museum Delft Het nieuwe ontvangen! Op weg naar Soesterberg 13 verzamelen en verhuizen Registreren! 25 3 Voorwoord tentoonstellingen 3 4 Inleiding

p

Delft Soesterberg

Het nieuwe Het nieuwe museum museum beleven maken inin Delft Delft Jaarverslag Legermuseum 2010

afdelingInhoudsopgave Publiek / cluster Presentatie & Educatie

Voorwoord Ontwikkelen van Inleiding tentoonstellingen 3 3

4

Publiek

afdeling Publiek / cluster Presentatie & Educatie

5 6 7 8 9 13

Basisexposities Wisselend museaal aanbod Evenementen Publicaties De bezoekers Publiekservice

Meer bezoekers tegelijk ontvangen! 9 afdeling Publiek / cluster Marketing & Communicatie en cluster Publiekservice

Collectiebeleid Op weg naar Collectie informatie centrum (CIC) Publicaties, artikelen en lezingen Soesterberg… 13 door medewerkers Collectie

15 17 19

afdeling Collectie / cluster Beheer & Behoud

Bedrijfsvoering

Over verzamelen en verhuizen 19 20 20 23 24

Personeel Financiën Facilitaire zaken OR 2010

Tot slot afdeling Collectie / cluster Collectie Informatie

26 Relaties 26 Management & bestuur

Registreren! 25 27 Colofon p

p

p

Delft Soesterberg

3

Ontwikkelen van tentoonstellingen Voorwoord

We kunnen terugkijken op een dynamisch, Op onze website kunt u de ontwikkelingen druk en bewogen jaar. Zo werd in het najaar over de nieuwbouw volgen onder het kopje de van 2010 het groene licht gegeven voor toekomst op www.legermuseum.nl/museum het aan­besteden van het nieuwe militaire museum in Soesterberg. Een enorme stap Chris Ronteltap in het daadwerkelijk realiseren van het Algemeen directeur Nationaal Militair Museum (NMM) waarbij het publiek vanaf het najaar van 2014 kennis kan nemen van de gezamenlijke collecties van het Militaire Luchtvaartmuseum en het Legermuseum waarmee een beeld zal worden geschetst van de betekenis van de Krijgsmacht voor de Nederlandse samenleving door de eeuwen heen. Onder de vlag van het, bij afdelinghet Publiek / cluster Presentatie & Educatie ministerie van Defensie belegde project ‘Defensiemusea’, werken vijf bestaande militaire musea samen om te komen tot één gebouw voor het Legermuseum en het Militair Luchtvaartmuseum en één stichting voor de vijf bestaande militaire musea.

In de gepaste, historische entourage van de Heldenkamer vertelt Nienke Heester meer over Tegelijk met alle voorbereidingen voor het nieuwe museum hebben we in Delft ruim het ontwikkelen vanDittentoonstellingen in 72.000 bezoekers mogen ontvangen. is het hoogste aantal bezoekers ooit sinds Delftdeen straks in Soesterberg. “We hebben in oprichting van het Legermuseum in 1913. De nieuwe familietentoonstelling Soesterberg veel Toernooiridders, deheel drukbezochte school­ruimte en mogelijkheden vakanties en de diverse evenementen, zoals om ons als echtenfamiliemuseum te presenteren. de Delftse Museumnacht de activiteiten rondom Bevrijdingsdag en Monumenten­ weekend, hebben bijgedragen aan de stijging van het bezoekersaantal.

Een belangrijk nieuw thema in de vaste expositie Dit laat eens te meer zien, dat we, in afwach­ zal “Militaire levens” gaan worden. Wat is kame­ ting van de verhuizing, in Delft nog steeds ‘alive and kicking’ zijn! We kunnen dan ook raadschap of doodsangst voor een militair? En met trots terugkijken op het afgelopen jaar. In 2011 zal het nieuwe museum steeds meer welke heeft het militair zijn op de rest vorminvloed gaan krijgen wanneer met de drie gekozen consortia zal worden gesproken over van je leven? Op die manier is er nooit verzameld het ontwerpen, het bouwen, het financieren en het onderhouden van het museum­complex of gepresenteerd, en dus is het extra interessant p in Soesterberg. om te onderzoeken op welke manier we dit het

p

4 Inleiding

beste in het toekomstige museum kunnen gaan in Soester­berg, zullen ook de museum­mede­ Het voorbereid moeten op doen. De nieuwe komende tijd tijdwerkers zalzelf voor onsworden dan hun nieuwe rol en taak in Soesterberg. Dat kan museum wachten tot het najaar van 2014. Denk ook in het tekenmaken staan vannietpublieksonderzoek. daarbij bijvoorbeeld aan het samengaan met in met Delft het MLM, aan de groeiDuivenboden van het verwachte aantal Samen Cees Braat en Bert van bezoekers in het nieuwe museum: hoe ga je om jaar 2010 stond voor het Legermuseum in het ontwikkeld met 200.000 bezoekers perin jaar en hoe trek je is er Heteen proefopstelling een teken van thema ‘Het nieuwe museum maken die naar het museum, elk jaar opnieuw? Wat in Delft’. Invan septemberunits’.” van het jaar 2010 is door betekent voor de kennis en vaardigheden ‘straatje Cees valtdathaar bij: “We de minister van Defensie definitief besloten van de medewerkers?. Hoe bereid je ze daarop het groene licht te geven voor het plaatsen voor? Wat willen we dat de bezoeker inin 2014 hebben een concept gemaakt met boxen van de aankondiging voor het aanbestedingsen de jaren daarna ervaart? Welk pakket aan traject voor het nieuwegroottes militaire museum op en museale verschillende diverse, spannende producten moet het museum dan de voormalige vliegbasis Soesterberg. Dit wordt bieden? En wat vraagt dat van de medewerkers de plek waar het publiek 2014 kennisbij drie presentaties. Jevanafkunt boxen naarOp albinnen van het museum in de toekomst? dit soort kan nemen van de gezamen­lijke collecties van vragen zoeken we deze periode al antwoorden: het Militaire vaart­museum (MLM) en het lopen omLucht­ meer over het leven van ‘we maken het nieuweeen museum militair in Delft’. Legermuseum (LM) waarmee de bezoeker zich Kernwoorden daarbij zijn ‘publieksmuseum’, een beeld kan vormen van de betekenis van te weten te komen.” Inde de‘klantgerichtheid’, loop van 2011enzullen ‘hostmanship’ het krijgsmacht voor de Nederlandse samenleving streven om een bezoek aan het Nationaal in verleden, heden en toekomst. diverse gebruikersgroepen, van Militair Museumdagrecreanten (NMM) in Soesterberg een onvergetelijke ervaring te laten zijn. Voor het MLM en het LM zijn de voorbereiding­ tot veteranen, de opstelling gaan testen. In en voor de nieuwbouw in volle gang. Er zijn Dat we nu al zo veel mogelijk streven naar inmiddels drie consortia gekozen waarmee in de vergaderzaal worden de verwachtingen werken zoals straks in het nieuwe NMM, heeft 2011 gesproken wordt over het ontwerpen, het ook voor de huidige Delftse periode voordelen: het financieren en het onderhouden gepolst, overbouwen, de tentoonstelling in plaats van eendaarna ‘dooie boel’ of eenvindt ‘sterfhuis­ van het museumcomplex in Soesterberg en over constructie’ in afwachting van de verhuizing, het leveren van ondersteunende diensten, zoals plaats er observatieonderzoek enspringlevend! wordtHeter na zijn we nog steeds is in het beveiliging, schoonmaak en catering. Dit proces Legermuseum drukker dan ooit. De (wissel) afloop zal begin een 2012 leiden groepsgesprek tot de keuze- op basis van gevoerd. Opactiviteiten die die manier tentoonstellingen en de vele we drie zogenaamde ‘voorlopige ontwerpen’- voor naast en rond de tentoonstellingen aanbieden, hopen één consortium we de dat hetbeste project zal worden wijze te vinden waarop het hebben geleid tot een recordaantal bezoekers gegund. Onder het nieuwbouwproces valt ook in het jaar 2010. Met 72.100 bezoekers gaat dit thema Militaire kanjaarworden de oprichting van de nieuwelevens stichting Defensie­ de boeken in als hetgepresenteerd beste publieksjaar ooit in de inmiddels 97-jarige geschiedenis van musea, de koepel waaronder de vier in 2014 in het nieuwe museum Soesterberg. museum. En omdat ook de waardering van resterende militaire publieksmusea zullen gaanin het samenwerken. Dit zijn dan het Nationaal Militair Museum in Soesterberg, het Marinemuseum in Den Helder, het Mariniersmuseum in Rotterdam en het Marechausseemuseum in Buren. Parallel aan dit proces, dat tot doel heeft te komen tot een machtig mooi militair museum

Ideeënbus

de bezoekers, zoals blijkt uit de verschillende publieksonderzoeken, zeer goed is - gemiddeld scoren we een 8,2 - kunnen we met trots terugkijken op 2010: we zijn daadwerkelijk het nieuwe museum in Delft aan het maken!

Bert: “We laten een persoonlijk verhaal achter een object zien, liefst met gebruik van

p

p

Delft Soesterberg

5

p

6

Publiek

Publiek

Publiek

zijn. Hierbij is de bezoeker zelf actief bezig en leert men door te doen. Bezoekers krijgen een keuring en een militair paspoort waarin zij de scores van de training zelf noteren. Na het oefenen van de vaardigheden worden deze in praktijk gebracht in een op de werkelijkheid gebaseerde ruimte en omstandigheden. Een spannende ervaring waarbij een stormbaan moet worden genomen, mijnen gedetecteerd, bommen onschadelijk gemaakt, een doelwit beschoten, het NATO-alfabet ontcijferd en kaart moet worden gelezen! De Actie Zone is vooral gemaakt voor de jeugdige bezoeker.

multimedia. Tegenwoordig kom je niet meer weg als voor dagrecreanten. Om de algehele met een voorstelling van een loopgraaf achter bezoekerservaring te optimaliseren is in de afgelopen jaren het vaste aanbod aangepast glas. Er moet en kan meeraanqua presentatie. het nieuwe harthoofdhanden-concept.Zo In zal Het Legermuseum is een museum voor de vaste opstelling waarin tweeduizend jaar jong, oud, man, vrouw, hoog- en een er iniedereen, de proefopstelling lade box militaire geschiedenis wordtmet verbeeld, spullen ligt de laagopgeleid. Om het bezoek aan het museum nadruk vooral op kijken en begrijpen (hoofd; voor al diemilitair bezoekers onvergetelijk te maken van een zijn. Gaanlerenmensen lades door observeren).die Bij Onder Vuur. Militaire werkt de afdeling Publiek met een uitgebreid Dilemma’s ligt de nadruk op het hart, voelen en divers activiteitenprogramma. alleen niet openen? Ik zou datNietzelf zosoldaat snel doen, maar wat een op missie meemaakt en met zorgen we ervoor dat zoveel mogelijk mensen welke dilemma’s hij wordt geconfronteerd onze naam kennen en van onze uniekedat bezoekers we hopen natuurlijk wel (hart; leren door inleving). Bij deeen Actie Zonelade collectie hebben gehoord, maar we willen ligt de nadruk vooral op zelf actief bezig zijn vooral de boodschap overbrengen dat er in het openen. We willen met de(handen; voorwerpen, souvenirs leren door doen). Hiermee wordt Legermuseum altijd iets te doen is. Dat is nu tegemoet gekomen aan de verschillende wijzen in Delft belangrijk, maar zeker ook straks op leven en anekdotes het echte vanwilleneen militair waarop mensen en kunnen leren. Sinds 2008 staat elk jaar in het teken van weg naar Soesterberg en in Soesterberg. Het een aansprekend uitgewerkt in aan het laten zien. We thema, willen mensen jaar 2010thuisfront stond voor de afdeling Publiek dan een blokprogrammering. Het principe van ook grotendeels in het teken van het uittesten blokprogrammering is dat zowel de grote uitnodigen, door middel van een bordje bij van projecten voorook het toekomstige Nationaal tentoonstelling als de vakantieprogramma’s Militair Museum. Dat de aanpak werkt rond een, voor doelgroep families met Wat de lade, hun eigen tede vertellen. blijkt wel om uit het nog altijd stijgende aantal verhaal weinig militair (historische) voorkennis, bezoekers en uit het feit dat een flink deel van aansprekend thema wordenlade ontwikkeld en zouden veteranen bijvoorbeeld in de doen het publiek ons meermalen weet te vinden. op de voor deze doelgroep piekmomenten Voor de afdeling Publiekverhaal ligt de nadruk in de worden aangeboden. Het grote voordeel is datuit om hun eigen te tonen?” Nienke legt huidige beleidsperiode (2009-2012) op het marketingcampagnes gerichter kunnen verder ontwikkelen van het publieksgericht worden ingezet en er efficiënter met het dat er interviews met veteranen zijn gehouden. werken en op de voorbereiding van de budget wordt omgegaan. In 2010 was het verhuizing naar – en het activiteitenpalet thema Toernooiridders. Die zijn zeer aangrijpend. “Deze interviews zijn voor Soesterberg. Hoe kunnen we in Delft al zoveelde mogelijk voorbereiden op de nieuwe ook in proefopstelling te zien.” situatie in Soesterberg? Binnen het meerjarenbeleid is dit vertaald in 2 hoofdprioriteiten: 1. het maken van programma’s en andere producten zoals tentoonstellingen, voor dagrecreanten; en 2. het verbeteren van de basisbeleving en het verbeteren van de gehele bezoekerservaring van binnenkomst tot vertrek.

Basisexposities

opstelling die in 1989 werd geopend Vol passie vertelt Cees overDe vaste deze manier van is in de laatste jaren uitgebreid met de volgendeideeënbus opstellingen: werken: “Het is eigenlijk een in de Actiepilot. Zone, vanGrijpt groentje totde generaal vorm van een enquête. Een in drie kwartier! De Actie Zone is een interactieve presentatie manier van presenteren de mensen aan? Wat is Het museum wil aantrekkelijk zijn voor waar bezoekers kunnen ervaren hoe het voelt en wat men fysiek moet kunnen om militair te aantrekkelijk om te laten zien?” Het uitwerken p zowel de regelmatige museumbezoeker van de thema’s voor de tentoonstelling in

Prins Maurits en de Tachtigjarige oorlog In deze tentoonstelling, voor het onderwijs en het algemene publiek, verkent de bezoeker samen met prins Maurits de tijd van de Tachtigjarige Oorlog. Hij komt in aanraking met de militaire vernieuwingen en de omgeving van Maurits, bezoekt zijn studeerkamer, de herberg, het tuighuis en het slagveld waar hij de geboorte van Nederland ervaart. Een bezoek aan deze tentoonstelling is een interactieve belevenis.

Onder Vuur. Militaire dilemma’s

mooie objecten. De unieke tentoonstelling Meesterwerk, Hollandse vuurwapens uit de Gouden Eeuw belicht de belangrijke rol die de Nederlandse vuurwapenfabricage in Europa speelde tijdens de 17e en 18e eeuw. Ook de bijzondere stijl, elegantie, versieringskunst en techniek van de Nederlandse geweermakers komt naar voren. In een schatkameropstelling zijn ruim honderd ambachtelijk gemaakte en rijk uitgevoerde geweren en pistolen te zien uit de collectie van de befaamde verzamelaar H.L. Visser (1923-2006). In 2006 verwierf het Legermuseum een unieke collectie historische handvuurwapens, ook uit het privé bezit van de heer Visser. De 700 vuurwapens en aanverwante objecten uit deze verzameling, samen tentoongesteld als “De mooiste wapens van de wereld”, geven een goed beeld van de omvang en de betekenis van de Nederlandse wapenindustrie van de 17e tot de 19e eeuw. Ook in de vaste opstelling wordt regelmatig een deel uitgebreid en gemoderniseerd. In 2010 was het de beurt aan de Vredes­ missies. Op de begane grond is het deel over Afghanistan uitgebreid met o.a. een mercedes-softtop en zijn bermbommen toegevoegd.

“Het is niet meer alleen een collectie in een galerij, we gaan voor persoon­ lijke verhalen”

Onder vuur is een fictieve, op de werkelijkheid gebaseerde interactieve film, die bestaat uit historische beelden en nagespeelde situaties. Het Legermuseum richt zich met deze experience niet alleen op de algemene museumbezoeker, maar ook speciaal op leerlingen in de bovenbouw van het middelbaar onderwijs, voor wie een lespakket is ontwikkeld. De nadruk ligt in deze presentatie op het hart, voelen wat een soldaat op missie meemaakt en met welke dilemma’s hij wordt geconfronteerd. Daarnaast is er in het museum natuurlijk ook aandacht voor bijzondere voorwerpen en

Techniekroute in ontwikkeling

Om in de basisexpositie voor de dagrecreant de grote technische veranderingen op militair-historisch gebied te laten zien, is ervoor gekozen om een Techniekroute door de basisexpositie te ontwikkelen. In de vaste tentoonstelling komen tien filmzuilen met animaties. Aan de hand van animaties wordt uitleg gegeven over de techniek achter de belangrijkste militaire middelen van vroeger en nu. Deze route is tevens geschikt voor VMBOgroepen uit het voortgezet onderwijs. Aan het eind van het eerste kwartaal van 2011 zal deze

p

p

Delft Soesterberg

7

Publiek

Soesterberg is een langdurig project. Nienke: in eindvorm op zaal te bewonderen zijn. Deze filmshoot georganiseerd op Huys Dever, een als een goede met oefening de ridderhofstad “Hetroute is wordt fijngezien dat we opstelling inde acht defilmpjes boxen te Lisse, waar voor het nieuwe museum waar techniek een uit de expositie werden opgenomen tijdens kunnen testen ofdaneen presentatie belangrijkere rol zal spelen in het huidige twee drukke dagen.aanslaat. Voor kinderen is er eenIn Legermuseum. speciale speurtocht. In de belevingswereld plaats van bij publieksonderzoek een presentatie van Toernooiridders wordt elk weekend een kindertoernooi georganiseerd waarbij te omschrijven, gaan we het nu neerzetten kinderen met een helm op en een zwaard en in Wisselend de hand hun ‘paard’ bestijgen om elkaar te laten zien. Bovendien verwacht ikeenveel van bevechten tijdens mêlee, een groeps­de museaal aanbod gevecht, te paard. Tijdens de schoolvakanties afwisseling in het formaatworden, vanin combinatie de boxen. Er is met het dagelijkse Het Legermuseum biedt een expositie­ kinder­toernooi, geharnaste gevechts­ demon­straties boogschietworkshops programma aan datbox is gericht met op drie doel­ een kleinere brieven enentekeningen waar georganiseerd. Bijzonder was het ridder­ groepen: dagrecreanten, reguliere museum­ bezoekers (Museumkaart-houders) en toe zal weekend met een internationaal voet­ ook ieders oog zeker naar trekken. Maar liefhebbers (specifiek geïnteresseerden). gevechten­toernooi met deelnemers uit Australië en Groot-Brittannië. de persoonlijke spullen van een militair uit Camp Toernooiridders Vanaf 14 februari De tentoonstelling Toernooiridders is ook Holland met2010op de achtergrond videobeelden Na het succes van de tentoonstelling Retourtje geschikt voor onderwijsgroepen. Bij deze zijn twee nieuwe school­ Romeinen besloten om in 2010 nogmaals tussen dewerdbevolking lijkententoon­ mijstelling boeiend.” een belevingswereld te ontwikkelen in een thema dat aansluit bij het onderwijs en de dagrecreant. De tentoonstelling opende op Valentijns­dag met een middeleeuwse trouwerij. Bijna 500 mensen kwamen op deze geslaagde middag af.

programma’s ontwikkeld: Red het Ridder­ toernooi voor groep 1 t/m 4 en Toernooiridders gezocht voor groep 5 t/m 8. De leerlingen voeren diverse opdrachten uit en sluiten de dag af met een riddertoernooi waarbij ze een steekspel of een zwaardgevecht houden.

Persoonlijke verhalen

Soesterberg zal echt voor elk wat wils worden. Opmerkelijke wapens.een 100 de tentoonstelling wordt de bezoeker Bert Inlegt uit: “Het is niet meer alleen ongewone wapens uit de collectie ondergedompeld in de ridderlijke wereld en het Legermuseum collectie innemen een galerij, gaan voor persoonlijke kan zo kennis van de martiale kant wevan 18 maart 2010 t/m 31 oktober 2010 van de hoofse cultuur. Door de brede inzet De tentoonstellingmuseum gaf een overzicht vanen de verhalen. zijnde collectie eeningevarieerd van decors enWe scènes wordt meest opzienbarende vuurwapens uit de zijn maatschappelijke context en tijdsbeeld collectie die bovendien nooit eerder getoond kunnen de mooi presenteren. geplaatst, voortsrijkscollectie worden lastige concepten werden. Zo waren er verschillende verborgen inzichtelijker gemaakt door deze aanpak. Dit wapens te zien zoals een balpen, een Denk Soesterberg tal van mogelijkheden. stelde het museumbiedt in staat de tentoonstelling wandel­stok en een gesp-koppel van een veel inhoud mee te geven, zonder dat de riem. Er met waren wapens van bekende personen aan de natuurlijke omgeving fietsroutes, doelgroep (families) uit het oog verloren of gebeurtenissen uit de vaderlandse wordt. Teksten zijn kort en bondig. Het geschiedenis, zoals dat van Prins Bernhard zelfsmuseum nogheeft over de oude landingsbaan. Daar moet de gehele tentoonstelling en van Generaal Snijders en een geweer in eigen huis ontwikkeld en uitgevoerd. dat in 1975 werd gebruikt de Molukse je als museum op inspelen.” Cees vultdooraan: “Er is de gelegenheid werd een complexe p Voor al veel historie in Soesterberg, dit maakt het een

p

8 Publiek

unieke locatie. Er is een vliegtuighangar en een treinkapers bij Wijster. Ook wapens Evenementen herdenkingsmonument, waardoor er al veel te ontwikkeld door fabrikanten zoals Cadillac, Siemens en Brabantia waren te zien. zien en te beleven is. MijnHetverwachtingen Legermuseum organiseert jaarlijks over vijf de Foto-tentoonstellingen evenementen en daarnaast verschillende proefopstelling Het museum profileert zichzijn al een aantal hoog.activiteiten Het testen mag wat mij in, met name, de schoolvakanties. jaar met haar foto-tentoonstellingen. Uit publieksonderzoek blijkt dat we hiermee betreft Tentoonstellingen snel beginnen.” die veelal ingaan op de ongeveer de helft van alle bezoekers aan het actualiteit. In 2010 waren er drie indringende fototentoonstellingen te zien waarvan twee met foto’s van de AVDD (Audiovisuele Dienst van Defensie). De eerste in samenwerking met de fotografe Ilvy Nikotjin; Thuisfront. Ver weg en toch dichtbij; een fotografisch verslag over het thuisfront van Nederlandse militairen op missie. De foto’s toonden boeiende, aandoenlijke, emotionele maar ook vrolijke beelden van familieleden en vrienden in de periode van vertrek tot het weerzien met de militairen in Nederland. De tweede in samenwerking met fotograaf Richard Frigge die met de tentoonstelling Vertrek uit Afghanistan. Een missie op zich de afsluitende fase van de missie vastlegde. De foto’s geven een beeld van de Redeployment Taskforce (RDTF) die zorgt voor het inpakken en vervoeren van materieel en voor de overdracht van de kampen en de beveiliging van de konvooien bij het beëindigen van de missie in Uruzgan. Een selectie van veertig foto’s en een korte film geven een goed beeld van de omvang van deze taak. De derde fototentoonstelling was Herinnering aan de algemene mobilisatie 1939-1940. De foto’s in de tentoonstelling waren afkomstig uit een album van een dienstplichtig soldaat en toonden de dagelijkse gang van zaken van de opgeroepen troepen. Uit alle beelden, van de aankomst en opleiding tot aan het corvee en de tijdverdrijving tijdens de lange wachtperiode, sprak overduidelijk de grote saamhorigheid en kameraadschap onder de manschappen. Een prachtig tijdsbeeld.

museum bedienen. Daarnaast worden elk weekend activiteiten georganiseerd om op de drukste dagen van de week ‘altijd iets te doen te hebben’ in het museum. Een groot deel van deze activiteiten is gericht op de belangrijkste doelgroep: families. Het weekend en de vakantie zijn bij uitstek de momenten waarop een familie eropuit trekt. De bezoekerscijfers van het Legermuseum vertonen flinke pieken in de weekenden en vakanties. Deze pieken bewijzen dat het activiteitenbeleid van het museum goed aansluit bij de doelgroep. In de meivakantie stond de Tweede Wereldoorlog centraal. Een verzetsvrouw vertelde de bezoeker het indringende verhaal over de bezetting, afgewisseld met een dramatische vertelling van het verhaal van Majoor Landzaat over de Slag op de Grebbeberg, en schieten onder dekking, waarbij kinderen zelf konden proberen hoe infanterietactieken in de Tweede Wereldoorlog in elkaar zaten. Hierdoor werd het onderwerp van verschillende kanten belicht: van de meidagen tot de bevrijding is de persoonlijke benadering maar ook bezinning aan bod gekomen. Op 5 mei werd uitgebreid gevierd met o.a. dansworkshops en een gevechtsdemonstratie. Het Legermuseum neemt deel aan een aantal landelijke evenementen zoals de Open Monumentendagen en het Museumweekend. Hierbij proberen we op een aansprekende manier aan te sluiten bij het landelijke thema maar ook op onze blokprogrammering en

p

p

Delft Soesterberg

9

Meer bezoekers tegelijk ontvangen! Publiek

Publicaties

de collectie. De Open Monumentendagen kenden het thema De functie van het gebouw. Omdat ons gebouw, het Armamentarium, Armamentaria 45 vroeger diende als militair pakhuis werd de Het Legermuseum geeft als een van de activiteit “kanontakelen” aangeboden. Onder weinige musea in Nederland een jaarboek in begeleiding van een 16e eeuwse soldaat eigen beheer uit. Zij kan dit doen dankzij de konden kinderen een kruitvat verrollen, een welwillende steun van de Stichting Vrienden echte kanonskogel dragen en met behulp van van het Legermuseum. In het jaarboek een katrolsysteem een stapel kanonskogels worden collectie- en presentatiethema’s optakelen. uitgediept en de achtergrond van voor­ Nieuw dit jaar was de Museumnacht in Delft. werpen, recent verworven of al langer in de Het museum organiseerde een vuurshow en verzameling, toegelicht. In deel 45 onder een lasergameactiviteit. Deze zeer geslaagde aandacht voor het Atjesch Legermuseum avond trok veel bezoekers en bracht vooral afdelingveel Publiek cluster Presentatie & Educatie 1937-1942, de militaire portret carte de visite, nieuwe/bezoekers naar het museum, die militaire gezondheidszorg, islam en moslims genoten van de sfeer in het speciaal ingerichte in de Nederlandse krijgsmacht en een aantal loungecafé. bijzondere aanwinsten. Bij een bijzondere Uniek was de lezingendag, met een serie compositiefoto wordt de volledige uitrusting lezingen door verscheidene buitenlandse van een Chinookvlieger besproken en er sprekers werd georganiseerd, gecombineerd is traditiegetrouw ook aandacht voor een met de presentatie van het boek Wapens van deelcollectie van de vuurwapens, in dit geval Ridders en Landknechten over de collectie de terugstootloze vuurmonden. middeleeuwse wapens van het museum. De combinatie met een middeleeuwse lunch Wapens van ridders en lands­ maakte de dag tot een groot succes.

De afgelopen tijd hebben Arne Koets en Eva van Deijck al heel wat ritjes naar Soesterberg achter de knechten in het Nederlands rug. De medewerkers evenementen en educatie Legermuseum De Week van de Geschiedenis (16 t/m Oud-conservator Jan Pietin Puypeaanloop liet in 2010 hebben een voorbereidingstijd 24 oktober) kendelange het thema Vechten zijn levenswerk het licht zien, een kloek met water. Het Legermuseum toonde tweetalig naslagwerk over de collectie van naar een het nieuwevanmuseum en zijn betrokken bij minitentoonstelling bijzondere middeleeuwse wapens in het Legermuseum, boeken van Defensie vanaf de 16e eeuw en uitgegeven in samenwerking uitgever diverse projectgroepen. “Op papiermethebben beeldmateriaal van Nederlandse militairen bijEva: Eburon. Samen met oud-conservator Harm de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De bezoeker Stevens wist ruim 360 rijkgeïllustreerde wij alkreegde hele inhij inSoesterberg hiermee inzichtworkshopruimte in hoe water door de pagina’s een beeld te schetsen van de rijkdom eeuwen heen bij de landsverdediging is ingericht; vanexpertise stopcontact tot kranen. facili­ en het vakmanschap binnenHet deze collectie. De ingezet en hoeveel het Nederlandse technische beschrijvingen gaan in op vorm, leger op dit gebied heeft opgebouwd. De taireverschillende gedeelte helemaal uitgedacht; een andere materiaal, constructie, datering en praktisch foto’s enis cartografie verbeelden gebruik. Ieder wapen is apart geïllustreerd de belangrijke rol van water in Nederland. Er volgorde dangegeven normaal. zijn drukverduidelijken met foto’swe en tekeningen werden lezingen en het historisch Nu met terminologie, constructie en gebruik. theaterstuk Op wacht aan de linie werd het uitwerken van schoolprogramma’s en een opgevoerd. De museumgids de vernieuwde niet alleen speciale kinderpresentatie Invoor demuseumgids bovenbouw p van de basisschool. Deze presentatie noemen we

p

10 Publiek

de belevingswereld en heeft als onderwerp de aandacht voor de chronologische militaire in het museum (‘warenhuismodel’). Een Tweede Wereldoorlog.” De doelgroepgericht afdelingen opeducatie richt historie zoals die ook in de vaste opstelling te momenten verrassend marketing- en communicatiebeleid is zien is, maar ook wordt een aantal speciale onontbeerlijk. zich sterk scholen. Voordaarnaast het museum in Delft voorwerpen op die in het museum te zien zijn extra belicht. In de fraai vormgegeven gids aandacht te vragen voor dit pilotSilo)voor opgezet. heeft(verzorgd Evadooreen ontwerpbureau vindt de deOmtechniekroute publieksaanbod zet het museum steeds bezoeker informatie over praktische zaken “We alswillen ook leerlingen in Vmbo vaker,het naast onder meer een naar goede en het openingstijden, café en studiezaal, maar gestructureerde benadering van de pers en ook achtergronden bij de collectie en de museum trekken. Omdat erbetaalde voor deze groepen nog campagnes, actiemarketing geschiedenis van het Legermuseum zelf, dit nieuwe media als instrument in. alles ruim geïllustreerd met beeldmateriaal. geen specifiek aanbod wasVoorisToernooiridders in samenwerking werd media- en met publieksaandacht gevraagd op Valentijnsdag, Alle publicaties van het Legermuseum zijn te een Vmboschool techniekroute ontwikkeld. toen de tentoonstelling werd geopend door koop in de museumwinkel maarde natuurlijk het sluiten van het huwelijk tussen ridder Jan ook in de webwinkel, te vinden op www. We hebben we kunnen aan­ van Duivenvoorden en jonkvrouw Clara van legermuseum.nl.goed gekeken hoe Haeften. sluiten op hun interesses en kennisniveau De media kregen in de week daaraanen voorafgaand een roos op de redactie Deinbezoekers zullen de komende periode ondervinden met een anoniem kaartje, dat verwees of naar informatie op internet over de dezeHettechniekroute aantal bezoekers van het Legermuseum volledig aansluit op het Vmbotentoonstelling. In de binnenstad van Delft groeit sinds enige jaren gestaag. Inmiddels is deelden museummedewerkers zakjes met onderwijs.” het Legermuseum al enige jaren het museum hartsnoepjes uit voorzien van liefdevolle met de meeste bezoekers in Delft. Landelijk is het museumbezoek in 2010 ondanks de recessie wederom gestegen. De meeste (grote) musea ontvingen ongeveer evenveel of meer bezoekers dan het voorafgaande jaar.

Grote voertuigen

teksten, als uitnodiging voor de openingsdag. Deze acties genereerde op de ‘Dag van de Liefde’, en ook daarna, veel publiek- en media-aandacht.

Arne, met zijn typerende hoed In de zomervakantie op, isstond projectleider een middeleeuws Marketing & Communicatie programma voor jong en oud centraal. Het Nederland kent een groot evenementen enaanbod hijaanmoet toegeven dat hijmethet museum communiceerde hierover bestemmingen voor vrijetijdsbesteding. zonnige vakantiekaarten met echt Hollandse Musea moeten concurreren aanbieders jammer vindt datmethet pittoreske het museum tafereeltjes. Invan plaats van een blozende toerist uit diverse sectoren, waaronder andere musea toonden die echter een ridder in blinkend in Delft verdwijnt, maar hijharnas is bijblij met molen, de happend ruimte in maar ook pretparken en zelfs woonwinkels een Hollandse in met een ballenbak. Door verrassend en gericht een haring of zandkastelen bouwend op het Soesterberg. Het karakter van de evenementen zal te programmeren voor en te communiceren strand. ‘Vakantie in eigen land’ kreeg zo een heel Legermuseum-eigen invulling. met de verschillende doelgroepen, probeert veranderen het nieuwe museum, omdat we er het Legermuseumin een zo groot mogelijk Het museum maakt ook in toenemende mate publiek te interesseren en aan zich te binden. veel Het meer ruimte én het eenmedia uitstekende gebruik van moderne om met haar museum maakt specifiekehebben producten publiek te communiceren. Voor de eerste voor haar verschillende doelgroepen, locatie voor een programma “Er p Delftse Museumnacht twitterdenis. diverse waardoor een breed publiekdagvullend zich thuis voelt zijn daar meer parkeerplaatsen, zodat er ook goed

p

Delft Soesterberg

11

Publiek

bussen kunnen stoppen en parkeren. Een groot medewerkers uit de studentenpoule om hun De kleinschaliger tentoonstellingen Opmerke­ lijke wapens. 100 ongewone wapens uit de medestudenten naar het Legermuseum teen voor pluspunt voor scholen evenementen.” collectie van het Legermuseum en Thuisfront. trekken. weg en toch dichtbij oogstten veel waar­ We zijn druk in bespreking Verom op Soesterberg Hoeveel mensen bezochten het dering en resulteerden in specifieke belang­ Legermuseum? met grote voertuigen te gaan Eva en ik stelling rijden. bij zowel het publiek als bij de media. In 2010 ontving het Legermuseum 72.100 Niet alleen de basis-Engelse en wisseltentoon­Tank stel­ bezoekers. zijn op werkbezoek geweest in het ling­en trekken veel bezoekers. Ook rond­ Bezoekersaantallen 2003–2010 (x 1000) (de stad leidingen en verjaardagsarrangementen Museum in Bovington waar de tank is worden volop geboekt. Daarnaast verhuurt uitge­vonden). Ze hebben daar veel ervaring het museum regelmatig vergaderruimtenmet aan diverse bedrijven en instellingen. demon­­straties van grote voertuigen zijn Op de wapenzolder zijnen in 2010wij 294 personen langs geweest voor een rondleiding; dit betrof ontzet­tend enthousiast teruggekomen. Het is militairen van alle drie de krijgsmachtdelen en diverse groepen van justitie en politie. Dit spannend of ons plan om met onze voer­ is een forse toename grote ten opzichte van 2009 toen er minder dan 200 personen op bezoek tuigen op Soesterberg te gaan waren oprijden deze afdeling.haalbaar is.

p

12 Publiek (Oud-)Defensiepersoneel en veteranen is een zeer gewaardeerde bezoekersgroep van het Legermuseum (4% van het totaal). Families met kinderen vormden het grootste deel van het publiek. Van de 72.100 bezoekers kocht 64% een toegangsbewijs voor het volledige bedrag of met korting. Dat is vergelijkbaar met andere jaren. De overige bezoekers hadden recht op gratis toegang (voornamelijk onderwijs en defensiepersoneel).

medewerkers (8,5), de informatieverstrekking bij de kassa en kindvriendelijkheid (8,4) krijgen de hoogste waardering. Dit wordt op de voet gevolgd door de prijs/kwaliteit­ verhouding en de bereikbaarheid met het openbaar vervoer (8,3), de tentoongestelde collectie en de algemene sfeer (8,2). De bereik­baarheid per auto en de parkeer­ gelegenheid wordt het slechtst gewaardeerd (respectievelijk 6,9 en 6,6).

Het Legermuseum voert jaarlijks diverse (kwalitatieve en kwantitatieve) onderzoeken uit onder haar publiek, waaronder de MuseumMonitor en Mystery Guest Reviews. De resultaten van 2010 toonden een aantal positieve ontwikkelingen.

Website

70

60 50

40 20 10 0

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

In 2010 was, in tegenstelling tot voorgaande jaren, een piek in bezoekers te zien in het tweede kwartaal. De opening en de spinoff die deze genereerde en het succesvolle activiteiten- en schoolprogramma bij ‘Toernooiridders’ was hiervan de oorzaak. De groei was te zien in alle categorieën bezoekers, maar vooral in de doelgroep families.

Kinderfeestjes

In 2010 is een aantal nieuwe verjaardagsarrangementen ontwikkeld om nog beter aan de vraag te kunnen voldoen. Met ruim 6000 bezoekers zorgen de verjaardagsarrangementen voor bijna 10 procent van de bezoekersaantallen. Naast diverse Defensiegroepen die regelmatig gebruik maken van onze verhuurfaciliteiten (o.a. zaalverhuur), hebben ook andere bijzondere groepen hiervan gebruik gemaakt. Zo heeft het museum in 2010 het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, de Geschiedkundige Vereniging Oranje Nassau, de Universiteit Utrecht, de Nederlandse Spoorwegen en het Europees Octrooibureau mogen ontvangen.

“Het format voor de kinderfeestjes en school­ bezoek zoals we die nu in Delft hanteren kunnen we prima in Soesterberg gebruiken. We kunnen de bezoekers voor? op de thema’s en werken daar Waar nogkwamen meer inspelen Het grootste deel van het publiek bezocht het museum voor onderdelen het basis- of wisselende met actieve voor recreatief vermaak. tentoon­stellingsaanbod. De belevingswereld Toernooiridders en het bijbehorende We verwachten zekerblok­meer bezoekers te halen, programma in de vakanties trok het meeste Wie waren onze bezoekers? publiek, 25.000 voorgezet personen, exclusief de onderwijs. ook uit het In Soesterberg Het publiek van het Legermuseum was in 2010 bezoekers in onderwijsverband. De grote als volgt opgebouwd. evenementen voor 5.800 mensen kunnen wewaren groepen en workshops in verschillende Het onderwijsaandeel binnen onze bezoekers (stijging van 60%) reden om naar het museum bedroeg wederom 18%, Museumkaarthouders te komen. De onderwijsprogramma’s trokken inaanbieden ruimtes een programma en daarmee vormden 14% van de bezoekers, evenveel als het verslagjaar 13.000 bezoekers, een stijging in 2008 en 2009. vooral in het aandeelbezoekers basisonderwijs. kunnen meer tegelijk ontvangen.” p van 10%,we

De gemiddelde Legermuseumbezoeker is tussen de 27 en 49 jaar oud, komt uit WestNederland (Zuid-Holland, Noord-Holland, Utrecht) en bezoekt het museum vanaf het thuisadres. Het aantal bezoekers uit de andere provincies is in 2010 met 7% gestegen. In vergelijking met de overige musea in Nederland wordt het Legermuseum als boeiend gezien: 46% tegenover 32%.

De website wordt steeds belangrijker als informatie- en communicatie-instrument voor publiek. Het totaal aantal webbezoeken door reguliere bezoekers is met 266.931 bezoeken weer flink gestegen ten opzichte van 2009 (235.339). Vooral de zomermaanden deden het aantal gebruikers toenemen. Specifiek geïnteresseerden weten het collectie­deel van de website steeds beter te vinden. In 2010 werden er maar liefst 501.818 bezoeken afgelegd aan de digitale collectie, tegen 407.000 in 2009, een stijging van bijna 25%. Aantal webbezoeken www.legermuseum.nl per jaar 2004–2010 (x 1000)

“We zijn druk in bespreking om op Soesterberg met grote voertuigen te gaan rijden”

Men bezoekt het Legermuseum meestal in gezelschap van drie familieleden, vrienden of kennissen en komt over het algemeen voor het museum als geheel. Men verblijft twee en een half uur (150,3 minuten) in het museum, dit is een stijging van 9 minuten ten opzichte van 2009. Het Legermuseum heeft meer herhaalbezoekers getrokken: 39% (stijging van 6%). De uitgaven in de museumwinkel zijn wederom gestegen, dit jaar met € 0,85. De prijzen zijn in 2010 gelijk gebleven.

300 250

200 150

100 50 0

Social Media

De waardering van bezoekers voor het museum is stabiel hoog; een 8,2 was het totale rapportcijfer. De korte wachttijd bij de kassa (8,7), de klantvriendelijkheid van de

Het museum begeeft zich ook voorzichtig in de social media, zo heeft zij een pagina op hyves en facebook waar de laatste nieuwtjes en komende activiteiten gedeeld

p

p

Delft Soesterberg

13

Op weg naar Soesterberg… Publiek

worden met het publiek. Ook op youtube is het museum aanwezig met een aantal prikkelende filmpjes, o.a. over de nieuwe Techniekroute. In de toekomst zal deze manier van communiceren met de achterban steeds meer geïntegreerd worden in het communicatiebeleid.

Legermuseumwebsite in ontwikkeling

Veranderingen en verbeteringen Er wordt nu ook bezoekersinformatie aangeboden op lcd-schermen bij de entreebalie. Bezoekers kunnen daarmee de informatie gemakkelijker in zich opnemen. In de inrichting van het Auditorium en het Museumcafé zijn uiterlijke verbeteringen doorgevoerd zoals het verven van de wanden en het aanbrengen van wanddecoratie. De opbrengsten uit verhuur zijn licht gestegen ten opzichte van 2009. De klantgerichtheid is meer geïntegreerd in de kernactiviteiten van het museum.

De Legermuseum website werd zeer goed bezocht, zeker ook de digitaal ontsloten collectie. Dit deel van de website zal in 2010 opnieuw aanzienlijk worden uitgebreid: afdelingmede Publiek / cluster Marketing & Communicatie De studentenpoule en cluster Publiekservice dankzij een subsidie van 300.000 Sinds 2006 werkt het Legermuseum met euro van het ministerie van OCW voor het een vaste poule van oproepkrachten, ontwikkelingsproject Geallieerde Collecties. voornamelijk studenten. Zij worden opgeleid Het Legermuseum start hiermee een project in serviceverlening, omgaan met groepen waarin de deelcollecties verder worden bezoekers en militair-historische kennis. gedigitaliseerd, de verbanden tussen de De studenten werken voor verschillende collecties beter zichtbaar worden gemaakt afdelingen, in uiteenlopende diensten en de doorzoekbaarheid en toegankelijkheid worden verbeterd. De collectie is raad­pleeg­ waarin ze steeds direct contact met de baar via het Collectie Informatie Centrum of bezoekers hebben. Voor veel bezoekers zijn digitaal via de website www.legermuseum.nl. zij daarmee het gezicht van het museum. De oproepkrachten denken kritisch mee over de bedrijfsvoering en hun opmerkingen worden gebruikt voor een betere bedrijfsvoering.

Joris van der Meijden is als hoofd publiekservice een bekend gezicht voor veel bezoekers van het Legermuseum. “Onze afdeling is nu vooral bezig het museum in Delft draaiende te houden. De Publiekservice Museumwinkel kwaliteit en service moeten goed op peil blijven. Organisatie In 2010 werden vooral het ridderspeelgoed Publiekservice verzorgt diensten zoals: en bouwpakketten veel verkocht. Daarnaast Ook houden wijdiverse ons bezig met het begeleiden catering, kaartverkoop, museumwinkel, biedt de winkel veel artikelen die belangrijk zijn voor de specifiek militairverhuurarrangementen, uitvoering van die we van groepsbezoeken, overigens steeds historisch geïnteresseerden, zoals een ruim educatieve arrangementen en reserveringen. boekenassortiment. De eigen van 2010 heeft Publiekservice extra aandacht jaar meerIn krijgen. Afgelopen hebben wepublicaties in totaal het museum zijn hier te vinden. Ook via de besteed aan het op peil houden van de webwinkel worden steedsaantal meer publicaties klantgerichtheid. 72.100 bezoekers gehad, het hoogste besteld, ook vanuit het buitenland. In Delft wordt de klantgerichtheid ook naar hoger niveau Dat gebrachtis om straks in het Maar hoe gaat dat straks sindseenjaren. mooi! Ervaringen in de expositie NMM zowel grote groepen bezoekers als Door de hoge bezoekersaantallen individuele bezoekers op maat te kunnen als we naar Soesterberg gaan? Hoe wordtwasde het vaak gezellig druk in het museum. De bedienen. piekdrukte van schoolklassen werd beperkt publieksontvangst dan geregeld?”, vraagt hij p zich af. Heleen Bronder geeft aan dat het voor

p

14 Publiek

de medewerkers van Joris lastig is. “Zijn afdeling door slimme planning en een compleet weetaanbod nog precies waar ze aan toe zijn. In het aan niet speurtochten en opdrachten. In de vakanties en tijdens evenementen is nieuwe valt publiekservice onder de het somsmuseum erg druk in een beperkte ruimte, zoals in de Actie Zone. Een betere spreiding is diensten van het hetconsortium. Bovendien is nog wenselijk voor de veiligheid, behoud van de expositie en om te voorkomen dat mensen niet elkaar duidelijk wat zij gaan doen als het museum in de weg lopen. Dit wordt opgelost door een ruim activiteitenaanbod verspreid in Delft door hetdicht museum. is en in Soesterberg nog niet open.. Er wordt hard gewerkt aan een Sociaal Plan voor de verhuizing.. Omdat ik ook in de OR zit weet ik dat er alles aan gedaan wordt om de overgang zo soepel mogelijk te laten verlopen.” Joris laat duidelijk merken dat hij veel ideeën heeft voor en over het nieuwe museum, Marije van Thiel richt zich ook voor het merendeel op Delft: “Ons afdelingshoofd is druk met de voorbereidingen in Soesterberg. Zij is minimaal één dag per week aan het werk voor de projectgroep voor het nieuwe museum. Ik ben bezig met de promotie van de activiteiten voor de huidige bezoekers van het Legermuseum. Want we zijn hier natuurlijk nog een tijd open en dan moet er ook een mooi programma zijn. We merken nu al wel dat bezoekers weten dat we gaan verhuizen, maar niet wanneer en hoe. De bezoekers moeten nu p niet wegblijven, die moeten we juist vasthouden!”

p

Delft Soesterberg

15

Collectie

Collectie

Collectie

picturalia verrijkt met nieuwe objecten, variërend van foto’s tot egodocumenten en van persoonsgebonden ensembles tot geschilderde werken.

Collectiebeleid

Enkele bijzondere verwervingen

De verhuizing van de collectie naar Soester­ berg is dit jaar goed op gang gekomen. Waren de voertuigen en grote stukken geschut al eerder overgebracht naar Soesterberg, nu was het “kleinere spul” aan de beurt. Vele duizenden objecten zijn afgelopen jaar gereed gemaakt voor verhuizing. Collectie­ onderdelen variërend van blanke wapens zoals zwaarden, degens en sabels tot etens­blikken gingen door de handen van de behouds­ medewerkers, registratoren en fotografen. Een omvangrijke klus die in 2011 full swing wordt voortgezet. In juli van dat jaar moet het project zijn afgerond en wordt, na zoveel jaren gediend te hebben als depot, de locatie Paardenmarkt verlaten. Onze collectie is uniek, niet alleen in Neder­ land maar ook daar­buiten, daarom hechten wij veel waarde aan het verantwoord opslaan van de collectie in goede klima­tolo­gische omstandigheden. Om deze reden is een zgn. ‘doos in doos’ gerealiseerd in hangaar 9 op de nieuwe locatie in Soesterberg, als separaat depot voor de kleine objecten, met een klimaat­regeling op basis van verlaagd zuur­stof. Helaas konden we dit depot door proce­durele zaken wat later in gebruik nemen dan was gepland, maar in juni 2010 kon de installatie draaien en het depot in gebruik worden genomen. In 2011 volgt de daadwerkelijke inrichting met een stellingensysteem om de collectie goed op te bergen.

Verwervingen Ondanks de terughoudendheid in het p verwerven van objecten is de deelcollectie

p

16

In 2010 zijn in totaal 69 verwervingen gerealiseerd. Als belangrijkste daarvan kunnen worden genoemd het affiche van de informatieve tentoonstelling voor Luchtbescherming te Delft (1939), de aquarel Eene revue der Rijdende Artillerie op de Vlasakkers bij Amersfoort (1839) [de Vlasakkers ligt bij Soesterberg], en de zeer bijzondere eind 18e-eeuwse aquarel van een legerkamp in Suriname. Uit de meer recente geschiedenis werd een aantal op de Taliban in Uruzgan buitgemaakte vuurwapens verworven. Daarnaast is er ook een Nekaf- jeep verworven. Deze heeft deel uitgemaakt van de UNIFIL-missie in Libanon (en werd verworven met de hulp van de Stichting Vrienden).

Afstoten Dit jaar werd een begin gemaakt met het saneren van de collectie gebruiksgrafiek. Dit zijn ansichtkaarten, kalenders en andere grafische producten die functioneel zijn ontworpen. Deze collectie wordt ontdubbeld en van niet relevant drukwerk ontdaan. Inmiddels komen ruim 400 objecten voor afstoting in aanmerking.

Bruiklenen Ondanks de bruikleenstop die in januari 2009 werd ingesteld, is in 2010 een uitzondering gemaakt voor opzienbarende bruiklenen. V2 raket in Haags Historisch Museum Het meest in het oog springend was de bruikleen van de V2 raket aan het Haags Historisch Museum, ter gelegenheid van de bijzondere tentoonstelling: Oorlog en

Bevrijding in 3D met foto’s van Den Haag in de Tweede Wereldoorlog van fotograaf Wim Bersebruggen. Op één van zijn foto’s is nog een glimp te zien van een V2 raket, daarmee de enige bekende foto van een V2 in actie in Nederland. Het transport van de V2 had de nodige voeten in de aarde. Zo moest de raket naar binnen worden getakeld in het historische pand van het museum, middenin de Haagse binnenstad. Dit trok veel aandacht van het publiek en bleef ook in de media niet onopgemerkt. O.a. RTL, SBS6, TV West en RTV Utrecht besteedden er in diverse nieuwsrubrieken aandacht aan. Om deze bruikleen mogelijk te maken werd er een convenant gesloten tussen de directies van het Legermuseum en Haags Historisch Museum en werd er vanuit Defensie meegewerkt met materieel en logistieke ondersteuning.

Kleinere bruiklenen Tot slot waren er nog enkele kleinere bruiklenen. Zo werd er aan Erfgoed Delft een werk uit het oeuvre van Jan Rijnders uitgeleend, voor een tentoonstelling over zijn werk in het Prinsenhof in Delft. Daarnaast is een miniatuur van ons pand aan de Kort Geer uitgeleend aan het Historisch Museum Den Briel, ter ondersteuning van de expositie over de naïeve kunstenaar Jerry Harberink. Door sluiting en verhuizing van respectievelijk de Knoopkazerne en het Museum Verbindingsdienst kwamen vele uitgeleende objecten, waaronder enkele mooie schilderijen weer terug naar ons museum.

Overige werkzaamheden Doordat de werkzaamheden voor de verhuizing de meeste tijd in beslag namen, was er weinig tijd voor andere projecten. Wel werd de vitrine met objecten uit het tijdvak van Napoleon heringericht en werd de, door Remi Bakker vervaardigde, levensechte figuur van Napoleon geplaatst in de vaste opstelling over de Napoleontische tijd. De eerste etage van de basisexpositie is geheel voorzien van nieuwe tekstborden. Een andere grote activiteit was de inrichting van de nieuwe tentoonstelling Toernooiridders die in februari 2010 werd geopend. In deze presentatie worden veel van onze middeleeuwse collectie blanke wapens getoond.

“De bezoekers moeten nu niet wegblijven, die moeten we vasthouden!”

Tropenmuseum Amsterdam Het Tropenmuseum in Amsterdam vroeg een tweetal uniformen aan voor de tentoonstelling: Rood. Deze internationale tentoonstelling richt zich op de bijzondere betekenis van de kleur rood in de meest brede zin van het woord. De bijdrage van het Legermuseum bestond uit een rode uniformjas van het 1st Foot Guards regiment, gedragen tijdens de slag bij Waterloo en een Atilla uit het begin van de vorige eeuw van een Rode Huzaar.

Legermuseum Brussel Onze buitenlandse collega’s van het Koninklijk Legermuseum in Brussel vroegen onze medewerking voor een tentoonstelling over de Koreaanse oorlog (1950-1955). Net als Nederland heeft ook België deelgenomen aan dit conflict. Het museum stelde voor deze tentoonstelling een uniform ter beschikking van een krijgsgevangene UNO militair uit 1953.

Veiligheid en calamiteiten

In 2010 is er een nieuw collectie-hulpverle­ nings­team (CHV-team) opgezet. Anders dan voorheen is er ook actief geworven bij andere afdelingen dan alleen de afdeling collectie. Het resultaat is een team van 10 personen uit alle geledingen van het museum. Vanaf oktober 2010 is een stand-by rooster ingevoerd waarbij beurtelings een van de CHV-leden stand-by staat en daarmee 24 uur bereikbaar is via een alarmtelefoon.

p

p

Delft Soesterberg

17

Evenementen en activiteiten Collectie

Dat een CHV-team geen overbodige luxe is werd duidelijk door de verschillende calami­teiten die zich in korte tijd voordeden, zoals een lekkage op de Korte Geer waarbij de standmodellenwerkruimte deels moest worden ontruimd; een overstroming van gebouw C op de Paarden­ markt en de aan­tasting van enkele honderden vuurwapens door corrosie als gevolg van een storing in de klimaatinstallatie. Een aantal calamiteiten was toe te schrijven aan het barre winterweer in december.

afbeeldingen van militaire begrippen uit

Joris: “Wij merken dat groepsbezoekers het begin van de vorige eeuw • het Landolt militair woordenboek uit 1861; 3600 trefwoorden en beschrijvingen soms wat huiverig zijn metca.boeken vanwege • het Glossarium Armorum; een geïllustreerde thesaurus met ca. 700 termen en onduidelijkheid over de sluitingsdatum in afbeeldingen van wapenrustingen (defensieve Delft. Men weet immers wel dátwapens) we gaan • de Armamentaria artikelen; diverse militair-historische onderwerpen verhuizen, maar niet dat dat nog een hele tijd • de Visser collectie; ca. 175 historische handvuurwapens duurt.” Heleen valt hem bij: “Daarom geven we • een uniformen-thesaurus; ca. 900 trefwoorden, ca. 9000 beschrijvingen, voorlopig ook geen publiciteit aan ‘op weg naar Collectie verwijzingen en afbeeldingen Soesterberg’. Dat is nu meer iets voor achter Informatie Een onderdeel van het project is de facet­ Facetdeterminatie biedt de de schermen. Tegen de tijddeterminatie. dat de opening Centrum (CIC) websitebezoeker de mogelijkheid om van personen op oude foto’s aan de hand van in Soesterberg echt in zicht komt, zullen we Project ‘Geallieerde Collecties’ hun uniformen te kunnen bepalen bij welk Eind 2009 is in het kader van ‘digitaliseren onderdeel ze hebben gediend.in Uit degaan vragen bijvoorbeeld steeds meer social media met beleid’ van de rijksinstelling Senternovem die bij het Collectie Informatie Centrum (CIC) (onderdeel van het nu: ministerieDelft van Economi­ binnenopen komen blijkten dat er er grote zijn belang­ volop zetten. Voor is nog sche Zaken) een subsidie verworven voor stelling is voor dit soort informatie. het digitalisatie­ p roject Geallieerde Collecties. aansprekende evenementen en activiteiten.” Overige digitalisatieprojecten Met behulp van de RNA structuur (Referentie­ Legermuseum een aantal netwerk Architectuur) verbanden Dat kan Marijeworden beamen, alHetziet zij heeft ook eenprojecten grote mogen uitvoeren binnen het programma tussen de verschillende collecties duidelijker Erfgoed van de Oorlog van het ministerie en beter doorzoekbaar. heeft het Soesterberg. uitdaging in deHiertoe locatie “Er is daar van VWS. Op deze wijze kreeg het museum museum het afgelopen jaar vele termenlijsten participant subsidie voor locatie een aantal aangeleverd, mogelijk. beeldmateriaal gedigitaliseerd, nog meer Het is alseen unieke om bijzondere projecten. De slotconferentie van uniformbeschrijvingen van boekillustraties dit programma plaats opdaarom 16 september gemaakt en koppelingen van beeldmateriaal evenementen te organiseren. Wijvondzijn 2010 in het KIT te Amsterdam. Daar vond de en boeken gemaakt. Dit alles is geleverd aan van de nationale collectie Trezorix,het bedrijf dat het technische deel van ook nu nog onderzoek aanlancering hetplaats doen naar de oorlogsdagboeken, waaraan het Leger­ m useum het project voor zijn rekening heeft genomen. Termen, lijntekeningen en collectie worden op een groot onze aantal dagboeken heeft geleverd om locatie en omgeving. Wie zijn concurrenten deze manier met elkaar in verband gebracht te digitaliseren en toegankelijk te maken (zie talen. meer nieuwe informatie www.beeldbankWOII.nl) daar?en ontsloten In dein meerdere omgeving van voor het museum Een greep uit de collecties-en termenlijsten: dit Het project In Blik geeft een beeld van is veel verblijfstoerisme, zijnOorlog allemaal • de Hoefer catalogus; ca. 11000 kaartjes Nederland in de periode 1933-1950 gezien met trefwoorden, beschrijvingendag en de ogen van amateuren professionele mensen die iedere ietsdoorwillen doen in de p omgeving.” Joris: “De bezoeker zal ook meer

p

18 Collectie

tijd doorbrengen in het nieuwe museum dan nu filmers. Het leven tijdens de oorlog werd Terminologie In 2010 je is er een samenwerkingsverband bekeken door de lens de camera en is nu in Delft. Dat isvaniets waarmee rekening moet opgestart met het Rijksmuseum in Amsterdam online te zien. Dit audiovisueel erfgoed werd om eenkaartverkoop wapenthesaurus te maken. houden met de catering, de en de nog niet eerder samengebracht, en bevat nog nooit eerder vertoonde beelden. De films Museumarchief parkeergelegenheid.” kunnen kosteloos online worden bekeken (www.oorloginblik.nl).

Virtueel museum Registratie

In oktober 2010 is extra menskracht ingehuurd om te starten met de pilot ‘inhalen achter­ standen registratie’ en de laatste achter­ standen weg te werken met het oog op de verhuizing naar Soesterberg. Er is gekeken naar een effectieve, verantwoorde en snelle manier voor de basisregistratie en het selecteren en separeren van de afstoot.

In 2010 is gewerkt aan de ontsluiting van het museumarchief. Er liep een aantal activiteiten parallel: 1. het ompakken van het archiefmateriaal naar een duurzame bewaring, volgens in de archiefregeling vastgelegde normen. Van het materiaal dat op dit moment in het depot Korte Geer aanwezig is, is ongeveer 90% omgepakt.

Het Legermuseum scoort nu goed en het is uitzoeken hoe je die bezoeker ook naar Soesterberg kunt krijgen. Daar wordt veel over 2. de depotruimte werd heringericht nagedacht. Heleen: “Net als hier zullen eropveel een manier die het mogelijk maakt de Naast het registreren van aanwinsten en het archiefbescheiden in een goede, geordende activiteiten en wisseltentoonstellingen. wegwerken van dekomen, achterstand in registratie en toegankelijke staat te bewaren. De zijn er in 2010 nog enkele extra inspanningen ordening is zodanig ingericht dat het archief Alleen moet alles op grotere schaal.” Marije vindt geleverd. als het ware standplaatsonafhankelijk De basisregistratie van de collectie Neder­ is. Bij verhuizing kan alles op dezelfdeis er het leuk om daar denken: “Wat landse voorschriften tot 1940 isover afgerond. na te Deze beschrijvingen van de voor­schriften volgorde worden neergezet en is het niet straks, zijn opgenomen als het in het project museum Geallieerde in Soesterberg nodig iets aan de registratieopengaat, te veranderen. Collecties. In het project zijn tevens, de zoge­ te zien naamde en “Hoefer-klappertjes” te doen? opgenomen. Maar misschien 3. er is gewerkt aan de nog registratie wel van de Hierin staan veel literatuurverwijzingen die museumcorrespondentie, met de nadruk interessanter: hoerecords houd jeopeen museum dat gekoppeld zijn aan de huidige in het correspondentie die betrekking heeft al registratiesysteem Adlib. Van bijzondere op de collectie. Bij de registratie zijn dichtboeken is onder de zijn aandacht van dedigitale bezoeker. We uit de Collectie Leiden afbeelding­ waar mogelijk koppelingen tot stand gebracht met museumen en gedigitaliseerd en gekoppeld aan de bibliotheekobjecten. Hierbijplannen is waardevolle denken aan Die records in adlib. een virtueel museum. achtergrondinformatie bij de objecten Beeldregistratie Tevens zijn dossiers geregistreerd worden in de komende tijdgevoegd. verder uitgewerkt.” In verband met het definitief inpakken voor verhuizing naar Soesterberg ligt de prioriteit net als in 2009 bij het completeren van registratie­beelden per in te pakken deel­ collectie: van deelcollecties die als eerste naar Soester­berg verhuizen wordt de registratie met een afbeelding gecomplemen­teerd.

over tentoonstellingen die in het verleden gehouden zijn, die ondersteuning zouden kunnen bieden bij de activiteiten voor het nieuwe museum. Van het totale, naar schatting 100 strekkende meter omvattende archief, was eind 2010 anderhalve strekken­ de meter beschreven in Adlib-archief.

p

p

Delft Soesterberg

19

Over verzamelen en verhuizen Collectie

Alle zaken die betrekking hebben op het museumarchief zijn vastgelegd in een Hand­ boek Archief.

Het digitale vraagcentrum

In het NTR-programma Verborgen verleden gaan bekende Nederlanders op zoek naar hun familiegeschiedenis. Philip Freriks bezocht voor de uitzending van 16 oktober 2010 het afdelingLegermuseum, Collectie / cluster & Behoud waar hij Beheer meer te weten kwam over één van zijn voorouders, die bij Waterloo vocht tegen de troepen van Napoleon. Ook Willeke Alberti en Lenny Kuhr hebben voor dit programma in het museum onderzoek gedaan. Deze televisie-uitzendingen hebben geleid tot een toename van het aantal bezoe­ ken aan het Collectie Informatie Centrum.

1800. Bijdragen tot de geschiedenis van de Nederlandse boekhandel, Nieuwe Reeks, dl. 10 (Zutphen 2010), in: Historisch Tijdschrift Holland 4 (2010) - Sloos, Louis Ph., (samenst., red.), Boeken met krijgshistorie. Op verkenning in het oudste boekbezit van Defensie (Breda, Nederlandse Defensie Academie, 2010) - Sloos, Louis Ph., Recensie van Peter Sijnke (red.), T. van Gent, V. Laurentius, e.a., Middelburg 17 mei 1940. Het vergeten bombardement (Vlissingen 2010), in: Archievenblad, Koninklijke Vereniging van Archivarissen in Nederland 7 (2010) 38-39. Iets gewijzigd later ook gepubliceerd in: Mars et Historia 3 (2010) 32-33. - lezingen en presentaties voor diverse groepen vakgenoten en militair-historisch geïnteresseerden die het museum bezochten

Op een warm bovenkamertje op de Paardenmarkt vertellen de medewerkers van Beheer en Behoud meer over hun werkzaamheden van afgelopen Publicaties, zitting in diverse maanden. Kees van Buren Conservatoren steekthadden enthousiast van artikelen en relevante besturen en werkgroepen: wal: “Alles wat niet in het Legermuseum wordt lezingen door - de Nederlandse Vereniging voor Militaire Historie de Nederlandse Stichting voor tentoongesteld was hier op deen Paardenmarkt medewerkers Modelfiguren. redactie van Mars etVan Historia textilia opgeslagen of in ons depot- dein Grave. Medewerkers van het museum publiceerden - Werkgroep Centrale Defensie Catalogus - de UKB-Werkgroep Gedrukte Werken in 2010 diverse artikelen, gaven tot vuurwapens enlezingen, van karren tot geneeskundige - het Gezelschap Petrus Scriverius interviews en advies aan diverse instanties. - Thesaurusoverleg i.s.m. Rijksmuseum Een greep uit dit geheel: dienst materialen. Half 2010 hebben we gehoord - Diverse artikelen voor het jaarboek per 1Conservator Mathieuleeg Willemsenmoet is op het dat de Paardenmarkt juli 2011 Armamentaria en de Nieuwsbrief van de ICOMAM-congres in Dublin gekozen tot secretarisde van deze internationale vereniging Vrienden zijn. Dus toen begon voor ons grote inpak-, - Mathieu Willemsen, ‘Pieter Jan in de Betou’, van wapen- en militair-historische musea in: Wapenfeiten 2, mei 2010, 9-13 en verhuisklus.” (ICOMAM). uitzoek-, fotografieNatuurlijk - Mathieu Willemsen, ‘ ‘Remington Rolling the Dutch Army ‘, in: Man at Arms staat Blocks de inafdeling behoud en beheer in contact vol. 32, no.3 2010, 22-28 - Sloos, Louis Ph., Recensie van Eveline en restauratoren. Rob met de conservatoren Koolhaas-Grosfeld, De ontdekking van de Nederlander in boeken en prenten rond overleg wordt de collectie Schapers: “In onderling p speciaal en op maat verpakt.” Lennart Westeneng

p

20 Collectie

vult aan: “Voor de zware objecten hebben Rob van 1 januari 2011, wederom van Arbodienst en ik, samen met hoofd behoud speciale moet wisselen.beheer, Met de uitgangspunten en de achterliggende visie als vertrekpunt is dozen en doosconstructiesgezocht ontwikkeld.” Alles naar een nieuwe Arbodienst. Deze is gevonden in de De Linge Groep. Zij starten uit de opslagruimtes gaat weer opnieuw door de vanaf 1 januari 2011. Cultuurprogramma handen van de medewerkers. Kees: “We maken De stappen die hierin in 2009 zijn gezet, Personeel zijn in 2010 gecontinueerd. Binnen de hele een complete lijst van de collectie, maar eerst organisatie is gewerkt aan de aspecten Terugkijkend op 2010 kunnen we de volgende samenwerken, vertrouwen een en het verbeteren wordt alles schoongemaakt, er wordt foto acties en resultaten onderscheiden. van de management kwaliteiten. 2010 is benoemd tot het jaar van het implementeren gemaakt en een collectienummer aan het object FTE en verwerken van het geleerde. In 2009 is aandacht besteed aan het in balans gegeven. Tot slot wordt het object op de juiste Aantal vrijwilligers brengen van doelstellingen, beschikbare fte’s Het Legermuseum heeft(en grote waardering daadwerkelijk aantal en medewerkers. In wijzeen ingepakt er komt een label foto)voorop de wijze waarop vrijwilligers zich binnen het 2010 heeft dit beleid zich voortgezet. Per 31 Legermuseum inzetten. In 2010gunstig: werkten 6 december 2010 mensen in vasteis de de doos. Inwaren dater 69opzicht verhuizing vrijwilligers op diverse afdelingen. dienst werkzaam voor het Legermuseum, over 62,19 FTE. In 2010 hebben 5 allesverdeeld wordt schoongemaakt, geregistreerd, Digitaliseren personeelsdossiers medewerkers het Legermuseum verlaten. In 2010 is er eenin grotekaart stap gemaakt in het Voor 6 medewerkers werden het Legermuseum gefotografeerd dus compleet digitaliseren van de personeelsdossiers. zijn of haar nieuwe werkgever. Van de 69 Uiteindelijk is ongeveer 95% van de dossiers medewerkers zijn er 23 vrouw en 46 man. De gebracht.”

Bedrijfsvoering

gemiddelde leeftijd over mannen en vrouwen gezamenlijk is 47 jaar.

Verbetering ARBO dienst

in het afgelopen jaar gedigitaliseerd; de rest volgt in 2011.

De vier medewerkers (inmiddels Financiën bijgestaan door De positieve ontwikkelingen met betrekking een flink aantal inhuurkrachten) mogen aan de tot onder andere het museumbezoek en de toename van de overige activiteiten, de verhuizing van Delft naar Soesterberg danzoals wel verhuur van representatieve museale ruimten, een grote klus hebben, ze hebben vinden het voor de ook gevolgen voor het financiële resul­taat van het museum. Dit resultaat wordt daar­naast ook gunstig beïnvloed door het collectie een enorme verbetering. Mirka Orsel: strin­gente budgetbeheer en het beleid om de bedrijfs­van kosten zo de veel mogelijk te beperken. De “Niet alleen de vindbaarheid collectie staat van baten en lasten over 2010 sluit daarom een registratie, positief resultaat van circa €ook 615.000. is p wordt nu volledig, dankzijmetde het nieuwe depot in Soesterberg een enorme In 2010 is het Legermuseum gestart met een nieuwe Arbodienst, te weten de Stichting Arbo- en milieudienst Siemens. Het nieuwe beleid dat hiermee gepaard ging, heeft een daling van het ziekteverzuim laten zien van gemiddeld 7% in 2009 naar minder dan 3,5% over 2010. Hiermee is een enorme productiviteitswinst gerealiseerd. Ook is het gezondheidsbeleid veranderd van reactief in proactief. Kortom, een grote winst voor zowel de onderneming als de medewerkers. Helaas heeft Siemens halverwege 2010 bekend gemaakt om te stoppen met de stichting, met als resultaat dat het museum, met ingang

p

Delft Soesterberg

21

p

22

Bedrijfsvoering

Bedrijfsvoering

Staat van baten en lasten

Balans per 31 december 2010 Bedragen x 1.000 euro

Werkelijk 2010

Begroting 2010

Werkelijk 2009

Na voorstel verwerking saldo boekjaar

Bedragen x 1.000 euro

2010

Activa



2009

Vaste activa Immateriële vaste activa

Baten Bijdrage Ministerie van Defensie

7.980

7.980

8.000

Baten eigen activiteiten

473

353

364

Overige baten

109

36

54

0

0

4.000

8.562

8.369

12.418

Vrijval Vissercollectie

Totaal baten

Inrichting en inventaris Investeringen t.b.v. exposities Exposities in voorbereiding

3.766

3.968

3.901

650

659

733

2.409

2.488

2.503

Kosten collectie

183

217

135

Presentatie en communicatie

657

698

589

Administratie en automatisering

171

219

188

Algemene kosten

139

120

204

7.975

8.369

8.252

Huisvestingskosten

Totaal lasten

1.062 329 0

1.317 354 139

1.391

1.810

45

69

123 213

153 301

336 1.543

454 2.351

3.328

4.701

Vlottende activa Vorderingen en overlopende activa

Lasten Afschrijvingen vaste activa

17

Materiële vaste activa

Voorraden

Personeelskosten

13

587

0

4.166

Belastingen Overige vorderingen en overlopende activa

Liquide middelen

Passiva Eigen vermogen Vrij besteedbaar vermogen Algemene reserve Bestemmingsreserves

19 425

-311 140

444

-171

50

0

46 0

92 750

46

842

1.471 137 46 90 750 294

2.356 156 46 164 1.000 308

2.788

4.030

“Het is een gevecht tegen de tijd, maar we gaan het winnen”

Voorzieningen Saldo rentebaten en lasten

28

0

18

615

0

4.184



Resultaatbestemming

p

Mutatie bestemmingsreserve

285

0

67

Algemene reserve

330

0

4.117

615

0

4.184

Voorziening CAO

Langlopende schulden

Investeringssubsidies Vooruitontvangen subsidie

Kortlopende schulden en overlopende passiva Schulden aan leveranciers Belastingen en premies sociale verzekeringen Investeringssubsidies (kortlopende deel) Vooruitontvangen bijdragen Vooruitontvangen subsidie Overige kortlopende schulden en overlopende passiva

3.328

4.701 p

p

Delft Soesterberg Bedrijfsvoering

23

verbetering. De Paardenmarkt is karakteristiek In 2009 was dit, los van de afwikkeling van de - Het resterende bedrag van € 285.000 wordt als bestemmingsreserve ten behoeve vanHet is van de Visser Collectie € 184.000. is hier maarfinanciering de bewaarconditie niet gunstig. de dekking van de kosten van de verhuizing In de begroting van 2010 is overigens uitgegaan van de luchtvochtigheid Paardenmarkt op de balans van een situatie waarbij kosten gelijk zijn en de hier te warm ofdete koud is opgenomen. aan de opbrengsten. Het positieve verschil tussen het bedrijfsresultaat en de begroting niet optimaal. Zeker voor textiel zal de conditie in Het stringente budgetbeleid en het aan­ 2010 wordt met name veroorzaakt door ener­ scherpenRob van de focus op kerntaken heeftaan: zijds een stijging van de opbrengsten als gevolgzijn.” het nieuwe depot beter vult haar geleid tot een genormaliseerde en gezonde van de stijging van het aantal bezoekers en financiële status. Daarnaast is, mede door door denu gerealiseerde “We anderzijds maken echtbesparingen een inhaalslag betreffende de het verbeterde overlegmodel, de van beide in de kosten. gewenste goede relatie tussen het registratie. In de toekomstkanten is er beter zicht op de Hierover zijn de volgende afspraken gemaakt: ministerie van Defensie en het Legermuseum - verlaging van de personele lasten en gerealiseerd. volledige collectie. Maar voor nu is het belangrijk vaste kosten (gelet op een realistisch ‘bare objecten minimum’), een en ander In 2010 wijze zijn de uit de worden voorafgaande jaren dat alle opmede deterjuiste voorbereiding op de overgang naar het resterende schulden weggewerkt en is het NMM; en in het depot in afgesproken bedrag van € 1 miljoen aan verpakt Soesterberg komen.” - terugbetaling van het in 2008 ontvangen Defensie terugbetaald. voorschot met betrekking tot de subsidie In 2011nog resteert nog een laatste tranche van in Wellicht blijven die objecten geruime tijd 2009 in een periode van drie jaar; deze afspraken van € 750.000 die aan het - ontwikkeling van een verbeterd van Defensie terugbetaald het depot in de verpakkingministerie staan. Kees: “Ermoetis in overlegmodel op bestuurlijk en uitvoerend worden. Hiermee is in de begroting 2011 niveau tussen het‘rücksichtslos’ ministerie van Defensie rekening gehouden. het verleden door het Legermuseum en het Legermuseum. verzameld. Vijf identieke exemplaren zijn geen Deze afspraken zijn op de volgende wijze in de jaarrekening 2010 verwerkt: uitzondering. Soms zijn er Facilitaire zelfs 30-40 nauwelijks - Het in 2009 ingezette financiële beleid heeft erin geresulteerd, dat in het kader Zaken verschillende voorwerpen, zoals gasmaskers, van de sanering van het museum de met Dit jaar is bij bewaard. de beveiliging gestart met het ministerie of van Defensie afgesproken bajonetten uniformstreepjes het aanbieden van een stageplaats voor bezuinigingen gerealiseerd zijn. Per ultimo Natuurlijk zijn daar veel persoons­ erelateerde leerlingen die deg opleiding aspirant beveiliger 2010 is sprake van een positief resultaat van volgen. Vanuit bezuinigingsoverwegingen is € 615.000 voorwerpen - De afspraak met bij. het ministerie In Soester­ van Defensie b erg mede medio 2010 zal beslotendaar, om te stoppen met de om de in 2008 vooruit ontvangen subsidie fysieke beveiliging aan de Paardenmarkt. met de conservator, een nieuwe slag worden ad € 3,5 mln. in drie jaar terug te betalen is daarbij in de cijfers verwerkt De afdeling Technische Dienst is in 2010 - Van het positieve resultaat ad € 615.000 gemaakt wat er wel en nietingezet (meer) verzameld gaat om de diverse expositieruimten verder wordt een bedrag van € 330.000 toegevoegd te vervolmaken en aan te passen. Onder aan het eigen vermogenhaakt van de stichting. worden.” Mirka hiermeer opde in: “De verhuizing Actie Zone is nu sterk verbeterd, met Dit vermogen komt hiermee per 31-12-2010 name op technisch vlak, zodat er minder op een bedrag van € 19.000,heeft ook weer nieuwe voorwerpen inapparatuur het daglicht kans bestaat dat bepaalde niet p gezet. Zo zijn we een rubberboot, afkomstig uit

p

24 Bedrijfsvoering

WO II, bovenop een stelling tegen gekomen. Deze werkt. Ook is de Actie Zone robuuster gemaakt, Soesterberg, de reorganisatie, het sociaal het beter bestand is tegenuit al te beeld was waardoor letterlijk totaal verdwenen.” plan, het personeelsbeleid, de bedrijfscultuur, enthousiaste jeugd.

de aansluiting van de CAO van het Leger­ museum bij die van de Voormalige Rijks­ musea, de outsourcing van de restauratoren, de bezuiniging van Defensie en de vorming van de nieuwe stichting. In haar besprekingen met de RvB en in haar besluitvoering inzake de outsourcing liet de OR zich adviseren door de heer F. Schreiner van de FNV Formaat. Bij overleg inzake de VRM-aansluiting, gevoerd tussen personeelszaken, de vakbond en een consultant van de werkgevers­ organisatie AWVN, was de OR toehoorder. Een daaruit voort te vloeien overeenkomst over de werktijdverkorting van 38 naar 36 uur werd niet bereikt. Deze onderhandelingen zullen in 2011 worden voortgezet. De OR zal daar nauw bij betrokken zijn. Het gevolg hiervan was dat er nog geen nieuwe CAO voor het Legermuseum kon worden afgesloten, zodat de oude CAO werd verlengd. Naar aanleiding van vragen van het personeel kaartte de OR de verschillende uitleg inzake de kwesties ouder­ schaps­verlof en einde­jaars­uitkering aan bij de RvB. Vastgesteld werd dat het ouderschaps­ verlof en andere regelingen ongewijzigd uitgevoerd dienden te worden zolang er geen nieuwe CAO is. Over het al dan niet uitkeren van de eindejaarsuitkering, zoals verwoord in de CAO, wist de OR zich gesteund door de vakbond en acht uitkering op zijn plaats; de directie houdt echter pas op de plaats en koppelt de uitkering aan de onder­handelings­ resultaat dat naar verwachting half 2011 bekend zal zijn.

Vechten tegen de tijd Dit jaar is gestart met de eerste fase van het grootschalige onderhoud aan het pand aan de Korte Geer. Met name de kopgevel is aangepakt, deze is opnieuw gestuct en geschilderd. De vervolgfases zullen voor een groot deel worden uitgevoerd in 2011

In korte tijd wordt de collectie op de Paarden­ markt geheel gezien en met zorg verhuisd. Ieder object heeft z’n eigen doosje of specifieke Ondernemingsverpakking. Een serieus karwei. Mirka geeft raad 2010van het inpakken van hoeden en een voorbeeld In 2010 bestond petten: “Hetde Ondernemingsraad is van groot belang dat textiel als uit 5 personen. Twee van hen verlieten in het najaar van 2010 de OR. Hierdoor hoeden en petten dezijnjuiste vorm behoudt tijdens vervroegde verkiezingen uitgeschreven voor het voorjaar van 2011. Op de bodem van de doos leggen het transport. we dus molton, De OR kwam gemiddeld omzodat de drie wekende hoed niet kan schuiven. bijeen, voerde achtmaal overleg met de Raad Het hoofddeksel vullen van Bestuur, had eenmaal een onderhoud we op, zodat deze in met de contactpersoon van Raad van Toezicht model De doosvanwordt opgevuld met proppen (RvT), blijft. de heer C. Schimmelpenninck der Oye, en voerde een kennismakingsgesprek vloeipapier zodat de niet gaat schuiven. En met de nieuwe voorzitter van de Raadboel van Toezicht, Luitenant generaal Schouten. iedere doos wordt voorzien van een foto van de In juli verscheen de eerste OR-blog op inhoud, Intranet. een Deze blogobjectvervangt de Nieuwsbrief en deel­collectienummer en waarin het personeel werd geïnformeerd wordt op een van pallet gezet. Alles blijft bij elkaar en over de verrichtingen de OR in het eerste half jaar. Op regelmatige basis worden blogs wordt zo naar Soesterberg verhuisd.” Kees besluit: toegevoegd met het laatste nieuws uit de OR. Adviesrecht maaktemaar de OR gebruik van haar “HetOverlegonderwerpen is een gevecht tegen Tweemaal de tijd, we gaan Op de agenda van de overlegbesprekingen adviesrecht. Eén daarvan had betrekking van de OR met de Raad van doen Bestuur stonden de outsourcing, op de nieuween het winnen. We allesopvoor hetde ander behoud regulier de stand van zaken met betrekking Arbodienst. Beide adviezen waren positief. tot de verhuizing naar het nieuwe museum in verbetering van de collectie.” p

p

Delft Soesterberg

25

Registreren! Bedrijfsvoering

Een belangrijk aandachtspunt vormde de opzet van een sociaal plan met het oog op de verhuizing naar Soesterberg, waarin zaken geregeld moeten worden als reisvergoedingen, afdelingverhuisvergoedingen, Collectie / clusteroutplacement Collectie Informatie bege­ leiding, omscholing etc. Bij de invulling ervan zullen ook de vakbonden worden betrokken. De OR verzamelde daartoe alle vragen en opmerkingen van het personeel en legde die voor aan de RvB. In een personeels­bijeen­ komst begin 2011 zullen deze besproken worden.

In het Collectie Informatie Centrum van het Legermuseum vertellen Aris de Bruijn en Theo Beijersbergen vol enthousiasme meer over hun werkzaamheden van de afgelopen tijd. Véél werk trouwens, want zij storten zich met man en macht op het wegwerken van de achterstanden. Er klinkt bijna een nonchalant: “We moeten nog zo’n 30.000 stuks registreren.” Langzaam maar zeker worden alle voorwerpen geregistreerd. Ruim 100.000 prenten, 60.000 foto’s, 10.000 tekeningen en duizenden posters, affiches en kaarten. Aris: “Ik houd mij nu drie dagen per week bezig met het registratieproject. De collectie wordt volledig digitaal geregistreerd, om zo ook op internet toegankelijk te worden voor het publiek. Volppassie legt Theo uit waar hij zich mee bezighoudt: “Ik beschrijf en registreer de

p

26 Tot slot

2D-materialen. Momenteel is er met het oog op Management maar het nieuwe museum een verwervingsstop, en bestuur al het ongeregistreerde materiaal moet worden Stichting Koninklijk Militair-historisch Museum (Legermuseum) verwerkt. Als we gaan verhuizen moet alles Relaties geregistreerd zijn. Dan kunnen Raad van Toezicht we in Soesterberg Ministerie van Defensie, i.c. - A.K. van der Vlis, Generaal b.d. (voorzitter) met Koninklijke een schone t/m 24/06/10 maar óók alles Landmachtlei (KL) beginnen, Met de Koninklijke Landmacht (KL) onderhoudt - M. Schouten, luitenant-generaal der Genie gemakkelijker terugvinden.” b.d (voorzitter) vanaf 01/07/2010 het Legermuseum een speciale band. Ook

Tot slot

sinds de verzelfstandiging (in 2003) is dat zo gebleven. De goede relatie komt onder andere tot uiting in de verschillende advies- en assistentiefuncties die het museum vervult voor de KL en bij voorbeeld de Historische Verzamelingen, en in de logistieke onder­ steuning die de KL het museum verleent bij bijzondere projecten, zoals bijvoorbeeld het vervoer van de V2 naar Den Haag.

- Dr. J.M. Schröder, ex-president-directeur Martinair (vice-voorzitter) - P.H.M. Messerschmidt, generaal-majoor der Artillerie b.d. (secretaris) - Drs. C.O.A. baron Schimmelpenninck van der Oije, oud-directeur Maritiem Museum Rotterdam - Mr. H.M.C.M. van Oorschot, voorzitter college van Bestuur Universiteit Tilburg - Mr. Drs. G.A.A. Verkerk, burgemeester van Delft - Generaal-majoor M.F.P. van den Broek, Plaatsvervangend Commandant Landstrijd­ krachten t/m 27/05/2010 - Generaal-majoor M.C. de Kruif, Plaats­ vervangend Commandant Landstrijd­ krachten vanaf 27/05/2010 - Generaal-majoor drs. J.H. Wehren, Plaats­ vervangend Commandant Luchtstrijd­krachten

Afstoten en verwerven

Theo vervolgt: “Tevens assisteer ik bij de bruikleenadministratie. In verband met de verhuizing naar Soesterberg zullen alle Advies en assistentie Door diverse medewerkers wordt advies en bruiklenen teruggegeven en teruggehaald assistentie verleend aan de krijgsmachtmusea en historische verzamelingen. Zo heeft het moeten worden. Ook een hele klus. Zeker museum zitting in de Traditiecommissie Krijgs­ (TCK). Ook de vele dat vragen die van het als jemacht bedenkt we bijvoorbeeld niet alle publiek binnenkomen worden zo uitgebreid mogelijk beantwoord. wordt regel­ materialen dieBovendien in bruikleen zijn weer in de matig hulp verleend bij de inrichting van tentoonstellingen buiten het Legermuseum. collectie willen opnemen. Alle instellingen Erelid voormalig bestuur KNLWM Stichting Vrienden van aangeschreven het - P.H.M. Messerschmidt, moeten worden wat generaal-majoor er terug b.d., oud-voorzitter (1995-2003) van de Legermuseum Legermuseum heeft zeer actieve en Stichting Koninklijk Nederlands Legeren moetHetkomen ofeenwellicht daar kan blijven. Dit Wapenmuseum grote groep vrienden, georganiseerd in de Vrienden. Deze stichting stelt zich vergtStichting veel voorbereiding – en dus registratie – Management onder andere tot doel het museum financieel - drs. Ch.A.M. Ronteltap, algemeen directeur te ondersteunen bij haar aankoopbeleid. om een overzicht van de volledige collectie te (voorzitter Raad van Bestuur) In ruil voor deze steun krijgen de Vrienden maken. Daarnaast is het - drs. D.W. niet Staat, directeur duidelijk collecties (lid of Raad we gratis toegang, het jaarboek Armamentaria en nog van Bestuur) worden hen regelmatig activiteiten in de vorm in Soesterberg meer, evenveel - drs. F.T. van ofder minder Pols, Hoofd afdeling ruimte Publiek p van vernissages en lezingen aangeboden. krijgen voor de mediatheek.” Aris haakt hier

p

Delft Soesterberg

op in: “Ik neem aan dat het niet groter wordt.” Theo:Colofon ”De conservator blijft verwerven, meer Eindredactie/productie kritisch dan voorheen. In het nieuwe museum Marije van Thiel Soesterberg; Marije Smit staanTekstde verhalen achter de collectiestukken Ontwerp en worden de objecten als ensembles centraal Fabrique [merken, design & interactie], Delft (Herald Boer) geregistreerd. Aris: “2D heeft natuurlijk als Fotografie dat het minder plek in neemt dan 3D voordeel Medewerkers; RVDW foto, Rob van der Weide objecten.” Slechts een klein deel van de totale Legermuseum, Korte Geer 1, 2611 CA Delft www.legermuseum.nl, [email protected] collectie kan worden tentoongesteld, er wordt Word ook Vriend van hetdepots Legermuseum: beheerd zodat het door ook veel in de www.vriendenlegermuseum.nl onderzoekers bestudeerd kan worden. Al het Of word fan van het Legermuseum en volg ons op hyves, facebook youtube. materiaal uitende collectie is beschikbaar voor informatieverzoeken.

Geallieerde Collecties Als straks alles is geregistreerd kunnen er makkelijker verbanden in de collectie worden gelegd, meent Aris. “Een voorbeeld hiervan is de website ‘Geallieerde Collecties’ waar ik op dit moment druk mee bezig ben. Hiermee kunnen straks niet alleen afzonderlijke geregistreerde objecten gevonden worden, maar dus ook de verbanden tussen objecten worden gelegd”. p “Nu missen we soms bepaalde links naar

27

p

28

“Zoeken, vinden… en nog meer vinden”

p

Delft Soesterberg

29

materialen. Een uniform blijft soms een uniform, zonder iets over de persoon die het gedragen heeft te weten te komen. Als we alles hebben geregistreerd is de collectie duidelijk in beeld en kunnen die verbanden worden gelegd.” Theo vertelt: “In Soesterberg is het ook de bedoeling dat die verhalen zichtbaar worden. Bij nieuwe verwervingen wordt naar ensembles gezocht.” Met de nieuwe zoekarchitectuur kan er fundamenteel anders in de collectie worden gezocht… als alles maar is geregistreerd. Aris: “Met de nieuwe zoekfunctie op de website is het de bedoeling dat je nog meer vindt dan je zoekt of vraagt. Een interessante uitdaging waarmee we het voor het publiek ook interactief willen maken.”

30

p