'We moeten hier weg'

NIK: het vervolg Dayan Evers Juridisch steekspel in een nog grotere chaos

Over het hoe en waarom van balkon en mechietsa

Enquête

Wat denken en willen de Palestijnen nu echt?

C 40 N IEUW ISRAELIETISCH WEEKBLAD

Helende Meesters (v) Jonge Joodse vrouwen in de medische wetenschap

30 juli 2010 • 19 menachem-av 5770 • Jaargang 145 Begin sjabbat 20.05 uur • Einde sjabbat 22.27 uur

'We moeten hier weg' Losse nummers € 3,—

De Joden van Malmö: het hele verhaal

NIW7040_cover 1

28-07-2010 16:57:05

2

188645.indd 2

| C 40

28-7-2010 12:49:40

Keuzes

C 40

H

et was weer een week van keuzes: je kunt een flink verhaal over Jabotinsky schrijven, maar dan is de vraag of een zeventigste sterfdag daarvoor ‘voldoende’ is, er wordt een keuze gemaakt en dan ‘verdwijnt’ dat onderwerp naar de Varia-rubriek: ook zeer aanwezig, maar minder uitgebreid gepresenteerd. Het viel in de Israëlische media op dat er op 11 juli weinig aandacht werd besteed aan de beroemde revisionist – en ja, er zijn zoveel andere onderwerpen die om de aandacht roepen, zoals de conversieproblematiek, die deze week door Netanyahu met zes maanden is uitgesteld, zoals u ook weer in de Varia kunt lezen. Van de diverse blokkadevloten werd wat minder vernomen, maar dat kan zo veranderen. Een paar grotere verhalen deze week: we gaan naar Malmö, waar het antisemitisme de Joodse gemeenschap langzaam naar het buitenland verdrijft, de derde aflevering in een niet geplande ‘reeks’ over antisemitisme (eerder kwam de situatie in Nederland aan de orde en vorige week was Argentinië aan de beurt). Ook opnieuw aandacht voor de chaos bij het NIK, het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap, waar ondanks lijm- en compromispogingen geen oplossingen zijn gevonden. Het lijkt uit te draaien op een juridisch steekspel; kassa voor de advocaten. Daarnaast een interessante Palestijnse enquête (een blik vanuit een ander perspectief) en een interview met Tamar Levy-Rozendaal in onze nieuwe reeks over jonge Joodse vrouwen die zich profileren in de medische wetenschap. Joanne Nihom ging in Israël op zoek naar kleinere, christelijke minderheidsgroeperingen, volgende week leest u in het laatste deel onder meer over exotische Joodse groepjes, en Dayan Evers legt uit waarom het traditionele jodendom ervoor kiest om mannen en vrouwen gescheiden in de synagoge te laten zitten – prachtuitspraak: Het gaat om ‘weet voor Wie u staat' en niet om ‘weet naast wie u zit’. Altijd mooi om tegen zo’n oude wijsheid aan te lopen!

• 30 juli 2010 • 19 menachem-av 5770

BI N N E N LAN D

8

NIK: het vervolg Hoewel er radiostilte werd bepleit, is de chaos bij het NIK in een week zo mogelijk alleen maar groter geworden. Het NIW maakt een opsomming van de onderwerpen in een juridisch steekspel.

BU ITE N LAN D

1 0

Antisemitisme in Malmö Sinds begin 2009 is het leven voor Joden in de Zweedse havenstad minder aangenaam geworden. In tien jaar tijd is de omvang van de gemeenschap met de helft verminderd. ‘Je moet hier weg’.

BI N N E N LAN D

22

Tamar Levy-Rozendaal Een carrie`re in de medische wetenschap is een roeping. Er zijn veel Joodse vrouwen die die roeping volgen. In de nieuwe serie Helende Meesters (v) deel 1: kinderpsychiater Tamar Levy-Rozendaal.

RE LIGI E

30

Dayan Evers: daarom gescheiden Waarom zitten mannen en vrouwen eigenlijk gescheiden in de orthodoxe synagoge? Dayan Evers legt uit, ook over het verschil tussen balkon en mechietsa. Ron van der Wieken over de liberale visie.

in hou d

4 8 10 14 16 18 22 24 28 29 30 32 35 38

Varia NIK, het vervolg Antisemitisme in Malmö Israël actueel Opinie Palestijnse enquete Tamar Levy-Rozendaal Minderheden deel 5 Boeken Meijers en Van der Wieken Van balkon en mechietsa Bloeme Evers en sidra Brieven Fotoreportage

Omslagfoto: Uitzicht op MalmÖ, iStockphoto

C 40

NIW7040_inhoud 1

| 3

28-07-2010 17:25:50

Israël Museum heropend Het Israël Museum in Jeruzalem is zondag na een verbouwing van vijf jaar, die honderd miljoen dollar kostte, weer geopend. Daarna volgde een week van feestelijke programma’s. De drie grote vleugels van het museum zijn helemaal verbouwd. Er worden nu wat minder objecten tentoongesteld om meer ontspannen te kunnen rondlopen. Het museum werd gesticht in 1965, toen Teddy Kollek burgemeester van Jeruzalem was. n

Oplossing conflict over schilderij Schiele Na tientallen jaren is er eindelijk een einde gekomen aan een slepend conflict tussen het Oostenrijkse Leopold Museum en Bondi Jaray, een Joodse vrouw die de holocaust overleefde. Inzet van het conflict was een schilderij uit 1912 van Egon Schiele dat in 1999 in de Verenigde Staten in beslag werd genomen toen het door het Leopold Museum werd uitgeleend aan het MOMA in New York. Jarenlang juridisch getouwtrek was het gevolg. Het Leopold Museum beweerde namelijk dat het het werk in 1954 legaal in handen had gekregen. Bondi Jaray beweerde echter tot haar dood in 1969 dat het werk van haar was. Haar erven zetten de strijd voort. Met resultaat: het museum zal ze 14 miljoen dollar overmaken.

Synagoge Malmö opieuw bedreigd Vrijdag 23 juli ontplofte een stuk vuurwerk op de trappen van de synagoge in

4 | C 40

NIW7040_varia 2

legd. Deze beslissing is het resultaat van een afspraak tussen Netanyahu en diverse nietorthodoxe bewegingen. Een coalitie van liberale en niet-orthodoxe Joden, geleid door voorzitter Natan Sharansky van de Jewish Agency for Israel, zal voorstellen voor een herziene tekst indienen. Niet-orthodoxen over de hele wereld zijn gekant tegen de wet-Rotem omdat die te veel macht bij het door orthodoxen gedomineerde Opperrabbinaat van Israël zou leggen. „Veranderingen in de wet op de conversies moeten gebaseerd zijn op een brede overeenstemming,” vindt Netanyahu, „anders zouden we een breuk binnen de Joodse natie riskeren. Eenheid is van eminent belang voor de staat Israël en dat beginsel zal ik vastberaden verdedigen.” Amerikaans-Joodse leiders hebben dit uitstel toegejuicht. Jerry Silverman van de Jewish Federations of North America zegt dat er nu uitzicht is op een oplossing die de banden tussen Israël en de diaspora niet aantast. „We zijn ook heel blij dat Sharansky dit proces leidt.” fotocredits: wordpress.com

fotocredits: Flash 90

VA R I A

Malmö. De avond tevoren was al een papiertje aan de synagoge geplakt met een dreigement dat er binnenkort een bom zou worden geworpen. Dat was de tweede bedreiging binnen twee weken. De veiligheidsmaatregelen rond het gebouw zijn verscherpt. Zie ook ons artikel op bladzijde 10.

Groot olieveld In centraal Israël is een olieveld van commerciële afmetingen gevonden. Testen op de boorlocatie Meged, bij het stadje Rosh Ha’ayin, wezen uit dat de bron 470 vaten olie per dag zou kunnen leveren, aldus de firma Givot Olam Oil, die de bron heeft aangeboord. Half augustus kan het oppompen van olie beginnen.

Conversiewet uitgesteld De wet-Rotem, een wet die het overgaan tot het jodendom moet versoepelen (zie het NIW van vorige week) en die voor veel commotie zorgde, wordt op zijn vroegst pas over een half jaar weer aan de Knesset voorge-

Vladimir Ze’ev Jabotinsky

Jabotinsky verwaarloosd De zeventigste sterfdag van Vladimir Ze’ev Jabotinsky (4 augustus 1940) kreeg in Israël opvallend weinig aandacht. Op 11 juli 2010 (29 tammoez, de Joodse datum van zijn sterfdag in 1940) werd hij tijdens een korte plechtigheid op de Herzl-berg door premier Netanyahu en president Peres herdacht. In de Israëlische media werd er vrijwel niets over gemeld. Persbureau JTA noemde die omissie ‘buitengewoon’, omdat Jabotinsky niet alleen commandant was van de Irgun en een 30 juli 2010

28-07-2010 17:21:33

va r i a

van de oprichters van de Haganah, maar ook een zionistisch theoreticus en leider van formaat. Hij richtte, onder dreiging van de pogroms van 1903, de Joodse Zelfverdedigings Liga in Odessa op en werd afgevaardigde naar zionistische congressen. Zijn revisionisten vormden een niet-religieuze nationalistische factie binnen de zionistische beweging. Onlangs kwam Jabotinsky weer in het nieuws. Hij had indertijd een plan bedacht om Hitler en een aantal hoge officials om het leven te brengen, zo blijkt uit het dagboek van de Britse kolonel Richard Henry Meinertzhagen. De website Ynet schreef vorige week dat volgens Meinertzhagens MiddenOosten-dagboek 1917-1956 Jabotinsky hem in 1939 bezocht met plannen om hoge nazi-officieren te doden, waarna Hitler en andere kopstukken hun begrafenis zouden bijwonen, waarna ze ook konden worden vermoord. Jabotinsky wilde een van de doodskisten met explosieven vullen en als de officials zich zouden hebben verzameld rond het graf, zou de grafdelver de bom detoneren. „Buitenlandse Zaken fronste zijn wenkbrauwen,” schreef Meinertzhagen, „en de nazi’s waren gered.” Volgens Meinertzhagen heeft de Irgun een doorslaggevende bijdrage geleverd aan het ontstaan en de overleving van de Joodse staat.

Stop bouwstop Premier Netanyahu wil het moratorium op de bouw van nederzettingen op de West Bank na september niet voortzetten. Dat zei hij zondag tegen de commissie voor Buitenlandse Zaken en Defensie van de Knesset. De bouwstop was volgens Netanyahu bedoeld om de Palestijnen aan te moedigen onderhandelingen te hervatten en ‘die vertraging was beperkt in de tijd’. De dag erna, maandag, braken bij de verwoesting van een illegaal gebouw en een geitenstal bij de nederzetting Har Bracha onlusten uit tussen kolonisten en Palestijnen. Vier kolonisten en twee Palestijnen raakten gewond. De kolonisten klaagden over excessief geweld van de politie. Ten zuidwesten van Nabloes werden zondag vijf Palestijnen verrast die in een hinderlaag lagen te wachten op kolonisten of voorbijgangers.

Moordboek van rabbijn Een bekende rabbijn van de kolonistenbeweging, Yitzhak Shapira, is maandag gearresteerd. Hij schreef in een boek, De Torah van de Koning, dat de Joodse wet het doden 19 menachem - av 5770

NIW7040_varia 3

Expositie Om jaloers op te worden: een moeder en dochter die beiden beschikken over de nodige artisticiteit: moeder Gerda Roodenburg-Slagter staat bekend om haar verfijnde keramiek en dochter Mira is edelsmid. Hun duo-zomerexpositie is tot en met 8 augustus te zien in het Glazen Huis in het Amstelpark, Europaboulevard, Amsterdam, do t/m zo, van 12.00 tot 17.00 uur. n van niet-Joden toestaat. Shapira wordt nu beschuldigd van ‘aanzetten tot haat’. Het boek wordt gewoon in boekwinkels verkocht. Shapira, hoofd van de Od Yosef Chai Yeshiva in Yitzhar, schrijft dat het ‘toegestaan’ is om in tijden van oorlog baby’s om te brengen, ‘omdat je wel kunt aannemen dat ze zullen opgroeien tot net zulke slechte mensen als hun ouders’ en daarmee een gevaar zullen vormen voor Israël. Shapira ‘baseerde’ zijn conclusies op passages in de bijbel. De rabbijn werd in januari al gearresteerd vanwege zijn betrokkenheid bij brandstichting in een Palestijnse moskee in de buurt.

Egyptische Jood vlucht De voorzitter van de Joodse gemeenschap in Egypte is het land ontvlucht nadat zij wegens fraude tot een gevangenisstraf werd veroordeeld. Carmen Weinstein (82) moest niet alleen drie jaar zitten, zij kreeg ook een boete van 8000 dollar. Weinstein werd veroordeeld omdat ze een Egyptische zakenman een Joods gemeenschapsgebouw had verkocht dat niet van haar was, waarna ze weigerde hem zijn geld terug te betalen, aldus Egyptische kranten. Volgens Weinstein waren de documenten waarmee de geldig-

heid van de verkoop – voor 520.000 dollar – was ‘bewezen’, vervalst. De secretaris van de gemeenschap zei tegen Ynet dat Weinstein voor de uitspraak van de rechtbank op vakantie naar de Verenigde Staten was vertrokken en dat ze van plan is om terug te keren. De Joodse gemeenschap in Egypte telt niet meer dan enkele tientallen leden, de meeste vrouwen.

Palestijnen vlaggen Het PLO-kantoor in Washington krijgt toestemming om de Palestijnse vlag te laten wapperen en de titel ‘delegatie’ te gaan voeren. Dit betekent volgens Amerikaanse officials overigens niet dat daarmee ook de diplomatieke status van de Palestijnen is verhoogd, met bijbehorende privileges en immuniteit. De Palestijnen heten volgens een woordvoerder van Buitenlandse Zaken nu op eigen verzoek Algemene Delegatie van de PLO. Die verandering heeft volgens een woordvoerder een symbolische waarde en weerspiegelt de verbeterde verhouding tussen de Amerikanen en de Palestijnen. De Amerikanen hopen dat deze erkenning een aansporing is om meer ernst te maken met de proximity talks. C 40

| 5

28-07-2010 17:22:17


VA R I A

Deal over F-35 De Verenigde Staten en Israël zijn dichtbij een overeenkomst over F-35 –gevechtsvliegtuigen. Israël wil er negentien kopen en dat zou de eerste verkoop van de F-35 aan een buitenlandse mogendheid zijn. Er is een bedrag van drie miljard mee gemoeid. Acht landen hebben al voorlopige koopovereenkomsten getekend, waaronder Nederland. Israël was aanvankelijk bang dat het geen toegang zou krijgen tot de geavanceerde technologie van de F-35. De PLO gold vanaf de helft van de jaren tachtig als terreurbeweging, maar de Amerikaanse presidenten konden de de facto erkenning iedere zes maanden verlengen, wat ze ook deden (hetzelfde geldt voor de verhuizing van de Amerikaanse ambassade naar Jeruzalem). Obama ziet de PLO als een kracht die de invloed van Hamas kan tegengaan.

Zomaar een gezin Vanaf 2 augustus tot en met 24 oktober presenteert het Joods Historisch Museum in de wisselvitrine onder meer het aan de Amsterdamse Sarphatistraat ontdekte archief van de Joodse arts Andries Bloch, met onder meer een verzameling aandoenlijke brieven die Geziena (Sientje) Elte aan haar toekomstige man Andries (Dré) Bloch stuurde en tekeningen, sinterklaasgedichtjes en schoolschriftjes van hun kinderen Klaartje Elisabeth en Meijer Hans. De huidige bewoners van het pand aan de Sarphatistraat hebben

6 | C 40

NIW7040_varia 4

35 jaar lang bijna letterlijk bovenop deze historische schat gewoond. Tijdens werkzaamheden vonden zij achter de schouw in hun woonkamer een holle ruimte waarin een grote hoeveelheid documenten en voorwerpen lagen die hadden toebehoord aan Bloch. Kennelijk in grote haast had Andries Bloch zijn persoonlijke bezittingen in 1943 voor zijn vertrek naar Westerbork achter de schouw verstopt. Evenals zijn vrouw en kinderen, heeft Andries Bloch de oorlog niet overleefd. Met het terugvinden van dit archief kan het leven van deze vier willekeurige slachtoffers van de shoa worden gereconstrueerd en krijgen zij, meer dan 65 jaar na hun dood, weer een gezicht en een verhaal.

Oliver Stone (her)roept Regisseur Oliver Stone heeft in een in-

terview met de Sunday Times de invloed van de Joodse lobby bekritiseerd. Hij zei ook dat Hitlers daden ‘in hun context’ moeten wor-

den gezien en dat de ‘Joodse dominantie van de media ‘een eerlijke discussie over de shoa’ hebben verhinderd. De Joodse lobby dicteert volgens hem het buitenlandbeleid van de Verenigde Staten, waaraan hij toevoegde dat ‘Israël het Amerikaanse buitenlandbeleid naar de kl--- heeft geholpen’. En over Hitler: „Hij berokkende de Russen, met 25 of 30 miljoen doden, veel meer schade dan de Joden. Hitler was een monster van Frankenstein, maar er was ook een Dr. Frankenstein – Duitse industriëlen, de Amerikanen en de Britten. Hij had een hoop steun.” Joodse organisaties veroordeelden Stone’s uitspraken. Elan Steinberg, vice-president van de Amerikaanse Bond van shoa-overlevenden en hun nakomelingen, zei in een verklaring: „We zijn diep geraakt. Dit zijn woorden vol haat... Oliver Stone moet zich diep schamen!” De Israëlische minister Yuli Edelstein noemt Stone’s uitspraken ‘antisemitisch en racistisch’. Stone voltooide onlangs een documentaire over de Venezolaanse president Chavez. Maandagavond had Stone alweer spijt van zijn uitspraken. „Ik probeerde een breder historisch punt te maken over de wreedheid van de Duitsers jegens vele volkeren en ik kwam met klunzige associaties met de holocaust. Ik bied daarvoor mijn excuses aan,” verklaarde hij.

Gerechtigheid Vijf kunstwerken die deel uitmaakten van de collectie van de familie Gutmann zullen worden teruggegeven aan de erven, dat adviseerde de Restitutiecommissie afgelopen maandag aan het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. De commissie maakte een uitzondering voor één schilderij: Venus, Bacchus en Ceres met slapende Amor van Jacob de Wit; dat zal in bezit van de Rijksoverheid blijven. Daarvan acht de commissie het

Wijze woorden De weg van de dwaas is recht in zijn ogen.

 Spreuken 12:15

30 juli 2010

28-07-2010 17:22:53

EN

VA R I A

VLOTTE BABBEL Elke week interviewt het NIW heel kort een succesvol lid van de misjpoge over zijn of haar nieuws. Deze week fondsenwerver Meir Villegas Henriquez (30) V: Ga jij mensen rijk maken? A: Als dat zou kunnen! Ik ga fondsen werven voor The Technion Society of the Netherlands. Hiermee ga ik geld binnenhalen voor de Technion Universiteit in Israël, vlak bij Haifa. Ik ben ervan overtuigd dat de toekomst van Israël in technologie ligt. V: Waarom? A: Heel simpel, Israël heeft geen grondstoffen en weinig handel met buurlanden, dus we zijn op technische vernuftigheden aangewezen. Deze universiteit is daar goed in: 70 procent van alle succesvolle mensen in Israël in de hightech komt van het Technion. V: Hoe ben jij hiervoor gestrikt? A: Ik ben gevraagd op de verjaardag van Rabbijn Vorst. Daar sprak ik Kobi Kurtz uit Rotterdam, voorzitter van Technion Nederland. Hij vroeg of ik dit op me wilde nemen. Ik heb voor het CIDI gewerkt en eerder ook als fondsenwerver, dus hij wist dat ik het kan en een netwerk heb. V: Waarom is deze universiteit afhankelijk van giften? A: Dat is niet het geval. Maar hoe meer geld er naar toegaat, hoe meer onderzoek er gedaan kan worden. Dit is echt gebeurd: een man met kanker doneerde flink wat geld, met als voorwaarde dat het aan kankeronderzoek gespendeerd werd. Hiermee werd zijn leven gered, er werd voor die vorm van kanker een medicijn ontwikkeld. Nog één ding: Albert Einstein, groot voorstander van technologische ontwikkelingen, was president van de eerste Technion Society. (www.technionfriends.nl) [ST] 19 MENACHEM - AV 5770

NIW7040_varia 5

namelijk niet aannemelijk dat dit tijdens de oorlogsjaren eigendom was van de familie Gutmann. De erven van de Joodse bankier en kunstverzamelaar Gutmann dienden een claim in omdat Gutman in 1940, voordat hij Nederland probeerde te ontvluchten, ongeveer tweehonderd kunstwerken verkocht aan de Duitse kunsthandelaren Böhler en Haberstock. Gutmann en zijn vrouw werden voor hun vlucht opgepakt en in de vernietigingskampen vermoord. Kort na de oorlog vonden de Nederlandse autoriteiten dat Gutmann zijn kunst vrijwillig had verkocht, maar in 1952 oordeelde de rechter dat dit helemaal niet vrijwillig was. De commissie verwijst dan ook naar die uitspraak.

Aanval ‘onvermijdelijk’ Een voormalig hoofd van de CIA tijdens de regering van George Bush junior, Michael Hayden, zegt dat een Amerikaanse actie tegen Iran ‘onvermijdelijk’ is. Reden is dat Iran doorgaat met het ontwikkelen van kernwapens. „Volgens mij is dat niet het slechtste van alle scenario’s,” aldus Hayden. „Een Iran dat bijna kernwapens heeft is net zo destabiliserend voor het Midden-Oosten als een Iran mét kernwapens.”

Britse vrienden AFGELOPEN MAANDAG WERD een bijzonder initiatief gelanceerd in het Britse Lagerhuis: The Friends of Israël, een nieuwe loot aan de tak van de Europese Coalitie voor Israël. De bijeenkomst werd voorgezeten door het nieuwe Member of Parliament, de Tory (Conservative) Robert Halfon, en werd georganiseerd door de Henry Jackson Society. Ook de voormalige premier van Spanje, José Maria Aznar was aanwezig. Aznar benadrukte ondermeer in zijn openingsspeech dat Israël een Westerse hoeksteen is, een land dat staat aan de frontlinie in een gevecht voor beschaving dat ons allen aangaat. De oprichting is een ander geluid dan de berichten die de laatste tijd vanuit het Verenigd Koninkrijk zijn gekomen, zoals de roep om boycot van Israëlische producten.

Gastvrijheid… EEN ISRAËLISCH VROUWENVOLLEYBALTEAM is zaterdag tijdens het spelen van een interland tegen Servië in de Turkse hoofdstad Ankara aangevallen door demonstranten. Turkse relschoppers met Palestijnse vlaggen raakten slaags met een politiemacht die bij het evenement was ingezet. De demonstranten voerden ook posters mee van Furkan Dogan, de jongste van negen ‘vredesactivisten’ die werden gedood tijdens de Israelische onderschepping van een door Turkije gesponsorde vloot, die probeerde om de maritieme blokkade van de Gazastrook te doorbreken. Israël trok vorige week een negatief reisadvies in. Het had Israëli’s gewaarschuwd voor een bezoek aan Turkije tijdens de nasleep van het incident met de Gazavloot op 31 mei. Misschien, zo lijkt nu, is dat reisadvies te vroeg opgeheven. In februari van dit jaar al, enkele maanden voor het vlootincident, werd een Israëlisch basketbalteam dat in Turkije speelde, bekogeld met glazen ﬂessen en gedwongen om een wedstrijd te onderbreken en van het veld te gaan. ■ C 40

| 7

28-07-2010 17:23:16

b innen l a n d

joods nederland

NIK: het vervolg Terwijl het NIK, het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap, dé autoriteit op het gebied van orthodox Joods Nederland, deze zomer onbestuurbaar blijkt, is er een aantal punten dat zo snel mogelijk aandacht vereist. Esther Voet

8 | C 40

NIW7040_chaggai_kon 1

V

orige week meldde het NIW dat er grote crisis heerst binnen het NIK. Het NIK moet vernieuwen. Waarom? Nederland is in vergelijking met Joodse gemeenschappen in andere landen als Groot-Brittannië en Frankrijk maar een heel kleine speler. Des te belangrijker is het, ook voor orthodox-Joods Nederland, om het karakter van eenheidsgemeente te behouden. Tegelijkertijd komen er minder gelden binnen, dus zullen er essentiële keuzes gemaakt moeten worden over de doelen waaraan de beschikbare fondsen moeten worden uitgegeven. Het NIK vertegenwoordigt een belangrijk, kleurbepalend deel van de Joodse gemeenschap in Nederland, net zoals de Liberaal Joodse gemeenschap en het P.I.K. (de sefardisch-Joodse gemeenschap) dat doen. Het is dus van groot belang voor de toekomst van Joods Nederland dat deze belangrijke bloedgroep binnen onze groepering een duidelijke visie voor de toekomst heeft, dat de neuzen dezelfde kant op staan, dat de identiteit duidelijk is en van daaruit onderling met de andere ‘bloedgroepen’ kan worden samengewerkt.

in een repliek naar punt 8 en 10 van dit artikel, lees dus verder... 2. Voor een duiding van dit nieuwe machtsspel moeten we echter een paar weken terug. Toen werd tijdens een vergadering van de NIHS (ressort Amsterdam) duidelijk, dat de fractie Kol Chadasj, die staat voor vernieuwing binnen de NIHS, in eerste instantie geen goede kandidaat leek te kunnen leveren voor de PC vanuit het ressort Amsterdam. Te elfder, en volgens velen te twaalfder ure – te laat dus – werd Kol Chadasj-prominent Max Groen naar voren geschoven als kandidaat voor de Permanente Commissie.

En juist nu, in zo’n bepalende tijd, liggen de partijen binnen het NIK rollebollend over straat. Over de interne discussies binnen het NIK valt heel veel te zeggen; het NIW beperkt zich deze week tot de nadere benoeming van een aantal juridische kwesties die het NIK vleugellam heeft gemaakt. 1. De verkiezing van Jigal Markuszower tot voorzitter van de Permanente Commissie. Zoals u vorige week in het NIW kon lezen, zetten twee van de direct betrokkenen vraagtekens bij de legaliteit van die benoeming omdat slechts drie van de zeven PC-leden voor Markuszower hebben gestemd. Er zijn e-mailwisselingen waarin de ene partij, bij monde van mevrouw Slager, de andere partij beschuldigt van ‘bedrog’. De andere partij verwijst bij monde van de heer Markuszower

3. Max Groen werd tegenkandidaat van Chaggai Kon, en hier wordt het moeilijker uitleggen wat er werkelijk is gebeurd. Chaggai Kon, een volgens vele partijen goede kandidaat voor de PC, was ook iemand van ‘de nieuwe lijn’. Kon was conform de procedure voorgedragen. Bij velen binnen de CC (de Centrale Commissie die de Permanente Commissie [PC] kiest) heerste het gevoel dat de heer Heijmans (78), voorzitter van de CC en opnieuw kandidaat voor het voorzitterschap van de PC, mede vanwege zijn leeftijd niet meer de aangewezen persoon was om beide belangrijke instanties te leiden. Ook omdat uit stukken, in het bezit van het NIW, gebleken is dat onder Heijmans’ leiding, belangrijke dossiers zijn blijven liggen. Het is algemeen bekend dat Chaggai Kon graag zit-

Uit het verslag van het gesprek tussen Simon en Markuszower blijkt dat de partijen eigenlijk helemaal niet zo ver van elkaar af liggen

30 juli 2010

28-07-2010 17:05:55

joods nederland

binnenland

ting wilde nemen in de PC. Ook wordt de motivatie van Max Groen om zitting in de PC te nemen, door velen in twijfel getrokken. Hij was eerder penningmeester in de PC en stelde zich later niet meer beschikbaar. Hij zou niet zitten te springen om de functie, maar omdat Kol Chadasj geen andere persoon had om te kandideren, werd het toch de heer Groen. De vraag lijkt dus gerechtvaardigd of partijpolitiek zwaarder mag wegen dan persoonlijke motivatie, ook omdat de toekomstige penningmeester van de PC nauw betrokken zal zijn bij essentiële financiële vraagstukken. Max Groen werd uiteindelijk ten koste van Chaggai Kon gekozen. 4. Daarmee veranderden de machtsblokken binnen de PC: van drie stemmen voor het voorzitterschap van Heijmans, naar vier. Maar omdat twee van de ‘pro-Heijmansstemmers’ op vakantie waren, lagen de stemmen op deze bewuste vergadering op drie tegen twee, en zo kon Markuszower tot voorzitter worden gekozen. 5. Chaggai Kon maakt inmiddels op juridische gronden bezwaar tegen de plotselinge tegenkandidatuur van de heer Max Groen. Die zou a. te laat zijn ingediend, en b. daardoor juridisch niet kloppen. Twee verklaringen van advocaten daarover zouden door de heer Heijmans maar half zijn geciteerd aan de leden van de CC, die verantwoordelijk zijn voor het kiezen van de PC-leden. De CC-leden zouden dus maar half en/of verkeerd zijn voorgelicht. Vandaar dat Chaggai Kon kortgeleden opriep om dit tijdens een zo snel mogelijk te houden vergadering van de CC op de agenda te zetten. 6. Even voor de goede orde: als Chaggai Kon niet op het allerlaatste moment was geconfronteerd met de tegenkandidatuur van Max Groen, dan had hij zitting kunnen nemen in de PC. Dan had het blok dat voor vernieuwing binnen het NIK was geweest dus uit vier (van de zeven) personen bestaan. Het andere blok bestaat, zoals bekend, uit Rob Heijmans, Marijke Slager en David Simon.

19 menachem - av 5770

NIW7040_chaggai_kon 2

7. Nu is David Simon in dit geval ‘het buitenbeentje’. David Simon is diplomatiek en een bruggenbouwer. Een man van de consensus versus de confrontatie, het laatste is een eigenschap die nogal eens aan Jigal Markuszower wordt toebedeeld. David Simon heeft naar verluidt ambities om voorzitter te worden van de PC, maar wenst Rob Heijmans in die ambitie niet af te vallen. Toch heeft het NIW stukken in haar bezit waaruit blijkt dat

De vraag of partijpolitiek zwaarder mag wegen dan persoonlijke motivatie lijkt gerechtvaardigd

David Simon niet klakkeloos in het kamp van de heer Heijmans kan worden ingedeeld. 8. Intussen is gebleken dat er nog een ander probleem is gerezen. In artikel 27 van de reglementen van het NIK staat dat bloed- of aanverwanten in de eerste of tweede graad gezamenlijk GEEN zitting mogen nemen in de PC. De heer Heijmans en mevrouw Marijke Slager zijn zwager en schoonzus, aanverwanten in de tweede graad dus. Nu is er een ‘ontsnappingsclausule’ zodat daarop in geval van nood een uitzondering gemaakt zou kunnen worden. Maar met inmiddels zoveel mensen die zitting willen nemen in de PC zou daar geen sprake meer van zijn. 9. En dan is er nog een verklaring van de heer Joop Elburg. Hij was destijds binnen de PC verantwoordelijk voor rabbinaat en kasjroetzaken. Uit die juridische verklaring blijkt dat de heer Heijmans eigenhandig beslissingen heeft genomen waar de heer Elburg openlijk afstand van neemt en waarvoor hij Heij-

mans persoonlijk aansprakelijk stelt, ook voor eventuele financiële schade die uit die beslissingen voortkomt. 10. Een en ander zal aan bod komen tijdens de CC-vergadering die gepland staat voor 5 september aanstaande. Dan zullen harde noten moeten worden gekraakt. Intussen is het NIK volledig onbestuurbaar. Tot wie moeten interne of externe partijen zich wenden? De heer Heijmans, zo blijkt uit het NIW-artikel van vorige week, acht zichzelf nog steeds bevoegd als voorzitter PC. De heer Markuszower ondertekent in zijn repliek aan mevrouw Slager met de titel ‘voorzitter PC’. Kortom, er zijn diverse juridische zaken die moeten worden opgelost, en het in financieel opzicht toch al niet al te gezonde NIK zal advocaten moeten inhuren om te bepalen wie er nu gelijk heeft. Dat, terwijl er een mogelijkheid was om de zaak in den minne te schikken. Er heeft vorige week dinsdag een gesprek plaatsgevonden tussen de heren Markuszower en Simon. Uit het verslag daarvan, in het bezit van het NIW, blijkt dat die twee partijen niet eens zo ver van elkaar af liggen. Een compromis leek binnen handbereik, een beetje water bij de wijn door diverse partijen en het plaatje ziet er als volgt uit: de heer Rob Heijmans krijgt de eretitel van mentor van de PC, een man met veel ervaring die de jongere generatie op weg kan helpen; David Simon, de bruggenbouwer – eigenlijk de man tussen de partijen – als voorzitter van de PC en Jigal Markuszower, de man die daadwerkelijk een bezem door verstofte en vastzittende dossiers kan halen, als vice-voorzitter. Iedereen (een beetje) gelukkig. Maar David Simon trok het verslag van dit gesprek met bovenstaande oplossing later terug. Het is te hopen dat de CC-leden op 5 september hun verantwoordelijkheid nemen en dat de zaak alsnog wordt opgelost. Het alternatief? Een schisma in het NIK. En wie kan daar vrede mee hebben? n

C 40

| 9

28-07-2010 17:06:18

b u ite n l a n d

fotocredits: Wikipedia

antisemitisme in Zweden

In Malmö voelen Joden zich niet meer veilig na tal van voortdurende ernstige incidenten. Maar de situatie doet sterk denken aan wat elders in Europa valt waar te nemen.

O

Ted de Hoog

p een gegeven moment was het genoeg geweest. De ‘Heil-Hitlers’ vlogen Marcus Eilenberg in de Zweedse havenstad Malmö regelmatig om de oren als hij naar de synagoge liep. De jonge advocaat moest een belangrijke beslissing nemen. Na diverse antisemitische incidenten begon hij zo voor de veiligheid van zijn vrouw en twee kinderen te vrezen dat hij in mei van dit jaar naar Israël verhuisde. „Ik wilde niet dat mijn kleine kinderen in deze omgeving zouden opgroeien,” zei Eilenberg kort voordat hij vertrok. Zweden was ironisch genoeg ooit een toevluchtsoord voor de Eilenbergs. Zijn grootouders van vaderskant vonden nadat ze de shoa overleefd hadden in Malmö een veilig thuis. De ouders van zijn vrouw kwamen in 1968 naar Malmö vanuit Polen, waar de autoriteiten een antisemitische campagne hadden gelanceerd. Maar zoals in zoveel andere steden in Europa is een snel groeiende moslimbevolking ook in Malmö voor problemen

‘Ik had nooit gedacht dat ik deze haat tijdens mijn leven nog zou ervaren’

1 0 | C 40

malmo2 1

gaan zorgen. „De afzondering van die groep ging een giftige verbinding aan met woede over het Israëlische beleid, en dat veranderde de levens van de Joden in Malmö,” schreef de Forward begin juli – niet erg analytisch, maar wel juist. De Joden van Malmö hebben de laatste jaren steeds vaker met bedreigingen en intimidatie te maken, omdat ze als vertegenwoordigers van Israël worden gezien. De sfeer in Malmö, Zwedens vierde stad, met een bevolking van 285.000 zielen, onder wie 55.000 moslims en slechts 700 Joden, bereikte in januari 2009 een keerpunt. Enkele dagen na het einde van de Gaza-oorlog hield een kleine Joodse groep demonstranten een vredesoptocht, maar ze werden aangevallen door een grote groep schreeuwende moslims en linkse Zweedse activisten die met vuurwerk en flessen gooiden. „Ik was ontzettend bang,” herinnert Yehoshua Kaufman zich in de Forward. „Er waren heel veel boze mensen, die beledigingen schreeuwden en het ons onmogelijk maakten om verder te lopen.” Uiteindelijk werden de Joodse demonstranten door de politie geëvacueerd. Korte tijd later, in februari, hielden leden van de Joodse gemeenschap een stille bijeenkomst in het Joodse gemeenschapscentrum, om Israël en de kinderen van Sderot te steunen. Tientallen moslims vielen het gebouw aan – aldus de website Ynet News – en bekogelden het met stenen en flessen. Vervolgens begonnen ze de hekken rond het gebouw te slopen, maar gelukkig kwam toen de politie. Enkele maanden later was het wéér raak toen het Israëlische Daviscupteam tegen Zweden moest spelen en de Israëlische tennissers werden belaagd. Er zijn voor zover bekend nog maar weinig mensen fysiek mishandeld, maar de Forward komt met een naar incident. Jonathan Tsubarah liep op 21 augustus 2009 op het Gustaaf Adolf Plein, met zijn leuke folkloristische keitjes, waar hij plotseling werd belaagd door een Palestijn en twee Somaliërs. Ze sloegen hem tegen de grond en schopten hem in de rug. „Dood de Jood,” schreeuwden ze. „Ben je er trots op een Jood te zijn?” De tenger ge-

De synagoge van Malmö

‘Je moe

bouwde Tsabarah zei van niet, om te zorgen dat ze stopten. In 2009 werden er 115 hate-crimes geregistreerd waarvan er 52 een antisemitisch karakter hadden. Het antisemitisme komt traditioneel van rechts, maar alle Joden aan wie men het vraagt zeggen dat de dreiging voor 99 procent van moslims komt – in feite doen extreemrechtse blanke autochtone Zweden niet zoveel. Saeed Azams, de belangrijkste imam van Malmö, die de meeste moslims van de stad vertegenwoordigt, veroordeelt geweld tegen Joden desgevraagd zonder aarzelen – hij is de beroerdste niet. Hij neemt met Joodse leiders deel aan dialooggroepen die door de gemeente zijn georganiseerd, maar hij relativeert het probleem tot ‘honderd jongeren, de meesten onder de achttien’, die tot straatbendes behoren. „Sommige zaken heb ik niet onder controle,” zei hij. Jakob Schneider (31) verhuisde vier jaar geleden naar Tel Aviv, maar niet omdat het leven in Malmö gevaarlijk was. „De laatste tien jaar zijn veel jonge mensen weggegaan,” vertelt hij het NIW, „naar Stockholm voor

30 juli 2010

28-07-2010 16:54:56

antisemitisme in zweden

buitenland

van een merkwaardige politiek-psychologische export, die we ook in Frankrijk, Nederland en andere landen zien: de problemen uit het Midden-Oosten leiden in West-Europa tot geweld tegen Joden, gebaseerd op een uit de lucht gegrepen ‘gelijkschakeling’ van Joden en Israëli’s overal ter wereld.

oet hier weg’ de betere scholen, naar Israël en naar de Verenigde Staten voor hun carrière. Toen wij opgroeiden was alles nog normaal, we speelden in het park met een keppel op. Daar zou je nu wel tweemaal over nadenken.

‘Ik wilde niet dat mijn kleine kinderen in deze omgeving zouden opgroeien’ „Na januari 2009 is de spanning toegenomen. Mijn familie in Malmö is niet bedreigd, maar de mensen zijn op hun hoede. Als je iets Joods wil doen, moet je voorzichtig zijn. Je moet niet alleen naar de Joodse begraafplaats gaan, die ligt midden in een islamitische wijk.” Hij was niet bij de eerste demonstratie, maar in februari was hij erbij. „Voor een demonstratie van honderd mensen moest de hele stad worden afgezet door de politie. Idioot gewoon.” Schneider woont nu in Tel Aviv en hij gaat er om met diverse vrienden uit Malmö. Hij

19 menachem-av 5770

malmo2 2

weet dat hij de juiste keuze heeft gemaakt: „De jongste generatie heeft in Malmö weinig te zoeken. De gemeenschap is te klein.” Onder de 55.000 moslims in Malmö – Palestijnen, Somaliërs, Irakezen, en veel immigranten uit de Balkan – bevinden zich grosso modo weinig vrienden van Israël – en van de Joden. „Er zit een aanzienlijke dosis antisemitisme verscholen achter kritiek op het Israëlische beleid,” zegt Beate Kupper, een wetenschappelijk medewerker aan het Instituut voor Interdisciplinair onderzoek naar conflicten en geweld aan de universiteit van Bielefeld in Duitsland. Tijdens een telefonisch interview met de Forward zegt ze dat waar er een taboe op antisemitisme rust, ‘kritiek op Israël een uitstekende manier is om je antisemitisme op een indirecte manier te uiten’. Die indruk hadden we al een beetje en het is fijn dat een deskundige het weer eens zegt. Volgens Susanne Gosenius, een hate crimeonderzoeker bij de politie in Malmö, ‘vinden immigranten het heel moeilijk om Israël en de Joden uit elkaar te houden’– een fenomeen dat niet tot Malmö beperkt blijft. Het vormt, afgezien van het klassieke, latente en soms manifeste anti-Joodse ressentiment, de basis

In Malmö leven de meeste moslims in Rosengard, in het oosten van de stad, waar het werkloosheidspercentage 80 procent is. Satellietschotels op de flatgebouwen waarmee de bewoners al-Jazeera kunnen ontvangen maken permanent contact met de Arabische wereld mogelijk, waardoor de noodzaak tot integratie minder zwaar weegt. Dat heeft allerlei gevolgen: de immigranten en hun nazaten beheersen het Zweeds niet of onvoldoende en daarom is, bijvoorbeeld in Malmö, 80 tot 90 (!) procent van de moslims van tussen de 18 en 34 jaar werkloos. Werkgevers eisen ook voor fysieke arbeid beheersing van het Zweeds. Sociaal werkers horen we ook steeds vaker beweren dat hulp zonder einde geen aansporing voor immigranten is om zich meer in te spannen. Per Gudmunsson, senior redacteur van Svenska Dagbladet, gelooft niet in de gebruikelijke verklaring dat het de levensomstandigheden zijn die tot antisemitisme onder moslims leiden. „Politici zeggen dat deze kinderen arm en onderdrukt zijn, en wij zouden er dan voor gezorgd hebben dat ze zijn gaan haten. Ze zeggen in feite dat het gedrag van die antisemitische teenagers onze eigen schuld is.” Dat vind Gudmunsson flauwekul. „Sommige immigranten komen naar Zweden als ze al geharde antisemieten zijn.” Aan de overkant van de schitterende nieuwe brug-tunnel over Öresundstraat, een kilometer of tien naar het westen, in Kopenhagen, groeit het antisemitisme ook, maar ‘de Deense politie en de autoriteiten nemen de incidenten serieuzer dan in Zweden’, aldus de Deens-Joodse leider Loewenthal. De Denen voelen zich duidelijk minder bedreigd. De twee steden liggen zo dicht bij elkaar, maar toch is er een wereld van verschil. Omdat hij de meest zichtbare Jood is in Malmö, met zijn zwarte fedora, tsietsiet en lange baard, is de enige rabbijn van Malmö, de Chabad-Lubavitcher Schneur Kesselman (31), een populair doelwit voor het anti-Joodse sentiment. De rabbijn was al het slachtoffer van meer dan vijftig antisemitische incidenten. Hij krijgt maar al te vaak Hitlergroeten, opgestoken vingers en scheldwoorden te verduren. Zo vertelt hij dat hij eens met zijn vrouw een straat vlak bij zijn huis overstak, toen een auto plotseling met grote vaart achteruitreed, recht op hen af. „Mijn

C 40

| 11

28-07-2010 16:55:20

buitenland

antisemitisme in Zweden

vrouw schreeuwde het uit van schrik,” volgens Kesselman. „Het was een traumatische ervaring.” Kesselman heeft alleen al in 2009 tien klachten ingediend. Lokale kranten rapporteren dat het aantal antisemitische incidenten in Malmö in 2009 verdubbelde ten opzichte van 2008. Woordvoerder Frederik Sieradzki van de Joodse gemeenschap schat dat de toch al kleine gemeenschap onder druk van deze dreiging met vijf procent per jaar slinkt. „Je moet hier weg,” zegt hij. „De gemeenschap was twee decennia geleden tweemaal zo groot.” De synagoge aan Foreningsgatan, een nette straat, is zwaar beveiligd. Het glas van het gebouw is niet alleen kogelvrij, maar ook ‘raketvrij’. De Joodse Kindergarten in de stad is een soort fort en met een davidster of andere Joodse symbolen kun je maar beter niet over straat gaan in Malmö. Sommige ouders verhuizen naar wijken waar er minder moslims op de scholen zitten, zodat er minder confrontaties zijn. De Joden verwijten de lokale overheid een laks optreden. De meeste misdaden komen neer op vandalisme, zoals swastika’s schilderen op gebouwen en schilderijen. Zweden hebben volgens de Forward niet door hoe kwetsend swastika’s voor Joden zijn – Zweden is zoals bekend niet door de nazi’s bezet geweest, want wat het Derde Rijk van Zweden wilde, staal, kreeg het zonder problemen toegezonden. Zweedse parlementsleden zagen er in het verleden geen been in om bij demonstraties aanwezig te zijn waarbij Israëlische vlaggen werden verbrand en die van Hamas en Hezbollah in top werden gehesen – ‘Amsterdamse’ scènes kortom. „Zweden is een microkosmos van het eigentijdse antisemitisme,” zegt Charles Small, die op de universiteit van Yale een studiegroep leidt die het antisemitisme onderzoekt. „Het is een vorm van toegeven aan de radicale islam, die diametraal tegenover alles staat waar Zweden in gelooft.” De burgemeester van Malmö, Ilmar Reepalu, is een sociaal-democraat. Hij staat al vijftien jaar aan het gemeentelijke roer van Malmö en hij ziet de antisemitische incidenten als een ‘droevig, maar begrijpelijk gevolg van het Israëlische beleid in het Midden-Oosten’. Hij deed in die tijd een paar merkwaardige uitspraken. Hij dacht eerst dat het antisemitisme vooral van extreemrechts kwam en verder vond hij dat de Joden in Malmö zich hadden moeten distantiëren van de Gazaoorlog (waarom in vredesnaam?). „In plaats daarvan hielden ze een pro-Israëlische demonstratie,” zei hij tegen Skanska Dagbladet. „Dat kan de verkeerde signalen uitzenden.” Blaming the victim? „Hij beweerde ook dat hij ‘zowel’ tegen antisemitisme als tegen zionis-

1 2 | C 40

malmo2 3

Judith Opinski me was, waarmee ook hij zich schuldig leek te maken aan een gelijkschakeling van zionisme en racisme (waar zelfs de VN niet meer in gelooft). Hij heeft inmiddels, vermoedelijk in opdracht van zijn bazen in Stockholm, een dialoogforum opgericht waarbinnen de leiders van de Joodse en islamitische gemeenschappen kunnen werken aan betere relaties, daarbij geholpen door de psycholoog Björn Lagerbäck, die tot antiracismecoördinator is benoemd. Maar de moslims staan niet alleen in hun vooroordelen tegen Israël en de Joden. Het was de Zweedse krant Aftonbladet die 2009 met het idiote verhaal kwam dat Israëlische soldaten organen ‘oogstten’ van dode Palestijnen.

‘Sommige immigranten komen naar Zweden als ze al geharde antisemieten zijn’ Sieradzki lijkt wel optimistisch te zijn over het effect van de maatregelen en ook imam Azams, die in een rolstoel zit, juicht Reepalu’s initiatieven toe. Hij pleit er binnen zijn gemeenschap voor om Joden niet meer gelijk te schakelen aan Israël – alsof Joden niet proIsraël zouden mogen zijn. Ook de psycholoog Lagerbäck meent dat er maar een kleine groep moslims echt gewelddadig is en wijt hun gedrag aan levensomstandigheden – armoede en werkloosheid – en culturele verschillen; zo aanvaarden islamitische jongens de autoriteit van vrouwelijke leraren niet. Zweedse experts beweren dat de integratie van moslims in de Zweedse maatschappij is mislukt, wat de ontwikkeling van een pluriforme maatschappij ondermijnt. De immigranten beweren dan graag dat ze als tweede- of derderangsbur-

gers worden behandeld. Neem Mohammed Abnalheja, vice-president van een Palestijnse organisatie in Malmö. „We hebben recht op ons land, Palestina,” zegt hij. „Palestina wordt nu bezet door zionisten.” Zelf is hij overigens nooit in het gebied geweest dat hij ‘Palestina’ noemt, maar ja, hij heeft er natuurlijk wel zijn ‘wortels’. Imam Becirov voelt grote sympathie voor de Joodse gemeenschap en kan met de Joden van Malmö meeleven, omdat ‘ook de islamitische gemeenschap blootstaat aan islamofobie’. Hij vertelt een reporter van persbureau AP dat islamitische vrouwen met hijabs worden ‘gediscrimineerd’, dat zijn moskee enkele malen met brandbommen is belaagd en dat onverlaten hem, toen dat na 11 september 2001 een tijdje in de mode was, al eens een anthraxbrief hebben gestuurd. Nee, het gaat niet goed in Zweden en de Zweden, die al vanaf halverwege de 19e eeuw Joden toegang gaven tot hun land – de gemeenschap telt nu 18.000 mensen – zien in hun tolerante, sociaal-democratische heilstaat ontwikkelingen die niet bij hun beeld van Zweden passen. Maar die oude voorstelling is nu achterhaald. De 86 jaar oude Judith Popinski overleefde Auschwitz en kon na de oorlog in Malmö terecht, waar ze een gezin stichtte. Zes decennia kon ze er ongestoord leven, maar op haar oude dag is in anderhalf jaar tijd alles veranderd. Ze wordt in moslimwijken niet meer op scholen uitgenodigd om over de shoa te vertellen, zo meldt ze de Forward. „Moslimkinderen negeren me vaak als ik vertel over mijn ervaringen in de kampen. Dat komt door wat hun ouders hen over de Joden vertellen.” Judith voelt zich als Joodse niet meer veilig; het antisemitisme in Malmö herinnert haar aan haar jeugd in het vooroorlogse Polen. „Ik had nooit gedacht dat ik deze haat tijdens mijn leven nog zou ervaren – althans, niet in Zweden. Toch is deze dappere oude vrouw niet van plan om Zweden te verlaten. In de voetballiga van de regio Malmö moet SK Hakoah, dat diverse Joodse spelers heeft, het volgend seizoen onder andere gaan voetballen tegen Palestinska, dat uiteraard in de kleuren van de Palestijnse vlag speelt. Omdat ze qua antisemitisch sentiment al het nodige voor hun kiezen kregen, hebben de spelers van SK Hakoah gevraagd of ze aan een competitie buiten de stad mogen deelnemen, maar dat verzoek is door de bond geweigerd. „We zullen onze fans vragen om zich in te houden,” zo vertelde een vertegenwoordiger van de ‘Palestijnen’ aan Fox News. Dat zal dus wel goed komen. n

30 juli 2010

28-07-2010 16:55:55

Rosj hasjana valt dit jaar erg vroeg, misschien wel vlak na uw vakantie of zelfs tijdens... Mis de nieuwjaarsboot niet! U kunt nú al uw wens voor het jaar 5771 opgeven bij Roel Abraham via [email protected] of tel 020-6235584 Dan bent u verzekerd van een plaats in onze dubbeldikke uitgave! Deze editie verschijnt op 3 september. Tot 20 woorden tekst bedragen de kosten € 29, tot 40 woorden € 39 ex btw. Heeft u vragen? Bel of mail gerust.

Foto’s met nesjomme! ed van wersch

tel. 020 - 6715700 www.edvanwersch.nl C 40

188646.indd 13

| 13

28-7-2010 13:04:10

BUITENLAND

Ba ra c k o b a m a

Barack Obama is afgestapt van zijn harde benadering van Israël, want die komt niet meer zo goed uit, volgens Ha’aretz-columnist Aluf Benn.

P

Aluf Benn

resident Obama’s hardere taal en de aangekondigde sancties tegen Iran duiden op een verandering in de Amerikaanse aanpak van het Midden-Oosten. Israël wordt, na een koele periode van enkele maanden, weer vriendelijker benaderd. De Amerikanen maken zich zorgen over de oude leiders van Egypte en Saoedi-Arabië – Mubarak en koning Abdullah – en onder die omstandigheden wordt Israël in het streven om warmere betrekkingen met de islamitische wereld te krijgen weer een ‘vitale bondgenoot’, zoals de onderminister van Buitenlandse Zaken Andrew Shapiro het uitdrukte. De Amerikanen hebben enorme belangen in het Midden-Oosten, zoals een niet al te dure en flinke bron van olie die de economie aandrijft, en daarom willen ze voor alles stabiliteit, die afhangt van totalitaire regimes die voor hun overleving van de Amerikanen afhangen. De Verenigde Staten namen de rol om het Midden-Oosten te beschermen na de Suezcrisis van de Britten over en kondigden in januari 1957 de Eisenhower-doctrine af (door de Russen bedreigde landen konden economische of militaire hulp krijgen). Ze bestreden ieder element dat de regionale orde en daarmee de olietoevoer bedreigde – van Nasser en zijn Russische broodheren tot Saddam Hoessein en Osama bin Laden. Israël speelde in die Amerikaanse strategie wisselende rollen. Soms werd het als een steunpunt gezien, soms als een blok aan het been. Als alles goed ging, benadrukten de Amerikanen de ‘speciale relatie’ en de ‘gedeel-

1 4 | C 40

NIW7040_obama 1


Waardevolle bondgenoot

de waarden’, maar in slechte tijden hadden ze kritiek op de reactor in Dimona, en later op het nederzettingenbeleid. Die benadering is normaal voor de Amerikanen: toen ze China nodig hadden tegen de Sovjet-Unie negeerden ze Mao’s mensenrechtenschendingen en de kwestie-Taiwan. Maar sinds China de laatste jaren als een economische bedreiging wordt gezien, ontvingen ze de Dalai Lama en bekritiseerden ze de censuur van de pers en de Chinese schendingen van de mensenrechten. In de relatie met Israël spelen de nederzettingen de rol van Taiwan en Tibet in de relatie met China – het probleem wordt naar behoefte benadrukt of genegeerd. Zijn de VS boos op Netanyahu? Dan herinneren ze zich de verdreven Palestijnse bewoners van de wijk Sheik Jarrah. Hebben ze Israël nodig of willen ze het vleien vanwege de een of andere denkbeeldige vooruitgang in het vredesproces? Dan steunen ze het als het door andere landen wordt bekritiseerd.

Het zionisme werd geboren in het Witte Huis – wisten wij veel! Toen Obama begin 2009 aan de macht kwam meende hij dat de positie van de Amerikanen in het Midden-Oosten verzwakt was en stuurde hij aan op een deling van invloedssferen met Iran. Hij deed daarom koel tegen Israël en haalde de nederzettingen-knuppel maar weer eens voor de dag. Maar dat

werkte niet. De Iraniërs negeerden allerlei toenaderingspogingen en de Arabische regimes maakten duidelijk dat de Palestijnen hen niet boeiden en dat Iran een halt moest worden toegeroepen. De ambassadeur van de Verenigde Arabische Emiraten zei half juli tijdens een persconferentie: „Een militaire aanval op Iran zou een ramp zijn, maar een Iran met een nucleair wapen zou een nog grotere ramp zijn.” Daarom slaat Barack Obama nu op een andere trommel. Hij probeert niet meer om met kritiek op Israël applaus van de moslims te krijgen; de toon en de sancties tegen Iran zijn harder geworden. Israël is van een blok aan het been ineens weer een bondgenoot, misschien omdat het, nu de oude regimes in Riad en Caïro gaan verdwijnen (Mubarak zou nog maar een jaar te leven hebben) en de stabiliteit in de regio wordt bedreigd, er geen andere keuze is. De samenwerking met het Israëlische leger is aangehaald en wordt nu benadrukt, terwijl het belang ervan voorheen werd gebagatelliseerd. Israël werd weer een hit in Washington, zozeer dat onderminister Shapiro twee presidenten noemde, John Adams (1797-1801) en zijn zoon John Quincy Adams (1825-1829), die al vele decennia voor Herzl een Joods thuisland verdedigden. Het zionisme werd geboren in het Witte Huis – wisten wij veel! Premier Netanyahu heeft diplomatiek succes geboekt. Tijdens zijn eerste ontmoeting met Obama probeerde hij hem van de ernst van de Iraanse dreiging te overtuigen, maar Obama had het liever over de bouwplannen in Oost-Jeruzalem. Nu verklaart Obama ineens dat het Iraanse nucleaire programma ‘de grootste prioriteit in mijn buitenlandbeleid gedurende de laatste 18 maanden is’ en tijdens Netanyahu’s laatste bezoek verwees hij met geen woord naar de nederzettingen. Dat was geen toeval: Netanyahu beloofde (vermoedelijk) dat er binnen een jaar een vredesregeling zou zijn en dat de mate waarin Iran in een hoek wordt gedreven zal worden weerspiegeld in Israëlische concessies. Obama kan wel wat hulp gebruiken bij de Congres-verkiezingen van dit najaar en daarom is zijn wat verlate liefde voor Israël strategisch heel begrijpelijk. n

30 juli 2010

28-07-2010 17:15:53

i s ra e l


BUITENLAND fotocredits: Flash 90

Tijdens oefeningen in Roemenië is een Israëlische transporthelikopter gecrasht. De CH-53 vloog heel laag tijdens een zoeken-red-oefening toen maandagmiddag het radiocontact verloren ging. Het vloog tegen een berg toen het in een wolk terecht kwam. Zes Israëli’s en een Roemeen kwamen om het leven. Op de foto de hulp-en zoektroepen die vanuit Israël naar Roemenië vertrekken.

Jonge kinderen van gastarbeiders demonstreren tegen de uitwijzing van kinderen van gastarbeiders. Ze staan bij het bureau van de premier, 25 juli.


NIW7040_fotopagBTL 1

C 40

| 15

28-07-2010 17:13:09

s a lo m o n b o u m a n

opinie

Spanningen in het Beloofde Land

K

an Israël echte vrede overleven? Wat een absurde vraag zult ben als de Joden in de diaspora. Die kennen hun rechten en staan erop. u denken. Toch niet. Jarenlang is er in Israël gedebatteerd Precies om die reden is de grote Amerikaanse liberale en conservaover de vraag of de Joodse staat in vrede de grote tegenstel- tieve diaspora, met steun natuurlijk van kleinere progressieve Joodse lingen kan overleven tussen de verschillende bevolkings- gemeenschappen elders, in opstand gekomen tegen het voorstel van groepen en religieuze opvattingen. De gedachtegang was dat deze de rechtse Israel Beiteinoe partij van Avigdor Lieberman (minister existentiële problemen in het spanningsveld van het conflict met de van Buitenlandse Zaken) om het Israëlische Opperrabbinaat het exbuurlanden en Palestijnen in scherpte zouden afnemen waardoor een clusieve recht op het uitvoeren van bekeringen te geven. Israël zou in constructieve dialoog op alle niveaus mogelijk zou worden. Het pakt dat geval de functie van veilige haven voor het Joodse volk verliezen. echter anders uit. De uitbarsting van de problemen loopt vooruit op Liberale en conservatieve Joden zullen indien het ultra-conservatieve de duurzame vrede die Israël veiligheid zou moeten bieden. Het gist Opperrabbinaat het in Israël voor het zeggen krijgt niet als Joden worin de Israëlische samenleving met op religieus gebied den erkend. gevolgen voor de diaspora, ook voor de Nederlandse Het debat over de bekering, waarvan de essentie de Joodse gemeenschap dus. In een klimaat van schijnvraag is ‘Wie is Jood’ is niet nieuw. Dat het nu in alle vrede, anders is het helaas niet, is de orthodoxie over hevigheid is losgebarsten wijst erop dat sterke rechtse bekering in een ongekend scherpe botsing gekomen krachten in de Israëlische samenleving geen histomet andere stromingen in het jodendom. Voorstanders risch besef hebben en nog voordat Israël zich heeft vervan gelijke rechten voor alle Israëlische burgers verzekerd van veiligheidsgrenzen de diaspora buiten spel zetten zich tegen aanhangers van een wetsvoorstel de zetten. Het begin van een onherstelbaar schisma in de Israëlische Arabieren te verplichten de eed van trouw Joodse wereld nog geen zeventig jaar na de holocaust! aan de Joodse staat af te leggen. Bij de Knesset, het parHet Amerikaanse jodendom heeft godzijdank deze lement ligt ook een wetsvoorstel dat het Israëlische nieuwe uitdaging met ongekende emotie en kracht Arabieren onmogelijk maakt met een Palestijnse uit gepareerd. de bezette gebieden te trouwen. Wetgeving om verAmerikaans-Joodse persoonlijkheden hebben preS. Bouwman schillende Israëlische mensenrechtenorganisaties die mier Netanyahu laten weten dat hij tegenover presidoor buitenlandse donoren worden gefinancierd de pas af te snijden dent Barack Obama niet langer op hun automatische steun kan rekestaan ook op stapel. nen als zij door de Staat Israël op een zijspoor in de Joodse geschiedenis Dat zijn slechts enkele speerpunten van spanningen in het Be- worden geplaatst. Onder deze druk is Netanyahu bezweken en heeft loofde Land. Het vernieuwde Israël Museum in Jeruzalem is in ze- hij een regeringscrisis over deze kwestie tijdelijk bezworen. Over kere zin een caleidoscoop van de fragmentatie van de Israëlische een half jaar zal hij zijn houding over het omstreden wetsvoorstel samenleving. In opzet en uitvoering speelt het museum een rol in opnieuw bepalen. De schade is echter al aangericht. Opiniepeilingen het grote Israëlische debat over de inhoud van het land. James S. Sny- wijzen uit dat Israël onder Amerikaanse Joodse jongeren aan de verder, de Amerikaanse directeur, heeft in het dertien jaar durende ver- liezende hand is. nieuwingsproces (kosten honderd miljoen dollar) het museum een Het diepgewortelde democratische gevoel van jonge Joodse stuuniversele betekenis willen geven die boven het Joodse perspectief denten komt in opstand tegen anti-democratische krachten in de Israuitstijgt. In de Byzantijnse sectie heeft hij een gerestaureerde synago- ëlische samenleving. Die doen alsof het niet anti-democratisch is om ge neergezet naast een kerk en een gebedshoek van een moskee. Hij van Israëlische Arabieren te eisen de eed van trouw aan een ‘Joodse, heeft in het museum naar een verbinding gezocht tussen de Joodse democratische staat’ af te leggen. Het hanteren van de democratische godsdienst en seculiere kunstuitingen. Een ruimte die was gewijd gedachte om in een pluralistische samenleving een groep boven een aan judaïca en Joodse etnografie is nu verenigd in Joodse kunst en andere te laten prevaleren is een kunstje dat rechtse politici tot het uileven. Een andere terminologie die precies uitdrukt dat Snyder zijn terste weten uit te spelen. Minister Dan Meridor (Likoed) is niet in dit vinger legt op de vernieuwingsgeest in de Israëlische samenleving. gedachtespinsel van Israel Beiteinoe getrapt. Hij is er in geslaagd dit Het verbaast mij dan ook niet dat hij een Israëlische Arabier in de initiatief op tijd in de kiem te smoren. Verontwaardigd vroeg hij zich directie van het museum heeft opgenomen en plannen heeft Joodse af wat voor zin het heeft Israëlische Arabieren in de armen van extreen Palestijnse jongeren samen te brengen in een beeldhouwproject misten te drijven. De belangrijke Israëlische industrieel Stef Wertin Umm-el-Fahm. heimer geeft op zijn manier met een investering van twintig miljoen Snyder, die in 1996 aan de grote transformatie van het Israël Mu- dollar tegenwicht aan de rechtse haatcampagne tegen de Israëlischzeum begon heeft met de handreiking naar de Arabische burgers in Arabische minderheid (20 procent van de bevolking). Bij Nazareth zet Israël gehandeld in de geest van Avram Burg, een van de boeiendste hij met steun van Avi Braverman, minister voor Minderheden, en van Israëlische denkers. Burg, oud-voorzitter van het Joodse wereldcon- Stanley Fisher, directeur van de bank van Israël, een industrieel park gres en oud-voorzitter van de Knesset, is tot het inzicht gekomen dat op voor Joodse en Arabische industriëlen. Dat is bemoedigend. In het door het geknoei met menselijke waarden de Israëlische democratie belang van een waardige Israëlische democratie en ter wille van een stervende is en daarom toe is aan radicale vernieuwing. Het is volgens gezonde relatie tussen Israël en de diaspora is het belangrijk dat de in hem tijd de democratie nieuw leven in te blazen door het oprichten alle hevigheid uitbrekende cultuurstrijd in Israël in het voordeel van van een Joods-Arabische partij die voor totale gelijkheid van alle bur- de democratische waarden wordt beslecht zonder afbreuk te doen aan gers is zonder enig spoor van racisme en discriminatie. In een artikel welke Joodse religieuze stroming dan ook. Scheiding van synagoge in Ha’aretz stelt Burg dat Israëls burgers dezelfde rechten moeten heb- en staat is mijn recept.

1 6 | C 40

NIW7040_opinie 1

30 juli 2010

28-07-2010 16:59:08

ca rto o n | e st h e r vo e t

opinie

Intentie

R

eizen is een van mijn passies en waar ik ook op de wereld ben, ik probeer altijd te zoeken naar Joods leven. Vooral van bezoeken aan synagogen word ik gelukkig. Ik vind het inspirerende plekken waar ik altijd even tot rust kom, de hectische stad achter me kan laten, het interieur op me kan laten inwerken en fantaseren over hoe de mens zich hier al honderden jaren in nedeEsther Voet righeid keert tot het goddelijke. Dierbare herinneringen zijn de serene sfeer van de synagogen in Sefad, een stad die helemaal lijkt ondergedompeld in mystiek. Pure magie heb ik ervaren in de AltNeu-synagoge in Praag, waar ik me ondanks andere aanwezige toeristen helemaal alleen waande, en in een flits zelfs dacht dat de Golem er ieder moment kon binnenstappen. Ach, misschien is het omdat een van de talloze legendes rond de AltNeu verhaalt over het feit dat engelen stenen van de oude tempel uit Jeruzalem in één nacht naar Praag brachten zodat ze gebruikt konden worden als fundament van deze oude sjoel uit 1275. Ook een Jom Kippoerdienst in de oude Esnoga in Amsterdam, verlicht door honderden kaarsen, geeft mij zo’n gevoel een schakel te zijn tussen verleden en toekomst en maakt me bewust van een zielsverbondenheid met de sefardische traditie en mijn stad Amsterdam. De Schuster vind ik architectonisch gezien fenomenaal, de Dierense sjoel ontwapenend eenvoudig en die van Amersfoort puur en authentiek. Trots word ik als ik door de overblijfselen van middeleeuwse synagogen loop in Spanje, waar met man en macht wordt gewerkt aan het behouden van wat er nog is, zoals de synagoge in Cordoba, de stad van Rambam, en de kortgeleden gerestaureerde synagoge, met mikwe, in Gerona, daar waar Ramban vandaan kwam.


NIW7040_opinie 2

En dan zijn er de stoere, trotse synagogen uit de fin-de-siècleperiode: de Dohány-synagoge in Boedapest, de Spaanse synagoge in Praag, de Nieuwe synagoge in Berlijn. Het zijn grote, opvallende gebouwen, geïnspireerd op de moorse sferen van het Alhambra, die getuigen van de emancipatie van de Joden welke in die tijd plaatsvond. Er hoeft geen dienst te worden gehouden om in een wat verhoogde staat van bewustzijn te komen. Maar er waren diensten waar ik er soms ‘helemaal niet in kwam’ – in het gevoel van introspectie tijdens het gebed bedoel ik. Bij andere ging het bijna als vanzelf. Ik kan me een Jom Kippoerdienst in de LJG herinneren, waar ik naast een voor mij zeer dierbaar vaderfiguur zat en tijdens de laatste tien minuten van de dienst bij hem onder de talliet mocht staan. Op een gegeven moment besefte ik dat ik stond te huilen. En ik beken, in mijn tijd als vrijgezel heb ik echt wel door de mechietsa van een balkon heen staan gluren, op zoek naar een aantrekkelijk heerschap; daar kon geen raamwerk tegenop. Dayan Evers legt in dit NIW nader uit waarom orthodoxe synagogen een balkon of mechietsa hebben. Ik begrijp het principe, want ook in de tijden waarin ik workshops begeleidde was heel duidelijk te zien hoe anders de energie is van een groep met bijvoorbeeld alleen vrouwen of een gemengde groep. Kwam bij die vrouwengroep één man binnenstappen, dan veranderde het over het algemeen meteen in een kippenhok, want dan kreeg de man ineens alle aandacht. Aan de andere kant: een hek scheidt mij niet van mijn eventuele infame intenties en in een gemengde groep kan ik me uitstekend concentreren als mijn intentie het nader komen tot het goddelijke is. Want daar gaat het volgens mij uiteindelijk om: hoe een scheiding tussen mannen en vrouwen in een sjoel ook wordt aangebracht, het is uiteindelijk de intentie van degene voor of achter het scherm, onder of boven het balkon, die de zuiverheid van het gebed bepaalt.

C 40

| 17

28-07-2010 16:59:36

b u i t en l a n d

pa l e st i j n s e e n q u Ê t e

Het NIW kreeg de resultaten van een onthullende enquête in handen, gehouden door het Palestinian Center for Public Opinion (PCPO). Een samenvatting.


Wat vinden de P

(Redactie NIW)

D

r. Nabil Kukali van het Palestijnse Centrum voor Publieke Opinie publiceerde op 12 juli de resultaten van een enquête in de Palestijnse gebieden, die het NIW via een Israëlisch contact in handen kreeg. Een paar van de belangrijkste conclusies waren: 46,8 % van de Palestijnen steunt de beslissing van de Palestijnse regering om de locale verkiezingen onbeperkt uit te stellen; 65,2 % gelooft dat de pogingen om de Gaza-blokkade op te heffen goed zijn voor de Gazanen; 52,5 % gelooft dat de indirecte PalestijnsIsraëlische onderhandelingen een mislukking zullen zijn; 53,3 % gelooft dat de Israëli’s niet geïnteresseerd zijn in vrede met de Palestijnen; 69,3 % steunt het plan van Mahmoed Abbas om de Gazastrook te bezoeken; 46 % heeft vertrouwen in het leiderschap van Fatach, 33,7 % in leiderschap van Hamas (dat laatste cijfer is 18 % hoger dan in april); 81,8 % is tegen de opgave van het recht op terugkeer. Dr. Kukali, directeur-generaal van het PCPO, hield zijn enquête van 17 juni tot 2 juli onder een willekeurige groep van 1002 respondenten van achttien jaar en ouder. Hij

1 8 | C 40

NIW7040_palestijnen 1

begint zijn verslag met de vaststelling dat er ‘een algemeen gevoel’ is onder de Palestijnen dat de onderhandelingen zullen mislukken; Israël is het vredesproces ‘voortdurend aan het ondermijnen’. Meer dan de helft van de Palestijnen, 53,3 %, vertrouwt de Israëlische bedoelingen niet. De toename van het vertrouwen in Hamas sinds april (18 %) schrijft Kukali toe aan de Israëlische aanval op de vloot, maar ook aan de versoepeling van de blokkade die is aangekondigd. De toename van het vertrouwen in Hamas komt vooral voor rekening van de West Bank(!), waar Hamas 41,3 % scoorde, tegen 19,8 % in de Gazastrook, zodat het totaal op 33,7 % komt. Deze geringe populariteit in de ‘eigen’ Gazastrook is opmerkelijk en wordt

bevestigd door interviews die de laatste tijd in kranten verschijnen en waaruit een gering enthousiasme voor Hamas naar voren komt. Wat Fatach betreft is het vertrouwen op de West Bank, 48,2 %, en in de Gazastrook, 42,1 %, in evenwicht; de cijfers leveren een totaal op van 46 procent. In de Gazastrook heeft Fatach nog steeds tweemaal zoveel steun als Hamas. Kukali wijst ook op een groeiende Palestijnse frustratie over het onvermogen van de Verenigde Staten om meer druk op Israël uit te oefenen om bouwactiviteiten in de nederzettingen en Oost-Jeruzalem te staken. De interessantste resultaten uit het oorspronkelijke verslag geven we hier weer.

30 juli 2010

28-07-2010 17:17:21


buitenland

e Palestijnen nu echt? 1. De Palestijnse regering onder premier Salam Fayyad heeft de gemeenteraadsverkiezingen uitgesteld tot nader order. Bent u voor of tegen die beslissing? 1. Steunt het uitstel 46,8 % 2. Tegen het uitstel 41,2 % 3. Geen mening 12 % 2. Waarom heeft Fayyad volgens u de gemeenteraadsverkiezingen uitgesteld? 1. Meer tijd geven aan pogingen om de blokkade te doorbreken en voor de hereniging van de twee Palestijnse territoria 39,9 % 2. Interne onenigheid binnen Fatach over kandidaten en procedures 37,6 % 3. Toegeven aan een eis van Hamas 3,3 % 4. Een nieuw precedent, het negeren van de wil van het volk en een klap voor het democratisch proces 3,2 % 5. Israël wil nu geen verkiezingen 10,2 % 6. De Verenigde Staten en Europa moedigen de verkiezingen momenteel niet aan 6,0 % 3. Nu we ervaringen hebben met het samenstellen van kandidatenlijsten voor de gemeenteraden, denkt u dat proportionele vertegenwoordiging (met kandidatenlijsten, als in Nederland, red.) beter is dan het systeem van 2006, toen er rechtstreeks voor individuele kandidaten werd gekozen, die konden winnen op basis van rechtstreeks op hen uitgebrachte stemmen? 1. Proportionele vertegenwoordiging (nieuw systeem) is beter 44,9 % 2. Het systeem van 2006 41,9 % 3. Geen mening 13,2 % 4. Wie profiteert er het meest van de vloten die de Gazablokkade proberen te doorbreken? 1. De Gazanen 65,2 % 2. Hamas 25,7 % 3. Israël 1,4 % 4. Fatach 1,4 % 5. Internationale islamitische bewegingen 6,3 % 5. Hoe beoordeelt u de recente ontmoeting tussen

19 menachem-av 5770


PA-president Abbas en Barack Obama? 1. Zeer positief 6,2 % 2. Ietwat positief 38 % 3. Ietwat netatief 28,9 % 4. Zeer negatief 17,3 % 5. Geen mening 9,6 % 6. Denkt u dat de Amerikaanse regering onder Obama bereid zal zijn om binnen twee jaar een Palestijnse staat te erkennen, ongeacht de toestemming of tegenwerking van Israël? 1. Ja 13,3 % 2. Nee 76,5 % 3. Geen mening 10,2 % 7. In hoeverre steunen de Verenigde Staten Israël? 1. Heel erg 73,6 % 2. Een beetje 19,5 % 3. Steunen Israël niet erg 2,4 % 4. Helemaal niet 2,6 % 5. Geen mening 1,9 % 8. Wat verwacht u van de indirecte onderhandelingen tussen Israël en de Palestijnen? Resulteren die in een permanente vrede? 1. Ze slagen zeker 1,5 % 2. Ze slagen op termijn 36,6 % 3. Ze zullen mislukken 41,1 % 4. Ze gaan zeker mislukken 11,4 % 5. Geen mening 9,4 % 9. Verwacht u het komende jaar een vredesakkoord? 1. Ja 4,4 % 2. Waarschijnlijk 47,2 % 3. Nee 45,8 % 4. Weet niet 2,6 % 10. Vinden de Israëli’s een vrede met de Palestijnen belangrijk? 1. Ja 10,9 % (vervolg op pagina 20)

C 40

| 19

28-07-2010 17:17:40

buitenland


(vervolg van pagina 19) 2. Tot op zekere hoogte 32,3 % 3. Nee 53,3 % 4. Geen mening 3,5 % 11. Mochten de onderhandelingen mislukken, verwacht u dan een Derde Intifada? 1. Ja 31,9 % 2. Nee 50,7 % 3. Geen mening 17,3 % 12. Bent u optimistischer of pessimistischer dan in het verleden over een uiteindelijk akkoord tussen Israël en de Palestijnen? 1. Optimistischer dan voorheen 8,4 % 2. Zelfde mate van optimisme 35,2 % 3. Zelfde mate van pessimisme 30,3 % 4. Pessimistischer dan voorheen 20,9 % 5. Geen mening 5,2 % 13. Moeten de Palestijnen afzien van hun recht op terugkeer, die Israël nooit zal aanvaarden, in ruil voor een eigen staat en vrede met Israël? 1. Ja 14,0 % 2. Nee, ook al is de prijs geen vrede met Israël 81,7 % 3. Geen mening 4,3 % 14. Als de Palestijnen het recht op terugkeer zouden offeren in ruil voor een financiële genoegdoening, zou u daarmee akkoord gaan? 1. Ja, ik zou akkoord gaan 13,1 % 2. Nee, geen compensatie 81,8 % 3. Weet niet 5,1 % 15. Sommige mensen hebben vertrouwen in het politieke leiderschap van Hamas, anderen in Fatach, en weer ande-

20 | C 40


ren hebben in geen van de twee vertrouwen. Welke uitspraak komt het dichtst bij uw mening? 1. Ik heb vertrouwen in het leiderschap van Hamas 33,7 % 2. Ik heb vertrouwen in het leiderschap van Fatach 46,0 % 3. Ik heb in geen van beide vertrouwen 16,5 % 4. Geen mening 3,8 % 16. De interne strijd in de Gazastrook heeft tot de schepping van twee Palestijnse besturen geleid, dat van de Gazastrook en dat van de West Bank. Wat is volgens u de meest haalbare uitweg in deze situatie? 1. Terug naar een regering van Nationale Eenheid 35,4 % 2. Steunen van het Egyptische verzoeningsplan 36,1 % 3. Vervroegde verkiezingen 26,6 % 4. VN-troepen in de Gazastrook 1,9 % 17. Steunt u het plan van president Abbas om in de nabije toekomst naar de Gazastrook te gaan? 1. Sterke steun 25,6 % 2. Steun 43,7 % 3. Onbeslist 14,2 % 4. Tegen zo’n bezoek 7,4 % 5. Sterk tegen zo’n bezoek 6,9 % 6. Weet niet 2,2 % Dr. Kukali licht in zijn rapportage toe dat alle interviews thuis bij de respondenten zijn afgenomen en op verschillende momenten van de dag en ’s avonds, zodat zowel werkenden als werklozen aan bod konden komen. De gegevens voor de geselecteerden werden gehaald uit 156 kieskringen op de West Bank en 39 in de Gazastrook. Kukali schrijft dat de foutmarge van dit onderzoek plusminus 3,09 % is. Van de respondenten was 49,4 % vrouw en 50,6 % man. 64,4 % van de respondenten woont op de West Bank, met inbegrip van Oost-Jeruzalem, en 35,6 % in de Gazastrook. De gemiddelde leeftijd van de respondenten was 34,8 jaar.

30 juli 2010

28-07-2010 17:18:17

ta m a r l ev y- r oz e n da a l

b inn e n l a n d

Helende meesters (v) Twee weken geleden publiceerde het NIW een artikel over vooruitstrevende Joodse vrouwen die zich rond de vorige eeuwwisseling inzetten voor de maatschappij. Na die eerste generatie volgden er meerdere. Zo is er inmiddels een echte traditie ontstaan van Joodse vrouwen in de medische wetenschap. Het NIW belicht een aantal van hen in deze zomerserie. Deze week deel 1: kinderpsychiater Tamar Levy-Rozendaal

19 menachem-av 5770

NIW7040_tamar_roosendaal 1

C 40

|21

28-07-2010 17:19:25

b i nn e nlan d


Tamar Levy-Rozendaal (41), psychiater ‘voor alle leeftijden’ werkte met zware jeugddelinquenten en zet een nieuwe kliniek op in de Bascule, Academisch Centrum voor kinderen jeugdpsychiatrie in Amsterdam. Achsa Vissel

Hoe wordt een meisje uit Zaandam volwassenen-, kinderen jeugdpsychiater? „Dat was een lang traject met grote omwegen. Ik begon met een propedeuse bedrijfskunde in Groningen, gevolgd door een BA economie en internationale betrekkingen in Jeruzalem. Ik heb nog steeds profijt van die opgedane kennis maar wist diep in mijn hart dat mijn echte doel ergens anders lag. Ik wilde altijd arts worden maar mijn moeder raadde het me af omdat ik volgens haar geen bloed kon zien. Uiteindelijk was het toch zij die me inschreef voor de studie geneeskunde in Amsterdam. Intussen had ik het plan opgevat diezelfde studie – na de behaalde BA in die heel andere richting – in Israël te gaan volgen. Ik werd ingeloot in Amsterdam, pakte mijn spullen en vervolgde mijn studie hier.” En toen? „Ik deed de opleiding geneeskunde aan de Universiteit van Amsterdam, gevolgd door co-schappen. Daarna deed ik twee jaar kindergeneeskunde: eerst een jaar op de kinderafdeling van een regionaal ziekenhuis, daarna een jaar kindernefrologie (nierziekten bij kinderen) in het AMC in Amsterdam. Om erachter te komen of ik daadwerkelijk kinderarts wilde worden, ging ik in een kinderziekenhuis in Nepal vrijwilligerswerk doen. Samen met Gideon (Tamars echtgenoot, filmmaker Gideon Levy, red.) brachten we er

22 | C 40


broodnodige hulpgoederen zoals afgekeurde medische apparatuur en schoonmaakproducten naartoe; in samenwerking met een farmaceutisch bedrijf.” Wat zijn je herinneringen aan die tijd? „Voor een Westerse arts is dat een flinke cultuurschok. Een doorsnee ziekenhuisopname hield bijvoorbeeld in dat patiënten eigen dekens en pyjama’s meenamen, de familie bracht eten en wc’s werden niet schoongemaakt. Onvoorstelbaar voor ons, die hier werken met ziekenhuishygiënistes die constant de hygiëne in de gaten houden. Ik gaf er les aan lokale dokters die ondanks hun opleiding in het buitenland basale kennis over medische hygiëne misten. Operaties werden uitgevoerd met gelakte nagels, horloges en ringen om. Tijdens mijn workshops verdwenen die handen ineens schaamtevol onder tafel... Daarnaast deelden we in diverse weeshuizen gedoneerde kleding uit.” Klinkt naast shockerend ook als avontuur… „Het was goed om te doen, maar schrijnend. Die kleintjes lagen in ijzeren kistjes en werden maar eens per dag verschoond. Omdat de kinderen gewend waren aan adoptieclubjes die langskwamen, klampten ze zich aan je vast in de hoop dat je ze mee zou nemen. Kinderen ontberen daar zoveel: goede verzorging, liefde, spel... Vanuit mijn vakgebied

fotocredits

Opkomen voor minderbedeelden

weet ik dat je niet alleen zonder eten en drinken, maar ook zonder zorg en liefde dood kunt gaan: je kunt groeistilstand en hechtingsproblemen krijgen die diep in je wezen doordringen. Eén toegewijde figuur kan voor een kind een wereld van verschil maken.

‘Het is mijn droom om in Nepal ooit nog eens een weeshuis te beginnen’ „Er is in Nepal een zaadje geplant: het is een droom van me ooit nog een weeshuis te beginnen. Ontwikkelingswerk trok me altijd, vóór mijn studie geneeskunde stelde ik me zelfs een baan bij de VN voor. Gelukkig deelt mijn man dit ideaal. Opkomen voor de minder bedeelden is iets dat we allebei in ons bloed hebben dus ik zie ons dit ooit wel samen doen.” Hoe heb je uiteindelijk de stap naar de psychiatrie gezet? „Ik kon solliciteren voor de opleiding kindergeneeskunde. Op de afdeling kindernefrologie was ik vooral bezig met het zoeken van

30 juli 2010

28-07-2010 17:19:47


binnenland

‘Mijn kinderen zijn net zulke medienesjtampertjes als ik vroeger was’

matchende kinderniertjes uit heel Europa voor transplantatiedoeleinden. Er was geen tijd om met de ouders van de nierpatiëntjes te praten terwijl ik dát nou juist zo belangrijk vond. Ik besefte dat ik ongelukkig ging worden als ik daarmee doorging. „Toen ik hoorde dat er een vacature was bij kinderpsychiatrie ging er een lampje branden. Ik zag ineens dat psychiatrie, en vooral kinderpsychiatrie weleens mijn richting zou kunnen zijn. Juist de diepe gesprekken met mensen over hun leven en ervaringen sprak me aan. Het bleek raak: het is echt mijn vak. Het mooiste vind ik de diversiteit ervan. Een kind is in ontwikkeling dus de hersenen ook. Er is een enorm verschil tussen een kind – en dus in behandeling – van drie, zes, twaalf of achttien jaar, en ook hoe een psychiatrische ziekte zich uit verschilt per leeftijd. Daarnaast heb je met de ouders te maken; hoe zij zich voelen heeft een enorme invloed op het kind. Soms heeft een kind ook een lichamelijke ziekte waar je rekening mee moet houden.” Hoe ziet zo’n opleiding eruit? „Het is een dubbele specialisatie: je wordt in de eerste plaats psychiater voor volwassenen, de specialisatie voor kinderen komt er bovenop. Je werkt, doet diensten, krijgt en geeft onderwijs en houdt soms praatjes voor collega’s. Tijdens mij opleiding werd ik ook

19 menachem-av 5770


moeder van Baruch (7) en Anuri (5). Tegenwoordig behoorlijk geaccepteerd, destijds een heel gedoe.” Wat heb je tot nu toe als het meest bijzonder ervaren? „Dat is moeilijk kiezen, maar een speciale ervaring was mijn werk met jongeren met jeugd-tbs. In de gevangenis, met zware bewaking. Per afdeling zaten er acht delinquenten met een psychiatrische stoornis. Ik moest beoordelen of jongeren terug konden naar de maatschappij en had contact met de rechtbank. Erg ingewikkelde problematiek maar heel interessant werk. „Ik deed het graag maar heb ook angst ervaren. Deze jongeren hebben heftige zaken op hun kerfstok: sommigen hadden vanuit een psychose een moord gepleegd. Voelde ik me na een gesprek kwetsbaar of moe, dan liep ik niet over de binnenplaats maar nam de zogenaamde mollengang, een ondergrondse doorgang voor het personeel waar ik even niet in aanraking hoefde te komen met mijn patiënten.” Wat nu? „Vanaf 1 september werk ik mee aan de opzet van een nieuwe kliniek voor diagnose en behandeling van kinderen van zes tot twaalf jaar die zowel een verstandelijke beperking als een psychiatrische stoornis hebben. De

zorgverzekeraar, die erg belangrijk is binnen de gezondheidszorg, is enthousiast en stimuleert het; bijzonder in deze tijd van bezuinigingen. We hebben acht bedjes en bieden als het nodig is 24 uur per dag zorg. Aan kinderen met een lichte vorm van autisme en woedebuien bijvoorbeeld, die geen vriendjes kunnen maken en thuis eruit knallen. Er zijn programma’s mogelijk met sport, creatieve therapie, sociale vaardigheidstraining, weerbaarheidstherapie en omgaan met boosheid. De ouders worden actief betrokken bij zo’n intensief programma. Ik ben verantwoordelijk voor de inhoud van de behandeling en doe ook personeelszaken.” Speelt het feit dat je Joods bent, een grote rol in je leven? „Mijn band met het jodendom is altijd in ontwikkeling. Ik ben door mijn ouders liberaal én flink zionistisch opgevoed, maar ben ook opgegroeid in de mediene waar ik hockey speelde in de polder. Ik was tijdens de Hoge Feestdagen wel vrij. „In Israël ben ik meer de orthodoxe kant opgegaan, mijn man komt uit de orthodoxe hoek, en samen proberen we de religie op een ontspannen manier in te vullen. Jodendom is een deel van mijn identiteit en heeft me op allerlei manieren gevormd. Maar ik maak mijn keuzes erin heel bewust. Zo geef ik mijn kinderen zelf Joodse les; bij de lessen van de LJG kwam ik zelf tekort terwijl ik de orthodoxie te dogmatisch vind. Ik probeer ze een positief beeld van het jodendom mee te geven. Niet te veel belast met de shoa, maar als de verrijking die het kan zijn. „We maken thuis sjabbat en doen alle feestdagen maar we wonen ook in een dorp bij Amsterdam waar ze naar een openbare school gaan – het zijn dus net zulke medienesjtampertjes als ik vroeger was. Ze voelen zich trots en rijk dat ze naast Nederlands ook Joods zijn; hopelijk kan ik ervoor zorgen dat dat zo blijft.” n

C 40

| 23

28-07-2010 17:20:07

‘Ik ben Palestijn, want ik ben geboren in Palestina; ik ben Israëli, want ik woon in Israël’


b u i t en l a nd

m i n d e r h e d e n i n i s ra ë l

De kleinere groepen De afgelopen weken maakte u kennis met een aantal grote, niet-Joodse minderheden in Israël. Er zijn ook opvallende, kleinere groepen, die het NIW in twee artikelen voor u uiteenzet.

B

innen de Groene Lijn is er een veelheid aan culturen en religies, die allemaal hun eigen leven leiden. Wadie Abunassar, geboren in Haifa, is directeur van het Internationale Centrum voor overleg op politiek en sociaal gebied voor buitenlandse ambassades in Israël. Hij was woordvoerder van de Latijnse Patriarch en in 2000 en 2009 perscoördinator tijdens de bezoeken van de paus in Israël. Ook wordt hij regelmatig uitgenodigd door onder andere CNN en Al-Jazeera om als onafhankelijke expert over de situatie in het MiddenOosten commentaar te geven. Abunassar: „Israel verkeert in een identiteitscrisis en dat komt doordat onduidelijk is wie nu Israëli is en wie niet. Ook binnen het jodendom zijn vele vraagtekens over wie wel of niet Joods is. Daardoor is het onmogelijk een bepaalde groep te karakteriseren, ook omdat binnen

24 | C 40

NIW7040_minderheden 1

Joanne Nihom

die groepen weer veel afsplitsingen en takken zijn.” Volgens Abunassar bestaat Israël uit een verzameling van individuen die allen hun eigen weg gaan en eigenlijk weinig van elkaar afweten. „Het is een uitdaging voor de Israëlische maatschappij om hier een homogene groep van te maken.” Volgens hem is de latente maar altijd aanwezige factor van oorlog en geweld ook een belangrijke factor die zorgt voor wrijvingen tussen de verschillende bevolkingsgroepen. „We zijn daardoor continu gedwongen keuzes te maken en te schipperen tussen waar we nu eigenlijk bij horen. Ik ben Palestijn, want ik ben geboren in Palestina; ik ben Israëli, want ik woon in Israël. Mijn religie is rooms-katholiek en ik geloof in de heilige drie-eenheid. Gebeurt er iets waardoor mijn Arabische identiteit wordt aangetast, dan voel ik mij Arabisch. Pleegt een terrorist een moordaanslag in Tel Aviv? Dan

komt mijn Israëlische identiteit sterk naar boven en is er een aanslag op een christelijke heilige plaats dan voel ik mij weer meer een christen,” aldus Abunassar. Er zijn heel veel verschillende kerkgenootschappen en -gemeenschappen in Israël, met een wisselend aantal aanhangers. Zo zijn er de inheemse kerken die Syrisch-Aramees, Arabisch en Grieks spreken. Ook zijn er de pelgrimskerken: gemeenschappen die zich hier gevestigd hebben vanwege de christelijke bron in dit land. Tot die gemeenschappen behoren de Armeniërs, de Kopten, de Ethiopiërs en de Assyriërs. Dan zijn er missionaire kerken, die met een missionair oogmerk naar Israël zijn gekomen, om zowel Joden als islamieten te bekeren. Daartoe behoren ook de (rooms-)katholieke en de protestantse kerken in allerlei verschillende soorten en maten. De orthodoxe christelijke kerkengenootschappen behoren tot de grootste in Israël en zijn gevestigd in Jeruzalem. Het zijn kerken met een traditie die teruggaat tot de eerste christengemeente in de vierde eeuw na de gewone jaartelling. Van deze groep is de Grieksorthodoxe de grootste en haar Patriarchaat is gevestigd in de Oude Stad, niet ver van de Heilige Grafkerk. Een paar van deze christelijke groepen beschrijven we hier nader.

30 juli 2010

28-07-2010 17:09:29

buitenland


m i n d e r h e d e n i n I s ra ë l

Ethiopische vrouw buiten de Deir Al-Sultan

De Ethiopische pelgrims De Ethiopisch-orthodoxe Kerk is verwant aan de Koptische en heeft al sinds de Middeleeuwen een gemeenschap in Jeruzalem. Vroege kerkhistorici vermelden dat er al in de 4e eeuw Ethiopiërs in het Heilige Land waren. Hun heilige taal is het Ge’ez, die in het thuisland zelf levend gehouden wordt door de alom aanwezige priesters.

De Ethiopische pelgrims zeggen af te stammen van Menilek, de zoon van koning Salomo en de koningin van Sheba Tegenwoordig wordt de Ethiopische Kerk in Israël vertegenwoordigd door een kleine gemeenschap bestaande uit enkele tientallen monniken en nonnen, die onder leiding van een aartsbisschop staan. Zij wonen op het dak van het Deir Al-Sultan klooster, vlak bij de Grafkerk in Jeruzalem, omdat zij geen geld hebben om de belasting van hun eigen kapellen te betalen. Ook hebben zij in de buurt van de orthodox-Joodse wijk Mea Shearim een kerk. De pelgrims zeggen af te stammen van Menilek, de zoon van koning Salomo en de koningin van Sheba. Sinds het herstel van de diplomatieke betrekkingen tussen Israël en Ethiopië is de bedevaart door Ethiopiërs naar Israël toegenomen.

19 menachem-av 5770


C 40

| 25

28-07-2010 17:09:56

buitenland

m i n d e r h e d e n i n i s ra ë l

Koptische priesters in de straten van Jeruzalem

De Koptische of Egyptische kerk Ook de Koptische of Egyptische kerk is in Jeruzalem vertegenwoordigd door monniken. Hun relatie met het Heilige Land werd in de vierde eeuw gelegd na de stichting van het monastieke leven door St. Anthonius. Ze gebruiken in de liturgie de Alexandrijnse rite en komen in Jeruzalem in een kapel van de Grafkerk samen. De Koptisch-orthodoxe Kerk heeft haar wortels in Egypte, waar het merendeel van de bevolking tijdens de eerste eeuwen van onze jaartelling christen werd. Deze kerk had al vroeg een invloed op de ontwikkeling van het monnikendom in de woestijn van Judea. De gemeenschap bloeide op tijdens de Mammelukse periode (1250-1517), en onder Mohammed Ali in 1830. De meeste Kopten wonen in Caïro en Alexandrië, en worden door de Egyptische staat gediscrimineerd. Sinds de 13e eeuw wordt de (Koptische) Patriarch van Alexandrië in Jeruzalem vertegenwoordigd door een aartsbisschop. De gemeenschap telt ongeveer 1500 geestelijken die voornamelijk in Jeruzalem wonen.

26 | C 40


Aantallen: Armeniërs: 1000 Grieks-katholieken: 60.000 Grieks-orthodoxen: 45.000 Rooms-katholieken: 20.000 Protestanten: 3000 Ethiopische Pelgrims (alleen monniken): 500 Egyptische Kerk (alleen monniken): 500

Protestanten Amerikaanse en Zweedse protestanten ontdekten het Heilige Land pas in de 19de eeuw. Wat later kwam ook een grote groep Duitse Tempeliers het land binnen, die waren er al eerder geweest... Zij kwamen naar Palestina om de komst van de Messias te bespoedigen en het land leefbaar te maken. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden de Tempeliers het land uitgezet (onder andere naar Australië) omdat ze van herkomst Duits staatsburger waren. Hun originele huizen, stille getuigen van hun vroegere aanwezigheid, zijn nog te vinden in woonwijken in onder andere Haifa, Jeruzalem en Tel Aviv. In Israël zijn drie protestantse nederzettingen. Kfar Habaptistim, ten noorden van Petach Tikvah, opgericht in 1955, Nes Amim, in de buurt van Nahariya, opgericht in 1963 door een groep Nederlandse en Duitse protestanten en Yad Hashmonah, ten westen van Jeruzalem, opgericht in 1971. De bewoners zijn veelal vrijwilligers die voor een aantal jaren naar Israël komen om hun steentje bij te dragen en vervolgens weer terugkeren naar hun geboorteland. Verder zijn er nog een aantal kleine protestantse kerkgenootschappen verspreid over het land.

30 juli 2010

28-07-2010 17:10:37

m i n d e r h e d e n i n I s ra ë l

Het Armeense volk, oorspronkelijk uit het gebied dat overeenkomt met het huidige Armenië, bestaat al zo’n 2700 jaar. Net als het Joodse volk hebben zij zich ook door de eeuwen heen verspreid over de wereld. Armeense centra vinden we in het Midden-Oosten onder meer in Syrië, Libanon, Cyprus en Israël en er zijn grote Armeense gemeenschappen in de Verenigde Staten, Rusland, Frankrijk en Iran. In totaal zijn er wereldwijd zo’n 7 tot 10 miljoen Armeniërs, onder wie een aantal beroemde. Eindigt een achternaam op ‘ian’, dan heb je meestal met iemand van Armeense afkomst te maken, zoals zangeres Janis Ian, Charles Aznavour(ian) en de componist Katsjatoerian. Ook zangeres Cher en tennisser André Agassi zijn van Armeense komaf. Al in 301 nam dit volk de christelijke godsdienst als staatsgodsdienst aan. Daarmee is Armenië de oudste christelijke natie ter wereld en al sinds de vijfde eeuw wonen er Armeniërs in Jeruzalem. Volgens Armeense bronnen ontstond het eerste Patriarchaat in het jaar 638, gebaseerd op een oorkonde geschreven door Kalief Omar aan de Patriarch Abraham. Het Armeense Patriarchaat van Jeruzalem werd opgericht in 1311.

19 menachem-av 5770


De genocide in 1915, aan het einde van het Ottomaanse Rijk, kostte meer dan een miljoen Armeniërs het leven. Zij die het overleefden werden gedeporteerd of vluchtten, onder meer naar Jeruzalem. In de Armeense bibliotheek is veel documentatie die herinnert aan de honderden gemeenschappen die werden vernietigd. Vóór 1939 bestond de Armeense gemeenschap uit meer dan 15.000 leden, vandaag zijn dat er rond de duizend, ze zijn Israëlisch staatsburger, doen op vrijwillige basis dienst in het Israëlische leger, en wonen verspreid over Tel Aviv, Jaffa en Haifa, maar de grootste concentratie bevindt zich in de bekende Armeense wijk in Jeruzalem, die een zesde deel van het oppervlak van de oude stad beslaat.

De Armeniërs vormen de oudste christelijke natie ter wereld In deze wijk geen drukke markten en toeristenwinkels, wel prachtige statige gebouwen, met onder meer de Jacobus-kathedraal. De oorspronkelijke kerk dateert uit de vijfde eeuw, maar het grootste deel van het huidige gebouw (met omringende kloosters, bibliotheek, museum en drukkerij) is van later da-

buitenland

De Armeniërs

tum. Kenmerkend voor een Armeense kerk is dat ze geen klokken hebben, maar in plaats daarvan houten balken gebruiken die tegen elkaar slaan. Dit stamt nog uit de Ottomaanse tijd toen klokken verboden waren. De eerste drukkerij in Jeruzalem werd in 1833 door Armeniërs geopend. En ook het vele keramiek dat je vroeger vooral in Jeruzalem zag, maar tegenwoordig overal in Israël, is van origine Aramees. Het instituut van Afrikaanse en Aziatische studies aan de Hebreeuwse Universiteit van Jerualem heeft een Armeense leerstoel met als specialisatie de Armeense taal, literatuur, geschiedenis en cultuur. Ook de Armeense genocide is daar onderdeel van. Dit laatste is een behoorlijk heet hangijzer binnen de Armeense gemeenschap. Geen enkel land ter wereld, ook de staat Israël niet, heeft de genoicide ooit officieel erkend. Turkije heeft altijd gedreigd de banden met Israël te verbreken als dit punt zou worden besproken. Gezien de huidige politieke situatie zou dat nu weleens kunnen veranderen. n

Volgende week het laatste deel in deze serie, met onder meer aandacht voor de Bahaï. Met dank aan Ineke Soesan, gids in Israël

C 40

| 27

28-07-2010 17:11:00

BOEKEN

C U LTU U R

uiteindelijk verraadt. Roosje komt in zes concentratiekampen terecht. In Auschwitz leert zij SS’ers dansen en de bijbehorende etiquette. Roosje overleeft de oorlog en komt uiteindelijk in Zweden terecht. Met enkele foto’s (in z/w).

Melvin Konner: Het Joodse lichaam (vertaling Irving Pardoen) Paperback, Uitgeverij Atlas 2010, 272 blz., €24,90. ISBN: 9789045016337

M

elvin Konner is een Amerikaanse antropoloog. In dit fascinerende boek geeft hij een ‘anatomische geschiedenis van het Joodse volk’. Daarbij onderzoekt hij de meest uiteenlopende aspecten van het ‘Joodse lichaam’: van seks, besnijdenis, menstruatie tot en met het veronderstelde en omstreden bestaan van Joodse genen. Konner kijkt ook naar ideeën over de Joodse fysiologie door niet-Joden. Curieus is een Amerikaans kaartje uit 1888 met daarop negen kenmerken van de Joodse fysiek (kop: ‘Hoe wij hen kunnen herkennen’). Ook de ideeën van de nazi’s over de Joodse bouw komen natuurlijk aan bod. Met een fotokatern en eindnoten.

Hinke Piersma: Bevochten recht Paperback, Boom 2010, 348 blz., €29,50. ISBN: 9789085069508

is verbonden aan het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie, beschrijft hoe moeizaam de ereschuld werd ingelost om zorg te dragen voor de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Telkens opnieuw moest worden vastgesteld wie wel en wie geen recht had op een buitengewoon pensioen of een bijzondere uitkering. De overheid delegeerde deze taak aan de Buitengewone Pensioenraad, de Uitkeringsraad en de Raad Uitkeringen Burgeroorlogslachtoffers, maar zij hadden hun handen geenszins vrij. Touwen-Bouwsma laat zien dat de toepassing en uitvoering van de wetten zich grotendeels buiten de gangbare beleidskanalen van de overheid voltrok, met alle bestuurlijke problemen van dien. Een complicerende factor was dat telkens nieuwe groepen oorlogsslachtoffers om toelating tot de wetten vroegen.

I

n deze grondige studie volgt Hinke Piersma de politieke debatten die voorafgingen aan de uitkeringswetgeving voor oorlogsslachtoffers. Arbeidsongeschikte verzetsstrijders en zeelieden kregen al vlak na de oorlog het recht op een buitengewoon pensioen. Andere groepen oorlogsslachtoffers waren nog lange tijd aangewezen op de gemeentelijke sociale diensten. Van de zeven hoofdstukken in dit boek gaan er twee over de uitkeringswetgeving voor Joden. Piersma schrijft onder meer over de schadevergoeding uit Duitsland en de verdeling van deze gelden, over de totstandkoming van de Wet Uitkering Vervolgingsslachtoffers (WUV) en over de rol die het Joods Maatschappelijk Werk hierbij speelde. Zij is als (gepromoveerde) historicus verbonden aan het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie.

Anthonie Holslag: In het gesteente van de Ararat Paperback, Uitgeverij Aspekt 2010, 268 blz., €19,95. ISBN: 9789059117945

D Paul Glaser: Tante Roosje Paperback, Uitgeverij Verbum 2010, 296 blz., € 17,95. ISBN: 9789074274432

T

ijdens een bezoek aan Auschwitz ontdekt Paul Glaser in een vitrine een koffer uit Nederland met zijn achternaam erop. Dit is het begin van een zoektocht waarin hij het familiegeheim onthult: de Joodse identiteit van zijn familie en het verzwegen lot van zijn tante Roosje. Roosje was een geëmancipeerde danslerares die werkte in Amsterdam, Londen, Parijs, Berlijn en Brussel. Op haar 25ste trouwt ze met de verkeerde man: een nazi-sympathisant die haar

28 | C 40

NIW7040_boeken_sanders 1

Elly Touwen-Bouwsma: Op zoek naar grenzen Paperback, Boom 2010, 404 blz., € 29,50. ISBN: 9789085069706

D

eze studie vormt een tweeluik met het bovengenoemde boek. Elly TouwenBouwsma, een historisch antropoloog die

e Armeense vervolging wordt beschouwd als de eerste volkerenmoord in de twintigste eeuw. In dit boek onderzoekt Anthonie Holslag, een cultureel antropoloog, de langdurige gevolgen van deze genocide. De kernvraag van zijn boek: hoe beïnvloedt zo’n gebeurtenis het wereldbeeld, de politieke standpunten en het dagelijks leven van de slachtoffers en hun nabestaanden? – een vraag die tevens van toepassing is op de sjoa. Door middel van historische documenten, ooggetuigenverslagen, interviews en levensverhalen schetst Holslag een beeld van een getraumatiseerde bevolkingsgroep wiens identiteit geheel van de genocide is doordrenkt.

Ewoud Sanders

30 JULI 2010

28-07-2010 16:50:26

co lu m n aw ra h a m m e i j e r s

I

n het heftige tv-programma Jiskefet krijste José – de vrouw van witte neger Oboema – herhaaldelijk: „Dood! Dood!” Maar daarover zo meer. In mijn column van 2 juli citeerde ik Yoel Marcus, die in kwaliteitskrant Ha’aretz bezorgd concludeerde: ‘Ultra-orhodoxie is de leidende kracht achter racisme en verdeling binnen de Israëlische samenleving’. Dat is Awraham nogal wat. Toch heb ik zijn visie serieus geMeijers nomen, want ook ik had – hoe bizar dat ook moge klinken – het gevoel dat ultra-ortodoxen de lont in het kruitvat van het jodendom in het algemeen en in dat van het toch al zo explosieve Israël in het bijzonder, hebben gestoken. Raar hè? zo’n denkwijze. Zotte gedachtespinsels waren het, nergens op gebaseerd. Want voor elke samenleving is het een Ware Zegen dat clubjes mannen hoogstpersoonlijk van Schepper doorkrijgen hoe aan bijvoorbeeld het religieuze, morele, culturele en politieke ‘verval’ van de staat een halt kan – nee; móét – worden toegeroepen. Of dat zij die staat pas erkennen na Zijn teken. Of dat ze namens Hem de schatkist van de perfide staat geestdriftig plunderen. Of een premier van de staat moet overhoop worden geschoten daar hij poogde vrede met de vijand te stichten. Jawel. Dat heeft Hij in 1995 een ultra ingefluisterd, die daarop Yitzchak Rabin ombracht. Want Schepper houdt niet van vrede, zeggen uitverkorenen binnen het Uitverkoren volk. Een jaar eerder kreeg topextremist Baruch Goldstein van Hogerhand bevel zo veel mogelijk Palestijnse mensen in de moskee bij de Machpela te doden. Want Hij houdt niet van Palestijnse mensen. Verder wordt her en der brand gesticht. Zij die weigeren te denken en te handelen als Uitverkorenen krijgen ransel. Palestijnse keuterboeren worden getreiterd en vermoord. Dat soort goddelijke opdrachten. Ik zeg altijd: Het Israëlische/Joodse volk vaart wel bij deze Menschen. Vandaar dat doemscenario’s van Yoel Marcus en mij wellicht op fantasie berustten. Maar! Toch nog geheel onverwachts kwam Yitzhak Shapira in mijn leven. Hij is het bewijs dat mijn zwartgalligheid klopt. Shapira was mij van dienst wegens het afscheiden van zijn boek The Kings Torah, een titel die niet veel goeds belooft. En dat blijkt wel uit de deprimerende bijdrage van Chaim Levinson in Ha’aretz – zal wel weer zo’n zelfhatende linkse on-Jood zijn. Shapira is hoofdrabbijn (of hoe zeg je dat?) van een belangrijke jesjieva in Yitzhar, op de bezette Westelijke Jordaanoever. Basisfilosofie van dit invloedrijke leerhuis: uitschakelen van Regering & Knesset om een religieuze dictatuur te vestigen. Zoals in Iran. Begin dit jaar is Shapira gearresteerd op verdenking van betrokkenheid bij brandstichting van een moskee in Yasuf, maar werd vrijgelaten. Een letterlijk levensgevaarlijke kwibus is Shapira; in zijn (in beslag genomen) boek schrijft deze Mensch: ‘Volgens de Joodse wet is het toegestaan niet-Joden te vermoorden’. Hij moedigt dit vervolgens gretig aan. Evenals José en haar witte neger Oboema is moorden het parool. Het verschil met Shapira is dat José en Oboema bijzonder geestig waren.


NIW7040_meijers-wieken 1

Gesprekken

O

p vakantie in Israël, alweer een tijd geleden, werden wij op straat in Jeruzalem aangesproken door een oudere heer. Of we het leuk vonden in Israël? Een gesprek ontspon zich in die vreemde mix van Engels, Ivriet en Jiddisch, een mengelmoes die je met niemand anders in de wereld dan met Joden kunt spreken. Hij vertelde over zijn alia in de jaren 30 en zijn tijd in de Hagana tijRon van dens de Onafhankelijkheidsoorlog in 1948. En der Wieken zoals dat in Israël gebeurt vroeg hij: „Komen jullie morgen bij mij thuis lunchen?” Helaas, de volgende dag zouden wij naar huis gaan, home, habajita. „Oké,” zei hij, en schakelde over op een ander chapiter. „Wat deden jullie ouders in de oorlog?” Míjn ouders waren halsoverkop Europa uitgevlucht en na omzwervingen over letterlijk de halve wereld in Nederland teruggekomen. Mijn vader als soldaat in de Prinses Irene Brigade met levensgevaar betrokken bij de bevrijding van België en Nederland, en mijn moeder na de bevrijding. Mijn schoonouders zaten drie jaar deels op een zolder en deels onder de grond van een boerderij verborgen. Om alle vier tot de ontdekking te komen dat vrijwel iedereen van hun familie vermoord was, door de Duitsers, en hun bezit gestolen, door de buren. Aan het einde van het verhaal vroeg hij: „So tomorrow you’re going back to Holland?” Om er met sarcasme in zijn stem aan toe te voegen: „and, after what you told me, you call thát place hóme? Dear family, thís is your home!” Na wat je me net verteld hebt noem je dat nog steeds thuis? Dít is jullie thuis! Een ander gesprek, wat korter geleden, vond plaats in een Nederlands niet-Joods gezelschap waar we het onder de borrel over zeilen hadden. Ik bekende dat ik er niet van houd, waarop een van mijn niet-Joodse kennissen zei: „Kun je toch zien dat je geen échte Nederlander bent.” Soms rinkelen die woorden weer in mijn oren. Ja, de geschiedenis ten spijt beschouw ik Nederland als mijn thuis, en nog steeds als een goed land voor Joden. Maar toch, op een sluipende manier, net niet meer helemaal. En al voelen we ons Nederlander, mij bekruipt de twijfel of de andere Nederlanders dat ook vinden. Misschien moeten we in deze pluriforme maatschappij niet al te gevoelig zijn, niet te snel op onze tenen getrapt door allerlei ondoordachte uitspraken van mensen die mogelijk geen kwaad bedoelen. Beter dat we ons kruit drooghouden voor lieden die ons bewust beledigen of belagen. Maar ergens in het Joodse bewustzijn blijft altijd die gedachte rondspoken dat het hier ook niet voor altijd is, dat je op tijd moet vertrekken. En dan klinken de woorden van de oude man weer luid en duidelijk in mijn oren.

C 40|

religie

Uitverkorenen

co lu m n r o n va n d e r w i e k e n

29

28-07-2010 16:58:20

sch ei di ng man en vrouw

V

Esther Voet

oor de verbouwing van een voormalige kerk in Amstelveen tot synagoge ligt inmiddels een plan, waarin voor de vrouwengalerij op advies van Opperrabbijn Ralbag een oplossing wordt gezocht in de vorm van een balkon. Intern heerst daarover bij de NIHS verdeeldheid, niet alleen vanwege de hoge kosten die de aanleg van een balkon met zich meebrengt (raming: twee ton), maar ook omdat een significant aantal vrouwen liever een oplossing in de vorm van een scheidingswand zou zien. Daarover heerst onderlinge verdeeldheid. Zeker is in ieder geval dat mannen en vrouwen naar orthodox-Joodse traditie ook in deze synagoge zullen worden gescheiden. Het NIW vroeg Dayan Evers nadere uitleg over het hoe en waarom van een scheidingswand – in het Hebreeuws mechietsa – of balkon. „Een van de opvallende verschillen tussen een synagoge en een kerk bestaat uit een scheiding tussen de afdeling waar de mannen davvenen (bidden), en de vrouwengalerij,” vertelt hij. „De mechietsa kan verschillende vormen aannemen; in sommige synagogen is het een breed, dik gordijn, in andere staat een rasterwerk van ijzer of hout, of worden gordijn en rasterwerk gecombineerd. „In de traditionele Amsterdamse synagogen zijn de aparte afdelingen niet gelijkvloers ingericht. In de Rav Aharon Schuster-synagoge aan het Jacob Obrechtplein zitten de vrouwen op een balkon. Bij een balkon over de lengte en breedte van de synagoge is niet zo een ‘dichte’ mechietsa nodig als bij een gelijkvloerse scheiding. Een balkon is volgens sommigen tevens de beste manier om de dames te betrekken bij de dienst en het ‘sjoelgebeuren’. Op die manier zitten zij het dichtst bij de bima, kunnen zij alles overzien en de dienst optimaal volgen. „Architectonisch wordt juist deze scheidswijze in de Nederlands-Joodse traditie door velen als de typische inrichting van een sjoel ervaren. Verschillende Amsterdamse sjoels

3 0 | C 40

NIW7040_religie_tamara 1

Van balkon en mec fotocredits: collectie Joods Historisch Museum, Amsterdam. foto Peter Lange, 2008

religie

Waarom zitten in het traditionele jodendom mannen en vrouwen eigenlijk gescheiden in de synagoge? Dayan Evers legt uit.

De Esnoga bij kaarslicht zijn ingericht in een voormalige kerk. Sommigen ervaren een balkon dan als integraal onderdeel van het sjoel-interieur, omdat men op deze wijze duidelijk afstand neemt van de vorige bestemming als kerk. Mijn moeder (NIW-columniste Bloeme Evers, red.) voegt hieraan toe, dat de architecten er zeer op moeten letten, dat niet alleen de eerste vrouwenrij alles kan volgen maar ook de achterste. Zij heeft echter voorkeur voor een gelijkvloerse opstelling.”

‘Weet voor Wie u staat’ is het motto, en niet ‘Weet naast wie u zit’ Verschillende klassieke schrijvers, zoals Flavius Josephus (38-100), maken al melding van gescheiden zitten in de periode van de Tweede Tempel. Aparte afdelingen worden al in de Misjna en de Talmoed vermeld. „De Joodse Geleerden vreesden al lang voor het begin van de burgerlijke jaartelling dat de plechtigheid van de ceremonie zou lijden onder een gemengd publiek. Zij bepaalden toen, dat er

een apart balkon voor de dames moest worden ingericht om lichtzinnigheid te voorkomen (B. T. Soeka 51b-52a).” Hetzelfde moet gelden voor de inrichting van de synagoge, die als een miniatuur-Tempel wordt gezien. Restanten van aparte galerijen in opgegraven oude Israëlische synagogen vertonen ook zo’n scheiding. De mechietsa heeft dus een duidelijk Joodse oorsprong. Het afschaffen van de mechietsa wordt volgens het orthodoxe jodendom ge-

Hoe zit het bij de Liberalen? Bij de LJG zitten mannen en vrouwen niet gescheiden, voorzitter van de LJG Ron van der Wieken legt het liberale standpunt uit: „Vrouwen zijn bij ons volledig geëmancipeerd. Wij vinden dat we vrouwen als tweederangs Joden behandelen als we ze ergens achterin of op een balkon wegstoppen. Dan zou je net zo goed mannen daar neer kunnen zetten, maar die hebben ook niets misdaan, dus kiezen we voor een oplossing waarin beide seksen kunnen zitten waar ze maar willen. Er is wel gesproken over een mechietsa die van voor naar achter door de zaal

30 juli 2010

28-07-2010 17:00:47

Ra b b i j n ta m a ra h b e n i m a

zien als het volgen van gebruiken en zeden van andere religies. Maar is het scheiden van mannen en vrouwen geen uiting van een inferieure positie van de vrouw? Dayan Evers: „Dat vind ik een aanvechtbare stelling. De Joodse traditie erkent de gelijkwaardigheid van man en vrouw. Maar gelijkwaardigheid betekent niet automatisch functionele gelijkheid. De Tora-traditie kent verschillen tussen mannen en vrouwen in een beperkt aantal religieuze verplichtingen maar die staan in

heen loopt, dus de zaal in twee evenwijdig lopende, gelijkwaardige helften verdeelt, want er kan natuurlijk wel zoiets als afleiding zijn als er iemand van het andere geslacht in de buurt komt, bij mij tenminste, sommige mannen hebben dat juist met mannen om hen heen. Maar het is ons te omslachtig en met wat oefening kun je vrouwen om je heen hebben en toch met aandacht je tefilles zeggen. En dan is er nog de ‘families that pray together, stay together’doctrine die wel goed klinkt, maar nooit bewezen is.”


NIW7040_religie_tamara 2

Willen we in een toestand van volledige kavvana komen, dan dient de omgeving zo te worden ingericht, dat niets je daarvan kan afleiden. Daarom is praten in de synagoge niet toegestaan. Ook je buurman of -vrouw heeft recht op een ongestoorde aandacht tijdens de dienst. Dayan Evers: „Directe fysieke aanwezigheid van de andere sekse is ook een aandachtstorende factor. Hoe kan je van de gemiddelde mens verwachten dat die de aandacht volledig op G’d concentreert, als de ogen zich elders richten? „De mechietsa beschermt de mens tegen zijn eigen bewuste of onbewuste interesses buiten het gebed en werkt preventief. Zelfs een marginaal bewustzijn van de aandacht of aanwezigheid van de andere sekse kan een gebrek aan serieuze oplettendheid in de hand werken. Een synagoge is een heilige plaats. Heiligheid heeft vele betekenissen maar de grootste gemene deler is wel het verlangen om jezelf te ontstijgen, hoger te reiken. Seksualiteit is in het jodendom niet vies of zondig. Maar dit betekent niet, dat het seksuele in de mens zonder nadere restricties onschadelijk is. Hoe goed onze bedoelingen ook zijn, een gemengd gezelschap creëert een milieu waarin een sfeer van heiligheid moeilijk haalbaar is. ‘Weet voor Wie u staat’ is het motto, en niet ‘Weet naast wie u zit’. Juist het gescheiden davvenen bevestigt volgens het traditionele jodendom de waardigheid van ieder individu en met name die van de vrouw. De Tora gaat ervan uit, dat zij niet hoeft te steunen op een superieur manspersoon. In spiritueel opzicht is zij haar mans gelijke, in staat om G’d te benaderen, zoals zij is.” n

Redeloze haat

D

e rabbijnen die over de verwoesting van de Tweede Tempel nadachten kozen voor zelfkritiek. De belangrijkste reden waarom de Tempel werd verwoest was de redeloze haat tussen Joden onderling. We hebben het met Tisja Be’av weer gehoord. Tamarah De Romeinen waren beslist Benima de vijand. Zij vernietigden de belangrijkste plek in het jodendom. Maar, zeiden de rabbijnen, de Romeinen waren slechts een wapen in Gods hand. Die opstelling vloeit logisch voort uit de idee dat de Allerhoogste alles beslist. Goed, en kwaad. Toch is het ook moedig om de schuld voor het drama niet alleen bij de Romeinen te leggen. Of te roepen dat het Noodlot (met een hoofdletter) had toegeslagen, oftewel te roepen dat God noch Joden de Ramp konden voorkomen. Te zeggen dat ‘redeloze haat’, haat zonder enige aanleiding, haat om niets, de destructie bracht, betekent dat Joden de controle houden over hun eigen lot. ‘Redeloze haat’ kun je immers voorkomen. Althans, dat dacht ik tot voor kort. Maar de machtsstrijd in de Joodse wereld over de vraag wie mag bepalen wie tot het jodendom toetreedt, alleen orthodoxe rabbijnen of ook liberale en Conservative, heeft me aan het twijfelen gebracht. Is redeloze haat echt te voorkomen. Kan redeloze haat echt worden weggenomen? Het lijkt er niet op. In Israël heeft de (extreme) orthodoxie door het politieke systeem veel politieke macht. Wereldwijd mag het zo zijn dat er meer liberale Joden zijn dan orthodoxe (afgezien van de seculieren die echt de overgrote meerderheid vormen), maar in de politieke verhoudingen in Israël wordt dat niet weerspiegeld. Seculiere Israëli’s verafschuwen weliswaar de politieke koehandel van de (ultra)orthodoxie, maar als het erop aankomt wordt de Reform in Israël door hen nauwelijks gesteund. Het orthodoxe jodendom wordt door hen meestal als ‘het’ jodendom gezien. Met als gevolg dat opname in het jodendom de speelbal is geworden van een politieke strijd. (Ultra)orthodoxe machers haten de Reform. Ze maken de Reform verantwoordelijk voor assimilatie, afvalligheid, de shoa en de miserabele positie van Israël in de wereld. Niet dat ze weten wat er werkelijk in de liberale sjoels gebeurt, want daar komen ze niet. Niet dat ze weten hoe het liberaal-Joodse leven werkelijk wordt geleefd. De haat zit dieper, ze is voor geen redelijk argument gevoelig. Is de tegenstelling altijd zo groot geweest? Niet in de eerste eeuw dat het liberale jodendom bestond. Hij is gegroeid in de loop der tijd. Alleen als tolerante en gematigde orthodoxen tegen de fundamentalisten in eigen kring opstaan, is er hoop dat de redeloze haat niet verder de verhoudingen corrumpeert. Tegen de extremistische fundamentalisten kunnen liberale Joden in hun eentje de strijd niet winnen.

C 40

r e l igi e

mechietsa

principe los van begrippen als inferioriteit of superioriteit. „De synagoge is de arena voor de relatie met G’d. De Joodse opvatting omtrent davvenen komt naar voren in de vertaling van het woord tefilla - gebed. Tefilla betekent onder andere ‘zichzelf beoordelen’. Wanneer je voor G’d staat, ga je je wegen na en onderwerp je jezelf aan een kritische beschouwing vanuit G’ds oogpunt. Davvenen is veel meer dan alleen het reciteren van een lijst verzoeken aan het Opperwezen. Davvenen heet in de Talmoed avoda sjebaleev: het bewerken, openstellen, verfijnen en offeren van het hart. „Veel Heilige Arken – waarin de Torarollen staan – worden gesierd door de spreuk: ‘Weet voor Wie u staat’. Tijdens het gebed onderwerpen wij ons volledig aan Zijn wil en voelen wij ons gezuiverd van ieder egoïsme en egocentrisme. Deze volledige concentratie op het Opperwezen, het totale bewustzijn van alleen G’d en niets anders, heet in de Joodse wet kavvana – concentratie. Zonder kavvana is het gebed een verzameling holle frasen.”

| 31

28-07-2010 17:01:12

religie

sj o e lt i j d e n

overzicht sjoeltijden

vrijdag 30• 19

sjabbat 31 • 20 Eekev

vrijdag 06• 26

sjabbat 07• 27 Re-ee

Begin sjabbat 20.05

Einde sjabbat 22.27

Begin sjabbat 19.55

Einde sjabbat 22.13

-

-

-

-

06.30 07.00 20.05 07.25

09.00

09.00

22.27 09.00

06.30 07.00 19.55 07.25

22.13 09.00

20.05

22.27

19.55

22.13

07.15

08.30

07.15

08.30

20.05 07.15

22.27 09.00

19.55 07.15

22.13 09.00

20.05 -

22.27 -

19.55 -

22.13 -

08.00 20.05 aansluitend 09.00 20.05 aansluitend 20.05 met nacht

08.00 19.55 aansluitend 09.00 19.55 aansluitend 19.55 met nacht

07.25 20.05 -

09.00 21.00 22.27 09.00 21.00 22.27 09.00 21.12 22.27 09.00 21.12 09.30

07.25 19.55 -

09.00 20.45 22.13 09.00 20.45 22.13 09.00 20.58 22.13 09.00 20.58 09.30

20.00

10.00

20.00

10.00

juli/augustus • menachem-aw

Joodse Gemeente Amsterdam V.d. Boechorststr. 26 - Amstelveen sjachariet mincha ma’ariw - Buitenveldert sjachariet mincha ma’ariw - Lekstraat - Rav Aron Schuster J. Obrechtplein www.RAS-Club.nl Sjoel West

sjachariet mincha ma’ariw sjachariet mincha ma’ariw

Portugees-Israeliëtische Gemeente - Amsterdam Mr. Visserplein 3 Portugees-Israeliëtische Gemeente - Amstelveen Texelstraat Beth Shalom Kastelenstraat 80 Amsterdam Kehillas Ja’akov Gerard Doustraat 238 LJG Amsterdam Onder voorbehoud van de verhuisdatum: Stadionweg 269, Amsterdam CIZ-sjoel Amstelveen

20.05

09.00

19.55

09.00

Beit Ha’Chidush 020 6241523 www.beithachidush.nl

-

-

20.00

-

Sjoel Zuidoost [email protected]

-

-

-

-

Joodse Gemeente Haarlem

-

09.00

-

09.00

NIG Leiden

-

-

-

-

NIG Den Haag

20.05

09.00, 21.12

19.55

09.00, 20.58

Scheveningen

20.05

09.30

19.55

09.30

LJG Beth Jehoeda Den Haag

18.30

09.30

18.30

09.30

Joodse Gemeente Rotterdam LJG Rotterdam NIG Utrecht

20.05 (afspr.) 18.30 -

09.00 09.30

19.55 (afspr.) -

09.00 10.00 09.30

LJG Utrecht [email protected] NIG Bussum

20.00 -

09.30

20.00 -

09.30

Joodse Gemeente Almere

-

10.00

-

-

LJG Flevoland 06 49800815

20.00

-

-

-

Masorti Almere

-

-

-

-

NIHS Arnhem NIG Amersfoort LJG Gelderland

-

09.00 -

-

09.00 -

NIG Nijmegen

-

-

19.55

09.30

NIG Zwolle NIG Groningen NIG Leeuwarden Beth haChidoesj haTsfoni 06 44753370

-

09.00 -

-

-

LJG Or Chadasj Twente

-

-

-

10.00

NIG Twente Prinsestr. 18, Enschede

-

09.30

-

09.30

PJG Noord-Nederland Beth Hatsafon 0513631160

-

Havdala avond in Friesland

-

-

LJG Brabant

-

-

-

-

NIHS Limburg

-

-

-

-

Joodse Gemeente Zeeland

20.05

10.00

19.55

10.00

3 2 | C 40

NIW7040_sidra 1

Zwembroek

H

et is alweer vele jaren geleden dat het, ook toen, voorjaar werd en wij aan de vakantie dachten. Daar mijn echtgenoot z.l. geen kampeerder was, Bloeme ‘want waar moet ik Evers-Emden mijn scheergerei laten?’ moest er wat anders bedacht worden. Naar de zon reizen met kinderen, hetgeen betekende urenlang in de auto zitten, ruzies beslechten, neuzen vegen, luiers verschonen, was voor ons géén optie. Hotels vonden we te duur met een groot gezin, dus wat bleef er over? Huisje huren. Daar mijn man veel door Nederland reisde ging hij daaropuit toen hij toch onderweg was. Kwam thuis met meerdere mogelijkheden. Ik vroeg: „Is er warm water? Hoe zijn de bedden? Is er een wasmachine in de buurt?” Dat wist hij dan niet zo goed, maar hij was ervan overtuigd dat het prima terecht zou komen, want de omgeving was vol gezonde buitenlucht, beeldschone beplanting en bomen en er kon veel gefietst worden. Op hoop van zegen dan maar... Het inpakken was helaas steeds mijn werk, mijn man zocht alleen zijn sokken en dassen(!) uit en legde die voor mij klaar. Als alles in de auto gestouwd was en de kinderwagen vooruitgestuurd, zei mijn man: „Bloem, héb je alles?” zonder nader te specificeren. Knikte ik ja dan gingen we. In het huisje aangekomen (strómatrassen...) pakte ik uit, spullen voor elk kind hier, voor mij daar, voor mijnheer elders. Oj, ik zag dat zijn zwembroek ontbrak en met

30 juli 2010

28-07-2010 17:24:30

ra b b i j n m e n n o t e n b r i n k

sidra van de week r eligie

Bensjen

I

ontstellende helderheid zag ik hem voor mijn geestesoog op de derde tree van onze binnenhuistrap liggen; vergeten in te pakken. Ik besloot niets te zeggen, tenslotte kon het aan de Hollandse kusten best drie weken regenen of te koud zijn of er waait een harde wind, en ruzie kon altijd nog, nietwaar? Bovendien had ik een paar van die elastische directoiretjes gekocht, die juist in de mode waren en waarvan ik de vuurrode net op ‘mijn’ plank had gelegd. Die kon hij dan wel aandoen. Inderdaad was het de eerste twee weken geen strandweer, maar aan het begin van de derde week ging de zon stralend op, het woei nauwelijks en het was warm. Dus wij naar het strand, met emmers, schepjes, strandmatten, handdoeken, eten en drinken, luiers, badmutsen, zwempakken en -broeken én de vuurrode, alles in een paar grote tassen. Er waren aan dat strand hutjes waarin je je kon aan- en uitkleden zonder dat onhandige gedoe met handdoeken voor de private plekken. De kinderen hesen zich als eersten in badtenue, daarna ik en toen mijn man. Na enige tijd riep hij vanuit het hutje dat hij zijn zwembroek niet kon vinden. Ik was alweer half vergeten welk meesterplan ik had uitgedacht voor deze gelegenheid en riep kribbig: „Jij kunt ook nooit wat vinden,” wat wáár was, en begaf mij naar de hut. Maar toen moest de naakte waarheid uitgesproken worden. De mij toegestane ruimte is gelukkig te gering om onze dialoog weer te geven... maar uiteindelijk rende hij, in het rood gehuld, snel de delicaatbedekkende golven in en zwom een hele tijd, zonder dat de noodoplossing zijn lendenen verliet. Ten slotte holde hij weer naar de hut en had toch nog lekker gezwommen.


NIW7040_sidra 2

k breng je naar een goed land, van beken, bronnen en waterstromen, die ontspringen in valleien en op bergen. Een land van tarwe, gerst, wijnstokken, vijgenRabbijn Menno bomen, granaatapten Brink pelbomen, olijven en honing, een land waar je niet alleen brood zult eten, maar het zal je daar aan niets ontbreken, een land waar je ijzer en koper vindt. Wanneer je daar in overvloed leeft, dank God dan voor het goede land dat Hij je gegeven heeft: we’achalta wesawata oewerachta et Adonai Eloheecha, al ha’aretz hatova asjer natanlach” (Dew. 8:7-10).

1. Birkat hazan wehakol: We danken voor het voedsel dat God de wereld en de mensheid heeft gegeven. Daarmee wordt alle leven mogelijk dat geschapen werd. Het gaat hier over de Schepping, die de basis is van ons bestaan. Sommigen zeggen dat Mosjé deze beracha zelf heeft ingesteld toen het manna regende uit de hemel. 2. Birkat ha’arets: We danken voor het Land, de Tora en de briet mila. Deze vormen allen een Verbond (briet) dat God met ons is aangegaan. Sommigen zeggen dat Jehosjoea deze beracha heeft ingesteld toen hij het land binnenging. 3. Birkat Jeroesjalajiem: Deze beracha is voor Jeroesjalajiem en de Tempel. Na de verwoesting van de Tempel werd deze beracha een uitdrukking van hoop en verwachting, dat de stad en de Tempel weer herbouwd zouden worden en de Davidische dynastie

Parasja Ekev Dewariem 7:12-11:25 Als u dit leest, ben ik net van een korte vakantie terug uit dat ‘erets tova’, uit dat goede en prachtige land, waarvan je je realiseert hoe bijzonder het toch is. Mosjé drukt het volk op het hart, dat als ze eenmaal in het land wonen, ze nooit mogen vergeten wie dit allemaal mogelijk heeft gemaakt. Door te bensjen na de maaltijd, maken wij van iedere maaltijd een mitswa, een heel speciale handeling. We zijn geen dieren die hun prooi aanvallen en verslinden, en als hun buik rond is gegeten daar verder geen dieper gevoel bij hebben. Als wij brood eten, hoeft dat maar een ‘olijf’ groot te zijn geweest en dan bensjen wij. Maar daarvoor wordt ook een beracha (hamotsie) gezegd over het brood: ‘Geprezen bent U, Eeuwige onze God, Koning van tijd en ruimte, Die het brood voortbrengt uit de aarde.’ Daarna eten wij brood, en daarna voldoen we aan een mitswa die direct uit Tora voortkomt: wij zeggen het birkat hamazon, het gebed na de maaltijd. Wij noemen dat bensjen. Dat komt niet van het Jiddisch, maar dat woord komt uit het Latijn, van benedictere, zegenen. Het bensjen is opgebouwd uit vier berachot, met een hele mooie en logische opbouw:

zou worden hersteld. Sommigen zeggen dat de koningen David en Sjlomo deze beracha hebben ingesteld. Aan het einde van deze beracha wordt ameen gezegd, ook door degene die de beracha zelf heeft uitgesproken, als teken dat er een einde is aan de Bijbelse dankgeving, en men een andere periode, de rabbijnse, ingaat. 4. Birkat hatov we hametiev: Deze beracha werd ingesteld na de verwoesting van de Tweede Tempel in 70, als dank voor Gods goedheid. Vreemd na de verwoesting? Nee, want men drukte hiermee uit dat de verlossing zou komen uit de ellende. Het is de kracht van het jodendom, ook in moeilijke tijden, dat er uiteindelijke altijd een uitweg uit de ellende en rampen zal zijn. Wij zien in het bensjen een logische opbouw: van Schepping, naar land, Tora en Verbond, naar dank voor Jeroesjalajiem en de Tempel, en toen die er niet meer was, het verlangen en de hoop op de Verlossing, zelfs in een tijd dat we buiten het land waren. Want de verlossing zal zeker komen. Wij eindigen het bensjen met een roep om vrede: ‘De Eeuwige geeft kracht aan Zijn volk, de Altijdzijnde zegent Zijn volk met vrede’ (Psalmen 29:11).

C 40

| 33

28-07-2010 17:24:49

34 | C 40

188647.indd 34

28-7-2010 12:50:08

b r i ev e n

Bittere reflectie

B

A

ij elke geboorte aanschouwen wij het prachtige wonder van de schepping. Waarom zouden wij iets gaan veranderen in wat ons van Hoger Hand gaaf werd gegeven? Hoe kan het een ‘religieuze’ plicht zijn om in te grijpen in wat God creëerde? Want Hij schenkt ons onze zonen onbesneden. Dorry Dreese, Voorburg

Besnijdenis 6

M

et verwondering heb ik de brief, Besnijdenis 3, van Michael Golombok gelezen (NIW 39). Ik dacht dat iemand van het jodendom de geschiedenis wel wist. Helaas dus niet. Niet de stonede profeet gaf opdracht om te besnijden, het was de Eeuwige zelf die deze opdracht gaf (Genesis 17: 10 e.v.). Golombok vindt het belachelijk dat Joden doorgaan met besnijden. Het zou belachelijker zijn als Joden (Gods volk, Gods oogappel) daarmee stoppen. De besnijdenis is in Golomboks ogen primitief en tribaal en hij ziet het als ongewenste intimiteit en kindermishandeling. Golombok woont in Amsterdam. Het lijkt me dat daar zich ergere zaken afspelen, die veeleer voldoen aan zijn omschrijving. Ik kom er wekelijks en zie nog wel andere zaken die met onze levensstijl niet overeenkomen. De moderne mens woelt om verandering en hunkert toch weer naar het oude. Weet Michael Golombok wat Jood betekent? God lover! En Joden? God lovers. De profeet Mozes, die hij zo naar beneden haalt was ook niet voor besnijdenis, maar werd er door God toe gedwongen, zie Exodus 4:25. Als God het Mozes zo zwaar aanrekende, dan zal Hij daarmee een hoger doel hebben. En wij als gewone stervelingen dienen niet alles te willen beargumenteren maar ook gewoon soms te accepteren. P. ter Beek, Urk

ls (niet-katholieke) christenen schamen wij ons voor de zoveelste keer over de houding van de Kerken door de eeuwen heen, en dan vooral over de gebeurtenissen tijdens en na de Tweede Wereldoorlog (Bittere reflectie, NIW 39), een tijd die wij als kinderen nog hebben meegemaakt. Tot op de dag van vandaag worden velen van ons door hun eigen geestelijke leiders misleid, want zij hebben gebrek aan kennis van de Tenach, zijn ver verwijderd van de bron en tonen daarbij een nogal hoogmoedige houding. Maar laat ik u verzekeren dat u ook ‘chaveriem’ hebt, mensen die wél kennis hebben, die om Sion’s wil niet zwijgen, die zich verzetten tegen de leugens en tegen alle media-onzin, mensen die oprecht beseffen waar onze plaats is (‘achter aansluiten’), die zich verheugen over alle beloftes die HaSjeem over uw volk heeft uitgesproken en die geloven dat Hij tot Zijn doel komt. Daar zijn sinds 1948 genoeg tekenen van te zien, toch? Al willen uw vijanden het niet: Am Israël chai! Mijn man en ik vertoeven al jaren regelmatig een poosje in uw land, Israël, vooral in Jeruzalem, voelen ons als ‘Ruth’, hebben ontzettend veel mogen leren en geven deze rijkdom weer door aan anderen. Wij mogen dan niet met velen zijn, maar wij zijn er wel, zelfs in Limburg! Hanneke en Jan Ruijters, Heerlen

boompje is zo geplant in Gaza en dan kunt u al uw aanhangers oproepen om Gaza-dadels te kopen. Jules Philips, Loenen a/d Vecht

Dadelactie 3

D

hr. Hamburger en zijn EAJG doen aan symboolpolitiek (NIW 39). Hij beweert dat dadels van de West Bank uit illegale nederzettingen komen en daarom niet gegeten mogen worden. Een dergelijke actie zou vrede dichterbij brengen. Over de Joodse nederzettingen kan ik alleen maar zeggen dat hoe langer de Palestijnse regering vrede met Israël uitstelt, des te meer nederzettingen er zullen komen. Dat die nederzettingen een vrede zouden blokkeren is hypothetisch; toen er nog geen nederzettingen waren was er ook geen vrede mogelijk. Dus waarom zou die vrede wel mogelijk worden als de nederzettingen opgedoekt zouden worden en Jeruzalem aan de Arabieren gegeven zou worden? Van Palestijnse zijde is er nog nooit enig voorstel gekomen om tot een betere verstandhouding te komen, laat staan tot een vredesregeling. Slechts afwijzingen van Israëlische voorstellen en het stellen van onbereikbare eisen. Rami de Lieme, Amstelveen

Dadelactie 4

I

Dadelactie 2

L

aat meneer Hamburger maar Palestijnse dadels kopen en alles wat Turks is (NIW 39), de vrienden van Israël zullen juist de Israëlische dadels kopen bij AH. Waarom gaat meneer Hamburger niet in Gaza wonen met zijn vrienden die zo begaan zijn met het lot van de Palestijnen? Een dadel-

n NIW 39 verdedigt Jaap Hamburger de boycotactie die moet voorkomen dat wij in Europa dadels kunnen kopen die uit 'de bezette gebieden' afkomstig zijn. Jammer genoeg voor Hamburger en zijn medestanders werken boycotacties vaak als een boemerang. In zeker negen van de tien gevallen kun je er een is-gelijk-teken tussen zetten. Ook met de zijne is dat het geval. Producten uit de Palestijnse gebieden

Radio

STELLING Dinsdag hadden 339 bezoekers van de CIDI-website gestemd over de stelling: Antisemitisme is geen Joods probleem, maar een probleem voor de hele samenleving Ja (244) 72 % Nee (95) 28 % De nieuwe stelling luidt: Abbas moet stoppen met zijn gedraai en directe vredesbesprekingen met Israël beginnen Stem mee op www.cidi.nl


NIW7040_brieven 1

s e rv ic e

Besnijdenis 5

Internet

Zondag op Radio 5 Droevig maar nooit verbitterd. Een portret van de bijna honderdjarige psychiater Hans Keilson www.joodseomroep.nl met de grootste Joodse agenda van Nederland

Adverteren?

Roel Abraham telefoon: 06-54274244 e-mail: [email protected] C 40

| 35

28-07-2010 16:52:54

b r i ev e n

s e rv i c e

werden dankzij de Israëlische bemoeienis jarenlang in Europa verkocht onder de bepalingen voor Israëlische producten, omdat ze via Israëlische kanalen hier op de markt kwamen. Hamburgers actie tegen producten uit 'de nederzettingen' heeft ertoe geleid, dat de Europese Commissie nog eens goed heeft gekeken naar wat er onder Israëlische vlag allemaal Europa binnenkwam. Volgens het Handelsverdrag tussen Europa en Israël geldt voor Israëlische producten namelijk een korting. Het gevolg is dat Palestijnse producten geen gebruik meer kunnen maken van dat voordeel. Tel uit je winst, en laat Hamburger zich eens afvragen wie de Palestijnen het beste helpt!

Monument Sneek

O

p 13 september 2010 wordt er een nieuw Joods monument in Sneek onthult. Opperrabijn Jacobs zal het monument onthullen (zie ook NIW 39). De Gemeente Sneek heeft het initiatief genomen om dit kunstwerk te plaatsen als eerbetoon aan en ter nagedachtenis van de voormalige Joodse gemeenschap in Sneek. Wij willen hierbij nabestaanden van de Sneker Joodse Gemeenschap uitnodigen om aanwezig te zijn bij deze onthulling. Mocht men vragen hebben dan kan men contact opnemen met Yvonne Spits: 0515-485137 e-mail: y.spits@ sneek.nl

Roland van Geens, Huizen Naschrift redactie: Hierbij is de discussie over de dadelactie gesloten. Oproepen

Jacques Kinsbergen

I

n verband met het produceren van een documentaire over Dr. P.C.M. van de Velde, in de oorlog geneesheer-directeur van het Bethesda ziekenhuis in Hoogeveen, ben ik op zoek naar dhr. Jacques Kinsbergen, geb. 6 februari 1935 in Amsterdam, zoon van Lion Kinsbergen en Eva Komkommer. Dr. van de Velde heeft in WOII talloze Joden gered waaronder Jacques Kinsbergen die als 8-jarige een levensgevaarlijke ziekte kreeg en door Dr. van de Velde is genezen. Na de oorlog heeft Jacques Kinsbergen Dr. van de Velde voorgedragen voor de Yad Vashem-onderscheiding. Reacties graag naar Dick van der Horst, tel. 078-6773611 of 06-54764338 (www.beeldwerkers.nl).

Personalia

Nieuw bestuur

H

et bestuur van ARZA-Nederland bestaat uit: Samu de Leeuw – voorzitter, Mira Moorthaemer – secretaris, Coen Abram – penningmeester en Roos van der Wieken – lid; rabbijn Marianne van Praag is als adviseur aan het bestuur van deze liberaal-zionistische organisatie verbonden.

Geslaagd

T

om Vader uit Soesterberg is geslaagd voor de Master Internationale Organisaties en Internationale Betrekkingen aan de Rijksuniversiteit Groningen.

colofon Opgericht 4 augustus 1865 is het niw het oudste nieuws- en opinieblad in Nederland. Het beoogt onafhankelijk informatie te verschaffen aan en over de Joodse gemeenschap in Nederland. Het niw is een uitgave van de Stichting Nieuw Israelietisch Weekblad. Bestuur Joelek Goldfinger (voorzitter), Uri van Gelder (vice-voorzitter), Ralph Prins (penningmeester), Isabelle Tugendhaft, Sidney Bialystok, Yasha Lange en Robin Goudsmit. Commerciële exploitatie: Koninklijke bdu Uitgevers bv, Barneveld, www.bdu.nl Bezoekadres: Isaac Titsinghkade 111, 1018 ll Amsterdam Hoofdredacteur: Esther Voet Redactie: Ted de Hoog, Simcha Tas, Rika Pais (secretariaat), Lila Ivensky (documentatie), Jaime Halegua (fotografie), Ariëla Legman (corrector) t (020) 627 62 75, f (020) 624 25 19, e [email protected] Basisontwerp: Hyperion creatieve communicatie Vormgeving: Dick Noordhuizen, Gaby van Ineveld Abonnementen/administratie Koninklijke bdu Uitgevers bv, Postbus 67, 3770 ab Barneveld. t (0342) 494 844, f (0342) 494 299, e [email protected] Nederland en België: per jaar € 131,05 (acceptgiro), € 129,05 (automatische incasso) of € 65,55 (studenten); per half jaar € 67,10 (acceptgiro) of € 65,10 (automatische incasso); per kwartaal € 34,85 (acceptgiro) of € 32,85 (automatische incasso). Europa: € 196,70 (acceptgiro). Rest van de wereld inclusief Israël: per jaar € 318,55 (acceptgiro). Half jaar Europa (6 maanden) € 98,35, half jaar rest van de wereld inclusief Israël € 159,25. Abonnementsgeld dient bij vooruitbetaling te worden voldaan. Abonnementen kunnen per nummer ingaan en worden automatisch verlengd, tenzij een maand voor het verstrij ken van de abonnementsperiode schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen. Losse nummers: € 3,–; beperkt verkrijgbaar in de losse verkoop in Nederland. Distributie: Van Gelderen, Gilze, t (0161) 45 73 00. Voor lezers met een leeshandicap verschijnt het niw ook op daisy cd-rom. Inlichtingen: Dedicon, Postbus 24, 5360 aa Grave, t (0486) 486 495, www.dedicon.nl Advertenties t (020) 623 55 84, f (020) 624 25 19, Koninklijke bdu Uitgevers bv inzake niw, Postbus 15341, 1001 mh Amsterdam

Mannetjes

Er zit maar een ding op als Zweden niets doet aan het antisemitisme.

Een boycot! Geen Zweedse meubeltjes meer?

Advertentieverkoop: Roel Abraham, t 06-54 274 244, e [email protected] Deadline reserveren advertenties & aanleveren materiaal: maandag tot 12.00 uur in de week van verschijning. Afwijken van de deadline alleen in overleg. Advertenties bij voorkeur per e-mail of fax aanleveren. Indien wij uw advertentie of familiebericht opmaken ontvangt u vóór plaatsing een proef. Proeven worden alleen per fax of e-mail verstuurd. Kosten, ontstaan door te laat, foutief, c.q. niet geplaatste advertenties, kunnen niet op het niw worden verhaald. Sjoelberichten: [email protected] Druk Koninklijke bdu Grafisch Bedrijf bv, Barneveld issn 0166-1949

3 6 | C 40

NIW7040_brieven 2

16 april 2010

28-07-2010 16:53:34

Familieberichten

Tot ons groot verdriet is op 21 juli onze tante

SARA ROET op 96-jarige leeftijd overleden. Basja en Benno Bonnewit en familie, Israel Els en Rudi Sonnenberg en familie, U.S.A.

Tot onze droefheid vernamen wij het treurige bericht van het plotselinge overlijden van ons bestuurslid

BOB JACOBS Wij verliezen in hem een gewaardeerde vriend. Dat zijn ziel gebundeld moge worden in de bundel van het eeuwige leven. Stichting Vrienden van Yad Vashem-Nederland J.H. Levy - voorzitter B.J. Lievendag - secretaris

Sinds 1991

Deskundige en respectvolle zorg thuis Amsterdam: 020-6701800 www.carecompany.nl

C 40

188644.indd 37

| 37

28-7-2010 12:49:30

s e rvi c e

f oto pa g i n a

n Haboniemreis

V

an 9 tot 16 juli zijn 23 madrichiem (begeleiders) met de madrichiemreis van Haboniem-Dror Nederland in Israël geweest om vrijwilligerswerk te doen in een absorbtiecentrum voor Ethiopische immigranten.

Foto’s: Joël Serphos

3 8 | C 40

NIW7040_fotopag 1

30 juli 2010

28-07-2010 17:02:13

f oto pa g i n a

s e rvice

n Yeshiva University

T

sipora Huisman uit Amsterdam doet deze zomer grensverleggend wetenschappelijk onderzoek met topwetenschappers op de Yeshiva University Albert Einstein College of Medicine in New York.

n Nijmeegse Vierdaagse

B

ij de Vierdaagse in Nijmegen waren ook circa zestig Israëlische deelnemers. Zij waren zeer enthousiast over de verzorging door leden van de Joodse gemeenschap van Nijmegen. Allen hebben de Vierdaagse uitgelopen. Foto’s: Ernst Snabel en Eddy Falkenstein


NIW7040_fotopag 2

Stuur uw bijdragen (fotomateriaal van voldoende hoge resolutie, voorzien van bijschrift) naar de redactie van het niw: [email protected]

C 40

| 39

28-07-2010 17:02:50

40 | C 40

188648.indd 40

28-7-2010 12:50:36

'We moeten hier weg'

Recommend Documents