Opening door Hendrik Oosterveld, voorzitter overlegorgaan Drentsche Aa Deze week vieren we 50 jaar gedachtenplan Drentsche Aa met een uitgebreid programma. De feesttent staat op de Brink van Zeegse, u ben van harte welkom. Dagvoorzitter Kees Lever, programmadirecteur Nationale Parken Na een warm welkom voor alle deelnemers, start Kees met een filmpje over natuur. De inhoud is dat we nog nooit in de geschiedenis zo weinig tijd in de natuur doorbrachten. Als we dat wel weer doen, heeft dat bewezen positieve effecten op ons welzijn en gezondheid. De meeste mensen hier aanwezig geloven dat natuur goed is voor ons. Maar heeft het zin om “believers” te overtuigen. De grote vraag voor vandaag is dan ook “Hoe komen we bij de mensen die hier nog niet van overtuigd zijn”.
Natuur verbinden met de vraag in de samenleving Dat is ook onderdeel van de opdracht die het ministerie van Economische Zaken bij de programmadirecteur Nationale Parken heeft neergelegd; er is een mooi aanbod, maar is daar wel vraag naar? We gaan ons eerst verdiepen in het waarom. Hoe komt het nou dat natuur gezond is. Rust in je hoofd en lekker in je vel. Daar is natuur goed voor. Inleiding door Mark Mieras, wetenschapsjournalist. Mark Mieras heeft in samenwerking met IVN op basis van een literatuurstudie het factsheet Beetje natuur, grote invloed, opgesteld (te vinden op de site van IVN). Wat doet natuur met mensen en met onze geest. De filosofie van Mieras is: dankzij de stad kan de natuur overleven, omdat in de stad veel meer mensen wonen dan in het landelijk gebied. Amerikaans onderzoek laat zien: mensen die in de buurt van een groen hart wonen, zijn gezonder, hebben minder geestelijke problemen. In de stad heerst 20% meer angst, 30% meer depressie en 50% meer schizofrenie Sterftecijfers zijn afhankelijk van de stedelijke omgeving en ook afhankelijk van inkomen. De laagste inkomens zijn het meest gevoelig voor de omgeving, blijkt uit onderzoek. In de laagsociale buurten is het dus nog belangrijker dat er voldoende groen is.
Vertaling van natuureffect naar fysieke beweging. Na een wandeling heb je meer hersenactiviteit. In de stad rennen is echter anders dan in de natuur. Dat weten we van muizenonderzoek uit de jaren 60. Naar mate er meer variatie is in de omgeving, ontwikkelen de hersenen zich beter, meer nog dan door de hoeveelheid beweging. Het lijkt erop (op basis van verschillende onderzoeken) dat natuur ook iets doet met weerbaarheid van mensen. Dat gaat niet alleen om variatie in de omgeving, maar ook bij kinderen speelt de natuur een rol in de training van het immuunsysteem. (meer schimmels, bacteriën etc in de omgeving, leidt tot een beter immuunsysteem, dat minder “vals alarm” (allergie) geeft) De interessantste vraag is wat doet de natuur met onze hersenen. In de supermarkt komen steeds meer producten, waaruit je keuzes moet maken (meer dan 20 soorten en merken rijst bijvoorbeeld). Van keuzes maken worden onze hersenen moe. Dat leidt tot minder doorzettingsvermogen. We onderscheiden gerichte aandacht en onvrijwillige aandacht. Hoe vermoeider je raakt, hoe meer je je laat leiden door onvrijwillige aandacht. Natuur fascineert de hersenen omdat het de gerichte aandacht naar voren trekt. Je bent beter in staat langere tijd je aandacht te richten. Mensen die opgroeien in natuur of in een stedelijke omgeving, hebben andere hersenen. Ze reageren met name anders op stressvolle situaties. De hersenen reageren het sterkst op stress in de omgeving bij mensen die de eerste 15 jaar in een stedelijke omgeving zijn opgegroeid. Dat heeft ook te maken met dichtheid van mensen. In de stad opgegroeid geeft een grotere noodzaak om de natuur te vriend te houden als vluchtheuvel. (waardoor we weer terug zijn bij de beginstelling, dat de natuur kan overleven dankzij de mensen in de stad). De stad zorgt ervoor dat we iets meer ADHD worden. Dat verklaart wellicht dat kinderen met ADHD en ADD baat hebben bij een dagelijks portie natuur. Hoe zorg je dat nu juist de mensen die de natuur hard nodig hebben, ook buiten komen. Wat zorgt er nu voor dat natuur dit effect op onze aandacht heeft.
Natuur heeft voor de ogen een grote complexiteit, maar voor onze hersenen juist niet Dat geldt ook voor muziek. Vergelijk Beethoven met de beat van een Australische DJ Andy Van. De beat lijkt het meest eentonig, terwijl juist Beethoven het meest te comprimeren is. (via een mathematische methode is muziek terug te brengen tot een kern, hoe complexer, hoe minder te comprimeren) Welke omgeving kan als vluchtheuvel fungeren. Naast natuur geldt dat ook voor kloosters en musea. Belangrijk voor dit effect is een combinatie van factoren; aandacht (fascinatie), naar buiten gaan (uit je normale omgeving) en het sociale karakter (je doet dingen samen). Natuur activeert het centrum in de hersenen dat waarde geeft en dat je aanzet tot reflectie, nadenken over jezelf, jezelf te verklaren, je bewust zijn van jezelf. Er zijn 2 primaire reacties op bedreigingen van buitenaf. Het vecht- en vluchtsysteem (agressie, jaloezie, uitstek gedrag) of het verstarringssysteem (schaamte, verlegenheid). Er is ook een derde systeem; het toenaderingssysteem, hoe maak je verbinding (flexibiliteit) In dit derde systeem kun je sneller leren, diepere ervaringen opslaan. Ook de immuun activiteit neemt toe. Het hartritme geeft een grotere variëteit, trauma’s zijn sneller te overwinnen, je wordt optimistischer. Heel weinig natuur (1 boom voor je raam) helpt daar al bij. Maar gevarieerd landschap werkt beter dan eentonig landschap. Het effect van opladen is het grootst als de urbane omgeving even helemaal uit het zicht is.
Mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt Presentatie door Begeleider Marten van Dijken en medewerkers Landschapsonderhoud (allen met een geestelijke (en lichamelijke) beperking): Chris van Hengel, bruggenbouwer, verbind mensen door open houding (Chris is doof) Adriaan Drent, woont in Anderen en werkt als vrijwilliger bij SBB Pieter Vlaggenist van Anderen en de woordvoerder. Pieter vertelt: In de Winter van oktober tot maart zagen en kloven we brandhout voor verkoop aan particulieren. In de zomer leggen we zandpaden aan, maaien we gras zoals bij het boomkroonpad en doen we de tuin. Zomer en winter, wij zijn alle dagen werkzaam voor SBB. Marten gaat verder. Werken in de natuur is begonnen vanuit eigen gezondheidsklachten. Hij is ongeveer 25 jaar geleden begonnen. Hij kreeg toen Veel vragen of dat wel verstandig was met deze mensen (kunnen ze wel een zaag vasthouden, wat als ze een driftbui krijgen enz.). Sinds 18 jaar werken ze voor SBB in het gebied van de Drentsche Aa.
Trots: we werken voor Staatsbosbeheer De werkgroep Landschapsonderhoud bestaat uit mensen met een beperking. De ploeg is 23 man groot en heeft 3 vaste begeleiders. Meer dan de helft van de werkgroep is autistisch. Deze mensen houden van herhaling. Dat kan niet altijd in de natuur, maar mooi dat het toch lukt in de natuur. Want de omgeving verandert wel een beetje, maar de natuur blijft ook gelijk, de eik blijft eik. Voor het werk van de begeleiders is dat ook mooi. Veel buiten zijn met de mensen, maar in de zorg moet je ook zorgplannen maken. Het is wel eens lastig om de werkzaamheden buiten goed te verwerken in de zorgplannen. Niet alles is even voorspelbaar. De mensen leren veel buiten. Amerikaanse vogelkers wordt verwijderd. Een van de jongens kan aan alle voorbijgangers over vogelkers vertellen. Het werk in de natuur voor deze groep heeft veel voordelen ten opzichte van de reguliere dagbesteding. De mensen zelf en hun ouders/familie zijn trots, want ze werken voor SBB (en dat voelt toch anders dan aan een tafel wasknijpers in elkaar zetten). De verzorging is blij, want de mensen komen moe thuis. Staatsbosbeheer laat zijn sociale gezicht zien. De wandelaar is blij, want er gebeurt wat met de belastingcenten, en vooral de natuur vaart er wel bij (immers de werkgroep doet werkzaamheden die anders blijven liggen. Tot nu toe is het werk nog steeds te financieren uit de zorgbudgetten. En allemaal zijn ze groene ambassadeur. Biowalking Door Brahim El Moussaoui Ik heb altijd het gevoel in de stad Amsterdam van druk en stress. Juist vanmorgen toen ik in Drenthe kwam, voelde ik de rust over me komen. Brahim laat een filmpje zien over Beleef de natuur met IVN. IVN is al lang bezig met natuur en gezondheid. We hebben de natuur meer dan nodig. Uit onderzoek blijkt steeds weer het positieve effect van natuur op de zorg. IVN Biowalking is ontstaan vanuit eigen ervaring van een medewerker. Vanwege rugklachten moest ze meer gaan wandelen. En dat bleek goed. De wandelingen zijn verder uitgebreid naar meer doelgroepen met chronische aandoeningen. Bij Diabetici is het effect aantoonbaar positief. De suikerwaarden gaan direct omlaag. Biowandelen is “buitengewoon bewegen”. De combinatie van wandelen met een gids en een zorgprofessional, maakt het voor mensen veiliger. Voor sommigen geldt zelfs dat de combinatie van bewegen en voeding ervoor zorgt dat ze met minder of zelfs zonder medicatie kunnen.
Voor de professional die mee is, is het een lopend spreekuur. Daarbij ontstaat een andere dynamiek dan in de spreekkamer. De verpleegkundige krijgt andere vragen en gesprekken dan in de spreekkamer, waarmee ze beter kan adviseren. Soms is het ook gewoon klantenwerving.
Sponsoren moeten ook nog even in beeld; die zijn wel belangrijk Voor deelnemers betekent het ook lotgenoten contact. Het betekent gezelligheid en meer vertrouwen in het eigen lichaam. Goede resultaten geboekt. Een van de resultaten is dat 33% aangeeft hierdoor vaker te wandelen. Meer informatie Jose de Jonge,
[email protected] projectleider Natuur en gezondheid van IVN Voeding en landschap Door Ines van Limbergen, Regionaal Landschap Voorkempen Waarden van het landschap. Landschap is ons decor, ons thuis, ons medicijn, onze natuurlijke fabriek en onze allesreiniger. Het project in de stadsrandzone van Antwerpen gaat over multifunctionele stadslandbouw, Niet alleen landbouw, maar ook bijkomende producten. Het speelt zich af in Deurne, de oostelijke stadsrandzone van Antwerpen. Het project is gestart bij een oud volkstuinencomplex en naastgelegen oude boomgaard. Door met andere bril naar landschap te kijken, kan je er ook een economisch verhaal van maken. De boomgaard aanplanten, is een landschapsverhaal, maar levert ook fruit (voor verkoop), beheer van het gras onder de boomgaard (schapenteelt) en bestuiving (bijenteelt). Deze vormen van landbouw zijn laagdrempelig en kun je de stedeling makkelijk bij betrekken. Producten hebben grote verkoopwaarde (honing, fruit, schapenvlees, wol en melk). Er zijn mogelijkheden voor educatie rond voeding en gezondheid, ecologie en erfgoed
Hoe kan je een geïntegreerd economisch verhaal maken De aangeplante fruitbomen zijn oude Antwerpse streekrassen. Nu blijken deze rassen 3-7 maal meer vitamine C te bevatten dan de Jonagold uit de winkel. Volkstuinieren is een hype in Antwerpen. Er is een wachtlijst met 175 tuinders in Deurne met 50 vrijkomende plaatsen per jaar. Het profiel van de klassieke tuinder is man, 60+ en gepensioneerd. Mensen met een tuin zijn gezonder en minder eenzaam. Volkstuinen zijn veranderd van voedselproductie naar recreatief tuinieren. Daardoor komen er ook nieuwe doelgroepen, gezinnen, allochtonen, scholen, verenigingen. Op het complex in Deurne is 6.500 m2 voor ecologisch tuinieren. Verdeeld over individuele tuinen van 50-100m2 en groepstuinen van 150-200 m2 met gemeenschapsveld en gezamenlijke gereedschappen. Het tuinencomplex ligt in beschermd landschap en daar wil je dus de serres (kassen) inpassen. Campagne van de Vlaamse overheid Gezond uit eigen grond, omdat voor zelf tuinieren ook randvoorwaarden van schone grond, lucht en water nodig is. Door een bomenzone rond de volkstuin, zorg je voor schonere lucht. Nationaal Park Zuid Kennemerland Piet Veel, gepensioneerd beheerder voor PWN (waterleidingbedrijf Noord-Holland en grootste terreineigenaar in Nationaal Park Zuid Kennermerland). Gezond natuurwandelen. (www.walkingforhealth.org.uk)
Dit fenomeen is in Engeland goed gelinkt aan de eerste lijns gezondheidszorg. Kosten van organisatie wordt in Engeland door zorgverzekeraar gedekt. In Noord-Hollandse Nationale Parken werken we met de doelgroep van mensen die meer willen wandelen (anders dan Biowalking, dus niet perse mensen met een bepaalde aandoening). De wandelingen zijn altijd op een vaste tijd, vaste dag. Wandelingen duren ca 1 uur, direct vanuit de stad en zo groen mogelijk. Begeleiding door vrijwilligers. Vrijwilligers hebben wel EHBO, maar zijn geen zorgprofessionals. Pilot vorig jaar gestart in Noord Holland. www.gezondnatuurwandelen.nl Voor het project is nu subsidie gekregen van Friesland Zorgverzekeraar om verder uit te rollen naar Friesland en Noord-Holland. Workshops in de middag Het middagprogramma bestaat uit een workshop naar keuze. Vanwege het mooie weer en de groene omgeving gaan alle groepen naar buiten met de vraag: hoe kan je in je eigen omgeving, eigen project nieuwe doelgroepen in aanraking brengen met natuur ten gunste van gezondheid/welzijn.
Verslag Catrien Scholten, secretaris Regionaal Landschap Drents-Friese Grensstreek Dit symposium is georganiseerd door Samenwerkingsverband Nationale Parken in samenwerking met Europarc sectie Low Countries en Servicenet Nationale Landschappen door: Hans Schiphorst, Thea Peters Jose de Jonge, Koosje Lever en Catrien Scholten. Het symposium is financieel mogelijk gemaakt door een bijdrage van het Samenwerkingsverband Nationale Parken en de provincie Drenthe.
