Modulebeschrijving AAN 1 Inleiding Bedrijfskunde, Economie en Recht

Modulebeschrijving AAN 1 Inleiding Bedrijfskunde, Economie en Recht In deze module staan de algemeen economische en bedrijfseconomische beginselen op het programma. Vragen die aan de orde zullen komen zijn onder meer de volgende; -

-

Welke voor- en nadelen heeft de Euro als valuta voor een EU-land ten opzichte van een nationale munt? Waarom is de inflatie in sommige landen zo hoog? Wat zijn de gevolgen van een begrotingstekort van de overheid? Hoe kan de overheid de belastingen als instrument gebruiken om de werkgelegenheid te stimuleren? Welke gevolgen heeft het ‘omvallen’ van een bank? Hoe bereken je de liquiditeit van een bedrijf? Om antwoord te kunnen geven op deze vragen is kennis nodig van diverse algemene economische begrippen, macro-economische theorieën, financiële markten en de hiermee verband houdende fiscale en juridische kaders. Hoe kun je een bedrijf beoordelen op basis van liquiditeit, solvabiliteit, activiteit en rentabiliteit aan de hand van een jaarrekening; Welke waarderingsgrondslagen spelen bij de beoordeling van een jaarrekening op hoofdlijnen een belangrijke rol? Wat zijn de fiscale hoofdlijnen met betrekking tot de vennootschapsbelasting en de daaruit voortvloeiende hoofdlijnen voor waardering in een fiscale jaarrekening? Wat wordt verstaan onder het hefboomeffect van de financiële en kostenstructuur

Bij de beantwoording van de voorgaande vragen zal ook een jaarverslag van een instelling uit het bank- en verzekeringswezen gebruikt worden om direct de vertaalslag te kunnen maken tussen deze theorie en het belang en de consequenties voor de praktijk van de actuaris.

Leerdoelen van de module Inleiding bedrijfskunde, recht en algemene economie

-

Heeft kennis van de belangrijkste juridische kenmerken en fiscale aspecten van rechtspersonen en personenvennootschappen. Weet op hoofdlijnen welke belastingen er in Nederland zijn, waarom deze geheven worden en wat de vindplaatsen zijn van de regels van het belastingrecht. Heeft begrip van de belangrijkste kenmerken van vennootschapsbelasting, de bijbehorende fiscale waarderingsgrondslagen, de fiscale eenheid en deelnemingsvrijstelling. Heeft inzicht in de belastingen waarmee verzekeringsondernemingen en pensioeninstellingen te maken hebben en op welke wijze zij belast worden. Heeft kennis van de belangrijkste methoden van investeringsselectie zoals terugverdientijd, interne rentabiliteit en netto contante waarde. Kan de belangrijkste ratio´s ten behoeve van de analyse van een niet – gecompliceerde jaarrekening (rentabiliteit, solvabiliteit, liquiditeit en activiteit) toepassen. Heeft kennis van de kostensoorten (constante, variabele, directe en indirecte kosten) en kostenallocatie-methoden. Heeft begrip van de verschillen tussen ontvangsten en opbrengsten respectievelijk uitgaven en kosten. Heeft begrip van de verschillen tussen een resultaten- en liquiditeitsbegroting. Heeft inzicht in de nutstheorie en het consumentengedrag (inclusief analyses van de verzekeringsproblematiek). Heeft basiskennis van de verschillende financiële markten.

-

-

Heeft inzicht in hoe het nationaal inkomen, de consumptie, investeringen, inflatie en werkloosheid beïnvloed kan worden door economische subjecten. Heeft begrip van de economie van de financiële markten naar de praktijk van de actuaris. Heeft kennis van bedrijfskundige theorieën onder verschillende marktstructuren. Heeft globale kennis van de instrumenten die overheden, alsmede centrale banken hebben om (internationale) economische variabelen te beïnvloeden, en inzicht in hoe deze worden gebruikt om sturing en inhoud te geven aan het economische en monetair beleid. Kent enige macro-economische theorieën en hun vooronderstellingen betreffende groei en conjunctuur. Heeft inzicht in de relatie vanuit het micro-economische fundament naar de macroeconomische theorie. Heeft inzicht in hoe internationale handel en wisselkoersen tot stand komen en welke invloed deze uitoefenen op economische variabelen en vice versa.

Plaats van de module in het studieprogramma De leerstof uit deze module vormt de basis van de bachelor van actuarieel analist. Hier worden verschillende economische en juridische aspecten uit de beroepspraktijk van een actuaris behandeld. De algemeen economische kennis is noodzakelijk om de aankomende actuarissen inzicht te geven in rente en inflatieontwikkelingen en overheidspolitiek op economisch terrein. De bedrijfseconomische basiskennis bouwt voort op hetgeen al over de jaarrekening is behandeld in het kader van boekhouden en waarderingsprincipes. Deze module is dan ook met name bedoeld voor het verkrijgen van meer inzicht in de performance van bedrijven. De inhoud van de module sluit goed aan op (financieel) risicomanagement en het aanbod en de vraag naar financiële producten. In het vervolg van de opleiding zal onder meer vanuit een macroeconomisch perspectief de beleggingstheorie diepgaand worden behandeld. Ook wordt in de lijn accounting en control voortgebouwd op de in deze module aangebrachte kennis bijvoorbeeld International Financial Reporting Standards en consolidatievraagstukken. Opzet van de module In de module wordt een bedrijf vanuit vele bedrijfeconomische en algemeen economische invalshoeken bekeken. Er wordt gestart met juridische en fiscale aspecten van verschillende typen ondernemingen. De ondernemingsvormen zullen op hoofdlijnen behandeld worden vanuit juridisch en fiscaal perspectief. Aansluitend zal dieper worden ingegaan op de vennootschapsbelasting en specifiek de belastingaspecten ten aanzien van verzekeringsondernemingen en pensioeninstellingen worden besproken. Hierna worden er enkele inleidende hoofdstukken ten behoeve van ratioanalyse en investeringsselectie behandeld. De groepsopdracht met betrekking tot de jaarrekening van SNS Reaal zal dan worden ingeleid / toegelicht. Vervolgens bespreken we enkele hoofdstukken in verband met kostenallocatie vanuit een bedrijfseconomisch perspectief. Daarna zullen vanuit een micro-economisch perspectief diverse zaken over vraag en aanbod bij diverse marktvormen worden behandeld. Tot slot zal de macro-economie en internationale economie op hoofdlijnen aan bod komen.

Literatuur: Bedrijfseconomische analyses (afkorting BAT) J.M. J Blommaert Bedrijfseconomische Analyses (978900180951-5) - Paperback Bedrijfseconomische analyses / deel Opgaven en uitwerkingen (Afkorting: BAO) A.M.M. Blommaert / J.M.J. Blommaert (978900180950-8) Algemene economische basisprincipes (Afkorting: AEB) J. de Jong, C.J. de Lange, Noordhoff Uitgevers | 2e druk, 2011 | EAN: 9789001797812

Rechtsvormen (brochure van de Kamer van Koophandel van Vindplaats: http://www.kvk.nl/download/Rechtsvormen_tcm109-365627.pdf

januari

2014)

Praktisch Fiscaalrecht - Editie 2014-2015 M.P. Damen, vijfde druk (2014), Noordhoff Uitgevers (ISBN 9789001834081) Hoofdstuk 1 Belastingrecht in Nederland p. 13-20; Hoofdstuk 4 Winst uit onderneming (§4.1 t/m §4.3) p. 81-122; Hoofdstuk 9 Vennootschapsbelasting p. 221-254. Wegwijs in de Vennootschapsbelasting J.N. Bouwman, dertiende druk (2013), Sdu Uitgevers (ISBN 9789012391191) §2D.2.2 Invaliditeits-, ouderdoms-, weduwenen wezenpensioenfondsen p. 86-91; Hoofdstuk 16 De verzekeringsondernemingen p. 1029-1041. Prijs: € 1.009

Modulebeschrijving AAN 2 Calculus Deze tweede module van de opleiding tot Actuarieel Analist heeft Calculus als onderwerp. Calculus bestaat uit verschillende onderdelen die samen een groot deel van het werkterrein van de hedendaagse wiskunde omvatten. De grenzen van Calculus zijn vastgesteld tijdens een zeer langdurig historisch proces. Sommige onderdelen van dit vak gaan terug op de tijd van de oude Grieken. Archimedes ontwikkelde bijvoorbeeld een methode voor het berekenen van volumes die veel overeenkomsten heeft met de methode van onze tijd voor het berekenen van integralen. Heel veel later (in onze gouden eeuw) hielp Isaac Newton Calculus sterk vooruit met zijn methoden voor differentiaal- en integraalrekening. De wiskundige technieken die hij zelf had ontwikkeld, paste hij vervolgens toe bij zijn onderzoek naar natuurwetten. Na Newton gingen de ontwikkelingen zeer snel en werden in betrekkelijk korte tijd een groot deel van de wiskundige technieken van de moderne exacte wetenschap gevormd. Voor alle exacte wetenschap en haar toepassingen, dus ook voor het werk van de actuarieel analist en actuaris, is een gedegen kennis van Calculus onontbeerlijk. Of het nu gaat om het waarderen van bezittingen en verplichtingen, om inschatten van risico’s of om het vaststellen van sterftekansen, steeds weer wordt gebruik gemaakt van Calculus. In deze module wordt de wiskundige basis die is gelegd in de module AR2 verdiept en verbreed. Hierbij zal worden gefocust op de volgende drie onderdelen van Calculus: functies, rijen en reeksen. Onderzoek naar functies neemt een centrale plaats in binnen Calculus. We zullen uitgebreid ingaan op eigenschappen van functies en op het differentiëren en integreren van functies. Naast functies focust deze module zich op rijen en reeksen. Een rij is een afbeelding van de natuurlijke getallen naar de reële getallen. Aan elk natuurlijk getal i wordt dus een reëel getal a(i) toegevoegd. Een voorbeeld hiervan is de rij a(i) die wordt gedefinieerd door: a(i) = 2^i. Een reeks is een bijzonder geval van een rij, waarbij elke term in de rij de som is van een aantal termen. Rijen en reeksen worden in de actuariële praktijk zeer vaak gebruikt. De wiskunde die in deze module wordt behandeld, zal in veel verschillende modules van de opleiding tot Actuarieel worden toegepast. Ook in deze module zullen veel actuariële toepassingen besproken worden en er zijn drie toepassingen die bijzondere aandacht krijgen: 1. We laten zien hoe exponentiële functies worden gebruikt voor berekeningen met continu samengestelde intrest 2. De marktwaarde van een lening hangt af van de hoogte van de marktrente. Differentiëren wordt in de praktijk veel gebruikt om te benaderen hoe de marktwaarde verandert als gevolg van veranderingen in de marktrente. Bij deze toepassing wordt het begrip “duratie” uitgelegd. 3. We laten zien hoe integraalrekening wordt gebruikt voor het berekenen van kansen.

Literatuur Bij deze module wordt de volgende literatuur gebruikt: Single Variable Calculus early trancendentals, Stewart, J. Seventh Edition. ISBN: 0-538-49888-9 ‘Oefening baart kunst’ geldt ook voor het leren van Calculus. Vandaar dat een groot deel van het huiswerk gericht is op het maken van oefeningen uit het boek van Stewart. Tijdens de lessen is er volop gelegenheid om vragen te stellen over deze opgaven en zullen verschillende ervan klassikaal behandeld worden Maar niet elke student wil tot de volgende les wachten op aanwijzingen en uitwerkingen. En niet alle opgaven zullen tijdens de les behandeld worden. Vandaar dat het nuttig kan zijn gebruik te maken van de uitwerkingen van de opgaven: • Student Solutions Manual for Stewart's Single variable calculus early trancendentals, ISBN: 08400-4935-8. De toepassing “Duratie” zal worden behandeld aan de hand slides waarvan tijdens de les de hand-outs verstrekt zullen worden.

Leerdoelen van de module De leerdoelen van deze module vallen uiteen in de volgende categorieën: • Algemeen wiskundig kader • Functies • Differentiëren • Integreren • Rijen en reeksen • Actuariële toepassingen Algemeen wiskundig kader De student • heeft kennis van de definities van de natuurlijke, de rationele en de reële getallen; • heeft kennis van het principe van volledige inductie en kan hiervan gebruik maken om eenvoudige stellingen te bewijzen; • is in staat om uitgaande van definities en stellingen die in het boek zijn bewezen, het bewijs te leveren van nieuwe stellingen; • kan een probleem analyseren en vertalen naar het behandelde wiskundige kader. Functies De student • heeft kennis van de begrippen bereik, domein en inverse van functies en kan deze toepassen; • heeft kennis van exponentiële en logaritmische functies en de belangrijkste eigenschappen van deze functies; • kent de formele definitie van de limiet van een functie in een bepaald punt; • kent de definitie van continuïteit en kan aan de hand hiervan beargumenteren of een functie al dan niet continue is. Differentiëren De student • heeft kennis van de definitie van de afgeleide functie en kan deze toepassen; • kent de afgeleide functie van veelgebruikte elementaire functies; • kan verschillende rekenregels voor het differentiëren toepassen; • kan de regel van L'Hospital toepassen; • kan differentiëren gebruiken voor het bepalen van maximale – en minimale waarden van functies.

Primitieveren en integreren De student • heeft kennis van de definitie en de eigenschappen van de bepaalde integraal; • kan verschillende technieken voor het berekenen van integralen, waaronder partiële integratie, breuksplitsen en substitutie, toepassen; • heeft kennis van de hoofdstelling van de integraalrekening; • is in staat om oneigenlijke integralen uit te rekenen.

Rijen en reeksen De student • heeft kennis van de definitie van een rij en een reeks; • heeft kennis van de formele definitie van een convergente rij (epsilon/N formulering) en kan aan de hand hiervan beredeneren of een rij al dan niet convergent is; • heeft kennis van verschillende standaardvoorbeelden van rijen en reeksen, zoals de rekenkundige reeks, meetkundige reeks en de weergave van het getal van Euler als limiet van een rij; • is in staat om regels voor de limieten van rijen toe te passen; • kan verschillende methoden toepassen om de convergentie van reeksen te beoordelen.

Actuariële toepassingen De student • heeft inzicht in continue rentebetalingen en is in staat om een formule af te leiden waarmee het verband tussen continue en discrete rentebetaling wordt weergegeven; • is bekend met het begrip duratie, begrijpt waarom hiermee de prijsverandering van een obligatie benaderd kan worden en is in staat om deze benadering daadwerkelijk te berekenen; • kan kansen berekenen door het integreren van Kansdichtheidsfuncties. De leerdoelen zijn afgeleid van de eindtermen zoals opgesteld en vastgesteld door het AG. Plaats van de module in het studieprogramma Deze module legt de basis voor de wiskundige technieken die gebruikt worden bij waardering- en risicoberekening in het vervolg van de opleiding tot Actuarieel Analist. bovendien wordt de basis gelegd voor de verdere wiskundige ontwikkeling van de toekomstige analist of actuaris. Calculus is rigoureuzer van opzet dan de wiskunde die bij rekenaar werd gegeven of de wiskunde van Havo en VWO. Meer nadruk wordt gelegd op zorgvuldige bewijsvoering en op de voorwaarden waaronder een stelling gebruikt mag worden.

Prijs: € 1.035

Modulebeschrijving AAN 3 Productverbetering en Datamanagement De module Productverbetering en datamanagement geeft studenten kennis en vaardigheden in het omgaan met gegevens die nodig zijn voor productontwikkeling. Centraal staat het kunnen beantwoorden van onderzoeksvragen voor productontwikkeling die met data te maken hebben. In de praktijk staan veel gegevens van verzekeringsproducten in de vorm van databases en tabellen. Daarom legt de nadruk van de module op het omgaan met relationele tabellen. De module begint met het formuleren van onderzoeksvragen en het in kaart brengen van informatie die nodig is bij het ontwikkelen van nieuwe producten. Bronnen van data worden geïdentificeerd die intern en extern beschikbaar zijn. Gaandeweg zal per les het dataproces worden uitgewerkt in de context van productontwikkeling. Een theoretische inleiding wordt gegeven door een cursus relationele databeses en SQL. Het kader is dusdanig generiek dat studenten een kader krijgen om tabellen met gegevens robuust en volledig op te zetten in elke omgeving zoals Excel, SAS, Access, enz. Met name gekoppelde tabellen in Excel zijn een vorm van relationele databases. Immers: het opleveren van tabellen met gegevens is een belangrijk onderdeel van het beantwoorden van datavragen bij productontwikkeling en productverbetering. Hoewel de nadruk ligt op productontwikkeling kunnen de vaardigheden en kennis die worden opgedaan met deze module tevens worden gebruikt voor alle andere modules waarbij datamanagement noodzakelijk is. Met name gaat het om de module Zorg en Inkomen dat een opdracht bevat waarbij databasekennis uit deze module wordt toegepast. Nadrukkelijk is dit geen IT-module maar geeft het handvaten om vanuit een actuariële invalshoek een bijdrage te leveren aan ontwikkelen en verbeteren van een verzekeringsadministratie op projectbasis of vanuit de dagelijkse afdelingspraktijk. De actuariële casussen staan centraal in de module en de kennis uit het cursusboek is gericht op het oplossen van deze casussen. De lessen zijn zodanig opgezet dat elk theoretisch onderdeel direct wordt toegepast op een casus uit de praktijk. Bijvoorbeeld null-waarden in tabellen wordt geplaatst in de context van datakwaliteit. Een ander voorbeeld is het deel over databeheer. Dit wordt gekoppeld aan de verbinding tussen actuaris en IT in de praktijk. Welke bijdrage kan een actuaris leveren in het proces van beheer en verbetering van data bij verzekeraars en pensioenfondsen om bestaande tarieven te monitoren en nieuwe producten te ontwikkelen. Tenslotte zullen compliance-aspecten en governance-aspecten worden behandeld. Hoewel de module gericht is op productontwikkeling zal een juridisch kader worden gegeven omtrent databeheer dat voor actuarissen relevant is. Een voorbeeld is de bewaarplicht van data. Actueel recht omtrent data en administratiesystemen wordt behandeld.

Literatuur Verplichte literatuur: - Wiegerink, L., Bijpost, J., De Groot, M. (2004), Relationele databases en SQL. Academic Service. ISBN 90-395-2221-9 - Ecp.nl (2007), Bewaren en bewijzen, Ministerie van Economische Zaken. ISBN 978-9076957-21-0 - Belastingdienst (mei 2012), Uw geautomatiseerde administratie en de fiscale bewaarplicht.

Verdere literatuur recht/compliance/governance wordt door Wilma Wissink uitgezocht

Aanbevolen literatuur: - Rosenkrantz, M.. (2009), Databasemanagement en analyse met Microsoft Excel, Kluwer. ISBN 90-130-7057-4 - Groenendijk, Ben (2011), Databases en Access, Academic Service, ISBN 90-395-2649-4 Leerdoelen van de module • Kan abstracte of onduidelijke onderzoeksvragen concreet maken en formuleren; • Kan onderzoeksvragen voor productontwikkeling in een algemeen kader plaatsen; • Kent de benodigde gegevens voor ontwikkeling van een verzekeringsproduct; • Kan fiscale begrippen en verzekeringsbegrippen vertalen in data; • Begrijpt de risico’s van foute en ontbrekende data; • Kan alternatieven voorstellen zoals ontbrekende gegevens aanvullen en foute data corrigeren; • Kan de benodigde gegevens gestructureerd presenteren; • Kan tabellen ontwerpen om gegevens op te slaan; • Kan tabellen vullen om gegevens op te slaan; • Kan tabellen gebruiken om verzekeringsproducten te structureren; • Kan datakwaliteit bewaken in datasystemen en verbeteringen voorstellen; • Kan alle databronnen identificeren; • Begrijpt elementaire query-taal om data te verwerken; • Begrijpt conceptueel verschillende administratiesystemen; • Begrijpt het juridisch kader waarin datasystemen werken; • Begrijpt governance-aspecten en compliance-aspecten ten aanzien van data en administratiesystemen; Plaats van de module in het studieprogramma 1. De module richt zich met name op productverbetering. Aansluiting naar toekomstige modules is gericht op het kunnen leveren van gegevens voor modellen en het uitvoeren van onderzoeksvragen. Dit zijn onderzoeksvragen zoals in de module Productontwikkeling 2 worden behandeld zoals bijvoorbeeld business cases. 2. De module Productontwikkeling bij Actuarieel Rekenaar levert input voor deze module in de vorm van verzekeringskennis en een inleiding in datamanagement. Die inleiding zal in deze module verdere diepgang krijgen. Tevens zal de module aansluiten op de kennis van bedrijfsprocessen. Productkennis en elementaire kennis van productontwikkeling worden nu in het kader van datamanagement geplaatst. De student kan nu losse begrippen plaatsen in het context van productverbetering en productontwikkeling. De elementaire kennis van datamanagement uit Actuarieel Rekenaar zal verder worden verdiept. 3. De module Zorg en Inkomen bevat een grote praktijkopdracht waarbij databasekennis uit deze module wordt toegepast. Berekening studielast Studielast bestaat uit: 1. 2. 3. 4.

Bijwonen lessen Huiswerk Openboek tentamen Uitvoeren van een praktijkopdracht (keuze uit schade, leven, pensioen)

Prijs: € 1.030

Modulebeschrijving AAN 4 Actuariële Technieken Leven1 Deze module verbreedt en verdiept de onderwerpen die in de studie voor actuarieel rekenaar (de propedeuse fase van deze opleiding) al aan de orde zijn geweest. Onderwerpen uit actuarieel rekenaar, zoals vaststellen van premies en voorzieningen, worden abstracter – en dus algemenergeformuleerd en vormen daarmee een goede voorbereiding op het vak Actuariële technieken 2. In leven-1 ligt de focus op een discreet en deterministisch model. De uitbreiding naar een continumodel volgt in leven-2. De overgang van het discrete model naar een stochastisch model volgt in het vak Actuariële technieken leven-3. Dit formularium uit het discrete en deterministische model wordt in praktijkopdrachten ingezet, die met EXCEL, of een andere programmeertaal (R), moeten worden uitgevoerd. Hierbij draait het vooral om het omgaan met vectoren. Parallel aan de theoretische verbreding van de actuariële techniek wordt theorie uit andere aanpalende vakgebieden aangeboden. Een eenvoudige case studie over de ontwikkeling van de bevolking en de financiële gevolgen vormt een inleiding op de demografie. Hierbij komt de ook de techniek van het creëren van een sterfte/overlevingstafel aan de orde (LEXUS-diagram). Daarna wordt bij het onderwerp prognosetechniek ingezoomd op het maken van een prognose van een verzekerde-/deelnemerspopulatie. In eerste instantie deterministisch (de ontwikkeling vindt plaats op basis van vaste uitgangspunten). Prognose op basis van de ontwikkeling van aanspraken en de ontwikkeling van lasten op basis van kasstroomverwachtingen komen hierbij aan de orde. Bij dit onderdeel komt qua verzekeringstechniek bijvoorbeeld het onderwerp multi-decrement analyse aan de orde. Om inzicht te krijgen in de mate van (on)zekerheid van een prognoses worden onderwerpen uit het vakgebied simulatietechniek behandeld. Hierbij wordt bijvoorbeeld ingegaan op de achtergronden en gebruik van de randomgenerator en de wijze waarop met behulp van random getallen trekkingen uit een binomiale, normaal en/of exponentiele verdeling behandeld) kunnen worden getrokken. Deze toevalsgetallen (stochasten) worden gebruikt in een prognosemodel. Deze onderwerpen zijn dus een introductie op een stochastisch model, zonder dat de theorie van stochastische modellen diepgaand wordt behandeld. Alle genoemde onderwerpen worden in deze module alleen ingeleid. Simulatietechniek en multidecrement modellen worden verder uitgewerkt in actuariële techniek leven 2. In bijeenkomst 2, 6 en 9 komen de verbredingsonderwerpen aan de orde met daarbij behorende praktijkopdrachten. Deze opdrachten kunnen dan ingeleverd worden in de bijeenkomsten 6, 9 en 10 dan wel 11. De opdrachten bij de overige bijeenkomsten zijn opgaven om de behandelde stof te oefenen. Deze module bestaat uit 11 contactmomenten, 1 studieweek en 1 tentamen. De studie heeft een gewicht van 7 EC’s. Een ECT staat voor 28 uur (inclusief contacttijd). De opleiding Actuarieel Analist start steeds in januari. Literatuur: • •

Fundamentals of Actuarial Mathematics, second edition, geschreven door S. David Promislow Praktische Levensverzekeringswiskunde met Excel door Herman Couperus en Hans Oomis

Tijdens de lessen worden documenten beschikbaar gesteld, die passen bij de extra onderwerpen. Wij noemen hierbij: •

Selectie uit volgende artikelen voor vak demografie http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/bevolking/nieuws/default.htm http://www.nidi.knaw.nl/nl/publications/webart/nidi-webart-2013-02 http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=89&langId=en&newsId=839

Leerdoelen van de module De hoofddoelstellingen van deze module zijn: • De waarderingsformules van de modules uit actuarieel rekenaar, die te maken hebben met waarderen, algemener (en dus abstracter) herformuleren en uitbreiden, zodat een theoretische basis ontstaat voor de vervolgmodules in het segment waarderen. • Inzicht geven in een aantal aspecten, die te maken hebben met het maken van financiële prognoses; • Vaardigheid vergroten in het omgaan met automatiseringshulpmiddelen; De focus ligt daarbij op programmeren van modelleringsissues. Na afronding van deze module heeft u de volgende kennis en vaardigheden: •

• • •

•

•

•

U kent de definities van de belangrijkste grootheden, die de waarde van een verzekering bepalen; U kan deze grootheden benoemen en toepassen bij de bepaling van de premie en de waardering van levens- en overlijdensverzekeringen volgens de definities in het boek Fundamentals of Actuaral Mathematics van S. David Promislow. U kan de hiervoor genoemde formules omzetten in rekenregels en deze rekenregels toepassen om premie- en voorzieningberekeningen mee uit te voeren. U kan vanuit basisdefinities de met ‡aangeduide formules in Promislov afleiden. U begrijpt hoe de vectorbewerkingen optellen en vermenigvuldigen werken en u kan op basis van vectorbewerkingen een computer programma gebruiken om premie- en voorzieningsberekeningen mee uit te voeren. U kunt aanduiden hoe demografische modellen en demografische prognoses geconstrueerd kunnen worden en aangeven wat de invloed van de modelmatige uitgangspunten op de uitkomsten daarvan zijn. U kan daarbij een aantal actuele ontwikkelingen benoemen en de impact op verzekeringen uitleggen. U kan aangeven wat met een wiskundig model wordt bedoeld en aangeven welke voor- en nadelen en risico’s bestaan bij het toepassen van een wiskundig model. U kan simulatietechnieken toepassen in een eenvoudige prognose. U kan uitleggen hoe de belangrijkste grondslagen voor verzekeringen, te weten sterfte en interest, tot stand komen en U kan uitleggen wat bedoeld wordt met een aantal kernbegrippen, die horen bij deze grondslagen.

Plaats van de module in het studieprogramma De opleiding voor Actuarieel analist bestaat uit een propedeutische fase en een postpropedeutische fase. Deze module is onderdeel van postpropedeutische fase en streeft naar een eindniveau dat qua niveau en inhoud overeen met een afgeronde bachelor. De propedeutische fase, die 1,5 jaar duurt, is bij aanvang van deze module met succes voltooid. U bent daarom bij de start van deze module in staat om - op basis van globaal inzicht in de kanstheorie - zelfstandig elementaire actuariële berekeningen te maken op het gebied van levensen pensioenverzekeringen. De opleiding voor actuarieel analist bestaat uit de hoofdgebieden bedrijfskunde, risicomanagement en verzekeringstechniek. Deze module “Actuariële technieken – leven 1” valt onder de hoofdgroep verzekeringstechniek en meer specifiek in het onderdeel “waarderen”. Een aantal onderwerpen met betrekking tot waarderen uit de opleiding voor actuarieel rekenaar,

zoals vaststellen van premies en voorzieningen , worden vooral abstracter – en dus algemenergeformuleerd en vormen daarmee een goede voorbereiding op de vakken Actuariële technieken leven-2 en leven-3. In leven-1 ligt de focus op een discreet en deterministisch model voor levensverzekeringen. De uitbreiding naar continu volgt in leven-2. De stochastische benadering van het basismodel wordt uitgewerkt in Actuariële technieken leven-3. Actuariële technieken, leven 2 wordt gegeven in het 3e leerjaar van deze opleiding. Actuariële technieken, leven 3 maakt onder deel uit van het schakelprogramma tussen de opleiding voor actuarieel analist en de opleiding voor Executive Master in Actuarial Science (EMAS). Deze module is naast een schakel in de kolom “waardering” ook een module die zelfstandig een aantal onderwerpen aansnijdt als demografie en simulatietechniek. Deze technieken kunnen worden ingezet om een aantal soorten prognoses op te zetten.

Prijs: € 1.035

Modulebeschrijving AAN 5 Inleiding Beleggingsmanagement Deze module zal bij de deelnemer de belangrijkste concepten en ‘zorgen’ van een belegger introduceren. Het geeft de deelnemer de vaardigheden een scherpe beoordeling te geven van de vele issues en discussies die de media en beleggingsbladen (zowel populair als wetenschappelijk) over de financiële wereld heen storten. Het gepresenteerde materiaal is enerzijds praktisch, anderzijds daagt het uit wat breder over beleggen na te denken: de deelnemers moeten bijvoorbeeld vragen kunnen beantwoorden als: - hoe komen koersen tot stand? - zijn financiële markten efficiënt en wat impliceert het al dan niet efficiënt zijn van markten? - moet er actief of passief belegd worden? - als er actief belegd wordt: welke analysemethode past dan het beste? - welke beleggingsbeslissingen zijn op de lange termijn het meest bepalend voor de beleggingsresultaten?

De deelnemer verkrijgt verder basiskennis van de belangrijke hoofdbeleggingscategorieën aandelen en obligaties en hoe die (globaal) gewaardeerd moeten worden, alsmede de standaardkenmerken van de vier belangrijkste alternatieve vormen van beleggen: grondstoffen, vastgoed, hedge funds en private equity. Tevens komen de diverse vormen van asset allocatie aan bod. Ook leert de deelnemers de belangrijkste derivaten definiëren: opties, futures en de meest voorkomende soorten swaps.

Literatuur Voor het vak wordt gebruik gemaakt van: 1. Investment and Portfolio Management, Global Edition, Ninth Edition, Zvi Bodie, Alex Kane en Alan J. Marcus, met uitzondering van de hoofdstukken 17, 18, 19, 20, 21, 23 en 28. Een aantal hoofdstukken uit dit boek zal beknopt worden behandeld, te weten 14, 15, 16, 22 en 24. De diepgang van deze hoofdstukken wordt gezocht in Technische Beleggingstheorie (hoofdstuk 16 hoeft alleen maar bestudeerd te worden tot en met Concept check 5). 2. Aanvullende syllabus met een aantal artikelen ter verdieping van en aanvulling op het boek. Leerdoelen van de module - Heeft (basis)kennis van beleggingen & portefeuille constructie. - Heeft (basis)kennis van de derivaten opties en futures - Kan eenvoudige risico’s toetsen aan een risk-appetiteprofiel. - Is bekend met yieldcurves en pricing van obligaties. - Kan voorwaardelijke vorderingen analyseren: definiëren van derivaten, principe van het ontbreken van arbitragemogelijkheden in de markt. - Kan beleggingsindexen gebruiken. - Is in het kader van beleggingsfondsen ook bekend met termen als alpha en beta. - Is bekend met het principe van efficiënte markten. - Kent de belangrijkste concepten van de behavioral finance - Kent de theorie m.b.t. financieel risicomanagement en diversificatie (Moderne Portefeuille Theorie) - Kan de link leggen tussen de theorie van diversificatie en de basisconcepten van ALM. - Kent de kenmerken van verschillende beleggingen en houdt daar rekening mee. - Kan de bekende evenwichtsmodellen gebruiken: Capital Asset Pricing Model (CAPM), FamaFrench 3-factor model en Carhart 4-factor-model. - Kan de Arbitrage Pricing Theory (APT) gebruiken.

Plaats van de module in het studieprogramma De module Inleiding Beleggingsmanagement maakt onderdeel uit van Opleiding Actuarieel Analist (HBO-bachelor), 1ste jaar, derde trimester. De vakken Wiskunde en Statistiek (I en II) alsmede Inleiding Risico Management en Technisch risk management voor de rekenaar worden bekend verondersteld. Prijs: € 1.070

Modulebeschrijving AAN6 Inleiding Externe Verslaggeving In het vak AA06 “Basis Accounting & Control” wordt de basiskennis behandeld van de vakgebieden ‘Externe verslaggeving’ en ‘Administratieve Organisatie / Interne Controle’. Literatuur Voor beide onderdelen zal één boek worden behandeld: Het eerste boek voor het onderdeel externe verslaggeving en het tweede boek voor het onderdeel administratieve organisatie. 1. Externe verslaggeving (EV), M.N. Hoogendoorn, R.G.A. Vergoossen, achtste druk, Noordhoff Uitgevers bv, Groningen, ISBN 978-90-01-80957-7; 2. Beginselen van de administratieve organisatie (AO), Mark Paur, tweede druk, Noordhoff Uitgevers bv, Groningen, ISBN ; De volgende openbare informatie en relevante regelgeving wordt aanvullend aangeboden in een reader en dient als aanvulling en ter verduidelijking: • Burgerlijk wetboek, boek 2 titel 9; • Besluit Modellen jaarrekening; • Algemeen maatregel van bestuur inzake actuele waarde; • Richtlijnen van de raad voor de Verslaggeving, o.a.: Richtlijn 400: jaarverslag; RJ-uiting 2011-03: Richtlijn 290 Financiële instrumenten; • IFRS (specifiek de volgende standaarden) Framework IAS 1 (Presentation of Financial Statements) IAS 8 (Accounting Policies, Changes in Accounting Estimates and Errors) IAS 39 (Financial Instruments: Recognition and Measurement) IFRS 4 (Insurance Contracts) IFRS 10 (Consolidated Financial Statements) IFRS 13 (Fair Value measurement)

Leerdoelen van de module Basis Accounting & Controle legt de basiskennis van het vakgebied ‘Externe Verslaggeving’ (EV) en zij geeft een introductie van het vakgebied ‘Administratieve organisatie / Interne Control’ (AO/IC). De kennis uit deze vakgebieden wordt gefundeerd op aanwezige basiskennis van zowel boekhouden als bedrijfseconomie. De student heeft na deze module basiskennis van de nationale en internationale externe verslaggeving, heeft kennis van de onderdelen van een jaarrekening (balans, winst- en verliesrekening, jaarverslag), heeft kennis van de soorten activa en passiva en de waardering van deze posten, kent het verschil tussen enkelvoudige en geconsolideerde jaarrekening, kent de structuur van de balans en winstverliesrekening van een verzekeraar c.q. pensioenfonds, kent de beginselen van Administratieve Organisatie en kan deze specifiek voor de verzekeraar/pensioenfonds toepassen. De student kan de eindverantwoordelijk nemen voor het gehele proces van vastlegging van financiële feiten tot het opstellen van een enkelvoudige of geconsolideerde jaarrekening. Specifiek heeft de student kennis van: 1. De beginselen en de achtergrond van de externe verslaggeving: • Plaatsbepaling externe verslaggeving; • Regelgevende instanties en structuur externe verslaggeving;

2.

3.

4.

• Proces van opstelling tot publicatie • Grondslagen van de informatieverschaffing; • Vermogens- en winstbepaling; • Activa en passiva; • Technische verplichtingen; • Eigen vermogen; • Winst- en verliesrekening; • Jaarverslag; • Kasstroomoverzicht; • Deelnemingen en consolidatie; • Financiële instrumenten; • Fiscale balans en fiscale eenheid. Het kennen en kunnen toepassen van de financiële administratie en het kennen van het gehele proces van vastlegging van een financieel feit tot aan de balans / winst- en verliesrekening; • Kostenallocatie; • Deelnemingen en consolidatie; • Financiële instrumenten (Effecten, obligaties en vastgoed); • Voorziening technische voorziening en technische analyse; Basiskennis van Administratieve Organisatie: • De beginselen van de Administratieve Organisatie / Interne Control; • Standenadministratie (polissen, standpremie, etc.); • Kennis van de administratieve organisatie van een (eenvoudige) verzekeraar/pensioenfonds (zonder goederenbeweging). Voldoende kennis van zowel terminologie als de processen voor een volwaardige gesprekpartner met de financiële administratie, asset management en de accountant;

Plaats van de module in het studieprogramma Deze module is onderdeel van de opleiding Actuarieel Analist. Het vak Inleiding Accounting & Control is de basis voor het volgen van deze module. In de vervolgopleiding Actuarieel Analist (HBO bachelor) wordt verdere diepgang bereikt middels de modules Controletechnieken (6 EC), Pensioenfondsverslaglegging (7 EC) en Rapportages en verslaglegging verzekeraars (7 EC). Tot slot wordt in het schakelprogramma (HBO master) de laatste verdiepingsslag op dit gebied gemaakt door de module Accounting & Control (6 EC) Prijs: € 1.065

Modulebeschrijving AAN 7 Risicomanagement en Proces De module ‘Risicomanagement & Proces’ geeft studenten inzicht en vaardigheid in het toepassen van het wettelijk kader, de governance, de sturings- & beheersingsprincipes, als ook de proces-, cultuur-, ethiek- en integriteitsaspecten voor wat betreft de implementatie van ‘Risicomanagement in de Praktijk’ bij pensioenfondsen en verzekeraars. Het risicomanagement-landschap verandert snel. Uitgangspunt is dan ook dat de student kennis vergaart over de meest actuele ontwikkelingen op het gebied van risicomanagement en die kennis vervolgens praktisch leert toepassen. Het lesprogramma combineert op een praktische wijze de ontwikkeling van hard en soft skills. Leidend daarbij is dat studenten communicatieve en andere persoonlijke praktische vaardigheden ontwikkelen om de vaak complexe risicomanagementproblematiek terug te brengen naar een voor het bestuur, dan wel consument, begrijpbaar geheel. Essentieel in de module is dat studenten leren om eventuele signalen van miscommunicatie of hiaten in de samenwerking, project- of organisatorische aanpak van risicomanagement in een vroeg stadium te herkennen, te onderkennen en waar noodzakelijk te herstellen. De module bestaat uit 11 lessen en een afsluitend examen. De voorbereiding van iedere les bestaat uit het lezen van een bepaald aantal aan die les gekoppelde documenten uit de reader, meestal aangevuld met een korte opdracht aan de student, die wordt besproken en ingeleverd op de betreffende les. De docent beoordeelt de door de student ingeleverde opdracht en stelt vast of voldaan is aan de opdrachteis. Mocht niet voldaan zijn aan de opdracht, dan wordt de student in de gelegenheid gesteld om opnieuw aan de eisen van de opdracht te voldoen. Gezien de eis van actualiteit in deze module en het snel wisselend landschap van risicomanagement, wordt voor deze module geen gebruik gemaakt van een specifiek boek. De opleiding wordt afgesloten met een mondeling examen van 60 minuten. Tijdens dit examen dient door de student een Personal Management Letter (PML) te worden verdedigd, die handelt over de implementatie van tenminste één van de in de lessen behandelde onderwerpen bij de werkgever van de student. Mocht de student geen relevante werkgever hebben, dan wordt in overleg met de docent gekozen voor een bestaande verzekeraar of bestaand pensioenfonds. Het examen wordt met een voldoende afgesloten als de kandidaat naar beoordeling van de docent aan tenminste 10 van de 11 lessen ‘actief’ heeft deelgenomen, aan alle eisen van de uit te voeren opdrachten heeft voldaan en voor het examen tenminste een voldoende heeft behaald.

Integratie van softskills in ‘Risicomanagement & Proces’ De specifieke softskill-thema’s die in deze module ‘Risicomanagement & Proces’ worden geïntegreerd zijn: − Projectmatig Werken / Omgevingsbewustzijn − Beinvloeden/Adviseren/Belangen − Integriteit / Beroepsethiek / Onafhankelijkheid De benoemde softskill-thema’s passen in de verdeling van softskill-thema’s over de diverse opleidingen (actuarieel rekenaar, analist en HBO Master) heen en sluiten qua breedte, diepgang en zwaartepunten optimaal aan op het niveau van de opleiding en de werkzaamheden die de deelnemers in de praktijk (gaan) tegenkomen. In deze module wordt er van uitgegaan dat studenten: − vaak op uitvoerend niveau werken in opdrachten van leidinggevenden of collega’s − in opdrachten direct contact hebben met andere afdelingen en opdrachtgevers/klanten

− −

een wezenlijke rol hebben in grotere projecten of als trekker van kleinere projecten vaak verantwoordelijkheid dragen in het aansturen van minder ervaren collega’s

De softskill thema’s worden overwegend geïntegreerd behandeld in de diverse lessen. Les 4 en 10 staan vrijwel volledig in het licht van de ontwikkeling van softskills. Literatuur Verplichte lectuur voor risicomanagement: Diverse wetteksten o Wet op het financieel toezicht (Wft) o Pensioenwet (PW) De Reader Er wordt in verband met de actualiteit geen gebruik gemaakt van een technisch boek op het gebied van risicomanagement en proces.. De reader zal regelmatig (tenminste 1 keer per studiejaar) worden geactualiseerd en doet als zodanig dienst als verplichte literatuur. Softskills Voor wat betreft het deel softskills wordt in overleg met de docent ruim voorafgaand aan de start van de module een of meer boeken van de volgende auteurs geselecteerd: o Projectmanagement • Hedeman, Quant, Ten Gevers of Kuijpers o Adviseren, beïnvloeden, belangen • Nathans, Toebes of Maister o Onafhankelijkheid / Integriteit / ethiek

• Pover of Jeurissen Leerdoelen van de module De module kent de volgende leerdoelen: Kan uitleggen welke rollen functionarissen in de organisatie vervullen m.b.t. goed risicomanagement. Kan aangeven wat de plaats en taak is van afdelingen in de organisatie m.b.t. risicomanagement Heeft inzicht in de rol en de belangen van alle stakeholders in het risicomanagementproces. Kan de verschillende ‘lines of defence’ benoemen en in eigen woorden vertellen. Kan aangeven aan welke eisen een adequaat risicomanagementbeleid moet voldoen. Heeft kennis ten aanzien van risicomanagement bij pensioenfondsen en verzekeraars Heeft kennis van de vereiste governance bij pensioenfondsen en verzekeraars. Heeft kennis van de actualiteit en de praktijk van risicomanagement Weet wat er speelt er in de markt; is op de hoogte van nieuwe/opkomende risico’s. Heeft kennis van de risicomanagementcultuur en begrijpt het belang hiervan. Kan binnen samenwerkingen belangen afwegen en samenwerkingspartners beïnvloeden. Heeft inzicht in beïnvloedingstechnieken en de bijbehorende dilemma’s. Kan collega’s ondersteunen met behulp van basale coachingstechnieken. Heeft zicht op ethische dillema’s en kan zijn eigen rol en positie hierin bepalen. Kan op basis van een doelgroepanalyse een presentatie construeren en deze uitvoeren Is in staat om complexe vraagstukken terug te brengen tot een voor de toehoorder begrijpbaar betoog

Plaats van de module in het studieprogramma De module ‘Risicomanagement & Proces’ wordt gegeven in het 1e trimester van jaar twee van de opleiding tot analist

De module sluit aan op de module ‘Inleiding Bedrijfskunde, Economie & Recht’ en de module ‘Module Actuariële technieken Leven’ Er wordt een basiskennis verondersteld t.a.v. de volgende wetten: - Wet versterking bestuur pensioenfondsen - Pensioenwet, inclusief TFK - WFT, inclusief Solvency De module vormt een afgesloten geheel en vormt een basis voor de modules ‘Risico-identificatie’ en ‘Risico-advisering’ in de Analisten-opleiding. Ook is de module een belangrijke voorbereiding op de module ‘Risk Management’ in het Schakelprogramma (HBO-Master).

Reader Risicomanagement De reader bestaat, behalve voor het soft skills-gedeelte, uit een aantal documenten die allemaal via internet gedownload kunnen worden. De reader is ingedeeld naar lessen. Voor iedere les is aangegeven welke documenten de student dient te bestuderen. Prijs: € 1.195

Modulebeschrijving AAN 8 Actuariële Technieken Non Life 1 In de module worden drie onderwerpen behandeld. In de eerste plaats wordt een inleiding in de Kansrekening en Wiskundige Statistiek gegeven die de basis vormt voor de verdere kennismaking met de uiteenlopende vormen waarin Stochastiek en Statistiek hun rol spelen binnen het actuariaat. Ten tweede wordt vrij uitgebreid ingegaan op de modellering van arbeidsongeschiktheid met behulp van een Markovketen. Zowel het modelleren van algemene overgangskansen als de recursieve berekening van de actuariële waarde van de baten en lasten komen aan de orde. Het derde onderwerp betreft de Zorgverzekeringswet. Hierbij wordt aandacht besteed aan de context, systematiek en financiering. Er wordt uitgebreid ingegaan op de systematiek van het risicovereveningssysteem. Literatuur Arbeidsongeschiktheidsverzekering: Hoofdstuk 2 uit: Van Heerwaarden, A.E., Van der Laan, B.S. & Jan de Wit (2013), Schadeverzekering 1, syllabus voor de module AN 17. Utrecht: AG & AI (10e herziene druk). Zorgverzekeringswet: Hoofdstuk 10 uit: Van Heijzen (red.) (2013), Non-Life & Health, syllabus voor de module RE 7. Utrecht: AG & AI (4e druk). Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2007), Beschrijving van het risicovereveningssysteem van de Zorgverzekeringswet. Den Haag: Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Kansrekening en statistiek: Bain, Lee J. & Engelhardt, Max (1992), Introduction to probability and mathematical statistics. Pacific Grove, CA: Duxbury Thomson Learning (2nd ed.). Hossack, I.B., Pollard, J.H. & Zehnwirth, B. (1999), Introductory statistics with applications in general insurance. Cambridge: Cambridge University Press (2nd ed.). Gonick, L. & Smith, W. (2011), Het Stripverhaal van de Statistiek. Utrecht: Epsilon Uitgaven (6th ed.). Leerdoelen van het deel Kansrekening & statistiek van de module Er wordt uitgegaan van en voortgebouwd op de intuïtieve introductie Kansrekening en statistiek in AR10 Waarderen – Non-Life. A. De student kan de axiomatische definitie van kans reproduceren en toepassen en het kansbegrip toepassen binnen de context van elementaire verzamelingenleer en combinatoriek. B. De student kan basisbegrippen die stochasten (discrete en continue) definiëren toepassen en hiermee eenvoudige berekeningen uitvoeren. C. De student (her)kent enkele belangrijke discrete en continue verdelingen en kan deze gebruiken (H.3). D. De student kan omgaan met gemeenschappelijke kansverdelingen (H.4). E. De student kan voor eenvoudige situaties parameters schatten aan de hand van voorbeelden uit de verzekeringspraktijk. (Hossack e.a.) Leerdoelen van het AOV-deel van de module Plaats en systematiek van de verzekeringen rond arbeidsongeschiktheid vallen niet in deze module, maar in AR10 Waarderen – Non-Life. A. De student kan het Standaard (KAZO) model van arbeidsongeschiktheid reproduceren, evenals de onderliggende parameters. B. De student kan contante waardeberekeningen uitvoeren met behulp van recursieformules. C. De student kan de verschillende stappen van premieberekening benoemen en uitvoeren. D. De student kan de elementen van de VPU- en WVV-berekening benoemen en de berekening uitvoeren. E. De student kan verschillen tussen AOV en Critical Illness aangeven.

F.

De student kan een aantal theoretische berekeningen concreet uitvoeren in een Excel programma.

Leerdoelen van het deel over Zorgverzekeringswet De student verkrijgt overzicht van het systeem van ziektekostenverzekeringen. A. De student kan het Nederlandse zorgstelsel globaal beschrijven. B. De student kan de belangrijkste aspecten aangeven van AWBZ, Zvw en aanvullende verzekering. C. De student kan de wijze van financiering van de Zvw beschrijven. D. De student kent aanvullende verzekeringen en kan berekeningen ten aanzien van eigen risico uitvoeren. E. De student kan voorzieningen benoemen en berekenen. Prijs: € 1.083

Modulebeschrijving AAN 9 Productbeheer en Recht Productbeheer neemt een centrale plaats in binnen het actuariaat. De actuarieel analist levert input bij de ontwikkeling van producten. Deze input is vaak ontleend aan de ervaringen met bestaande producten en kennis van de verzekeringsmarkt. Aan de andere kant van het spectrum, in de rapportage, wordt gebruik gemaakt van ervaringscijfers uit de productportefeuille voor de waardering. Het is de taak van de actuarieel analist deze cijfers te ontsluiten. Hij doet dit door onderzoek naar de inhoud van databases waarin de productgegevens zijn vastgelegd. Naast het ontwikkelen en rapporteren geeft hij ook een oordeel over de winstgevendheid van de producten en is in staat hierover te adviseren. Productbeheer is tegelijkertijd ingebed in een set van wet- en regelgeving. Het gaat hierbij om wet en regelgeving op het gebied van pensioen, overige toekomstvoorzieningen en verzekeringsrecht. In het eerste onderdeel van deze module worden de diverse wetten en regelgeving behandeld die een rol spelen bij pensioenproducten en producten op het gebied van overige toekomstvoorzieningen zoals lijfrente en banksparen. Hierbij komen tevens de fiscale voorwaarden en consequenties aan de orde. Het tweede onderdeel betreft verzekeringsproducten. Bij dit onderdeel komen de juridische aspecten van een verzekeringsovereenkomst in het algemeen aan bod en specifieke bepalingen over schade- en sommenverzekeringen. Het gaat daarbij onder meer over de opbouw van de polis, algemene voorwaarden, het verzekerbaar belang, eigen gebrek c.q. eigen schuld en vaststelling van de schade. Verder komt aan de orde wie de spelers binnen de verzekeringswereld zijn (bijvoorbeeld de verzekeringstussenpersoon), hoe het toezicht is geregeld en op welke wijze geschillenbeslechting en klachtenbehandeling plaatsvindt. Vervolgens leert u berekeningen te maken voor winstgevendheid van producten, hoe deze te analyseren en welke instrumenten u kunt inzetten om deze winstgevendheid te verbeteren of negatieve effecten te voorkomen. Een van de instrumenten daarbij is herverzekering van producten. Dit type verzekeringsovereenkomst is dermate atypisch en wordt zo vaak beheerst door internationaal recht dat de wetgever expliciet bepaald heeft dat herverzekeringsovereenkomsten niet onder de werking van de wettelijke bepalingen over ‘gewone’ verzekeringsovereenkomsten vallen. In deze module komen verschillende soorten herverzekeringsproducten aan bod en de bijbehorende risico’s. Enkel het berekenen van winstgevendheid en kennis van de juridische kaders waarbinnen dit plaatsvindt is echter niet voldoende. Voor een goed productbeheer zult u ook de winstgevendheid moeten kunnen monitoren en sturen. Op het gebied van monitoren maken we, ter afsluiting van deze module, een eerste aanzet. Literatuur Verplichte leerstof: Pensioen en de belangrijkste toekomstvoorzieningen, dr. A.H.H. Bollen-Vandenboorn (red.), Sdu Uitgevers, 2014 (vijfde druk); Verzekeringsrecht, mr. S.J. Plemp, Noordhoff Uitgevers, 2009 (tweede druk). CT5-10 Profit testing – 35 blz. Aangevuld met een samenvatting en uitwerkingen van de opgaven. CT5-11 Determining reserves using profit testing - 28 blz. - Aangevuld een samenvatting en uitwerkingen van de opgaven. Beide zijn hoofdstukken uit de syllabus CT5 van de UK opleiding. Let op dat als deze besteld worden het zo kan zijn dat de hoofdstuknummers gewijzigd zijn. http://www.actuaries.org.uk/research-and-resources/eshop/products/cr-2014-ct5

Voor herverzekering: Aparte syllabus http://www.weka-financieel.nl/stappenplan-invoering-activity-based-costing.14471.lynkx De pdf die hier aangeboden wordt is vrij beschikbaar. De pdf heet: Stappenplan invoering Activity Based Costing. Leerdoelen van de module De module Productbeheer & Recht heeft als doel dat u kennis en inzicht verkrijgt in verschillende aspecten die van belang zijn bij het beheer van pensioen- en verzekeringsproducten, te weten de fiscale en juridische context, de bepaling van winstgevendheid, herverzekering en monitoring van producten. Na het volgen van deze module: • Kent u de belangrijkste juridische en fiscale aspecten van pensioen en overige toekomstvoorzieningen (de drie pijlers) en kunt u deze kennis in praktijksituaties toepassen. • Kent u de belangrijkste juridische aspecten van schade- en sommenverzekeringen en kunt u deze kennis in praktijksituaties toepassen. • Heeft u inzicht in de spelers die betrokken zijn bij de pensioen- en verzekeringsovereenkomst • Weet u hoe het toezicht op pensioen- en verzekeringsproducten is geregeld. • Kent u de procedures rondom klachtenafwikkeling en geschillenbeslechting in het pensioen- en verzekeringsrecht. • Begrijpt u hoe een unit linked contract is geconstrueerd. • Bent u in staat verwachte kasstromen van verschillende typen levensverzekeringen en unit linked contracten te evalueren. • Bent u in staat de winstgevendheid van levensverzekeringen tegen jaarlijkse premiebetaling te berekenen. U kunt hierbij de jaarlijkse resultaten berekenen bij aanvang en gedurende de looptijd. Tevens bent u in staat de net present value te bereken en de winstgevendheidmarge. • Kunt u de winstgevendheid gebruiken om reserves te berekenen. • Kunt u de constructive van tabellen met meerdere vervalkansen beschrijven en de relatie aantonen met enkelvoudige vervaltabellen. • Kunt u bij het bepalen van verwachte kasstromen tabellen met meerdere vervalkansen gebruiken, o.a. bij pensioenverzekeringen, andere aan salaris gekoppelde uitkeringenen en zorgverzekeringen. • Kunt u praktische alternatieven hiervoor beschrijven. • Kunt u verschillende soorten herverzekeringsproducten herkennen. • Kent u de bijbehorende risico’s van herverzekering. • Weet u hoe in uw eigen organisatie de winstgevendheid gemonitord wordt. Plaats van de module in het studieprogramma De module Productbeheer & Recht is onderdeel van de kerntaak Productontwikkeling. Deze sluit aan op de modules Inleiding in het verzekeringsbedrijf en pensioenfondsen, Productontwikkeling 1 en Productverbetering & Datamanagement uit de opleiding Actuarieel Rekenaar (propedeuse Actuarieel Analist), waarin basiskennis is opgedaan over pensioen- en verzekeringsproducten en over de ontwikkeling van deze producten. Tevens heeft u uitgebreid kunnen oefenen met het beschikbaar krijgen van het juiste cijfermateriaal dat als basis kan dienen voor het ontwikkelen van een product of het toetsen van een product. In deze module Productbeheer & Recht gaan we nader in op de wettelijke condities voor een pensioen- of levenproduct en leert u de winstgevendheid van een product toetsen alswel te verbeteren door de inzet van herverzekering. Met behulp van het toetsen leert u tegelijkertijd de gebruikte parameters in te zetten voor een advies over de winstgevendheid met gebruik van de oorspronkelijke aannames en de uiteindelijke resultaten. Binnen de kerntaak Productontwikkeling worden later in de opleiding verdere stappen gezet op het gebied van integratie van alle opgedane kennis. Dit geschiedt binnen de module Productontwikkeling 2 (HBO Bachelor). Ook binnen de kerntaak Accounting & Control bouwt u voort op de kennis die u bij de module Productbeheer & Recht hebt opgedaan.

Prijs: € 995

Modulebeschrijving AAN 10 Lineaire Algebra en Statistiek In de module worden twee gebieden van de wiskunde behandeld die een belangrijke rol spelen in verschillende toepassingen, zoals sociaal-wetenschappelijk onderzoek, modellering voor de analyse van complexe risico’s en de optimalisatie van schattingen. Het gaat om de gebieden Lineaire algebra en statistiek. Lineaire algebra dient als algemene achtergrond voor zeer uiteenlopende toepassingen: optimalisering en kwantitatieve beleidsondersteuning, het ontwikkelen van economische modellen, meettheorie in sociaal-wetenschappelijk onderzoek. Statistiek, kansrekening en meer in het algemeen stochastiek vormen een belangrijk onderdeel in het werkveld van de actuaris. Literatuur Lineaire algebra: Craats, Jan van de (2008), Vectoren en Matrices, een inleiding in de lineaire algebra. Utrecht: Epsilon Uitgaven. Statistiek: Bain, Lee J. & Engelhardt, Max (1992), Introduction to probability and mathematical statistics. Pacific Grove, CA: Duxbury Thomson Learning (2nd ed.). Benodigde achtergrond voor beide vakken: Hossack, I.B., Pollard, J.H. & Zehnwirth, B. (1999), Introductory statistics with applications in general insurance. Cambridge: Cambridge University Press (2nd ed.). Gonick, L. & Smith, W. (2011), Het Stripverhaal van de Statistiek. Utrecht: Epsilon Uitgaven (6th ed.). Leerdoelen van het deel Lineaire algebra van de module F.

Lineaire algebra toepassen op twee belangrijke voorbeelden: het vlak en de driedimensionale ruimte als voorbereiding op algemene vectorruimten. G. Stelsels lineaire vergelijkingen systematisch kunnen oplossen. H. Matrixrekening en determinanten kunnen toepassen. I. Begrippen als lineaire afbeeldingen, beeldruimte, nulruimte en rang kunnen gebruiken en toepassen. J. Eigenwaarden en inproducten kunnen gebruiken en toepassen. Leerdoelen van het deel Kansrekening en Statistiek van de module A. Het statistiekdeel van deze module gaat uit van de kennis van de modules AR10 (Waarderen non life uit de Propedeuse) en AA10 (Waarderen non life 2). Kennis van het kansbegrip en stochastische variabelen wordt opgefrist. B. De student (her)kent verschillende discrete en continue verdelingen en kan deze gebruiken. (Zie hiervoor: Bain & Engelhardt, H.3) (Dit is het vervolg op AA8.) C. De student kan omgaan met gemeenschappelijke kansverdelingen en kan deze gebruiken. (H.4 B.&E.) D. De student kan de basiseigenschappen van stochasten toepassen. (H.5 B.&E.) E. De student kan de kansverdeling van eenvoudige functies van stochasten bepalen en daarbij verschillende standaardmethoden gebruiken. (H.6 B.&E.) De student kent de eenvoudigste versie van de belangrijkste limieten in de kansrekening en statistiek en kan deze toepassen in eenvoudige gevallen. (H.7 B.&E.)

Plaats van de module in het studieprogramma Deze module bestaat uit twee duidelijk onderscheiden onderdelen: Lineaire algebra en Kansrekening en Statistiek. Het eerste onderdeel staat op zichzelf en de voorkennis die nodig is om dit deel van de module te kunnen volgen, is beperkt. Het deel Kansrekening en Statistiek bouwt voort op de intuïtieve kennis opgedaan in Waarderen non life uit de Propedeuse (AR10) en de meer formele introductie van concepten uit de kansrekening en statistiek uit Actuariële technieken non life 1 (AA10). In het huidige deel wordt de basis gelegd voor de statistische theorie van de module Actuariële technieken non life 2 (AA16) en de statistische onderdelen in Actuarial Techniques general Insurance & living benefits (HBOM6).

Prijs: € 1.060

Modulebeschrijving AAN 11 Controletechnieken In de module Controleleer heeft u kennis gemaakt met het werk van de accountant, de samenwerking met de accountant, de actuariële inbreng bij de verslaglegging en de wettelijke kaders waarbinnen dit plaatsvindt. Bij Controletechnieken gaan we een stap verder, u gaat controleren. Het brede werkveld waarin controle plaatsvindt vereist een flexibele en transparante omgang met veschillende stakeholders. Dit kunt u ontwikkelen door goed zicht te hebben op hoe uw organisatie werkt. Dit begint bij de databases die uw orgainisatie gebruikt en eindigt bij de 2e lijn, de internal audit. U leert om op de verschillende plaatsen in deze kolom de juiste controles uit te voeren. U gebruikt daarbij technische hulpmiddelen zoals Excel. Maar voordat u weet hoe en waar deze in te zetten gaan we eerst de organisatieprocessen verkennen. Weet u waar u zit in de organisatie en in welk proces u een bijdrage levert? Vervolgens bekijken we een aantal facetten van interne controle waarna we gaan zien hoe ICT ons hierbij kan helpen. U dient bijvoorbeeld ook in staat te zijn reeds bestaande complexe berekeningen, in bijvoorbeeld spreadsheets, te controleren. Uitvoeren alleen is niet voldoende. In de huidige context moet u uw controles ook verantwoorden. Hoe u dat gaat doen en hoe u daarover rapporteert is ook onderdeel van deze module. U gaat heel specifiek het resultaat van de onderneming controleren door het uitvoeren van een analyse. We lopen de balans en V&W langs en kijken welke posten actuarieel geraakt worden. We gaan deze analyseren zowel in de klassieke zin als vanuit marktwaarde perspectief. Vervolgens leert u vooruit te kijken, om zodoende controle te ondersteunen vanuit vooruit bepaalde verwachtingen. We sluiten af met een audit trail ten behoeve van een veelgebruikt instrument, Excel. Literatuur -Inleiding Organisatieprocessen, Marco Oteman, 92 blz. ISBN10 – 9086840701 -Interne Controle in de praktijk, Griet Beerten, Thierry Van Loocke, 2e editie, 316 blz. ISBN10 – 9045541424 -Syllabus AN15 De verplichte leerstof staat vermeld onder de studieplanning. De overige stof is aanbevolen leerstof voor verdere verbreding en verdieping. Hoofdstuk alleen algemeen behandelen. Arthur doet de technische invulling. Actie Roos: er moet nog een uitspraak komen hoe gedetailleerd het hier moet staan en of dit naar de studiebeschrijving gaat. Leerdoelen van de module De context van controle • U kent de rollen en verantwoordelijkheden van controle binnen de verzekeraar/pensioenfonds. • U weet op welke plek in de organisatie door de actuarieel analist controles toegepast kunnen worden. • U heeft kennis van AO/IC Controleren • U kent de basis controletechnieken/controleleer • U kunt de basis controletechnieken en controleleer toepassen • U kunt complexe spreadsheets en de uitkomsten controleren • U kunt berekeningen valideren • U kunt systeemtechnische aspecten en de data controleren • U kunt sparren met zender/ontvanger op IT-gebied (met verschillende stakeholders) • U kunt een audit-trail opstellen

Analyseren • U kunt het resultaat technische rekening op de klassieke wijze analyseren • U kunt het resultaat technische rekening gebaseerd op marktwaarde analyseren Verantwoorden • U kunt goede (kritische) vragen stellen • U kunt verslag doen van uw bevindingen De leerdoelen zijn afgeleid van de eindtermen zoals opgesteld en vastgesteld door het AG. Plaats van de module in het studieprogramma U heeft gezien hoe de administratie van een verzekeraar en pensioenfonds financieel wordt vastgelegd. De controles die een actuarieel analist hierop gaat uivoeren worden in een breed palet in deze module aangeboden. Dit palet is praktisch en tegelijkertijd ook technisch. Hiermee legt u de basis voor een goede verantwoording voor de externe rapportage die u in de aansluitende module gaat volgen.

Prijs: € 1.225

Modulebeschrijving AAN 12 Actuariële Technieken Leven 2 In de module Actuariële Technieken Leven 2 zullen de basisprincipes uit de module Actuariële Technieken Leven 1 verder worden uitgediept. Voor de waardering van levensverzekeringen op marktwaarde worden toekomstige kasstromen gemodelleerd. De hoogte van deze toekomstige kasstromen zijn vooraf onzeker. Deze hangen bijvoorbeeld af van sterfteprognoses en de te hanteren rentetermijnstructuur. De module start met een beknopte samenvatting van deze klassieke waardering van levensverzekeringen waarbij rekening wordt gehouden met bovenstaande onzekerheden. Dit is in essentie de stof die is behandeld binnen Actuariële Technieken Leven 1. We zullen vervolgens ingaan op de stochastiek in het verzekeringsproces, zowel op polis- als op portefeuillebasis. Het stochastische raamwerk zal verder worden uitgebreid bij het vaststellen van voorzieningen op één en twee levens, waarbij ook rekening wordt gehouden met de kosten. Daarna worden modellen geïntroduceerd waarbij rekening wordt gehouden met meerdere uittredingsmogelijkheden door de polishouder. Een voorbeeld hiervan is de toevoeging van de mogelijkheid tot afkoop in een model (naast bijvoorbeeld sterfte). Modellen met meerdere uittredingsmogelijkheden zijn bijvoorbeeld te modelleren via zogenaamde Markov Ketens (Een systeem dat zich door een aantal toestanden beweegt en stapsgewijs overgangen vertoont van de ene naar de andere (of dezelfde) toestand). De geleerde theorie zal worden toegepast in een praktijkcase door middel van een IT opdracht in Excel/VBA of R. Daarnaast dient er een set met huiswerkopgaven te worden ingeleverd en zal de module worden afgesloten met een schriftelijk examen. Literatuur Verplicht: S.D. Promislow. Fundamentals of Actuarial Mathematics, 2nd revised edition. S.D. Promislow. John Wiley and Sons ltd, 2010. ISBN 9780470684115 Leerdoelen van de module De volgende leerdoelen zijn van toepassing voor de module Actuariële Technieken Leven 2: Stochastiek voor de waardering van levensverzekeringen: • Heeft kennis van stochastiek in het verzekeringsproces • Heeft kennis van stochastiek bij overlevingstafels en kan deze toepassen • Kan een binomiaal sterftemodel toepassen • Kan stochastische modelleringen hanteren • Heeft kennis van stochastiek voor portefeuilles en risicobeheersing • Heeft basiskennis van stochastiek op polis,- en portefeuillebasis Fair value waardering van levensverzekeringen: • Kan tekortkomingen van de klassieke waarderingswijze onderkennen en uitleggen waarom fair value waardering hiervoor een oplossing biedt • Kan op basis van fair value een waardering maken zowel in een discreet als continu framework • Kan voorzieningen vaststellen volgens diverse methodes zowel op één leven als op twee levens (ook rekening houdend met de kosten) Theorie van stochastische processen en Markov ketens: • Kent de definities, principes en kenmerken van stochastische processen en kan deze toepassen • Kent de definitie van Markov modellen en weet waar deze worden toegepast in de actuariële kolom

•

Kan Markov processen en Markov ketens hanteren

Modellen met overgangen tussen meerdere toestanden (Multi-state models): • Kan statistische modellen met overgangen tussen meerdere toestanden ontwikkelen en hierover adviseren Modellen met meerdere uittredingsmogelijkheden: • Kent de definitie en kenmerken van een multiple-decrement model en weet waar deze worden toegepast binnen de actuariële wereld • Kan een multiple-decrement model opstellen (stochastisch model met meerdere uittredingsmogelijkheden) en doorrekenen Plaats van de module in het studieprogramma Actuarieel analist (bachelor): jaar 3 trimester 7 Vervolg op de module Actuariële Technieken Leven 1 Prijs: € 1.085

Modulebeschrijving AAN 13 Risico-Identificatie Tijdens de module Risico-identificatie leren studenten om kritisch en zelfstandig, relevante risico’s te identificeren. De studenten zullen actief onderscheid maken tussen diverse risico’s en risico’s leren te herkennen. Studenten worden bewust gemaakt dat (individuele) risico’s onderdeel zijn van een groter geheel. Studenten leren ook om los van raamwerken en rapportages altijd nog kritisch te zijn, logisch te blijven nadenken en te escaleren indien nodig. De module Risico-identificatie gaat verder met COSO en CAS als ERM-raamwerken aangevuld met belangrijke en de door de belangrijke toezichthouder geïdentificeerde risico’s en sluit aan op de Actuariële Analisten modules Risk Management & Proces en Risico-Advisering. Studenten krijgen een totaal overzicht van de kernrisico’s, leren onderscheid maken tussen financiële en niet-financiële risico’s en maken kennis met minder bekende risico’s als strategisch risico, communicatierisico en reputatierisico. Tijdens de 11 colleges Risico-identificatie leert de student de noodzakelijke theoretische kennis, ook praktisch toe passen door middel van leerzame opdrachten. Actieve participatie is vereist door middel van opdrachten en discussies tijdens colleges. De module wordt afgesloten met een schriftelijk examen.

Literatuur Er wordt gebruik gemaakt van: • 9 hoofdstukken (10,11,16,18,19,24,25,26,28) uit Jorion, P. (2009). Financial Risk Manager Handbook Fifth edition- New Jersey: Wiley Finance. • Hoofdstuk 2 uit Kocken, T.(2010). Financial Risk Management. Den Bosch: Tutein Nothenius. • Een aantal (15) artikelen. • En 2 televisie uitzendingen.

Leerdoelen van de module De leerdoelen van de module Risico-identificatie op hoofdlijnen zijn: • Uitgebreider kennis maken met ERM raamwerken van COSO en CAS. • Begrijpen dat (individuele) risico’s onderdeel zijn van een groter geheel (ERM). • Het onderscheiden van relevante(kern) risico’s te weten operationeelrisico, marktrisico en kredietrisico. Onderscheiden van financiële en niet-financiële risico’s en overige relevante risico’s. • Signaleren van relevante risico’s zoals systeemrisico. • Identificeren van liquiditeitsrisico, beleggingsrisico en surplusrisico. • Herkennen van catastroferisico, prepaymentrisico, tegenpartijrisico en modelrisico. • Herkennen van overige risico’s zoals uitbestedingsrisico; communicatie risico; reputatierisico; juridisch risico en solvabiliteitsrisico bij pensioenfondsen. • Het samenstellen van een risk appetite. • Kennismaken met strategisch risico. • Toepassen van Risico-identificatie tijdens individuele opdrachten. • Het stellen van kritische vragen, logisch blijven nadenken en escaleren indien nodig. Plaats van de module in het studieprogramma De module Risico-identificatie maakt onderdeel uit van de opleiding tot Actuarieel Analist en sluit aan op de modules Risk Management & Proces en Risico-Advisering.

Prijs: € 1.250

Modulebeschrijving AAN 14 Technisch Beleggingsmanagement Deze module behandelt van een groot aantal beleggingscategorieën wat de specifieke eigenschappen zijn. Hiermee wordt inzicht verkregen in de factoren die de waarde van de beleggingen bepalen. Tegelijkertijd (de andere kant van dezelfde medaille) wordt de nodige aandacht besteed aan de risico’s. Dat zijn immers dezelfde factoren die zich ongunstig ontwikkelen. Voor verzekeraars en pensioenfondsen is echter niet het beleggingsrendement of –risico cruciaal, het gaat om de ontwikkeling van de waarde van de beleggingen ten opzichte van de aangegane verplichtingen. Daarom wordt ook aandacht besteed aan deze samenhang.

Literatuur Investment and Portfolio Management, Global Edition, Tenth Edition, Zvi Bodie, Alex Kane en Alan J. Marcus De “concept-checks” in het boek zijn onderdeel van de lesstof en moeten bij het bestuderen van de stof worden gemaakt (de antwoorden staan aan het eind van elk hoofdstuk). Eventuele vragen hierover kunnen in de les worden gesteld. Na elke les worden opgaven bij het hoofdstuk gemaakt. Dit betreft altijd de “basic” en “intermediate” opgaven. De CFA-opgaven worden niet gemaakt. Aanvullende artikelen op het gebied van de UFR zoals die door Nederlandse verzekeraars en pensioenfondsen wordt gebruikt en over specifieke eigenschappen van renteswaps (omdat die veel gebruikt worden door Nederlandse verzekeraars en pensioenfondsen; dit wordt in Bodie et al. onvoldoende behandeld). Leerdoelen van de module Algemeen Kunnen uitleggen welke specifieke risicofactoren bepalend zijn voor de prijsvorming (en daarmee van de risico’s) van veelgebruikte beleggingscategorieën. Kunnen uitleggen wat de samenhang is van deze beleggingen met de verplichtingen die een verzekeraar of een pensioenfonds is aangegaan. Globaal inzicht kunnen verschaffen in de achtergronden van het beleggingsbeleid van een pensioenfonds of verzekeraar. Specifiek per les Les 1: • Verkrijgen van inzicht in de werking van obligatiemarkten • De samenhang uit kunnen leggen tussen en kunnen rekenen met obligatiekoersen en rentestanden • Weet hebben van het bestaan van verschillende producten (met eigen karakteristieken en eigenschappen), zonder dat ze allemaal precies benoemd hoeven worden Les 2: • Kennen van de verschillende vormen die de rentecurve kan aannemen • Inzicht verkrijgen in het verloop van de rentecurve over de tijd • Uit kunnen leggen wat de betekenis is van de forward en wanneer/waarom de feitelijke renteontwikkeling hiervan afwijkt Les 3: • Verkrijgen van inzicht in rentegevoeligheid en de indicatoren hiervoor (duration en convexity) • Begrijpen van duration als rentegevoeligheidsmaatstaf en hiermee kunnen rekenen • Uit kunnen leggen onder welke voorwaarden duration gebruikt kan worden Les 4 (ICT-les 1): • Excel-modellen kunnen bouwen waarmee geanalyseerd kan worden: o wat het effect is van bewegingen van de rentecurve op de waarde van de verplichtingen van een pensioenfonds en op de effectieve rekenrente

o o

wat het effect is van het inzetten van matchingstrategieën (duration-matching, cashflow-matching) wat het effect is van het verstrijken van de tijd op de waarde van verplichtingen en de bij te schrijven rekenrente als de forward wordt gevolgd, de rentecurve gelijk blijft en de rentecurve draait

Les 5: • Begrijpen van de werking van call- en putopties • Op kunnen zetten van een binomiaal model om call- en putopties op aandelen te kunnen waarderen • De Black-Scholes waarderingsformule kunnen toepassen (formule wordt gegeven) • Inzicht kunnen geven in de factoren die de waarde van een optie bepalen en de orde van grootte daarvan • De “grieken” kunnen uitleggen Les 6: • • • • Les 7: • • • Les 8: • Les 9: • •

De werking van een future uit kunnen leggen, inclusief de eisen inzake onderpand Begrijpen hoe een future kan worden ingezet om een aandelenpositie af te dekken Begrijpen hoe belegd kan worden in grondstoffen via futures Uit kunnen leggen hoe FX-futures kunnen worden gebruikt om valutarisico af te dekken en wat de samenhang van FX-futures met rente is. Begrijpen hoe renterisico kan worden bijgestuurd via rentetermijncontracten Begrijpen hoe renterisico kan worden bijgestuurd via renteswaps De marktwaarde en de duration van een renteswap kunnen berekenen en interpreteren Begrijpen wat de rol is van macro-economische analyse in het beleggingsproces Een overzicht kunnen geven van de factoren die een rol spelen in de waarde van aandelen Uit kunnen leggen hoe beleggingen in aandelen een bijdrage kunnen leveren aan het rendement van (levens)verzekeraars en pensioenfondsen

Les 10: • De rol van diversificatie in beleggingsportefeuilles kunnen uitleggen en kwantificeren • Uit kunnen leggen welke elementen thuishoren in een verklaring inzake beleggingsbeginselen Les 11 (ICT-les 2): • Een Excel-model kunnen bouwen waarin het rendement van een levenportefeuille met eenwordt berekend, zowel het verwachte rendement als de gerealiseerde rendementen

Plaats van de module in het studieprogramma Deze module sluit aan op de module “Inleiding beleggingsmanagement”. Voor studenten die ook het Masterprogramma willen volgen, is deze module de inleiding op het onderdeel “Risk Management”.

Prijs: € 1.090

Modulebeschrijving AAN 15 Pensioenfondsverslaglegging Om de professionele werkrelatie tussen een controlerend accountant en een actuaris in goede banen te leiden is door de Nederlandse Beroepsvereniging van Accountants (NBA) een handreikingi uitgebracht met de titel ‘Gebruikmaken van de werkzaamheden van de certificerend actuaris bij de controle van de jaarrekening en staten van pensioenfondsen en verzekeringsmaatschappijen’. Het Actuarieel Genootschap heeft een eigen ‘gespiegelde’ versie van de handreiking uitgegeven ten behoeve van de bij het genootschap aangesloten certificerende actuarissen. Een centraal uitgangspunt in de handreiking is dat een goed georganiseerde communicatie tussen de accountant en de certificerend actuaris bijdraagt aan kwalitatief volwaardige en tijdige controles en een toereikende verantwoordingsinformatie; de jaarverslaggeving en tussentijdse rapportages. Die communicatie speelt vooraf, gedurende en bij afronding van de controle een rol. Doel van het vak pensioenjaarverslaggeving is inzicht krijgen in het vermogen en het resultaat van het pensioenfonds en de toereikendheid van de pensioenverplichtingen. De aanpak van deze module is met name gericht op de praktijkvaardigheden. Leerdoelstellingen: 1. Het kunnen doorgronden en lezen van de jaarrekening van een pensioenfonds c.q. pensioenverplichtingen; 2. Daartoe een doorvertaling kunnen maken van de berekeningen/ de techniek vanuit de actuaris richting de jaarrapport en visa versa, om zodoende op de verschillende deelgebieden verantwoordelijkheid te kunnen nemen voor het verslagleggingsproces; 3. Daarnaast een volwaardig gesprekpartner te kunnen zijn richting derden, waaronder de accountant, DNB e.d. Het beoordelen van het jaarrapport en de DNB (financiële) staten, hiertoe behoort: 1. De student kan het jaarrapport van een pensioenfonds beoordelen; 2. De student signaleert de benodigde aandachtspunten in het jaarrapport; 3. De student kan vaststellen welke sturingsinformatie het jaarrapport bevat voor de interne financiële aansturing; 4. De student kan vaststellen welke sturingsinformatie het jaarrapport bevat voor de operationele aansturing.

De DNB staten (kwartaal en jaar) zijn onderdeel van de module, dit in relatie tot de jaarverslaggeving, waar een nadere toelichting plaatsvindt van de verantwoordelijkheden van de actuaris en de accountant. De technische aspecten van het actuarieel rapport en de verschillende posten in de DNB staten worden in het vak Controletechnieken uiteengezet. In de module wordt het jaarrapport als uitgangspunt genomen om vervolgens per onderwerp/ post de vertaalslag te maken naar het actuarieel rapport en de financiële staten van de DNB (kwartaal en jaarstaten). Een zogenaamde top down benadering wordt gehanteerd, zodat de wet en regelgeving met betrekking tot jaarverslaggeving op gestructureerde en volgordelijke wijze wordt doorvertaald.

Literatuur Relevante wet- en regelgeving: 1. Pensioenwet; 2. Burgerlijk wetboek, boek 2 titel 9; 3. Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving: RJ 271/ RJ 610; 4. International Financial Reporting Standards EU: IAS 19/ IAS 26; 5. FTK / DNB (staten); AFM rapporten. Aanpalend: 1. RJ 400 jaarverslag; 2. RJ 430 kengetallen en meerjarenoverzichten; 3. Rol actuaris en de rol van de accountant (wie is waarvan? Samenwerkingsovereenkomst); 4. NBA Alert 24; 5. Praktijkhandleiding 1116; 6. Praktijkhandleiding 1120; 7. Verwijzen en verbinding richting de Controle en Overige Standaarden (COS) in verband met controletechniek/ controleleer. Benodigde literatuur: 1. Voorbeeld jaarrekening pensioenfondsen 2013 KPMG (http://www.kpmg.com/NL/nl/IssuesAndInsights/ArticlesPublications/Documents/PDF/Insur ance-en-Pensions/Voorbeeldjaarrekening-Pensioenfondsen-2013); 2. Handboek E&Y 2013. 3. Syllabus

met

relevante

wet-

en

regelgeving,

actualiteiten

(wat

speelt

er

nu),

artikelen(analyseren van jaarverslaggeving problematiek aan de hand van berichten in media). 4. Jaarrapporten Pensioenfondsen ABP, Horeca en Catering en ondernemingspensioen Ahold. http://www.abp.nl/images/ABP-jaarverslag-2012_tcm160-158974.pdf http://www.phenc.nl/nl/Over_het_pensioenfonds/Actueel/2013/130624_Jaarverslag_gepen sioneerden http://www.aholdpensioenfonds.nl/AholdPensioenfonds/Officieledocumenten/r/werknemer 5. E. Feijen en P. Trietsch, “Snel afstuderen. Stap voor stap naar een geslaagde scriptie”. Isbn 978 90 469 0003 1

Overzicht van samenhang van de wet- en regelgeving van deze module. De positionering van weten regelgeving RJ 271/ RJ610/ PW/ FTK

Europese pensioenrichtlijn

RJ 271/ IAS 19

RJ 610/ IAS 26

Aanbieder Pensioenregeling

Uitvoerder Pensioenfonds

Werknemers/ deelnemers

Pensioen en indicatie

PW/ FTK

DNB Solvabiliteit Bewaking

AFM Bewaking Informatieverstrekking

Leerdoelen van de module De 11 lesmomenten worden opgedeeld in vijf deelgebieden waar de verslaggevingsaspecten van pensioenfondsen en pensioenverplichtingen worden uiteengezet: A

Algemene context verslaggeving en pensioenverslaglegging;

B

Activa zijde, betreffende de algemene en theoretische uitgangspunten; waarderingsgrondslagen; presentatie en toelichting.

C

Passiva zijde, betreffende de algemene en theoretische uitgangspunten; waarderingsgrondslagen; presentatie en toelichting.

D

Baten en lasten en overige onderwerpen: 1. Baten en lasten; 2. Niet uit de balans opgenomen activa en verplichtingen; 3. Kasstroomoverzichten en liquiditeitspositie; 4. Financiële ratio’s; 5. DNB staten 6. Herstelplannen 7. Waarderingsproblematiek

E

Pensioenverplichtingen

De leerdoelen zijn als volgt samen te vatten: A

Herhaling Algemene context pensioenverslaglegging

De student is up to date om het jaarrapport te positioneren en heeft grosso modo een eerste overview van alle elementen van het jaarrapport, zijnde de onderdelen van een jaarrapport (jaarverslag, jaarrekening en de overige gegevens). Aanpalend kennis en inzicht van het kasstroomoverzicht en de financiële ratio’s. De student krijgt kennis en inzicht om een initiële (cijfer) analyse uit te voeren om zodoende het jaarrapport te positioneren en te combineren met een eerste risico inventarisatie. De checklist voor de eerste analyse is door de student toepasbaar. De

student

heeft

overzicht

op

de

relevante

wet-

en

regelgeving

met

betrekking

tot

pensioenverslaglegging en pensioenverplichtingen. B

Activazijde

Algemene en theoretische uitgangspunten; waarderingsgrondslagen, presentatie en toelichting. Onderwerpen: Vastgoedbeleggingen, Beleggingen

voor

Aandelen,

risico

van

Vastrentende het

waarden,

pensioenfonds,

Derivaten,

Beleggingen

Overige

voor

risico

beleggingen, deelnemers,

Herverzekeringsdeel technische voorziening, Deelnemingen, Immateriële vaste activa, Materiele vaste activa, Vorderingen en Overlopende activa, Overige activa. Resultaat: De student kan de activa zijde van de balans doorgronden en verbanden leggen naar de overige financiële en niet financiële informatie. De student krijgt met betrekking tot de activa zijde kennis en inzicht om vanuit de techniek een doorvertaling te maken naar de jaarrekening en vanuit de jaarrekening een doorvertaling te maken naar de techniek. Met dien verstande dat die techniek wordt behandeld zoals deze samenhangt met de jaarverslaggevingsregels. C

Passiva zijde

Algemene en theoretische uitgangspunten; waarderingsgrondslagen, presentatie en toelichting. Onderwerpen: Kapitaal

en

reserves,

Achtergestelde

leningen,

Technische

voorzieningen,

Voorziening

pensioenverplichtingen, Overige technische voorzieningen, Voorziening pensioenverplichting risico deelnemers, Overige voorzieningen, Langlopende schulden, derivaten, overige schulden en overlopende passiva, nominale dekkingsgraad en reële dekkingsgraad.

Resultaat De student kan de passiva zijde van de balans doorgronden en verbanden leggen naar de overige financiële en niet financiële informatie.

De student krijgt met betrekking tot de passiva zijde kennis en inzicht om vanuit de techniek een doorvertaling te maken naar de jaarrekening en vanuit de jaarrekening een doorvertaling te maken naar de techniek. Met dien verstande dat die techniek wordt behandeld zoals deze samenhangt met de jaarverslaggevingsregels. D

Baten en lasten en overige onderwerpen 1. Baten en lasten en bestemmingssaldo; 2. Niet uit de balans opgenomen activa en verplichtingen; 3. Kasstroomoverzichten en liquiditeitspositie; 4. Financiële ratio’s; 5. DNB staten 6. Herstelplannen 7. Waarderingsproblematiek

Resultaat De student is in staat om het jaarrapport als geheel te doorgronden en hierbij alle noodzakelijke verbanden te leggen om zodoende een indicatie te verkrijgen omtrent de getrouwheid van deze financiële informatie. Daarnaast de verbinding te kunnen leggen tussen de werkzaamheden/ techniek van de actuaris en de (niet) verplichte rapporteringen van financiële overzichten. De student is een volwaardig gesprekpartner richting derden. Denk hierbij aan de DNB, de accountant e.a. E

Pensioenverplichtingen 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

Bepaling pensioenverplichting Waardering pensioenverplichting Prestentatie en toelichting Classificatie pensioenregelingen Toegezegd pensioenregeling Bepaling pensioenverplichting Bepaling pensioenlasten Contante waarde pensioenverplichting Fondsbeleggingen Actuariële resultaten Overschotten/ tekorten Overige bijzonderheden

Resultaat De student is in staat om aan te geven wat de belangrijkste verschillen zijn, indien er vanuit de onderneming wordt beredeneert en vanuit het pensioenfonds. Het grote verschil ligt gelegen in het feit dat het grondbeginsel van de onderneming het going concern principe is en bij het pensioenfonds het discontinuïteitsprincipe hoofdzakelijk centraal staat. Immers naast het feit dat het pensioenfonds uit moet gaan van het going concern principe moet het pensioenfonds te allen tijde kunnen voldoen aan de uitstaande verplichtingen met betrekking tot pensioenuitkeringen. Prijs: € 865

Modulebeschrijving AAN 16 Actuariële Technieken Non Life 2 Dit is de tweede module over schadeverzekering in de Actuarieel Analist fase. De eerste module in de Analist fase (Actuariële technieken – Non Life 1) behandelt de actuariële basis van Arbeidsongeschiktheidsverzekeringen en Ziektekostenverzekeringen. Hiernaast wordt een stuk Statistiek behandeld. In deze tweede module over Schadeverzekering bouwen wij enerzijds voort op de statistiek en anderzijds behandelen wij traditionele of reguliere schadeverzekeringen. In het Engels wordt dit aangeduid met Property & Casualty (P&C) of General Insurance. Wij zullen de term traditionele schadebranches gebruiken. De traditionele schadebranches omvatten alle verzekeringen van het type “Boem = ho”: Schade aan motorrijtuigen, gebouwen, transportmiddelen, technische installaties, bedrijven en dieren. Daarnaast vallen allerlei soorten aansprakelijkheidsverzekeringen hieronder en ook ongevallen en geld en kredietverzekeringen. Deze module richt zich op het berekenen van premies en voorzieningen voor verzekeringen uit de traditionele schadebranches met behulp van de geleerde statistiek. Tevens komt de technische achtergrond van herverzekeringen aan de orde. Leerdoelen van de module Het leerdoel van de module is, in één zin samengevat: Het kunnen inschatten van verwachting, variantie, en kansverdeling van de toekomstige schadelast van een schadeverzekeraar, op basis van historische data. Voor alle behandelde onderwerpen zijn de competenties waarop de module gericht is, als volgt: • • •

Het begrijpen van de benodigde wiskundige, statistische en actuariële theorie. De theoretische concepten kunnen toepassen in situaties zoals die in de praktijk van het schadeactuariaat voorkomen. Het kunnen beoordelen welke theoretische concepten c.q. modellen in welke praktische situatie het beste kunnen worden ingezet.

De specifieke leerdoelen van de module zijn als volgt: Statistiek: Het kennis hebben en kunnen hanteren van de volgende onderwerpen en/of begrippen • Verdelingen van steekproefgrootheden (Sampling theory) • (Zuivere) puntschatters • Eenvoudige betrouwbaarheidsintervallen o µ van exponentiële verdeling o µ van normale verdeling als σ bekend • Eenvoudige toetsen, onbetrouwbaarheid en onderscheidingsvermogen o toets omtrent µ (normaal, σ bekend/onbekend) o toetsen voor variantie o 2 steekproeven

Schadeverzekeringen: •

•

•

Premiestelling o Kan de schadeverdelingen voor kortlopende verzekeringscontracten berekenen. o Kan voor de traditionele schadebranches premies berekenen o Heeft kennis van winstdeling voor schadebranches Herverzekering o Heeft kennis van diverse vormen van Herverzekering o Kan binnen bestaande herverzekeringsconstructie adviseren over voorwaarden en premiestelling. o Kan risico’s modelleren met gebruik van herverzekering en catastroferisico. Voorzieningen o Kan de voorziening vaststellen voor een schadeverzekering. o Kan IBNR technieken uitleggen én toepassen om de schadevoorziening voor de traditionele schadebranches te schatten. o Kan verschillende soorten voorzieningen berekenen zoals dossier, IBNR, IBNER, voorziening schadebehandelingskosten en premievoorziening. o Kan op verschillende wijzen een voorziening berekenen en kent hiervan de voor- en nadelen. -

Literatuur In deze module worden de volgende boeken gebruikt Boek: Auteurs: ISBN: Uitgever:

Introduction to probability and mathematical statistics Lee J. Bain, Max Engelhardt ISBN-10: 0-534-38020-4 | ISBN-13: 978-0-534-38020-5 | Edition: 2 Duxbury Thomson Learning

Hierna wordt dit boek aangeduid als: B&E Boek: Auteurs: ISBN: Uitgever:

Introductory statistics with applications in general insurance I.B. Hossack, J.H. Pollard, B. Zehnwirth 0-521-65534-X (paperback) / 0-521-65234-0 (hardcover) Cambridge University Press

Hierna wordt dit boek aangeduid als: Hossack Syllabus: AN17, Actuarieel Instituut Auteurs: dr. A.E. van Heerwaarden AAG, dr. B.S. van der Laan en drs. J. de Wit AAG De stof kan worden onderverdeeld in twee delen, die in de twee bovenstaande boeken en syllabus behandeld worden. Het boek (B&E) behandelt een onderdeel van het statistiek curriculum in de opleiding en zit tussen de statistiek van AA10/AA8 en MAA6 in. Dit boek is het statistiekboek wat gebruikt wordt in de opleiding van het AI. Dit vak zal in de eerste lessen zich richten op de basiskennis statistiek die de analist dient te hebben. In het vervolg van de module wordt deze statistiek en het al eerder geleerde toegepast. Het boek van Hossack is een boek waar zoveel de statistische theorie behandeld wordt als de praktische toepassingen. Vandaar dat dezelfde theorie ook in dit boek beschreven wordt maar B&E is leidend. Daar waar Hossack echter verduidelijkingen, toepassingen en betere opgaven heeft, wordt van Hossack gebruikt gemaakt. We behandelen de volgende onderwerpen uit B&E. Omdat B&E in het Engels geschreven is, gebruiken wij de Engelse begrippen en zetten er de Nederlandse vertaling achter:

Engels - Statistic - Sampling distribution - t, F and Beta distribution - Point estimation - Method of Moments Estimator - Maximum Likelihood Estimator - Confidence Intervals - Tests of Hypotheses

Nederlands - Steekproefgrootheid - Steekproefverdeling - t, F en Beta verdeling - Puntschatten - Methode der momenten schatter - Meest aannemelijke schatter - Betrouwbaarheidsintervallen - Statistische toetsen

Vervolgens worden in het tweede gedeelte van de cursus de specifieke schadeonderwerpen behandeld. Deze staan gedeeltelijk Hossack en in de syllabus AN17. Het boek van Hossack is dus een brug van de statistiek naar de schadeverzekeringen en hierin worden de toepassingen en theorie van schadeverzekeringen uiteengezet. Onderdelen uit dit boek zijn al behandeld in de module AR10. De syllabus van Actuarieel Instituut bevat hoofdstukken over herverzekering. Een gedeelte zal herhaling zijn van stof die behandeld is bij de module AR10 en dient als herhaling en opfrissing Zoals eerder is vermeld in de beschrijving van de ingangseisen, gaan wij ervan uit dat u de stof beheerst zoals gegeven is bij Actuarieel Rekenaar (module AR10 boek en de statistiek van de vakken AA8 en AA10). De onderwerpen die qua voorkennis in deze module nodig zijn, zijn: - Elementaire kansen. - Stochasten (kansveranderlijken) - Verdelingen discreet: Bernouilli, Binomiaal, Geometrisch, Hypergeometrisch, Negatief binomiaal, Poissoin, discreet uniform - Verdelingen continu: Uniform, Normaal, Lognormaal, Exponentieel, Weibull, Pareto en Gamma. - Locatie en dispersie. - Gemeenschappelijke kansverdelingen - Sommen van stochasten - Schatten van schadereserves volgens Chain Ladder Plaats van de module in het studieprogramma Deze module bestaat uit twee onderscheiden onderdelen: Statistiek en schadeactuariaat. Het eerste onderdeel staat op zichzelf en is een vervolg van de statistiek uit AA8 en AA10 en is voorkennis voor MAA6. Voor studenten die na de Actuarieel Analist fase stoppen met de opleiding is dit de afrondende statistiek en genoeg om het vervolg van deze module te begrijpen en toe te kunnen passen op standaard schadeactuariaat vraagstukken Het deel actuariële technieken schadeverzekeringen bouwt voort op de kennis opgedaan in Waarderen non life uit de Rekenaars fase (AR10) en er vinden uitbreidingen plaats. Er is geen overlap of aansluiting met de stof uit Actuariële Technieken Non-life 2 (AA8) omdat hierin de specifieke schadeverzekeringen arbeidsongeschiktheidsverzekeringen en ziektekostenverzekeringen behandeld worden. In deze module worden zoals al vermeld de traditionele schadebranches behandeld. In Actuariële Technieken Non-life 3 (MAA6) uit de Master Actuarial Analytics fase worden andere schattingstechnieken om de premie te bepalen behandeld en wordt het collectieve risicomodel uitgebreid. Prijs: € 1.225

Modulebeschrijving AAN 17 Rapportages Verslaglegging Verzekeraar Deze module geeft inzicht in alle onderdelen die aan bod komen bij rapportages en verslaglegging bij schade- en levensverzekeraars. Na het volgen van deze module dient de cursist in staat te zijn een substantiële bijdrage te kunnen leveren aan dit proces binnen de verzekeraar. Er wordt primair aandacht gegeven aan de externe rapportages ten behoeve van De Nederlandsche Bank, aandeelhouders en verzekeringsnemers binnen het wettelijk kader. Daarnaast komen ook interne rapportages t.b.v. de aansturing van de verzekeraar (ontwikkeling productportefeuille) aan de orde.

Literatuur Verplichte literatuur: • Verzekeringsmaatschappijen – Verslaglegging & Toezicht ISBN 978-90-13-10067-9 Aanbevolen leesstof: • Checklist jaarrekening verzekeraars 2011 KPMG • BW 2 Titel 9, in het bijzonder Afdeling 15 • Besluit Modellen Jaarrekening: Model N, O en (voor schadeverzekeraars) P • Besluit Actuele Waarde • Wft deel 3: Prudentieel Toezicht financiële ondernemingen • Besluit Prudentiële Regels Wft (BPR) • Regeling Solvabiliteitsmarge en technische voorzieningen verzekeraars

Leerdoelen van de module • Heeft actuele kennis van wetgeving op het gebied van verslaglegging ten behoeve van zowel levens- als schadeverzekeraars. • Kent de verschillende rapportagekaders (IFRS/RJ) en –soorten voor verzekeringen • Is in staat de volgende werkzaamheden uit te voeren: • Bestandscontrole van de administratie • Het maken van verloopstaten, waarbij deze aansluiten op het vorige boekjaar en de eindstand in de administratie. Eventuele verschillen kunnen worden verklaard. • Het berekenen van de bijhorende voorzieningen • De actuariële stromen te laten aansluiten op de financiële stromen. Eventuele verschillen kunnen worden verklaard. • Het vullen van de verplichte DNB staten • Het uitvoeren van projecties • Het kunnen toetsen van de uitkomsten conform de richtlijnen • Is in staat een winstgevendheidsanalyse (zoals MCEV en VNB) en een AOC (analysis of change) op te stellen. Plaats van de module in het studieprogramma Deze module is onderdeel van de kerntaak Accounting&Control en is onderdeel van de opleiding voor Actuarieel Analist HBO bachelor. De module wordt in jaar drie in het derde trimester (trimester 9 in totaal) gegeven. De module is een vervolg op de modules Inleiding Bedrijfskunde, economie & Recht, module Basis Controleer en module Controletechnieken, waarbij het onderdeel Rapportages & verslaglegging verzekeraar verder wordt verdiept. Prijs: € 1.085

Modulebeschrijving AAN 18 Risico Advisering In deze module leer je vanuit de techniek een advies uit te brengen aan het management van een verzekeringsinstelling of pensioenfonds. Daarbij maak je kennis met verschillende methoden die je helpen om een advies in goede banen te leiden. De voorbereiding op het gesprek, zoals een actorenanalyse, als ook technieken in het gesprek zelf passeren de revue. Die gaan ook in de praktijk gebracht worden, tijdens de colleges en ook in de praktijk. Naast de risico’s die je bij het vak risicoidentificatie hebt gezien, leer je ook risico’s kennen die bij elke vorm van management een rol spelen: de invloed van menselijk gedrag op beslissingen die genomen worden. Dit is een risico die in deze module veel aandacht krijgt. Literatuur De volgende twee boeken worden gebruikt: • Douglas W. Hubbard, “The Failure of Risk Management: Why It's Broken and How to Fix It”, Wiley, ISBN-13: 978-0470387955 • Theo Kocken, “Financial Risk Management” hoofdstuk 5, Uitgeverij Tutein Nolthenius, ISBN 9072194535 Deze literatuur wordt aangevuld met hand-outs die op Socrative beschikbaar worden gesteld. Leerdoelen van de module • Het kunnen berekenen van risicoindicatoren voor marktrisico’s op de balans van een verzekeraar of pensioenfonds en de onderlinge verschillen tussen deze risicoindicatoren beschrijven. • Een historische simulatie en een Monte Carlo simulatie kunnen uitvoeren voor het bepalen van de VaR van het eigen vermogen van een eenvoudige verzekeraarsbalans. • Het benoemen van methoden en technieken van balansmanagement voor verzekeraars en pensioenfondsen. • Kunnen beschrijven hoe rationeel en niet rationeel menselijk gedrag de besluitvorming binnen een organisatie kan beïnvloeden. • De valkuilen niet rationeel gedrag in een bepaalde context kunnen (h)erkennen en een opzet kunnen inrichten waarin deze valkuilen omzeild worden. • Advies kunnen uitbrengen over mogelijke risicobeheersingsmaatregelen en daarbij rekening houdend met de belangen van de betrokken actoren. • In situaties waarin je iemand adviseert je gesprek kunnen afstemmen op de persoonlijkheid van de ander om zo deze te overtuigen. • Een review uitvoeren op een schriftelijke rapportage of mondelinge presentatie en je feedback op zodanige wijze verwoorden dat de ander positief beïnvloed wordt. • Weerstand in een gesprek herkennen en dit kunnen ombuigen in de richting van het doel van het gesprek. Plaats van de module in het studieprogramma De module is het laatste vak in de kolom risk management in de HBO Bachelor. Alle financiële technieken die je in voorgaande modules hebt opgedaan, worden in deze module als basiskennis verondersteld. Prijs: € 1.760

Modulebeschrijving AAN 19 Productontwikkeling In deze module wordt alle kennis die tot nu toe is opgedaan m.b.t. zaken die betrekking hebben op productontwikkeling en diverse onderdelen van 'soft skills' met elkaar in relatie gebracht. In deze module leert u met name vaardigheden die nodig zijn in het productontwikkelingsproces in de interactie met de interne organisatie. U leert o.a. wie de stakeholders in de interne organisatie zijn, welke vormen van marktonderzoek er zijn en u leert een business case opstellen. Ook leert u de aannames die gemaakt worden kritisch te bekijken en het verschil tussen de actuariële premie en commerciële premie. Daarnaast leer u de uitkomsten van de berekeningen te beoordelen, afwegingen te maken en hierover te adviseren en andere stakeholders te overtuigen. Daarnaast leert u risico's inschatten van een nieuw product en de eventuele impact hiervan op het rendement. In de module wordt qua softskills verder gebouwd op de zaken die in eerdere vakken (binnen de kerntaak Risk management in RE en AN) zijn behandeld. We besteden aandacht aan de volgende thema’s − −

− −

−

In het opzetten van een ontwikkelproject moet je plannen, onzekerheden en risico’s herkennen, beheersmaatregelen plannen, belangen van actoren en stakeholders wegen In de onderzoeksfase gaat om het kritisch onderzoeken en beoordelen van informatie (cijfers/berekeningen en gedrag). In het onderzoek worden cijfers onderzocht en stukken beoordeeld maar ook informatie verzameld bij mensen. Kwantitafief en kwalitatief onderzoek (interview) De studenten adviseren de interne stakeholders (o.a. commercie) en streven naar goedkeuring en draagvlak voor de actuariële belangen (in het ontwikkelingsproces van een nieuw product). In de loop van het (productontwikkelingsproces) krijgen de studenten de taak stakeholders binnen de eigen organisatie te overtuigen. Dit wordt zowel schriftelijk opgepakt (zakelijk schrijven) als face-to-face (presenteren - niet actuariële doelgroep) In de casuïstiek en opdrachten binnen Productontwikkeling bouwen we vragen in rondom ethiek, integriteit en onafhankelijkheid. Denk aan: soort woekerpolis, Opdrachtgevers die proberen de transparantie van kosten van producten tegen te gaan, Partijen die een groot financieel nadeel voor gebruikers/klanten onder de pet willen houden, etc.

Ten slotte zijn er een aantal thema-colleges waarin praktijkvoorbeelden worden behandeld.

Verplichte literatuur Boeken • Kotler P., Armstrong G., “Principles of Marketing”, Pearson Education Limited, 14e editie, april 2011 Voor het soft skill deel selecteren we (in een later stadium) een of meer van de volgende auteurs o Projectmanagement en actorenanalyse • Hedeman, Ten Gevers OF Kuijpers • Hermans en vd Lei o Adviseren, beïnvloeden, belangen • Nathans, OF Toebes OF Maister (boek is al in eerder modules is gebruik) o Onafhankelijkheid / Integriteit / ethiek • Pover OF Jeurissen o ontwerpen onderzoek, • Verschuren en Doorewaard

De boeken zijn besteld. Als ook de vakken aan het eind van AN en in HBO master zijn ingevuld wordt een definitieve keuze uit de literatuur gemaakt Artikelen: • Mik, H. de (2012), Gelijke verzekeringspremies voor mannen en vrouwen, De Actuaris: Uitgave 19-4 Website: http://www.ag-ai.nl/bibliotheek-1.php?action=view&Content_Id=3002 • Koppenens, J. (2005), Sekseneutrale tarieven, De Actuaris: Uitgave 12-4 Website: http://www.ag-ai.nl/uploads.php?action=viewpdf&Upload_Id=1376 • Weststeijn, M. (2004), Kosten benchmark studie als basis voor kostenbeheersing, De Actuaris: Uitgave 11-4 Website: http://www.ag-ai.nl/uploads.php?action=viewpdf&Upload_Id=1491 • Bruijne, P. de (2010), Pricing levert als output een nieuw tarief?, De Actuaris: Uitgave 17-5 Website: http://www.ag-ai.nl/uploads.php?action=viewpdf&Upload_Id=8443 • Verbond voor Verzekeraars, Verzekerd van Cijfers 2013 Website: https://www.verzekeraars.nl/verzekeringsbranche/statistieken/Documents/ VerzekerdVanCijfers/vvc2013.pdf • Verbond voor Verzekeraars, CVS Consumentenmonitor 2013 Website: https://www.verzekeraars.nl/verzekeringsbranche/statistieken/Documents/ Consumentenmonitor/CVS%20Consumentenmonitor%202013.pdf • Filmore, J (2013), Substitute facts for appearances and demonstrations for impressions, Society of Actuaries: Product Matters! October 2013 - Issue 87 Aanbevolen literatuur • Bood, R (2005), Doordenken van toekomstscenario's, De Actuaris: Uitgave 12-4 Website: http://www.ag-ai.nl/uploads.php?action=viewpdf&Upload_Id=1368 • Doorn, R. van; Jager, A. (2010), Postcodes voor overlevingsgrondslagen, De Actuaris: Uitgave 18-1 Website: http://www.ag-ai.nl/uploads.php?action=viewpdf&Upload_Id=9211 • Gelder, K. van; Jonge, R. de (2009), Pricing van complexe collectieve contracten in de praktijk, De Actuaris: Uitgave 17-2 Website: http://www.ag-ai.nl/uploads.php?action=viewpdf&Upload_Id=7081 • Kling, B. (2009), Onderweg naar een betere differentiatie, De Actuaris: Uitgave 17-2 Website: http://www.ag-ai.nl/uploads.php?action=viewpdf&Upload_Id=7080 • Brinksma, R. (2009), Pricing volgens Ditzo, De Actuaris: Uitgave 17-2 Website: http://www.ag-ai.nl/uploads.php?action=viewpdf&Upload_Id=7083 • Goh, S.; Wang, D. (2013), Risk-adjusted pricing: Risk-neutral, real-world, or does it matter?, Society of Actuaries: Product Matters! October 2013 - Issue 87 Leerdoelen van de module De onderstaande leerdoelen geven aan wat de student verondersteld wordt te kunnen na het volgen van deze module. De student: • heeft inzicht in de diverse belanghebbenden bij het productontwikkelingsproces. • kan de aannames die gemaakt worden ten behoeve van het productontwikkelingsproces kritisch beoordelen en de interne organisatie hierover adviseren. • kan risico's mbt een nieuw product inschatten en waar mogelijk de impact op de premiestelling hiervan kwantificeren en de interne organisatie hierover adviseren. • kan de verhouding tussen risico en rendement inschatten en waar mogelijk kwantificeren. • kan een eenvoudige business case opstellen en de belangrijkste onderdelen van het productontwikkelingsproject ordenen en kritisch beoordelen. • kan de uitgangspunten van een nieuwe product kritisch bekijken en becommentariëren. • kan bijdragen aan de commerciële kant van een nieuw product (doelgroepenanalyse, concurrentieanalyse, marktonderzoek).

•

• • • • • • • • • •

kan de interne organisatie (waaronder de commerciële afdelingen) adviseren en ondersteunen bij het proces van goedkeuring van een nieuw product en alternatieven voorleggen. heeft inzicht in de verschillende projectmethodieken en kan deze toepassen. kan basale projectdocumenten opbouwen en afwegingen maken op basis van de projectdriehoek (tijd, geld, omvang). kan leiding geven aan kleinschalige projecten en deelprojecten. kan mondeling de diverse belanghebbenden overtuigen van zijn/haar standpunt. Heeft inzicht in verschillende beïnvloedingsstragieën en kan motiveren welke van toepassing is in een bepaalde situatie. kan verstoringen in een gesprek oplossen. is in staat te reflecteren en kritisch te kijken naar eigen rol en functioneren in de proffesionele werkomgeving. kan ethische dilemma's bespreekbaar maken en reflecteren op zijn/haar eigen rol. onderzoeken en beoordelen van informatie uit interview. zakelijk schrijven en presenteren aan niet actuariële doelgroep.

Plaats van de module in het studieprogramma Deze module is een vervolg op de modules 'Productbeheer & Recht', 'Productverbetering & Datamanagement' en 'Productontwikkeling 1' voor Actuarieel Rekenaar. Daarnaast wordt er kennis verondersteld van de diverse vakken waarin de actuariële technieken worden behandeld. Deze module vormt de basis voor het vak 'Product Development' voor HBO-master.

Prijs: € 2.195