Multiculturele lappendeken. Zomerserie. De andere inwoners van Israël. Antisemitisme 2 Moeten we symptomen bestrijden of opvoeden?

Leone Ebreo

Vijftiende-eeuws gedicht over de liefde nu vertaald

Antisemitisme 2 Ralph Inbar Moeten we symptomen bestrijden of opvoeden?

Dankzij zijn fonds nu student op Bezalel

C 36 N IEUW ISRAELIETISCH WEEKBLAD

Groene goeroe

Akiva Wolff: het milieu en orthodox jodendom

2 juli 2010 • 20 tammoez 5770 • Jaargang 145 Begin sjabbat 20.25 uur • Einde sjabbat 23.06 uur

Zomerserie

Losse nummers € 3,—

Multiculturele lappendeken

NIW7036_cover 1

De andere inwoners van Israël

30-06-2010 17:50:05

2

185218.indd 2

| C 36

30-6-2010 13:57:42

C 36

S

oms denken we bij de redactie, als we een uitgebreid stuk over, bijvoorbeeld, antisemitisme hebben gebracht, dat we de week daarop ‘iets totaal anders’ moeten doen. Maar met die zucht naar variatie dien je de (Joodse) mensheid niet altijd: er waren zoveel reacties en commentaren op het begrip lokjoden en het onthutsende filmpje van de Joodse Omroep dat een vervolg niet mocht uitblijven. Wij beloven u dan ook om het woord volgende week slechts alleen onder de allerurgentste omstandigheden te noemen. Maar het gaat in feite natuurlijk over iets veel breders: onuitroeibare vooroordelen over Joden en de merkwaardige en bizarre manier waarop Nederlandse Joden met de Israëli’s en hun belangen worden vereenzelvigd, zodat het aantal incidenten toeneemt naarmate Israël vaker en (dus) negatiever in het nieuws is. Uit de cijfers van het CIDI weten we dat het in 2008 qua incidenten tamelijk rustig was, maar het afgelopen jaar was het helemaal mis. Om de vooroordelen in Nederland aan te pakken, schat de antropoloog Bovenkerk in, gaat er minstens een generatie overheen. Intussen bewijzen wij zelf ook opnieuw dat we weten wat (onderling) geruzie is, want de zaak Betsalel versus Joodse Omroep sleept zich voort. Nieuwste deel van de saga: Betsalel vecht haar ontslag van twee jaar geleden aan. Wie overigens denkt dat het niets dan ruzie, kommer en kwel is tussen de Joodse en andere Israëli’s hopen we de komende weken het tegendeel te bewijzen. Israël vormt een fascinerende multiculturele samenleving en in het NIW kunt u deze zomer nader met deze andere groeperingen kennismaken aan de hand van persoonlijke en informatieve verhalen van Joanne Nihom. Nihom was overigens ook getuige van de start van de mars richting Jeruzalem die de ouders van Gilad Shalit ondernemen. Ze willen net zo lang voor de deur van Benjamin Netanyahu gaan bivakkeren tot hun zoon vrijkomt. Verder hebben we het vermoeden dat de nieuwe roman van Lodi van de Kamp, Alleen, nogal wat stof zal doen opwaaien en ook konden we u het mooie verhaal over de ‘groene goeroe’ niet onthouden – orthodox jodendom en het milieu blijken elkaar niet uit te sluiten!

• 2 juli 2010 • 20 tammoez 5770

BI N N E N LAN D

10

Antisemitisme: een vervolg Marcouchs ‘lokjoden’ en een film van de Joodse omroep brachten het thema antisemitisme flink onder de aandacht. Deze week een overzicht van de vele reacties. Het belang van educatie lijkt enorm.

BU ITE N LAN D

13

Minderheden in Israël deel 1 We starten onze zomerserie over minderheden in Israël met een mooi verhaal over de Druzen. Mannen en vrouwen zijn gelijk, over religie wordt gezwegen en roken en drinken zijn verboden.

CU LTUU R

18

Dankzij Ralph Inbar student In 2004 overleed televisiemaker Inbar, die Israël met Bananasplit een hart onder de riem stak in moeilijke tijden. Dankzij zijn Inbar-stichting kunnen talentvolle kunststudenten worden ondersteund.

RE LIGI E

30

Charedi-goeroe De ‘groene’ goeroe Akiva Wolff promoveerde deInbar bijdrage het Leone Ebreo Antisemitisme 2op Ralph Groenedie goeroe orthodoxe jodendom kan leveren aan een schoner milieu. Zijn werk gaat uit van het Joodse gebod ‘bal tasjchiet’, ‘gij zult niet bederven’. Vijftiende eeuws gedicht over de liefde nu vertaald

Moeten we symptomen bestrijden of opvoeden?

Dankzij zijn fonds nu student op Betsalel

 36 � ���� ������������� ��������

Akiva Wolff: het milieu en orthodox jodendom

2 juli 2010 • 20 tammoez 5770 • Jaargang 145 Begin sjabbat 20.25 uur • Einde sjabbat 23.06 uur

I N HOU D 4 8 9 10 13 18 20 22 26 29 32 34 36 38

Varia NIK en Annet Betsalel Verzoening Antisemitisme revisited De Druzen Ralph Inbar Opinie Israël actueel Recensie Swirc Meijers en Van der Wieken Lody van de Kamp Bloeme Evers en Sidra Brieven Eregalerij en fotoreportage

Omslagfoto: slechts een greep uit de vele Zomerserie minderheden die in Israël wonen/Flash90

Multiculturele lappendeken

Losse nummers € 3,—

Multiculti?

De andere inwoners van Israël

NIW7036_cover 1

30-06-2010 17:37:59

C 36

NIW7036_inhoud 1

| 3

30-06-2010 17:45:08

VA R I A

genoemd naar de ontdekker, Bella Galil zelf. De Rhopilema nomadica Galil is van oorsprong geen mediterrane kwal, maar heeft zich in de jaren 70 gevestigd in de Middellandse Zee, via de route van het Suezkanaal.

fotocredits: KobiGideon/Flash90

Mooie Noten

Rechtzaak Voormalig premier van Israël Ehud Olmert arriveert op maandag bij het gerechtsgebouw

in Jeruzalem om zich te verweren in de corruptiezaak die tegen hem is aangespannen. n

Aanval op Iran? Er zijn signalen dat Israël samen met de Verenigde Staten een aanval op Iran plant. Zij mogen bij een evenuele militaire actie het luchtruim van Saoedi-Arabië gebruiken. Dit meldt het Iraanse persbureau Fars. Vorige week werd bekend dat een squadron van Israëlische militaire vliegtuigen was geland op een militaire luchthaven in Saoedi-Arabië. Fars beweert dat Israël en de VS deze luchthaven als uitvalsbasis gaan gebruiken voor luchtaanvallen op Iran. Deze berichten kwamen enkele dagen nadat het Pentagon bevestigde dat een ongewoon grote vloot Amerikaanse oorlogsschepen door het Suezkanaal naar de Perzische Golf was gevaren. SaoediArabië is een uitgesproken vijand van Israël, maar is volgens de berichten net zo bang voor een Israëlische atoombom als Iran en zou daarom haar medewerking aan een aanval verlenen.

Dansers bekogeld Tijdens een optreden van een Joodse dansgroep op een straatfestival in Hannover werden stenen gegooid door tieners van Noord-Afrikaanse afkomst. Ze riepen ‘Juden raus’ naar de dansers. Een van de danseressen raakte gewond aan haar been en er werd besloten de voorstelling voortijdig af te breken. Charlotte Knoblauch, voorzitster van Centra-

4 | C 36

7036_varia 2

le Raad van de Joden in Duitsland, noemt het incident ‘een nieuwe maatschappelijke uitdaging’. Burgemeester Stephan Weil van Hannover is ‘verbijsterd’ en sprak zijn verdriet uit over het incident. De stenengooiers, die merendeels van Libanese, Iraanse en Palestijnse komaf waren, zouden ‘opgefokt’ geweest zijn omdat ze vlak daarvoor een rapconcert hadden bezocht. Twee jongens, 14 en 19 jaar, zijn aangehouden. Het incident in Hannover staat niet op zichzelf; volgens een onderzoek dat werd uitgevoerd door het Criminologisch Onderzoeksinstituut Neder-Saksen zijn er bovengemiddeld veel islamitische jongeren in Duitsland die er antisemitische denkbeelden op na houden.

Kwallenschool bij kust De Israëlische kust wordt opnieuw bedreigd door een ongewoon grote school agressieve kwallen. Een Israëlische oceanologe, Dr. Bella Galil, noemt de kwallenschool ‘ongewoon’ voor de tijd van het jaar. „Vroeger hadden we misschien eens in de tien jaar zo’n enorm grote school, maar sinds 2000 zijn ze er elke zomer, van Spanje tot aan de Levant.” De kwallen, die een strook van ongeveer honderd kilometer langs de kust vormen, veroorzaken veel overlast bij de badgasten. Per dag worden zo’n honderd mensen gebeten door de kwal Rhopilema nomadica Galil, die is

De Israëlische zangeres Noam Vazana heeft afgelopen zondag de Amsterdamse muziekcompetitie ‘Mooie Noten’ gewonnen in het openluchttheater in het Vondelpark. Vazana schrijft haar eigen nummers en begeleidt deze met piano en trombone die ze tegelijkertijd bespeelt. Eerder dit jaar won ze al de maandelijkse Radio 2-competitie voor beste nieuwe lied en de ASF Singer-Songwriter competitie. Vazana zit nog in de race voor de Grote Prijs van Nederland. Over twee maanden verschijnt haar album ‘Daily Sketch’.

Franco’s ‘Jodenlijst’ De Spaanse dictator Franco gaf in 1941 zijn geheime dienst opdracht een lijst samen te stellen met adres- en persoonsgegevens van alle Joden in zijn land, om opsporing en deportatie ten behoeve van de Duitsers te vergemakkelijken. Dat blijkt uit een document dat de Spaans-Joodse journalist Jacobo Israel Garzón recentelijk in het archief van Saragossa opduikelde. De Duitsers en Spanjaarden waren in 1941, toen het document werd opgesteld, aan het onderhandelen over een Spaanse toetreding tot de asmogendheden. Volgens het gevonden document is er in 1941 een lijst met Joodse namen opgesteld en aan SS-chef Heinrich Himmler gegeven. Het is een officieel bevel van Franco’s veiligheidschef De Romani aan alle provinciale leiders van het land. Hij draagt hen op een lijst te maken met daarop alle ‘persoonlijke gegevens, ideologie, politieke voorkeur, commerciële activiteiten en de mate waarin ze een bedreiging vormen’. Ook Joden die zich bekeerd hadden tot het katholicisme moesten worden geregistreerd. Aan Joden wordt gerefereerd als ‘dat infame ras’. De resulterende lijst, met de gegevens van 6000 Joden, is uiteindelijk nooit gebruikt omdat Spanje neutraal bleef. Na de oorlog profileerde Franco zichzelf als iemand die de Spaanse Joden had geholpen. Historici hadden daar al langer hun twijfels over en wijten de neutraliteit van Spanje niet aan ideologie, maar aan de slechte economische staat waarin de Spaanse burgeroorlog van 1936 het land had achtergelaten. Spaanse diplomaten daarentegen hebben op persoonlijke titel in heel Europa duizenden Joden gered door visa 2 juli 2010

30-06-2010 17:53:46

VA R I A

te verstrekken aan vluchtelingen, of door hen te verbergen in Spaanse consulaten in Hongarije, Frankrijk, Griekenland, Duitsland, Bulgarije en Roemenië.

Hamas wacht tot na WK Mahmoud

A-Zahar

Mezoeza’s Rivierenbuurt Een bijzonder geschiedenisproject

in de Amsterdamse Rivierenbuurt over de Joodse bewoners is afgerond. Het resultaat staat nu op internet. De deelnemers van het geschiedenisproject gingen in de Rivierenbuurt op zoek naar sporen over de periode tijdens en na de Tweede Wereldoorlog en legden de resultaten vast in een webpresentatie. Ze zochten naar mezoeza’s op de deurposten en naar met lichtgevende verf geschilderde huisnummers, die in de Tweede Wereldoorlog werden aangebracht in verband met de verduisteringsmaatregelen. Het project begon bij de basisschool de Donge. Kinderen van de basisschool zochten uit hoe het de Joodse buren van de school verging tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ze bezochten de vier stukken straat om het schoolplein heen. Daar woonden in 1941 op 62 adressen Joden: van hen zijn er 142 omgebracht en 45 hebben de oorlog overleefd. De leerlingen maakten foto’s van de huizen en schreven gedichtjes. Ido Abram, die het project voor de kinderen bedacht, wilde na afloop van het basisschoolproject uitzoeken hoeveel Joden er nu nog in de Rivierenbuurt wonen. Samen met Jos Wiersema, webmaster van de website 'Het geheugen van de Rivierenbuurt’ besloot Abram het project uit te breiden. Om niet aan te hoeven bellen met de vraag ‘bent u Joods’ gingen ze op zoek naar

20 tammoez 5770

7036_varia 3

fotocredits: Nati Shohat/Flash90

Hamasleider

heeft de Israëli's via de Britse krant The Independent laten weten dat zij na de wereldkampioenschappen in Zuid-Afrika ‘tenminste acht hulpschepen’ kunnen verwachten vanuit de Perzische Golf. Ook zei Zahar dat tijdens de Ramadan in augustus een stroom van boten naar Gaza zal uitvaren. De Hamasleider wilde verder nog aan The Independent kwijt dat hij graag wilde weten ‘waar in jullie bijbel staat dat het gerechtvaardigd is om het sturen van hulpgoederen te verbieden’. Dat het WK de Palestijnen bezighoudt is te merken aan de daling van het aantal incidenten op de Westbank. Gemiddeld is er op de Westelijke Jordaanoever sprake van 30, 40 incidenten per week. Sinds de wereldkampioenschappen zijn begonnen op 11 juni zijn dat er 10 tot 20, zo meldt de IDF.

Kassam Een lid van de veiligheidsdienst van kibboets Nirim inspecteert de resten van een kassamraket die woensdag vanuit de Gazastrook werd afgevuurd. De raket veroorzaakte veel schade maar er vielen geen slachtoffers. mezoeza’s aan de deurposten en lieten deze fotograferen. De resultaten zijn sinds vorige week op de website www.spoorzoekeninderivierenbuurt.nl te zien.

Israëli’s moeten om Turkije vliegen Turkije heeft zijn luchtruim gesloten voor Israëlische militaire vluchten. Dit is opnieuw een reactie op het incident met de Mavi Marmara van 31 mei, waarbij negen doden vielen. Zondag berichtten Israëlische media dat Turkije een transportvliegtuig met ongeveer honderd Israëlische officieren, die op de terugtocht waren van een bezoek aan Auschwitz, geen toestemming gaf om over Turkije te vliegen. Het Israëlische toestel kreeg de opdracht om een andere route te kiezen. Het Israëlische leger besloot om hierop niet te reageren, om de kloof in de betrekkingen tussen de twee landen niet nog verder te verbreden. Turkije riep al eerder zijn ambassadeur uit Israël terug en annuleerde gezamenlijke oefeningen van de luchtmacht boven Turkije. Israël is daarmee het enige

grondgebied kwijt waarboven het met zijn straaljagers behoorlijk kan oefenen. Boven Israël moet er doorgaans al na enkele minuten worden gekeerd, omdat Israël zo klein is. Turkije wil ook de schepen terug van de hulpschepen die deel uitmaakten van het konvooi dat op 31 mei trachtte de blokkade van de Gazastrook te doorbreken. Het Turkse persbureau Anatolia citeerde premier Erdogan, die zei dat de banden tussen Israël en Turkije weer normaal kunnen worden als Israël aan de Turkse eisen tegemoetkomt. Turkije eist een onafhankelijk, internationaal onderzoek naar het incident. Tot dusverre is er alleen een Israëlisch onderzoeksteam geïnstalleerd, met twee internationale waarnemers, maar die maakten op het kritische buitenland geen indruk.

Jihadstrijders opgepakt De twee Israëlische Arabieren die in 2009 een taxichauffeur doodden in Nazareth werkten voor Al Qaida. Zij maakten deel uit van een groep van zeven mannen die verantwoordelijk is voor meerdere aanslagen op christelijke en Joodse Israëli’s. Dat maakte de Israëlische politie maandag bekend naC 36

| 5

30-06-2010 17:54:22

e-mail naar [email protected] en wij zorgen dat hij op het goede adres terechtkomt.

fotocredits: NatiShohat/Flash90

Sarcastisch filmpje verwijderd

Ergernis In Amsterdam hebben we misschien ellende met de aanleg van de metro, in Jeruzalem is de aanleg van de sneltram al sinds jaar en dag een bron van ergernis. Heel Jaffastreet, een van de hoofdaders naar de oude stad, is opgebroken en aan de werkzaamheden lijkt vooralsnog geen einde te komen. We moeten maar zo denken: gedeelde smart is halve smart. n dat het spreekverbod over de zaak was opgeheven. De groep werd ontdekt toen twee leden werden gevonden in een Somalisch trainingskamp van Al Qaida. Tijdens het verhoor bekenden de verdachten de moord op de taxichauffeur. Zo hebben zij de bussen van christelijke touroperators in Israël bekogeld met molotovcocktails en hadden zij plannen om een Joodse man uit Nazareth te ontvoeren en op video te onthoofden. 

Hulp bij speurtocht naar overlevenden De Amerikaanse veteraan Frank Towers, die tijdens de Tweede Wereldoorlog bij de 30e infanteriedivisie diende, heeft bij de voorzitter van de Joodse gemeente Limburg Benoît Wesly hulp gevraagd bij het zoeken naar Nederlandse shoa-overlevenden. Op 13 april 1945 bevrijdde de 30e divisie bij Farsleben een trein met 2500 Joden uit Bergen-Belsen, die op weg was naar Theresientadt. Towers kreeg van Yad Vashem een lijst met namen van die gevangenen. Er zaten ongeveer 700 kinderen bij en Towers verwacht

6 | C 36

7036_varia 4

dat ruwweg de helft nog in leven zou kunnen zijn. Ongeveer dertig personen van die 350 mensen zouden in Nederland zijn geboren, zo zocht Towers uit. De meeste mensen, zo blijkt uit onderzoek, keerden terug naar Nederland, denkt Towers. Hij hoopt dat Wesly connectie heeft met organisaties en individuen, zodat ze achterhaald kunnen worden. Hij heeft al 168 overlevenden van de Farsleben-trein gelokaliseerd. De meeste wonen in Israël, waar ze in de periode 1945-6 naartoe emigreerden. Anderen gingen naar Chili. Australië, de Verenigde Staten en Canada. Uit die laatste twee landen wist Towers al mensen te spreken die hij ook 65 jaar geleden al had ontmoet. „Dat was een verrijkende ervaring. Ik zag dat ze als een feniks uit de as waren herrezen, om hoogontwikkelde professionele deelnemers aan onze samenleving te worden.” Benoît Wesly vertelde het NIW: „Meneer Towers komt nog elk jaar naar Maastricht. Hij is boven de 90, een aimabele man, een van de weinige overlevenden van zijn divisie. Hij stuurde me onlangs dit bericht met het verzoek om mee te zoeken naar overlevenden. Ik weet niet hoe ik daar zelf achter moet komen. Daarom gaf hij me die lijst met namen en geboortedata.” Denkt u een van de overlevenden te zijn of te kennen? Stuur een

Het filmpje ‘We Con The World’, waarin een groep Israëli’s de veroordeling door internationale media over het vloot-incident op de hak neemt, is verwijderd door YouTube. Het filmpje van het Israëlische satirische programma Latma TV is een parodie op het welbekende ‘We Are The World’. De makers dragen keffiyehs en zingen met een aangedikt Arabisch accent teksten als ‘They make them all believe that the Hamas is Mother Theresa’. YouTube zegt het filmpje verwijderd te hebben in verband met het copyright. Het filmpje zou te veel lijken op het originele ‘We Are the World’ uit 1985. Caroline Glick van Latma TV reageert laconiek op het verwijderen: „Een filmpje dat in een maand al meer dan 3,5 miljoen keer is bekeken verdwijnt niet zomaar van internet.” Het filmpje is inderdaad op veel andere videosites makkelijk terug te vinden.

Satelliet tegen Iran Vorige week woensdag werd bekend dat Israël een nieuwe satelliet heeft gelanceerd, de Ofek 9, die het Iraanse nucleaire programma moet gaan bespioneren. Hij werd gelanceerd vanaf luchtmachtbasis Palmachim en is uitgerust met hoge resolutiecamera’s die het verzamelen van gevoelige informa-

WIJZE WOORDEN Met de maat waarmee men meet zal men gemeten worden. 

 bMegilla 12b

2 juli 2010

30-06-2010 17:55:11

VLOTTE BABBEL Elke week interviewt het NIW heel kort een succesvol lid van de misjpoge over zijn of haar nieuws. Deze week dirigent Yael Kedar (28). V: Wat doe jij als Israëlische in Nederland? A: Ik dirigeer drie koren. Ik wilde graag dat deze een keer samen zouden komen en hetzelfde Israëlische lied op hun eigen manier voor publiek ten gehore zouden brengen. Dat is gelukt. Dat was heel bijzonder voor me, omdat het mijn afscheid van Nederland was. Ik ga namelijk terug naar Israël om verder te studeren. V: Naast dirigent ben je ook pianist. A: Klopt, maar mijn grootste liefde is dirigeren. Er is niets heerlijker dan mijn energie en emoties op een koor of orkest over te brengen, als dat lukt ontstaat er een fantastische samenwerking. V: Hoe kwam je in Europa terecht? A: Ik wilde ervaring opdoen. Vooral in Nederland heerst een korencultuur. Het schijnt dat een op de acht Nederlanders bij een koor zingt. Dat bracht me hier en het is me enorm bevallen. Ik woonde naast het Concertgebouw en ik heb daar zoveel muziek gehoord. Amsterdam was een openbaring, het heeft zoveel te bieden op cultureel gebied. Het was in alle opzichten een verrijking. V: Kunnen we jou nog zien dirigeren? A: Iedereen is welkom op de repetitie, aanstaande zondag om 19.00 uur, Stadionweg 269 in Amsterdam. En anders ben ik te vinden op www. Myspace.com. [ST] 20 TAMMOEZ 5770

7036_varia 5

tie aanmerkelijk zullen vergemakkelijken. „We hebben nu een grotere operationele flexibiliteit,” aldus Chaim Eshed, de directeur van het Israëlische militaire ruimteprogramma, waarmee hij bedoelde dat Iran beter in de gaten kan worden gehouden. Er draaien minstens drie andere Israëlische spionagesatellieten rond de aarde. De vorige satelliet, TecSar, werd vanuit India gelanceerd.

Onderzoek naar Mavi Marmara begonnen HET ISRAËLISCHE KABINET heeft maandag ingestemd met een intern onderzoek naar de militaire actie tegen het Gaza-hulpkonvooi. De regering wilde niet ingaan op het verzoek van de VN om een internationaal onderzoek te starten. In de onderzoekscommissie zitten wel twee buitenlanders: David Trimble, oud-premier van Noord-Ierland en winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede in 1998, en de Canadese legerjurist Ken Watkin. Netanyahu: „Het onderzoek zal de wereld duidelijk maken dat Israël in overeenstemming met de wet handelt en transparant is,” zei hij. De Turkse regering liet al weten ‘geen vertrouwen’ te hebben in het onderzoek. Ook de secretaris-generaal van de Verenigde Naties Ban Ki-moon zegt dat het onderzoek ‘internationale geloofwaardigheid’ mist en blijft Israël aanmoedigen mee te werken aan een internationaal onderzoek waarbij ook Turkije zitting mag nemen.

5 jaar JKC Simcha HET JOODSE KINDERDAGVERBLIJF JKC Simcha in Amsterdam bestaat vijf jaar en dat werd woensdag 23 juni gevierd met een feestelijke circusmiddag voor de kleintjes en hun ouders. Dankzij een gift van de Amsterdamse vereniging B’nai B’rith Hilleel konden zij hun vijfjarig bestaan gepast vieren. Leidster Yael Lindhout is trots op het jubileum van het kleine Joodse kinderdagverblijf. „Als kinderdagverblijf zijn we echt uniek. We krijgen de kans om het jodendom te verweven met de kinderopvang. Onze peuters krijgen echt al les, ze gaan in een kringetje zitten en leren over de Joodse feestdagen, gebruiken en de gebeden. Als je het leuk brengt, pikken jonge kinderen dat zo snel op. Waar we in de toekomst nog een slag in kunnen maken is de Joodse les nog speelser te brengen. Als ze een Rosj Hasjana-kleurplaat maken hoeft de citroen niet per se geel te zijn. We gaan altijd uit van de behoefte van het kind.”

Ontslag door Hitlergrap EEN NIEUW-ZEELANDSE CABARETIER werd gedwongen ontslag te nemen nadat hij een ongepaste Hitler-grap maakte tijdens een tv-optreden in Auckland. David Fane’s opmerkingen veroorzaakten grote woede bij de Joodse gemeenschap in Nieuw Zeeland. „Mensen met HIV zijn wegwerpmateriaal, die moet je verbranden. Net als de Joden. Hitler had een punt,” grapte Fane tegen zijn publiek. De cabaretier nam zelf ontslag bij New Zealand TV3 en maakte publiekelijk zijn excuses. „Het waren domme woorden, gesproken door een domme man,” zei Fane boetvaardig.

C 36

| 7

30-06-2010 17:55:36

BINNENLAND

Joodse Omroep

Betsalel vecht ontslag aan Er is nog geen uitspraak van de Nationale Ombudsman inzake de gebeurtenissen bij de Joodse Omroep en het Commissariaat voor de Media, waar het NIW al eerder over berichtte, maar voormalig directeur Annet Betsalel vecht haar ontslag aan. Esther Voet

T

erwijl alle partijen wachten op een uitspraak van de Nationale Ombudsman inzake de over en weer gedane beschuldigingen aan het adres van het Commissariaat voor de Media aangaande de Joodse Omroep, zijn er nieuwe ontwikkelingen op een ander terrein die indirect verband houden met de zaak. Eind april 2008 velde de rechter een oordeel over de arbeidsovereenkomst tussen toen nog Stichting NIK Media – nu Joodse Omroep – en toenmalig directeur Annet Betsalel. De arbeidsovereenkomst werd toen door de rechter met ingang van 15 mei 2008 ontbonden. Dezer dagen werd duidelijk dat Betsalel die ontbinding via de rechter probeert te herroepen. In het kader van het onderzoek van de Nationale Ombudsman zijn aan de Ombudsman stukken beschikbaar gesteld door het

8 | C 36

NIW7036_NIK_Betsalel 1

Commissariaat van de Media. Die stukken zijn via de Ombudsman terechtgekomen bij Annet Betsalel en volgens haar blijkt uit die gegevens dat de destijds door de Joodse Omroep geëiste ontbinding zou hebben plaatsgevonden op onrechtmatige gronden. Volgens een brief die de Permanente Commissie van het NIK heeft gestuurd aan de Centrale Commissie „heeft mevrouw Betsalel nu bij de rechter een verzoek tot herziening van die uitspraak ingediend, omdat zij, kortweg geformuleerd, nieuwe gronden ziet op basis waarvan zij de rechter verzoekt het vonnis in te trekken en het verzoek tot ontbinding van de arbeidsovereenkomst alsnog af te wijzen.

‘De Nationale Ombudsman heeft mij stukken van het NIK en de Joodse Omroep doen toekomen’ Mevrouw Betsalel heeft de Joodse Omroep en het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap in deze procedure gedaagd.” Het NIK stelt verder in de brief dat het zich door een advocaat in deze zaak laat bijstaan. Het NIK onthoudt zich aangaande deze zaak verder van commentaar. De nieuwe voorzitter van het nieuwe bestuur van de omroep, mr. Fred Ensel, die aantrad na de gebeurtenissen die hebben geleid tot het ontslag van Betsalel, zegt het niet kies te vinden commentaar te leveren terwijl de zaak onder de rechter ligt: „We ondernemen alle stappen om de zaken correct af te wikkelen,” aldus Ensel.

Het verzoek van Annet Betsalel tot herroeping van haar ontslag komt eind juli voor. Ook het rapport van de Nationale Ombudsman aangaande de rol van het Commissariaat voor de Media en anderen bij het ontslag van Betsalel wordt rond die periode verwacht. Dat rapport zou al eerder afgerond moeten zijn, namelijk eind april, maar werd uitgesteld. Betsalel: „De Nationale Ombudsman heeft mij stukken van het NIK en de Joodse Omroep doen toekomen, stukken die het Commissariaat van de Media verplicht ter beschikking moest stellen aan Ombudsman Alex Brenninkmeijer. Daaruit blijkt mijns inziens duidelijk dat mijn ontslag onrechtmatig was en dus is mijn gerechtvaardigde eis dat ik wordt teruggeplaatst als directeur van de omroep. Ik heb uit die stukken met stijgende verbazing kennisgenomen wat het NIK/Joodse Omroep daadwerkelijk heeft gedaan. Dit onrecht moet worden rechtgezet.” Welk onrecht en welke acties van het NIK blijft vooralsnog onduidelijk. Vraag is dan hoe Betsalel herroeping van haar ontslag voor zich ziet omdat er inmiddels binnen de omroep op zowel bestuurlijk als uitvoerend niveau verregaande structurele veranderingen zijn doorgevoerd en Alfred Edelstein als nieuwe directeur van de Joodse Omroep in korte tijd grote wapenfeiten heeft neergezet. Betsalel: „Daar gaat het niet om. Hoe ik met eventuele rechtzetting van het mij gedane onrecht omga, is nu niet relevant.” Hoe de uitspraak van de rechter ook uitvalt, terugkeer van Betsalel bij de Joodse Omroep lijkt zeer onwaarschijnlijk; maar afhankelijk van de schadelijkheid van de stukken die Annet Betsalel nu in bezit zegt te hebben, valt er wellicht een financiële vergoeding uit te slepen. n

2 juli 2010

30-06-2010 16:37:10

v e rzo e n i n g

BINNENLAND

Reacties op ‘verzoening’ Twee weken geleden publiceerde het NIW pro’s en contra’s over het gezamenlijk herdenken van de Tweede Wereldoorlog. Wij vroegen u, lezer van het NIW, uw mening te geven. Dit is het resultaat. Esther Voet

G

ezamenlijk herdenken? Verzoening met het Duitse volk? Is het 65 jaar na de bevrijding mogelijk of niet? Dat was de vraag die we stelden in een artikel van Ted de Hoog in NIW 34 naar aanleiding van een thema-avond die die week over dit onderwerp werd gehouden in het Verzetsmuseum. De redactie vroeg u, de NIW-lezer ook op deze vraag te antwoorden. We kregen diverse mondelinge reacties waaruit bleek dat er veel verschillen van mening heersen over dit onderwerp in Joodse families, vaak door de generaties heen. Ook viel uit dat beperkte aantal reacties op te maken dat het veelal de vrouwen zijn die zich ‘onverzoenlijker’ opstellen dan de mannen. Waar vrouwen vaak uitgaan van het standpunt: ‘Niet zolang nog één van de overlevenden bovenstaande vraag met ‘nee’ beantwoordt’, lijken mannen eerder de mening toegedaan dat niet meer iedere Duitser ‘een mof’ is en dat een Oosterbuur geen nazi meer hoeft te zijn. Echter, de verwachte hausse aan brieven en e-mails bleef uit. En niet omdat u het NIW

2 juli 5770

NIW7036_ReactiesVerzoeni 1

niet leest of het niet de moeite waard vindt om naar het NIW te reageren, want het verleden bewijst dat u dat wel massaal doet wanneer u een mening heeft; denk aan de zogeheten bloemetjesaffaire rond de begraafplaats Muiderberg. Wat is er dan aan de hand? Het enig eerlijke antwoord is: wij weten het niet. Was het omdat dit thema werd aangesneden op een ander tijdstip dan rond de emotionele herdenkingsdagen? Is het omdat lezers de mening zijn toegedaan dat dát de tijd is om het over dit onderwerp te hebben en ze de rest van het jaar wensen door te gaan met hun dagelijkse leven? Is het omdat steeds minder lezers in dit opzicht een overtuigde mening wensen te ventileren? Of leeft deze controverse veel minder dan voorheen?

‘Er komt absoluut een tijd dat het wel mogelijk zal zijn, maar nu is die er nog niet rijp voor’ Feit is dat er zegge en schrijve drie schriftelijke reacties, alle drie van vrouwen, op de redactie binnenkwamen, en die willen we u uiteraard niet onthouden. Bloeme Evers-Emden schreef (verkorte versie): „Toen wij bevrijd werden, was ik letterlijk vies van alles wat Duits was. Tot lang na de oorlog heb ik geen enkel Duits fabricaat aangeschaft, tot mij duidelijk werd gemaakt dat in bijvoorbeeld mijn Franse geiser Duitse onderdelen verwerkt waren. De Duitsers hebben ons volk willen vernietigen, wat hen deels goed gelukt is. Ik laat niet in mijn gedachten toe wat ze allemaal voor onzegbaar-gruwelijks op hun smerige geweten hebben. Spottend zei ik na de oorlog weleens: ‘Ik kan wel zeg-

gen dat ik de koningin van Sheba ben, want (haast) niemand kan dat tegenspreken’. We zijn een mensenleeftijd na dé oorlog. Van mijn leven ben en zal ik nooit de Oostgrens overgaan, ik wil er niet eens overheen vliegen naar een verdere bestemming. „Mijn leven wordt niet beheerst door wraak- en haatgevoelens, maar sommige grenzen zijn – voor mij – niet overschrijdbaar. Ik weet dat een aantal Duitsers oprecht worstelt met de antisemitische nalatenschap. Ik weet ook dat Duitsland zich soms politiek gunstig onderscheidt waar het Israël betreft, maar dat kan de ingehamerde attitude en tradities van zoveel jaren niet wegnemen. Ik begrijp dat velen het hiermee niet eens zijn, maar het zijn mijn emoties en gevoelens. Mij komt het voor dat, zolang nog één vervolgde van toen leeft, haar/zijn gevoelens moeten worden ontzien en er geen Duitsers toegelaten moeten worden op 4 en 5 mei. Zouden ze er wel zijn, dan blijf ik weg, hoewel niemand me zal missen.” Chaja Meijer schreef: „Ik kom tot de conclusie dat ik er nog niet klaar voor ben om mij te verzoenen tijdens de jaarlijkse Nationale Dodenherdenking op de Dam. Ik ben 76 jaar oud en heb de oorlog bewust meegemaakt. Mijn grootouders zijn vermoord en zo velen in onze familie. Haatgevoelens heb ik niet naar de nieuwe Duitse generatie. Maar zolang er nog slachtoffers in leven zijn die dan diep gekwetst zullen zijn, vind ik, dat er gewacht moet worden. Er komt absoluut een tijd dat het wel mogelijk zal zijn, maar nu is die er nog niet rijp voor.” En de derde reactie is van Mia Corbeyvan Praag: ‘Ik denk dat ik mijn verleden als onderduikkind min of meer heb verwerkt. Maar zeg me, hoe moet ik de moord op de anderen verwerken, en alles wat daaraan is voorafgegaan? Wie ben ik om te verzoenen? Ik kom niet verder dan te erkennen dat het is gebeurd. Daar houdt alles op en is verzoening niet mogelijk.’ n

C 36

| 9

30-06-2010 16:26:40

BINNENLAND

ANTISEMITISME

Antisemitisme revis it Ineens leek afgelopen week het hele land wakker geschud. De pers had plotseling veel aandacht voor antisemitisme: een vervolg. Ted de Hoog

H

et thema ‘antisemitisme in Nederland’ leeft ineens weer, al is het altijd maar weer de vraag hoelang de pers dit keer geïnteresseerd blijft. Donderdag hield de Tweede Kamer op aansporing van de SGP een spoeddebat en zaterdag verscheen er een flink artikel in De Telegraaf, ‘Joden doodsbang in Amsterdam’. Ook Het Parool besteedde die dag flink wat ruimte aan de problemen die Joden in de openbare ruimte hebben wanneer ze zichtbaar Joods zijn. Deze nieuwshausse werd op gang gebracht door Ahmed Marcouchs voorstel voor het inzetten van ‘lokjoden’. De Telegraaf kwam met diverse getuigenissen van Joden die in Amsterdam en daarbuiten regelmatig worden gemolesteerd. De daders zijn vaak Marokkaanse jongeren, maar ook autochtonen gaan zich te buiten. Bijna de helft van alle strafbare uitingen (vorig jaar 577) op internet hebben antisemitisme als onderwerp. Dayan R. Evers vertelt De Telegraaf dat hij nog maar twaalf minuten per dag op straat komt, maar dat hij desondanks

1 0 | C 36

NIW7036_antisemitisme 1

midden in Amsterdam-Zuid werd uitgescholden waar zijn zoons bij waren. Professor en advocaat Herman Loonstein (52) meldde dat hij zijn kinderen niet meer met het openbaar vervoer laat reizen omdat ze een ‘doelwit’ zijn en hij vertelt hoe leden van een Joods gezin vanaf de drempel van hun huis door een groepje Marokkanen met eieren werden bekogeld. Deze anekdote wordt overigens pertinent tegengesproken door de Amsterdamse politie, die later verklaarde dat het bij dit bewuste eiergooi-incident niet om Marokkanen maar om Joodse jongens ging. Uit dit voorval blijkt eens te meer dat gemelde feiten wel dienen te kloppen. De bewoner bevestigde tegenover het NIW dat de politie eerst ‘nieuwe Nederlanders’ verdacht. De politie bezocht diverse scholen in Buitenveldert en concludeerde dat de daders Joodse jongetjes waren. De bewoner was in tegenstelling tot de berichten ‘zeer tevreden’ over de medewerking en hulp van de politie. Een feit dat beslist klopt is dat veel leraren op VMBO’s de holocaust vaak niet aan de orde kunnen stellen. Ze weten zich geen raad met het racistische en paranoïde anti-Joodse en anti-Israëlische wereldbeeld van allochtonen (waarvan het bizarre verhaal dat 9/11 werd georganiseerd door de CIA en de Mossad een vast onderdeel uitmaakt). ‘Vooraanstaande Joden’ spreken in De Telegraaf de vrees uit dat er pas echt iets gebeurt als er mensen in het ziekenhuis belanden. In Het Parool is de teneur dezelfde. De krant verhaalde zaterdag over de vijftienjarige Sarah die op station Lelylaan door drie oudere jongens werd gemolesteerd nadat die haar davidster hadden gezien. Ze had een paar bokslessen gehad en mepte van zich af, maar ze

kon niet tegen het straattuig op. Ze werd ontzet door een meisje met hoofddoek. Het Parool verwijst ook naar de cijfers van het CIDI, waaruit blijkt dat het aantal antisemitische incidenten sinds 2000 sterk is toegenomen, waarbij de frequentie correspondeert met de perioden waarin Israël negatief in het nieuws kwam, zoals na het incident met de Mavi Marmara. Toch weigerde minister van Justitie Hirsch Ballin tijdens het donderdagse spoeddebat in te zien dat het om een aantoonbare trend gaat.

Er gaat pas echt iets gebeuren als er mensen in het ziekenhuis belanden Het CJO schreef op 24 juni de leden van de Tweede Kamer een brief naar aanleiding van het spoeddebat over antisemitisme. Het wijst erop dat Joden ‘er meer en meer voor kiezen hun identiteit te verbergen’ en maakt melding van een ‘doorgaande stroom aan incidenten en meldingen vanuit het onderwijs’, waar ‘leerlingen die Joods zijn daar voortdurend op worden aangesproken’. Leerlingen worden ‘gepest, uitgescholden en belaagd’ en vinden hun kluisjes opengebroken en met hakenkruizen beklad. Ook het CJO beveelt de inzet van lokjoden aan, maar ziet toch het meest in een ‘mix aan maatregelen’, zoals optreden tegen antisemitische spreekkoren met stadion- en straatverboden en taakstraffen voor holocaustontkenners op basis van snelrecht. De holocausteducatie moet ook stoppen met ‘eenzijdig de overeenkom-

2 juli 2010

30-06-2010 16:10:11

ANTISEMITISME

BINNENLAND

s ited sten benadrukken tussen de holocaust en ‘andere, ergere dingen’. „Het moet duidelijk zijn dat genocide fundamenteel anders is dan een politiek conflict waarbij slachtoffers vallen (...)”. Het CJO wijst er de Kamerleden ook op dat de Joodse gemeenschap jaarlijks een miljoen euro moet spenderen aan de eigen veiligheid en dat nu het punt is bereikt ‘dat dit niet meer is te financieren’. De Joodse koepelorganisatie vraagt de overheid om het waarborgen van de ‘morele en fysieke veiligheid’ van de gemeenschap. IPOR-opperrabbijn Binyomin Jacobs – de deur van zijn synagoge in Amersfoort werd onlangs door vandalen met rode verf beklad – zoekt de oplossing vooral in educatie. Hij vertelt persbureau European Jewish Press dat gebrek aan onderwijs het grootste probleem is waar het om een antisemitisch wereldbeeld gaat. De inzet van lokjoden is misschien zinvol, maar dat werkt alleen tegen de achtergrond van beter onderwijs. Ook benadrukt hij de hartverwarmende reacties, zoals mensen die na het synagoge-incident spontaan hielpen bij het verwijderen van de rode verf. Tegen het NIW zei Opperrabbijn Jacobs dat het belangrijk is mensen ‘niet nodeloos bang te maken’. „Ik begrijp dat alertheid geboden is, maar ben van mening dat we ook voorzichtig moeten zijn met het zaaien van paniek. Ik realiseer me dat er ook voor de Tweede Wereldoorlog geroepen werd dat alles wel mee zal vallen. Toch is het niet zinvol om uitsluitend oog te hebben voor het negatieve en te vergeten dat er, bijvoorbeeld, na het bekladden van de sjoel van Amersfoort vanuit de niet-Joodse samenleving veel bloemstukken, kaarten en telefoontjes zijn gekomen, als teken van medeleven en solidariteit. NietJoodse organisaties, veelal uit de christelijke

20 TAMMOEZ 5770

NIW7036_antisemitisme 2

hoek, hebben spontaan aangeboden om alle kosten van reparatie volledig te vergoeden.” De Opperrabbijn had nog een suggestie. Volgens hem is het niet alleen belangrijk hoe er thuis wordt gesproken over Joden. „Het instellen van lokjoden is een simpele symptoombestrijding. Maar het bestrijden van antisemitische denkbeelden zou bijvoorbeeld ook onderdeel moeten uitmaken van de inburgeringscursussen die allochtonen moeten volgen. Je kunt niet in een multicultureel land als Nederland wonen als je dat multiculturele niet accepteert: ‘multicultureel’ betekent dat er voor iedereen plaats is.” Uit diverse bronnen maakt het NIW op dat inderdaad met name oudere mensen vaak angstig zijn, omdat ze de huidige situatie als zo dreigend ervaren dat zij die met de late jaren 30 associëren. Dat mag een al te sombere inschatting van de situatie zijn – we leven beslist niet in 1938, al was het maar omdat het antisemitisme hoofdzakelijk afkomstig is van een andere minderheidsgroepering en omdat het Nederlandse establishment níét anti-Joods is – maar die angst is goed invoelbaar vanuit de Joodse historische gevoeligheden. Er is in de pers het nodige commentaar geleverd op de suggestie om lokjoden in te zetten. Al snel werd duidelijk dat de Amsterdamse politie niet overmatig enthousiast is over dat plan. Woordvoerder Ellie Lust meldt het Parool dat die inzet aan vele voorwaarden is verbonden en dat het ‘een zwaar opsporingsmiddel’ is waarover het OM moet beslissen. Uit eerdere berichten werd al duidelijk dat het middel met grote ‘terughoudendheid’ zal worden ingezet, een woord dat we in Nederland maar al te vaak horen. Cultureel antropoloog en misdaadhoogleraar Frank Bovenkerk, bekleder van de leer-

stoel Radicalisering Studies aan de UvA, is ook niet enthousiast over de lokjoden. Hij zegt in de rubriek ‘De Stelling’ van het NRC dat de Marokkanen zo streetwise zijn dat ze de ‘nep-Jood’ snel herkennen en hij denkt dat arrestaties op basis van lokjoden alleen een stevige juridische bodem hebben als de ‘Jood’ heel karakteristiek is gekleed, omdat er bij een niet-specifiek voorkomen geen bewijs van molest op basis van het Jood-zijn kan worden geleverd. Bovenkerk vindt het probleem van de uitlokking zwaarwegend: „Je gebruikt een middel dat niet helemaal eerlijk is. Dat levert gemakkelijk een hellend vlak op. Een persoon mag door het inzetten van een strafrechtelijke opsporingsmethode niet tot andere handelingen worden gebracht ‘dan die waar zijn opzet reeds tevoren op was gericht’.” Gewend als we zijn geraakt aan ‘missers’ van het OM klinkt deze terughoudendheid nu eens niet ondoordacht. Bovenkerk is niet onder alle condities faliekant tegen lokjoden, maar de politie moet dan ‘alle experimentele condities onder controle houden’. Ook hij ziet meer in de lange omweg van het onderwijs: „Je moet de hele Marokkaanse gemeenschap ervan doordringen dat antisemitisme niet door de beugel kan. Dat is een langetermijnaanpak: je hebt er een generatie voor nodig.” Vele leden van de Joodse gemeenschap, onder wie Bloeme Evers-Emden laten gespierder taal horen. Niet alleen pleit zij voor ‘Joodse knokploegen’ maar zij ergert zich ook, met anderen, aan de koppen in de diverse kranten zoals ‘Joden doodsbang in Amsterdam’ en ‘Joden op de vlucht’: „Met zulke koppen worden we weer in een hoek gezet van bange, laffe Joodjes. Dat moeten we niet nemen!” is haar commentaar. ■

C 36

| 11

30-06-2010 16:10:32

Geachte Klanten

ISSTA LINES GAAT VERHUIZEN! vanaf 9 juli is ons adres : Professor JH Bavincklaan 5 in Amstelveen Telefoon blijft ongewijzigd: 020-5893000

12 | C 36

185427.indd 12

30-6-2010 14:19:48

BUITENLAND

zomerserie

minderheden in israël

Multiculturele lappendeken Niet alleen Joden maar ook minderheidsgroeperingen als christelijke en islamitische Arabieren, Druzen, Armeniërs en Bedoeïenen bepalen het gezicht van de multiculturele smeltkroes die Israël heet. In deze serie van vijf afleveringen maken we nader kennis met die bevolkingsgroepen. Lees over hun geschiedenis, hun levenswijze en de manier waarop ze zich verhouden tot de staat Israël. Deze week deel 1: de Druzen.

20 tammoez 5770

7036_CovertjeDruzen 1

C 36

| 13

30-06-2010 16:49:58

b u i t e n l a nd

fotocredits: Joanne Nihom

de druzen

Mysterieus en loyaal

Joanne Nihom

‘Wij geloven in reïncarnatie. De ziel is eeuwig’

1 4 | C 36

NIW7036_Druzen 1

W

ie het pittoreske centrum van het Druzendorp Yirka in het noorden van Israël binnenrijdt, waant zich eeuwen terug in de tijd. Kleine, kronkelige straatjes worden bevolkt door mannen en vrouwen in de traditionele Druzendracht. De Druzen vormen een specifieke groep in het multiculturele Israëlische landschap, een groep die al sinds de elfde eeuw in het Midden-Oosten te vinden is. In totaal wonen er zo’n 600.000 Druzen in het hele gebied. In Israël concentreert hun leefgebied zich vooral in Galilea, rond de Hermon en op de bergrug van de Carmel. We hebben een afspraak met Mary en haar ouders. Bij binnenkomst ligt links een prachtig ingerichte kamer met comfortabele stoelen en banken. „Dit is de officiële ontvangstkamer, hier onthalen mijn ouders gasten die geen Druz zijn,” legt Mary uit. Wij worden meegenomen naar een andere grote kamer, met alleen kussens op de grond, een tafel in het midden en vele religieuze foto’s aan de muur. „Dit is onze familieruimte.” Mary’s moeder komt binnen met koffie en koek. Ze is traditioneel gekleed en het contrast tussen haar en haar dochter doet denken aan de twee verschillende kamers in het huis. Het eerste contact met Mary werd gelegd tijdens een bijeenkomst van en voor Joodse en islamitische vrouwen. Mary is een moderne Druzenvrouw, kleedt zich westers en draagt geen hoofdbedekking. Volgens het Israëlische Centraal Bureau voor de Statistiek woonden er in 2009 125.000 Druzen in het land. Ze vormen een religieuze gemeenschap in niet alleen Israël maar ook in omringende landen als Syrië, Libanon en

fotocredits: FLASH90

Ze dienen in het leger, mannen en vrouwen zijn gelijkwaardig, maar hun religie blijft geheim. In deel 1 van deze serie over Israëlische minderheidsgroeperingen: de Druzen.

Mary is een moderne Druzin die trots is op haar afkomst en traditie

Ismael is de eerste Druz die afstudeerde aan de Luchtvaart academie . Jordanië. Al spreken ze Arabisch en volgen ze een sociaal patroon dat sterk lijkt op dat van de Arabieren in de regio, ze beschouwen zich niet als zodanig. De Druzen vinden hun oorsprong in een van de vele mystieke stromingen binnen de middeleeuwse sjiitische islam die een poging deden om de islam te vernieuwen, die – onder het gezag van de Abbassiden – als corrupt werd beschouwd. Mary: „De naam ‘Druz’ is afgeleid van Muhammad bin Ismail-Nashtakin ad-Darazi, de stichter van ons geloof.”

2 juli 2010

30-06-2010 16:29:09

buitenland

fotocredits: Joanne Nihom

de druzen

r af-

fotocredits: Joanne Nihom

De moeder van Mary is analfabeet, haar dochter heeft haar nog nooit zonder sluier gezien

Druzen geloven dat G’d zichzelf meerdere keren en op verschillende tijdstippen heeft geïncarneerd en dat zijn laatste incarnatie AlHakim bi Amri Allah, de zesde Fatimidische kalief was. Mary: „Onze religie bestaat eigenlijk uit een mengeling van christendom, islam en andere religieuze tradities, is ontstaan in Egypte en werd van daaruit zo’n duizend jaar geleden verspreid.” Er zijn zeven belangrijkste pilaren, grondgedachten, voor de Druzen: eerlijk met el-

20 tammoez 5770

NIW7036_Druzen 2

Drie Druzenvrouwen in de traditionele Mandiel

C 36

| 15

30-06-2010 16:29:32

BUITENLAND

de druzen

fotocredits: Joanne Nihom

Mary’s vader zorgde ervoor dat al zijn kinderen konden studere

Samen aan de dis in de familiekamer

Feiten en cijfers Ontstaan: 11e eeuw van de gewone jaartelling Omschrijving: aparte groepering binnen de islam Bijzonderheid: gelijke rechten voor mannen en vrouwen, geloof in reïncarnatie Druzische populatie in het Midden-Oosten: 600.000 Israëlische Druzische populatie: 125.000 Woongebied: noorden van Israël – Galilea, Golan en Carmelgebied

1 6 | C 36

NIW7036_Druzen 3

kaar omgaan, wederzijdse bescherming en steun, afkeuring van andere godsdiensten, geloof in de G’ddelijke incarnatie van AlHakim, tevreden zijn met G’ds werk, onderdanigheid aan zijn wil en geen contact met dwalenden en demonen. Verder zijn roken, alcohol en het eten van varkensvlees verboden. De laatste grondgedachte heeft als consequentie dat de religie zeer in zichzelf gekeerd is. Bekeerlingen worden niet geaccepteerd en er wordt niet aan zending gedaan. Mary: „Onze traditie gaat ervan uit dat bij het ontstaan van onze leer een ieder die Druz wilde worden hiervoor heeft getekend. Die papieren bevinden zich op een geheime plek. Wij geloven in reïncarnatie, de ziel is eeuwig. Volgens die denkwijze leven de ondertekenaars van toen nog steeds, alleen in andere lichamen.” Praten over hun religie doen de Druzen zelden. Mary: „Dat komt omdat wij ons altijd moesten verdedigen tegen vervolging door moslims en christenen door wie wij als ongelovigen werden beschouwd.” Alleen mannen en vrouwen die de geheime codes van het ge-

loof hebben aanvaard (Ajaweed) kunnen het gebedshuis, de Hilwe, bezoeken. Daar wordt gebeden en gestudeerd. De Ajaweed houdt er een sobere levensstijl op na en is wars van alles wat met materialisme te maken heeft, vooral binnen de religie. De gebedshuizen zijn bescheiden; geen grote gebouwen zoals kerken en moskeeën. De mannelijke Ajaweed is te herkennen aan een snor, een kaalgeschoren hoofd en donkere kleding met witte turbans. Echte ingewijden in het geloof zijn herkenbaar aan hun rode hoofddeksel. „Ook vrouwen, zij worden zelfs aangemoedigd, kunnen tot deze religieuze raad toetreden. Allebei mijn ouders maken daar onderdeel van uit,” aldus Mary. Tijdens het gesprek brengt Mary’s moeder het ontbijt binnen. Een grote schaal met warm vlees, Druzenbrood en kommen met warme melk. Het vlees wordt in een klein stukje brood gestopt en vervolgens in de melk gedoopt. De vrouw des huizes draagt een Mandiel, een transparante, losse witte sluier. Mary: „Druzenvrouwen hebben altijd hun hoofd bedekt, ook thuis, want G’d is overal. Misschien klinkt het onbegrijpelijk, maar ik heb mijn moeder nog nooit zonder hoofdbedekking gezien.” Er zijn vrijwel geen vaste leefregels. Besnijdenis is niet verplicht; dat geldt ook voor het vasten en de hadj, de pelgrimtocht naar Mekka. Mary: „En er is van oudsher een volledige gelijkheid tussen de seksen. Druzenvrouwen hebben zelfbeschikking over hun eigendommen en mogen ook een testament maken. Polygamie is niet toegestaan.”

2 juli 2010

30-06-2010 16:29:53

de druzen

BUITENLAND

konden studeren Mary is net bevallen van haar derde kindje en vol trots zegt ze: „Mijn baby is een oude ziel die weer is herboren.” Druzen vormen 1.8 procent van de totale Israëlische bevolking. Het merendeel woont in het noorden, verdeeld over achttien dorpen. Veel Druzen bekleden hoge functies in de veiligheidsdiensten en het leger en hebben belangrijke gevechtsfuncties. De band met de staat Israël werd in 1956 formeel bevestigd toen Druzische jongeren op eigen verzoek dienstplicht in het Israëlische leger gingen vervullen. Actief in de politiek zijn ze ook, de Druzen zitten nooit met minder dan vier afgevaardigden in de Knesset. Druzen zijn traditioneel gezien trouw aan de staat waarin zij wonen. Daardoor vormen de Druzen die op de Golanhoogte wonen een uitzondering: velen van hen beschouwen zich nog altijd als Syrisch onderdaan terwijl de Golan sinds 1967 onder Israëlisch bestuur staat. Veel Golan-Druzen laten dan ook regelmatig door middel van demonstraties van zich horen. Het kon dus gebeuren dat Druzen uit Israël tijdens de oorlogen sinds het ontstaan van de staat, tegen hun geloofsgenoten uit Syrië, Libanon en Jordanië vochten. Ran Feingold is woordvoerder van Kadima-Knessetlid Majalli Whbee, ex-Knessetvoorzitter van de Israëlisch-Hollandse Parlementaire Vriendschapsunie. Hij weet veel van de Druzen en van hun positie: „De Druzen zijn heel erg op zichzelf. Aan de ene kant assimileren ze niet, aan de andere kant is er

20 tammoez 5770

NIW7036_Druzen 4

Het straatbeeld van het dorpje Yirka in Noord-Israël een meer dan gewone loyaliteit aan het land waar ze wonen zoals Syrië, Libanon en Jordanië. In Israël is dat zelfs nog iets sterker, omdat ze geloven in een religieuze band met het jodendom. Jethro, de schoonvader van Mozes, beschouwen ze als hun aartsvader. Maar naast die solidariteit met Israël moet ook worden gezegd dat we de integratie te langzaam vinden gaan. Een van de problemen bestaat uit het feit dat de Druzendorpen zich in het noorden van Israël bevinden, waar de economische situatie veel moeilijker is dan bijvoorbeeld in het centrum van het land waar de grote bedrijven en overheidsorganisaties zich bevinden. En ook al wordt de Israëlische maatschappij opener en de omstandigheden voor minderheden steeds beter, er blijft een zekere discriminatie, ook in economisch opzicht. Daar wordt aan gewerkt.

De Druzenband met Israël is zelfs nog sterker omdat Jethro wordt beschouwd als de aartsvader „Een goed voorbeeld is een zaak die onlangs speelde. Sommige Israëlische leger- en politieuniformen worden in Druzendorpen gemaakt. Toen bleek dat die kleding in China veel goedkoper kon worden geproduceerd, is erover gedacht om die productie naar China te brengen. Maar na veel protesten heeft men toch gekozen om de werkgelegenheid bij de

Druzen te laten. Er is gegaan voor hogere kwaliteit in plaats van goedkope kwantiteit.” Ook in andere delen van de Israëlische maatschappij, zoals bijvoorbeeld in de academische wereld, beginnen Druzen meer en meer een rol te spelen. Mary’s ouders zijn daar een goed voorbeeld van. Ze zijn vrijwel ongeschoold en Mary’s moeder is analfabeet, maar ze hebben al hun vijf kinderen laten studeren. Mary: „Mijn vader begreep dat een goede opleiding belangrijk was om verder te komen in het leven. Hij was de eerste in ons dorp die zijn kinderen naar de universiteit stuurde, ook zijn dochters. Nu is dat heel gewoon maar toen lachten de andere dorpsbewoners hem uit en waarschuwden dat we thuis zouden komen met nietDruzen. Dat is niet gebeurd, overigens. Ook was mijn vader de eerste die zijn dochters toestemming gaf autorijlessen te volgen. Dat gaf toen veel wrijving in ons dorp, maar hij vond het belangrijk voor onze onafhankelijkheid.” Zowel Mary als haar echtgenoot hebben gestudeerd aan de universiteit in Haifa. Mary geeft daar nu colleges. „Verder ben ik actief in diverse multiculturele organisaties. Mijn man is bijna klaar met zijn rechtenstudie en heeft tijdens zijn studie gewerkt als rijschoolinstructeur,” aldus Mary. Toch zijn ze bewust in een Druzendorp blijven wonen: „Het is ons gelukt onze identiteit te behouden en toch mee te gaan met de moderne tijd. Onze kinderen krijgen een traditionele opvoeding en we zijn actief binnen de Israëlische maatschappij. Ook wij hebben twee verschillende ontvangstkamers in huis. Ze geven mooi de balans en harmonie in ons leven weer.” n

C 36

| 17

30-06-2010 16:30:18

c u ltu u r

r a l p h i n b a r st i c h t i n g

fotocredits: Irene de Kruif

‘Zonder deze beurs was het voor mij onmogelijk geweest om mijn studie af te maken’

Guy Blander maakt kunstzinnige commercials

De kunstzinnige erfenis van Ralph Inbar Regisseur en programmamaker Ralph Inbar overleed in 2004. Zijn naam leeft voort in een stichting, speciaal voor jong Israëlisch talent. Irene de Kruif

1 8 | C 36

NIW7036_RalphInbar 1

R

alph Inbar? Ja! Bananasplit!” Oz Moshe herinnert zich de beroemde televisiepersoonlijkheid die in zowel Nederland als Israël zijn sporen verdiende. Ralph Inbar maakte in beide landen furore met programma’s als Bananasplit en in Israël stond hij aan de wieg van het eerste nationale televisiekanaal. „Toen ik kind was, in de jaren 90, keken we altijd naar hem,” vertelt Oz. „Hoe hij met zijn pijp in de mond de mensen aan het lachen maakte.” Oz is een van de twintig studenten, die dit jaar aan de kunstacademie in Jeruzalem kan studeren, dankzij de hulp van de in 2004 overleden Ralph Inbar. Het was Inbars wens om na zijn overlijden een ‘Ralph Inbarstichting’ op te richten. De stichting zou hulp bieden aan educatieve en culturele instellingen in Israël. Na zijn overlijden werd besloten beurzen aan de Bezalel kunstacademie in Jeruzalem toe te wijzen. „Ralph studeerde zelf aan de Bezalel kunstacademie. Het is de plek waar Ralph zich artistiek gevormd heeft.” aldus Eran de Vries, de echtgenoot van Inbars dochter An. „Het is mooi dat getalenteerde

studenten van minderbedeelde families nu hun artistieke talenten verder kunnen ontwikkelen.” Een van die talenten is Oz: „Als je naar de wereld lacht, lacht de wereld terug naar jou,” zegt Oz, die nu afstudeert met de Ralph Inbarbeurs. „Ik heb naast mijn studie altijd veel sociale projecten gedaan. Met de kunstacademie gingen we vrijwillig scholen beschilderen in Sderot en we gaven kinderen les hier op de academie. Door deze activiteiten heb ik een goede band met de decaan. Zij was degene die me vertelde dat ik in aanmerking kon komen voor de Ralph Inbar-beurs. Zonder deze beurs was het onmogelijk geweest mijn studie af te maken.” En dat is Oz nu gelukt. De industrieel ontwerper presenteert 16 juli aanstaande zijn eindexamenuitvinding: ‘flippers voor gehandicapte duikers’. „Mijn broer kreeg op jonge leeftijd een infectie. Het was een wonder dat hij het overleefde, maar zijn benen moesten wel geamputeerd worden,” aldus Oz. „We houden allebei erg van duiken. Alleen kan hij slechts met zijn armen zwemmen. Dat moet anders kunnen. Dit is het

2 juli 2010

30-06-2010 16:05:04

r a l p h i n b a r st i c h t i n g

c u ltu u r

Oz Moshe studeert af als industrieel ontwerper laatste jaar dat ik iets kan ontwerpen op de kunstacademie, dus ik besloot dit te maken. Het is ook nog eens geschikt voor massaproductie.”   „Oh, wat erg! Ik weet eigenlijk helemaal niet wie Ralph Inbar is.” Ook Guy Blander studeert met de Ralph Inbar-beurs aan de kunstacademie in Jeruzalem. Guy is ietwat moe, hij heeft de hele nacht doorgewerkt aan zijn nieuwste videoproject: een kunstzinnige commercial voor Fiat. „Het is niet makkelijk om student te zijn zonder rijke ouders. De Inbar-stichting betaalt mijn collegegeld en een deel van de materialen.” Spring-in-’t-veld Guy voelt zich als een vis in het water op de kunstacademie. Toch was de school met de chique reputatie geen vanzelfsprekende mogelijkheid voor hem. „Naast de beurs verdien ik geld met werk in de bediening en huizen schoonmaken. Het is heel moeilijk rondkomen. Zeker in het dure Jeruzalem.” Ook voor de Israëlisch-Arabische Mervat leek de Bezalel kunstacademie niet tot de mogelijkheden te behoren. „Als klein kind hoorde ik al over de kunstacademie. Ik heb er altijd van gedroomd om er te studeren. Maar het was voor rijke mensen. Hoog opgeleide mensen. Niet voor meiden uit Akko.” Na een baantje in een speelgoedwinkel, waar een cynische collega haar vertelde dat ze nooit op de prestigieuze kunstacademie zou komen, besloot Mervat het onmogelijke te proberen. Een jaar lang ging ze allerlei tentoonstellingen af, werkte ze aan een portfolio

20 tammoez 5770

NIW7036_RalphInbar 2

Arabische Mervat werd gekozen tot voorzitter Bezalel studentenraad en verdiende ze bij als visagiste. Haar droom werd werkelijkheid en ze werd aangenomen op de kunstacademie. „Uiteindelijk heeft die vervelende collega mij een dienst bewezen. Het kleine meisje uit Akko kan veel meer dan die collega dacht.”

De Israëlische premier stuurde de VARA in 1968 een brief met de vraag of Inbar direct naar Israël kon komen voor de oprichting van Kanaal 1 Mervat raakt op dreef als ze vertelt over haar succesverhaal: „Ik ben ook de voorzitter van de Bezalel studentenraad, net zoals Ralph Inbar dat in de jaren 60 was. Ik ben de eerste Arabische voorzitter van heel Israël!” Ze vertelt vol trots. „Van de tweeduizend studenten zijn er zo’n dertig Israelische Arabieren.” Een groot gedeelte van de studenten koos voor Mervat. „Bezalel is erg pluriform,” aldus de kunstenares in de dop. „Ralph Inbar is trouwens een rolmodel voor mij,” gaat Mervat verder. „Later als ik rijk en beroemd ben, ga ik zeker zijn zoals hij. Het is zo belangrijk dat we elkaar helpen. Een studie is erg duur. Toen ik hoorde dat de Ralph Inbar-stichting mij had uitgekozen was ik zo blij; we hebben ook goede mensen in deze wereld.”

Dat Ralph Inbar een stichting oprichtte voor Israël is niet verwonderlijk. „Men vond Ralph een beetje de Nederlandse ambassadeur voor Israël en de Israëlische ambassadeur voor Nederland,” vertelt Eran de Vries. „Ralph heeft heel veel voor Israël betekend. Hij was bijvoorbeeld een van de oprichters van de Israëlische televisie. Het kantoor van de Israëlische premier stuurde in 1968 zelfs een brief naar de VARA, waar Ralph toen werkte, met het verzoek of hij per direct voor een jaar kon worden uitgeleend, om het Israëlische Kanaal 1 op te richten. Ralph was toen 29 jaar.” Ook tijdens de eerste Golfoorlog liet Inbar het land niet in de steek. „Hij stuurde alle bandjes van Bananasplit naar Israël, om het gratis uit te zenden. Kanaal 1 liet de hele dag door afleveringen van Bananasplit zien. Was er tenminste nog wat vrolijks in die moeilijke dagen. Met Nederlandse artiesten maakte hij ook de videoclip ‘Shalom from Holland’, om de Israeli's een hart onder de riem te steken. De dank en waardering was zo groot dat Israëlische artiesten weer antwoordden met hun eigen liedjes en videoclips,” vertelt Eran. Die dank is er nu weer: „Stichting Ralph Inbar is de grootste individuele donatie die we binnen krijgen”, zegt Liv Sperber, hoofd internationale relaties van de Bezalel kunstacademie. „We hopen dat de stichting nog lang studenten kan steunen.” De familie van Inbar beaamt: „Ralph geloofde in het belang van onderwijs. De keuze van de stichting ligt volledig in de lijn met zijn leven; Israël steunen én mensen steunen die het wat minder hebben.” n

C 36

| 19

30-06-2010 16:05:30

opinie

opinie

s a lo m o n b o u m a n

Impulsief beslissingsproces

Z

ou u het in uw hoofd halen om op de snelweg van Amsterdam naar Den Haag te gaan fietsen? Natuurlijk niet, antwoordt u, verbaasd door deze excentrieke vraag. Dat is toch levensgevaarlijk. De Nederlandse wet beschermt u tegen een mogelijke impuls om toch op de racefiets de snelweg op te gaan. Het is streng verboden. In Israël ligt dat anders. U zult het geloven of niet maar steeds meer Israëli’s wagen zich op de fiets op de drukke snelwegen. De coureurs dragen helmen, hullen zich vaak in professionele fietskleding en lijken zich de gelijken te voelen van passerende autos. Een soort van pioniersgeest op de weg. Met deze snelwegpioniers loopt het helaas te vaak nogal slecht af. Ik ben zojuist terug van een bezoek van enkele weken aan Israël. In die tijd zijn twee fietsers op snelwegen doodgereden. Een van de coureurs bleek de zoon te zijn van een van Israëls bekendste rechters. Daardoor kreeg dit ongeluk van een vader van drie kinderen extra aandacht. De oud-opperechter sprak bij het graf van zijn zoon een hartbrekende elegie uit die in sommige kranten op de voorpagina werd afgedrukt. Hij prees zijn zoon als een Israëlische Apollo maar liet na Het Gezag op te roepen het fietsen op de snelwegen zo Salomon snel mogelijk te verbieden. De verstikkende verkeersdichtheid, in het bijzonder in en rond Tel Aviv heeft de fiets tot een steeds populairder vervoersmiddel gemaakt. Tel Aviv reageert beslist adequaat op deze behoefte. De afgelopen jaren zijn fietspaden aangelegd en parkeerplaatsen voor fietsen gecreëerd. Maar als er geen fietspad is wordt er op de stoep gereden tot ergernis van vooral oudere voetgangers die zich door de fietsers bedreigd voelen. De ‘fietsrevolutie’ gaat zo snel dat ik al vouwfietsen heb gezien, elektrische fietsen en gemotoriseerde steps, uitgerust met elektrische motortjes. De wet kan deze ontwikkeling niet bijhouden. Alles kan en mag op de fiets of op die vlugge steps die over de stoep snellen. Deze fietsanarchie appelleert beslist aan het Israëlische temperament. Van regeltjes hebben Israëli’s een intuïtieve afkeer. Op de snelwegen fietsen heeft ook iets uitdagends. De combinatie van improvisatie en moed is een typische Israëlische eigenschap. Het leidt ook tot roekeloos gedrag. Ik herinner me heel goed een jonge Israëli die op de top van een berg in Zwitserland stond te roken. „Ik ben een beetje zenuwachtig,” zei hij. „Ik heb nooit eerder op ski’s gestaan. Maar bang ben ik niet. Met mijn tank ben ik in de Libanon-oorlog (1982) over bergpaden gegaan. Dus kan ik dit ook wel.” Daar ging hij. Met een rotvaart, zonder controle, vloog hij naar beneden. Zo in de armen van een oudere Engelse dame die bij de skilift stond aan de voet van de berg. Beiden hebben deze onelegante, keiharde ontmoeting overleefd. Remmen kon de overmoedige Israëlische skiër niet. Uit dit scherp in mijn geheugen gegrifte voorval en het ongeluk van de zoon van opperechter valt iets af te leiden over het karakter van het Israëlische beslissingsproces. Dat is vaak te impulsief en ook kortzichtig en pakt daardoor in te veel gevallen slecht uit. Ik ben als getuige van de gebeurtenissen na 1967 van mening dat Israël zich grandioos heeft verkeken op de Palestijnse problematiek. De moeilijke internationale positie waarin Israël nu verkeert is daaraan grotendeels toe te schrijven. ‘Gedane zaken nemen geen keer’ is een bekend Nederlands gezegde. Ik kan natuurlijk niet bewijzen dat

20 | C 36

NIW7036_opinie 1

Israël er internationaal en ook intern beter voor zou staan als het had nagelaten de westelijke oever van de Jordaan (Judea en Samaria) te koloniseren en Oost-Jeruzalem te annexeren. Ik durf wel te stellen dat Israëls overwinning in 1967 een reële kans bood om tot een vredesregeling te komen met de Palestijnen die toen onder Israëlisch bewind kwamen te staan. Het Israëlisch-Palestijns akkoord van Oslo in 1993 is wellicht de laatste kans geweest. De kolonisatie van de Westelijke Jordaanoever die na de verkiezingszege van Likoed in 1977 in een hoge versnelling kwam heeft het Palestijnse volk in even hoog tempo geradicaliseerd. Voor het behoud van het verworven historische erfgoed (Judea en Samaria) in de Palestijnse gebieden heeft Israël twee Libanese oorlogen gevoerd, twee Palestijnse opstanden moeten neerslaan en grote militaire operaties uitgevoerd tegen Hamasstan in de strook van Gaza. Het is een paradoxaal feit dat naarmate Israël zich dieper op de Westelijke Jordaanoever ingraaft Israëls internationale positie moeilijker wordt. Het Israëlisch-Palestijns conflict in zijn huidige fase ondermijnt zelfs in Westerse academische kringen en in linkse politieke groeperingen Israëls legitimiteit. Critici van een knieval voor de Palestijnse Bouman nationale aspiraties beweren, niet geheel ongegrond overigens, dat de islam geen Joodse staat op heilige islamitische grond kan tolereren. Volgens deze gedachtengang, die gevoed wordt door extreme stromingen in de islam zoals Hamas en Hezbollah, bevindt Israël zich onrechtmatig in het hart van de islamitische wereld. Egypte, Jordanië en enkele Golfstaten vallen gelukkig buiten dit islamitisch weigeringsfront. Hoelang nog? De heftigheid van het Israëlisch-Palestijns conflict vreet in die landen aan de, zij het koele, coëxistentie met de Joodse staat. Het ondermijnt volgens de Amerikaanse president Obama de Amerikaanse belangen in het Midden-Oosten en voedt de antiwesterse terreur. Nederlandse Joden ondergaan op straat ook het effect van de Palestijnse kwestie. Onder invloed van Arabische tv-zenders maar ook van Nederlandse antiIsraël heethoofden als Gretta Duisenberg worden keppeldragende Joden in Amsterdam door Nederlandse jongeren van Marokkaanse afkomst bedreigd. Lokjoden gaan, als een voorstel dienaangaande wordt gerealiseerd, de straat op om dit escalerende antisemitisch gedrag te lokaliseren en de daders te straffen. Deze Nederlandse jongeren van Marokkaanse afkomst maken geen onderscheid tussen anti-Israël gevoelens en antisemitisme. Deze twee begrippen lopen in hun opgezweepte geesten door elkaar. Joden, niet alleen in Nederland, maar ook in Frankrijk en andere landen worden in dit immigrantenmilieu verantwoordelijk gesteld voor Israëlische militaire handelingen. En dat gaat niet alleen op voor Marokkaanse of, in veel mindere mate, voor Turkse jongeren. Ook autochtone Nederlands hebben er een handje van hun Joodse landgenoten te treiteren met de vraag: ‘Wat doen jullie daar?’ Om die en andere redenen rust op de regering in Jeruzalem de plicht de gevolgen van welke militaire actie dan ook goed af te wegen. Als Israël het centrum van de Joodse wereld wil zijn zal het ook rekening moeten houden met de belangen van Joden in de diaspora en zich niet roekeloos van het ene in het andere militaire avontuur storten. Israël gedraagt zich echt te vaak als die overmoedige fietser op de snelweg.

2 juli 2010

30-06-2010 16:03:12

c a rto o n | e st h e r vo e t

opinie

Ralph

H

eel even heb ik me deze week afge- die maar niet kwam. Ik zal de opmerking die hij toen maakte – ‘In vraagd wat Ralph Inbar had gevon- Israël zal de vrede van rechts moeten komen’ – nooit vergeten. den van het fenomeen lokjoden. De man die ooit zijn carrière begon bij de VARA bevond zich in Volgens mij had hij – als de aanleiding niet Israël aan de rechterkant van het politieke spectrum en was overtuigd zo dreigend was geweest – van het woord al- Likoednik. Ik was het niet met hem eens, maar zijn uitspraak sneed leen al een superwitz kunnen maken. Ik zie wel hout, want alleen de partijen van rechts krijgen voor een vrede de al voor me hoe hij een groep hangjongetjes héle Israëlische bevolking mee, iets wat de linker- of centrumpartijen de stuipen op het lijf zou hebben gejaagd als niet zal lukken. De man die in Nederland alle lachers op zijn hand hij zo’n lokjood ineens in vloeikreeg als de enige echte professionele grappenmaker (ik end Arabisch hel en verdoemekijk uit principe niet naar Frans Bauer) had een scherp Esther Voet ‘In Israël zal inzicht in de Israëlische politiek. De man die hier bij nis had laten schelden of zo. Helaas ontbreekt me de humor om een prachtige scène op het grote publiek voornamelijk bekendstond als de de vrede m’n netvlies te krijgen; met een beetje fantasie lukt dat bedenker van grappen als het plaatsen van publieke u vast beter. urinoirs voor de stand van Motke Chanuka op het van rechts Vlak na de eerste Golfoorlog, die Israëli’s laconiek Museumplein in Amsterdam (wie herinnert zich niet moeten ‘Scud season’ noemden, sprak ik Ralph op het dak van het diens volslagen paniek), deed – vaak in stilte – zoveel Carlton Hotel in Tel Aviv. Ik had tijdens die oorlog als meer. komen’ vrijwilliger in een kindertehuis gezeten om te helpen Hij was een van de pioniers op het gebied van met het opzetten van gasmaskers tijdens de alarmfases Israëlische televisie en regisseerde diverse malen het en Ralph had zich uiteraard ook niet uit het land laten wegjagen. Eurovisie Songfestival als dat in Israël werd georganiseerd. Ik kende We wilden bij terugkeer in Nederland iets doen voor de Nederlandse Inbar niet goed maar herinner me hem als een mild, toegankelijk en soldaten die met de geleverde patriots het Israëlische luchtruim hadden uitermate sociaal mens. Die laatste eigenschap werpt zes jaar na zijn bewaakt. Als je goed keek, kon je vanaf de snelweg de contouren van plotselinge overlijden nog altijd vruchten af. Zijn stichting zorgde de verdedigingswapens langs de kust bij Haifa zien staan. ervoor dat niet alleen Joods-Israëlische talenten uit minder bedeelde Onze inspanningen waren tevergeefs, in Nederland zat niemand te gezinnen nu aan de prestigieuze Bezalel kunstacademie kunnen wachten op een heldenontvangst voor de soldaten. Toen we een paar studeren, maar ook studenten van Arabische afkomst. weken later opnieuw op het dak van het Carlton aan de rand van het Zo tovert hij nog altijd bij velen een glimlach op het gezicht en zwembad en met uitzicht op de Middellandse Zee en de jachthaven zorgt hij er ook postuum voor dat de wereld er een beetje mooier en samen een drankje dronken, hadden we het natuurlijk over de vrede gezelliger uitziet.

20 tammoez 5770

NIW7036_opinie 2

C 36

| 21

30-06-2010 16:04:08

BUITENLAND

I S R A Ë L AC T U E E L

Mars voor Gilad Shalit Nu Gilad Shalit al vier jaar gevangen wordt gehouden door Hamas en zijn vrijlating verder weg lijkt dan ooit, gaan duizenden mensen in Israël samen met zijn ouders de straat op. Esther Voet

foto: joanne nihom

N

iet voor zomaar een demonstratie gaan duizenden de straat op, maar voor een mars die deze week begon bij het ouderlijk huis van Shalit in het in Noord-Israël gelegen Mitzpeh Hilah en moet eindigen voor de woning van premier Netanyahu in Jeruzalem. Het plan is dat Gilads ouders, Noam en Aviva, daar zullen gaan bivakkeren, net zolang tot ze hun zoon weerzien. „We hebben afgesproken dat we niet weer een jaar zullen laten voorbijgaan zonder Gilad. We gaan niet naar huis zonder onze zoon.” Duizenden medestanders begeleiden de ouders op weg naar Jeruzalem, velen van hen een gele strik dragend, de zogenaamde

22 | C 36

NIW7036_Shalit 1

yellow ribbon die ook in Amerika in zwang was tijdens het hoogtepunt van de tweede Golfoorlog. Een vriend van de familie, Shimshon Liebman, die de campagne om Gilad Shalit thuis te krijgen leidt, vertelt: „Misschien zijn we de afgelopen jaren naïef geweest, maar de familie heeft inmiddels alle vertrouwen in de regering verloren. De premier en de minister van Defensie Ehud Barak zullen nu over de brug moeten komen want alle andere opties zijn uitgeput. Een familie die voor de ambtswoning van Netanyahu in een tent bivakkeert, valt niet te negeren,” aldus Liebman. Ook de duizenden medestanders, onder wie onze verslaggeefster Joanne Nihom, zijn dezelfde mening toegedaan. Nihom liep een deel van de mars mee: „Het gevoel van saamhorigheid was enorm, na een zware voettocht in de hitte had ik het gevoel dat ik maar vijf minuten gelopen had. Er werd gezongen, er waren vlaggen, er liepen kleine kinderen mee, volwassenen van diverse pluimage, zelfs honden, het leek de uittocht uit Egypte wel.”

‘Weten jullie wat vier jaar betekent voor een jonge jongen, tussen de 20 en 24 jaar?’

Na de eerste marsdag was er ’s avonds een bijeenkomst waar een vriendin van Gilad Shalit, Shachar Carmi, een speech hield. Shachar komt net als Shalit uit Mitzpe Hilah en heeft een Nederlandse grootvader. Shachar zei onder meer: „Ik sta hier, niet voor mezelf, ook niet voor de vrienden van ons groepje, niet voor Mitspe Hilah of de middelbare school van Kabri. Ik geloof dat ik hier namens iedereen sta, namens iedereen die in dienst is of in dienst zal gaan, namens iedereen die vrienden heeft, broers, zonen en geliefden in het leger. En ook voor iedereen wiens leven is verbonden, vrijwillig of door het lot, met onze kleine, gecompliceerde, maar prachtige staat. „Zoveel keer in ons leven staan we verbaasd en met stomheid geslagen hoe de tijd vliegt en het leven voorbijgaat. Weten jullie wat vier jaar betekent voor een jonge jongen, tussen de 20 en 24 jaar? (…) Het is belangrijk om te begrijpen dat Gilad geen heldhaftig verhaal en ook geen mythe is! Gilad is een gewone jongen als ieder ander, met normale ouders die bezorgd zijn. Met een gewone broer en zus die af en toe ruzie hebben, met gewone dromen die niet te hoog gegrepen zijn. Hij is een normale jongen met angsten, die zich schaamt voor gewone dingen. Een jongen met een ziel net zoals iedereen. Hij moet nu terugkomen. Naar het gewone leven, net als iedereen, naar het leven dat voor hem bestemd was! Vergeet nooit dat Gilad iedereen kan zijn.” n

2 juli 2010

30-06-2010 16:11:39

israel

foto: kobi gideon / flash90

BUITENLAND foto: tsafrir abayov / flash 90

Een vliegtuig gooit brandvertragende chemicaliën op een bos bij Sedot Miha, op 29 juni. In heel Israël braken als gevolg van de hitte branden uit, de grootste in Beit Shemesh, die dinsdag met 21 brandweerteams kon worden geblust.

Leden van kibboets Bror Chail kijken maandag op een groot scherm naar de wedstrijd Brazilië-Chili (3-0) tijdens het WK voetbal in Zuid-Afrika

20 tammoez 5770

NIW7036_FotoBuitenland 1

C 36

| 23

30-06-2010 16:24:01

Familieberichten Lieve chanichiem, ouders en staf, Deze week is onze aller laatste pe´oela van dit jaar!!! :( We verzamelen om 15.00, beginnen om 15.30 met pe´oela (incl. ijsjes! :)) en na mincha hebben we speciaal deze week een gezellige se´uda shlisit voor iedereen! rond 18.30 zullen we terug lopen.

shabbat shalom, bewirkat torah we awoda, Bne Akiwa

Sinds 1991

Deskundige en respectvolle zorg thuis Amsterdam: 020-6701800 www.carecompany.nl











www.struikelstenen.nl

Meer familiegerelateerde advertenties vindt u op pag. 28

24 | C 36

185429.indd 24

30-6-2010 14:12:24

i tay z i v

C U LTU U R

‘Dit moest eruit’

Simcha Tas

D

e Israëlische kunstenaar Itay Ziv (33) maakte het videostatement My ghetto, dat te zien is in de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam. In tegenstelling tot de verwachting die opgeroepen wordt bij het horen van de naam, is er géén getto te zien. Althans geen werkelijk, maar hij beschrijft er wel degelijk een: het zijne. Ziv refereert aan een volledig fictief, imaginair getto; de kijker wordt meegenomen in zijn fantasiewereld. Een aantal anachronismen valt hierbij op. Zo heeft Ziv het over overvliegende vliegtuigen, terwijl het een minuut later over de ouderdom van het getto gaat. Toch blijft het geloofwaardig, omdat deze onjuistheden geen onjuistheden zíjn. Verzonnen visioenen hoeven immers niet te kloppen. Zijn werk, dat zich nog het beste laat omschrijven als een video-statement, doet aan als de samenvatting van een heftige droom. Itay Ziv vertelt in flarden over wat hij gezien heeft in een getto in Polen, over hoe het er rook en hoe opgesloten hij zich voelde. Elke ademhaling, zucht of andere pauze is er bij het editen bewust uitgeknipt, om een gevoel van ademnood en gevangenschap te creëren. Dit geeft een benauwend effect: de videobeelden duren slechts een kwartier, maar het lijkt veel langer. Na het zien, kan de toeschouwer zich moe en wezenloos voelen, een bepaalde onbestemdheid ervaren. Itay Ziv heeft ter voorbereiding van dit project een getto in Polen bezocht, maar heeft het daar pertinent niet over in zijn werk, zo benadrukt hij. Itay Ziv: „Het heet My ghetto en dat is ook precies wat het is. Het is míjn getto,

20 tammoez 5770

NIW7036_Getto 1

datgene waar ik over vertel, bestaat niet. Het statement, dit werk, moest eruit, bijna alsof ik overgaf, het was onvermijdelijk. „Toen ik er samen met mijn vriend rondliep, vond ik het zo ongepast om er kunst van te maken. Ik wilde aanvankelijk foto’s maken van wat ik waarnam om daar uiteindelijk iets mee te creëren, maar dat kon ik niet opbrengen. Het enige wat ik van mezelf mocht gebruiken waren de foto’s van de prachtige bloemen die ik daar zag. Daarom heb ik er ook voor gekozen om deze in het statement als screensaver te gebruiken en verder geen fotomateriaal te gebruiken. „Ik had trouwens discussies met mijn vriend, want ik had dingen gezien die er helemaal niet waren, zoals hakenkruisen. Hij zei: ‘Dat heb je gefantaseerd.’ Waarop ik driftig de foto’s doorbladerde en merkte dat hij gelijk had: er was geen hakenkruis te bekennen. Zo zie je maar waar de menselijke verbeelding toe in staat is. Het gaat niet om de waarheid.”

ken. In eerste instantie werd mijn oeuvre alleen in galerieën vertoond. Toen bleek dat de Hollandsche Schouwburg ook interesse had stond ik daar voor open, omdat het daardoor toegankelijk zou worden voor een breder publiek. Toch was ik er ook zenuwachtig over. De Hollandsche Schouwburg is niet niets.

Ziv vervolgt: „Mijn videoverhaal was in eerste instantie niet bedoeld om als ‘Joods’ thema te presenteren, met die intentie heb ik het ook niet gemaakt. Door mijn achtergrond denken mensen meteen dat ik een Joods getto bedoel, maar dat is niet zo. Het ging mij om het gevoel van muren die op je afkomen, ergens vastzitten en gevangen zijn. Iedereen heeft zijn eigen getto in het leven. „Sommige mensen vroegen of ik Gaza bedoelde, maar ik wil geen discussies losma-

heeft het getto daar meegemaakt. Het is een combinatie geworden van familieverhalen, mijn fantasie en de beelden die ik heb meegekregen toen ik het Poolse getto bezocht. Om sommige dingen kun je gewoon niet heen.”

‘Het is míjn getto, datgene waar ik over vertel, bestaat niet’ „Door deze locatie met de bijbehorende atmosfeer en droevige geschiedenis krijgt mijn werk een heel andere lading. Niet dat dat erg is, alle interpretaties zijn welkom. Daarom kunnen de bezoekers ook na afloop zelf een videoboodschap achterlaten. Hoewel het niet zo was bedoeld, is het logisch dat de Joodse link gelegd wordt, ik ben een Joodse Israëli, mijn vader komt uit Polen en zijn familie

foto: jaime halegua

Vorige week berichtte het NIW in de Cultuurtips over het videostatement van kunstenaar Itay Ziv, die bekendstaat om zijn experimentele werk.

Het werk van Itay Ziv is van 1 juli t/m 25 oktober dagelijks te bekijken van 11.00-17.00 uur in de Hollandsche Schouwburg, Plantage Middenlaan 24, Amsterdam, tel. 020-5310340, toegang gratis.

C 36

| 25

30-06-2010 16:09:26

C U LTU U R

LEONE EBREO

Klacht over h De verbanning van de Joden uit Spanje in 1492 wordt bijna tastbaar in het werk van de middeleeuwse wijsgeer Leone Ebreo. MAURICE SWIRC

D

e Joodse filosoof Leone Ebreo beschrijft in het autobiografische gedicht Klacht over het noodlot de grootste tragedie uit zijn leven: de ontvoering van zijn jongste zoon Isaak door de koning van Portugal. De zoon moest vluchten voor de koning van Spanje, die zojuist de verbanning van de Joden uit zijn koninkrijk had afgekondigd. In de voorafgaande jaren was Ebreo nog lijfarts geweest van diezelfde koning. ‘Een jaar oud, o wee, daar nam het noodlot hem van mij weg, het lot, mijn vijand en vervolger, en sleepte hem mee,’ schrijft de getergde wijsgeer. Jan Sagel (1930), een gepensioneerde apotheker in Weesp, verzorgde de eerste Nederlandse vertaling van het gedicht, vijfhonderd jaar nadat Ebreo het schreef. Vorig jaar werd het gepubliceerd samen met het eveneens door Sagel vertaalde filosofische werk Gesprekken over de liefde, het magnum opus van Leone Ebreo, die in het dagelijks leven Jehuda Abravanel heette.

een filosofisch werk mag schrijven, waarom mag een apotheker dat dan niet vertalen?” aldus Sagel in de schemerige bibliotheek van zijn donkerbruine herenhuis. De farmaceutisch wetenschapper deed vier jaar over de vertaling uit het Italiaans. In de uitgebreide, toegankelijk geschreven inleiding van het boek wordt de turbulente levensgeschiedenis van de familie Abravanel beschreven. Daarmee wordt niet alleen duidelijk hoe diep de verbanning in 1492 doorwerkte in de levens van Joden persoonlijk, maar ook hoe vervlochten de Joden waren met hun geboortelanden Spanje en Portugal, tot op het niveau van het hof van de koning. De vader van Ebreo, Isaak Abravanel, was ook filosoof en een tot op de dag van vandaag

gewaardeerd Bijbelcommentator. Verder was hij financieel raadgever van de koning van Portugal en vervolgens van de koning van Spanje. In laatstgenoemde functie speelde Isaak sr. een cruciale rol bij de omverwerping van Granada, het laatste bolwerk van de Moren. Daarmee verkreeg de koning zijn felbegeerde territoriale eenheid van Spanje. Dit succes bleek de opstap naar het bereiken van de religieuze eenheid van Spanje en ook de verbanning van de Joden. Isaak heeft nog geprobeerd zijn invloed aan het hof te doen gelden door voor te stellen dat Joden tegen een hoge contributie mochten blijven, maar zonder succes.

Hij werd geboren in Lissabon rondom 1463 en stierf in ieder geval voor 1535, het jaar waarin zijn boek postuum verscheen. Voordat hij zich als filosoof profileerde, verwierf hij grote faam als arts. „Ik dacht: als een arts

26 | C 36

NIW7036_SpanjeSwirc 1

2 JULI 2010

30-06-2010 16:06:37

leone ebreo

C U LTU U R

r het noodlot De familie Abvravanel koos voor behoud van hun Joodse identiteit in plaats van bekering tot het christendom en vluchtte naar Napels. Ebreo vreesde dat de koning zijn zoon, Isaak jr, zou gijzelen in een poging vader en zoon Abravanel te dwingen de doop alsnog te aanvaarden en voor hem te blijven werken. Uiteindelijk ontvoerde de koning van Portugal zijn zoon. Het is onduidelijk of Ebreo hem ooit nog terug heeft gezien. In Italië schreef hij zijn Gesprekken over de liefde. Hierin verzamelt Ebreo ideeën over ‘de liefde’ uit verschillende culturen en leert haar vanuit verschillende perspectieven te beschouwen. Liefde is volgens Ebreo een onderwerp voor de wetenschap, maar ook voor de theologie, de metafysica en zelfs voor de astrologie. Tegelijkertijd maakt hij er een invoelbaar verhaal van: een dialoog tussen een man en vrouw, die spreken over de liefde die zij voor elkaar voelen. Gesprekken over de liefde was direct een doorslaand succes, wat blijkt uit de vele drukken en vertalingen in de zestiende eeuw. Daarna verminderde de populariteit, maar in kleine kring bleef het boek befaamd. Zo wordt aangenomen dat het boek ruim een eeuw na verschijning ook invloed had op Spinoza, bijvoorbeeld in diens beschouwing over ‘de intellectuele liefde voor God’. Het staat vast dat in Spinoza’s bibliotheek een Spaanstalige editie van Gesprekken over de liefde stond. In verschillende opzichten bevond Ebreo zich op een scharnierpunt van de geschiedenis. Zijn boek verscheen in de unieke periode dat de middeleeuwen overgingen in de renaissance. In zijn persoon verenigde de Joodse wijsgeer-medicus de cultuur, traditie, wetenschap en filosofie van beide tijdperken, maar ook van het jodendom en humanisme, aldus beschrijft vertaler Jan Sagel. Ebreo behandelt de Griekse filosofie vanuit een duidelijk Joods gezichtspunt. Zo wordt Plato simpelweg ingelijfd bij Mozes en de kab-

20 tammoez 5770

NIW7036_SpanjeSwirc 2

balisten, de aanhangers van de Joodse mystieke traditie. Verschillende keren spreekt Ebreo over ‘onze rabbi Mozes’ daarbij verwijzend naar Maimonides. Ook citeert hij uitvoerig uit de Tora. Volgens vertaler Sagel blijkt uit verschillende passages in het boek dat Filo en Sofia, de hoofdkarakters uit het boek, Joods zijn. Opvallend is daarbij dat een man en een vrouw op voet van gelijkheid met elkaar converseren, wat zeker voor die tijd bepaald niet vanzelfsprekend was. Sofia profileert zich als een zelfstandige, kritisch denkende, intellectuele jonge vrouw.

Ebreo behandelt de Griekse filosofie vanuit een duidelijk Joods gezichtspunt „Voor mij is Ebreo een heel uitgesproken voorbeeld van wat ik in de Joodse geschiedenis boeiend en bewonderenswaardig vind: tegen de verdrukking in telkens de eigen identiteit weten te behouden”, vertelt Sagel, die zelf uit een seculier niet-Joods milieu komt. „Duizenden jaren heeft het Joodse volk dit volgehouden en het is er met vlag en wimpel doorheen gekomen. Ook Ebreo heeft dat als individu gedemonstreerd. Het is mooi om daar kennis van te nemen.” Sagel heeft ook door een eigen persoonlijke geschiedenis affiniteit met het jodendom. Zijn eerste vriendje op de lagere school in de Watergraafsmeer was vanaf 1937 Jacky Koppels, een Joods jongetje met Britse wortels. „Ik kwam daar ook regelmatig over de vloer en vond het daar altijd heel gezellig, misschien wel gezelliger dan bij mij thuis. We liepen elke dag samen naar school. Op een dag vertelde hij dat ze weg moesten en bijna niets mochten meenemen. De angst die

ik bij die mensen heb gezien heeft diepe indruk op me gemaakt.” Opeens was de familie Koppels verdwenen, herinnert Sagel zich nog goed. Hij heeft nooit durven uitzoeken wat er met ze is gebeurd. „Dit boek is mijn kleine bescheiden bijdrage aan het bewaren van de Joodse cultuur,” vertelt Sagel even later. Van Gesprekken over de liefde zijn alleen de eerste drie delen bewaard gebleven. Een vierde gesprek over ‘de gevolgen van de liefde’ dat wordt aangekondigd in het derde deel is verloren gegaan. Volgens Sagel geeft Ebreo aanwijzingen dat de liefdesgeschiedenis van Filo en Sofia in het vierde deel tot een ontknoping komt. „Slaagt Filo erin Sofia te veroveren?” vraagt de vertaler zich af in de epiloog. Zo heeft het boek onbedoeld een open einde. Verder is er nauwelijks ander werk van Ebreo bewaard gebleven. Het is bekend dat hij een boek over hemellichamen schreef, maar ook dat ging verloren. Sagel sluit het boek af met de vaststelling dat Ebreo geen leerlingen of navolgers had en niet aan het begin stond van een filosofische school. Zijn werk ‘verdween achter de horizon’, mede door de fanatieke Jodenvervolging door de Inquisitie, die zijn boek op de Index, de lijst van verboden boeken, plaatste. Tegenwoordig wordt Gesprekken over de liefde beschouwd als een literair, wetenschappelijk en filosofisch monument uit de Italiaanse renaissance. „Ik heb het gevoel dat ik Ebreo via zijn werk bijna persoonlijk heb leren kennen,” zegt Sagel. „Zowel Filo als Sofia vertegenwoordigen delen van Ebreo zelf. Er bestaat geen portret van hem, maar vooral zijn gedicht Klacht over het noodlot brengt ons dichter bij zijn persoon dan een schilderij ooit zou kunnen. De eeuwen die tussen ons liggen, vervliegen als je zijn woorden leest.” n Leone Ebreo: Gesprekken over de liefde, Uitgeverij Damon, ISBN 978 90 557 3692 8, 424 pagina’s, prijs € 29,90

C 36

| 27

30-06-2010 16:06:55

Vakantiewoning in Mevaseret Zion (bij Jeruzalem), aangeboden door Etty Rosenthal-van Creveld voor de periode van 07.09.2010 vanaf 19:00 tot en met 29.09.2010. Woning bevat huiskamer met airco met keukentje. 1 slaapkamer met tweepersoonsbed met airco. 1 slaapkamer met twee matrassen op de grond. Badkamer met bad/douch en w.c.

Patio 11 treden vanaf straat tot huisdeur. Gebruik van Peugeot 1996 in goede mechanische staat Prijs voor gehele periode of gedeelte hiervan: NIS 4.000.-te betalen voor aanvang huur.

Voor verdere inlichtingen: [email protected]

Great, luxurious apartment for rent in Amsterdam Zuid! Available as per 1 July, 2010. Features: -near synagoge (LJG); -near parks (Vondelpark and Amsterdamse Bos) -near Zuidas (WTC, train, bus, offices); -two parkingspaces (two permits directly available) For further details and pictures, please visit:

https://sites.google.com/site/appartementinzuid/


Vakantie woningruil voor 1 á 2 maanden in Israel.

Aangeboden een groot huis met tuin in Rahovot met gebruik van auto, gevraagd een huis met auto in omgeving van Amsterdam tel: 097289453154 of 0972544416541.

Adverteren?

Roel Abraham

telefoon: 06-54274244 e-mail: [email protected]

Familiegerelateerde advertenties vindt u op pag. 24 GEZOCHT:

KINDEREN TUSSEN DE 5 en 15 JAAR VOOR FILMOPNAMEN

De filmproducenten van “Tirza”, “Oorlogswinter” en “Zwartboek” zijn voor de speelfilm “SÜSKIND” op zoek naar jongens en meisjes voor rollen (en figuratie) van Joodse kinderen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hoofdpersoon van de film is Walter Süskind, een belangrijke medewerker van de Joodse Raad. Om mensen te onttrekken aan de transporten naar Westerbork speelde hij in 1942/1943 een geraffineerd dubbelspel met de Joodse Raad en de SS. De film benadrukt de tot dusverre onderschatte rol die Joden in het verzet hebben gespeeld. Doordat vrijwel niemand op de hoogte was van Süskinds verzetswerk was hij in de ogen van veel Joodse medeburgers een collaborateur. Pas na de oorlog werd duidelijk welke heroïsche rol Walter Süskind heeft gespeeld. Tweeduizend mensenlevens heeft hij gered, onder wie twaalfhonderd kinderen, die hij uit de Hollandsche Schouwburg wist weg te smokkelen naar onderduikadressen. De film wordt geregisseerd door Rudolf van den Berg, maker van o.a. “Bastille”, “De Avonden” en “Tirza”. (Zie ook: www.rudolfvandenberg.com) De opnamen vinden plaats begin 2011. U kunt uw kind opgeven via: [email protected] Stuur een e-mail met naam, leeftijd, contactgegevens van uw kind en een portretfoto.

28 | C 36

185436.indd 28

30-6-2010 14:12:27

co l u m n aw r a h a m m e i j e r s

H

et was op de Dappermarkt in Amsterdam, waar gesluierde en anderszins bizar uitgedoste moslima’s boodschappen doen, dat ik dacht: Stel dat Nederland wordt gedomineerd door de ultraorthodoxe islam; het zou een rampspoed voor mens, dier en milieu betekenen. Ach, die slaafse vrouwen en meisjes die in door vader of echtgenoot verplichte kledij door het leven moeten. Waar iedere vent een pasja is, ieder Awraham meisje een vruchtbaar object dat zijn kinderen Meijers – bij voorkeur pasja’s – moet baren. Banale goddwepers zijn het, die onze maatschappij haten. Wat blijft over van ons prettig land, de democratische beginselen, de open relatie met anderen, als zij ooit... Ik dacht ook: kom, laat ik me er deze week eens met een jantjevan-leiden van afmaken en mij baseren op artikelen uit het extreemlinkse Ha’aretz, waarin Yoel Marcus schrijft: ‘In een land, gevestigd op het beginsel van integratie van Joden van over de hele wereld, is de ultra-orthodoxie een leidende kracht achter racisme en verdeling binnen de Israëlische samenleving. Van week tot week, maand tot maand en jaar tot jaar wordt onze situatie beklemmender. Zij doen wat hun rabbinale leiders vertellen wat ze moeten doen. Ze erkennen niet de autoriteit van deze staat, haar instellingen of wetten, behalve wanneer deze te maken hebben met de staatsschatkist. Accepteren niet het nationale volkslied, noch de Israëlische vlag. Erkennen geen geboortebeperking, maar in plaats daarvan volgen ze het religieuze bevel op vruchtbaar te zijn. Zij leren hun kroost de staat te haten.’ Enkele maanden geleden las ik een artikel van Shahar Ilan, waarnemend directeur bij Hiddush, voor religieuze vrijheid en gelijkheid: ‘De meest opvallende opmerking sinds lange tijd van oppositieleider Tzipi Livni (Kadima) was: „Jullie zullen ons het Judaïsme niet afnemen”. Hiermee verwees zij naar Staatssecretaris voor Onderwijs Meir Porush (Agoedat Israël), die tijdens een zitting van de Knesset beweerde dat iedereen die bij Kadima hoort geen gelovig mens kan zijn. Livni nam tegelijkertijd de kans waar premier Netanyahu er aan te herinneren dat hij (inmiddels wijlen) rabbijn Kaduri de infame woorden toefluisterde: „Mensen van links zijn vergeten wat het is om Joods te zijn”. De opmerkingen van Porush en Netanyahu betekenen met andere woorden dat niet enkel het Jodendom van links treife is, maar nu ook dat van het centrum-rechtse Kadima. De ongefundeerde overtuiging van ultra-orthodoxen dat het jodendom hun exclusieve bezit is en van niemand anders en uitspraken van Porush hebben kennelijk zoveel kracht dat ze worden aanvaard als vanzelfsprekend, zonder enige tegenspraak. Dit draagt bij aan de ‘verwerpelijkheid’ van vooral links, maar ook van het seculiere centrum, in de ogen van een groot deel van de Israëlische bevolking. Tegelijkertijd wordt een ander deel van onze bevolking langzamerhand ziek van het Judaïsme,’ aldus Shahar Ilan. Wat opvalt is dat je in Nederland vooral ‘rechts’ bent en in Israël daarentegen ‘links’ als je je zorgen maakt over toenemende invloed van de ulta-orthodoxie. Jawel.

20 tammoez 5770

NIW7036_2xColumns 1

Veiligheid

W

etten zijn er om veiligheid te scheppen. Dat geldt voor veel Joodse wetten en de daarvan afgeleide Joods-christelijke moraal. Die is in wezen nogal aards: Al begeer ik nog zozeer mijn buurmans auto/vrouw/veestapel, bij nader inzien sla ik hem toch maar niet dood. Niet zozeer vanwege mijn kritisch geweten of omdat ik bang ben voor een straf van Boven maar Ron van omdat ik, als ik het toch doe, lang de gevangeder Wieken nis in ga. Dus is de buurman veilig voor mij, en ik ben veilig voor hem aangezien hij ongeveer dezelfde redenering volgt. Een hoog niveau van veiligheid is wat een beschaafde samenleving kenmerkt. Die biedt door middel van een leger bescherming tegen de onveiligheid van buitenaf en tegen die van binnenuit door de politie die de wet handhaaft. Het is een hoeksteen van ons maatschappelijk denken: de overheid garandeert door middel van de politie de veiligheid in onze samenleving. In Nederland is het relatief veilig. Voor de meeste inwoners. Kerken moskeegangers bijvoorbeeld kunnen ongestoord hun gebedshuizen bezoeken. Ze hebben geen peperdure beveiligingsapparatuur nodig, of kogelvrij glas en andere kostbare snufjes tegen kwaadwilligen, en ze worden niet bewaakt. De meeste Joodse gebedshuizen daarentegen hebben dat allemaal noodgedwongen wel. En al járen. We hebben zelfs Joodse bewakingsdiensten: Bij Leven en Welzijn, die voor alle kerkgenootschappen heel goed werk doet en MLA die even waardevolle bewakingsdiensten uitvoert specifiek voor de Liberaal Joodse Gemeente Amsterdam. Veiligheid was als altijd een belangrijk onderwerp in de laatste verkiezingen. Maar als u nu denkt dat de overheid van ons belastinggeld ook de Jóódse veiligheid garandeert dan hebt u het mis. Ondanks aantoonbare bedreigingen draagt die overheid niet één eurocent bij aan al die kosten die de Joodse instellingen moeten maken om basale veiligheid te scheppen voor hun bezoekers. Dat moeten we allemaal zelf opbrengen, en dat is waarachtig niet mis. Enorme bedragen die we veel liever zouden investeren in opbouwende activiteiten. De droeve waarheid is dat de overheid geen poot uitsteekt, niet financieel en niet met mankracht. Een enkele keer wordt er door de overheid wel gewáárschuwd tegen een reële of vermeende dreiging, zoals recent in Weesp. Maar in plaats van de strenge bewaking die de politie daarop had móéten instellen, werd de sjabbatdienst maar afgelast. Dat was waarschijnlijk een stuk goedkoper, althans voor de politie. De Joden evenwel komt het duur te staan: waar onwrikbaarheid het waardig antwoord was geweest, werd nu aangetoond dat één dreigend telefoontje volstaat om hen op de vlucht te jagen. De huidige stadsdeelvoorzitter van Amsterdam-Zuid, waar heel wat sjoels, Joodse scholen en instellingen gevestigd zijn, zei in zijn campagne voor de laatste gemeenteraadsverkiezingen dat hij vond dat de overheid de beveiliging van de Joodse instellingen op zich moest nemen. Verkiezingspraat? Ik hoop van niet. Zijn mond zal koekjes eten, maar eerst is het woord aan blinde Maupie.

C 36

r eligie

Zorgen

co l u m n r o n va n d e r w i e k e n

| 29

30-06-2010 16:13:43

RELIGIE

A K I VA WO L F F

Orthodoxe groene Akiva Wolff promoveerde op het verband tussen orthodoxie en milieubewust denken.

H

CHAIM REVIER

et was op het eerste gezicht een Nederlands-Joods evenement en waarschijnlijk een novum voor de Leidse universiteit. Niet alleen was een groot deel van het publiek in de Senaatskamer van het Academiegebouw voor de gelegenheid afgedaald uit kille koudesj Amsterdam, ook de twee promotores, alsmede beide paranimfen, waren orthodoxe Joden met een Nederlands paspoort. Alleen de man in het middelpunt, promovendus Akiva Wolff, had weinig met Nederland te maken. Het proefschrift dat hij verdedigde behelsde de bijdrage die het orthodoxe Jodendom kan leveren aan een schoner en beter milieu – eveneens een novum, zeker als je beeld van de relatie tussen orthodoxie en milieu wordt beneveld door carcinogene rookwolken boven in brand gestoken vuilniscontainers tijdens relletjes in Mea Sjeariem.

Nu is Wolff (52) er de man niet naar om een brandende lucifer tussen het afval te gooien, net zomin trouwens als de meeste andere orthodoxe Joden. Amerikaan van geboorte, en sinds 1989 in Israël woonachtig, doceerde hij tot voor kort milieubeheer aan het Jerusalem College of Technology (JCT). Daar kwam hij in contact met rabbijn prof. dr. Avraham Wijler, zijn ene promotor, die hem weer voorstelde aan de andere, Freek de Wolff, emeritus hoogleraar toxicologie in Leiden. Als ik Wolff pakweg een half jaar na zijn promotie opzoek op zijn werkplek aan het JCT, vertelt hij desgevraagd dat het milieu er

3 0 | C 36

NIW7036_CharediGoeroe 1

tamelijk slecht voorstaat in Israël. Vergeleken met de tijd dat hij in Israël kwam wonen, is er nu wel een veel groter milieubewustzijn bij het grote publiek, zeker na het dramatische brugongeval tijdens de Maccabiade van 1997, waarbij de vier Australische slachtoffers niet waren verdronken, maar waren vergiftigd door het water van de rivier de Jarkon. Omdat ik dat brandende afval nog in mijn achterhoofd heb, vraag ik Wolff hoe het gesteld is met het milieubewustzijn van de chareidiem [strikt-orthodoxe Joden]. Hij vertelt daarop een anekdote van een Amerikaanse rabbijn die ooit tegen hem zei dat het juist een goede zaak was om de natuurlijke hulpbronnen zo veel mogelijk uit te putten, omdat de wereld zoals we die nu kennen toch vergaat. Wolff had hem geantwoord: „Stel dat je weet dat je huis over vijf jaar wordt afgebroken, laat je het dan nu al in elkaar vallen? Terwijl je erin woont?”

‘Bal tasjchiet wil zeggen: maak niet kapot en verspil niet wat van nut is voor de mensheid. Daar kun je ecosystemen niet buiten laten’ Milieukunde is sowieso een interdisciplinaire wetenschap, maar Akiva Wolff betrekt ook de traditionele Joodse geleerdheid in de combinatie. Het onderwerp van zijn gelijknamige, in eigen beheer uitgegeven proefschrift is het Joodse verbod bal tasjchiet, ‘gij zult niet bederven’. Dit verbod vindt zijn oorsprong, zo legt Wolff uit, in de Bijbelse vermaning om, als je een beleg om een stad slaat, geen vruchtbomen om te hakken (Deut. 20:19-20). Onze geleerden geven hieraan al een bredere uitleg, maar volgens Wolff geldt het ver-

bod tevens al onze natuurlijke hulpbronnen (lucht, water, landbouwgrond en natuurlijke bebossing, minerale brandstoffen, enz.). Bal tasjchiet is echter meer dan een verbod op uitputting of het verpesten door vervuiling. De juiste weergave in het Nederlands is ‘gij zult niet nodeloos bederven’, en op grond daarvan formuleert Wolff bal tasjchiet als een leidraad om prioriteiten te stellen. Hij spreekt in dit verband over het vaststellen van een rangorde voor het gebruik van natuurlijke hulpbronnen, waarin, als er keuzes gemaakt moeten worden, leven, gezondheid en welzijn van mensen voorrang hebben op het beschermen van ‘vruchtbomen’. Dit klinkt op zich vertrouwd en zal hoogstens bestreden worden door een enkele dierenactivist. Maar Wolff wil ook voorrang verlenen – en dat klinkt minder vertrouwd en is het resultaat van een traditioneel-joodse invalshoek – aan menselijke waardigheid en het in acht nemen van religieuze plichten, in casu opvoeding en onderwijs. Het beschermen van het milieu is overigens niet uit de rangorde verdwenen, omdat dit tenslotte ook in ons eigen belang is. „Je wilt de tak waarop je zit niet doorzagen,” aldus Wolff. Met het formuleren van deze rangorde rekent Wolff zich tot het zogenoemde utilitaire perspectief op het milieu, waarbij het uiteindelijk, bij alle verstandige, beschermende maatregelen, toch draait om het (overigens niet alleen economische) voordeel dat de mens uit de natuur kan putten. Ik leg hem voor dat er radicale natuurliefhebbers zijn, aanhangers van de diepe ecologie, die van mening zijn dat de mens niet meer dan een ander dier is, weliswaar intelligent, maar vooral destructief en een ramp voor het andere leven op deze planeet. „Wat ze dan vergeten,” zegt Wolff, „is dat er ook een keerzijde is. Mensen zijn niet alleen maar destructief; ze hebben ook het vermogen om het milieu veel beter te maken, op een wijze waartoe geen enkel dier in staat is.” Wolff wijst trou-

2 JULI 2010

30-06-2010 16:07:43

A K I VA WO L F F

RELIGIE

Links: prof. Akiva Wolff Onder vlnr: de heer Duparc (paranimf), Akiva Wolff, de heer Barendse (paranimf)

goeroe wens van de hand dat in zijn visie de mens in het middelpunt van de wereld staat. „Het jodendom plaatst G’d in het middelpunt. De mens is Zijn assistent, om de wereld beter te maken.” Hij parafraseert R. Mosje Chaim Luzzatto uit diens Mesillat Jesjariem (1e druk Amsterdam, 1740): „‘Als we de wereld om ons heen op de juiste manier gebruiken, met het doel G’d te dienen, dan verheffen we niet alleen onszelf, maar tegelijkertijd de wereld.’ Mensen zouden moeten begrijpen dat er iets groters is dan zij zelf – iets waaraan ze rekenschap moeten afleggen –, om verantwoordelijkheid te kunnen nemen voor deze wereld en deze niet te vernielen. Wij hebben G’d en de mitswot, en een daarvan is bal tasjchiet.” Zo

daarvan ecologie aan de orde komt. „Het is buiten hun vakgebied,” zegt Wolff, die voor zijn eigen onderzoek contact had met twee van de drie auteurs. „Zij richten zich op halacha l’ma’aseh [Joodse wet in de praktijk]: mag ik kliekjes weggooien, en dergelijke. Hooguit komt aan de orde of het is toegestaan een fles weg te gooien als die nog gerecycled kan worden. Maar de wouden van de Amazone, dat is geen halacha l’ma’aseh voor ze.” De reden hiervan, zegt Wolff, is dat ze zijn opgegroeid in de dalet amot, de beschermde wereld van de jesjiva. Toch ziet hij dat deze mentaliteit langzaam aan het veranderen is. Wolff is van mening dat zijn interpretatie van bal tasjchiet eraan kan bijdragen een brug

Wolff werkt nu aan twee boeken die op zijn proefschrift zijn gebaseerd: één met als onderwerp zijn ecologische interpretatie van bal tasjchiet voor een voornamelijk Joods publiek, de ander voor een publiek, niet noodzakelijkerwijs Joods, dat op zoek is naar meer, bij voorkeur ‘groene’ spiritualiteit. Om werkelijk in harmonie met het milieu te leven, zouden mensen spiritueel moeten groeien, afgezien van alle vernieuwende technologie, wetgeving en beleid, zegt Wolff. En met stelligheid: „Mensen met een hoog spiritueel niveau verpesten niet het milieu.” Israël heeft meer te bieden dan technologische innovatie. „Spiritualiteit,” zegt Wolff, „is werkelijk wat wij de wereld aan te bieden hebben.” ■

te horen is het ecologisch gezien eigenlijk een voordeel als iemand Joods is. Akiva Wolff is niet de eerste die een boek over bal tasjchiet heeft geschreven. Er zijn maar liefst drie recente, halachische studies over hetzelfde onderwerp, zij het dat in geen

te slaan tussen Tora en milieubescherming. „Bal tasjchiet wil zeggen: maak niet kapot en verspil niet wat van nut is voor de mensheid. Daar kun je ecosystemen en biodiversiteit niet buiten laten. Je kan en je moet bal tasjchiet veel breder toepassen.”

Het proefschrift van Wolff is niet in de handel. Het kan wel worden betrokken van de auteur zelf: [email protected]

20 TAMMOEZ 5770

NIW7036_CharediGoeroe 2

C 36

| 31

30-06-2010 16:08:10

RELIGIE

R E C E N S I E ‘A L L E E N ’

Israël: een voorlopige voorziening? Rabbijn Lody van de Kamp snijdt met zijn nieuwe boek Alleen diverse controversiële onderwerpen aan. LEO MOCK

D

onderdag 24 juni werd in de synagoge van Leiden het boek Alleen gepresenteerd, de laatste pennenvrucht van rabbijn Lody van de Kamp waarin shoa, zionisme en Joodse tegenstanders van het zionisme centraal staan. Circa zestig mensen zagen hoe het eerste exemplaar werd aangeboden aan mevrouw Gerry van der Hoek uit Strijen, die zich samen met haar echtgenoot al jaren inzet voor kinderen in Israël in sociaal moeilijke omstandigheden en kritische ‘meelezer’ was van het manuscript. CDA-kamerlid Maarten Haverkamp hield een verhaal over de keuzes die de politiek moet maken inzake het conflict tussen Israëli’s en Palestijnen, waarbij veiligheid en het bestaansrecht van Israël vooropstaan. Hoofdpersoon van het boek is Erna, een jonge orthodox-Joodse vrouw die helemaal alleen terugkomt uit Bergen-Belsen. Na de oorlog vertrekt ze vanuit Nederland naar Israël en komt in een kibboets en een opvangkamp van nieuwe immigranten terecht. Een cultuurschok: niemand houdt zich meer aan het jodendom in deze omgeving, en zelf is ze

3 2 | C 36

NIW7036_LodiTamarah 1

ook nonchalant geworden in de omgang met de rituelen. Voortdurend wordt ze heen-en-weer geslingerd tussen sympathieën voor het zionisme – is de shoa geen bewijs dat de zionisten gelijk hadden? – en de antizionistische opvoeding uit haar jeugd. In Tel Aviv ontmoet ze de familie Rubin en Trudie, die haar weer in contact brengen met een religieuze leefomgeving. Zo leert ze de religieus-zionistische rabbijn Zwi Jehoeda Kook kennen, die haar aanvankelijk inspireert en aan Jossef koppelt. Maar ook daar vindt ze de antwoorden niet op haar vragen en twijfels, vooral wanneer Jossef zwaargewond raakt in de Sinaïoorlog van 1956 en hun trouwplannen niet doorgaan. Jossef wil niet meer; zijn leven is afgelopen sinds hij invalide aan twee benen is geworden.

‘De buitenwereld lijkt niet anders te weten dan dat “Israël” voor zionisme staat en de Joodse wereldgemeenschap dat onverdeeld ondersteunt’ Wanneer ze toevallig in Mea Sjeariem terechtkomt en Zlatte ontmoet heeft ze een gevoel van thuiskomen. Hier is iedereen echt orthodox, en ook overtuigd antizionistisch. Langzaam maakt Erna de keuze om in deze wereld te blijven. Ze huwt uiteindelijk met een weduwnaar en alles lijkt goed te gaan. Maar ook aan deze droom komt een einde:

Erna’s man en beide kleindochters komen om bij een aanslag; zijzelf raakt gewond. Wie ook bij de aanslag wordt gewond is Samah – een Arabische vrouw die Erna jaren eerder bij haar aankomst in Israël heeft ontmoet. Hoewel haar Arabische man lang geleden werd gedood door mensen uit de kibboets, bleef ze altijd vredelievend. In het ziekenhuis liggen beide vrouwen naast elkaar en komen ze weer met elkaar in contact. Wanneer Samah de identiteit van de dader van de aanslag onthult wordt de cirkel gesloten, en hier eindigt ook meteen het boek. Een wel enorme hoop sores in één boek, met vele lastige en zware thema’s die de revue passeren. Zoals de omgang van de jonge Staat Israël met de oriëntaalse immigranten, de anti-religieuze houding van de eerste generaties zionisten, de Arabische terreur, en ultra-orthodox antizionisme. En altijd is de shoa prominent aanwezig. Volgens Van de Kamp kan dat ook niet anders: „Erna vertegenwoordigt die door de shoa beschadigde generatie die onmogelijk een blik op de toekomst kan werpen, zonder ook het verleden over de schouder een blik te gunnen. Het is niet anders. Veel actie en reactie in Israël, maar ook daarbuiten, worden aangestuurd door dat collectieve geheugen dat gekleurd wordt door de shoa.” Alleen is niet zomaar een roman, maar is duidelijk met een bepaald doel geschreven. De auteur zegt daar zelf het volgende over:

2 JULI 2010

30-06-2010 16:25:18

R A B B I J N TA M A R A H B E N I M A

Q

„De staat Israël is al 62 jaar een feit. Na de Tweede Wereldoorlog waren er weinig mensen in Nederland die het beleid van het antizionisme van de vooroorlogse rabbijnen en opperrabbijnen wilden voortzetten. Het is een gegeven dat de Staat Israël de plaats is waar de Joodse wereldgemeenschap weer hoop en toekomst uit kon putten op een moment dat er geen toekomst en geen hoop meer was weggelegd voor die duizenden verwoeste gemeenschappen in Europa, na 1945. Mij lijkt nu wel het moment gekomen om wél met de feiten naar buiten te komen. De grote buitenwereld lijkt niet anders te weten dan dat ‘Israël’ voor zionisme staat en de Joodse wereldgemeenschap dat onverdeeld ondersteunt. De waarheid is anders. Door deze onwetendheid ontstaan ongenuanceerde meningen en opinies over Israël.” In bepaalde passages lijkt het boek zelfs verwantschap met het gedachtengoed van Neturei Karta en de Satmar-Chassidiem te hebben. Volgens Lody van de Kamp zijn hun standpunten eigenlijk gewoon het standpunt van de meeste rabbijnen van voor de

20 TAMMOEZ 5770

NIW7036_LodiTamarah 2

shoa: „De mening van hun religieuze leiders is gebaseerd op de eeuwenoude traditionele kijk op ballingschap en verlossing, en sluit regelrecht aan bij de traditionele wijze van uitleg van Tenach, Midrasj en Talmoed. Net zoals dat overigens ook voor veel van hun opponenten geldt.” Hij benadrukt dat voor hemzelf de Staat Israël ook los van de shoa bestaansrecht heeft, maar dan wel binnen de religieuze dimensies die Tenach daarvoor geeft: „Of die dimensies nu al haalbaar zijn, daar heb ik mijn reserves bij. Misschien moeten we de Staat Israël nu zien als een ‘voorlopige voorziening’ in afwachting van betere tijden.” Is Van de Kamp eigenlijk niet bang dat zijn boodschap misbruikt kan worden door mensen die Joden en Israël minder goed gezind zijn? Dat valt wel mee: „Israël heeft naast vele vijanden ook vele vrienden. Deze vrienden hebben het recht om een goede en eerlijke voorstelling van zaken te krijgen over de plaats en de functie van de Joodse Staat binnen de historische, politieke en religieuze context. En wanneer men ziet dat Israël bereid is de waarheid van haar wordingsgeschiedenis volledig onder ogen te zien, dan zal dat voor een deel van de vijanden mogelijk een reden zijn om als vijand af te haken. Dan blijven de andere vijanden, antisemieten en anti-Israël lobbyisten over. G´ ddank wist Israël met hun, hoe dan ook, de afgelopen zestig jaar wel raad. Hoe moeilijk dat ook was. Belangrijk is om te weten dat de echte waarheid een waarachtige vrede nooit in de weg zal staan.” ■ Lody van de Kamp: Alleen, Uitgeverij Mozaïek, ISBN: 9789023993216, Prijs: €15,90

anta Ahmed bestaat echt. Halverwege het lezen van het internetartikel ‘Israel and the Flotilla: On the Dangers of a Binary View’ werd ik opeens argwanend. Het artikel is zo redelijk, zo afgewogen, zo kritisch op Israël op een fatTAMARAH soenlijke manier, zo scherp in BENIMA de kritiek op de Egyptenaren en de islamitische wereld, zo invoelend voor het menselijke drama dat zich tussen Israël en de Palestijnen afspeelt, dat ik dacht: dit is geschreven door iemand die zich voor moslim uitgeeft maar het niet is. Niets bleek minder waar. Even googelen bracht uitkomst. Qanta Ahmed is arts, gepromoveerd en lid van een aantal zeer belangrijke adviesorganen voor medische zaken in verschillende landen. Ze is verbonden aan Amerikaanse universiteiten, maar ook aan de Universiteit van Cambridge. En, last but not least, ze werkte in Saoedi-Arabië en schreef daarover het boek In the Land of Invisible Women. Met als ondertitel: de reis van een vrouwelijke arts in het Saoedisch koninkrijk. Qanta Ahmed is de dochter van Pakistaanse moslims die, tijdens de oorlog die leidde tot de opdeling van India en Pakistan, alles verloren. Bij die Scheidingsoorlog in 1947 raakten 12,5 miljoen mensen op drift. Miljoenen moslims gingen uit ‘Indiase’ gebieden naar wat later Pakistan werd, miljoenen hindoes gingen uit ‘Pakistaanse’ gebieden naar wat later India werd. Een miljoen vluchtelingen vond de dood. Tot op de huidige dag wordt er in Kasjmir gevochten: vijftigduizend doden in de laatste decennia. Qanta Ahmed weet dus uit de eigen familiegeschiedenis hoe het is om opgejaagd te worden en alles te verliezen. Ze schrijft over de Israëlische soldaat die door de ‘humanistische’ opvarenden van de flotilla overboord werd gegooid. Ze schrijft over de zeeblokkade van Gaza, die door de Egyptenaren in stand is houden. Ze schrijft over diezelfde Egyptenaren die tijdens de Gaza-oorlog de grens aan hun kant potdicht hielden, zodat de Gazanen niet naar Egypte konden vluchten. Ze schrijft over de verschrikkingen die moslims elkaar aandoen en over het zwijgen daarover. Maar vooral schrijft ze over het denken in tegenstellingen, waarbij Israël en de Joden het absolute kwaad zijn en de moslims de onschuldigen. Het artikel van Qanta Ahmed raakte me diep. Ik realiseerde me door haar analyse hoe eenzaam ik me voel in het worstelen met het Israëlisch-Palestijnse conflict. Hoe eenzaam wij allen ons voelen. Niet alleen doordat stemmen als de hare zo sporadisch worden gehoord in de islamitische wereld, maar omdat stemmen als de hare ook bij nietmoslims zo sporadisch zijn. Een stem van fatsoenlijke kritiek die is ingegeven door mededogen en begrip. Maar dat niet alleen: een stem waaruit daadwerkelijk inlevingsvermogen en zelfreflectie blijkt.

C 36

RELIGIE

Worstelen

| 33

30-06-2010 16:25:39

r e l i g ie

s j o e lt i j d e n

overzicht sjoeltijden

vrijdag 02• 20

sjabbat 03 • 21 Pinchas

vrijdag 09• 27

sjabbat 10 • 28 Matot-Masee

Begin sjabbat 20.25

Einde sjabbat 23.06

Begin sjabbat 20.25

Einde sjabbat 23.00

-

-

-

-

06.30 07.00 20.25 07.25

09.00

06.30 07.00 20.25 07.25

09.00

juli • Tammoez

Joodse Gemeente Amsterdam V.d. Boechorststr. 26 - Amstelveen sjachariet mincha ma’ariw - Buitenveldert sjachariet mincha ma’ariw - Lekstraat - Rav Aron Schuster J. Obrechtplein www.RAS-Club.nl Sjoel West

sjachariet mincha ma’ariw sjachariet mincha ma’ariw

Portugees-Israeliëtische Gemeente - Amsterdam Mr. Visserplein 3 Portugees-Israeliëtische Gemeente - Amstelveen Texelstraat Beth Shalom Kastelenstraat 80 Amsterdam Kehillas Ja’akov Gerard Doustraat 238 LJG Amsterdam Onder voorbehoud van de verhuisdatum: Stadionweg 269, Amsterdam CIZ-sjoel Amstelveen Beit Ha’Chidush 020 6241523 www.beithachidush.nl

23.06 09.00

23.00 09.00

20.25

23.06

20.25

23.00

07.15

08.30

07.15

08.30

20.25 07.15

23.06 09.00

20.25 07.15

23.00 09.00

20.25 -

23.06 09.00

20.25 -

23.00 -

08.00 20.25 aansluitend 09.00 20.25 aansluitend 20.25 met nacht

08.00 20.25 aansluitend 09.00 20.25 aansluitend 20.25 met nacht

07.25 20.25 -

09.00 22.00 23.06 09.00 22.00 23.06 09.00 21.51 23.06 09.00 21.51 09.30

07.25 20.25 -

09.00 21.45 23.00 09.00 21.45 23.00 09.00 21.45 23.00 09.00 21.45 09.30

20.00

10.00

20.00

10.00

20.25

09.00

20.25

09.00

19.00

-

-

-

Sjoel Zuidoost [email protected]

-

-

-

-

Joodse Gemeente Haarlem

-

09.00

-

09.00

NIG Leiden

-

-

-

-

NIG Den Haag

20.25

09.00, 21.51

20.25

09.00, 21.45

Scheveningen

20.25

09.30

20.25

09.30

LJG Beth Jehoeda Den Haag

18.30

09.30

18.30

09.30

Joodse Gemeente Rotterdam

20.25 (afspr.)

09.00

20.25 (afspr.)

09.00

LJG Rotterdam NIG Utrecht

19.00 -

09.30

-

09.30

LJG Utrecht [email protected] NIG Bussum

20.00 -

09.30

-

09.30

Joodse Gemeente Almere

-

10.00

-

10.00

LJG Flevoland 06 49800815

20.00

-

-

-

Masorti Almere

-

-

-

-

NIHS Arnhem NIG Amersfoort LJG Gelderland

-

09.00 10.00

-

09.00 -

NIG Nijmegen

-

-

20.25

09.30

NIG Zwolle

-

-

-

-

NIG Groningen

-

-

-

-

NIG Leeuwarden Beth haChidoesj haTsfoni 06 44753370 LJG Or Chadasj Twente

-

-

-

09.00 10.00

NIG Twente Prinsestr. 18, Enschede

-

09.30

-

09.30

PJG Noord-Nederland Beth Hatsafon 0513631160

-

-

-

10.30

LJG Brabant

-

-

-

-

NIHS Limburg

-

10.00

-

10.00

Joodse Gemeente Zeeland

20.25

10.00

20.25

10.00

3 4 | C 35

NIW7036_SidraSjoel 1

Kinderen

E

en jonge vriendin roept nog weleens mijn raad in als ze vragen over de opvoeding heeft; tenslotte ben ik met zes kinderen door de wol geverfd. Terzijde vertelt ze over Bloeme allerlei leuke geEvers-Emden beurtenissen in haar gezin. Zo was haar dochter eigenlijk ontevreden over haar; ze zocht een andere moeder. Mijn jonge vriendin ging er meteen op in en suggereerde als andere moeder enkele buurvrouwen. Nou, die ene was nogal mopperig en dát was haar eigen moeder niet, dus die viel af. De volgende aanstaande moeder bleek zelden snoepjes te geven als ze bij het buurmeisje speelde, dus die viel ook af. Bij de derde moest je altijd je schoenen uitdoen, want die was erg bang dat het huis vuil werd. Na enige tijd stilte sprak de dochter: „Ik blijf thuis”, en daar was mijn vriendin heel blij mee. In dat gezin hadden ze ‘maar’ één auto, nodig voor de broodwinning van haar man. Echter, eens per week stond hij zijn auto af aan zijn vrouw, die dan probeerde zo veel mogelijk verre boodschappen en doktersbezoeken te regelen. Meestal ging dat heel goed. Op een kwaad uur moest de blindedarm van de echtgenoot acuut verwijderd worden en hij kwam in het ziekenhuis terecht. Na een dag of wat mochten de kinderen mee naar het ziekenhuis om papa te bezoeken. Stilletjes schoven ze de ziekenkamer in, maar papa was gewoon hun eigen papa, al lag hij dan in dat witte bed, zodat ze al spoedig de gebruikelijke praatjes kregen. De

2 juli 2010

30-06-2010 16:27:25

rabbijn M. ten brink

sidra van de week re l igie

Revolutionaire emancipatie

I

oudste schoof een stoel vertrouwelijk dicht, op ooghoogte tegen het bed aan en zei samenzweerderig-zachtjes: „ZE heeft elke dag de auto...” Papa placht de kinderen naar bed te brengen, tenslotte had hij ze de hele dag niet gezien en nam deze taak graag op zich. Op een avond had een van de kinderen een flink standje van papa gekregen, waarna de aangesprokene met felle oogjes zei: „Jij mag mij straks geen nachtkusje geven.” De Eeuwige had het zo geschikt, dat juist in de grote vakantie de straat werd opgebroken en er iets met veel water moest gebeuren. Mijn jonge vriendin wist beslist niet wat het betekende, vroeg er ook niet naar, maar had er meer dan de gebruikelijke last van. Want de kinderen speelden heerlijk met zand en water, maar een van hen viel regelmatig in een plas, kwam dan nat en vies naar huis, waarna mama uiteraard de taak kreeg een verschoning aan te rukken, zo geen extra bad te geven. Op een keer had ze het raam open omdat ze dekens uitklopte en zag deze spruit zingend, nat en vies aankomen; echter, onder gehoorsafstand van de woning gekomen werd zonder enige moeite een luid gehuil aangeheven! Een mij bekende grootmoeder introduceerde de seider bij haar kleinkinderen en om ze een beetje enthousiast te maken zei ze: „En straks mogen jullie even kliederen,” en doelde daarbij op het wegspatten van een druppel wijn bij de 10 plagen. Ze namen gehoorzaam de tekst door en toen zei een kleindochter: „En nu mogen we kliederen.” „Nee”, zei oma, „strakjes.” „Wel waar,” zei de kleindochter, „het staat hier: ‘dan kliederen’.” Inderdaad, een kwestie van lezen: er stond: dankliederen.

20 tammoez 5770

NIW7036_SidraSjoel 2

n hoofdstuk 27 van de parasja van deze sjabbat wordt het erfrecht gedemocratiseerd. Dat is uniek. Hier zien we hoe modern de Tora al was, die Rabbijn Menno duizenden jaren geleden toen het tot ten Brink stand kwam. Er waren vijf dochters van ene Tselofchad, een man die uit de stam Menasje kwam, uit de lijn van Josef. De dochters, Machla, Noa, Chogla, Milka en Tirtsa, hadden een groot probleem. Hun vader was overleden en hij had geen zoons, alleen maar deze vijf dochters. In de paternalistische samenleving van indertijd, was de erfopvolging zo geregeld dat de zonen van de vader erfden, maar de dochters kregen niets.

schermen en ervoor te zorgen dat ze kunnen bestaan. In het boek Ruth zien we dat Boaz, een familielid van Elimelech, het bezit van de grond van Elimelech, Machlon en Chiljon overnam, waarmee hij ook Ruth trouwde en waardoor hij Naomi (schoonmoeder) kon beschermen en het stuk land dat Elimelech in eigendom had, op die manier in de familie kon houden. We zien in de parasja dat de dochters van Tselofchad eenzelfde probleem kregen. Mosjé wist geen oplossing want dit was de eerste keer dat vrouwen naar hem toe kwamen met een dergelijk probleem. Als het niet opgelost zou worden, zou het grondbezit van hun vader verdwijnen uit de familie, dat was onrechtvaardig: er waren immers vijf dochters die konden erven. Mosjé wende zich voor advies tot de Eeuwige. En de Eeuwige zei: „De dochters van

Parasja Pinchas Bemidbar/Numeri 25:10-30:1 De bedoeling was dat de dochters met mannen zouden trouwen, die de verantwoordelijkheid over de vrouw overnamen van de vader. De vrouw trouwde ook binnen de familiegroep van haar echtgenoot, en werd door haar vader, uit zijn verantwoordelijkheid, overgedragen aan haar echtgenoot, die vanaf het moment van het huwelijk de volledige verantwoordelijkheid ging dragen over zijn dochter. De vrouwen werden op die wijze beschermd door de mannen. In principe waren ze een van de zwakkere groepen in de maatschappij. Dat gold met name als de mannen wegvielen, bijvoorbeeld door overlijden. We kennen het verhaal van Ruth, de Moabitische, misschien wel het beste. Ruth en Orpa, twee Moabitische vrouwen, trouwden met Machlon en Chiljon, de zonen van Elimelech en Naomi uit Jehoeda. De mannen stierven, en de weduwen bleven achter, zonder enige vorm van juridische of financiële bescherming. Steeds weer zien we in de Tora dat weduwen, wezen en vreemdelingen in dezelfde categorieën van onbeschermde personen vallen, en dat daardoor een extra plicht rust op het volk om deze zwakkeren in de samenleving actief te be-

Tselofchad hebben gelijk. Je moet hun inderdaad een stuk grond in bezit geven, net als de broers van hun vader. Wat hun vader toekwam moet op hen overgaan (Bem. 27:7).” Dan wordt nieuw erfrecht gemaakt, rechtsvinding zouden we dat in juridische termen noemen. God bepaalt: „Zeg tegen de Jisraëlieten dat als iemand sterft zonder een zoon na te laten, zijn bezit moet overgaan op zijn dochters. Heeft hij die ook niet, dan moet het overgaan op zijn broers, heeft hij geen broers dan moet het aan de naaste bloedverwant toekomen. We kunnen rustig vaststellen dat dit een revolutionaire emancipatie is geweest, waarbij de rechten van de vrouw door niet minder dan de Eeuwige werden gegarandeerd. Dan te weten dat in het Nederlands burgerlijk recht tot ver in de vorige eeuw, de vrouwen handelingsonbekwaam waren om zelfstandig rechtshandelingen te verrichten zonder medeweten van hun vader c.q. echtgenoot. De rechtshandelingen die een vrouw deed, waren door haar man vernietigbaar. Vrouwen kregen pas erg laat actief en passief kiesrecht. De Tora was erg modern toen het aan de wens van de dochters van Tselofchad voldeed.

C 35

| 35

30-06-2010 16:27:43

brieven

s e rvic e

Spelregels brievenpagina Brieven kunnen per e-mail worden ingezonden naar [email protected] tot uiterlijk dinsdagochtend 9.00 uur. Maximale lengte 250 woorden. Wij stellen het op prijs als uw brief ingaat op een artikel of opinie, eerder in het NIW verschenen, anders is plaatsing niet zeker. Plaatsing houdt niet automatisch in dat de redactie het eens is met de inhoud. De redactie behoudt zich het recht voor brieven te weigeren, in te korten dan wel te redigeren.

Antisemitisme

T

ot mijn spijt is het op dit moment erg ‘in’ om over antisemitisme te schrijven (NIW 35). Het lijkt wel een gevaar voor het jodendom. Het jodendom is een levenswijze en g’dsdienst die de wetten van de Tora (eerste vijf boeken van de bijbel) als G’ddelijk zien. De basis is dat G’d de Tora aan het Joodse volk heeft gegeven. In het begin van de Tora staat dat G’d de wereld heeft geschapen. De wereld is dus van G’d. Hij heeft de aarde aan de mensen gegeven. Eén klein stukje van die hele aarde heeft G’d aan het Joodse volk gegeven. Dat mensen het daar niet mee eens zijn is de basis van de problemen. Laten we elkaar alsjeblieft respecteren. Alle monotheïstische geloven geloven in dit basisbeginsel. In dit vrije land mag iedereen zijn eigen geloof beleiden, zonder dat anderen hem of haar daarin storen. Wanneer een Jood als Jood herkenbaar is hoeft niemand daar aanstoot aan te nemen. Maar laten we elkaar ook niet bang maken. Laten we allemaal proberen op een blije manier in het leven te staan en vooral ook te kijken naar de dingen die het leven in het algemeen en het jodendom in het bijzonder zo fijn maken.

geboorte een vrij normale zaak is. In Amerika meer bij protestanten dan bij katholieken. Zijn niet ook alle zonen van de Engelse koningin besneden?! Dus, kennelijk toch niet zo’n schadelijke ingreep!

ls reactie op het artikel van Ron van der Wieken(NIW 33) en de brieven in NIW 34: Ik meen te weten, dat zowel in de Verenigde Staten als in Engeland, de besnijdenis van jongens vlak na de

n NIW 35 zegt de heer Naftaniel van het CIDI dat het uitgezonden filmpje over het antisemitisme slordig en snel gemaakt is. Ook zegt hij dat de uitgebrachte Hitlergroet met de verkeerde hand was uitgevoerd en spreekt dus zijn twijfels uit over de echtheid van dit gebaar. Welnu, de maakster van dit filmpje heeft zonder

STELLING Dinsdag hadden 129 bezoekers van de CIDI-website gestemd over de stelling: Antisemitisme is geen Joods probleem, maar een probleem voor de hele samenleving Ja

(73) 57 %

Stem mee op www.cidi.nl

3 6 | C 36

NIW7036_brieven 1

Nee

(56) 43 %

Naschrift redactie: Het citaat over de Hitlergroet met de verkeerde arm in NIW 35 is niet afkomstig van Ronny Naftaniel.

Personalia

I

A

Leo Groenteman, Amsterdam

Helen M. Soesman-Freundlich, Zichron Ya’akov, Israël

Gilah Evers, Amersfoort Verbijsterd over Naftaniel

Besnijdenis

een Hollywoodbudget een groot risico genomen om de wijk in te gaan. Zij kon immers bespuugd en uitgescholden worden en nam het risico haar camera vertrapt in de bosjes terug te vinden. Ze heeft hiermede meer ballen getoond dan Naftaniel in zijn gehele loopbaan. En wat de Hitlergroet betreft: als er binnenkort een hakenkruis in de auto van Naftaniel is gekerft, kom ik gaarne kijken of de afmetingen en de contouren kloppen, met andere woorden kijken of het een echte is. En als op Sjoel West weer eens met verf ‘kankerjoot’ (met een T) is gekladderd, dan moeten we daar niet zo moeilijk over doen in verband met de verkeerde spelling. Meneer Naftaniel: mij en vele anderen vertegenwoordigt u beslist niet! Laat er eens een ‘kerel’ opstaan in de kille.

Nieuw bestuur Het bestuur van de Irgoen Olei Holland bestaat sinds 23 juni 2010 uit: Henoch Wajsberg, voorzitter; Albert de Vries, vicevoorzitter; Mechel Jamenfeld, secretaris; Nito Hoffman, penningmeester; Yvonne BenHador, Millie de Boer, Arje Cohen, Benjamin Ricardo en Tswi Nadav-Rosler, leden.

Televisie

Zondag op /FEFSMBOE

t
Genenreiziger Misinai in Israel tussen droom & werkelijkheid

Radio

Zondag op Radio 5 Daar ga je! met Sara Tromp-Frank

Internet

Verhitte discussies en Nederlands grootste Joodse agenda op www.joodseomroep.nl

Adverteren?

Roel Abraham telefoon: 06-54274244 e-mail: [email protected] 2 juli 2010

30-06-2010 16:22:23

BRIEVEN

OPROEP

Zoons van Amy Cok In de oorlog logeerden Herman en Bobby, twee zoontjes van de Amsterdamse zangeres Amy Cok, bij mijn moeder in de Walravenstraat in Valkenburg. In 1942 zijn ze vertrokken en we hebben ze nooit meer teruggezien. Uit gegevens van het Joods Historisch Museum blijkt dat Amy en haar man Machiel zijn vermoord in Auschwitz maar de jongens zouden de oorlog hebben overleefd. Ik zou graag met hen in contact komen. Uw informatie graag naar Wiel Bemelmans, Seringenstraat 36, 6301 XE Valkenburg a/d Geul, tel.: 043-6015457.

NIW’s Educatieve Jaaragenda Het NIW heeft ook dit jaar weer in augustus een Educatieve Jaaragenda. De NIW-redactie maakt dit jaar een ruime selectie uit de jaarprogramma’s die verenigingen, clubs, Joodse gemeenten en andere organisaties insturen. De deadline voor de agenda is 16 juli. Organiseert u voor het komend seizoen (vanaf eind augustus) educatieve activiteiten op Joods gebied, bijvoorbeeld Hebreeuwse of Joodse les, cursussen jodendom of lezingen over Israël? Informeer ons voor de jaarlijkse Educatieve Agenda. Schrijf voor 16 juli a.s. naar Rika Pais, NIW, Isaac Titsinghkade 111, 1018 LL Amsterdam, mail naar [email protected] of bel 020-6276275.

Bezorging van het NIW

HERSTEL

Helena Glaser Het artikel over de benoeming van WIZOpresident Helena Glaser tot voorzitter van de Zionist General Council (NIW 35), wekt wellicht de indruk dat ze met deze benoeming niet meer de hoogste positie bij WIZO International bekleedt. Maar dat doet ze wel. Dit voorzitterschap komt er bij.

Afgelopen maandag ontvingen we op de redactie vele telefoontjes en e-mails over het feit dat men het NIW niet had ontvangen. Niet op vrijdag en ook niet op zaterdag. Op dit moment onderzoekt TNT post wat de oorzaak kan zijn, omdat al wel is gebleken dat het NIW iedere week op tijd de drukkerij van de BDU verlaat. Heeft u een klacht, geef die dan door aan de BDU-abonnementenservice, 0342-494844.

Opgericht 4 augustus 1865 is het NIW het oudste nieuws- en opinieblad in Nederland. Het beoogt onafhankelijk informatie te verschaffen aan en over de Joodse gemeenschap in Nederland. Het NIW is een uitgave van de Stichting Nieuw Israelietisch Weekblad.

S E RV I C E

COLOFON

BESTUUR Joelek Goldfinger (voorzitter), Uri van Gelder (vice-voorzitter), Ralph Prins (penningmeester), Isabelle Tugendhaft, Sidney Bialystok, Yasha Lange en Robin Goudsmit. COMMERCIËLE EXPLOITATIE: Koninklijke BDU Uitgevers bv, Barneveld, www.bdu.nl BEZOEKADRES: Isaac Titsinghkade 111, 1018 LL Amsterdam HOOFDREDACTEUR: Esther Voet REDACTIE: Ted de Hoog, Simcha Tas, Elise Vermeeren, Rika Pais (secretariaat), Lila Ivensky (documentatie), Jaime Halegua (fotografie), Ariëla Legman (corrector) T (020) 627 62 75, F (020) 624 25 19, E [email protected] BASISONTWERP: Hyperion creatieve communicatie VORMGEVING: Dick Noordhuizen, Gaby van Ineveld ABONNEMENTEN/ADMINISTRATIE Koninklijke BDU Uitgevers bv, Postbus 67, 3770 AB Barneveld. T (0342) 494 844, F (0342) 494 299, E [email protected] Nederland en België: per jaar € 131,05 (acceptgiro), € 129,05 (automatische incasso) of € 65,55 (studenten); per half jaar € 67,10 (acceptgiro) of € 65,10 (automatische incasso); per kwartaal € 34,85 (acceptgiro) of € 32,85 (automatische incasso). Europa: € 196,70 (acceptgiro). Rest van de wereld inclusief Israël: per jaar € 318,55 (acceptgiro). Half jaar Europa (6 maanden) € 98,35, half jaar rest van de wereld inclusief Israël € 159,25. Abonnementsgeld dient bij vooruitbetaling te worden voldaan. Abonnementen kunnen per nummer ingaan en worden automatisch verlengd, tenzij een maand voor het verstrijken van de abonnementsperiode schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen. Losse nummers: € 3,–; beperkt verkrijgbaar in de losse verkoop in Nederland. DISTRIBUTIE: Van Gelderen, Gilze, T (0161) 45 73 00. Voor lezers met een leeshandicap verschijnt het NIW ook op daisy cd-rom. Inlichtingen: Dedicon, Postbus 24, 5360 AA Grave, T (0486) 486 495, www.dedicon.nl

Mannetjes

Wat zou een goede taakstraf zijn voor die jongetjes van Marokkaanse afkomst?

ADVERTENTIES T (020) 623 55 84, F (020) 624 25 19, Koninklijke BDU Uitgevers BV inzake NIW, Postbus 15341, 1001 MH Amsterdam

Zet ze in als lokjood...

ADVERTENTIEVERKOOP: Roel Abraham, T 06-54 274 244, E [email protected] Deadline reserveren advertenties & aanleveren materiaal: maandag tot 12.00 uur in de week van verschijning. Afwijken van de deadline alleen in overleg. Advertenties bij voorkeur per e-mail of fax aanleveren. Indien wij uw advertentie of familiebericht opmaken ontvangt u vóór plaatsing een proef. Proeven worden alleen per fax of e-mail verstuurd. Kosten, ontstaan door te laat, foutief, c.q. niet geplaatste advertenties, kunnen niet op het NIW worden verhaald. SJOELBERICHTEN: [email protected] DRUK Koninklijke BDU Grafisch Bedrijf bv, Barneveld ISSN 0166-1949

20 TAMMOEZ 5770

NIW7036_brieven 2

C 36

| 37

30-06-2010 16:22:46

S E RV I C E

Eregalerij 2010 deel 2

Gymnasium aan het Rotterdams Montessori Lyceum te Rotterdam: Remmert de Geus uit Krimpen aan den IJssel

Academie Artemis, Hogeschool voor Styling en Modevormgeving (voltijd allround styling) in Amsterdam: Miryam Muller uit Amsterdam

HAVO aan het Krimpenerwaard College te Krimpen aan den IJssel: Naomi van Praag uit Krimpen aan den IJssel

VWO-tweetalig aan het College Den Hulster in Venlo: Esya Belinfante uit Venlo

VMBO-t aan de Vrije School Haarlem: Chaj Walvisch uit Haarlem

MAVO (VMBO-t) aan het Maimonides te Amsterdam: Janina Granek uit Amsterdam

HAVO aan het Griftland College in Soest: Mirjam Goedendorp uit Soest

Hogeschool van Amsterdam bachelor commerciële economie, sportmarketing: Yael Abram uit Amstelveen

OOK GESLAAGD? Mail foto & tekst naar [email protected]

3 8 | C 36

Fotogalerij.indd 1

HAVO aan het Hervormd Lyceum Zuid in Amsterdam: Jeremy Parsser uit Amsterdam

Amstelveen VWO aan het Spinoza Lyceum in Amsterdam: Asjer Waterman uit Amstelveen

Barlaeus Gymnasium in Amsterdam met het vakkenpakket Natuur & Techniek: Gabrielle Peters uit Amsterdam 2 juli 2010

30-06-2010 16:46:04

f oto pag i n a

s ervice

n Ans Menco-Hakkert

n Young Hadassah

evrouw Ans Menco-Hakkert (92), exposeerde woensdag 23 juni samen met drie andere deelnemers enkele van haar werkstukken in de Beijer, een dagactiviteitencentrum in Arnhem.

fgelopen zondag 27 juni hield Young Hadassah de jaarlijkse World Wide Walk, dit keer langs de Amstel. Men kon kiezen uit een route van 4 of 12 kilometer. Na afloop was er een barbecue op Roeiclub Poseidon.

M

Foto: Ido Menco

A

Foto: Michal Sanders

n Dagtocht Antwerpen

Z

ondag 27 juni organiseerden Crescas en het JHM een dagtocht naar Antwerpen. De 50 deelnemers maakten o.a. een wandeling door de Joodse wijk. De dag werd afgesloten met een gezellig diner bij Hoffy’s.

n Uitstapje Enschede

J

oods Friesland en Groningen bezocht zondag 27 juni met hun jaarlijks uitstapje Eschede om o.a. de Enschedese sjoel te bezoeken. De NIG Leeuwarden had het georganiseerd. Volgend jaar zal de NIG Groningen dit weer doen. Foto’s: Ben en Ro Dalsheim

Foto’s: Channa Obstfeld

Vlnr: Paul Posthumus, Judith Federer, Mirjam van Praag, Sima van Dullemen. Op de achtergrond o.a. Bella en Zachar Fajnberg. Bij de excursie in de sjoel werd aandachtig naar de uitleg geluisterd.

Vlnr: Betty Heertje, Ellen Heertje, Jaap van Bergen, Jeannette Weinberg, Loes Gompes, Inez van der Helden.

20 tammoez 5770

NIW7036_FotopaginaRika 1

Tijdens de gezamelijke maatijd in de sjoel werd er wat afgelachen.

Stuur uw bijdragen (fotomateriaal van voldoende hoge resolutie, voorzien van bijschrift) naar de redactie van het niw: [email protected]

C 36

| 39

30-06-2010 16:12:48

40 | C 36

185219.indd 40

30-6-2010 15:55:56