch Nieuwsblad, september 2012, blz. 23.

Tentoonstellingen (TE) Huygens met Oranje op campagne - Huygensmuseum Hofwijck Voorburg - t.e.m. 12:02-12. Zie ook www.hofwijck.nl. Secretaris Constantijn Huygens vergezelde in 1625 Frederik Hendrik op zijn veldtochten tegen Spanjaarden en geeft in zijn vele brieven een beeld van het 17de eeuwse soldatenleven. Aankondiging in de Agenda in: Historisch Nieuwsblad, september 2012, blz. 96.

Websites/apps/games PORT ROYALE 3: Pirates and Merchants Uitgever Kalypso bracht voor Xbox 360, Playstation 3 en pc de game Port Royale 3: Pirates and Merchants, spelend in de 17e eeuw, uit. De game is ontwikkeld door Gaming Minds Studio.Het doel van het spel is om de machtigste en de rijkste man van de Nieuwe Wereld te worden. Maarten Pennewaard in zijn recensie: Port Royale 3 is een goede game voor mensen die het leuk vinden lang te sleutelen aan de beste formule om een handelaar uit de 17de eeuw naar de top te brengen. Leeftijd: 12+. Pennewaard, M., Rijkdom in de Cariben in: Dagblad van het Noorden, 12:29-09, blz. 15 [DvhN Weekend].


21 •

VOC

overzeese expansie Tentoonstellingen (TE) Time, Trade & Travel - Stedelijk Museum Bureau - Amsterdam - t.e.m. 12:21-10. Samenwerkingstentoonstelling tussen Bureau Amsterdam en de Nubuke Foundation in Accra (Ghana) over de gedeelde geschiedenis van Ghana en Nederland. Aankondiging in Agenda Theater & Exposities in: de Volkskrant, 12:23-08, blz. V 15.

(TE)

Schipbreuk. De noodlottige reis van de Batavia - Bataviaplein - Lelystad t.e.m. 12:28-10. Zie ook www.schipbreukbatavia.nl. De Batavia verging in 1629 toen het op een koraalrif liep voor de westkust van Australië. Te zien o.m. originele vondsten uit het wrak: een baardmankruik, een scheepsbel, het skelet van een jonge vrouwelijke opvarende.

Advertentie in de MaandvandeGeschiedenis-krant, 11:01-10, blz. 8. Voorwerpen vergaan VOC-schip voor het eerst in Nederland op: www.ad.nl, d.d. 11:03-10. Schipbreuk: de noodlottige reis van de Batavia. Tentoonstelling illustreert pakkend verhaal met originele vondsten in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 06, blz. 30-34.

Voor de bovenbouw van het basisonderwijs is bij de tentoonstelling lesmateriaal ontwikkeld dat aansluit bij de reguliere leerstof: Paspoort Batavia, een zakformaat speurboekje dat de leerlingen meeneemt langs de leukste en meest bijzondere plekjes van de tentoonstelling. Jongewaard, M., Schipbreuk. De noodlottige reis van de Batavia in: School!, september 2011, blz. 34.

Door een storm is op 12:04-01 een deel van de grote mast van de replica van het VOCschip de Batavia gescheurd. De grote steng en de grote bramsteng zijn op 12:06-01 verwijderd. Begin 2013 wordt het onderste deel van de mast vervangen. Stormschade: averij aan mast van VOC-schip de Batavia in: de Volkskrant, 12:06-01, blz. 1[foto].

Lies Resink en Yolanda van de Berg geven in Praxisbulletin een beschrijving voor groep 7 en 8 van de basisschool over de reis van de Batavia, gevolgd door suggesties voor les(sen) over de VOC, inclusief het verhaal van de Batavia. Resink, L. en Y. van den Berg, Schipbreuk. De noodlottige reis van de Batavia in: Praxisbulletin, januari 2012, blz. 15-19.

(TE)

Goud uit Java. Zilver uit Batavia - Haags Gemeentemuseum - Den Haag t.e.m. 12:04-11 [Javaans goud uit de periode 1-1500 en zilver uit Batavia uit de 17e en 18e eeuw, gemaakt in opdracht van VOC-ambtenaren]. Zie ook www.gemeentemuseum.nl. Bij de tentoonstelling verschenen twee publicaties: Goud uit Java door Pauline Lunsingh Scheurleer (WBOOKS € 24,95 ) en Zilver uit Batavia door Titus M. Eliëns (WBOOKSs € 27,95).

Aankondiging in NRC Handelsblad, 12:19-04, blz. 15 [Cultureel Supplement].

www.gemeentemuseum.nl.


22

•

DE GRACHTENGORDEL

stadsuitbreidingen in de zeventiende eeuw Publicaties (AR) Dekkers, G. en A. Lavèn, Ruimte voor de rijken. In beeld: grachten in: Historisch Nieuwsblad, september 2012, blz. 4-11.

•

REMBRANDT

de grote schilders •

REMBRANDT

Database De Rijksdienst voor Kunsthistorische Informatie en het Mauritshuis hebben het initiatief genomen om The Rembrandt Database te lanceren: een databank met informatie in de vorm van beeld en teksten en documentatie over de schilderijen van Rembrandt. Bij de start bevat de database ruim 1700 documenten over 12 schilderijen van Rembrandt in het Mauritshuis en in musea in Londen en New York. Alle grote musea met een werk van Rembrandt in hun collectie werken aan het project mee. Grote Rembrandt-databank gelanceerd in: Dagblad van het Noorden, 12:20-09, blz. 37.

Publicaties (BR) Vogelaar, C., Rembrandts landschappen. Waanders, van € 42,50 voor € 15,00. www.veenmagazines.nl.

•

TIJDGENOTEN

Publicaties (BR) Jacob van Ruisdael schildert Bentheim. Waanders, van € 21,95 voor € 6,90. www.ramsje.nl.

(BR) Philips Wouwerman 1619-1668. Waanders, van € 37,50 voor € 12,50. www.ramsj.nl.

Tentoonstellingen (TE) ‘De Hollandse Michelangelo’. Cornelis van Haarlem 1562-1638 - Frans Hals Museum - Haarlem - t.e.m. 13:20-01. Eerste overzichtstentoonstelling.


23

Aankondiging Cornelis van Haarlem tentoongesteld in: Dagblad van het Noorden, 12:31-08, blz. 36.

Aankondiging in Agenda Exposities in de Volkskrant, 12:27-09, blz. V 21. Aankondiging in NRC Handelsblad, 12:27-09, blz. 15 [Cultureel Supplement]. Bespreking door Bram de Klerck Gespierde doeken met mythische taferelen in: NRC Handelsblad, 12:28-09, blz. 21.

•

SPINOZA

op zoek naar de waarheid Voorgangers Volgens de Amerikaanse historicus Anthony Grafton leunde Spinoza veel sterker op voorgangers dan veelal wordt aangenomen. Met name in zijn Tractatus theologicopoliticus uit 1670 zou hij veel voorwerk van eerdere humanisten gebruikt hebben. Spinozakenner Jonathan Israel noemt de conclusies van Grafton vergaand. Hij houdt vol dat Spinoza al het bovennatuurlijke afwees en brak met het religieuze, juridische en politieke systeem. In die tijd was dat echt heel vreemd. Dekkers, G., Twijfels bij ‘unieke’ Baruch de Spinoza in: de Volkskrant, 12:07-09, blz. 28.

Agenda 12:27-10 en 12:28-10 Spinoza’s Brieven over het kwaad ISVW - docent Miriam van Reijen - € 263,90 (inclusief het boek Brieven over het kwaad t.w.v. € 19,90) of € 308,90 (idem + overnachting met ontbijt). Opgave via www.isvw.nl. Filosofie. Internationale School voor Wijsbegeerte - augustus 2012, blz. 3.

13:12-01 en 13:13-01 Filosofie in de moderne tijd (16e en 18e eeuw) ISVW - docenten Jan Flameling en Miriam van der Reijden - € 301,10 (inclusief reader) of € 349,60 (idem + overnachting en ontbijt). Opgave via www.isvw.nl. Filosofie. Internationale School voor Wijsbegeerte - augustus 2012, blz. 4.


24

8 TIJD VAN PRUIKEN EN REVOLUTIES 1700-1800

•

ALGEMEEN

1713:11-04 Utrecht werkt hard aan de herdenking van de Vrede van Utrecht in 2013, 300 jaar na dato. De Vrede wordt wel gezien als een keerpunt in de wereldgeschiedenis omdat het akkoord een einde maakte aan twee eeuwen godsdienst- en wereldoorlog. Naast onderhandelingssessies waren er in 1713 feesten, overvloedige diners en toneelvoorstellingen. Pas na de vrede was er sprake van een machtsevenwicht in Europa. Er zijn plannen voor muziekfestivals, theateroptredens en tentoonstellingen. Buitenlandse media hebben al blijk gegeven van hun belangstelling. Steenbergen, E., Utrecht viert zijn vergeten vrede in: NRC Handelsblad, 12:21-09, blz. 3.

Publicaties (BV) Leeuwen, J. van, Feest van het begin. Querido, € 18,95 [historische roman spelend in Frankrijk in de tijd van de Franse Revolutie met als centraal thema vrijheid]. Bespreking door Arjen Fortuin Herboren in bruikbaar formaat in: NRC Handelsblad, 12:07-09, blz. 11 [Boeken].

(AR) Steinz, P., Wonderkind en Europoliet [Mozart] in: NRC Weekend, 12:08-09, blz. 24 [Z&Z]. Made in Europe.

Tentoonstellingen (TE) Inspiratie natuur - Limburgs Museum - Venlo - t.e.m. 13:06-01 [prenten uit de 18e eeuwse verzameling van Johannes Francq van Berkhey]. Zie ook www.limburgsmuseum.nl. Bespreking door Geertje Dekkers Een heel Europese blik op dieren in: de Volkskrant, 12:05-09, blz. 27.

•

SLAVERNIJ ca. 1637-1863

mensenhandel en gedwongen arbeid Publicaties (AR) Kars, M., De slavenopstand van Berbice. Rebelerende slaven vochten niet tegen slavernij in: Geschiedenis Magazine, september 2012, blz. 45-49.


25 •

BUITENHUIZEN - 17de en 18de eeuw

rijk wonen buiten de stad Groen van Toen Het thema van de Open Monumentendagen was dit jaar Groen van Toen, daarmee aansluitend bij het Jaar van de Historische Buitenplaats. In NRC Handelsblad verscheen een beschouwing over het groen rondom de Borg Verhildersum in Leens en het Gemeenlandshuis op de Diemerzeedijk: (AR) Freriks, K., Groen van toen op Monumentendagen in: NRC Handelsblad, 12:06-09, blz. 10-11 [Cultureel Supplement].

Nacht van de Buitenplaatsen In de provincie Utrecht werd op 12:22-09 de Nacht van de Buitenplaatsen gehouden o.m. in Zeist, Baarn, Bunnik, de Bilt en Utrecht. Er waren verschillende programma’s op de verlichte buitenplaatsen. Mail Slot Zeist, 12:17-09. Blad voor landschap en erfgoed, Landschap Erfgoed Utrecht, 2012, nr. 3.

Publicaties (BV) Pasveer, A. en J. Poell, Groen van Toen. € 9,50 [te bestellen via www.openmonumentendag.nl]. Aankondiging door K. Freriks in Groen van Toen op Monumentendagen in: NRC Handelsblad, 12:06-09, blz. 10.

Tentoonstellingen (TE) Eemlandse buitenplaatsen - Museum Flehite - Amersfoort - t.e.m. 12:1111. Advertentie in NRC Handelsblad, 12:13-09, blz. 11 [Cultureel Supplement].

(TE)

Buitengewoon prachtig! Historische buitenplaatsen rondom Zutphen – Stedeljk Museum – Zutphen – t.e.m. 12:18-11. Zie ook www.museazutphen.nl.

Museumladder in NRC Handelsblad, 12:26-09, blz. 16. Aankondiging in de Agenda in Historisch Nieuwsblad, september 2012, blz. 97.

Websites www.buitenplaatsen2012.nl. Algemene informatie over het Jaar van de Historische Buitenplaats. www.heemschut.nl>Educatie>Alles over buitenplaatsen Op deze website is een geplastificeerde canonkaart te bestellen (€ 4,95) en kan gratis een lespakket gedownload worden. Het lespakket bestaat uit drie lessen: een kennisles, een buitenles en een reflectieles o.m. voor bovenbouw PO en onderbouw VO. Kort in: Cultuurplein magazine 05, juli 2012, blz. 32.


26 •

EISE EISINGA

de Verlichting in Nederland Publicaties Zie voor informatie over Johannes Francq van Berkhey, de verzamelaar van o.m. dierenafbeeldingen volgens de idealen van de Verlichting, hierboven bij Tentoonstellingen en hieronder bij De Patriotten. CvdK

•

DE PATRIOTTEN

crisis in de republiek Van Berkhey Arts, natuuronderzoeker, tekenaar en dichter Johannes Francq van Berkhey was een vurig Oranjeaanhanger en typisch een kind van de Verlichting: gedreven om wat betreft planten en dieren via afbeeldingen systematisch voor de hele wereld in beeld te brengen. Hij bouwde een enorme verzameling prenten op van alle diersoorten in de wereld, maar ook van planten en mineralen. Als Oranje-aanhanger verdedigde hij Willem V en daardoor botste hij met de Leidse universiteit, waar hij onderwijs gaf. Hij werd gepasseerd voor een hoogleraarschap. Juridisch probeerde hij dit recht te zetten en om zijn advocaten te kunnen betalen verkocht hij zijn collectie, die in Spaanse handen kwam. Hij verloor overigens de strijd. Een kleine selectie uit zijn collectie is nu te zien in Venlo: zie Tentoonstellingen Dekkers, G., Een heel Europese blik op dieren in: de Volkskrant, 12:05-09, blz. 27.

9 TIJD VAN BURGERS EN STOOMMACHINES 1800-1900

•

ALGEMEEN

Publicaties (BR) Benjamin, R. (e.a.), Van Delacroix tot Kandinsky. Het oriëntalisme in Europa. Lannoo, van € 39,00 voor € 9,90. www.ramsj.nl.


27 Selexyz Scheltema - Amsterdam - tel. 020 52321420.

(BV) Hultberg, P., Preludes. Watervis, € 19,95 [levensbeschrijving van Chopin]. Aankondiging door Elsbeth Etty in De Voorproef in: NRC Weekend, 12:15-09, blz. 29 [Z&Z].

(AR) Lieshout, M. van, Eén Duitsland, één Europa? 23 september 1862: Otto von Bismarck wordt premier van Pruisen in: Geschiedenis Magazine, september 2012, blz. 6-7.

(BR) Loos, W.,Gekleurd grijs [dagboek Gerard Bilders en correspondentie Bilders-Kneppelhout]. Waanders, van € 39,50 voor € 12,50. www.ramsj.nl. Selexyz Scheltema - Amsterdam - tel. 020 5231420. Boekhandel Libris - Utrecht - tel. 030 2340580.

(AR) Pijbes, W., Hendrik Voogd. Italiaans landschap met parasoldennen [bespreking van schilderij van Hendrik Voogd uit 1807, eigendom van het Rijksmuseum in Amsterdam, toonbeeld van overgang van classicisme naar de Romantiek] in: Volkskrant Magazine, 12:08-09, blz. 22-23.

(BV) Stutje, J. W., Ferdinand Domela Nieuwenhuis. Een romantische revolutionair. Atlas/Contact, € 34,95. Stutje, J.W., ‘Morgen heersen op aarde’. Domela Nieuwenhuis en de revolutie van onder op in: Geschiedenis Magazine, maart 2012, blz. 38-42. Bespreking door Mark Kranenburg Staatsvijand, verlosser, anarchist in: NRC Handelsblad, 12:18-05, blz. 3 [Boeken]: Een welkome aanvulling op alles wat al over Domela Nieuwenhuis bekend was, is ontegenzeggelijk de uitvoerige beschrijving van diens internationale oriëntatie. Bespreking door Esther van der Meer Uren lopen voor Domela in:Dagblad van het Noorden, 12:26-05, blz. 39: Stutje: Ik noem hem een romantisch revolutionair. Niet omdat hij een Schwärmer is, maar omdat hij het gevoel heeft dat er door kapitalisme, verzakelijking en bureaucratisering fundamentele waarden verloren zijn gegaan die hij wil terugwinnen. Bespreking door Robin te Slaa Domela valt van zijn voetstuk in: de Volkskrant, 12:21-06, blz. 24-25 [Intermezzo Boeken]: Stutje beschrijft het leven van Domela kritisch, maar vooral met empathie.

Bespreking door Bastiaan Bommeljé Een onvoltooide zoektocht in: Historisch Nieuwsblad, september 2012, blz. 81-83.

(BV) Traa, M., Prinses Paulina. Het tragische verhaal van het kleinste vrouwtje van Nederland. Athenaeum-Polak&Van Gennep, € 14,95. Levensverhaal van een onvolgroeid meisje uit Ossendrecht dat uitgroeide tot een internationale kermisattractie. Aankondiging in PV. Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 12:24-08, blz. 4 [Boeken]. Bespreking Prinses Paulina, een levende pop in: Dagblad van het Noorden, 12:08-09, blz. 37 [DvhN Weekend].

Bespreking door Karolien Knols Paulina, kermisprinses in: de Volkskrant, 12:12-09, blz. V 4 - V 5. (AR) Vries, B. de, Moeder des vaderlands [over koningin Victoria] in: Historisch Nieuwsblad, september 2012, blz. 70-77.


28

Tentoonstellingen (TE) La Hollande Pittoresque - Westfries Museum - Hoorn - t.e.m. 12:11-11 [stadsgezichten uit de 19de eeuw n.a.v. het herverschijnen van het boek van Henry Havard uit 1873 over de Zuiderzeestadjes]. Aankondiging in Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2012, blz. 128.

Agenda 12:27-10 - 12:01-11 STUDIEREIS MÜNCHEN EN DE DUITSE ROMANTIEK Organisatie NRC Akademie en Voyage & Culture. Bezoek aan München met zijn musea, lezingen van o.m. Henk van Os, stadswandelingen. Inleidende studiedag. Kosten € 1495 per persoon op basis van twee personen. Boeken via nrcreizen of 020-7517965. Advertentie nrcreizen in NRC Handelsblad, 12:23-07, blz. 27.

Websites www.wallace-online.org Dank zij een anonieme donatie is wetenschapshistoricus John van Wyhe (National University Singapore) erin geslaagd het archief van ontdekkingsreiziger Alfred Russel Wallace online te plaatsen: www.wallace-online.org. Wallace leefde van 1823-1913 en was in dezelfde tijd als Darwin bezig met het zoeken van verklaringen voor de evolutie. In 1854 was hij op expeditie in Nederlands-Indië, waar hij grote hoeveelheden vogels, slakkenhuizen en insecten verzamelde. Daar ontstond zijn zogenaamde Wallacelijn: de scheidslijn in de fauna tussen verwant aan Azië en verwant aan Australië. Die lijn liep tussen Borneo en Celebes en tussen Bali en Lombok. Voormolen, S., Uit de schaduw van Charles Darwin in: NRC Handelsblad, 12:27-09, blz. 16-17.

•

NAPOLEON BONAPARTE

de Franse tijd Borodino-herdenking In de slag bij Borodino in 1812 op 110 kilometer van Moskou kozen de Russische tsaar Aleksander I en zijn generaal Koetoezov voor een krachtmeting met Napoleons troepen. Zo’n 250.000 soldaten deden aan deze strijd mee met als resultaat een geschat dodental tussen de 67 en 95 duizend man, een aantal dat lang ongeëvenaard bleef. Napoleon kon door naar Moskou en formeel was hij de overwinnaar. In de Russische traditie wordt de Slag bij Borodino gevierd als een geweldige overwinning: achteraf kun je concluderen dat de Russen zich de verliezen konden veroorloven en Napoleon kon dat niet, zodat de door hem gewonnen slag het begin was van zijn uiteindelijke ondergang. Het naspelen van de slag is een Russisch volksfeest, dat tienduizenden toeschouwers trekt. Brouwers, A., Russen vieren bloedige nederlaag als een grootse triomf in: de Volkskrant, 12:03-09, blz. 12. Brouwers, A., Na drie blikken bier het slagveld op in: de Volkskrant, 12:03-09, blz. 13.

Marmont en zijn pyramide In zijn artikelenserie Het Fantastische stelt Tommy Wieringa in aflevering 3 de Franse generaal Marmont centraal, die in 1804 op de Utrechtse Heuvelrug - toen de verveling


29 toesloeg in zijn legerkamp van 20.000 man - besloot om een pyramide te bouwen. In zijn memoires schreef hij: Ik had het idee een blijvend monument te laten construeren als herinnering voor de komende eeuwen als herinnering aan ons verblijf op deze vlakte… Aanvankelijke heette de pyramide Butte de Marmont. Na de overwinning van Napoleon bij Austerlitz werd de pyramide door Lodewijk Napoleon omgedoopt tot de Pyramide van Austerlitz. Marmont leidde in 1814 de verdedging van Parijs. Hij verloor zijn geloof in Napoleon en liep over naar de vijand. Hij ging verder door het leven als de verrader van Napoleon. De pyramide werkt als een magneet voor hen die dromen van grootsheid. In 1996 was er bij de pyramide de oprichtingsvergadering van het literair tijdschrift Vrijstaat Austerlitz; Tommy Wieringa was één van de drie oprichters. In 2012 presenteerde Hero Brinkman de kandidatenlijst voor zijn nieuwe partij Democratisch Politiek Keerpunt bij de pyramide. Wieringa, T., Het fantastische (3). Zandhoop voor de eeuwigheid in: de Volkskrant, 12:13-09, blz. V 17.

Publicaties (BV) Beeck, J. op de, Napoleons nachtmerrie 1812: hoe de keizer en zijn soldaten ten onder gingen in Rusland. Epo, € 29,90. Aankondiging door Frans Smits in Signalementen in: Historisch Nieuwsblad, september 2012, blz. 83-84.

(BV) Hagen, E., President van Nederland. Rutger Jan Schimmelpenninck 17611825. Balans, € 29,95. Premier Rutte ontvangt biografie Rutger Jan Schimmelpenninck - http://historiek.net, d.d. 12:14-09 (gezien 12:21-09). Bespreking door Anet Bleich Sleutelfiguur in het ontstaan van de rechtsstaat in: de Volkskrant, 12:29-09, blz. V 11 [Boeken]. Aankondiging door Elsbet Etty in De voorproef in: NRC Weekend, 12:29-09, blz. 29 [Z&Z]. (BV) Kraak, M-J., Mapping time - Illustrated by Minard’s map of Napoleon’s Russian campaign of 1812. ESRI Press, voor jaar 2013. Bespreking door Dirk Vlasblom Helse veldtocht verbeeld in ruimte en tijd in: NRC Weekend, 12:1509 [Wetenschap]: Getoond zijn alvast de graphics van tijd in combinatie met de geografie en van de veldslagen en de verliezen.

(BV) Welten, J. en J. de Wilde (red.), De ongelooflijke overlevingstocht van Joseph Abbeel. Davidsfonds, € 20,00 [verslag van een ooggetuige van Napoleons tocht naar Rusland]. Aankondiging door Frans Smits in Signalementen in: Historisch Nieuwsblad, september 2012, blz. 84.

•

Koning Willem I

Het koninkrijk van Nederland en België Willem I en Fulda In Fulda is er een Wilhelmstrasse maar niemand weet eigenlijk meer om welke Willem het gaat: Willem, de zoon van Willem V en de latere Nederlandse koning Willem I, die van 1802 tot 1806 over het vorstendom Fulda regeerde. Hij verkreeg het vorstendom als schadeloosstelling voor het verlies van zijn Nassause erflanden. Hij vaardigde zo’n 600


30 verordeningen uit, maar werd snel weer vergeten (ondanks die straatnaam). Fulda was katholiek en Willem protestant. Enkele burgers willen zijn herinnering weer levendig maken door Fulda aan te sluiten op de toeristische Oranjeroute en de verrukkelijk Willem-wijn te laten herleven. In een driedaags Willem-congres in het barokke Stadtschloss werden de plannen beproken. Ditzhuyzen, R. van, Hoffelijk eerbetoon aan Oranjevorst in: NRC Handelsblad, 12:28-09, blz. 24.

Publicaties (BR) Leer, K. van der en T. de Liefde-van Brakel, Prinses Marianne 1810-1883. Een leven van liefde en kunst. Waanders, van € 29,95 voor € 6,90. [Marianne dochter van Willem I]. www.ramsj.nl.

•

VERZET TEGEN KINDERARBEID

de werkplaats uit, de school in Tentoonstellingen (TE) Lewis Hine, fotograferen voor verandering - Nederlands Fotomuseum Rotterdam - t.e.m. 13:06-01. Zie ook www.nederlandsfotomuseum.nl. Hine maakte voor het Amerikaanse National Child Labor Committee foto’s van kinderen, die werkten in kolenmijnen, naaiateliers, op het land en in fabrieken. Mede door zijn foto’s werd kinderarbeid daadwerkelijk aangepakt. Aankondiging in Agenda in: Geschiedenis Magazine, september 2012, blz. 62. Zie ook hoofdstuk II.

•

VINCENT VAN GOGH

de moderne kunstenaar • VAN GOGH Knotwilg Op de achterkant van het Van Gogh Museum is een variant van de aquarel Knotwilg van Van Gogh geschilderd. Een fotogenieke Van Gogh in: Dagblad van het Noorden, 12:11-09, blz. 7 [afbeelding].

Familie Van Gogh De EO maakt een vierdelige dramaserie Een Huis voor Van Gogh, waarin de neef van Vincent van Gogh, Vincent Willem, die belast was met het culturele erfgoed van Van Gogh, een belangrijke rol speelt. In een interview heeft Jeroen Krabbé, die de rol van Vincent Willem speelt, zich laten ontvallen dat Vincent Willem in zijn maag zat met de schilderijencollectie en dat hij in de


31 jaren vijftig probeerde schilderijen bij Franse kunsthandelaren te verkwanselen. In de ogen van Vincent Willem zou Vincent een soort klaploper zijn. Vincent Willem zou het werk ronduit lelijk gevonden hebben. De zoon van Vincent Willem, de 90-jarige Johan van Gogh, heeft bij de EO protest aangetekend tegen deze wijze van voorstellen. Aldert Baas van de EO reageerde verbaasd. Hij benadrukte dat het om een dramaserie gaat en niet om een documentaire. De serie staat gepland voor begin volgend jaar. Wals, A., Erven van Gogh en EO twisten om nagedachtenis van Vincent Willem in: de Volkskrant, 12:12-09, blz. V 15.

Bloemen in een blauwe vaas Onderzoek van miniscule verfdeeltjes uit het schilderij Bloemen in een blauwe vaas heeft uitgewezen dat enkele heldergele bloemen oranjegrijs geworden zijn door een chemische reactie tussen de olieverf en het vernis. Van Gogh verniste zijn schilderijen zelf niet. Aan het begin van de 20ste eeuw is men daarmee begonnen. Het lood in het vernis verbond zich met cadmiumsulfaat in de verf en leidde tot een oranjegrijze neerslag, waardoor de bloemen op het schilderij ‘verdorden’. Voormolen, S., De echte kleuren van Van Gogh in: NRC Weekend, 12:15-09, blz. 7 [Wetenschap].

Tentoonstellingen (TE) Van Gogh My Dream Exhibition - Beurs van Berlage - Amsterdam t.e.m. 13:19-05 [fotografische reproducties bewerkt met digitale technieken] Aankondiging door Sander Voormolen De echte kleuren van Van Gogh in: NRC Weekend, 12:1509, blz. 7 [Wetenschap].

•

TIJDGENOTEN

Tentoonstellingen (TE) Naar Buiten! De kunstenaarskolonie Worpswede in Domburg - Marie Tak van Poortvliet Museum - Domburg - t.e.m. 12:11-11. Museumladder in NRC Handelsblad, 12:20-06, blz. 32.

(TE)

Impressionisme: sensatie & inspiratie - Hermitage - Amsterdam - t.e.m. 13:13-01. Zie ook www.hermitage.nl.

Aankondiging in NRC Handelsblad, 12:14-06, blz. 15 [Cultureel Supplement]. Aankondiging in Agenda Exposities in: de Volkskrant, 12:14-06, blz. V 21. Aankondiging Monet en Renoir op Hermitage in: Dagblad van het Noorden, 12:15-06, blz. 42. Bespreking door Stefan Kuiper Met stip op één in: de Volkskrant, 12:22-06, blz. V 6 - V 7 (vier sterren). Bespreking door Gijsbert van der Wal Breed beeld van tijdgenoten Monet in: NRC Handelsblad, 12:22-06, blz. 19. Bespreking door Vera Vos Baanbrekend impressionisme in: Dagblad van het Noorden, 12:23-06, blz. 49.

10 TIJD VAN WERELDOORLOGEN EN HOLOCAUST 1900-1950


32 •

ALGEMEEN

Egon Schiele Benno Tempel (Gemeentemuseum Den Haag) bespreekt in de serie Masterclass in Volkskrant Magazine het schilderij Portret van Edith uit 1915 van Egon Schiele. In 1915 trouwde Schiele met Edith. Het schilderij is te zien in het Gemeentemuseum in Den Haag. Tempel, B., Portret van Edith - Egon Schiele in: Volkskrant Magazine, 12:15-09, blz. 1819 [afbeelding].

Publicaties (BR) Begheyn, P., Jan Toorop. Studies. Waanders, van € 27,95 voor € 6,90 [werk uit de Nijmeegse periode 1908-1916]. www.ramsj.nl.

(BV) Constandse, A. (red.) en H. Ramaer (inleiding), Alarm. Anarchistisch maandblad (1922-1926). Kelderuitgeverij, € 45,00. Bespreking door Hans Renders Anton Constandse in: Vrij Nederland: 12:18-08, blz. 55: het wordt tijd voor een biografie van Neerlands belangrijkste anarchist: Anton Constandse.

(BV) Constandse, A. (red.) en H. Ramaer (inleiding), Opstand. Revolutionair Maandblad (1926-1927-1928). Kelderuitgeverij, € 35,00. Bespreking door Hans Renders Anton Constandse in: Vrij Nederland: 12:18-08, blz. 55.

(BR) Daenens, L., Art Nouveau en Art Deco uit België. Waanders, van € 19,95 voor € 6,90. www.ramsj.nl.

(BR) Read, A., The World on Fire. 1919 and the Battle with Bolshevism. Norton, van € 25,00 voor € 9,00. Roelants - Nijmegen - tel. 024 3221734.

(BR) Kandinsky en Der Blauwe Reiter. Haags Gemeentemusuem, van € 29,95 voor € 14,95 [tentoonstellingscatalogus]. Premsela - Amsterdam - tel. 020 6624266.

(BV) Penrose, A., De jongen die Picasso beet. De Vier Windstreken, € 13,95. Interview met de auteur door Marja Boonstra Een hapje Picasso in: Dagblad van het Noorden, 12:29-09, blz. 34 [DvhN Weekend].

(BR) Rooseboom, H., Meisjes van de fabriek. Voor de lens van de inspecteur. Waanders, van € 14,95 voor € 5,00 [foto’s van meisjes in fabrieken begin 20e eeuw, genomen door inspecteur Filarski]. www.ramsj.nl.

Films /dvd’s • Lenin Dvd van TDM Entertainment - speelduur 90 minuten, nu voor € 14,99. www.veenmagazines.nl.

Tentoonstelling (TE) Edvard Munch. The Modern Eye - Tate Modern - London - t.e.m. 12:14-10. Bespreking door Stefan Kuiper Tate presenteert bijvangst tot hoofdgerecht in: de Volkskrant, 12:23-07, blz. V 5.

(TE)

Van Berlage tot Zwart - Drents Museum – Assen – t.e.m. 12:04-11 [in samenwerking met het Affichemuseum in Hoorn: culturele, politieke en produktaffiches uit de periode 1890-1940].


33 Tentoonstelling ‘Van Berlage tot Zwart’ vanaf zaterdag in Drents Museum in: Dagblad van het Noorden, 12:30-05, blz. 34. Bespreking door Marijke Brouwer Een papieren polygoonjournaal in: Dagblad van het Noorden, 12:21-07, blz. 31.

(TE)

Deze sokken niet wit - Van Abbemuseum - Eindhoven - t.e.m. 12:11-11 [ werk uit de jaren ‘20]. Zie ook www.vanabbemuseum.nl.

Aankondiging in NRC Handelsblad, 12:07-06, blz. 15.

(TE)

Black Box / Chambre Noir - Joods Historisch Museum - Amsterdam t.e.m. 12:25-11 [William Kentridge over de Duitse genocide op de Herrero’s in 1904].

Aankondiging door Jhim Laboree Kunst in; Vrij Nederland, 12:08-09, blz. 73: U doet uzelf ernstig tekort als u dit niet gaat zien.

(TE)

1912 - Mission Moderne - Wallraf-Richartz-Museum - Keulen - t.e.m. 12:30-12. Zie ook: wallraf.museum.de. Reconstructie van een van de invloedrijkste tentoonstellingen van moderne kunst in Duitsland in 1912.

Bespreking door Claudia Kammer Toen schandalig, nu klassiek in: NRC Handelsblad, 12:13-09, blz. 8-9 [Cultureel Supplement].

(TE)

De Ploeg - Eigen Collectie - Groninger Museum - Groningen - t.e.m. 13:0303. Zo’n zestig schilderijen, gekozen uit de collectie van 2000 kunstwerken, die het museum bezit van De Ploeg.

Expositie De Ploeg in Groninger Museum in: Dagblad van het Noorden, 12;24-04, blz. 3.

Tijdschrift WERELD IN OORLOG – 2012 – nr. 29 De belangrijkste artikelen in nummer 29 zijn: • Wils, E.R.J., Paarden en tanks in de Slag bij Cambrai in 1917. De cavaleriecharge van Fort Garry Horse [476 Britse tanks tegelijk met 40.000 paarden met berijders: de eerste succevolle tankslag, de laatste paardenslag) • Koppes, J., De Slag om Le Mesnil-Patry (Normandië 1944). • Bueninck, J., 60 dagen in Normandië, trooper Fred Leary, 7906048 [verslag van een ontmoeting met de 91- jarige trooper] • Laarman, M., Tempelhof projekt Berlin [over de plannen met het vliegveld, dat in in de periode 1948-1949 een grote rol speelde in het doorbreken van de Russische blokkade van Berlijn]. • Groot, R. de, Startte Japan de Tweede Wereldorlog. Anthony Beevor herdefinieert WO2. • Dekker, A., De onbekende tank-legende Kurt Knispel [Duitse tankcommandant WO2 met het record van minimaal 168 vernietigde vijandelijke tanks aan het Oostfront]. En verder de gebruikelijke nieuwtjes en boekbesprekingen. Op de middenpagina’s een affiche van de Vereeniging Volksweerbaarheid met de oproep om je aan te melden als vrijwilliger bij de Landstorm in 1914. het bolsjewisme. CvdK

• DE EERSTE WERELDOORLOG

oorlog en neutraliteit 33 historie gesignaleerd oktober 2012

34

Publicaties (BR) Englund, P., De schoonheid en het verdriet van de oorlog. Ooggetuigen van de Eerste Wereldoorlog. Spectrum, van € 29,90 voor € 11,99. De Slegte. (AR)

Wils, E.R.J., Paarden en tanks in de Slag bij Cambrai in 1917. De cavaleriecharge van Fort Garry Horse in: Wereld in Oorlog, 2012, nr. 29, blz. 7-14.

•

DE TWEEDE WERELDOORLOG

bezetting en bevrijding Berechting oorlogsmisdadigers • Heim De rechtbank in het Duitse Baden-Baden heeft onderzoek gedaan naar de gezochte, vroegere concentratiekamparts Aribert Heim. Heim werkte als SS-arts in Mauthausen, waar hij bekend stond als ‘de Dood’. Hij zou de dood van meer dan 300 mensen op zijn geweten hebben. Na de oorlog begon hij in Duitsland een artsenpraktijk. Begin jaren zestig werden beschuldigingen tegen hem ingebracht. Hij verdween en er volgde een internationaal arrestatiebevel. Hij werd echter niet opgespoord. De zoon van Heim en diens advocaat hebben documenten overhandigd over vader Heim. Die zou gevlucht zijn naar Egypte, waar hij in 1980 zich bekeerde tot de islam en door het leven ging als Tarek Hussein Farid. In 1992 zou hij op 78-jarige leeftijd in Egypte overleden zijn. Zijn zoon bezocht hem in het midden van de jaren 70 één keer. De rechtbank concludeerde dat Farid en Heim dezelfde personen waren en verklaarde Heim officieel dood. Nazi-arts Aribert Heim officieel doodverklaard in: Dagblad van het Noorden, 12:22-09, blz. 7.

• Demjanjuk Een hof van beroep in de Amerikaanse stad Cincinnati heeft deze week bepaald dat Demjanjuk niet postuum het Amerikaanse staatsburgerschap terugkrijgt. Demjanjuk krijgt staatsburgerschap niet postuum terug - http://historiek.net d.d. 12:13-09 (gezien op 12:21-09).

Kampen • Algemeen ‘POOLSE KAMPEN’ De Pool Osewski heeft in Warschau een proces aangespannen tegen de Duitse krant Die Welt omdat deze Majdanek in 2008 een ‘Pools concentratiekamp’ noemde. Osewski eist 500.000 zloty (125.000 euro) smartegeld. Schadevergoeding 500.000 in: NRC Handelsblad, 12:13-09, blz. 37.

•

Auschwitz


35 Theodore Dalrymple: Stel je voor dat in 1900 de plannen voor Auschwitz waren ontvouwd. Niemand zou geloofd hebben dat het ooit werkelijkheid zou worden. Kort, S., ‘Voorspelde je Auschwitz dan geloofde niemand je’ in: NRC Weekend, 12:01-09, blz. 4.

• Buchenwald Hongaarse overlevenden van het kamp Buchenwald hebben voorgesteld om te proberen het voormalige concentratiekamp op de werelderfgoedlijst van de UNESCO te krijgen. De Duitse deelstaat Thüringen heeft dit voorstel overgenomen. Tot op heden staat alleen het voormalige concentratiekamp Auschwitz op deze lijst. ‘Concentratiekamp op lijst van Unesco’ in: de Volkskrant, 12:01-09, blz. 19.

• Sachsenhausen Op 12:07-09 vond in Vught een herdenking plaats voor de gevangenen die uit kamp Vught gedeporteerd werden naar concentratiekamp Sachsenhausen en daar de dood vonden. Vanaf het raadhuis startte een stille tocht naar het monument. Kinderen lazen gedichten voor en de directeur van een basisschool sprak. Na twee minuten stilte werd er een krans gelegd en legden de kinderen bloemen bij het monument. Herdenking bij Sachsenhausen-monument in: Nieuwsbrief Nationaal Monument Kamp Vught, september 2012.

• Sobibor Ter herdenking van de opstand in Sobibor op 14 oktober 1943 organiseert de Stichting Sobibor op zondagmiddag 12:14-10 in het Amsterdamse Verzetsmuseum een bijeenkomst met als titel Religie en levensovertuigingen en de Shoah. Spreker is Bettine Siertsema, de film God on Trial wordt vertoond en Annemiek Schrijver leidt een gesprek met Rob Oudkerk en Shura Lipovsky. Reservering via [email protected] of 020 6202535. Uitnodiging Stichting Sobibor d.d. 12:10-09.

• Vught GASTENBOEK De 14-jarige Esmee uit Soesterberg schreef in het gastenboek van het Nationaal Monument Kamp Vught : Dit was een hele heftige ervaring voor mij. Het is goed om er heen te gaan… we moeten allemaal onze oren en ogen open houden en ze nooit meer dicht doen… Nieuwsbrief Nationaal Monument Kamp Vught, juni 2012.

• Westerbork GRAVEN Op het terrein van het voormalige kamp Westerbork wordt gezocht naar graven van NSB’ers en/of Nederlandse SS’ers. Bekend is dat in de periode 1945-1947 tien personen begraven zijn, waaronder één vrouw. Die vrouw is vrij snel elders herbegraven. Over de andere negen ontbreken gegevens.


36 De mogelijke begraafplaats is teruggevonden en daar wordt nu archeologisch onderzoek gedaan. Gevangen NSB’ers en SS’ers in kamp Westerbork werden na overlijden veelal door hun familie elders begraven. In de eerste maanden van het gevangenkamp werden doden, waarvoor geen familie was, begraven in Assen. Toen Assen dat niet meer wilde zijn enkele gestorven gevangenen anoniem begraven op het kampterrein. Hamersvelt, W. van, ‘Westerbork’ zoekt NSB-graven in: Dagblad van het Noorden, 12:2109, blz. 4.

Bij bodemonderzoek zijn enkele graven ontdekt vermoedelijk van NSB’ers en/of Nederlandse SS’ers. Na identificatie zullen ze elders begraven worden. Vergeten graven SS’ers bij kamp Westerbork in: NRC Handelsblad, 12:21-09, blz. 10. Directeur Mulder is blij dat na jaren zoeken de ‘vergeten’ begraafplaats is gevonden. Het was pijnlijk voor nabestaanden dat er bij het kamp oorlogsmisdadigers begraven lagen, terwijl de oorlogsslachtoffers van het deportatiekamp Westerbork nooit een graf hebben gekregen. Het is goed dat er straks niemand meer ligt. Mulder herinnerde zich witte kruizen in het bos, maar wist 25 jaar later niet meer waar precies. De Bergings- en Identificatiedienst van de Koninklijke Landmacht wist de plek vast te stellen. Eén van de overledenen leed aan de ziekte van Hodgkin. De anderen zijn vermoedelijk gestorven aan de gevolgen van oorlogsontberingen. Mulder sluit executies uit. De overblijfselen zullen herbegraven worden op de Duitse militaire begraafplaats in Ysselsteyn, tenzij nabestaanden gevonden worden en die anders beslissen. Smit, P., Graven van collaborateurs teruggevonden in: de Volkskrant, 12:22-09, blz. 13. Hamersvelt, W. van, Resten van SS’ers en NSB’ers gevonden in: Dagblad van het Noorden, 12:22-09, blz. 4. KAMP BEETSE

Het Herinneringscentrum adviseert de gemeente Vlagtwedde over het kamp Beetse, ooit werkverschaffingskamp, daarna kamp voor Joden en vervolgens voor NSB’ers. De gemeente gaat de barak restaureren en er met hulp van ‘Westerbork’ een soort museum van maken. In een convenant wordt de samenwerking van het Herinneringscentrum en de gemeente vastgelegd. Dirk Mulder: Er is geen andere authentieke barak meer, waar ‘Westerbork’ zo’n link mee kan hebben. De meeste andere barakken zijn verdwenen. Looden, M., Westerbork wil ‘eeuwige’ band met barak in: Dagblad van het Noorden, blz. 31.

TENTOONSTELLINGEN Vanaf 12:02-10 zijn in het Herinneringscentrum Kamp Westerbork de volgende tentoonstellingen te zien: • Westerbork - Bergen Belsen [koffers met persoonlijke verhalen, voorwerpen en documenten als rode draad voor de 9 transporten die vanuit Westerbork naar Bergen Belsen vertrokken tussen 14 september 1943 en 13 september 1944]. • Westerbork - Sobibor [het verhaal van het vernietigingskamp Sobibor]. • Joodse werkkampen: Sam Noach vertrekt.

OOGGETUIGEN EN THEATER Programma van ooggegtuigen en theater in het Herinneringscentrum Kamp Westerbork: • Zo. 12:14-10: Rudi Cortisson over Sobibor, waar zijn moeder vermoord werd • Zo. 12:21-10: Theatervoorstelling Het koffertje van Ida Vos ( van Bert Vos) • Zo. 12:28-10: Ellen Eliel-Wallach, ooggetuige: van vlucht uit Duitsland en toch naar een nazikamp. • Zo. 12:04-11: Theatervoorstelling Alles gaat aan flarden (gebaseerd op oorlogsdagboek Klaartje de Zwarte-Walvisch) • Vr. 12:09-11: Ruth Wallage-Binheim (getuige van de Reichskristallnacht) • Zo. 12:18-11: Theatervoorstelling Merantau/Op eigen kracht [over de Molukkers


37

• •

in kamp Schattenberg] Zo. 12;25-11: Alpons Katan , ooggetuige. Zo. 12:30-12: Bert Jan Flim over zijn boek Onder de klok, over hulp aan joodse kinderen.

Agenda okt-dec. 2012, d.d. 12:20-09.

Schade WO II Griekenland gaat in archieven speuren naar schade die nazi-Duitsland heeft veroorzaakt tijdens WO II om een schatting te maken voor nieuwe herstelbetalingen van Duitsland aan Griekenland. Gedacht wordt aan een bedrag van 6 miljoen euro. Griekenland stelt dat het in de jaren vijftig gedwongen is met minder compensatie genoegen te nemen dan waar het recht op had. Grieken speuren naar Duitse schade WO II in: Dagblad van het Noorden, 12:11-09, blz. 8.

Katyn Uit documenten uit Amerikaanse archieven is duidelijk geworden dat de westerse geallieerden met president Roosevelt voorop medeplichtig waren om de ware toedracht van het bloedbad van Katyn in 1940 te verhullen. In 1940 richtten Sovjettroepen een bloedbad aan nabij Katyn: naar schatting 14.000 Poolse officieren en politieagenten en 8000 ‘ongewenste’ leden van de Poolse elite. In april 1943 ontdekten Duitse troepen de massagraven. Goebbels maakte het nieuws wereldkundig in de hoop een wig te drijven tussen Stalin en zijn westerse bondgenoten. De Sowjetunie ontkende de beschuldigingen fel en zei dat de Duitse troepen verantwoordelijk waren voor het bloedbad. In november 1943 - zo bleek uit de documenten - waren de bondgenoten van Stalin al op de hoogte. Ze negeerden deze signalen en op de conferentie van Teheran werd Stalin niet geconfronteerd met deze kennis en kreeg de Sovjet-Unie toestemming om de helft van Polen in te lijven. Pas in 1990 heeft Gorbatsjow erkend dat de Sovjets verantwoordelijk waren voor het bloedbad. Brouwers, A., Westen keek weg van massamoord in Katyn in: de Volkskrant, 12:12-09, blz. 16.

De Poolse president Komorowski heeft samen met zijn Oekraïense ambtgenoot Janoekovitsj in het Oekraïense dorp Bikivinia bij Kiev een begraafplaats geopend voor 3500 Poolse soldaten, die in 1940 op bevel van Jozef Stalin werden geëxecuteerd. De Polen kwamen om bij de massamoord door de geheime dienst NKVD bij Katyn in WestRusland. De Sovjets begroeven vermoorde Polen in Katyn, maar ook op plekken in WitRusland en de Oekraïne. Pas in 2007 vonden Poolse archeologen het massagraf in Bikivnia. Begraafplaats geopend 72 jaar na ‘Katyn’ in: NRC Handelsblad, 12:21-09, blz. 12.

Ginkelse Heide Op de Ginkelse Heide bij Ede heeft de Koninklijke Landmacht de stoffelijke resten geborgen van een Britse militair uit WO II. De resten werden ontdekt door iemand met een metaaldetector. Waarschijnlijk behoorde de militair bij de parachutebrigade, die in september 1944 gedropt werd. Lichaam van militair uit WO II geborgen in: de Volkskrant, 12:18-09, blz. 13.

Rond 1000 parachutisten uit o.m. Nederland, Groot-Brittannië, de VS en Canada maakten op 12:21-09 een parachutesprong op de Ginkelse Heide ter herdenking aan de Opratie Market Garden. Luchtlandingen op Ginkelse Heide in: Dagblad van het Noorden, 12:24-09, blz. 10.

Verzet


38 Op 93-jarige leeftijd is Pierre d’Aulnis de Bourouill overleden.Vanwege zijn verdiensten tijdens WO II was hij ridder in de Militaire Willemsorde en droeg hij o.m. de Britse Distinguished Service Order en het Verzetsherdenkingskruis. In mei 1940 was hij commandant van een batterij luchtdoelertillerie in de buurt van Wassenaar. Zijn batterij wist tien vliegtuigen (volgens NRC Handelsblad, volgens de Volkskrant waren het er twee) neer te halen. Na de capitulatie ging hij terug naar zijn studie rechten in Leiden en bezon hij zich op militair verzet. Hij was actief in het ondergrondse Legioen van Oud-Frontstrijders en besloot eind 1941 naar Engeland te vluchten. Erik Hazelhoff Roelfsema stelde hem in Londen voor aan prins Bernhard. d’Aulnis kreeg toen een plaats bij de inlichtingendienst. In de nacht van 10 op 11 juni 1943 werd hij in bezet gebied gedropt bij De Wijk, ten oosten van Meppel. Daar zette hij weerstations op, belangrijk voor de Royal Air Force, en gaf hij locaties van Duitse legereenheden door. Ook gaf hij het adres van het Centraal Bevolkingsregister in Den Haag door aan Londen, dat daarna door de RAF gebombardeerd werd.Trekkend van schuiladres naar sCHuiladres blEef hij tot de Bevrijding actief. Geen enkele geheim agent opereerde tijdens de Tweede Wereldoorlog zo lang succesvol op Nederlands grondgebied als d’Aulnis. Funnekotter, B., Oorlogsheld die zich zonder geweld redde in: NRC Handelsblad, 12:1908, blz. 10. Waard, P. de, Verzetsheld uit illuster hugenotengeslacht in: de Volkskrant, 12:20-09, blz. 11.

Restitutie? Het Drents Museum heeft een werk van Jacb de Wit Allegorie op de herfst - een afbeelding van spelende engelen - in bezit sinds 1960. Dat schilderij werd toen door de provincie Drenthe gekocht en in bruikleen gegeven aan het Drents Museum. Amerikaanse erfgenamen van de Joodse familie Gutmann eisten dit schilderij op. Het schilderij wordt genoemd op een lijst van nazi-opkopers: de familie werd tussen 1942 en 1944 gEdwongen veel kunst ver onder de prijs te verkopen aan de Duitse bezetter. Maar op diezelfde lijst staat achter het desbetreffende schilderij: muss zurück. Het schilderij werd dan ook in 1950 zwaar beschadigd teruggevonden in de villa Bosbeek in Heemstede van de familie. Van de familie keerden alleen twee kinderen terug uit de kampen en zij emigreerden naar de Verenigde Staten. Bronbeek werd verkocht en kwam in handen van de Nederlandse staat., De erfgenamen van de Gutmanns (nu Goodman) claimden dat het huis verkocht werd zonder dat de familie wist dat het schilderij van De Wit zich in het huis bevond. De Restitutiecommissie ontdekte echter dat een kantoormedewerker van de familie in oktober 1945 schriftelijk meldde dat De Wit zich in het huis bevond. Op grond daarvan wijst de commissie de claim af. De waarde van het schilderij wordt geschat op 25.000 euro. Kiers, J., Betwist werk mag in Drents Museum blijven in: Dagblad van het Noorden, 12:19-09, blz. 35.

Citaten Wij zitten zo ver van oorlog af dat we ons niet eens meer kunnen voorstellen dat het mis kan gaan. Ik vind het zorgwekkend hoe makkelijk een massa mensen te mobiliseren is. Ik ben echt bang voor oorlog. oorlog is een mensendng en we weten inmiddels toch wel hoe ontzettend makkelijk elke bevolking is aan te zetten tot het martelen en doodslaan van elkaar. Het is een unicum dat we op dit continent zeventig jaar in vrede leven. (…) Met de uitlatingen over Grieken, Polen en ook moslims moet je oppassen. Voor je er erg in hebt sta je weer met de knuppels tegenover elkaar en weet je niet eens meer waarom. Maarten van Roozendaal in: Galbo, C. Lo, Maarten van Roozendaal ‘Ik wil mensen hun gevoelens laten voelen’ in: Vrij Nederland, 12:08-09, blz. 44.

Publicaties (BV) Beevor, A., De Tweede Wereldoorlog. Ambo, € 39,95 [volgens Beevor begon


39 WO II op 12 mei 1939 toen Japan Buiten-Mongolië binnenviel] Interview met de auteur door Bart Funnekotter ‘We stevenen nu blind af op een catastrofe’ in: NRC Handelsblad, 12:01-06, blz. 5 [Boeken]. Aankondiging in Pas Verschenen Non-Fictie in: de Volkskrant, 12:09-06, blz. 7 [Boeken]: meeslepend geschreven pageturner. Bespreking door Ronald Havenaar Churchill was een emotionele dwaas. Antony Beevor over WO II in: Vrij Nederland, 12:28-07, blz. 48-49: De Nederlandse versie die uitgever Ambo zijn lezers voorlegt, is van een droevig makende kwaliteit. Elke bladzij telt tal van formuleringen die letterlijk uit het Engels vertaald zijn. (…) Wie zich niet voortdurend wil ergeren aan de mishandeling die de tekst van Beevor ten deel valt, kan beter de originele versie kopen. De Engelse uitgave krijgt een ster meer en is ook nog bijna tien euro goedkoper [3 sterren]. Aankondiging in Korte Berichten in: Wereld in Oorlog, nr. 28, blz. 4. Interview met de auteur door Remon de Groot Startte Japan de Tweede Wereldoorlog? in: Wereld in Oorlog, 2012, nr. 29, blz. 38-44. Bespreking door Bas Kromhout De oorlog compleet in: Historisch Nieuwsblad, september 2012, blz. 86-87.

(BR)

Blom, F. e.a. (red.), Hendrik Nicolaas Werkman. Brieven rond De Blauwe Schuit 1940-1945. Sun, 2 delen, van € 99,00 voor € 25,00.

www.ramsj.nl.

(BV) Brandhorst, H., Moord op een onderduiker. De Deurnse moordzaak en andere oorlogsgeheimen. Walburg Pers, € 19,95. Bespreking door Bart Funnekotter In paniek koos hij de radicale uitweg in: NRC Handelsblad, 12:26-09, blz. 8.

(AR) Bueninck, J., 60 dagen in Normandië, trooper Fred Leary, 7906048 in: Wereld in Oorlog, 2012, nr. 29, blz. 29-33.

(AR) Dekker, A., De onbekende tank-legende Kurt Knispel [Duits tankcommandant an het Oostfront tijdens WO 2] in: Wereld in Oorlog, 2012, nr. 29, blz. 15-22.

(BR) Junge, T., Tot het laatste uur. Het intrigerende levensverhaal van Hitlers secretaresse. Kosmos, van € 12,50 voor € 5,00. www.ramsj.nl.

(BV) Kennedy, P., De kering van het tij. Spectrum, € 39,99 [over het omslagpunt in WO II in januari 1943] Bespreking in Frontberichten Boeken in: Wereld in Oorlog, 2012, nr. 29, blz. 24 [3 sterren].

(AR) Koppes, J., De Slag om Le Mesnil-Patry. Canada’s Charge of the Light Brigade in: Wereld in Oorlog, 2012, nr. 29, blz. 15-22.

(BV) Mierlo, G. van, Kind bij de Waffen SS. Friese pers, € 21,95[ 15-jarige jongen uit Enschede werd in Duitsland ingelijfd bij de SS]


40

Bespreking in Frontberichten Boeken in: Wereld in Oorlog, 2012, nr. 29, blz. 25 (3 sterren).

(BR) Overy, R., 1939. De Bezige Bij, van € 14,90 voor € 5,90. www.veenmagazines.nl.

(BV) Overy, R., Kroniek van het Derde Rijk. De Bezige Bij, € 49,90. Bespreking in Frontberichten Boeken in: Wereld in Oorlog, 2012, nr. 29, blz. 25 (4 sterren).

(BV) Plöckinger, O., Geschichte eines Buches: Adolf Hitlers ‚Mein Kampf’ 19221945. Eine Veröffentlichung des Instituts für Zeitgeschichte. Oldenbourg Wissenschaftsverlag, € 59,80. Bespreking door Willem Melching Duitsland en Europa in: Historisch Nieuwsblad, september 2012, blz. 88-91.

(BV) Retouf, T., Black Watch. Bbnc, € 24,95 [ooggetuigenverslag: Retouf landde in 1944 in Normandië, was bij de bevrijding van Nederland en bij de zelfmoord van Himmler]. Bespreking in Frontberichten Boeken in: Wereld in Oorlog, 2012, nr. 29, blz. 23 (4 sterren).

(BV) Spiegelman, A., Metamaus. De Bezige Bij, € 39,90 (met dvd). Bespreking in Frontberichten Boeken in: Wereld in Oorlog, 2012, nr. 29, blz. 24 (5 sterren).

(BV) Tonningen, E.R. van, In Niemansland. Balans, € 19,95 [verslag van speurtocht naar zijn vader Rost van Tonningen] Interview met de auteur door Lidy Nicolasen ‘Zie mij als een heel late klokkenluider’ in: de Volkskrant, 12:2-09, blz. 8-9.

Films/dvd’s • Leningrad Dvd TDM Entertainment - speelduur 185 minuten, nu voor € 14,99. www.veenmagazines.nl.

• Stalingrad Dvd TDM Entertainment - speelduur 90 minuten, nu voor € 14,99. www.veenmagazines.nl.

• Süskind Dvd TDM Entertainment - speelduur 90 minuten, van € 14,99 voor € 12,95. (n.b. niet de speelfilm!) www.veenmagazines.nl.


41 • The Battle of Midway Tom Verschaffel bespreekt in zijn filmrubriek in Geschiedenis Magazine de documentaire The Battle of Midway van John Ford uit 1942. Ford filmde de zeeslag op 4 juni 1942 in de Pacific. Kort (18 minuten), maar goed voor een Oscar voor de Beste Documentaire in 1942. Verschaffel, T., Trots en bekommernis. The Battle of Midway (1942) van John Ford in: Geschiedenis Magazine, september 2012, blz. 44.

• 900 Dagen De documentaire 900 Dagen van Jessica Gorter over de gevolgen van het nazi-beleg van Leningrad is voor het eerst vertoond in St-Petersburg. De film toont andere zaken dan gebruikelijk in de presentatie van de Russische staat, die juist het beeld oproept van nationaal doorzettingsvermogen dat leidde tot de militaire overwinning. Daarom is vertoning op de Russiche televisie ook niet mogelijk. De tv is voor miljoenen Russen het enige raam naar de wereld. De kans is groot dat ze zich door uitspraken in de documentare beledigd zullen voelen. Er is geen officieel verbod, maar vertonen is beter van niet. 900 Dagen werd op 12:27-09 vertoond op het Nederlands Film Festival en zal op 12:1511 uitgezonden worden door de IKON. Verkade, Th., Alweer een medaille omdat je niet stierf in: NRC Handelsblad, 12:27-09, blz. 36-37.

Tentoonstellingen (TE) Het IJsselmeerflottielje - Kazemattenmuseum - Kornwerderzand - t.e.m. einde museumseizoen. Zie ook www.kazemattenmuseum.nl Kazemattenmuseum opent Museumweekend met expositie op www.wieringernieuws.nl, 12:16-04.

(TE)

Titus Brandsma verbeeld - Titus Brandsma Museum - Bolsward - t.e.m. 12:17-11.

Bespreking door Jan Vriend In de cel bij Bolswards held in: Dagblad van het Noorden, 12;30-06, blz. 54.

(TE)

Forever Free. Dansen en Oorlog in de Frontstad - Bevrijdingsmuseum Groesbeek - t.e.m. 12:31-12 [het laatste oorlogsjaar in Nijmegen].

www.bevrijdingsmuseum.nl.

(TE)

1942, de val van Indië - Museum Bronbeek - Arnhem - t.e.m. 13:06-01. Zie ook www.defensie.nl/cdc/bronbeek.

Aankondiging in Agenda in: Historisch Nieuwsblad, maart 2012, blz. 112.

(TE)

Ogen van de oorlog - Nationaal Monument Kamp Vught -Vught verlengd tot en met 13:09-01 [tentoonstelling ter gelegenheid van het verschijnen van het boek Ogen van de oorlog, herinneringen van oudkampgevangenen]. Zie ookwww.ogenvandeoorlog.nl.

Aankondiging in www.historiek.net.nl, 12:05-06. Aankondiging in Korte Berichten in: Wereld in Oorlog, nr. 28, blz. 5.


42

•

ANNE FRANK

Jodenvervolging Jodenvervolging in Brussel De gemeente Brussel heeft erkend dat ze heeft meegeholpen bij de deportatie van Joden tijdens WO II. In 1940 stemde Brussel in met het opstellen van een register van 5640 Joden. Zonder dat register hadden de toenemende arrestaties en de razzia van 1942 nooit dezelfde impact gehad in Brussel, erkende burgemeester Thielemans. Brussel erkent hulp aan Jodenvervolging in: de Volkskrant, 12:03-09, blz. 15.

Het Dagboek op toneel Eric-Emmanuel Schmitt maakte een toneelbewerking van het Dagboek van Anne Frank. Met enkele partners kocht hij het theater Le Rive Gauche in de Parijse wijk Montparnasse, speciaal om het theaterstuk over Anne Frank te brengen. Het theater heeft 400 plaatsen.Het is daar te zien t.e.m. 12:20-12. Schmitt vertelt het verhaal vanuit het perspectief van vader Otto Frank. Korteweg, A., Schrijver Schmitt koopt Parijs’ theater voor ‘Achterhuis’ in: de Volkskrant, 12:12-09, blz. V 15.

Assen - 2 oktober 1942 In het politierapport van 2 oktober 1942 staat te lezen dat bij het Jodentransport zich geen bijzonderheden voorgedaan hadden. Op die dag werden alle nog resterende Joden in Assen opgehaald of ze moesten zich verzamelen op het plein van de Noordersingelschool. De mannen en jongens (boven de 14 jaar) waren toen al weg naar werkkampen. Het ging om vrouwen en kinderen en ouden van dagen, die vandaar naar kamp Westerbork gebracht werden. Op zondag 12:30-09 werd op die plek een bescheiden plaquette geplaatst ter herinnering, 70 jaar na dato. Hamersvelt, W. van, ‘Geen bijzonderheden bij jodentransport’ in: Dagblad van het Noorden, 12:21-09, blz. 29. Publicaties (BV) Davidson, B., Vlucht naar het oosten. Nijgh & Van Ditmar, €19,95 [PoolsJoodse familie vlucht in 1939 voor de Duitsers naar Rusland].


43 Bespreking in Frontberichten Boeken in: Wereld in Oorlog, 2012, nr. 29, blz. 25 [drie sterren].

(BR) Lans, J. van der en H. Vuijsje, Het Anne Frank huis. Boom, van € 25,00 voor € 6,90. www.ramsj.nl.

(BR) Presser, J., Homo submersus. Boom, van € 29,50 voor € 6,90. www.ramsj.nl.

(BR) Pressler, M., ‘Groeten en liefs aan allen’. Het verhaal van de familie van Anne Frank. Bert Bakker, van € 31,50 voor € 7,90. www.ramsj.nl.

Citaten De Holocaust was een opvoedkundig instrument en heeft mij zo beïnvloed. Nathan Englander, Amerikaans auteur, in: Cohen, M., Nathan Englander. ‘Ik leefde in een Joods terrarium’ in: Vrij Nederland, 12:15-09, blz. 63.

• INDONESIË

een kolonie vecht zich vrij Herdenking Prins Willem-Alexander heeft een krans gelegd bij het Nationaal Indië-monument in Roermond. Verder waren aanwezig minister Hillen en Tom Middendorp, Commandant der Strijdkrachten. Zo’n 20.000 veteranen herdachten in Roermond de ruim 6200 Nederlandse militairen die tussen 1945 en 1962 omkwamen in Nederlands-Indië en Nieuw-Guinea. Vier F16’s voerden een ‘missing man’-vlucht uit boven het herdenkingspark. Prins legt krans bij Indië-monument in: Dagblad van het Noorden, 12:03-09, blz. 6.

Nederlands Nieuw Guinea Vanaf 1950 verschenen er postzegels voor Nederlands Nieuw Guinea, inclusief een portret van koningin Juliana. In 1953 verscheen er een serie toeslagzegels om Nederlandse watersnoodslachtoffers te helpen, in 1961 een zegel met het gebouw van de Nieuw-Guinea-Raad en in 1962 een zegel ter gelegenheid van de zilveren bruiloft van Juliana en Bernhard. In de korte overgangsperiode onder leiding van de Verenigde Naties verschenen de Nieuw-Guinea-zegels met opdruk UNTEA. D.V., Het koloniale verleden in: de Volkskrant, 12:08-09 [Boeken].

Het lezersforum van het Historisch Nieuwsblad boog zich over de stelling: Indonesië had Nieuw-Guinea nooit mogen inlijven. 61% was het eens met de stelling, 27% oneens en 12% had geen mening. Kromhout, B., ‘Papoea’s kwamen van de regen in de drup’ in: Historisch Nieuwsblad, september 2012, blz. 15-16.

Onderzoek militair geweld De drie instituten die een onderzoek willen doen naar militair geweld hebben een plan naar de Tweede Kamer gestuurd met het verzoek om subsidie. Zij schatten de kosten op 3 miljoen, waarvan ze zelf 1,2 miljoen willen bijdragen. In het plan geven ze aan


44 gebruikt te willen maken van nieuwe bronnen als foto’s, dagboeken en brieven. Daarnaast willen ze interviews afnemen bij betrokkenen. Het gaat hen niet alleen om een reconstructie van het militaire optreden, maar ook om onderzoek naar de opleiding van de Nederlandse soldaten, de bevelvoering en het karakter van het geweld. Ze willen de vraag beantwoorden waar de verantwoordelijkheden lagen van de opdrachtgevers en de uitvoerders. Ook willen de onderzoekers op zoek naar een verklaring voor het geweld. Gekeken zal worden naar de rol van de media, belangenorganisaties en de politiek. Ook voor de Indonesische. Nicolasen, L., Indië-onderzoek met nieuwe bronnen in: de Volkskrant, 12:28-09, blz. 12.

Publicaties (AR) Derkzen, S. en M. van Pagee, Grootvaders oorlog. Nederlands Indië. Kleindochter fotografeerde medestrijders en tegenstanders van grootvader Jan van Pagee, dienstplichtig militair in Indië van 1947-1949. Zie ook www.marjoleinvanpagee.nl. In: Vrij Nederland, 12:18-08, blz. 40-45.

(BR) Schumacher, P., Ogenblikken van genezing. De gewelddadige dekolonisatie van Indonesië. Van Gennep, van € 25,00 voor € 9,99. De Slegte.

(AR) Stol, B., Het vodje van Dulles [over de toezegging van steun van de Verenigde Staten aan Nederland inzake Nieuw-Guinea] in: Historisch Nieuwsblad, september 2012, blz. 32-41.

(BR) Vredenbregt, J., Terugzien en nakaarten. Zestig jaar ooggetuige in Indië. Nijgh & Van Ditmar, van € 24,90 voor € 9,99. De Slegte.

11 TIJD VAN TELEVISIE EN COMPUTER Vanaf 1950

•

Algemeen

9/11 Op 12:11-09 werd in Amerika 9/11 herdacht met momenten van stilte, poëzie, muziek en toespraken, o.m. in New York, Washington en Pennsylvania. Daarbij werden ook de namen van de slachtoffers voorgelezen. Een strijdpunt is momenteel de bewaarplaats van de niet-geïdentificeerde overblijfselen van slachtoffers. Het 9/11 Memorial Museum in New York heeft een plek onder de grond van het monument gekozen in de bodem van de plaats van de voormalige tweelingtorens. De belangengroep Families and Parents of Firefighters and WTC Victims wil een zichtbare, toegankelijke locatie boven de grond, o.m. omdat er families zijn, die niets te begraven hadden. Een ander strijdpunt is of de vliegmaatschappijen American en Continental verantwoordelijk gesteld kunnen worden voor de aanslag vanwege onvoldoende controle op de passagiers. WTC Properties eist 6,1 miljard euro van de twee bedrijven. De vliegtuigmaatschappijen moeten nu bewijzen dat zij geen schuld dragen voor de


45 ontoereikende controle op luchthaven Logan, waardoor terroristen hun wapens aan boord konden krijgen.

Wikipedia

Met een speciaal overheidsfonds is 5,5 miljard euro verdeeld onder overlevenden en nabestaanden. Daarnaast is er een overheidsfonds van 2 miljard euro voor brandweerlieden, agenten, militairen en vrijwilligers, die in de loop der jaren longproblemen en kanker gekregen hebben. Obama over 9/11: De aanvallen hebben ons niet veranderd. Ze hebben het beste in het Amerikaanse volk naar boven gebracht. Duizenden mensen kwamen bijeen op de drie herdenkingsplaatsen waar de namen gelezen werden van de bijna 3000 slachtoffers. Hoogstraten, D. van, In de rechtbanken gaat ‘9/11’ nog door in: de Volkskrant, 12:1109, blz. 17. VS herdenken aanslagen in: Dagblad van het Noorden, 12:12-09, blz.9.

Het 9/11-monument in New York is in een jaar tijd bezocht door 4,5 miljoen mensen. Tevergeefs probeerden velen naar het ondergronds museum te gaan. Dat gaat pas op zijn vroegst in 2014 open. De vertraging is veroorzaakt door een ruzie van politici over de bouwen de exploitatiekosten. Enkele uren voor de herdenking bereikten de strijdende partijen een overeenkomst. Maar ook die overeenkomst is geen garantie voor de realisatie van de museumplannen omdat de stichting nog lang niet al het benodigde geld bijeengebracht heeft. Keultjes, H., Ruzie om 9/11-museum op ‘ground zero’ in: Dagblad van het Noorden, 12:12-09, blz. 8.

Hertzberger, Herman (1932) Ter gelegenheid van zijn 80ste verjaardag en de hernieuwde aandacht voor zijn werk interviewde Machteld van Hulten architect Herman Hertzberger, in 1958 afgestudeerd als bouwkundig ingenieur aan de Technische Hogeschool in Delft. Bekende bouwwerken zijn


46 het Centraal Beheer-gebouw in Apeldoorn uit 1972, het Muziekcentrum Vredenburg in Utrecht (nu in de verbouw), de Apolloscholen in Amsterdam uit 1983, het Chassé Theater in Breda uit 1995, het monument voor de Bijlmerramp uit 1998 en het Ministerie van Sociale Zaken in ’s-Gravenhage. In 2012 ontving hij voor zijn werk de RIBA Royal Gold Metal van het Royal Institute of British Architecture. Hertzberger ontwierp verschillende scholen, waarbij hij uitging van het idee dat wat de gangen van vreoger nu gebruikt kunnen worden voor educatie. Zijn laatste scholen in Arnhem en Amersfoort hebben relatief kleine lokalen met daartussen een leerstraat. Zijn grote held is Le Corbusier, gevolgd door Aldo van Eyck. Hulten, M. van, ‘De meeste mensen van mijn leeftijd zijn een beetje vergeten, mijn naam komt juist weer op’ in: Volkskrant Magazine, 12:29-09, blz. 22-29.

Publicaties (BV) Bos, M. van den, Verlangen naar vernieuwing. Nederlands katholicisme 1953-2003. Wereldbibliotheek, € 19,90. Bespreking door Doeko Bosscher Tragiek van het katholicisme. ‘Betere katholiek’ bleek vooral mondig in: Historisch Nieuwsblad, september 2012, blz. 84-86.

(BR) Che Guevara, E., Guerrilla. Boliviaans dagboek. De Geus, van € 19,90 voor € 6,90. www.ramsj.nl.

(BR) Che Guevara, E., de Argentijn. Herinneringen aan de Cubaanse Revolutionaire Oorlog. De Geus, van € 17,90 voor € 6,90. www.ramsj.nl.

(BR) Reid-Henry, S., Fidel & Che. Een revolutionaire vriendschap. De Geus, van € 24,90 voor € 7,90. www.ramsj.nl.

(AR) Stol, B., Vuile oorlog in Kenia [Engels optreden in Kenia in de jaren 50] in: Historisch Nieuwsblad, september 2012, blz. 42-49.

(BV) Teigetje en Woelrat, Ons leven met Reve. Balans, € 24.95. Bespreking door Wilfred Takken Herinneringen van twee engelbewaarders in: NRC Handelsblad, 12:07-09, blz. 5 [Boeken]: Het boek laat vooral zien hoe moeilijk het was om met Reve te leven. Bespreking door Joep van Ruiten De onttakeling van Reve in: Dagblad van het Noorden, 12:08-09, blz. 36 [DvhN Weekend]: In het geval van Reve is niet alleen de voorkant maar ook de achterkant van een schrijversleven de moeite waard.

Films /dvd’s • 50 jaar NOS journaal 2Dvd - A.W. Bruna - speelduur 360 minuten, van € 14,99 voor € 11,95. www.veenmagazines.nl.

• De Korea-oorlog. Fire and Ice. History, € 16,99. Bespreking door Jos van der Burg in: Signalementen in: Historisch Nieuwsblad, september 2012, blz. 92.

Tentoonstellingen (TE) Hof van Appel - Cobra Buiten - Keukenhof - Lisse - t.e.m. 12:20-10. Beeldententoonstelling in de kasteeltuin, beelden die Karel Appel in Italië maakte voor zijn buurman Baruffaldi. Zie ook www.cobrabuiten.nl. Kunst Hof van Appel in: de Volkskrant, 12:23-03, blz. V 23 [afbeelding]. Donker, B., De Italiaanse muzes van Karel Appel in: NRC Handelsblad, 12:22-03, blz. 14-15.

(TE)

Ik vergeet jou nooit - Museum Sjoel Elburg - Elburg - t.e.m. 12:20-10 [nieuw werk van Jip Wijngaarden]


47 Nieuwsbrief Sjoel Elburg - 12:05-06.

(TE)

Hoe is Sloten gevaren in de zestiger jaren? - Museum Stedhûs Sleat Sloten - t.e.m. 12:31-10. Zie ook www.museumsloten.nl.

Aankondiging in Geschiedenis Magazine, juni 2012, blz. 62.

(TE)

Beyond Imagination – Stedelijk Museum – Amsterdam – t.e.m. 12:11-11.

Bespreking door Hans den Hartog Jager Nieuw! Jong! En degelijk in: NRC Handelsblad, 12:20-09, blz. 4 [Cultureel Supplement]: De andere tendens op Beyond Imagination is een diepe, verregaande belangstelling voor (de interpretatie van) het verleden.

(TE)

Fokus DDR - Duits Historisch Museum - Berlijn - t.e.m. 12:25-11.

Bespreking door Oene van der Wal Museum keert zich tegen ‘ostalgie’ in: Dagblad van het Noorden, 12:08-06, blz. 8: Curator Carola Jüllig: Het ontbreekt in Duitsland aan een DDR-museum dat die naam verdient.

(TE)

Flower Power - Limburgs Museum - Venlo - t.e.m. 13:06-01. Zie ook www.limburgsmuseum.nl.

Aankondiging in Agenda in: Historisch Nieuwsblad, april 2012, blz. 105.

(TE)

Pop Art in Europa - Museum Het Valkhof - Nijmegen - t.e.m. 13:06-01. Zie ook www.museumvalkhof.nl.

Aankondiging in Agenda Exposities in: de Volkskrant, 12:06-09, blz. V 21. Bespreking door Rutger Pontzen Grappig en guitig in: de Volkskrant, 12:12-09, blz. V 7: Pop Art in Europa is op zich een mooie tentoonstelling. (…) Heb je het gevoel… in een tijdsbeeld te zijn gestapt? Nee. Daarvoor mist de expositie het brede, culturele perspectief van opstand, ironie en emancipatie. Bespreking door Vera Ros Europese popart ving de tijdgeest in: Dagblad van het Noorden, 12:2209, blz. 28-29: Het meest verrassende is dat popart ondanks die sterke associatie met de jaren zestig helemaal niet zo gedateerd is.

(TE)

Happy Days - Gemeentemuseum - Den Haag - t.e.m. 13:20-01. Haagse kunst uit de periode 1947-1967 met o.m. Jan Cremer. Zie ook www.gemeentemuseum.nl.

Aankondiging in Agenda Exposities in: de Volkskrant, 12:30-08, blz. V 21.

(TE)

Frank Stella: die Retrospektive 1958-2012 - Kunstmuseum - Wolfsburg t.e.m. 13:20-01. Zie ook www.kunstmuseum-wolfsburg.de. Overzicht t.g.v. Stella’s75e verjaardag.

Bespreking door Stefan Kuiper Vrolijke Frank in: de Volkskrant, 12:21-09, blz. V 8 - V 9: Stella maakt geen kunst. Hij maakt kunstgeschiedenis.

(TE)

ZEEROTICA, liefde en lust aan de kust - MuZEEum - Vlissingen - t.e.m. 13:14-04.

Aankondiging in NRC Handelsblad, 12:07-06, blz. 15.

•

Politiek Nederland: actueel

Beeldvorming politici Thijs Broer en Sophie Derkzen analyseren de negatieve beeldvorming van politici en laten daar weinig van heel. Achtereenvolgens komen aan de orde: politici zijn zakkenvullers, politici zijn baantjesjagers, politici zijn incapabel, politici zijn draaikonten, politici zijn ijdeltuiten, politici hebben te weinig daadkracht, politici hebben te weinig visie. Broer, Th. en S. Derkzen, Baantjesjagers en zakkenvullers. De mythe van de luie politicus in: Vrij Nederland, 12;18-08, blz. 26-33.


48 Verkiezingen Tweede Kamer Volgens TNS Nipo bepaalt de kiezer nog altijd zijn stem het meest op de inhoud van de plannen van partijen. Als belangrijkste motief voor de keuze wordt door 42% het partijprogramma genoemd. 42 procent kiezers leest partijprogram in: de Volkskrant, 12:08-09, blz. 6.

Er zijn dit keer 4,75 miljoen adviesaanvragen gedaan bij de website van Stemwijzer. Bij de vorige verkiezingen bedroeg dit 4,7 miljoen aanvragen. Tot op de verkiezingsdag bleef het druk op de website. Stemwijzer breekt eigen bezoekersrecord in: de Volkskrant, 12:13-09, blz. 9.

De kaart van de winnaars van de verkiezingen per gemeente toont in vergelijking met 2010 een enorme opmars van de VVD vanuit het westen naar het zuiden, oosten en voorzichtig ook naar het noorden. Daarnaast is nu vrijwel in het hele noorden de PvdA de winnaar. Nog maar in vier gemeenten is de PVV winnaar, de SP in één gemeente. Grootste partij per gemeente 12 september 2012 in: de Volkskrant, 12:14-09, blz. 7 [kaart]. Het Noorden kleurt opvallend rood in: Dagblad van het Noorden, 12:14-09, blz. 2 [kaart].

De opkomst bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer was 74,6%, iets lager dan bij de vorige verkiezingen in 2010. Alleen in 1998 kwamen nog minder mensen naar de stembus. De uitkomst van de verkiezingen is als volgt: VVD 41 zetels, PvdA 38 zetels, PVV 15 zetels, SP 15 zetels, CDA 13 zetels, D66 12 zetels, CU 5 zetels, GroenLinks 4 zetels, SGP 3 zetels, Partij voor de Dieren 2 zetels, 50PLUS 2 zetels. Doordat de PvdA een lijstverbinding aangegaan was met GroenLinks en SP ging een restzetel naar GroenLinks in plaats van naar de PvdA. De ChristenUnie profiteerde van de lijstverbinding met SGP. De CU kreeg een restzetel, die anders naar de Parij voor de Dieren zou zijn gegaan. Meer dan 2 miljoen Nederlanders stemden op Rutte en 1,8 miljoen op Samsom. Slechts 28 van de 150 kandidaten wisten op eigen kracht in de kamer te komen door meer dan 15.708 stemmen te verwerven. Zij stonden allen al op een verkiesbare plaats met uitzondering van Piet Omtzigt (CDA), die op plaats 39 stond maar qua stemmenaantal eindigde op de derde plaats van de CDA-lijst. Bij de PvdA verwierf Kuzu meer dan 23.000 stemmen en rukte zo op van plaats 27 naar plaats 5 op de PvdA-lijst. Kuzu had zich geprofileerd als Rotterdammer en Turk en had vooral onder jongeren geworven. Pous, I. de, Maar één ‘onverkiesbare’ haalt het in: de Volkskrant, 12:18-09, blz. 8. Laan, M. van der, Veel voorkeurstemmen noordelijke Kamerleden in: Dagblad van het Noorden, 1218-09, blz. 7.

De nieuwe Tweede Kamer bestaat voor een derde uit nieuwe leden. Een analyse van hun achtergrond wijst erop dat de Kamerleden te randstedelijk, te hoogopgeleid en een tikkeltje te oud zijn. De provincies Zuid- en Noord-Holland zijn in de Tweede Kamer oververtegenwoordigd met 57%, terwijl daar 37% van de Nederlanders woont. In de Kamer is 95% hoger opgeleid, in het land is dat 28%. Er zijn nu nog maar 7 Kamerleden met alleen basis- en/of middelbaar onderwijs. De handel en vervoerssector, waarin 20% van de beroepsbevolking werkt, is maar met twee Kamerleden vertegenwoordigd. De industrie is beter vertegenwoordigd. De zorg is maar met drie Kamerleden aanwezig, het onderwijs met vijf ervaringsdeskundigen. De meeste Kamerleden werkten al voor de publieke zaak bij ministeries of als burgemeester, wethouder, ambtenaar of rechter. De mannen overheersen in de Tweede Kamer met 60%. Bakker, M. en I. de Pous, De nieuwe Tweede Kamer: te oud en te slim in: de Volkskrant, 12:20-09, blz. 4.


49 Termijn Tweede Kamer Tweede Kamervoorzitter Gerdi Verbeet vindt dat de politiek na moet denken over een vaste termijn voor de Tweede Kamer, zoals bij provincies en gemeenten. Verbeet stelt dat vijf verkiezingen in tien jaar te veel is. Verbeet wil vaste termijn voor Kamer in: de Volkskrant, 12:08-09, blz. 6.

Verbeets voorstel wordt besproken in een redactioneel commentaar in NRC Handelsblad: De suggestie van Verbeet is het overwegen waard. (…) Het gaat wellicht te ver om een vaste zittingstermijn voor de Tweede Kamer wettelijk te verankeren. Maar de fracties in het parlement zouden zich op zijn minst eerst de vraag moeten stellen of een andere coalitie mogelijk is alvorens zij de kiezer weer eens vervroegd raadplegen. Dan doen ze waarvoor ze tot mandataris gekozen zijn. Voor vier jaar. Van 1963 tot 1967 werd Nederland geregeerd door drie verschillende kabinetten, onder respectievelijk Marijnen, Cals en Zijlstra. De kiezers werden niet betrokken bij de tussentijdse formaties. Dat resulteerde in de ‘Conventie van 1966’: het akkoord dat er na de val van een kabinet automatisch nieuwe verkiezingen volgen. In feite is het alleen een afspraak. Wat vastligt in de Grondwet is dat de zittingsduur van de Tweede Kamer vier jaar is. De Kieswet geeft aan dat de leden voor vier jaar gekozen zijn. Redactioneel commentaar Een parlement voor vier jaar in: NRC Handelsblad, 12:12-09, blz. 2.

Omvang kabinet Scheidend Kamervoorzitter Verbeet hield in een interview met de Volkskrant een pleidooi voor meer bewindslieden in een nieuw kabinet. Het was met het kabinet-Rutte moeilijk plannen doordat er minder bewindslieden waren. Een paar staatssecretarissen extra zou een hoop lucht geven. Hoedeman, J. en R. Meijer, Verbeet: dit kabinet was te klein in: de Volkskrant, 12:18-09, blz. 2.

In een redactioneel commentaar in NRC Handelsblad wordt gesteld dat het nieuwe kabinet er verstandig aan doet om het aantal ministers en staatssecretarissen nog eens te bezien. Overbelasting van ministers en staatssecretarissen is slecht voor het landsbestuur. Het besluit van Rutte was stoer, maar niet effectief. Redactioneel commentaar Houd het parlement op peil in: NRC Handelsblad, 12:18-09, blz. 2.

Thomas von der Dunk vindt dat tjdens Rutte I het aantal bewindslieden op onzinnige wijze gereduceerd is, waardoor Nederland niet altijd vertegenwoordigd was in het buitenland en kabinetsleden maar beperkt beschikbaar waren voor een Kamerdebat. Het pleidooi om het aantal politici te verminderen wordt beargumenteerd met de wens de omvang van de overheidswerkzaamheden te verkleinen en het aantal regels te verminderen. Maar geen van beide gebeurt. Dunk, Th. von der, Tweede Kamer moet eerder groter dan kleiner in: de Volkskrant, 12:26-09, blz. 30.

Omvang van de Kamers Scheidend Kamervoorzitter Verbeet vindt dat Kamerleden hard moeten werken. Ze constateert dat het aantal fracties dat meedoet aan schriftelijke voorbereidingen van wetten - het echt onzichtbare monnikenwerk - afneemt. Dat vind ik zorgelijk, stelt ze. Het wordt moeilijk voor ze om alles bij te benen. Het terugbrengen van het aantal Tweede Kamerleden tot 100 vindt ze een slecht plan, dat nergens op gebaseerd is. Het is al moeilijk genoeg om met hondervijftig leden de noodzakelijke diversiteit te bereiken. (…) Bovendien is het inkrimpen van de Kamer risicovol voor de kwaliteit van de wetgeving.Wie moet al die schriftelijke voorbereidingen nog doen? Kas, A. en Th. Niemantsverdriet De Stadhouderskamer in: NRC Handelsblad, 12:18-09, blz. 6.


50 In een redactioneel commentaar in NRC Handelsblad wordt gesteld dat het toekomstige kabinet de nieuwe Tweede Kamer alvast wat werk kan besparen door het voorstel tot vermindering van het aantal parlementariërs in te trekken. Dat het voorstel van kabinetRutte wordt aangenomen, is vrijwel uitgesloten, ook al tonen VVD en PVV zich er nog altijd voorstander van. Het vergt een wijziging van de Grondwet, dus een tweederde meerderheid in beide Kamers en bovendien een tweede behandeling na de volgende verkiezingen. Handhaving van dit plan is tijdsverspilling. Redactioneel commentaar Houd het parlement op peil in: NRC Handelsblad, 12:18-09, blz. 2.

Thomas von der Dunk is van mening dat de Tweede Kamer niet verkleind moet worden door het ledental van 150 te verlagen naar 100. De fracties worden dan nog kleiner wat de kwaliteit van het Kamerwerk niet ten goede zal komen. Een uitbreiding naar 200 leden zou – zeker ook internationaal gezien – eerder aan de orde moeten komen, het liefst gekoppeld aan een bescheiden kiesdrempel van 1 procent. De kwaliteit van de Kamer zou z.i. ook verbeterd kunnen worden door niet bij iedere verkiezing de halve kandidatenlijst te vernieuwen, waardoor het collectieve geheugen van het parlement als instituut niet verloren gaat. Dunk, Th. von der, Tweede Kamer moet eerder groter dan kleiner in: de Volkskrant, 12:26-09, blz. 30.

Formatie De Stelling, de rubriek in het Historisch Nieuwsblad, luidde in september: De Tweede Kamer moet zelf de formateur aanwijzen. Republikein Anton van Hooff vindt dat volstrekt logisch, de Kamer is de drager van de volkssouvereiniteit. Ruth Oldenziel vindt het op het eerste gezicht een mooi, principieel standpunt en een logische stap in de verdere democratisering van de politiek, maar toch geen goed idee omdat het parlement te gepolitiseerd is en een formateur wat afstand moet hebben. James Kennedy pleit ervoor toch de koningin in het proces te betrekken als waarborg. Blessing, M., De Tweede Kamer moet zelf de formateur aanwijzen in: Historisch Nieuwsblad, september 2012, blz. 31.

Publicaties (BV) Baalen, , C. van en A. Kessel, De kabinetsformatie in 50 stappen. Boom, € 19,90. Bespreking door Mark Kranenburg Kiezers stemmen, politici kiezen in: NRC Handelsblad, 12:07-09, blz. 1-2 [Boeken].

(AR) Bolkestein, F., Over tolerantie [met reacties van Paul Cliteur, Dolph Kohnstamm, Nausicaa Marbe en Piet de Rooy] in: Vrij Nederland, 12:18-08, blz. 46-53.

(BV) Grieken, R. van, Het feest van de democratie. De regels voor een goed verkiezingsdebat. Bert Bakker, € 12,50. Bespreking door Mark Kranenburg Kiezers stemmen, politici kiezen in: NRC Handelsblad, 12:07-09, blz. 1-2 [Boeken].

(BV) Nieuwboer, J., Doe eens normaal man. In zeven stappen naar een betere politiek. Atlas Contact, € 14,95. Bespreking door Mark Kranenburg Kiezers stemmen, politici kiezen in: NRC Handelsblad, 12:07-09, blz. 1-2 [Boeken].

(BV) Verhaeghe, P., Identiteit. De Bezige Bij, € 19,90. Bespreking door Ger Groot We zjn veel meer dan een individu in: NRC Handelsblad, 12:14-09, blz. 7 [Boeken].


51 Citaten Dit is uw land, dit is ons land en samen gaan we de brug tussen bevolkingsgroepen herstellen. Dat betekent investeren in onderwijs, onderwijs en onderwijs. Jullie generatie kan die van mijn ouders overtreffen. Zij maakten een reis naar de maan, jullie kunnen de zon grijpen… Diederik Samsom op Lowlands in: Roosmalen, M. van, Geen gelonk met de bierpomp in: Vrij Nederland, 12:25-08, blz. 18.

Generaties kiezers en verkozenen hebben eendrachtig gewerkt aan het uitwissen van elke betekenishorizon. Gevolg: een leefervaring waarin feiten meningen worden, want uiteindelijk is alles interpetatie. Hans Schnitzler in: Schnitzler, H., Voer een verplichte stemwijzer in in: de Volkskrant, 12:05-09, blz. 31.

•

Politiek internationaal: actueel

Publicaties (BV) Annan, K., Interventions. A Life in War and Peace. Penguin, € 32,90 [De Nederlandse vertaling verschijnt in oktober bij Atlas Contact onder de titel Interventies voor € 34,95). Bespreking door Juurd Eijsvoogel Oog voor eigen falen en lof voor zijn tegenspelers in: NRC Handelsblad, 12:21-09, blz. 3 [Boeken] [drie sterren].

Websites www.un.org Eijsvoogel, J., De Verenigde Naties zijn op de voet te volgen in: NRC Handelsblad, 12:2509, blz. 2 {De Wereld].

•

DE TELEVISIE

de doorbraak van een massamedium Publicaties (BV) Agterberg, B. e.a. (red.), Een eeuw van beeld en geluid. Cultuurgeschiedenis van radio en televisie in Nederland. Beeld en Geluid, € 39,95. Aankondiging door Frans Smits in Signalementen in: Historisch Nieuwsblad, september 20120, blz. 88.

•

ANNIE M.G. SCHMIDT

tegendraads in een burgerlijk land Jip en Janneke Op 13 september 1952 stonden Jip en Janneke, getekend door Fiep Westendorp, voor het eerst in Het Parool. De verhaaltjes van Annie M.G. Schmidt met de tekeningen van


52 Westendorp verschenen er wekelijks tot 7 september 1957. De verhalen werden gebundeld en worden nog steeds gelezen. Jip en Janneke geboren in: Dagblad van het Noorden, 12:13-09, blz. 34.

•

SURINAME EN DE ANTILLEN

dekolonisatie van de West Publicaties (AR) Buddingh’, H., Het Suriname van Bouterse in: Geschiedenis Magazine, september 2012, blz. 8-13.

(BV) Croese, K., Interventie op afspraak, 30 mei 1969 [over de opstand op Curaçao]. Walburg pers, € 13,95. Aankondiging door Frans Smits in Signalementen in: Historisch Nieuwsblad, september 2012, blz. 87.

(BV) Dalhuizen, L. (red.), Geschiedenis van Suriname. Walburg Pers, € [nieuwe druk, oorspronkelijk verschenen in 2007]. Aankondiging in Geschiedenis Magazine, september 2012, blz. 64.

(BV) Evers, I. & P. van Maele, Bouterse aan de macht. De Bezige Bij, € 21,95. Bespreking door Stieven Ramdharie Politiek in Paramaribo in: de Volkskrant, 12:29-09, blz. V 10 [Boeken].

•

SREBRENICA [vm. Joegoslavië]

de dilemma’s van de vredeshandhaving VM. JOEGOSLAVIË Joegoslavië-Tribunaal Het Joegoslavië-Tribunaal heeft Polen verzocht om de Bosnische Serviër Krstic, die in 1995 betrokken was bij de genocide in Srebrenica, op te nemen in een Poolse gevangenis. Krstic was nauw betrokken bij de genocide op meer dan achtduizend moslims. In een telefoongesprek riep hij een collega-generaal op alle moslims te vermoorden. In 1998 werd hij tot 46 jaar gevangenistraf veroordeeld; in hoger beroep tot 35 jaar. De keuze viel op Polen vanwege het ontbreken van moslims aldaar. In een Engelse gevangenis werd Krstic door drie islamitische medegevangenen bijna vermoord. Polen kent echter een gevangenisstraf van maximaal 25 jaar. Daarna zou hij voor de rest van zijn straf naar een ander land moeten. Hunin, J., Servische generaal gaat naar Poolse cel in: de Volkskrant, 12:21-09, blz. 17.


53 ANDERE MISSIES Afghanistan Uruzgan/Kunduz Nijmeegse, Amsterdamse en Utrechtse onderzoekers hebben vastgesteld dat Uruzganveteranen zich na terugkeer zo’n anderhalve maand lang merkbaar minder kunnen concentreren, dat hun werkgeheugen ook minder goed werkt en dat hun hersens subtiele, maar met hersenscans meetbare veranderingen hebben ondergaan. Anderhalf jaar na terugkomst waren de militairen weer helemaal hersteld. Eerder werd al aangetoond dat de emotionele hersencircuits bij uit Uruzgan teruggekeerde soldaten nog maandenlang op verhoogde alertheid staan, alsof de veteranen zich nog in de oorlog bevinden. Keulemans, M., ‘Uruzgan’ verstoort concentratie in: de Volkskrant, 12:04-09, blz. 27.

In de Troonrede: In Afghanistan en op andere plaatsen in de wereld zetten meer dan duizend Nederlandse mannen en vrouwen zich elke dag opnieuw in voor rechtszekerheid en een menswaardig bestaan. Zij verdienen ons diepe respect. Leden van de Staten-Generaal in: de Volkskrant, 12:19-09, blz. 7.

Minister Hillen: De militaire operaties in de Afghaanse provincie Kunduz (politietrainingsmissie) en de Arabische wateren (piraterijbestrijding) worden voortgezet. Nieuwe missies met deelname van enkele honderden militairen zitten er niet in. Prinsjesdag - Hans Hillen - Defensie in: de Volkskrant, 12:19-09, blz. 9.

Op het Nederlands Film Festival ging op 12:30-09 Gesneuveld, een documentaire van Robert Oey, in première. Centraal staan de nabestaanden van tussen 2006 en 2010 in Afghanistan gesneuvelde militairen. Er sneuvelden toen 25 jonge mensen en Oey filmde de impact van hun dood in de familiekring. Oey kreeg alle medewerking van het leger. Nabestaanden van de gesneuvelden wilden niet allemaal meewerken. De film bestaat uit drie akten: de berichtgeving, de reactie en de verwerking. Recensent Peter de Bruijn: In een weinig krijgshaftige natie als de Nederlandse, waar een omgekomen militair vaak weinig aandacht krijgt, vult de film een leemte. Juist dat maakt Gesneuveld tot een belangrijke, zelfs onontkoombare film. De film is vanaf 12:11-10 te zien in de bioscoop. Kleijer, P., Op scherp in: de Volkskrant, 12:19-09, blz. V 8 Bruijn, P. de, ‘Het leger, dat zijn we gewoon zelf’ in: NRC Handelsblad, 12:19-09, blz. 4 [Film].

De missie van de Nederlandse F-16’s in Afghanistan bestaat al weer 10 jaar. De piloten hebben zich ontpopt als de beschermers van militairen op de grond. Soldaten en mariniers zien de vliegers als engeltjes op hun schouders, terwijl de tegenstanders de piloten met hun toestellen als een technologische nachtmerrie beschouwen. Zurhake, S., Al tien jaar beschermengel in Afghanistan in: Dagblad van het Noorden, 12:29-09, blz. 10-11 [DvhN Weekend].

Somalië In de Troonrede: In Afghanistan en op andere plaatsen in de wereld zetten meer dan duizend Nederlandse mannen en vrouwen zich elke dag opnieuw in voor rechtszekerheid en een menswaardig bestaan. Zij verdienen ons diepe respect. Leden van de Staten-Generaal in: de Volkskrant, 12:19-09, blz. 7.

Minister Hillen: De militaire operaties in de Afghaanse provincie Kunduz (politietrainingsmissie) en de Arabische wateren (piraterijbestrijding) worden voortgezet. Nieuwe missies met deelname van enkele honderden militairen zitten er niet in. Prinsjesdag - Hans Hillen - Defensie in: de Volkskrant, 12: 19-09, blz. 9.

Defensie trekt meer geld uit voor piraterijbestrijding. In 2013 kunnen mariniers in plaats van 50 zo’n 175 koopvaardijschepen beveiligen. Piraterijbestrijding in: NRC Handelsblad, 12:19-09, blz. 5.


54

Publicaties (BV) Kleinreesink, E., Officier in Afghanistan. Meulenhoff, € 18,95.

Bespreking in Frontberichten Boeken in: Wereld in oorlog, 2012, nr. 29, blz. 23.

Tentoonstellingen (TE) Echte piraten - Martitiem Museum - Rotterdam - t.e.m. eind maart 2013 [ook aandacht voor de Somalische piraten] Aankondiging in Agenda in: Historisch Nieuwsblad, februari 2012, blz. 112. Bespreking door Claudia Kammer Niet alle piraten zijn lieve jongens in: NRC Handelsblad, 12:2903, blz. 13 [Kinderpagina].

(TE)

Jacht op piraten. De Koninklijke Marine in actie rond de Hoorn van Afrika - Marinemuseum - Den Helder - tot nader order. Zie www.marinemuseum.nl. Voor de groepen 7 en 8 is er eeen educatieve speurtocht. Bij de tentoonstelling is een boekje te koop: M. Corveleijn (red.), Maritiem antipiraterijoptreden bij Somalië. Den Helder: Maritiem Doctrine en Tactieken Centrum, 2011 (Working Paper Maritiem Optreden, nr. 7) € 1,50.

Flyer van het museum.

Op de grote parkeerplaats van het Marinemuseum in Den Helder ligt een wild beschilderde boot, ‘buitgemaakt’ door de marine op Somalische piraten, de vooraankondiging van een boeiende tentoonstelling over de strijd tegen piraterij rond de Hoorn van Afrika in het museum.Daar is een zaal ingericht met informatie over de piraterij. Wie zijn de piraten? Hoe zijn ze tot piraterij gekomen? Wat probeert de Nederlandse marine eraan te doen om schepen te beveiligen of te ontzetten? De tentoonstelling laat schepen en voorwerpen (zoals wapens, ladders, enterhaken, lampen, olievaten, sigaretten e.d.) zien, die door de marine in beslag genomen zijn. Videobeelden tonen hoe een schip ontzet werd. Via koptelefoons kun je boeiende uitspraken beluisteren van een piraat, van een moeder, die haar zoon verloor aan de piraten, een slachtoffer en een reder. Toen één van de bezoekende leerlingen van een basisschoolklas zag hoe snel het losgeld voor de bemanning van een schip gestegen was van 15.000 euro naar miljoenen euro’s wilde hij ook wel piraat worden, maar dat was niet de bedoeling van de tentoonstelling… CvdK


55 •

VEELKLEURIG NEDERLAND

de multiculturele maatschappij De multiculturele samenleving Bert Wagendorp meldde in zijn column in de Volkskrant dat de multiculturele samenleving al geruime tijd alleen nog maar genoemd wordt in combinatie met het woord mislukt: Een beetje kerel of wijf met ballen zei dat de multiculturele samenleving was mislukt. 2011 was het jaar van het Einde van Multiculturele Samenleving: eerst zei de Engelse premier Cameron dat, daarna bondskanselier Merkel (volkomen mislukt), vervolgens Yves Leterme (België) en Nicolas Sarkozy, gevolgd in Nederland door Maxime Verhagen. Rutte overtrof al deze Europese leiders door te stellen dat het experiment multiculturele samenleving al in de jaren 80 begraven was. Maar PvdA-leider Samsom meldde nu dat Nederland een multicultureel land is en dat hem dat trots en blij maakt en dat hij er wat moois van wil maken. Hij constateerde dat Nederland een multicultureel land is en dat je dat niet verandert door haar dood te verklaren. Wat dwarsgezeten heeft in het verleden was het multiculturalisme: het uitgangspunt dat mensen uit andere culturen hun gedrag niet hoefden aan te passen aan de Nederlandse cultuur en wetgeving. Daarmee sluit Samsom aan bij de uitspraak van Cliteur: De multiculturele samenleving is nog niet gelukt, maar als we het multiculturalisme als ideologie overboord gooien, dan zal dat eens wel moeten lukken. Wagendorp, B., Multiculti in: de Volkskrant, 12:04-09, blz. 2.

Allochtoon De Belgische minister van Gelijke Kansen, Milquet, heeft aan Belgische kranten, weekbladen en omroepen voorgesteld het woord ‘allochtoon’ niet langer te gebruiken in aansluiting op hetzelfde voornemen van de krant De Morgen. Ook in regeringskringen wordt overwogen het begrip niet langer te gebruiken in overheidsdocumenten. België wil dat pers term ‘allochtoon’ mijdt in: NRC Handelsblad, 12:21-09, blz. 12.

In zijn column in NRC Handelsblad prijst Jan Kuitenbrouwer de hoofdredacteur Verschelden van de Belgische krant De Morgen vanwege zijn actie tegen het gebruik van het begrip allochtoon. Dat doet Verschelden niet op ideële gronden, maar op professionele: allochtoon is een containerbegrip dat veel te vaag gedefinieerd is. Kuitenbrouwer: Wouter Verschelden heeft gelijk. Preciseer je onderwerp, en als die precisering niet lukt, klopt je verhaal dan wel? Kuitenbrouwer, J., Weg met de allochtoon. Is zo’n journalistiek? in: NRC Handelsblad, 12:27-09, blz. 18.

containerbegrip

wel

goede

Jenny Smelik-IBBY prijs 2012 De Jenny Smelik-IBBY prijs is bestemd voor een jeugdliterair werk, waarin de cutuur van etnische minderheden aan de orde komt op een dusdanige wijze dat het een bijdrage levert aan de totstandkoming van beter begrip voor mensen uit ‘minderheidsgroepen’ in de breedste zin des woords. De prijs bestaat uit een bedrag van 2000 euro. De prijs voor 2012 is toegekend aan het boek Trash van Andy Mulligan. Een eervolle vermelding ging naar het boek Rosie en Moussa van Michael De Cock en Judith Vanistendael. De prijs wordt op 12:02-11 uitgereikt tijdens de jaarlijkse vriendenmiddag van IBBY in het Haagse Gemeentemuseum. Persbericht Jenny Smelik IBBY prijs, d.d. 12:19-09.


56 Turks Museum Nederland - Den Haag Een groep Haagse tweede generatie Turken nam in 2007 het initiatief om de geschiedenis van de eerste gastarbeiders (hun ouders) bekend te maken aan een breed publiek. Nu is het Turks Museum Nederland (Westhovenplein 125) geopend dat wil bijdragen aan de gemeenschappelijke cultuur en levenswijze in Nederland o.m. door onderzoek te doen naar de Turks-Nederlandse betrekkingen en naar immigrantenhistorie. Het museum toont documenten, foto’s en brieven van de eerste immigranten. Nederland heeft vanaf zaterdag Turks Museum op http://historiek.net, d.d. 12:03-09 (gezien op 12:21-09).

Publicaties (BV) Eijl, C. van, Tussenland. Illegaal in Nederland 1945-2000. Verloren, € 25,00. Aankondiging in Elsbeth Etty De voorproef in: NRC Weekend, 12:08-09, blz. 29 [Z&Z].

Tentoonstellingen (TE) Gods huisjes - Informatiecentrum De Drenthehof - Orvelte - t.e.m. 12:3010 [expositie over kleine kerkjes, waar evangelisten in vroeger tijden het geloof predikten]. Er verscheen ook een boek onder dezelfde titel van Eric le Gras en Hans Ladrak. Aankondiging Tentoonstelling over Gods huisjes in: Dagblad van het Noorden, 12:27-06, blz. 30.

•

EUROPA

Nederlanders en Europeanen Publicaties (AR) Croonenberg, E., Bluff your way into Europe. Praten over Europa in: Vrij Nederland, 12:18-08, blz. 68-71.

(AR) Cuperus, R., Een zoetzuur Europagevoel. Kunnen we de Europese Unie ter discussie stellen, en zo ja: hoe? Niet Brussel is Europa,. Europa is: Barcelona, Warschau, Stockholm, Lissabon, Amsterdam en Riga in: Vrij Nederland, 12:08-09, blz. 30-37 [tegen het Europisme].

(BJ)

Dam, A. van & A. de Wolf, Voorbij de horizon… Op reis door Europa in vijftig voorleesverhalen. Van Holkema & Warendorf, € 17,50 [ tot 12:31-10 € 12,50]: een poging om het begrip ‘Europa’ toegankelijk te maken voor kinderen vanaf zes jaar.

Libris magazine - kinderboekenweek.

(AR) Heumakers, A., Europa. In een Gordiaanse knoop van onzekerheid in: NRC Handelsblad, 12:21-09, blz. 8-9 [Boeken]: Meer ‘Europa’ als remedie betekent onvermijdelijk minder diversiteit.

ALGEMEEN •

ALGEMEEN

Tijdgenoten In het Dagblad van het Noorden verscheen in In Beeld een serie met als titel Tijdgenoten. De basis is een tijdbalk van 1500 tot 1900. Onder die tijdbalk zijn


57 componisten, denkers, leiders, schilders, schrijvers en wetenschappers geplaatst. Per aflevering wordt één groep nader uitgewerkt: • Jonge, J. de en M. Brandsma, Tijdgenoten: de wetenschappers in: Dagblad van het Noorden, 12:20-08, blz. 10. • Brandsma, M. en J. de Jonge, Tijdgenoten: de denkers in: Dagblad van het Noorden, 12:27-08, blz. 12. • Brandsma, M. en J. de Jonge, Tijdgenoten: de leiders in: Dagblad van het Noorden, 12:03-09, blz. 12. • Brandsma, M. en J. de Jonge, Tijdgenoten: de schilders in: Dagblad van het Noorden, 12:10-09, blz. 12. • Brandsma, M. en J. de Jonge, Tijdgenoten: de schrijvers in: Dagblad van het Noorden, 12:17-09, blz. 12. Komrij Gerrit Komrij krijgt postuum de Boudewijn Büchprijs. De prijs is bestemd voor mensen die erin geslaagd zijn een breed publiek voor het antiquarische boek te interesseren. De jury: Bij Komrij blijkt dat uit zijn essays en columns, de talloze bibliofiele edities van zijn werk en uit zijn eigen omvangrijke boekenverzameling. De prijs wordt op 12:06-10 uitgereikt tijdens de Amsterdam Antiquarian Book, Map & Print Fair aan Komrij’s partner Charles Hofman. Büchprijs voor Komrij in: de Volkskrant, 12:17-09, blz. V 7.

Agenda 13:12-01 en 13:13-01 Filosofie in de moderne tijd (16e en 18e eeuw) ISVW - docenten Jan Flameling en Miriam van der Reijden - € 301,10 (inclusief reader) of € 349,60 (idem + overnachting en ontbijt). Opgave via www.isvw.nl. Filosofie. Internationale School voor Wijsbegeerte - augustus 2012, blz. 4. Catalogi Uitgeverij Verloren bracht de najaarscatalogus 2012 uit. Ook uitgeverij WBOOKS kwam met de catalogus najaar 2012. CvdK

Films / dvd’s • Stalin Dvd TDM Entertainment - speelduur 130 minuten, nu voor € 14,99. www.veenmagazines.nl.

• 125 Jaar Carré 3Dvdbox van Universal Media over de geschiedenis van het Amsterdamse theater ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan op 12:03-12 - speelduur 8,5 uur - € 20,00 - zie www.theatercarre.nl Gelder, H. van, Theater Carré viert 125 jaar magie in: NRC Handelsblad, 12:12-09, blz. 17.

Publicaties (BR) Angelillo, M., India. Geschiedenis en cultuurschatten van een oude beschaving. Fontaine, van € 34,95 voor € 15,00. Parimar / De Boekenmarkt - Den Haag - tel. 070 3658226.

(BR) Bieleman, J., Boeren in Nederland. geschiedenis van de landbouw 15002000. Boom, van € 52,50 voor € 12,50 www.ramsj.nl.

(BV) Bloem, M., Een meisje van honderd. De Arbeiderspers, € 19,95 [roman over een hele familie, vanaf 1906 een hele eeuw].


58 Bespreking door Arjan Peters Marion Bloem in: de Volkskrant, 12:08-09, blz. V 4 [Boeken].

(BV) Brusse, P. en P. Hendrikx (red.), Geschiedenis van Zeeland. Deel 1. WBOOKS, €34,95 (tot 13:01-01 € 29,95). Er volgen nog drie delen. Email Boekpresentatie geschiedenis van Zeeland - Nieuwsbrief WBOOKS, 12:21-09.

(BJ)

Clarke, P., Hersenwerk. Tijdlijn en data uit de wereldgeschiedenis. NBD Biblion, van € 16,50 voor € 5,00.

www.veenmagazines.nl.

(BR) Crofton, I., 50 inzichten geschiedenis. Veen Magazines, nu voor € 24,95. www.veenmagazines.nl.

(BV) Dalhuizen, L. (red.), Geschiedenis van Indonesië. Walburg Pers, € [nieuwe druk, oorspronkelijk verschenen in 2006]. Aankondiging in Geschiedenis Magazine, september 2012, blz. 64.

(BV) De Holocaust en andere genociden. Een inleiding. Amsterdam University Press, € 14,50. Inhoud: Holocaust, Armeens genocide en genociden in Cambodja, Rwanda en voormalig Joegoslavië. Persbericht Amsterdam University Press, d.d. 12:19-09.

(BV) Faasse, P., Een beetje opstandigheid. Atlas, € 39,95 [ biografie van Johanna Westerdijk, in 1917 eerste vrouwelijke hoogleraar in Nederland: plantenziektekunde]. Bespreking door Tonie Mudde Moeder van 9.000 schimmels in: de Volkskrant, 12:15-09, blz. V 7 [Wetenschap].

(BV) Glas, F. de, De regiekamer van de literatuur. Een eeuw Meulenhoff 18952000. Walburg Pers, € 29,50 [deel 14 in de ‘Nieuwe Reeks’ van Bijdragen tot de Geschiedenis van de Nederlandse Boekhandel]. Aankondiging in PV. Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 12:21-09, blz. 16 [Boeken].

(AR) Nabben, H., De trek naar boven [over acties met luchtballonnen in Nederland in de 18e en 19e eeuw] in: Geschiedenis Magazine, september 2012, blz. 32-33.

(BR) Pijzel-Dommisse, J. en T.M. Eliëns, Glinsterend Glas. 1500 jaar Europese glaskunst. Waanders, van € 44,95 voor € 17,90. www.ramsj.nl.

(BR) Rossem, M. van, Drie oorlogen. Veen Magazines, nu voor € 18,95. www.veenmagazines.nl.

(BV) Sanama, L., Alphons Diepenbrock. Componist van het vocale. Amsterdam University Press, € 29,50. AUP Persbericht 150 jaar Alphons Diepenbrock, 12:11-09. Aankondiging door Elsbeth Etty in De Voorproef in: NRC Weekend, 12:15-09, blz. 29 [Z&Z].

(BR) Speel Goed op Het Loo. Koninklijk speelgoed van Wilhelmina tot Amalia. Waanders, van € 14,95 voor € 3,90. www.ramsj.nl.

(BV) Toorn, W. van der, Logbook of the Low Countries - Logboek van de Lage landen. Seaside Publishing, € 16,90 [2000 lemma’s geven nieuwkomers een beeld van geschiedenis en cultuur van de Lage Landen]. Aankondiging in PV Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 12:07-09, blz. 4 [Boeken].

(BV) Wessels, L.H.M. en T. Bosch (red.), Nationalisme, naties en staten. Europa


59 vanaf circa 1800 tot heden. Vantilt, € 49,95. Aankondiging in Elsbeth Etty De voorproef in: NRC Weekend, 12:08-09, blz. 29 [Z&Z]: een tijdig en welkom boek.

(BR) Willems, W. (red.), Schrijven met je vuisten. Prometheus, van € 37,95 voor € 12,50 [brieven van Tjalie Robinson uit de periode 1949-1974]. Boekhandel Libris - Utrecht - tel. 030 2340580. Selexyz-Scheltema - Amsterdam - tel. 020 5231420 www.ramsj.nl.

Tentoonstellingen (TE) Paard & Ruiter - van Homerus tot Djengis Khan, in de Griekse wereld (1300-350 v. Chr.) en op de steppen van Mongolië (600-1400 na Chr.) Allard Pierson Museum - Amsterdam - t.e.m. verlengd tot 12:04-11. Aankondiging in Tentoonstellingen in: Archeologie Magazine, 2012, nr. 02, blz. 60. Bespreking Paard & Ruiter in: Archeologie Magazine, 2012. nr. 03, blz. 16.

(TE)

Vrouwen voor het voetlicht. Zusters, martelaressen, poetsengelen & dominees - Catharijneconvent - Utrecht - t.e.m. verlengd tot 12:07-10 [over de manieren waarop vrouwen zich inzetten voor de kerk]. Zie ook www.catharijneconvent.nl. Bij de tentoonstelling verscheen het boek Vrouwen voor het voetlicht [Wbooks, € 17,95].

Flyer van het museum. Interview van Bob Witman met de samensteller van de tentoonstelling Tanja Kootte De week van de christelijke vrouw in: de Volkskrant, 12:23-03, blz. V 5. Nieuwsbrief Wbooks, 12:26-03.

(TE)

Zandkastelen van het koningshuis - De Beeldentuin - Garderen - t.e.m. 12:27-10 [zandbeelden van 35 vorstelijke personen van Juliana van Stolberg t.e.m. prinses Amalia en haar zusjes].

Aankondiging Zandbeelden van koningshuis in Garderen in: Dagblad van het Noorden, 12:20-04, blz. 5.

(TE)

Ancient Culture, Modern Art, Aboriginal kunst uit Australië Universiteitsmuseum - Groningen - t.e.m. 12:04-11. Het gaat om een ‘afscheidstentoonstelling’: de collectie wordt in langdurig bruikleen afgestaan aan het Aboriginal Art Museum in Utrecht.

Heide, J. van der en M. Spee, Droomtijd in beeld in: Dagblad van het Noorden, 12:27-02, blz. 10.

(TE)

Goddelijk en Griezelig - Afrika Museum - Berg en Dal - t.e.m. 12:04-11 [werken van kunstenaars uit alle tijden en culturen in een breed scala van slangenvoorstellingen]. Zie ook www.afrikamuseum.nl.

Aankondiging in NRC Handelsblad, 12:12-04, blz. 15 [Cultureel Supplement]. Bespreking door Sandra Smets Na het paradijs was het imago van de slang voorgoed bezoedeld in: NRC Handelsblad, 12;24-04, blz. 23.

(TE)

Goud uit Java. Zilver uit Batavia - Haags Gemeentemuseum - Den Haag t.e.m. 12:04-11 [Javaans goud uit de periode 1-1500 en zilver uit Batavia uit de 17e en 18e eeuw, gemaakt in opdracht van VOC-ambtenaren. Zie ook www.gemeentemuseum.nl. Bij de tentoonstelling verschenen twee publicaties: Goud uit Java door Pauline Lunsingh Scheurleer (WBOOKS € 24,95 ) en Zilver uit Batavia door Titus M. Eliëns (WBOOKS € 27,95).

Aankondiging in NRC Handelsblad, 12:19-04, blz. 15 [Cultureel Supplement].

www.gemeentemuseum.nl. (TE)

Dankzij de bruggen. Hans Aarsman doet een ontdekking in het Tropenmuseum - Tropenmuseum - Amsterdam - t.e.m. 12:11-11 [foto’s van bamboebruggen in Nederlands-Indië]. Catalogus € 5,00.


60 Aarsman, H., De vindingrijkheid van de inlander in: de Volkskrant, 12:16-07, blz. 12-13 [afbeeldingen].

(TE)

M.C. Escher. Wandelingen in de tijd. Van Italië naar Baarn – Paleis Soestdijk - Baarn - t.e.m. 12:18-11. Zie ook www.paleissoestdijk.nl.

Aankondiging Expositie Escher in Soestdijk in: de Volkskrant, 12:25-07, blz. V 11. Bespreking door Paul Steenhuis Escher upstairs en downstairs in paleis Soestdijk in: NRC Handelsblad, 12: 15-08, blz. 18-19. Bespreking door Vera Ros ‘Verwondering is het zout der aarde’ in: Dagblad van het Noorden, 12:25-08, blz. 19 [Zomer 12].

(TE)

Hemelse Ontdekkingen - Museum Catharijneconvent i.s.m. de Universiteitsbibliotheek Utrecht - Utrecht - t.e.m. 12:25-11. Zie ook www.uu.nl/bibliotheek/bijzonderecollecties. Schatten uit de Utrechtse UB.

BesprEKing door Ben van Raaij In Beeld Zeeroverskaart in: de Volkskrant, 12:21-04, blz. 9 [Wetenschap]. Bespreking door Karel Berkhout Let op dat oranje mannetje en Misdader en taalkundige in: NRC Weekend, 12:21-04, blz. 6 [Wetenschap]. Zeekaarten en architectuurtekeningen in: NRC Weekend, 12:21-04, blz. 7 [Wetenschap].

(TE)

‘De kolonialen. Het leven van zeven Bronbekers’ - Museum Bronbeek Arnhem - t.e.m. 12:30-12 [Expositie over het leven van zeven mannen die in dienst waren van het koloniaal leger en na hun loopbaan verder leefden op Bronbeek, het tehuis voor oude en gewonde militairen, in 1863 door de Staat in Arnhem gesticht].

Aankondiging ‘De kolonialen. Het leven van zeven Bronbekers’ op http://historiek.net, 12:27-03.

(TE)

Duizend jaar Rotterdam - Museum Het Schielandshuis - Rotterdam - t.e.m. eind 2012.

Aankondiging in Kleio, nr. 4, juli 2012, blz. 73. Aankondiging in Archeologie Magazine, 2012, nr. 04, blz. 62.

(TE)

Erotique Rodin - Museum Singer - Laren - t.e.m. 13:12-01. Zie ook www.singerlaren.nl.

Bespreking door Paul Steenhuis Het erotisch steno van Auguste Rodin in: NRC Weekend, 12:15-09, blz. 28-29 [Z&Z].

(TE)

Carré 125 jaar: Koninklijk Circus en Theater – Bijzondere Collecties – Amsterdam – t.e.m. 13:20-01. Zie ook: www.bijzonderecollecties.uva.nl.


61 Bespreking door Kester Freriks Carré is er voor circus en Griekse tragedie in: NRC Handelsblad, 12:27-09, blz. 22.

(TE)

Maillol - Kunsthal - Rotterdam - t.e.m. 13:10-02. Zie ook www.kunsthal.nl. Sculpturen, schilderijen en tekeningen van Aristide Maillol (1861-1944).

Aankondiging in Agenda Exposities in: de Volkskrant, 12:13-09, blz. V 21.

(TE)

Jeans - van werkkleding tot mode, van de 17de eeuw tot nu - Centraal Museum - Utrecht - vanaf eind november 2012 t.e.m. 13:10-03.

Aankondiging Hoofdrol voor jeans in Centraal Museum in: Dagblad van het Noorden, 12:04-04, blz. 31.

(TE)

Echte piraten - Martitiem Museum - Rotterdam - t.e.m. eind maart 2013.

Aankondiging in Agenda in: Historisch Nieuwsblad, februari 2012, blz. 112. Bespreking door Claudia Kammer Niet alle piraten zijn lieve jongens in: NRC Handelsblad, 12:2903, blz. 13 [Kinderpagina].

(TE)

Het Verhaal van Indië – Museum Bronbeek en het Indisch Herinneringscentrum Bronbeek – Arnhem –in ieder geval tot en met 2020 [overzichtstentoonstelling geschiedenis Nederlands-Indië van VOC tot en met de dekolonisatie en emigratie].

Aankondiging IHCB en KTOMMB, d.d. 10:19-07.


62

II GESCHIEDENISDIDACTIEK 12 GESCHIEDENIS IN DE BASISSCHOOL •

Geschiedenis & Samenleving

SCHOLING KUNST- EN ERFGOEDONDERWIJS Tijdens een symposium in Amsterdam op 12:21-05 ter gelegenheid van de Week van de Kunsteducatie stelde Frans Becker (wetenschappelijk bureau PvdA): Zorg voor een goed scholingsprogramma voor kunsten erfgoedonderwijs voor groepsleerkrachten. Aandacht voor kunsteducatie met kwaliteit in: Cultuurplein Magazine 05, juli 2012, blz.13.

EEN CURRICULUM VOOR CULTUURONDERWIJS Dirk Monsma (Raad voor Cultuur) vindt het een goede zaak dat er in 2013 dank zij het project Cultuur in de Spiegel een theoretisch kader voor cultuuronderwijs komt, maar zo stelt hij - nog steeds geen inhoud. Waarin gaan we lesgeven? De inhoud van cultuuronderwijs wordt overgelaten aan de individuele leerkracht of vakdocent, of aan de invulling door de culturele instelling, of de toevallige activiteit uit het kunstmenu. Er moet een verplicht curriculum komen voor cultuuronderwijs in het primair onderwijs. Waarin verplichte inhouden worden benoemd die aansluiten bij de ervaringswereld van de leerlingen. Er mag geen kind meer de school verlaten zonder dat deze Jan Vermeer, Annie M.G. Schmidt, Hans van Manen, en Kyteman in de geschiedenis en in onze tijd kan plaatsen. Het zal een curriculum moeten zijn dat aansluit bij de wereld van leerlingen die bedreven zijn in sociale media. Waar reflectie op deze media onderdeel van uit maakt. Waar vaardigheden staan uitgeschreven die bij cultuuronderwijs horen en die leerlingen moeten beheersen in groep acht. Zoals waarnemen en verbeelden. Het curriculum schrijft voor dat door de school een keuze wordt gemaakt voor een kunstdiscipline. Naast een brede kennis van alle kunstdisciplines wordt het voor iedere school verplicht om met in elk geval een kunstdiscipline de diepte in te gaan. Een curriculum dat regelmatig wordt bijgesteld en waar een regio of een school eigen aanvullingen kan maken, zowel naar inhoud als naar vaardigheden en naar discipline. Monsma roept de cultuureducatieve sector op om een gezaghebende commissie in te stellen die zo’n curriculum voor het primair onderwijs opstelt en dit ook uitwerkt naar culturele instellingen die voor leerlingen toegankelijk zijn in hun vrije tijd. Hij eindigt met: Geef cultuuronderwijs inhoud!. Monsma, D., Geef cultuuronderwijs inhoud! in: Cultuurplein Magazine 05, juli 2012, blz. 36.

•

De Canon van Nederland

CANONKARAVAAN Op 12:31-10 is er weer een canonkaravaandag, ditmaal in Amersfoort in het gebouw van het Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Het programma is vooral gericht op leerkrachten basisonderwijs en pabostudenten. Hubert Slings gaat in op hoe je met je leerlingen aan de slag kunt met de canon en Liselotte Dessauvagie gaat in op de rol die bibliotheken daarbij kunnen spelen. Zie voor het programma: www.entoen.nu/canonkaravaan/amersfoort. Nieuwsbrief entoen.nu, nr. 26, juni 2012.

BLIKKEN OP BRABANT In Brabant heeft Erfgoed Brabant het boek Blikken op Brabant gepresenteerd. Geen canon van Brabant, maar een aanvulling op de canonvensters van de Canon van Nederland. Jurgen Pigmans, één van de schrijvers; We willen met het boek de camera


63 wat meer naar Brabant draaien, want de focus ligt vooral op Holland. Zo krijgen de hunebedden gezelschap van de grafheuvels in Oss, Floris V wordt ‘vergezeld’ van de Brabantse hertogen, voor WO I komt het vluchtelingenkamp in Uden aan bod. Blikken op Brabant is bedoeld voor het onderwijs om de lessen over de Canon van Nederland te verdiepen met Brabantse invalshoeken. Studenten van de Fontys Pabo in ’s-Hertogenbosch werkten aan de publicatie mee door de teksten kritisch te beoordelen op bruikbaarheid voor het onderwijs. Het boek is te bestellen bij Erfgoed Brabant via ww.erfgoedbrabaNt.nl en kost € 22,50 (+ administratie- en verzendkosten). De inhoud van Blikken op Brabant is inmiddels ook al opgenomen op www.regiocanons.nl. Potters, F. en S. van Mersbergen, De nationale geschiedenis met een zachte g in: Brabants Dagblad, 12:06-09, blz. 1,2 en 3.

NEDERLAND De canonvensters zijn - als zoekplaatjes - verwerkt in het nieuwe prentenboek met platen in vogelvluchtperspectief Nederland van Charlotte Dematons: (BV) Dematons, C., Nederland. Lemniscaat, € 24,50. Bespreking door Thomas de Veen Nederland zonder Torentje in: NRC Handelsblad, 12:14-09, blz. 8-9 [Boeken] [afbeeldingen]: Het is … een boek voor alle leeftijden: het is een update van de schoolplaten van Isings en een canon van de vaderlandse geschiedenis, een getekend Madurodam. Het is een serie compositorische kunstwerkjes en een kleurrijke landschapsatlas. En het is een encyclopedie van ons cultureel erfgoed, van schilderkunst tot kinderliteratuur, van bewegwijzering en dakbedekking. Bespreking door Pjotr van Lenteren Prentenboek Nederland in vogelvlucht in: de Volkskrant, 12:15-09, blz. V 7 [Boeken]: Het platenboek Nederland staat over niet al te lange tijd op een voetstukje in alle scholen, huiskamers en gemeentehuizen, met elke keer een andere bladzijde open.

•

Andere canons

MARITIEM (BR) Korteweg, J. (red.), Maritieme geschiedenis. Walburg Pers, van € 34,95 voor € 14,95. Parimar / De Boekenmarkt - Den Haag - tel. 070 3658226. Scheltema - Amsterdam - tel. 020 5231420.

WOII - NEDERLAND (BR) Barnouw, D., Geschiedenis van Nederland 1940-1945. De canon van de Duitse bezetting. Walburg Pers, van € 34,95 voor € 14,95. Parimar / De Boekenmarkt - Den Haag - tel. 070 3658226. Scheltema - Amsterdam - tel. 020 5231420.

•

Pro Demos

OPEN HUIS 12:31-10 Pro Demos houdt op 12:31-10 open huis voor leerkrachten basisonderwijs met rondleidingen door de Eerste en Tweede Kamer en de Ridderzaal, een lezing van Jacques Vriens over zijn kinderboek Groep acht aan de macht en het Democratiespel en een workshop over het programma De Haagse Tribune voor basisscholen Ontdek het Binnenhof en verdere ondersteuning voor het basisonderwijs. Deelname is gratis. Opgave met naam, naam en plaats van de school en uw email-adres naar [email protected]. Vol=vol. Aankondiging in Pro Demos Nieuwsbrief - september 2012, blz. 14.


64 13 GESCHIEDENIS EN KINDEREN •

Kinderen en toekomst

Op de vraag wat hij later wil worden antwoordde Thomas Mersie (11 jaar, groep 8): Natuurkundig wetenschapper. Nee, dat lijkt me helemaal niet saai, dat lijkt me leuk. Ik vind de wetten van de natuur verbazingwekkend. Hoe Einstein bijvoorbeeld heeft uitgelegd wat tijd is: e=mc2. Daarmee zei hij dat als je door de tijd wilt reizen, je nog sneller moet gaan dan het licht. Je gaat dan zo snel dat je uiteindelijk teruggaat in de tijd. Als je iets verandert in de geschiedenis, bepaal je ook de toekomst. Op de vraag met wie hij een dag zou willen ruilen antwoordde hij: Niet echt met iemand. Ik ben al blij met wat ik heb. Er is wel iemand die ik bewonder: Isaac Newton. Misschien ken je hem wel? Hij had de zwaartekracht ontdekt nadat er een appel op zijn hoofd gevallen was. Op de vraag hoe hij dit allemaal weet antwoordde hij: Ik ben heel nieuwsgierig en vraag veel aan mijn vader. Hij weet veel en is hooggeschoold. Dat zit in de familie. Als hij het antwoord niet weet, kijken we samen in een boek of zoek ik het op via Google. Elsakker, J. van den, De wetten van de natuur zijn verbazingswekkend in: de Volkskrant, 12:04-09, blz. V 13.

•

Kinderen en politiek

Hyves, 7Days en Kidsweek organiseerden de Jeugdkieswijzer voor jongeren tussen 6 en 18 jaar. Hieraan deden ruim 73.000 basis- en middelbare scholieren mee. De jongeren kunnen zich het meest vinden in de programma’s van CDA, PvdA en GroenLinks. Met D66 en de VVD zijn ze het minst vaak eens. Milieu en veiligheid vinden de scholieren de belangrijkste thema’s. 85% van de basisscholieren vindt dat vervuilende bedrijven meer belasting moeten betalen en 77% van de 6- tot 12-jarigen vindt dat gevangenen hun straf altijd helemaal moeten uitzitten. Jeugd kiest CDA, PvdA, GL in: de Volkskrant, 12:11-09, blz. 8.

Op de vraag wat zou jij aan de wereld willen veranderen als dat kon antwoordde de zevenjarige Xander Rozema: Dan zou ik willen dat Irak niet meer bestaat, want daar is altijd oorlog. Elsakker, J. van den, ‘Liefst ga ik met mijn moeder naar de pluktuin’ in: de Volkskrant, 12:18-09, blz. V 22.

•

Kinderen en tijd

John Kievits krijgt zijn kleinzoon, een brugpieper, te logeren. Hij moet de volgende dag vroeg weg om deel te nemen aan een mountainbikewedstrijd. Tot verrassing van opa verschijnt hij op een ouderwets model damesfiets met terugtraprem. Opa vindt dat een wat vreemd model mountainbike, waarop kleinzoon reageert: Dat is een omafiets, opa, ik moet natuurlijk wel met mijn tijd meegaan. Kievits, J., Mountainbike in: NRC Handelsblad, 12:18-09, blz. 20.

•

Kinderen en taal

Sterre Lindhout doet verslag van een TaalTrip van leerlingen van basisschool De Springplank uit Amsterdam-West in het centrum van Amsterdam. De TaalTrip is een initiatief van non-profitorganisatie Jinc, die leerlingen met een taalachterstand voorbereidt op de arbeidsmarkt. Het bedrijfsleven - o.m. Albert Heijn en Schiphol - levert geld en vrijwilligers voor de rondleidingen. Doel van de excursie is de vocabulaire van de leerlingen uit te breiden met abstracte begrippen die in het klaslokaal moeilijk aanschouwelijk te maken zijn. Woorden als armoede, bezienswaardigheid, wapen … Leerling Hounaida over het mooiste wood dat ze geleerd heeft: Monument, dat kende ik nog niet. Ze zegt het zachtjes twee keer na elkaar, elke lettergreep wegend op haar tong. Het klinkt gewoon mooi. Lindhout, S., ‘Monument… ’t klinkt echt mooi’ in: de Volkskrant, 12:20-09, blz. 13.


65

14 BEELDVORMING VAN HET VERLEDEN

• BEELDVORMINGSSCHEMA A DE WERKELIJKHEID •

Werelderfgoed

IMMATERIEEL CULTUREEL ERFGOED Nederland heeft het Unesco Verdrag ter Bescherming van Immaterieel Erfgoed (uit 2003) geratificeerd. Het internationale verdrag moet de culturele diversiteit in de wereld waarborgen. De ratificatie vond plaats in Zundert tijdens het jaarlijkse bloemencorso aldaar. Er zal nu gewerkt worden aan het opstellen van een Nationale Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed. Voor bescherming in aanmerking komende tradities kunnen aangemeld worden bij het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed in Utrecht. Bloemencorso als werelderfgoed in: de Volkskrant, 12:03-09, blz. V 7. Tradities voortaan ook beschermd in: Dagblad van het Noorden, 12:03-09, blz. 50.

•

Erfgoedprijs gemeenten

Voor de BNG Erfgoedprijs 2012 komen nog vijf gemeenten in aanmerking: Beemster, Hellevoetsluis, Rheden, Schiedam en Winterswijk. In 2010 ging de prijs naar Dordrecht en in 2011 naar Westervelde. De prijs bedraagt 25.000 euro en is een initiatief van het Erfgoedplatform en Kunsten ’92. Voor 2012 waren er 34 aanmeldingen. In december wordt de winnaar bekendgemaakt. Vijf gemeenten op voor Erfgoedprijs in: NRC Handelsblad, 12:04-09, blz. 19.

•

Restauratie Rijksmonumenten

Staatssecretaris Zijlstra heeft 27 miljoen euro beschikbaar gesteld voor de restauratie van zes rijksmonumenten, te weten de Kathedrale basiliek Sint Bavo in Haarlem, de Nieuwe Kerk in Delft, de Sint Franciscus van Assisi in Amsterdam, de Gereformeerde Kerk in Andijk en het chatelet van kasteel De Haar in Haarzuilens. Tevens heeft Zijlstra 20 miljoen gestort in het Nationaal Restauratiefonds. Het kabinet wil bij bezuinigingen op cultuur de erfgoedsector zoveel mogelijk ontzien. Daarom daalt het rijksbudget voor monumenten maar beperkt: van 110 miljoen euro in 2010 naar 104 miljoen in 2013. Naast deze zes rijksmonumenten, die nu aangepakt worden, wacht er nog een groot aantal andere monumenten op restauratie. Oude Elferink, E., Miljoenen voor restauratie kerken in: de Volkskrant, 12:07-09, blz. V 23.

•

Laag Holland

In 2004 werd Noord-Holland boven het Noordzeekanaal aangewezen als Nationaal Landschap, onder de naam Laag Holland. Onderzoekers inventariseerden in opdracht van de provincie Noord-Holland de kernkwaliteiten van het gebied: o.m. de talrijke archeologische vindplaatsen (1118 vanaf 3300 v. Chr. en 930 (relicten) van terpdorpen), de middeleeuwse strokenverkaveling en historische watergangen, de droogmakerijen als de Beemster, Schermer en Wormer, de laat-Middeleeuwse lint- en dijkdorpen en het open landschap. Het onderzoeksrapport is te downloaden via www.landschapnoordholland.nl/publicaties. Boo, M. de, Oer-Hollandse landschap ontleed in: NRC Handelsblad, 12:10-09, blz. 16.


66 •

Streektaal cultuurhistorisch erfgoed?

De Stichting Nederlandse Dialecten en de organisatie Gelders Erfgoed hielden op 12:2809 in het congrescentrum Droom in Elst een studiedag met als thema (Streek)taal als erfgoed o.m. over de vraag hoe dit erfgoed veilig gesteld kan worden. Sprekers waren Hans Bennis (Meertens Instituut) en Pieter Matthijs Gijsbers (Nederlands Openluchtmuseum). Streektaal als erfgoed in: Dagblad van het Noorden, 12:25-09, blz. 27.

•

Agenda

12:13-10 Manifestatie Immaterieel Cultureel Erfgoed Nu Nederland de UNESCO Conventie ter Bescherming heeft ondertekend start het Nederlands Centrum met een grootscheepse manifestatie in Fort Voordorp in Groenekan bij Utrecht. Meer informatie op www.volkscultuur.nl. VIE 2, d.d. 12:20-09.

a.1 De (school)omgeving •

Open Monumentendagen

Naar schatting 925.000 mensen hebben dit weekend een monument bezocht in het kader van de Open Monumentendagen. De meeste bezoekers - 10.000 mensen - trok de Trêveszaal in Den Haag. Veel bezoekers waren er voor Park Sonsbeek in Arnhem (6000) en Kasteel De Haar in Haarzuilens (5000). 925.000 bezoekers op Monumentendagen in: NRC Handelsblad, 12:10-09, blz. 17.

•

Kasteeltuinen - Arcen

De Kasteeltuinen in Arcen zijn op 12:30-09 definitief gesloten omdat de tuinen failliet verklaard zijn. De 11 medewerkers en 25 oproepkrachten zijn ontslagen. De betrokken bank en de Stichting Het Limburgs Landschap wilden geen geld meer steken in de tuinen. Kasteeltuinen failliet in: de Volkskrant, 12:21-09, blz. 13.

•

Agenda

12:08-11 Nationaal Monumentencongres 2012 Rijtuigloods - Amersfoort. Zie http://nationaalmonumentencongres.nl. Aankondiging in Agenda in: Archeologie Magazine, 2012, nr. 04, blz. 66.

a.2 Voorwerpen (museum) •

Bezoekersaantallen

MADURODAM - DEN HAAG Madurodam heeft het zomerseizoen afgesloten met 278.000 bezoekers, 50% meer dan vorig jaar zomer en het hoogste aantal bezoekers sinds 2000. Madurodam tevreden in: Dagblad van het Noorden, 12:01-09, blz. 5.

DOCUMENTA - KASSEL De Documenta in Kassel heeft 860.000 bezoekers getrokken, 14% meer dan vijf jaar geleden. Met dit aantal is het bezoekersrecord uit 2007 (750.000) verbroken. Recordaantal bezoekers Documenta in: NRC Handelsblad, 12:17-09, blz. 17.

STEDELIJK MUSEUM – AMSTERDAM Op 12:23-09 was het Stedelijk Museum in Amsterdam voor het eerst weer open voor publiek. De eerste bezoeker meldde zich met slaapzak om 5 uur voor de deur. In totaal bezochten 4500 mensen het museum op deze eerste dag. Het Stedelijk Museum sprak van een groot succes. 4500 bezoekers eerste dag Stedelijk in: de Volkskrant, 12:24-09, blz. 11.


67 •

Rijksmuseum - Amsterdam

NIEUW LOGO De stichting Signalering Onjuist Spatiegebruik (SOS) heeft veel klachten gekregen over het nieuwe logo van het Rijksmuseum met een spatie tussen Rijks en Museum. Dings van SOS noemt het een joekel van een taalfout. Ontwerper Boom verdedigde zich: voor haar gevoel zijn het twee woorden. Dings: Dat zal best. Maar een vormgeefster bepaalt toch niet wat Nederlands is. Het museum berichtte dat het woord niet veranderd is, alleen het logo. Dings: Zo kun je niet goedpraten dat een instelling die moet waken over het erfgoed vreselijk slordig omgaat met het Nederlands. Klachtenregen om spatie logo Rijksmuseum in: NRC Weekend, 12:01-09, blz. 5.

Joyce Roodnat over de spatie: Die spatie in het logo van het Rijksmuseum vond ik trouwens logisch. Het leek me duidelijk dat hij stond voor de fietsdoorgang midden in het gebouw… Roodnat, J., Die spatie in het logo van het Rijks leek me logisch in: NRC Handelsblad, 12:06-09, blz. 3 [Cultureel Supplement].

De ontwerpster van het nieuwe logo van het Rijksmuseum, Irma Boom, is voor al haar werk geëerd met de Huisorde van Oranje. Zij noemt de discussie over het nieuwe logo eigenlijk geen discussie. Het is een logo, dan geldt zo’n regel niet. Westerlaken, N., Interview Irma Boom, ontwerpster in: de Volkskrant, 12:07-09, blz. V 22.

OPENINGSDATUM De openingsdatum van het Amsterdamse Rijksmuseum is bepaald op zondag 13:14-04. Rijksmuseum na jaren weer open op 14 april in: de Volkskrant, 12:03-09, blz. 10.

DE TUIN Ook de tuin rondom het Rijksmuseum wordt aangepakt. de Volkskrant publiceerde een plattegrond met informatie over de plaatsing van speeltoestellen van Aldo van Eyck (‘iglootjes’), een nieuwe fontein van Jeppe Hein, een kasteelkas waar ‘vergeten’ groenten gekweekt gaan worden voor het museummenu, de herstelde oorspronkelijke Cuypersvijver en het nieuwe terras van het restaurant. Directeur Pybes noemt de tuinen een groene ‘buitenzaal’, die gratis toegankelijk wordt. Cuypers wilde destijds een groene zoom rondom het museum, die de aandacht niet teveel zou afleiden van de architectuur. De bedoeling is nu om van de tuinen een levende stadsoase te maken. Jaarlijks zal er een wisselende buitententoonstelling zijn; in 2013 zal het gaan om werk van Henry Moore. Westerlaken, N., Verbouw tuin Rijks gestart in: de Volkskrant, 12:13-09, blz. V 23.

•

Museumnachten

De doelgroep voor de Museumnachten wordt gevormd door jongeren tussen de 18 en 35 jaar. Vodafone en de Museumnacht in: de Volkskrant, 12:04-09, blz. V 15.

•

Stedelijk Museum - Amsterdam

Wanneer op 12:23-09 het Stedelijk Museum in Amsterdam heropend is, dan is ook de muurschildering van Karel Appel uit 1956 - een schenking van de Theo van Gogh Stichting - weer in volle glorie te bewonderen. De muurschildering - mineraalverf op pleisterlaag met een inzet van glas-appliquee - is volledig gerenoveerd. Bronwasser, S., ‘Alles zong: welkom terug’ in: de Volkskrant, 12:05-09, blz. V 13.

Directeur Goldstein mikt na de heropening op 500.000 bezoekers per jaar (ruim 100.000 meer dan voorheen). Door bezuinigingen is het museum op maandag gesloten. Aernout Mik in vernieuwd Stedelijk in: Dagblad van het Noorden, 12:10-09, blz. 50.


68 Directeur Goldstein in Dagblad van het Noorden: Wij moeten onze plek in de gemeenschap weer veroveren. Ook de financiële middelen zijn schaarser geworden. In de nieuwe opstelling van het Stedelijk Museum is nu ook aandacht voor design, o.m. van Rietveld en Starck. Goldstein mikt ook op een nieuw publiek, dat het Stedelijk nog niet kent. Daarom worden er veel extra’s georganiseerd: publieksprogramma’s met filmavonden, workshops en performances, een avondopenstelling en onderwijsactiviteiten. Het Stedelijk moet een ontmoetingscentrum zijn waar mensen ook komen om koffie te drinken. Net zoals dat vroeger was. Stedelijk Museum wil zijn plek heroveren in: Dagblad van het Noorden, 12:11-09, blz. 36.

Het Stedelijk Museum in Amsterdam heeft een schilderij van Marlene Dumas verworven. Het is het 36ste schilderij van deze Zuid-Afrikaanse kunstenares. Het is een portret van Osama bin Laden. Portret Osama in Stedelijk Museum in: Dagblad van het Noorden, 12:14-09, blz. 36.

In verband met de verbouwing van het Stedelijk Museum moest in 1997 de sculptuur van cortenstaal Sight Point van Richard Serra uit de tuin van het Stedelijk Museum in Amsterdam verdwijnen. Het museum verwierf deze sculptuur in 1975. De sculptuur heeft inmiddels een nieuwe plek gekregen: tussen het Stedelijk Museum en het Van Goghmuseum. Serra is tevreden over de nieuwe plek: Het staat nu beter dan vroeger. Stigter, B., Serra weer terug bij Stedelijk in: NRC Handelsblad, 12:14-09, blz. 21.

De Volkskrant wijdde een special aan de opening van het Amsterdamse Stedelijk Museum met o.m. een wandeling door het gebouw met Ann Goldstein, een ode aan het museum van Tracy Emin, foto’s van de inrichtingswerkzaamheden, een gesprek met de architect en de ambities van de conservatoren ‘tussen Tate & MoMa’. Verschillende mensen werden gevraagd welke favorieten ze graag weer willen zien in het museum: Remco Campert en Koos Breukel The Beanery van Kienholz, Wim T. Schippers de machines van Jean Tinguely, rapper Vieze Fur La perruche et la sirène van Henri Matisse, Jan Mulder Innenraum van Anselm Kiefer, Richard Hutten de aluminiumstoel van Rietveld uit 1942, K. Schippers Contra-compositie V van Theo van Doesburg, Guido van de Werve Why I Never Became a Dancer van Tracy Emin, Ger van Elk Rosy-Fingered Dawn at Louse Point van Willem de Kooning, Thomas van Luyn de installatie The Krazy House van Rineke Dijkstra, Jasper Krabbé The Unexpected Death of Blinky Palermo van Julian Schnabel, Marcel Wanders Ushering in banality van Jeff Koons, Matthijs van Nieuwkerk het plafonddoek van Keith Haring, Ariane Schluter Barbie (With Pearl Necklace) van Marlene Dumas, Hans van Manen Who’s afraid of Red, Yellow and Blue III van Barnet Newman, Gerald van der Kaap Résonance van Yves Klein en Carolien Gherels de muurschildering van Karel Appel. Special Hoera Stedelijk Museum gaat weer open - de Volkskrant, 12:18-09. NTR zond op 12:18-09 de documentaire De hartslag van het Stedelijk uit van Roel van Dalen en Gemma van Zeventer in het programma Het Uur van de Wolf. Alle directeuren passeren de revue, met een opvallend zuinig overzicht van het beleid van Fuchs, onder wie volgens de makers de blik van het museum weer meer naar binnen gericht werd en het Stedelijk internationaal aan gewicht inboette. Boer, N. de, De hartslag van het Stedelijk Museum in: Dagblad van het Noorden, 12:1809, blz. 39. Os, P. van, Het museum verkruimelde in: NRC Handelsblad, 12:18-09, blz. 35.

Rutger Pontzen is wezen kijken in het nieuwe Stedelijk Museum in Amsterdam en geeft het museum vier sterren. Is het niet geweldig dat (relatief) jonge, experimentele kunstenaars als Erik van Lieshout, Guido van der Werve en Wolfgang Tillmans een aparte zaal krijgen te midden van het geweld van de grote klassiekers? Wordt daarmee de aansluiting niet gemaakt tussen wat artistiek verantwoord is en hedendaags experimenteel? Pontzen, R., Stedelijk kan met vernieuwd elan terugkeren op het hoogste niveau in: de Volkskrant, 12:19-09, blz. 12.


69

Kirsten Hannema is enthousiast over het nieuwe Stedelijk als gebouw: Zelfs het wachten is aangenaam in het vernieuwde Stedelijk Museum .Zij noemt het een geniale zet om de entree naar het plein te verplaatsen. En prijst dat binnen in het gebouw de nieuwbouw naadloos overgaat in de oudbouw: je weet niet meer of je in het oude of het nieuwe gedeelte bent, (…) alles in ‘Sandberg-wit’, de huiskleur sinds de voormalige directeur in 1938 het museum liet overschilderen. Hannema typeert het nieuwe Stedelijk Museum als de plek waar architectuur, kunst én stad samenkomen. Hannema, K., Badkuip brengt hele plein tot leven in: de Volkskrant, 12:19-09, blz. 13.

Zwagerman vindt de term monografische zalen een mooie en verwachtingenwekkende term. Een Marlene Dumas-zaal, een Barrett Newman-zaal en een Willem de Kooning-zaal o.m. En in de laatste zaal het schilderij Rosy-Fingered Dawn at Louse Point uit 1963, een schilderij van het licht. Zwagerman, Levend licht in: de Volkskrant, 12:19-09, blz. V 13.

Kan het Stedelijk Museum weer tot de topmusea in de wereld gaan behoren? Glenn Lowry (Museum of Modern Art – New York) stelt dat de collectie van het Stedelijk Museum tot de allerbelangrijkste ter wereld behoort, maar om de rol van topmuseum te spelen moet het museum veel meer budget hebben. Hoeveel het Stedelijk Museum krijgt is nog maar de vraag. Het museum begrootte 15,6 miljoen euro; de Amsterdamse Kunstraad adviseerde 11,6 miljoen. Het college van B & W moet nog beslissen. Ter vergelijking Tate had in 2011 154,6 miljoen te besteden MoMA 84,5 miljoen en Centre Pompidou 11,3 miljoen euro. Maar er wordt ook wel gesteld dat het budget maar een kant van de zaak is. Een andere is het publiek, aldus Richard Armstrong van de Guggenheimmusea: En het Amsterdamse publiek is fantastisch. Lent, D. van en P. van Os, ‘Stedelijk haalt wereldtop niet’ in: NRC Handelsblad, 12:20-09, blz. 1.

In een redacioneel commentaar in NRC Handelsblad wordt gesteld: Als het Stedelijk zijn verleden in ere houdt, zal het zijn plaats in de rijen van de grote jongens wel degelijk opeisen. Niet door te lijken op Tate Modern in Londen, het Parijse Centre Pompidou of het Guggenheim in New York, maar door, in de lijn van Sandberg, ánders dan zij te zijn. Jonger, voortvarender. Gewaagder. Redactioneel commentaar Stedelijk hoort brutaal te zijn in: NRC Handelsblad, 12:20-09, blz. 2.

Het Cultureel Supplement van NRC Handelsblad was gewijd aan de heropening van het Stedelijk Museum: • Smallenburg, S., Weerzien met een dierbare vriend • Hulsman, B., ‘Badkuip’ is verrassend contrastrijk gebouw • Wesseling, J., Het Stedelijk temt het experiment [het Stedelijk profileert zich als een museum voor gecanoniseerde moderne kunst, een museum dat zich richt op een breed toeristenpubliek. Dat betekent dat het experimentele karakter grotendeels teniet wordt gedaan. De kunst die het Stedelijk verzamelt schreeuwt om een ander presentatiemodel. Geen lineair tijdsbesef, afstand nemen van het gecanoniseerde kunstobject…]. • Hartog Jager, H. de, Nieuw! Jong! En degelijk [bespreking van de openingstentoonstelling Beyond Imagination] • Smets, S., Een hele vleugel met modern design • Mijlpalen Stedelijk Museum • Lent, D. van en P. van Os, Kan het Stedeljk in de top terugkeren? • Lent, D. van, Gemeente wil het Stedelijk korten: ontslagen dreigen • Mijn Stedelijkfavoriet. Stedelijk Museum heropent na 8 jaar in: Cultureel Supplement NRC Handelsblad, 12:2009, blz. 1-11.


70 Ter gelegenheid van de heropening van het Amsterdamse Stedelijk Museum pesenteerde Post nl op 12:23-09 een postzegelvel met iconen uit de collectie, zoals Appel, Rietveld en Malevich. Gerrit Rietveld en Karel Appel voor € 0,50 in: Er is post, najaar 2012, blz. 17. BOEKEN (BV) Huygen, F., De stijl van het Stedelijk. Premsela Design Stories / Nai010 Uitgevers, € 19,95 (inclusief dvd). Bespreking door Bob Witman De huisstjl van het Stedelijk Museum sinds 1945 in: de Volkskrant, 12:22-09, blz. V 7.

(BV) Lamoree, J., Stedelijk Museum Amsterdam. Het hart van de tijd. Lubberhuizen, € 34,90 [met cd met de documentaire van Roel van Dalen De hartslag van het Stedelijk]. Email uitgeverij Bas Lubberhuizen, d.d. 12:20-09. Aankondiging in PV. Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 12:21-09, blz. 16 [Boeken].

•

Museum Vrolik - Amsterdam

Aan de rand van Amsterdam in een vleugel van het Academisch Medisch Centrum is vanaf 12:10-09 het Museum Vrolik heropend voor het publiek (gratis entree). De ruimte is opnieuw ingericht en de collectie is vernieuwd en uitgebreid. De ruimte is nog steeds te klein om alle 5000 objecten, die Gerard Vrolik (1775-1859) en zijn zoon Willem Vrolik (1801-1863) verzamelden, een van Nederlands grootste anatomische verzamelingen. Conservator Laurens de Rooy: Dit is geen freakshow, het is een zoektocht naar de wetten van het leven’ Mudde, T., Leven op sterk water in: de Volkskrant, 12:06-09, blz. 18-19 [afbeeldingen].

•

Cultuurbezuinigingen

Nachoem Wijnbergs reactie op de vraag of hij het eens is met de manier waarop de politiek nu snijdt in kunstsubsidies: Als econoom zeg ik: we hebben het over bijna niets, veel van de bezuinigingen zijn dus puur symboolpolitiek. Kunst is bovendien ook in economisch opzicht zo belangrijk dat ik geen voorstander ben van bezuinigingen. Als je het toch doet, dan moet je keuzes maken, dat is echt iets anders dan simpel kaasschaven. Er is een duidelijke driedeling in wat cultureel belangrijk is, maar het cultuurbeleid maakt geen onderscheid. Je hebt de scheppende kunsten, die je analoog aan de wetenschap zou moeten beoordelen, met dezelfde potentie van breder nut voor de samenleving. Dan is er het bewaren van erfgoed. En er is een derde poot die gaat over het samenzijn van mensen. Een Limburgs orkest wil je onder andere hebben omdat cultuurminnende Limburgers elkaar zo kunnen ontmoeten. Door het huidige subsidiestelsel wordt alles op een hoop gegooid en worden vooral de ‘bewaarinstuten’ zo veel mogelijk ontzien: de musea, de klassieke orkesten, klassieke toneelgezelschappen. Maar heeft het wel zin om te bewaren als je ondertussen de scheppende kunsten om zeep helpt? Cohen, M., ‘Mijn gedichten lezen als een krantenartikel’ in: Vrij Nederland, 12:01-09, blz. 66.

Boijmans van Beuningen - Rotterdam Door cultuurbezuinigingen bij de gemeente Rotterdam krijgt museum Boijmans Van Beuningen de komende vier jaar 925.000 euro minder subsidie, 10% van het totaalbedrag. Ook de eigen inkomsten dalen. Daarom moeten er op een personeelsbestand van 94 formatieplaatsen 12 verdwijnen. Ook de programmering wordt aangepast door het schrappen van middelgrote tentoonstellingen en kleinere projecten. Het museum gaat zich richten op drie grote tentoonstellingen, waarvoor financiën geworven gaan worden. Boijmans moet inkrimpen in: Dagblad van het Noorden, 12:07-09, blz. 36.


71 Rijksmuseum Twenthe - Enschede In NRC Handelsblad aandacht voor het met sluiting bedreigde Rijksmuseum Twenthe. De nieuw benoemde directeur Arnoud Odding: wij zijn met het Boijmans Van Beuningen in Rotterdam het enige museum met een collectie die loopt van de Middeleeuwen tot nu. Wij hebben de rijkste collectie van alle musea in het noorden en oosten van het land. Ik begrijp de Raad voor Cultuur gewoon niet.Odding ziet ook niets in het advies van de Raad om te specialiseren in oude of juist hedendaagse kunst. Dat vind ik zo ouderwets. Een goed museum gaat juist door de tijden heen, confronteert het nieuwe met het oude. Ook begrijp ik niet dat ze zeggen dat we onvoldoende geworteld zijn in de samenleving. We hebben 1500 vrienden, onze businessclub omvat 47 bedrijven. We ontvangen schenking na schenkking. De afgelopen jaren hebben we voor 3 miljoen aankopen kunnen doen, die zijn alle toegevoegd aan de rijkscollectie. Lent. D. van, ‘Rijksmuseum Twenthe is wel van nationaal belang’ in: NRC Handelsblad, 12:13-09, blz. 5.

Centraal Museum - Utrecht Vanaf 2013 moet het Utrechtse Centraal Museum zelfstandig verder. Het Utrechtse stadsbestuur vindt het exploiteren van het oudste stedelijke museum van Nederland niet langer een gemeentelijke taak. Centraal Museum moet zelfstandig verder in: Dagblad van het Noorden, 12:18-09, blz. 34.

Van Abbe Museum - Eindhoven Uit de begroting van de gemeente Eindhoven blijkft dat het Van Abbe Museum in 2013 nog eens een half miljoen euro moet bezuinigen. De gemeenteraad had al eerder bepaald dat het museum 275.000 euro moet bezuinigen, een bedrag dat in latere jaren verhoogd zal worden. De gemeente betaalt momenteel 4,5 miljoen aan het museum. Graaf, P. de, Minder geld Van Abbe in: de Volkskrant, 12:19-09, blz. V 19.

Huis Doorn, het Rijksmuseum Twenthe, het Geldmuseum in Utrecht en Slot Loevestein De Nederlandse Museumvereniging en de Vereniging van Rijksmusea waarschuwt dat Huis Doorn, het Rijksmuseum Twenthe, het Geldmuseum in Utrecht en Slot Loevestein volgend jaar dreigen te sluiten vanwege het besluit van staatssecretaris Zijlstra om het expositiebudget bij deze musea weg te halen. Het levert de schatkist slechts 1,7 miljoen op aan bezuinigingen terwijl belangrijke collecties niet langer te zien zijn voor het publiek. Vorig jaar kwamen visitatiecommissies met lovende rapporten over deze musea. ‘Sluiting Huis Doorn en Slot Loevestein dreigt’ in: de Volkskrant, 12:20-09, blz. 10. Jos Kortholt, stadsgids in Woudrichem, noemt de komende sluiting van Slot Loevestein enorme kapitaalvernietiging en culturele barbarij. Hij wijst op de tientallen miljoenen besteed aan restauraties en op het historisch belang. Het is een uniek stuk historie dat zichtbaar en voelbaar is. Het laat zien wat middeleeuwse kastelenbouw vermocht. Het was strijdtoneel van de Watergeuzen in de vrijheidsstrijd tegen de Spanjaarden, staatsgevangenis met internationaal vermaarde logés: dissidente predikanten en de rechtsgeleerde Hugo de Groot. Het maakt deel uit van het Unesco Werelderfgoed Hollandse Waterlinie. Kortholt, J., Slot Loevestein dicht in: de Volkskrant, 12:21-09, blz. 31.

Collectie Theater Instituut Nederland (TIN) Het is TIN gelukt - nu de subsidie van OCW stopt - de collectie onder te brengen bij de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam. Daardoor blijft de collectie toegankelijk voor wetenschappelijk onderzoek behouden. Freriks, K., Grote theatercollectie TIN blijft toegankelijk in: NRC Handelsblad, 12:25-09, blz. 19.


72 Stedelijk Museum – Amsterdam Het College van B&W van Amsterdam heeft het Kunstenplan naar de gemeenteraad gestuurd. Voor het Stedelijk Museum is 11,6 miljoen euro per jaar gereserveerd, 4 miljoen euro minder dan het museum gevraagd heeft. Om het tekort op te vangen zal zeker naar de personele kosten gekeken moeten worden. Voor 12:01-11 moet het Stedelijk een nieuwe begroting indienen op basis van de 11,6 miljoen. Cultuurwethouder Gehrels (PvdA) gaf aan dat er volgens haar nog genoeg ruimte is in de bedrijfsvoering, zowel aan de kosten- als aan de batenkant. De Amsterdamse gemeenteraad beslist op 7 en 8 novmber over het Kunstenplan. Lent, D. van, Stedeljk moet mogelijk werknemers ontslaan in: NRC Handelsblad, 12:2609, blz. 2. Oude Elferink, E., Miljoenentekort dreigt voor Stedelijk Museum in: de Volkskrant, 12:2709, blz. V 23.

•

Museum Melchers

Hans Melchers, die een groot deel van de kunstcollectie van DSB heeft aangekocht, gaat hiervoor een nieuw gebouw neerzetten in Gorssel. Met de gemeente Berkelland is hij de koop van Kasteel Ruurlo overeengekomen, waar hij een dependance van het museum met wisselexposities wil inrichten. Melchers koopt Kasteel Ruurlo voor museum in: NRC Handelsblad, 12:11-09, blz. 18.

In de Volkskrant van 12:11-09 staat een foto van Kasteel Ruurlo met de mededeling dat Melchers het kasteel verkocht heeft aan de gemeente Berkelland. Dat bericht werd op 12:14-09 gerectificeerd: Berkelland verkoopt aan Melchers. CvdK

•

Louvre - Parijs

Het was president Jacques Chirac die in 2003 verordonneerde dat het Louvre een departement voor de kunsten van de islam moest krijgen. Inmiddels is het plan gerealiseerd: Arts de l’Islam presenteert in de volle breedte islamitische kunst, vooral van gebruiksvoorwerpen uit de keuken, de salon en straatmeubilair. De islamvleugel van het Louvre kostte 100 miljoen euro. Er worden zo’n 3000 voorwerpen getoond, die het hele geografische islamgebied bestrijkt. De presentatie is in grote lijnen chronologisch, doorbroken zo nu en dan voor groepering van verwante voorwerpen als handschriften, wapentuig en ceramiek. Zie ook www.louvre.fr. Korteweg, A., Goed van Allah in: de Volkskrant, 12:21-09, blz. V 2 - V 3. Kruk, M., Louvre toont islamitische kunst in nieuwe vleugel in: NRC Handelsblad, 12:2409, blz. 17: Een bezoek aan de afdeling Arts de l’Islam is een ontdekkingsreis, een ervaring.

•

Drents Museum - Assen

Op 12:28-09 werd het Kindermuseum van het Drents Museum door Nick & Simon geopend. Het is een interactief museum geworden, dat ontwikkeld is in samenwerking met de Nederlandse Aardolie Maatschappij. Kinderen van 4 tot 12 jaar leren er spelenderwijs over het gebruik van energie in het verleden, het heden en in de toekomst. Voor het publiek is het Kindermuseum geopend vanaf 12:02-10. De entree voor het Drents Museum is tot 18 jaar gratis. Opening Kindermuseum in: Dagblad van het Noorden, 12:22-09, blz. 44.

Hoe gebruik je energie en welke rol speelt energie in het dagelijks leven, nu, vroeger en in de toekomst. Dat is het centrale thema in het nieuwe Kindermuseum Boordevol Energie in het Drents Museum. In het Kindermuseum worden kinderen er bewust van gemaakt welke rol energie in hun leven speelt. Het is voor het eerst dat in een museum in Nederland energie belicht wordt vanuit een cultuur-historisch perspectief. Centraal staat in het Kindermuseum een groot huis, want het dagelijks leven van kinderen vormt het uitgangspunt in het museum. Er zijn zes doe-stations met energiethema’s: water, licht, warm, onderweg, stroom en eten. Kinderen worden


73 gevraagd om ideeën te bedenken die in de toekomst misschien toegepast kunnen worden. Schaik, J. van, ‘Kinderen bewust maken van energie’ in: Dagblad van het Noorden, 12:25-09, blz. 31.

Het Dagblad van het Noorden bracht een speciale bijlage uit over het Kindermuseum in het Drents Museum: Blik op energie. Zo lang de voorraad strekt krijgen bezoekers in het museum deze bijlage ook. Blikken op energie – bijlage bij het Dagblad van het Noorden, 12:26-09.

•

Van Gogh Museum - Amsterdam

Op 12:23-09 is het Amsterdamse Van Gogh Museum gesloten voor een verbouwing. De heropening is gepland op 13:01-05. Dan viert het museum het 40-jarig bestaan. Zo’n 75 topstukken verhuizen naar de Hermitage in Amsterdam, waar ze vanaf 12:29-09 tot en met 13:25-04 te zien zijn. De gemeente ondersteunde de verhuizing met een bedrag van 450.000 euro. ‘Zonnebloemen’ verhuizen voor zeven maanden van het Van Gogh naar de Hermitage in: NRC Handelsblad, 12:24-09, blz. 17. Van Gogh dicht. Kunstwerken naar Hermitage in: de Volkskrant, 12:24-09, blz. V 7.

•

Beeld en Geluid – Hilversum

In samenwerking met het Klokhuis opent Beeld en Geluid in Hilversum in oktober 2012 het Klokhuis Tijdlab, een paviljoen voor kinderen van 7 tot 12 jaar, vooral gericht op het denken over de toekomst. Beeld en Geluid voor kinderen in: Dagblad van het Noorden, 12:26-09, blz. 5.

•

Karel van Manderinstituut

Daan van Lent interviewde Rudie Ekkart, die aangesteld is als kwartiermaker voor het nieuwe kunstinstituut Karel van Mander, dat voor de musea in Nederland onderzoek moet gaan doen, een taak die door de overheid vanaf 2013 niet meer gesubsidieerd wordt voor musea. Enkele uitspraken: • Zo’n Karel van Manderinstituut is geen panacee voor het wegbezuinigen van de totale wetenschappelijke capaciteit bij musea. • Topinstituut heeft een negatieve connotatie dat top ook betekent ‘bovenstaand’. Dat misverstand moeten we snel wegnemen. • Ik geloof in de noodzakelijkheid van inhoudelijk werken bij musea. Het moet niet zo zijn dat iedereen alleen nog maar bezig is met bezoekcijfers en de verhuur van de zalen. Musea mogen niet afhankelijk worden van het inkopen van kant-enklare blockbusters die elders zijn ontwikkeld. • Ekkart hoopt dat wij als een spin in het web worden beschouwd en grotere projecten kunnen coördineren. Lent, D. van, ‘Aangeschoten wild, dat zijn conservatoren’in: NRC Handelsblad, 12:27-09, blz. 11.

•

Publicaties

(BR) Mauritshuis. Bewaard voor de eeuwigheid. Waanders, van € 44.50 vootr € 7,90. www.ramsj.nl.

•

Citaten

Een goed museum trekt publiek dat eigenlijk ook tentoonsgesteld zou kunnen worden. Grunberg helpt in: Vrij Nederland, 12:18-08, blz. 75.


74

• B AFBEELDINGEN b.1 schilderij, prent, tekening, foto, ansichtkaart, karikatuur • (TE)

Tentoonstellingen Album Beauty - FOAM - Amsterdam - t.e.m. 12:14-10. Zie ook www.foam.nl.

Bespreking door Erik Kessels Antropologie het fotoalbum. Album Beauty in: Vrij Nederland, 12:2306, blz. 42-47: over wat er verloren gaat met het verdwijen van de fotoalbums: In de verdwijnende volkskunst van het fotoalbum schuilt een wereld van onverwachte schoonheid. Aankondiging in Agenda Exposities in: de Volkskrant, 12:28-06, blz. V 21. Bespreking door Gustaaf Peek Het voorbije leven in: de Volkskrant, 12:23-07, blz. V 2- V 3.

(TE)

Lewis Hine, fotograferen voor verandering - Nederlands Fotomuseum Rotterdam - t.e.m. 13:06-01. Zie ook www.nederlandsfotomuseum.nl.

Aankondiging in NRC Handelsblad, 12:13-09, blz. 15 [Cultureel Supplement]. Haijtema, A., Zwart-wit uit ’n rood hart in:de Volkskrant, 12:13-09, blz. 18-19 [afbeeldingen].

(TE)

Breda Photo 2012: homo empaticus - verschllende locaties Breda - t.e.m. 12:21-10. Catalogus € 17,50. Zie ook www.bredaphoto.nl.

Bespreking door Merel Brem Breda toont brede blik op de mens in: de Volkskrant, 12:17-09, blz. V 4.

•

Marten Toonderprijs

Na Jan Kruis in 2010 en Peter Pontiac in 2011 krijgt Joost Swarte de Marten Toonder prijs, groot 25.000 euro. Swarte is de man van de klare lijn. Gollin, R., Lekker binnen de lijnen in: de Volkskrant, 12:07-09, blz. V 2. Wijnands, E., Heer en meester over je eigen papier in: Dagblad van het Noorden, 12:0809, blz. 23.


75 b.2 dia, film, video/dvd, televisie,schooltelevisie, cd(-rom) •

The Story of the Film

Dvd – 15 afleveringen van een uur over 120 jaar geschiedenis van de film, documentaire van Mark Cousins, richtprijs 45 euro. De serie is gemaakt voor Channel Four en is inmiddels een internationale hit, o.m. verkocht aan Amerika en China. Beekman, B., Cinemaminnaar in: de Volkskrant, 12:20-09, blz. V 2 – V 3: Een unieke en uitzonderlijk rijk gevulde documentaireserie.

•

Volgens Verhoeven

De beschouwingen van Paul Verhoeven en Rob van Scheers over films in de Volkskrant zijn gebundeld in een boek: (BV) Scheer, R. van der en P. Verhoeven, Volgens Verhoeven. De Bezige Bij, € 29,90. Gollin, R., Verhoeven, het boek in: de Volkskrant, 12:28-09, blz. V 14 - V 15: Verhoeven: Het is mijn nalatenschap aan het Nederlandse volk.

Binnenkort verschijnt een exclusieve dvdbox met 20 films uit het boek Volgens Verhoeven. Een exemplaar kan al gereserveerd worden via www.vkshop.nl. Advertentie in de Volkskrant, 12:28-09, blz. V 18.

•

Citaten

Het resultaat is dat bij kostuumdrama’s de achtergrond vaak op de voorgrond staat en de personages worden gereduceerd tot poppetjes in een chic poppenhuis. Kees Driessen over Les adieux à la reine in: Driessen, K., Film in: Vrij Nederland, 12:25-08, blz. 73.

•

Schooltelevisie

Oktober 08-10

06.00

09-10

06.00

10-10

06.00

10-10

09.00

10-10

09.15

11-10

06.15

12-10

06.00

12-10

06.15

29-10

06.00

30-10

06.00

31-10

06.15

31-10

09.00

02-11

06.00

De Middeleeuwen Afl. 3 De Stad Rondje Nederland Afl. 6 Heuvels en dalen De Slavernij Junior Afl. 6 Kinderen Koekeloere Afl. 555 Kinderboekenweek Huisje,Boompje, Beestje Afl. 515 Kinderboekenweek Huisje, Boompje, Beestje Afl. 515 Kinderboekenweek Vroeger & Zo Afl. 58 Het offer aan de goden Koekeloere Afl. 555 Kinderboekenweek Landschap en grondsoort Afl. 1 Klei Rondje Nederland Afl. 7 Nederland in kaart Wereldmuziek Afl. 2 Suriname Koekeloere Afl. 556 Herfst Vroeger & Zo Afl. 51 Tijd van Grieken en Romeinen

PO 6-8 PO 6 PO 7-8 PO 1-2 PO 3-4 PO 3-4 PO 7-8 PO 1-2 PO 7-8 PO 6 PO 7-8 PO 1-2 PO 7-8


76 02-11

06.15

04-11

17.20

05-11

06.00

06-11

06.00

07-11

06.00

09-11

06.00

11-11

17.25

Koekeloere Afl. 556 Herfst Wat zou jij doen? Afl. 8 Ik kan niet zonder internet Landschap en grondsoort Afl. 2 Veen Rondje Nederland Afl. 8 Zee en eilanden Wereldmuziek Afl. 3 Turkije Vroeger & Zo Afl. 38 Tijd van monniken en ridders Wat zou jij doen? Afl. 9 Ik mag emigreren

PO 1-2 PO 7-8 PO 7-8 PO 7-8 PO 7-8 PO 7-8 PO 7-8

CvdK.

b.3 b.4 b.5 b.6

wandplaat, poster, bordtekening prentenboek en strip model en maquette kaart (wandkaart en atlas)

C HET GESPROKEN WOORD c.1 c.2 c.3 c.4 c.5

het verhaal: vertellen en voorlezen de feiten: uitleggen, bespreken, verklaren en het gesprek de gastspreker het interview historisch en hedendaags geluid (radio)


77

D HET GESCHREVEN/GEDRUKTE WOORD d.1 verhalende teksten •

JEUGDBOEK VAN DE MAAND

(BV) Bouma, S(uzanne), Verschoppelingen. Ploegsma, 2012, € 16,95. In de september-editie van Historie Gesignaleerd al aangekondigd, maar dit boek verdient een grondiger bespreking. Verschoppelingen is het tweede boek van Suzanne Wouda, werkzaam als intern begeleider op een basisschool in Veghel. Haar eersteling was Stormvaart, een VOC-verhaal dat speelt in 1691. Zes jaar deed ze erover. Het boek verscheen in 2011. Verschoppelingen volgde dus al snel. Ook dit boek speelt in de zeventiende eeuw, om precies te zijn in 1664. De plaats van handeling is Amsterdam en omgeving in het jaar 1664. De hoofdpersonen zijn Daniel (11 jaar) en Saartje (8 jaar). Zij komen uit het gezin van een voddenkoopman uit het Nieuwe Werck (de Jordaan). Daniel (zonder schoolopleiding) scharrelt bij met tekenen en blinde Saartje verdient wat met fluitspelen. Hun leven wordt ernstig verstoord als in 1664 in Amsterdam de pest uitbreekt. Hun kleine broertje, moeder en vader bezwijken aan de ziekte. Daniel heeft zijn vader beloofd voor Daniel te zorgen, maar Saartje is verdwenen. Het tweede deel van het boek is Daniel naar zijn zus op zoek en hij komt dan in gezelschap van mensen aan de rand van de samenleving: kermisklanten (met een rarekiet), door steden uitgekotste krachtpatsers en een dokter, die als kwakzalver op jaarmarkten drankjes verkoopt, o.m. tegen de pest. Wanneer Daniel ontdekt dat zijn zus in Leiden woont bij een rijke man, die haar aan het werk gezet heeft in zijn textielbedrijf besluiten zijn nieuwe vrienden hem te helpen om haar te ‘ontzetten’. Daarover gaat het spannende, derde deel van het boek. Als het lukt om Saartje in handen te krijgen besluit Daniel bij zijn nieuwe vrienden te blijven en ’s winters te gaan wonen bij een oude buurvrouw samen met Saartje. Hij heeft ingezien dat deze verschoppelingen toch mensen zijn met het hart op de goede plaats. Verschoppelingen is een spannend boek. Die spanning wordt goed vastgehouden. Alleen in het tweede deel duurt het allemaal wat lang, maar in deel 3 is de spanning weer helemaal terug. Het boek beschrijft op een boeiende wijze wat de pest deed met een stad als Amsterdam en hoe de inwoners op deze ziekte reageerden. Daarnaast komen de standsverschillen in die tijd in beeld en wordt duidelijk dat in die Gouden Eeuw de samenleving ook een rafelrand had. Aan het einde van het boek worden allerlei historische zaken uit het verhaal - bijvoorbeeld de rarekiet - uitgelegd. Daarin zijn ook enige cultureel-erfgoed-onderwerpen verwerkt als het beeldje van Sinter Claes op de Dam en het Huis met de Hoofden aan de Keizersgracht, die beide een rol spelen in het verhaal. Leggen we de beoordelingscriteria voor historische jeugdboeken op dit boek - zie Verborgen talenten, blz. 288-289 - dan voldoet Verschoppelingen vrijwel aan alle criteria. De historische informatie is betrouwbaar, het verhaal is direct al aan het begin in de tijd geplaatst, de plaatsing in de ruimte is uitstekend verzorgd met een


78 getekende kaart van Holland met de plaatsen van handeling: Amsterdam, Haarlem, Utrecht en Leiden, het waarden- en normenpatroon van toen (o.m. dat Joden de schuld kregen van de pest) wordt acceptabel geïntroduceerd, in Daniel heeft het boek een geschikte en geslaagde identificatiepersoon en de feiten zijn goed in het verhaal verwerkt. Alleen een ondersteuning van het verhaal met illustraties ontbreekt (afgezien van de al genoemde kaart met kleine tekeningen). Kortom een uitstekend boek voor de leeftijdsgroep 10 tot 12 jaar. Cees van der Kooij

Nogmaals Tamar De bespreking van het boek Tamar in Historie Gesignaleerd van september 2012 leidde bij medewerkers en klanten van de plaatselijk boekhandel tot enige discussie. Was het nu wel een jeugdboek of niet? De discussie bleeft hangen in de terminologie . De een vond het wel een boek voor jeugdigen, een ander voor jongeren en weer een ander had de voorkeur voor 15+. Aangezien mijn boekbesprekingen als uitgangspunt hebben de bovenbouw van de basisschool kon ik met 15+ uitstekend leven. En in de boekwinkel staat Tamar nu in de 15+kast… CvdK

•

Gouden Lijst 2012

Martha Heesen heeft met haar boek Bajaar in de categorie oorspronkelijk Nederlandstalig de Gouden Lijst 2012 gewonnen, de prijs voor het beste jeugdboek voor 12- tot 15jarigen. Heesen was als enige genomineerd in haar categorie. De prijs bedraagt 1500 euro. Gouden Lijst voor ‘Bajaar’ en ‘Trash’ in: NRC Handelsblad, 12:17-09, blz. 17.

•

Thea Beckmanprijs 2012

Anna Woltz heeft met haar boek Ik kan nog steeds niet vliegen de Thea Beckmanprijs 2012 gewonnen, zo werd op 12:15-09 in het Archeon bekend gemaakt. De Thea Beckmanprijs is bestemd voor het beste historische boek voor lezers tot 12 jaar. Uit totaal 85 jeugdboeken werden vijf titels gekozen. De jury bestond uit Hubert Slings (Entoen.nu), Wilma van der Pennen (Leesplein), Gerry Platenkamp (kinderboekwinkel Deventer), Liesbeth Tonckens (Gelders Erfgoed) en Monique Veldman (Archeon). Prijs Anna Woltz in: de Volkskrant, 12:17-09, blz. V 7.

•

Kinderboekenweek

Het thema van de Kinderboekenweek 2012 is Hallo Wereld! Thomas de Veen hierover: kennismaken met kinderboekenschrijvers uit Suriname of de Filippijnen zit er echter niet in: die komen niet voor in onze letteren. Dat maakt ‘Hallo wereld!’ een wat ombevredigend thema: het Nederlandse kinderboekenlandschap blijkt een monocultuur. Veen, Th. de, Hallo kaaskop! in: NRC Handelsblad, 12:28-09, blz. 9 [Boeken].

Pjotr van Lenteren bespreekt in de Volkskrant de mogelijke kandidaten voor de griffels: • Vanaf 9 jaar: Truus Matti, Mister Orange. Leopold / Gemeentemuseum Den Haag (correspondentie tussen ‘een soort’ Piet Mondriaan in New York en zijn broer, die in Europa vecht tijdens WO II). • Informatief: Jacqueline van Maarsen, Je beste vriendin Anne. Querido: een sympathiek, goed met foto’s en brieven gedocumenteerd boek… Wel het zoveelste Anne-boek Lenteren, P. van, Laat de dichter de Griffel winnen in: de Volkskrant, 12:29-09, blz. V7 [Boeken].

•

Agenda

12:09-11 Universiteit Gent Jeugdliteratuur het bestuderen meer dan waard


79 De Nederlands/Vlaamse werkgoep voor onderzoekers van kinderen jeugdliteratuur organiseert in samenwerking met IBBY Nederland / Vlaanderen een studiedag met als titel Jeugdliteratuur het bestuderen meer dan waard. Het programma loopt van 10.30 uur tot 18.00 uur en bestaat uit zeven lezingen, waaronder om 15.15 uur een lezing van Piet Mooren met als titel Het Woord is Beeld geworden. Tekstvrije schoolplaten, fotomontages en tekstvrije prentenboeken als stimulans tot taalproductiviteit en andere competenties. De kosten inclusief lunch bedragen voor leden € 30 en voor niet-leden € 50,00. Aanmelding kan via [email protected]. Uitnodiging

d.2 informatieve teksten d.3 schema’s, tabellen en grafieken d.4 informatieve bronnen (archief)

E DOEN e.1 e.2 e.3 e.4 e.5 e.6 e.7 •

leven als … spelen als… spelen met … schrijven, spreken, dichten en zingen tekenen, bouwen en experimenteren muurkrant en tentoonstelling herdenken en vieren Publicaties

(AR) Bijna elke dag een ‘Dag van’ in: Dagblad van het Noorden, 12:03-09, blz. 6.

•

Kalender

Oktober November 01 Start Maand van de Geschiedenis 03 Museumnacht Amsterdam (www.n8.nl) 01 Start Oktober Kennismaand 07 Sterfdag Willibrord (739) 02 Intern. Dag van de Schoolbibliotheek 09 Intern. Dag tegen Fascisme en 02 Intern. Dag van de Geweldloosheid Antisemitisme (Kristalnacht) 03 Leidens Ontzet (1574) 09 Wereld Vrijheid Dag 03-13 Kinderboekenweek 10 Dag van de Toekomst 04 Werelddierendag 11 Sint Maarten 04 Sterfdag Rembrandt (1669) 17 Intocht Sinterklaas in Roermond 04-10 Wereldweek van de Ruimtevaart 19-25 Week van de Mediawijsheid 05 Dag van de Leraar 20 Intern. Dag van de Rechten 16 Wereldvoedseldag van het Kind 18 Intern. Dag van de Mensenhandel 24 Geboortedag Spinoza (1632) 18 Columbusdag 25 Onafhankelijkheidsdag Suriname 19 Start Nederland Leest (t.e.m. 19-11) (1975) 24 Dag van de VN 24-30 Week van de Ontwapening 27 Nacht van de Geschiedenis 27 Geboortdag Erasmus (1469) 31 Hervormingsdag 31 Wintertijd CvdK/ Vensterkalender entoen.nu/ www.issuekalender.nl.


80

15 VAN LESDOEL TOT EVALUATIE 16 WERKEN MET LESMATERIALEN •

Een nieuwe geschiedenismethode

Sanne Terlouw werd door een educatieve uitgeverij gevraagd om mee te werken aan een nieuwe geschiedenismethode. Ze vond dat een mooie kans om eindeljk iets recht te kunnen zetten aan de misstanden die al generaties lang opduiken in geschiedenisboekjes. Terlouw: In alle geschiedenislesmethodes vindt u onverwachte hiaten en vervormingen. Het is een ondoorzichtig maatschappelijk probleem, dat wel eens aan de oppervlakte mag komen. Terlouw geeft voorbeelden van door haar ingeleverde teksten en hoe die teksten in de methode gekomen zijn o.m. over het ontstaan van het christendom. Daarin is de vermelding dat het christendom uit het jodendom voortkomt o.m. geschrapt. De god van de joden wordt geschreven met een kleine letter, de God van de christenen met een hoofdletter. Kruisridders worden als helden neergezet. En de bijdrage van Alette Jacobs aan het leren voorkomen van zwangerschappen werd geschrapt vanwege mogelijk bezwaren hiertegen uit het bijzonder onderwijs. Terlouw: Kinderen moeten op ons kunnen vertrouwen. En volgende generaties moeten kunnen leren van vorige generaties. Daarom moeten we juist zo kritisch mogelijk tegenover het verleden staan. We moeten het niet mooier maken dan het was en zeker geen gaten laten vallen in dienst van de commercie. Terlouw, S., Geen onderscheid tussen feiten en religie op school in: de Volkskrant, 12:2009, blz. 29.

17 EEN SCHOOLPROGRAMMA VOOR GESCHIEDENIS


81

III GESCHIEDENIS IN DE OPLEIDING •

Onderzoek

Geschiedenis op de hogeschool en in de basisschoolpraktijk Vincent Hoeks, master student geschiedenis in Tilburg, wil onderzoek doen of er een relatie is tussen de visie op geschiedenis van een Pabo en de dagelijkse basisschoolpraktijk van aan die Pabo afgestudeerde studenten. Zijn centrale vraag luidt: wat nemen alumni van het geschiedenisonderwijs op een Pabo mee in geschiedenislessen van hun dagelijkse basisschoolpraktijk? Hoeks gaat zijn centrale vraag uitwerken voor alumni van hogeschool De Kempel in Helmond maar hij vraagt zich af of op andere Pabo-opleidingen een dergelijk onderzoek ooit eens uitgevoerd is. Informatie daarover is van harte welkom op [email protected].

•

De PABO

CULTUUREDUCATIE In het juli-nummer van Cultuurplein magazine staat een artikel over het cultuureducatieprogramma van de Pabo Iselinge Hogeschool in Doetichem. In de eerste studiejaren ligt de nadruk op het onderdompelen van de studenten in alle kunstdisciplines: We dompelen studenten onder in de kunst, laten ze genieten en ervaren. Dan zeggen we: en nu jij. Daaraan wordt de didactische theorie gekoppeld: hoe ga je met leerlingen in geprek? Hoe stimuleer je ze? De studenten zijn enthousiast en willen leren. Dan zijn het net trechters waar je alles in kunt gooien: ze nemen alles op om in de klas het juiste resultaat te bereiken. In de majorfase gaat het naast het ondergaan en doorgeven van cultuureducatie om cultuuronderwijs in beeld te brengen: Ze maken een culturele kaart. Ze zoeken in de omgeving van de school naar culturele instellingen die interessant kunnen zijn voor basisscholen. Zo ontdekken ze dat de dorpsfanfare of het Achterhoeks Archief een leuk educatief programma heeft. Ook de staat van cultuuronderwijs op de scholen wordt op een dergelijke manier in kaart gebracht. Onze studenten bekijken of er een ICC’er op hun stageschool werkt en welke activiteiten er met de kinderen ondernomen worden. Zo ontstaat langzaam maar zeker een volledig beeld van wat er gebeurt op kunsten cultuurgebied in het Achterhoekse basisonderwijs. Daar hebben ook scholen en culturele instellingen iets aan. Na de onderdompeling in de majorfase gaan studenten in het derde jaar op het gebied van kunst en cultuur de diepte in. Naast de zaakvakken kunnen ze een verdiepingsvak kunst (dans/drama, beeldend of muziek) kiezen en leren ze niet alleen methodes toepassen in de klas, maar ook zelf methodes ontwikkelen. Dircken, C., Cultuureducatie op Pabo Iselinge: onderdompelen en doorgeven in: Cultuurplein Magazine 05, juli 2012, blz. 20-23.

INTERNATIONALE OPLEIDING BASISONDERWIJS 25 studenten zijn gestart op de Stenden-pabo in Meppel met de lerarenopleiding basisonderwijs voor internationale scholen, een Engelstalige opleiding. Na afronding kunnen studenten lesgeven op reguliere en op internationale basisscholen. Voor de opleiding International Teacher Education for Primary Schools (ITEPS), waaraan vijf jaar gesleuteld is, werkt Stenden Meppel samen met hogescholen in Scandinavië, waar studenten in het tweede en derde jaar een deel van de opleiding kunnen volgen en stage kunnen lopen. De studenten krijgen naast internationale lesprogramma’s ook taal, rekenen – ze moeten meedoen met de verplichte taal- en rekentest – aardrijkskunde en geschiedenis. Meulema, G., Engelstalige Noorden,12:26-09, blz. 32.

pabo

voor

reislustige

student

in:

Dagblad

van

het


82 •

Geschiedenisonderwijs in discussie

RUSLAND Aleksej Koeznetsov, geschiedenisleraar aan een gymnasium in Moskou: De gemiddelde student heeft geen zin om na te denken over de slechte perioden in onze geschiedenis. Zij zeggen: ‘Wij willen trots zijn op ons land’. Om wat, maakt niet zoveel uit: olympische medailles,Gagarin of de overwinning op de fascisten. Studenten zijn traditioneler geworden: ze willen gelukkig en succesvol zijn. Ze willen geen negatieve emoties. Aangezien de Russische geschiedenis vol negatieve emoties zit - hoe dieper je graaft, hoe erger het wordt - is de belangstelling daarvoor minimaal. Brouwers, A., Russen vieren bloedige nederlaag als een grootse triomf in: de Volkskrant, 12:03-09, blz. 12.

HONGKONG Hongkong heft besloten af te zien van verplichte lessen in Chinese vaderlandsliefde. Na felle protesten besloot het bestuur van het autonome Chinese gebiedsdeel het plan te laten varen. Leraren en ouders vreesden dat leerlingen gehersenspoeld zouden worden. Scholen mogen nu zelf bepalen of ze de lessen in het curriculum opnemen. Geen verplichte lessen in Chinese vaderlandsliefde in: de Volkskrant, 12:10-09, blz. 19.

VREDE VAN UTRECHT Voor iedereen in de wereld is de Vrede van Utrecht een begrip, maar in Nederlandse schoolboeken is het nauwelijks terug te vinden. Renger de Bruin, conservator stadsgeschiedenis van het Centraal Museum in Utrecht, geciteerd in: Steenbergen, E. van, Utrecht viert vergeten Vrede in: NRC Handelsblad, 12:21-09, blz. 3.

• (TE)

Onderwijsgeschiedenis De Spinazie Academie. 125 jaar Haags Huishoudonderwijs –Haags Historisch Museum – ’s-Gravenhage – t.e.m. 13:24-02.

Bespreking door Bart Dirks De Spinazie Academie in: de Volkskrant, 12:27-09, blz. 18-19.

•

Authentiek/natuurlijk leren

Aleid Truijens reageert in haar column IJs&Weder op het besluit van de Raad van State dat de scholen die uitgaan van het natuurlijke leren geen scholen zijn. Bij het natuurlijke leren komt alles uit het kind zelf en zolang we die authentieke aandrift niet verstoren komt het wel goed. Een geloof dat in het onderwijs tot op heden voortwoekert. Truijens noemt dit een militant en griezelig geloof. Je zult maar een kind zijn dat ‘van nature’ niet zo leergierig of initiatiefrijk is, dan steek je niets op. (…) Het geniepige van het natuurlijke leren is dat het kind ogenschijnlijk alle vrijheid krijgt maar intussen aan hoge ouderlijke verwachtingen moet voldoen. Het moet een goed mens worden, liefst een gelukkig mens worden. Een zwaardere eis bestaat niet. Ze besluit haar beschouwing met: Liever de beschavende werking van cultuur dan wrede natuurwetten. Oòk een geloof, ik weet het. Truijens, A., Liever cultuur dan wrede natuurwetten in: de Volkskrant, 12:03-09, blz. 22.

•

Erfgoededuatie

Cultuurnetwerk Nederland en het vakoverleg erfgoedconsulenten organiseren op 12:0511 een netwerkbijeenkomst over erfgoededucatie in het Nieuw Land Erfgoedcentrum in Lelystad. Tijdens de studiedag worden erfgoedprojecten gepresenteerd in de vorm van 20 dia’s van elk 20 seconden (pecha kucha’s). Ter plekke maakt een jury bekend welke van deze projecten de titel Het beste Nederlandse erfgoededucatieproject verdient. Verder wordt ingegaan op het theoretisch kader voor cultuuronderwijs Cultuur in de Spiegel en de relatie met, c.q. de plaats van erfgoededucatie. In Cultuur in de Spiegel wordt gewezen op het verschil tussen geheugen en realiteit. Erfgoed zit precies in dat spanningsveld. Zo moet je voor monumenten eerst kijken naar het verleden voordat je in staat bent een goed besluit te nemen voor de toekomst.


83 Cultuuronderwijs gaat volgens Cultuur in de Spiegel over alle cultuuruitingen. Doordat erfgoed in alle lagen van onze cultuur zit, dreigt erfgoededucatie nog minder herkenbaar te worden. Informatie en aanmelding via [email protected];. Studiedag erfgoededucatie in: Cultuurplein Magazine 05, juli 2012, blz. 33.

•

Didactiekcursus voor beginnende hbo-docenten

Jaan van Aken bericht in het Onderwijsblad over het initiatief van de Hogeschool Utrecht om nieuwe hbo-docenten een introductiecursus didactiek voor het lesgeven aan studenten aan te bieden onder de titel Kwaliteit vanaf dag één. Trainer Janssen: Het is gek om te zien hoe hoger je in het onderwijs komt, hoe minder aandacht er is voor de manier waarop je lesgeeft. Aken, J. van, ‘Nieuwe docenten voelen zich vaak wat verloren’ in: het Onderwijsblad, 12:08-09, blz. 38-40.

•

Pro Demos

Saskia Ridder doet in het Onderwijsblad verslag van een dagje Den Haag, georganiseerd door Pro Demos. Ridder, S., Met de klas naar het Binnenhof in: het Onderwijsblad, 12:08-09, blz. 18-20.

•

Citaten

Impressionistisch denken kunnen we in principe allemaal, systematisch denken is stukken moeilijker. Grunberg in: Grunberg helpt in: Vrij Nederland, 12:01-09, blz. 82.

•

Internet

In april 2012 hield Henry Kissinger, voormalig minister van buitenlandse zaken in Amerika, bij het in ontvangst nemen van de Edmund Burker Award een rede waarin hij impliciet aangaf zich zorgen te maken over de You Tube- en twittergeneratie. Voor hem staat die generatie gelijk met oppervlakkigheid. Je grondig verdiepen is niet kenmerkend voor de twittergeneratie. Hij noemt dat het verschil tussen informatie en kennis. Informatie is kennis die is losgezongen van de context. Alleen maar afgaan op de snelle kennis van twitterberichten is genoegen nemen met poor man’s knowledge. Dat is van je zelf een behoeftige internetueel maken. Peeters, C., De Pax Technologica in: Vrij Nederland, 12:25-08, blz. 63.

•

Agenda

2012 Oktober Maand oktober

12:29-10

Negende Maand van de Geschiedenis Thema Arm & Rijk Organisatie Rijksmuseum en Nederlands Openluchtmuseum i.s.m. Historisch Nieuwsblad, de Volkskrant, NTR/VPRO, Libris en Instituut voor Beeld & Geluid. Op 12:27-10 de afsluitende Nacht van de Geschiedenis in het Rijksmuseum met o.m. de uitreiking van de Libris Geschiedenis Prijs 2012.

Investeren in vrede, onderwijsconferentie V-fonds Over het aanbod van educatief materiaal voor basisonderwijs (groep 7 en 8) en voortgezet onderwijs. Scholengemeenschap De Pantarijn - Wageningen Informatie: www.v-fonds.nl/onderwijsconferentie.


84 12:31-10

Canonkaravaan Amersfoort Rijkdienst voor Cultureel Erfgoed Programma: www.entoen.nu/canonkaravaan/amersfoort

2013 13:05/06/07-02

CITOtoets.

07-04 - 13-04

Euroclioconferentie in Erfurt.

14-04

Heropening Rijksmuseum Amsterdam

© 12:08-10 Cees van der Kooij De afbeeldingen van de canonvensters zijn ter beschikking gesteld door de stichting entoen.nu. Aan- en afmelding voor deze nieuwsbrief kan via: [email protected].


Nieuwsbrief van de Commissie PA-BO van de VGN Redactie en administratie: Cees van der Kooij VAN DE COMMISSIE

Recommend Documents