NEDERLAND OMSLAGARTIKEL

N E DE RLA N D O M S L AG A R T I K E L

16

• E L S E V I E R 17 AUGUSTUS 2013

OMSLAGARTIKEL NEDERLAND

P R INS JOH A N F R IS O

Prins op de achtergrond OOK ALS HIJ ER WEL WAS, WAS HIJ DE GROTE AFWEZIGE; PRINS GAF HET KONINGSHUIS BRAINS Hij werd geboren als toekomstig reservekoning, hij leefde als ‘prins in de luwte’ en hij stierf als tragische prins, wrang genoeg in de schijnwerpers die hij een leven lang zorgvuldig probeerde te mijden. Lennaert Lubberding

P

rins Johan Friso Bernhard Christiaan David werd op 25 september 1968 geboren als toekomstig reservekoning. De tweede zoon van prinses Beatrix en prins Claus was na prins Willem-Alexander eerste in lijn van troonopvolging. In die rol schikte de prins zich nooit helemaal. Veel liever leefde hij als ‘prins op de achtergrond’. De positie achter broer Willem-Alexander beviel Friso. Hij hield er niet van om in de belangstelling te staan. Liever zocht hij een anoniem leven buiten de schijnwerpers dan het ‘royale’ leven van een prins. Zijn afgeschermde jeugd op Kasteel Drakensteyn, in de bossen van Lage Vuursche, vormde de aanloop naar zijn leven in de luwte. Hij doorliep de basisschool en de brugklas in Baarn en daarna het vwo in Den Haag – met steevast een lijfwacht in zijn kielzog. Zijn ouders schermden hem zoveel mogelijk af van de buitenwereld. ‘Prins Bolleboos’, zoals studiegenoten

hem noemden, had zijn toekomst al snel uitgestippeld. Friso rondde, in betrekkelijke anonimiteit, diverse prestigieuze opleidingen af in binnen- en buitenland. Met lucht- en ruimtevaarttechniek aan de Technische Universiteit Delft koos hij niet voor een geijkte studie. Aansluitend liep hij stage bij de Amerikaanse vliegtuigbouwer McDonnell Douglas. De vrijgevochten prins wist wat hij wilde. Hij had het wel even gehad met studeren, zei hij in 1995, toen hij zijn doctoraal bedrijfseconomie had gehaald: ‘Ik kijk uit naar mijn eerste baan bij McKinsey.’ Hij was gesteld op zijn privéleven, maar wist ook: ‘Onderduiken lukt me, denk ik, nooit.’ Friso volgde zijn eigen weg. Nooit liet hij zich inkapselen in de gouden kooi die bij zijn geboorte voor hem klaar stond. Hij was de Oranjeprins met een carrière op topniveau. Na organisatieadviesbureau McKinsey werkte hij bij zakenbank Goldman Sachs in Londen, waar hij bekend stond als Friso – zonder titel. Dat onopvallende bestaan stelde de prins

R E AC T IE S

‘Ondanks alles komt dit nieuws toch als een schok’

‘Friso had ruime belangstelling voor zijn omgeving: van hoog tot laag’

Premier Mark Rutte

Klaas Smit, emeritus hoogleraar TU Delft

‘Hij was innemend, intelligent, vooral ook met een warm hart’

‘We spraken over de kinderen en de vele grote plannen die hij had’

Lilian Gonçalves, voorzitter Prins Claus Fonds

Vriend Adam Anders sprak prins voor het ongeluk ELSEVI ER 17 AUGUSTUS 2013

• 17

Foto Frank van Beek

Johan Friso Bernhard Christiaan David, Prins van Oranje Nassau. 25 september 1968, Utrecht – 12 augustus 2013, Den Haag

N E DE RLA N D

De middag van 17 februari 2012 e koninklijke familie gaat al sinds 1959 naar het Oostenrijkse Lech, een dorp D van nog geen 2.000 inwoners in Vorarlberg. Ze logeren altijd in hetzelfde hotel, Gasthof Post, een vijfsterrenhotel in het centrum van het dorp. Lech ligt op 1.450 m hoogte, in een uitgebreid skigebied. Winterwunderland, zeggen de bewoners zelf. Ook in februari 2012 ging de familie naar Lech. Koningin Beatrix, prins WillemAlexander en prinses Máxima en hun kinderen, het gezin van prins Friso en zijn vrouw prinses Mabel, en prins Constantijn en prinses Laurentien en hun kinderen. Op vrijdagmiddag ging prins Friso skiën met Florian Moosbrugger, de eigenaar van op zijn gemak, zei hij in 2002 op de bedrijfswebsite. ‘Ook al werken er twintigduizend mensen bij de firma, het voelt als een klein bedrijf, want er is geen bureaucratie. Bovendien krijgen individuen er nog de nodige aandacht.’ Volgens bekenden was prins Friso een man met humor. Voor de buitenwereld schermde hij zijn persoonlijke leven zorgvuldig af. Daardoor oogde hij soms wat ongemakkelijk, en wekte de indruk alsof het hem allemaal niet zo interesseerde. Hij bleef een buitenstaander. Hij verzuimde weleens op Koninginnedag of tijdens andere staatsrechtelijke bijeenkomsten. En ook als hij er wel was, was hij de grote afwezige. Friso was eigengereid en vastberaden. Altijd verkoos hij de particuliere zaak boven de staatszaak. Zo onverstoorbaar mogelijk ging hij zijn gang. Hij memoreerde aan zijn vader toen hij bij de opening van een golfbaan het knippen van linten ‘onze corebusiness’ noemde. De prins hechtte sterk aan privacy en slaagde erin een eigen leven op te bouwen, zonder paparazzitaferelen. Als vrienden te close waren met de media, verbrak hij het contact. Tijdens de uitvaart van prins Claus in

Levensloop Friso Op 25 september 1968 wordt prins Friso geboren. In 1986 behaalt hij z’n vwo-diploma aan het Eerste Vrijzinnig Christelijk Lyceum in Den Haag. Vervolgens rondt hij in 1988 zijn studie Mechanical Engineering af aan Berkeley (Californië). Daarna stu18


het hotel met wie hij al jaren bevriend was. Friso en Florian, allebei zeer ervaren skiërs, besloten buiten de geprepareerde piste te gaan. De twee vrienden gingen naar het gebied Zuger Tobel. Daar heerste een waarschuwing voor lawinegevaar 4, op een schaal van 1 tot en met 5. Dat betekent dat de kans op een lawine groot is en dat het levensgevaarlijk is om de piste te verlaten. Toch besloten Friso en Moosbrugger dat te Na de lawine: de plek des onheils bij Lech

pagina 19). Prinses Mabel, toen nog Mabel Wisse Smit, had toenmalig minister-president Jan Peter Balkenende (CDA) onvoldoende voorgelicht over haar eerdere relatie met crimineel Klaas Bruinsma. De prins nam het op voor zijn verloofde. ‘De berichtgeving rondom Mabel? Daar klopt helemaal niets van,’ zei de prins in een televisie-interview met een kwajongensachtige glimlach. Maar hij spaarde ook zichzelf en zijn aanstaande vrouw niet. ‘We zijn onverstandig geweest door niet alle waarheden te vertellen.’

2002 was Friso de steun en toeverlaat van zijn moeder. Hij hield haar hand vast tijdens de dienst en week niet van haar zijde op weg naar de koninklijke grafkelder in de Nieuwe Kerk van Delft. Die dag zag het publiek dat het serieus aan was met Mabel Wisse Smit, die met de koninklijke familie in de grafkelder afdaalde. Voor zijn huwelijk met Mabel, die hij in 2000 via prinses Laurentien leerde kennen in het Brusselse diplomatenwereldje, ontstond er, ongewild, een storm rondom zijn privéleven (zie ‘Mabelgate: geen erfopvolging’ op

deert Friso Lucht- en Ruimtevaartechniek in Delft. In 1994 behaalt hij zijn ingenieurstitel. In 1995 haalt hij zijn doctoraal bedrijfseconomie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Daarna begint hij zijn carrière bij McKinsey in Amsterdam. In 1996 begint hij een postdoctorale opleiding tot

Master of Business Administration (MBA) aan het INSEAD. In 1998 krijgt hij een baan bij Goldman Sachs International in Londen. Op 30 juni 2003 verlooft Friso zich met Mabel Wisse Smit. In datzelfde jaar neemt hij ontslag bij Goldman Sachs International. Vanaf 1 maart 2004 is hij

Ondeugend Het stel trouwde, zonder toestemming van het parlement, op 24 april 2004 in de Oude Kerk in Delft. Friso verloor met dat huwelijk het recht op troonopvolging en deed voorgoed afstand van zijn rol als reservekoning. ‘Dan moet je even slikken om te accepteren dat je er toch niet meer bij zit,’ zei de prins tegen NRC Handelsblad, maar toen Mabel hem in Delft eeuwige trouw beloofde, trok hij zijn wenkbrauwen omhoog en lachte ondeugend. Mabel sprak in het televisie-interview vlak voor het huwelijk vol lof over haar aanstaande. ‘Hij is bijzonder scherp, hij heeft humor en hij is soms cynisch, en daar houd ik

parttime mededirecteur bij TNO Space in Delft. Op 24 april 2004 trouwt hij met Mabel Wisse Smit. Op 26 maart 2005 wordt zijn dochter Luana geboren. Vanaf oktober 2006 is Friso Managing Director bij Wolfensohn & Company in Londen. Op 18 juni 2006 wordt zijn dochter Zaria geboren.

Op 1 januari 2011 wordt hij financieel directeur bij URENCO, een Brits-DuitsNederlands consortium dat verrijkt uranium produceert. Op 17 februari 2012 krijgt hij ski-ongeval in Oostenrijk. Op 12 augustus 2013 overlijdt hij, 44 jaar oud, aan de complicaties van dat ongeval.

Foto ORF

Liesbeth Wytzes

doen. Achteraf een voor Friso fatale fout. Een lawine schoot los en beide skiërs werden geraakt. Moosbrugger raakte niet bedolven onder de lawine, Friso wel. Hij had geen ABS-systeem bij zich, een soort airbag waardoor je niet onder de sneeuw komt, werd meters meegesleurd en kwam terecht onder 40 centimeter sneeuw. Zodra een lawine eenmaal is gestopt, wordt de sneeuw keihard en is het onmogelijk je daar zelf uit te bevrijden, ook als je minder diep ligt dan prins Friso. Volgens de leider van het reddingsteam, Markus Amann, had de prins wel een zendertje bij zich, waardoor hij snel kon worden gevonden. Hij lag 25 minuten onder de sneeuw, had een hartstilstand en werd 50 minuten gereanimeerd. De prins werd, comateus, per helikopter overgebracht naar het Landeskrankenhaus in Innsbruck en zou niet meer bijkomen uit zijn coma.


Mabelgate: geen erfopvolging Carla Joosten rins Friso koos een vrouw P die er vóór hun kennismaking een turbulent leven op

Foto Jasper Juinen/ANP

nahield. Mabel Wisse Smit werd op 11 augustus 1968 geboren in Pijnacker, studeerde economie en politieke wetenschappen (cum laude) aan de Universiteit van Amsterdam en groeide op in Gooise hockeykringen. Tijdens haar stage bij de Verenigde Naties in New York had ze een relatie met Mohamed Sacirbey, Bosnisch ambassadeur bij de Verenigde Naties, en later miOp 24 april 2004 nister van Buitenlandse Zaken. trouwden Friso en Veel later werd hij gearresteerd Mabel in de Oude omdat hij geld zou hebben verKerk in Delft duisterd. Mabel Wisse Smit werkte lang voor het Open Society Institute van figuur Klaas Bruinsma. Eerst bagatelliseert filantroop George Soros, die met zijn orga- ze die ‘zeilcontacten’. Na onthullingen in nisatie tracht gesloten autoritaire systemen het programma Peter R. de Vries, misdaadte veranderen in open, democratische sa- verslaggever geeft ze toe enkele keren op de menlevingen. In 2003, na de verloving met boot van Bruinsma te hebben overnacht. prins Friso, blijkt dat Mabel tussen 1989 en Van een liefdesrelatie was volgens haar geen 1991 bevriend is geweest met onderwereld- sprake, maar de affaire, die de geschiedenis wel van. Hij leeft op bijzonder integere wijze zijn leven. Hij blijft me verrassen.’ Vader Claus, die zijn zoons in hun jeugd bewust buiten de schijnwerpers hield, was van onschatbare waarde in het leven van Friso. ‘Ik bewonderde hem om de manier waarop hij met mensen omging. Hij leerde ons kritisch na te denken. Samen met mijn moeder gaf hij ons de ruimte om onszelf te ontdekken,’ zei de prins in 2006, in een van zijn weinige grote interviews, in NRC Handelsblad. Na de dood van prins Claus, op 6 oktober 2002, werd prins Friso, evenals broer Constantijn, erevoorzitter van het Prins Claus Fonds. Voor het Prins Claus Fonds trad Friso wél op de voorgrond, of dat nu publieke belangstelling met zich bracht of niet. Samen met de penningmeester nam Friso actief deel aan begrotingsdiscussies en hij dacht mee over de te voeren strategie. Om en om hielden Friso en zijn broer Constantijn jaarlijks een toespraak tijdens de uitreiking van de grote Prins Claus Prijs. In december 2012 zou het weer Friso’s beurt zijn, maar toen lag de prins in coma in het Wellington-ziekenhuis in Londen. Prins Constantijn nam de honneurs waar. Ontroerd wees hij naar de lege plek achter de katheder. ‘Het symboliseert de leegte waar jij had moeten staan.’ Tijdens de uitreiking van de grote

in gaat als ‘Mabelgate’, is al een politieke kwestie. Het gaat immers om de verloofde van een lid van het Koninklijk Huis en daarmee om een toekomstig lid. De prins en zijn verloofde erkennen over Mabels verleden onvolledig te zijn geweest tegen de regering en dus ook tegen koningin Beatrix. In een brief excuseren ze zich en vragen ze premier Jan Peter Balkenende (CDA), die eerder had aangekondigd een toestemmingswet voor het huwelijk bij het parlement te zullen indienden, hiervan af te zien. Een een-tweetje met premier Balkenende, die de Kamer meldt dat het vertrouwen is geschaad en dat van een dergelijke wet inderdaad geen sprake meer kan zijn. Daardoor vervalt, op de dag van het huwelijk in 2004, tevens Friso’s lidmaatschap van het Koninklijk Huis. Automatisch valt de prins daarmee weg uit de lijn van erfopvolging. Naar verluidt wekt Balkenende in en rond het hof irritatie als hij, terwijl de toestemmingswet al van de baan is, tijdens een persconferentie uithaalt naar het paar door te zeggen dat ‘tegen onwaarheid geen kruid is gewassen’.

‘Reanimatie wellicht te lang’ Gerlof Leistra et eerste medische bericht uit het Landeskrankenhaus in Innsbruck lijkt nog H een sprankje hoop te bieden: ‘Zijn toestand is stabiel, maar hij is niet buiten levensgevaar.’ Alsof hij nog steeds voor zijn leven vocht. Prins Friso was vrijdagmiddag 17 februari 2012 zwaargewond per helikopter naar het ziekenhuis gebracht. Toen de reddingswerkers hem onder de sneeuw vandaan haalden, stond zijn hart stil en werd hij langdurig gereanimeerd. De prins wordt de eerste dagen kunstmatig in coma gehouden en beademd. Door zijn lichaamstemperatuur laag te houden, hopen de artsen hem te beschermen tegen ernstige hersenbeschadiging. Een week later zegt behandelend trauma-arts Wolfgang Koller dat de reanimatie vijftig minuten had geduurd: ‘Erg lang. Wellicht zelfs te lang.’ Door het opgetreden zuurstoftekort is sprake van ‘massieve schade’ aan de hersenen, zo blijkt uit een eerste MRI-scan en neurologische testen. Koller: ‘Het is niet zeker of hij ooit

weer bij bewustzijn zal komen.’ Daarmee lijkt een week na het skiongeluk in het Oostenrijkse Lech het laatste sprankje hoop te zijn vervlogen. Op 1 maart wordt Friso per ambulancevliegtuig overgebracht naar het Wellington-ziekenhuis in zijn woonplaats Londen. Hoewel hij zelfstandig ademhaalt, is zijn toestand onveranderd: hij verkeert in een diepe coma. De intensieve behandeling verandert niets aan zijn situatie. Na een lange mediastilte volgt 19 november de mededeling dat er sprake is van ‘minimaal bewustzijn’. De prognose blijft uiterst onzeker. Dinsdag 9 juli 2013 wordt Friso overgebracht naar Huis ten Bosch in Den Haag. Zijn toestand is nog altijd onveranderd. Hij krijgt sondevoeding en wordt overdag geregeld in een rolstoel gezet. Zijn ogen knipperen af en toe, maar verder reageert de prins nergens op. In medische taal: een niet-responsief waaksyndroom. Maandagochtend 12 augustus overlijdt Friso aan de gevolgen van complicaties van de ernstige hersenbeschadiging. ELSEVI ER 17 AUGUSTUS 2013

• 19

N E DE RLA N D

De begraafplaats bij de Stulpkerk te Lage Vuursche, de laatste rustplaats van prins Friso. De kerk ligt 2 kilometer van Drakensteyn

20


Dominee bij de uitvaartdienst Carel ter Linden, die ook het huwelijk van Friso en Mabel inzegende. Later dit jaar volgt een herdenkingsbijeenkomst voor prins Friso

Foto PPE/ANP/HH, Jorgen Caris

Familieportret uit 1974. Van links af: prinses Beatrix, Constantijn, prins Claus, Friso en Willem-Alexander


Foto Jeroen van der Meyde

Prins Claus Prijs in december 2011 was prins Friso voor het laatst op de Nederlandse televisie verschenen. De prinsen Willem-Alexander, Friso en Constantijn werden binnen drie jaar geboren en hadden een hechte band. Dat benadrukte Friso in 2006, in het kranteninterview. ‘In gezinnen met drie jonge kinderen dicht bij elkaar zie je vaak dat twee zich tegen één keren. Bij ons waren dat nooit dezelfde twee en nooit dezelfde één.’

Lieve Mabel, recies een dag nadat u uw 45ste verP jaardag ‘vierde’ aan het bed van uw man Friso, bent u officieel weduwe geworden. U was het natuurlijk door zijn coma al anderhalf jaar, maar u had zich voorgenomen alleen voor de dood te buigen. In de beproeving zijn koningshuizen onze gelijke, en omgekeerd. Nederland heeft intens meegeleefd met uw verdriet en dat van prinses Beatrix. U had u zelf op koninklijke hoogte getild, met de charme van het burgermeisje Mabel Wisse Smit. U stond niet zonder idealen in het leven. Het bevorderen van democratie en mensenrechten was u dierbaar. Ook nog mede-

Uitbehandeld Op 17 februari 2012 werd prins Friso in het Oostenrijkse Lech bedolven onder een lawine (zie ‘De middag van 17 februari 2012’ op pagina 18). Vijftig minuten lang moest hij het zonder zuurstof stellen. Dat was lang, zei Wolfgang Koller, hoofd van de trauma-intensive care van het Landeskrankenhaus in Innsbruck, ‘wellicht zelfs te lang’. In het televisie-interview met het aanstaande koningspaar, op woensdag 17 april 2013, refereerde – toen nog – prins Willem-Alexander aan de broederband en het gemis van zijn broer. ‘We zijn als een heel hecht gezin opgegroeid. We hebben veel samen meegemaakt. Zo’n ongeluk is, in welk gezin dan ook, verschrikkelijk.’ De prins kwam nooit meer bij bewustzijn. In juli van dit jaar werd hij overgebracht naar paleis Huis ten Bosch in Den Haag. Friso was ‘uitbehandeld’ in Londen. Maandagmiddag, 12 augustus, rond 15.00 uur bracht de Rijksvoorlichtingsdienst het communiqué naarbuiten dat al anderhalf jaar als een donkere wolk boven het Koninkrijk der Nederlanden hing: Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Friso was op 44-jarige leeftijd overleden. Iedereen wist dat het Friso en Mabel ging gebeuren en toch kwam het hadden een innige band onverwacht. Een dag eerder ‘vierde’ prinses oprichter van de Nederlandse Stichting Mabel nog haar 45ste verjaardag aan het bed War Child. Als een vlinder bewoog u zich van haar man. Prins Jaime, jongste zoon van in internationale circuits, nu eens aan de prinses Irene, kondigde zijn huwelijk met zijde van Nelson Mandela, een andere keer Viktória Csevernyák aan. Het koningspaar en in de nabijheid van Kofi Annan. hun drie dochters verbleven op hun vakantieGratie met tanden. adres in Griekenland en premier Mark Rutte Net zomin als prins Claus en uw man was eveneens in den vreemde. ‘Een kind dat liep u te pronken met uw ethische bevlooverlijdt, is het allerergste wat je als ouder genheid. U verkoos de stilte van het gewekunt meemaken,’ liet de premier vanaf zijn ten. Claus, Friso, Mabel – een triumviraat vakantieadres optekenen. van weldenkenden zonder publicitaire toeDochters Luana (8) en Zaria (7) zullen ters. En daarom zo geloofwaardig in het zonder hun vader opgroeien; prinses Mabel maatschappelijke engagement. zal het zonder haar man moeten doen; prinses Intellectueel stond u op gelijke hoogte Beatrix zonder haar zoon; Nederland zonder met Friso. Voor sommigen was dat de sleude mysterieuze prins Friso. Hij blijft schitteren in afwezigheid. 쐍

tel van een gelukkig huwelijk. Daarmee wordt u tekortgedaan, lieve Mabel. Eerder dan uw belezenheid of internationale contacten zorgde uw liefdevolle hart voor een innig en rijk huwelijk. Zachtjes ontdooide u uw echtgenoot, zachtjes boetseerde u zijn profiel voor de buitenwacht. U haalde hem uit de luwte. Gedoseerd, maar aan uw way of life ontsprong wel enige zichtbaarheid. In de droeve dagen na het ongeluk werd u niet alleen gelaten. De hele familie stond in een front van verdriet om u heen. En natuurlijk ook om koningin Beatrix. Op een dag heeft u mij zeer ontroerd, Mabel. Ik zie u nog lopen naar het ziekenhuis in Innsbruck. U en Beatrix, de armen om elkaars schouder, in het zwart gekleed. Zonnebril. Terwijl u daar liep, zag ik hoe u met uw rechterhand kleine kneepjes gaf in de schouder van de Koningin. Alsof u haar verdriet zachtjes wilde masseren. Inniger had ik het niet eerder gezien, bij koningshuizen. Uw waardigheid was al eerder opgevallen. Nadat premier Jan Peter Balkenende de toestemmingswet voor het huwelijk had ingetrokken en u had weggezet als leugenaar, kwam er geen onvertogen woord over uw lippen. Ineens was u gebrandmerkt als gangsterliefje. En ja, in uw zotte jaren was u weleens op de boot van topcrimineel Klaas Bruinsma blijven slapen, maar dat soort misstappen krijg je soms als te nieuwsgierig meisje dat de wereld wil ontdekken. Enfin, de wraaklustige stoethaspel Balkenende gaf uw man de gelegenheid om demonstratief te kiezen voor het meisje en het reservekoningschap op te geven. Het volk applaudisseerde. Nog mooier: van de eerste dag tot vandaag houdt de koninklijke familie de armen gespreid voor een ‘ex-gangsterliefje’. Dát is pas koninklijk. Het verleden is uitgewist, lieve Mabel. Door uw liefdevolle inzet voor Friso hebt u de harten van Nederland veroverd. Anders dan Máxima, zonder toeters en bellen. In stilte. Zout op de huid. Knielen doe ik niet, maar buigen doe ik wel. Voor u, Mabel, en voor prins Friso. Hugo Camps

ELSEVI ER 17 AUGUSTUS 2013

• 21

NEDERLAND OMSLAGARTIKEL

Recommend Documents