Module 3: Sociale netwerken en communicatie bij personen met een verstandelijke beperking

Module 3: Sociale netwerken en communicatie bij personen met een verstandelijke beperking


1


Slide 1: AGID-opleidingsmodules Slide 1 AGID-opleidingsmodules Module 3: Sociale netwerken en communicatie bij personen met een verstandelijke beperking Auteurs: Eline Coolens (vzw Zonnelied), Karel De Vuyst (vzw Zonnelied) Ontwikkeld door: Steve Mackenzie (De Montfort Universiteit), Jonathan Yaseen (Northumbria Universiteit) 25 februari 2014 AGID - PROJECTNUMMER - 518175-LLP-1-2011-1--LU-LEONARDOLMP OVEREENKOMST 2011 – 4000/001-001

2


Slide 2: Copyright en disclaimer Slide 2 Copyright en disclaimer Auteursrechten: De AGID-opleidingsmodules van het AGID-Consortium vallen onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieelGeenAfgeleideWerken 3.0 Unported licentie. Gebaseerd op een project van http://agid-project.eu. Voor bijkomende voorwaarden zie: http://agidproject.eu. De gebruikte Microsoft media-elementen (zoals foto’s en clip art) vallen niet onder deze licentie. Ze werden gebruikt met de toestemming van Microsoft en vallen onder hun licentievoorwaarden (zie voor meer informatie www.microsoft.com/permission). Dat betekent dat je deze bron mag delen (kopiëren, verspreiden, vertonen) op voorwaarde dat je correct naar de module verwijst, de originele staat ervan respecteert, en het niet voor commerciële doeleinden gebruikt. Je mag deze modules dus niet aanpassen, bewerken of herwerken. Voor de volledige licentiegegevens, zie: http://creativecommons.org/licenses/by-ncnd/3.0/deed.en_US. Naamsvermelding: Gelieve als volgt naar ons te verwijzen: AGID-Consortium (2014) Module 3: Sociale netwerken en communicatie, AGID-modules Luxemburg. Disclaimer: Deze reeks modules moet mensen er bewust van maken dat ook personen met een verstandelijke beperking ouder worden. Daarmee hopen we de aangeboden dienstverlening te verbeteren. Om je vaardigheden, kennis en kwaliteiten bij de zorg voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking verder te ontwikkelen, raden we je aan om na deze eerste inleiding verder te studeren.

3


Slide 3: Welkom Slide 3 Welkom Welkom bij deze module. Dit is de derde van zes opleidingsmodules over het thema Ouder worden met een verstandelijke beperking. Deze reeks modules werd ontwikkeld door het AGID-Consortium, een Europese groep van universiteiten en dienstverleners uit de sociale zorgsector. Verantwoordelijke coördinator is La Fondation A.P.E.M.H. (Association de Parents d’Enfants Mentalement Handicapés) (LUX) Andere partners: ARFIE- (Association de Recherche et de Formation sur l’Insertion en Europe) (BE) CADIAI (Cooperativa Assistenza Domiciliare Infermi Anziani Infanzia) (IT) De Montfort University (GB) Les Genêts d’Or (Association Médico-sociale pour personnes handicapées et/ou dépendentes) (FR) University of Vienna (AUT) Zonnelied vzw (Dienstverleningscentrum voor volwassen personen met een handicap) (BE) Wij hopen dat je deze modules in de praktijk goed zult kunnen gebruiken. Heb je de module met succes doorlopen? Dan kun je een certificaat behalen voor alle modules van de reeks. Als dit niet je eerste module is, mag je rustig de inleidende hoofdstukken overslaan en direct naar het onderdeel Over deze module gaan.

4


Slide 4: Belangrijke begrippen en afspraken - Deel 1 Slide 4 Definities en begrippen - Deel 1 Voor je begint kan het nuttig zijn om de juiste terminologie te kennen. We overlopen dan ook even de betekenis die bepaalde instanties aan bepaalde termen geven. Beperking: De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) definieert het Engelse disabilities als een overkoepelende term voor (functie)stoornissen, (activiteiten)beperkingen en participatieproblemen. De Nederlandse overkoepelende term daarvoor is "functioneringsproblemen". Daarbij gaat het bij een stoornis om verminderde lichaamsfuncties of anatomische eigenschappen; bij een beperking heeft iemand het moeilijk om activiteiten of acties uit te voeren; en participatie slaat op iemands deelname aan het maatschappelijk leven. Een functioneringsprobleem is dus een complex fenomeen, een wisselwerking tussen iemands lichaam en persoonlijke kenmerken en zijn of haar leefomgeving. Het VN-verdrag over de mensenrechten voor personen met een handicap geeft daar volgende definitie van: Personen met een handicap zijn personen met permanente, langdurige, tijdelijke of kortstondige fysieke, mentale, verstandelijke of zintuiglijke beperkingen die hen in wisselwerking met afzonderlijke fysieke, economische, sociale, culturele en persoonlijke factoren, of een combinatie daarvan, beletten om volledig, daadwerkelijk en op voet van gelijkheid met anderen aan de samenleving deel te nemen.

5


Slide 5: Belangrijke begrippen en afspraken - Deel 2 Slide 5 Definities en begrippen - Deel 2 In deze modules gebruiken we "verstandelijke beperking", gedefinieerd zoals de AAIDD (American Association on Intellectual and Developmental Disabilities) intellectual disability omschrijft: Een verstandelijke beperking is een functioneringsprobleem dat zowel belangrijke intellectuele beperkingen kan inhouden (redeneren, leren, problemen oplossen) als een beperkt aanpassingsvermogen zoals dat tot uitdrukking komt in alledaagse sociale en praktische vaardigheden. Deze beperking ontstaat voor de leeftijd van 18 jaar. Andere definities die we in deze leeromgeving gebruiken: Oudere persoon met een beperking: Een oudere persoon met een beperking is iemand die al met de gevolgen van een beperking leefde voor hij of zij met de gevolgen van veroudering werd geconfronteerd. Gezondheidswerkers: Betaalde, speciaal opgeleide deskundigen die in brede zin betrokken zijn bij het verstrekken van gezondheid, sociale zorg of opleiding, zoals dokters, psychiaters, psychologen, maatschappelijk werkers, fysiotherapeuten, pedagogen en logopedisten. Begeleiders: Mensen die in hun rol van verzorgers, gezondheidswerkers en opvoeders ouder wordende personen met een verstandelijke beperking dagelijks en rechtstreeks bijstaan, ongeacht waar ze wonen. Mantelzorgers: Familieleden die de verstandelijk beperkte persoon rechtstreeks ondersteunen.

6


Slide 6: Belangrijke begrippen en afspraken - Deel 3 Slide 6 Definities en begrippen - Deel 3 Opgelet dat je bepaalde pathologische symptomen niet verkeerd toeschrijft aan verstandelijke beperking of veroudering. Elke noemenswaardige verandering in iemands houding, smaak of gedrag moet gemeld worden zodat de arts een correcte diagnose kan stellen. Enkele voorbeelden van mogelijke indicaties die regelmatig aan een beperking worden toegeschreven, maar evengoed kunnen wijzen op een pathologische oorzaak (zie ook module 5, Pathologische veroudering): Afzondering, ongeïnteresseerdheid, snel moe = tekenen van depressie Ongeduld, onoplettendheid, vergeetachtigheid = tekenen van dementie Onsamenhangendheid, snel moe, verlies van eetlust = tekenen van uitdroging Verlies van eetlust, prikkelbaarheid, afzondering = tekenen van pijn Afzondering, onsamenhangendheid, agressiviteit = tekenen van doofheid

7


Slide 7: Structuur van deze module Slide 7 Structuur van deze module Hoe gebruik je deze module? Over deze module Inleidende oefening Deel 1: Netwerk in kaart brengen Deel 2: Netwerk in ontwikkeling Deel 3: Netwerk op basis van wederkerigheld Deel 4: Communicatie Deel 5: Netwerk in problemen Samenvatting en Eindtest

8


Slide 8: Hoe gebruik je deze module? Slide 8 Hoe gebruik je deze module? Is dit je eerste module uit deze reeks of je eerste contact met deze leeromgeving? Neem dan even de tijd om de informatie in dit deel "Hoe gebruik je deze module?" door te nemen. Je vindt hier informatie over volgende onderwerpen: Voor wie zijn de AGID-modules bestemd? Hoe werkt een AGID-module? Navigatie en Zoeken Nuttige Links Reflecteren, oefenen en testen Beoordeling en certificaat Toegankelijkheid en gebruik Softwarevereisten Systeemvereisten

9


Slide 9: Voor wie zijn de AGID-modules bestemd? Slide 9 Voor wie zijn de AGID-modules bestemd? De modules zijn vooral bestemd voor: Professionele begeleiders die werken met personen met een verstandelijke beperking. Ze kunnen ook zeer waardevol zijn voor: Andere mensen die werken met oudere personen met een verstandelijke beperking zoals artsen, verpleegsters, psychologen, ... en Mantelzorgers - vaders, moeders, zussen, broers, tantes, ... die voor een ouder familielid zorgen. Je kan deze module volledig zelfstandig afwerken, maar je zal er meer uithalen als je de onderwerpen en oefeningen ook met anderen bespreekt, vooral met collega's waar je nauw mee samenwerkt. Voor de denkoefeningen is het zelfs ten zeerste aan te bevelen die in groep te maken, samen met een collega of met de hulp van een mentor. Je kan deze module gebruiken: als een zuiver online hulpmiddel dat je alleen voor jezelf raadpleegt; als onderdeel van een inleidende workshop met doorlopende toegang tot de module; als onderdeel van een reeks doorlopende workshops.

10


Slide 10: Hoe werkt een AGID-module? Slide 10 Hoe werkt een AGID-module? Deze AGID-module bestaat uit een inleiding, een reeks inhoudelijke onderdelen en een samenvatting. Elk deel heeft een eigen kleur en bevat naast informatieve slides oefeningen om aan zelfreflectie te doen, en denkoefeningen en testen die je helpen bij je studie. We raden je aan om langzaam en systematisch te werken en vooral veel te reflecteren over de problemen die in de module aan bod komen. In het begin kun je best slide per slide gewoon in volgorde afwerken. Het menu links laat je toe om elk onderdeel van de module op elk moment opnieuw te bekijken. Alle afbeeldingen van personen zijn louter illustratief en dus niet bedoeld als reële voorstelling van de werkelijkheid. Voor bijkomende nuttige links en referenties kun je steeds terecht op de website van AGID (http://agid-project.eu/). Als je de module hebt afgewerkt, krijg je eenvoudig toegang tot alle links en media uit de module via de website van AGID (http://agid-project.eu/).

11


Slide 11: Navigatie en Zoeken Slide 11 Navigatie en Zoeken Navigatie Navigeren kun je met de muis in het navigatiemenu (aan de linkerkant van het scherm). Met de linkermuisknop klikken op de knoppen "Volgende" of "Vorige" rechts onderaan brengt je respectievelijk naar de volgende of de vorige slide. (Opmerking: Op oefenslides kun je enkel naar de volgende slide als je het navigatiemenu gebruikt of de knoppen "Einde", "Verder" of "Volgende"). Je kan ook door de module navigeren via volgende sneltoetsen: Pijl-links, Pijl-omhoog of Page Up: ga naar de vorige slide. Pijl-rechts, Pijl-omlaag of Page Down: ga naar volgende slide. O/T/S - Selecteer tabbladen: Outline (Overzicht), Thumbnails (Miniaturen), Search (Zoeken). Tab: met deze toets kun je van link naar link navigeren. Gebruik hem bv. om naar de Bijlangen te gaan en E-mail te sturen. Gebruik deze toets om naar de Bijlagen te gaan en E-mail te versturen. Enter: opent een link in een nieuw venster of tabblad. Home: ga naar de eerste slide en End: ga naar de laatste slide. Zoeken Het volledige navigatiemenu is te vinden onder het tabblad "Overzicht". Rechts daarvan vind je het tabblad "Zoeken". Hiermee kan je een woord of zin in deze module opzoeken. Je krijgt dan een lijst met links naar alle slides die dat woord of die zin bevatten.

12


Slide 12: Nuttige Links Slide 12 Nuttige Links Je kunt deze module helemaal afwerken zonder gebruik te maken van de aangeboden links naar websites en referenties. Die links helpen je echter wel om je veel grondiger in het onderwerp te verdiepen. Alle links in deze module die naar webpagina's verwijzen, zijn blauw. De verschillende links in deze module verwijzen naar: websites of pagina's zoals http://agid-project.eu/ of de website van het AGID-Project; documenten op externe websites en AGID-documenten; oefenbladen; andere slides in deze module; e-mailadressen. Als de module een verklarende woordenlijst bevat, dan zijn de overeenkomstige links pastelblauw. Alle links werkten op het moment van publicatie. Blijkt een link toch onbruikbaar, stuur dan een e-mail naar APEMH via [email protected] met vermelding van het slidenummer en de url. We trachten de module dan zo vlug mogelijk bij te werken.

13


Slide 13: Reflecteren, oefenen en testen Slide 13 Reflecteren, oefenen en testen Op verschillende plaatsen in de module zijn reflectie-oefeningen en testen ingebouwd. Je kunt je antwoorden op de testen afdrukken en bewaren. Als je de oefeningen 'opnieuw' maakt (zowel de denkoefeningen als de testen), worden je eerdere antwoorden overschreven. Bij de reflectie-oefeningen krijg je de optie een oefenblad af te drukken om op te werken. Opmerking: Het kan handig zijn om notities te nemen en enkele van je denkpistes neer te pennen.

14


Slide 14: Beoordeling en certificaat Slide 14 Beoordeling en certificaat De studie Terwijl je deze module doorneemt, zullen we je af en toe vragen even aan zelfreflectie te doen of een korte oefening te maken. Die zijn enkel bedoeld om te studeren. Ze tellen niet mee bij de definitieve beoordeling en de daaropvolgende certificatie. Je mag de inhoud van deze module tijdens je studie rustig met je collega's bespreken, we moedigen dat zelfs aan. Maar voor de definitieve beoordeling, de Eindtest, moet je wel verklaren dat jij en jij alleen die hebt ingevuld. De beoordeling Nadat je de module hebt ingestudeerd, kun je de Eindtest afleggen. Om voor die test te slagen heb je een score van 80% nodig. Ben je geslaagd? Dan kan je een certificaat afdrukken dat je de cursus met succes beëindigd hebt. Je mag de test zo vaak maken als je wil. De waarde Een certificaat is i) een verklaring van jezelf dat je tijd hebt geïnvesteerd om een inleidende basiskennis over het onderwerp te verwerven, iets wat je kan helpen in je taak als verzorger; en ii) het biedt een formele erkenning dat je die tijd inderdaad geïnvesteerd hebt.

15


Slide 15: Toegankelijkheid en gebruik Slide 15 Toegankelijkheid en gebruik Technische vereisten Om in deze online leeromgeving te werken heb je ADOBE Flash Player nodig. Je browser moet de nieuwste versie daarvan ondersteunen. Deze module is vooral een visuele presentatie die je met de muis of de toetsen kunt bedienen (zie: Navigeren en Zoeken). Ondersteunende programma's Je kunt eventueel ook met andere formaten werken. Ondersteunende programma's (waarvan er minstens een beschikbaar is op de AGIDwebsite): Microsoft PowerPoint: Om de inhoud van de tekstslides te bewaren gebruiken we PowerPointnotities. Veel softwarepakketten kunnen daarmee overweg zodat de toegankelijkheid verbetert. Adobe PDF: Adobe Reader beschikt over een aantal interessante functies om o.a. tekst te vergroten en kleuren aan te passen. Voor meer informatie kun je steeds terecht in het helpbestand van jouw Adobe Reader.

16


Slide 16: Softwarevereisten Slide 16 Softwarevereisten Het belangrijkste programma om het online leerplatform van de AGIDmodules te kunnen gebruiken is Adobe Flash. Dat moet geïnstalleerd zijn in de webbrowser die je gebruikt om naar de AGID-website te surfen en de AGID-modules te bekijken. Download Adobe Flash Populaire webbrowsers waarmee je de AGID-website en onze modules kan bezoeken: Microsoft Internet Explorer 7.x of hoger (bezoek de Internet Explorer downloadpagina) Mozilla Firefox 3.x of hoger (bezoek de FireFox Downloadpagina). Google Chrome (bezoek de Google Chrome Downloadpagina) Safari (bezoek de Safari Downloadpagina) Opera (bezoek de Opera Downloadpagina) Wil je de inhoud van de modules, de oefenbladen of ander referentiemateriaal op een andere manier bekijken, installeer dan een van volgende twee programma's: voor het Adobe PDF-format: Adobe reader (bezoek de Adobe Reader Downloadpagina) of Microsoft PowerPoint Viewer voor het Microsoft PowerPoint formaat (bezoek de Microsoft PowerPoint Viewer downloadpagina) Het AGID-Consortium is niet aansprakelijk voor eender welk verlies of eender welke beschadiging, rechtstreeks of onrechtstreeks het gevolg van het gebruik van deze online module of van de software van een derde partij.

17


Slide 17: Systeemvereisten Slide 17 Systeemvereisten Je hebt een internetverbinding nodig. Adobe heeft Adobe® Flash® Player 9 uitgebreid getest op de volgende configuraties: Windows®, Intel® Pentium® II 450 MHz of sneller (of een equivalent), 128 MB RAM Macintosh, PowerPC® G3 500 MHz of sneller of Intel Core™ Duo 1.33 GHz of sneller, 128 MB RAM Linux®, Modern processor (800 MHz of sneller), 512 MB RAM, 128 MB grafisch geheugen Bron: Systeemvereisten op de website van Adobe

18


Slide 18: Over deze module Slide 18 Over deze module Voor je deze module begint te studeren, kun je best even het deel "Over deze module" doornemen, samen met de leidraad op de AGID-website. Dit deel bevat: een overzicht van de module een overzicht van de structuur van de module de doelstellingen van de module de leerdoelen van de module enkele inleidende citaten De geschatte tijdsduur om deze module af te werken: 4-6 uur. We raden je aan om niet meer dan 2 uur na elkaar te studeren. Je kan best na elk onderdeel een pauze inlassen.

19


Slide 19: Overzicht Slide 19 Overzicht Ouderen vormen een kwetsbare groep en hebben het niet makkelijk om hun sociaal netwerk te onderhouden. Bij ouder wordende personen met een verstandelijke beperking is dat nog moeilijker! Zij zijn op verschillende gebieden nog kwetsbaarder zijn dan andere ouderen. Ouder wordende personen met een verstandelijke beperking hebben almaar meer hulp nodig en worden bijgevolg steeds afhankelijker van begeleiders en gezondheidswerkers. Ze hebben steeds vaker iemand nodig om hun wensen uit te drukken en die wensen ook daadwerkelijk uit te voeren. Hun sociaal netwerk krimpt: ze verliezen hun ouders, familieleden of vrienden, en de familierollen veranderen. Meestal hebben ze geen familie meer die dagelijks voor hen kan zorgen en vaak zijn er geen kinderen of kleinkinderen, waardoor ze meer risico lopen op vereenzaming en sociaal isolement. Hun mobiliteit gaat achteruit. Als gevolg daarvan zien ze zich genoodzaakt om op een en dezelfde plek te blijven wonen wat de kans op eenzaamheid en verwaarlozing nog verhoogt. Bovendien worden ze vaak maatschappelijk uitgesloten: ze zijn een minderheid waar weinig rekening mee wordt gehouden en vallen dikwijls buiten de reguliere samenleving. Slechts weinig initiatieven en organisaties bieden activiteiten of excursies aan die aan deze doelgroep zijn aangepast. Bovendien is het aanbod aan woonvoorzieningen die bij het 'gewone' leven aansluiten weinig gevarieerd. Ouder wordende mensen met een verstandelijke beperking hebben het ook moeilijk om te communiceren: hun communicatie verloopt vaak stroef door taalproblemen (spreekvaardigheid en begrip). Het verouderingsproces gaat meestal gepaard met verlies van geheugen, gehoor, zicht, spraak, stem, begrip, uitdrukking, enz. Stuk voor stuk hebben die een invloed op iemands communicatieve vaardigheden.

20


Slide 20: Structuur van de module Slide 20 Structuur van de module Deze module bespreekt vijf thema's: In Deel 1 leggen we de nadruk op het belang van sociale netwerken voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking: omdat het risico op o.a. afhankelijkheid, isolement en mobiliteitsverlies groter wordt naarmate we ouder worden, koesteren we de sociale contacten die wel nog mogelijk zijn. We bestuderen een 'sociaal netwerk' en de manier waarop begeleiders dat in het dagelijkse leven van ouder wordende personen met een verstandelijke beperking kunnen gebruiken. In delen 2 en 3 leer je hoe je de contacten met het sociale netwerk van je cliënt kunt verbeteren zodat je hem of haar kan helpen een duurzaam sociaal netwerk op te bouwen. Je krijgt hulpmiddelen aangereikt om het sociale netwerk van je cliënt in kaart te brengen en het actief te ondersteunen en uit te breiden. We geven je daarbij advies over hoe je de wederkerigheid van het sociale netwerk kan ondersteunen, stimuleren en optimaliseren. In deel 4 benadrukken we het belang van een goede communicatie. We concentreren ons op spreek- en luistervaardigheid in groep en op het aanmoedigen en ondersteunen van communicatie met de cliënt. In deel 5 gaan we in op probleemsituaties en hoe je daar als begeleider mee kan omgaan. Alle onderdelen worden ondersteund door vignetstudies, foto's en denkoefeningen om aan zelfreflectie te doen.

21


Slide 21: Doelstellingen Slide 21 Doelstellingen Met deze module willen we begeleiders van ouder wordende personen met een verstandelijke beperking meer inzicht bieden in de sociale netwerken van hun cliënten en de bijbehorende communicatie. Je leert nadenken over jouw taak als begeleider zodat je ouder wordende personen met een verstandelijke beperking de optimale zorg kunt bieden die ze nodig hebben. Deze module behandelt volgende onderwerpen: De specifieke dynamiek van ouder worden met een verstandelijke beperking Persoonsgerichte zorg Met het sociale netwerk van cliënten werken Capaciteiten en vaardigheden van de begeleider Communicatie binnen het team en aan de cliënt aangepaste ondersteunende communicatie Nadenken over jezelf en probleemsituaties aanpakken.

22


Slide 22: Leerdoelen Slide 22 Leerdoelen In deze module leer je: het belang van sociale contacten bij ouder wordende personen met een verstandelijke beperking; het begrip 'sociaal netwerk'; met het sociale netwerk van cliënten werken; capaciteiten en vaardigheden van begeleiders communiceren in groep; met aangepaste ondersteunende communicatie werken; met probleemsituaties omgaan. De specifieke leerdoelen vind je op de titelpagina van elk onderdeel. Bekijk thema's en leerdoelen voor: Deel 1 Deel 2 Deel 3 Deel 4 Deel 5

23


Slide 23: Enkele inleidende citaten van cliënten en hun sociale en professionele netwerken Slide 23 Enkele inleidende citaten van cliënten en hun sociale en professionele netwerken: Voor we starten, krijg je een aantal uitspraken van ouder wordende personen met een verstandelijke beperking en mensen in hun sociale netwerken: Anny (cliënt): "Ik hoop dat mijn familie me ook nog zal blijven opzoeken en me mee uit zal nemen als ik oud ben." Loreen (cliënt): "Ik hoop dat als ik op een dag niet meer kan lopen ze mij toch nog komen halen om eens weg te gaan en iets te gaan drinken. Ik zou het ook fijn vinden als mijn familie en vrienden meer langskwamen. Kan ik ook eens skypen?" George (gezondheidswerker): "Het zou fantastisch zijn moesten we de familie beter kunnen ontvangen." Sharon (zus): "Ik vind het fijn als mijn zus komt logeren. Dan kan ik haar beter leren kennen en onze band opnieuw wat aanhalen. Ik vind dat heel belangrijk. Ik vind het ook heel belangrijk om mijn ervaringen en opmerkingen met de gezondheidswerkers te delen want hoe meer je met mijn zus optrekt, hoe beter je begrijpt wat ze denkt, wil en voelt en hoe beter je voor haar kan zorgen." Penny (vrijwilligster) is een vaste waarde in het leven van Evy: "Ik ga regelmatig bij Evy op bezoek. Dan is haar dagelijkse routine wat onderbroken. We zijn dan gezellig samen en dat maakt haar blij want ze heeft nog maar een paar familieleden en die wonen allemaal in het buitenland, dus ze krijgt maar weinig bezoek." Mary (begeleidster): "Iemand verliezen heeft een hele grote invloed op die mensen en we moeten dat heel omzichtig aanpakken."

24


Slide 24: Inleidende reflecterende kennismakingsoefening Slide 24 Inleidende reflecterende kennismakingsoefening - Als je de inleiding doorgenomen hebt, mag je onderstaande acht vragen beantwoorden. Hoe denk jij over sociale netwerken en communicatie? Bekijk nog even de uitspraken van ouder wordende personen met een verstandelijke beperking en mensen uit hun omgeving. Op de volgende slides moet je enkele vragen over het thema beantwoorden. Anny (cliënt): "Ik hoop dat mijn familie me ook nog zal blijven opzoeken en me mee uit zal nemen als ik oud ben." Loreen (cliënt): "Ik hoop dat als ik op een dag niet meer kan lopen ze mij toch nog komen halen om eens weg te gaan en iets te gaan drinken. Ik zou het ook fijn vinden als mijn familie en vrienden meer langskwamen. Kan kan ik ook eens skypen?" George (gezondheidswerker): "Het zou fantastisch zijn moesten we de familie beter kunnen ontvangen." Sharon (zus): "Ik vind het fijn als mijn zus komt logeren. Dan kan ik haar beter leren kennen en onze band opnieuw wat aanhalen. Ik vind dat heel belangrijk. Ik vind het ook heel belangrijk om mijn ervaringen en opmerkingen met de begeleiders te delen want hoe meer je met mijn zus optrekt, hoe beter je begrijpt wat ze denkt, wil en voelt en hoe beter je voor haar kan zorgen." Penny (vrijwilligster) is een vaste waarde in het leven van Evy: "Ik ga regelmatig bij Evy op bezoek. Dan is haar dagelijkse routine wat onderbroken. We zijn dan gezellig samen en dat maakt haar blij want ze heeft nog maar een paar familieleden en die wonen allemaal in het buitenland, dus ze krijgt maar weinig bezoek." Mary (begeleidster): "Iemand verliezen heeft een hele grote invloed op die mensen en we moeten dat heel omzichtig aanpakken." Nadat je de citaten nog eens gelezen hebt, willen we je vragen even over volgende zaken na te denken: 25

Module 3: Sociale netwerken en communicatie bij personen met een verstandelijke beperking Je kan het tekstvak op de volgende slides gebruiken om enkele aantekeningen te maken of je kunt notities maken op Oefenblad 1. Klik op volgende om verder te gaan. Hoe zou jij een sociaal netwerk beschrijven? Aan wie denk je dan? Als je het sociale netwerk van je cliënt in kaart moet brengen, waar haal je dan je informatie? Welke hulpmiddelen kun je gebruiken om een goed contact tussen een ouder wordende persoon met een verstandelijke beperking en zijn sociale netwerk op te bouwen of te onderhouden? Beslist je cliënt zelf over de uitbreiding van zijn of haar sociale netwerk? Onderneemt je cliënt zelf iets om zijn netwerk uit te breiden? Hoe zorg je ervoor dat je cliënt zelf beslissingen kan nemen en zoveel mogelijk zelf kan doen? Wat zouden de woorden "trialoog" en "wederkerigheid" binnen een relatie kunnen betekenen? Welke typische problemen van ouderen met een verstandelijke beperking kunnen het contact met hun sociale netwerken belemmeren? Gebruik jij je tijd goed? Ooit al gehoord van timemanagement? Wat is goede communicatie? Aan welke vaardigheden denk je dan? Ben je eerder optimistisch, pessimistisch of realistisch ingesteld? Heeft dat een invloed op je werkhouding? Nu je even hebt kunnen nadenken over sociale netwerken en communicatie, gaan we daar op de volgende slilde dieper op in met een korte oefening over enkele aandachtspunten met betrekking tot dit thema. Om je antwoorden opnieuw te bekijken, klik op "Bekijk antwoorden". Om je resultaten af te drukken, klik op "Print antwoorden". Opmerking: Als je oefeningen 'opnieuw' maakt, worden je eerdere antwoorden overschreven.

26


Slide 25: Inleidende oefening Slide 25 Inleidende oefening Waar of niet waar? Beantwoord onderstaande 10 vragen met Waar of Niet waar Inleiding In deze voorbereidende oefening maak je kennis met de thema's die in deze module aan bod komen. Je krijgt deze oefening slechts een keer. Werk ze volledig af voor je verder gaat. Je kan jouw antwoorden op de vragen en de correcte antwoorden steeds opnieuw bekijken. Je krijgt dezelfde of een gelijkaardige oefening opnieuw aan het einde van de module. Klik op "Volgende" om naar de vragen te gaan. 1. Ouder wordende personen met een verstandelijke beperking zijn minder kwetsbaar dan ouder wordende personen zonder verstandelijke beperking. 2. Samen met de cliënt een oude brief lezen is een manier om informatie in te winnen om zijn sociale netwerk in kaart te brengen. 3. Een vriend die in de instelling blijft logeren is een beweging van buiten naar binnen. 4. Indien mogelijk moet de ouder wordende persoon met een verstandelijke beperking zelf beslissingen nemen en acties ondernemen om zijn sociaal netwerk uit te breiden. 5. "Als ik met mijn cliënt praat, ben ik in trialoog." 6. Het is belangrijk om in verschillende kleuren te kunnen praten en denken. 7. Timemanagement helpt je om efficiënt te werken. 8. Het is belangrijk om vanuit verschillende gezichtspunten te kunnen praten en denken. 9. Het feit dat een cliënt bij de plaatselijke bakker als bakkershulp kan werken is een voorbeeld van community building. 27

Module 3: Sociale netwerken en communicatie bij personen met een verstandelijke beperking 10. Je kan een crisis vermijden als je zorg draagt voor passagemomenten en processen. Antwoorden: 1 Niet waar, 2 Waar, 3 Waar, 4 Waar, 5 Niet waar, 6 Waar, 7 Waar, 8 Niet waar, 9 Niet waar, 10 Waar Jouw score: punten Dit was een inleidende kennismakingsoefening over de thema's die in deze module aan bod komen. Aan het einde van deze module krijg je deze of een gelijkaardige oefening opnieuw. Je kan jouw antwoorden op de vragen altijd opnieuw bekijken. Om je antwoorden opnieuw te bekijken, klik op "Bekijk antwoorden". Om je resultaten af te drukken, klik op "Print antwoorden".

28


Slide 26: Deel 1: Netwerk in kaart brengen Slide 26 Deel 1: Netwerk in kaart brengen Aan de hand van vignetstudies en oefeningen krijg je in dit deel meer inzicht in volgende thema's: Het belang van sociale contacten voor ons welzijn. Onderzoek naar de wensen van oudere mensen, al dan niet met een verstandelijke beperking. De definitie van een sociaal netwerk. De vijf groepen binnen een sociaal netwerk. Hulpmiddelen om sociale netwerken op te bouwen en te stimuleren. Als je de theorie en de oefeningen in dit deel hebt doorgenomen, ken je: De wensen van ouder wordende personen met en zonder verstandelijke beperking. De problemen die personen met een verstandelijke beperking hebben om in contact te komen en te blijven met de verschillende groepen binnen een sociaal netwerk. De hulpmiddelen om contact te leggen tussen de persoon met de verstandelijke beperking en de vijf groepen van het sociale netwerk.

29


Slide 27: Deel 1: Oefening 1 Slide 27 Deel 1: Oefening 1 Dit is een denkoefening om even te brainstormen over sociale netwerken. Denk even na over onderstaande 5 vragen en beantwoord ze dan. Hoe denk je over sociale netwerken? De uitspraken van ouder wordende personen met een verstandelijke beperking, hun familieleden, hun begeleiders en hun gezondheidswerkers laten duidelijk zien dat een sociaal netwerk voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking heel belangrijk is en dat het verouderingsproces dat netwerk alleen maar kwetsbaarder maakt. Om je beter bewust te maken van dat proces, verkennen we in dit eerste deel - Netwerk op weg - stap voor stap het begrip sociaal netwerk. We beginnen met enkele denkoefeningen. Noteer je opmerkingen in de tekstvakken op de volgende slides of maak aantekeningen op Oefenblad 2. Klik Volgende om verder te gaan. (Opmerking: Alle oefenbladen zijn te vinden onder het tabblad 'Bijlagen') Denkoefeningen voor begeleiders: Wie behoort er tot jouw sociaal netwerk? Hoe vaak hoor of zie jij jouw familie, vrienden, kennissen? Hoe leer jij nieuwe mensen kennen? Op welke manier leg je sociale contacten? Via welke kanalen? Vind je jouw sociaal netwerk breed genoeg? Zijn er mensen die je minder hoort of ziet dan je eigenlijk zou willen? Zo ja, wat is daar dan de reden voor? Nadat je even hebt nagedacht over je eigen sociaal netwerk, gaan we in de volgende oefening dieper in op de sociale netwerken op je werk. Om je antwoorden opnieuw te bekijken, klik op "Bekijk antwoorden". Om je resultaten af te drukken, klik op "Print antwoorden". Opmerking: Als je oefeningen 'opnieuw' maakt, worden je eerdere antwoorden overschreven. 30


Slide 28: Deel 1: Oefening 2 Slide 28 Deel 1: Oefening 2 Dit is een denkoefening om even te brainstormen over sociale netwerken. Denk even na over onderstaande 5 vragen en beantwoord ze dan. Hoe denk je over sociale netwerken op je werk? Nu je even hebt nagedacht over je eigen sociale netwerken, verleggen we de focus naar je werkplek. Hieronder vind je enkele denkoefeningen. Noteer je opmerkingen in de tekstvakken op de volgende slides of maak aantekeningen op Oefenblad 3. Klik Volgende om verder te gaan. Denkoefeningen voor begeleiders: Heb je vaak contact met de familie of vrienden van je cliënten? Heb je een goed zicht op hun volledige sociale netwerk? Beschik je op basis van je dossiers en gesprekken met je collega's over voldoende informatie? Vragen cliënten je vaak of regelmatig om contact te leggen met iemand van buiten de instelling? Hoe behandel je dat soort vragen? Welke problemen kom je tegen als je dat soort vragen krijgt? Denk je dat het voor jouw cliënten mogelijk is om zinvolle relaties aan te gaan met andere mensen dan begeleiders, familieleden of andere cliënten? Deze reflectie-oefeningen hebben je zeker aan het denken gezet over sociale netwerken en communicatie. In de rest van de module krijgt je meer inzicht in de materie. Laten we beginnen met het belang van sociale contacten. Om je antwoorden opnieuw te bekijken, klik op "Bekijk antwoorden". Om je resultaten af te drukken, klik op "Print antwoorden". Opmerking: Als je oefeningen 'opnieuw' maakt, worden je eerdere antwoorden overschreven.

31


Slide 29: 1.1 Het belang van sociale contacten Slide 29 1.1 Het belang van sociale contacten Sociale contacten zijn voor iedereen erg belangrijk, dus ook voor ouder wordende mensen met een verstandelijke beperking. Hun communicatie wordt echter belemmerd door enkele factoren: Personen met een verstandelijke beperking, en dan vooral ouderen, zijn vaak niet in staat om hun leven helemaal zelf te organiseren. Ze hebben het moeilijk om keuzes te maken en aan de hand daarvan zelf hun eigen leven te leiden. Ouder wordende personen met een verstandelijke beperking hebben dan ook ondersteuning en hulp nodig. Die steun kan vanuit hun eigen sociale netwerk komen (ouders, familie, vrienden, kennissen, ...) en vanuit het professionele zorgnetwerk. Beide netwerken maken deel uit van iemands bredere sociale netwerk. Het professionele zorgnetwerk moet in eerste instantie enkel bijkomende ondersteuning bieden en kan het eigen sociale netwerk enkel vervangen als er meer ondersteuning nodig is dan dat kan bieden. Bij ouder wordende personen met een verstandelijke beperking zien we dat het eigen sociale netwerk vaak langzaamaan krimpt, terwijl het zorgnetwerk het gestaag overneemt. Vooral bij mensen die al langer in een zorgcentrum of instelling verblijven, merken we dat hun sociale netwerk over de jaren heen steeds kleiner wordt. Veel voormalige contacten vallen weg of verwateren, zonder dat er nieuwe in de plaats komen. "De begeleider als je beste kameraad" is in veel gevallen de treurige werkelijkheid. Een goed zorgsysteem heeft dan ook het nadeel dat het de natuurlijke hulpbronnen die het leven bruisend maken, domineert. Dit wordt ook wel de desintegrerende rol van het zorgsysteem genoemd (bv. Waarom komt de kapper om de drie maanden iedereen in de instelling kappen en gaan de cliënten niet op afspraak naar de kapster in het dorp?).

32


Slide 30: 1.2 Onderzoek naar veroudering Slide 30 1.2 Onderzoek naar veroudering Ouder wordende personen met en zonder verstandelijke beperking krijgen vergelijkbare leeftijdsgebonden problemen (Buys, 2008) Naar eigen zeggen willen ouderen - zonder verstandelijke beperking: gelijkwaardig behandeld worden, niet neerbuigend of als passieve ontvangers; verantwoordelijkheden opnemen voor de activiteiten die voor hen voorzien zijn; zinvolle activiteiten doen waarbij ze hun vaardigheden met elkaar kunnen delen; met vrienden op stap gaan; een levensgezel en een goede relatie hebben; een goede fysieke en mentale gezondheid genieten. Naar eigen zeggen willen ouderen - met een verstandelijke beperking: zelf ook iets te zeggen hebben en bij besluitvorming betrokken worden; een zinvolle rol spelen en zich gewaardeerd voelen; goede relaties onderhouden en de nodige steun krijgen; de kans om bij te leren en vaardigheden te behouden; zich geborgen en veilig voelen; in een aangename leefomgeving vertoeven; een optimale gezondheid en een goede conditie genieten.

33


Slide 31: 1.2.1 Besluit Slide 31 1.2.1 Besluit Het belang van een goed functionerend sociaal netwerk voor cliënten wordt vaak onderschat. Voor onszelf vinden we contacten met familie, vrienden, kennissen, collega's en verenigingen doorgaans vanzelfsprekend en belangrijk maar het idee dat onze cliënt dezelfde dingen in het leven belangrijk vindt, dringt niet altijd tot ons door. Als je je vrienden een tijdje niet ziet, dan gaat het knagen. Je begint hen te missen en voelt je pas weer goed als het contact hersteld is. Dat komt omdat contacten met anderen in grote mate je levenskwaliteit en geluksgevoel bepalen. Een mens heeft nu eenmaal anderen nodig, niet alleen als steun, maar ook om zich te kunnen ontplooien. We vinden het fijn om mensen om ons heen te hebben, nieuwe mensen te ontmoeten en dingen samen te doen. Het geeft je ook een goed gevoel als je zelf iets voor iemand anders kunt betekenen. Dit proces van geven en nemen geeft ons leven zin. Natuurlijk verschillen mensen van elkaar en heeft de een meer behoefte aan sociaal contact dan de ander, maar dat neemt niet weg dat iedereen menselijk contact nodig heeft, in de ruimste zin van het woord (Smit en Van Gennep, 2002). Elke ouder wordende persoon met een verstandelijke beperking is uniek. Ieder heeft zijn eigen levensverhaal, persoonlijkheid, wensen, behoeften en beperkingen en elkeen heeft dan ook baat bij een individuele aanpak (Bongers, 2002).

34


Slide 32: Deel 1: Oefening 3 Slide 32 Deel 1: Oefening 3 Deze slide helpt je reflecteren over het sociale netwerk van je cliënt. Denk aan een van je cliënten en vraag je even af wie er allemaal tot zijn of haar sociale netwerk behoort? Gebruik het tekstvak onderaan of Oefenblad 4 om een overzicht te maken van alle groepen die een belangrijke rol kunnen spelen in het sociale netwerk van je cliënt. Heb je het gevoel dat je over te weinig informatie beschikt? Denk je dat het sociale netwerk uitgebreid kan worden? Hoe? Noteer enkele opmerkingen in het tekstvak onderaan of gebruik Oefenblad 4 om notities te nemen. In deze inleidende denkoefening heb je even kunnen reflecteren over het sociale netwerk van je cliënt. Op de volgende slides brengen we het sociale netwerk van een cliënt in kaart. Om je antwoorden opnieuw te bekijken, klik op "Bekijk antwoorden". Om je resultaten af te drukken, klik op "Print antwoorden". Opmerking: Als je oefeningen 'opnieuw' maakt, worden je eerdere antwoorden overschreven.

35


Slide 33: 1.3 Wat is een sociaal netwerk? Slide 33 1.3 Wat is een sociaal netwerk? Een sociaal netwerk is een sociale structuur van knooppunten: mensen of organisaties die onderling van elkaar afhankelijk zijn op gebied van vriendschap, verwantschap, interesses, geld, geloof, voorkeuren en aversies, seksualiteit, kennis of prestige (Freeman, 2004). Meer specifiek is 'sociaal netwerk' een verzamelnaam voor een netwerk van belangrijke mensen die zowel optreden als steunpilaren voor iemands eigen geluk en welzijn als voor het welzijn van de anderen in het netwerk. Binnen een sociaal netwerk onderscheiden we verschillende groepen: Familie: partners, ouders, broers, zussen, kinderen, neven, nichten, ... Vrienden en kennissen met een verstandelijke beperking (= de peergroep) Zorgverleners en vrienden of kennissen uit het zorgsysteem (bv. vroegere begeleiders, vrijwilligers, ...) Maatschappij: vrienden en kennissen, organisaties, verenigingen, voorzieningen, begeleidingscentra, opleidingscentra, ...

36


Slide 34: 1.4 Het sociale netwerk in kaart brengen Slide 34 1.4 Het sociale netwerk in kaart brengen In de rest van dit deel nemen we de verschillende groepen binnen een sociaal netwerk onder de loep. Dat helpt je op weg om een sociale kaart van je cliënt te maken. Wij voegen 2 groepen toe: dieren en voorwerpen. We beschrijven elke groep en geven enkele voorbeelden van mogelijke leeftijdsgebonden problemen tussen een ouder wordende persoon met een verstandelijke beperking en zijn of haar sociaal netwerk. Daarna krijg je een aantal hulpmiddelen aangereikt om sociale contacten te stimuleren en bekijken we ter illustratie een casus waar we in de volgende delen van de module op terugkomen.

37


Slide 35: 1.4.1 Familie Slide 35 1.4.1 Familie Er zijn vijf groepen binnen een sociaal netwerk. 1. Familie In het algemeen denken we aan: ouders broers en zussen partner kinderen grootouders dierbare ooms en tantes dierbare neven en nichten Enkele voorbeelden van leeftijdsgebonden veranderingen voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking en hun familie: Er zijn geen ouders of kinderen meer die voor hen kunnen zorgen. Broers en zussen nemen de verantwoordelijkheid over waardoor de familierollen wijzigen (dit proces verloopt vaak moeilijk). Familieleden wonen ver weg waardoor het moeilijk is om contact te leggen. Soms is er geen familie meer en wordt een voogd aangesteld.

38


Slide 36: 1.4.2 Peergroep Slide 36 1.4.2 Peergroep 2. Peergroep In het algemeen denken we aan vrienden en kennissen met een verstandelijke beperking: vrienden uit het verleden, vrienden die je cliënt kent van andere instellingen, van een vereniging, evenement of vakantie, of mensen uit de leefgroep, ... Enkele voorbeelden van leeftijdsgebonden veranderingen voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking en hun peergroep: Goede vrienden kunnen overlijden (soms zonder de kans om afscheid te nemen). Ouder wordende personen met een verstandelijke beperking zijn getuige van het verouderingsproces van hun vrienden. Ouder wordende personen met een verstandelijke beperking worden afhankelijker van anderen om te eten, te bewegen, te praten.

39


Slide 37: 1.4.3 Zorgverleners Slide 37 1.4.3 Zorgverleners 3. Zorgverleners: In het algemeen denken we aan: deskundigen uit het zorgnet (gezondheidswerkers, begeleiders, vrijwilligers, sociaal assistenten, verpleegsters, ...); vrienden en kennissen uit het zorgsysteem (een vroegere gezondheidswerker of vrijwilliger, de moeder van een andere cliënt, ...). Enkele voorbeelden van leeftijdsgebonden veranderingen voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking en hun zorgverleners: Door het grote personeelsverloop in de zorgsector krijgen ouder wordende personen met een verstandelijke beperking door de jaren heen veel verschillende begeleiders. Ook binnen de instellingen is er door de jaren heen een groot personeelsverloop. Cliënten moeten dan ook voortdurend nieuwe mensen ontmoeten, afscheid nemen, en veel veranderingen verwerken. Het verouderingsproces (en de dood) is een intens proces dat lang kan duren, terwijl de relatie tussen cliënt en zorgverlener uniek moet blijven. Ouder wordende personen met een verstandelijke beperking hebben meer zorg nodig naarmate ze ouder worden en er zijn dan ook veel verschillende zorgverleners verantwoordelijk (bv. het palliatief team).

40


Slide 38: 1.4.4 Maatschappij Slide 38 1.4.4 Maatschappij 4. Maatschappij In het algemeen denken we aan: vrienden en kennissen uit heden en verleden; mensen die we kennen uit andere voorzieningen, instellingen, organisaties; mensen die we kennen van culturele evenementen; mensen die we kennen vanuit onze religieuze overtuiging; mensen die we kennen uit de buurt, bv. van bij de bakker, de bibliotheek, het zwembad, ... Enkele voorbeelden van leeftijdsgebonden veranderingen voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking en hun maatschappelijke netwerk: Een verminderde mobiliteit betekent vaak dat bepaalde activiteiten niet meer mogelijk zijn. Er zijn te weinig aangepaste activiteiten (binnenactiviteiten worden bv. bemoeilijkt door slechte rolstoeltoegankelijkheid). Er is te weinig aangepast (en betaalbaar) vervoer. Begeleid werken is niet meer mogelijk. Andere mensen zijn vaak bijzonder ongeduldig en intolerant ten opzichte van ouder wordende personen met een verstandelijke beperking. Het aanbod aan activiteiten wordt kleiner naarmate iemand ouder wordt.

41


Slide 39: 1.4.5 Dieren en voorwerpen Slide 39 1.4.5 Dieren en voorwerpen 5. Dieren en voorwerpen Voor ouder wordende personen (met een verstandelijke beperking) kunnen we een categorie toevoegen: dieren. "Huisdieren spelen een grote rol voor onze geestelijke en lichamelijke gezondheid" (Beck en Katcher, 1996). We denken daarbij aan: katten, honden, vissen, konijnen, vogels, ... binnen of buiten de instelling. Voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking kunnen we nog een categorie toevoegen: overgangsvoorwerpen. Die kunnen gevoelens van veiligheid, verantwoordelijkheid, vreugde en zorg teweegbrengen. Ze spelen ook een belangrijke rol bij een verhuis of bij de overplaatsing van de ene woonplek naar een andere. We denken daarbij aan: Poppen Speelgoed Andere voor je cliënt belangrijke voorwerpen.

42


Slide 40: 1.4.6 Hulpmiddelen Slide 40 1.4.6 Hulpmiddelen Hulpmiddelen zijn instrumenten om contact te leggen tussen de cliënt en de vijf groepen van zijn of haar sociale netwerk. Wat zijn mogelijke hulpmiddelen? In het algemeen denken we aan: Communicatiemiddelen (telefoon, Skype, e-mail, Facebook, brieven, tekeningen, kaarten, ...) Uitstapjes en excursies (shoppen, bezoek aan een tearoom, culturele evenementen, kerkbezoek, uit logeren bij je zus, een vriend opzoeken, ...) = beweging van binnen naar buiten Ontvangstmogelijkheden (mensen uitnodigen om te komen eten of logeren, rooming-in, je cliënt kan met iemand afspreken in de cafetaria of op de kamer, familieleden kunnen in de ontvangstruimte met een maatschappelijk werkster praten, plaats voorzien om een gast een tijdje te laten blijven, ...) = beweging van buiten naar binnen.

43


Slide 41: 1.4.7 Casus: Jacky, deel 1 Slide 41 1.4.7 Casus: Jacky, deel 1 Algemene informatie over Jacky: Jacky is 62 jaar oud, verstandelijk beperkt en woont in een centrum voor begeleid wonen. Haar vader, Gerard, overleed 15 jaar geleden en haar moeder Paulien (85) is ziek en verblijft in een verpleegtehuis. Het laatste jaar heeft Jacky mobiliteitsproblemen. Ze heeft artritis. Jacky heeft een jongere zus, Trees, die in het buitenland woont en een oudere broer, Walter, die op 15 kilometer van de instelling woont. Walter heeft een zoon die Wouter heet. Vroeger ging Jacky vaak met haar ouders, broer en zus naar de kerk. Ze zingt graag kerkliederen. Tegenwoordig neemt Walter Jacky af ten toe mee naar de zondagsmis. Wouter komt zijn tante een keer per maand opzoeken. Hij brengt dan altijd zijn hond Suzy mee. Jacky vindt Suzy erg leuk omdat ze altijd aan haar voeten snuffelt. In haar vrije tijd leest Jacky graag een boek en vindt ze het leuk om een praatje te maken met de andere bewoners en de begeleiders.

44


Slide 42: 1.4.8 Sociale kaart van Jacky Slide 42 1.4.8 Sociale kaart van Jacky Voorbeeld van een sociale kaart van Jacky Een diagram van een sociale kaart van Jacky met de algemene en specifieke actoren in haar netwerk en de hulpmiddelen die gebruikt kunnen worden om dat netwerk uit te breiden en te onderhouden. Actoren: 1. Familie: ouders, Paulien en Gerard (†), partner (niet vastgesteld), broers, zussen en andere familieleden (Trees, Walter and Wouter) 2. Peergroep: cliënten (heden en verleden) (niet vastgesteld) 3. Vrienden, kennissen en zorgverleners: contacten (heden en verleden) (niet vastgesteld) 4. Maatschappij: contacten (heden en verleden) van de kerk, het jeugdhuis, de gepensioneerdenbond, de sportclub, bakker 5. Dieren: honden, katten, vogels, vissen - Suzy werd geïdentificeerd. 6. Poppen en 7. Speelgoed (niets vastgesteld) Eventuele hulpmiddelen: Communicatie: telefoon, brieven, kaarten, tekeningen, e-mail, Facebook, Skype 2. Uitstapjes en excursies: visites, shoppen, excursies, logeren 3. Ontvangstmogelijkheden: rooming-in, cafetaria, ontvangstkamer, eigen kamer

45


Slide 43: 1.5 Samenvatting van deel 1 Slide 43 1.5 Samenvatting van deel 1 De belangrijkste aandachtspunten uit deel 1: Het belang van een goed functionerend sociaal netwerk voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking en mensen in het algemeen. Beschrijving van een sociaal netwerk en de vijf groepen die ertoe behoren. Leeftijdsgebonden veranderingen voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking en hun sociale netwerk. Hulpmiddelen om sociale netwerken op te bouwen en te stimuleren. Het verhaal van Jacky en haar sociaal netwerk.

46


Slide 44: Deel 2: Netwerk in ontwikkeling Slide 44 Deel 2: Netwerk in ontwikkeling Aan de hand van vignetstudies en oefeningen krijg je in dit deel meer inzicht in volgende thema's: Hoe maak ik een sociale kaart? De belangrijkste aandachtspunten voor het opstellen van een sociale kaart. Het belang van timemanagement om de resultaten van de sociale kaart te implementeren en op te volgen. Hulpbronnen zoeken bij de zorg voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking. Als je de theorie en de oefeningen in dit deel hebt doorgenomen, kun je: een sociale kaart opstellen waarin je de aangewezen sociale contacten en mogelijke hulpmiddelen vastlegt om het sociale netwerk van je cliënt te kunnen uitbreiden; uitleggen wat de belangrijkste aandachtspunten zijn bij het opstellen van een sociale kaart; de problemen en obstakels bij het opstellen van een sociale kaart beschrijven; manieren identificeren om je tijd beter te beheren zodat je de resultaten van je sociale kaart kunt implementeren en opvolgen; herkennen wie je op welke manier kan verder helpen om je sociale kaart te implementeren.

47


Slide 45: 2.1 Hoe maak ik een sociale kaart? Slide 45 2.1 Hoe maak ik een sociale kaart? Nu je de elementen van een sociale kaart kent (groepen en hulpmiddelen), kun je van start gaan! In dit deel maak je een sociale kaart. Hoe ga je te daarbij te werk? Om te beginnen maak je een overzicht van de sociale contacten van je cliënt: Ken je alle sociale contacten van je cliënt? Gebruik zijn of haar sociaal dossier en informatie van huidige en vroegere gezondheidswerkers en begeleiders, zaken die tijdens dienstvergaderingen of familiereünies ter sprake kwamen, ... Wat wil je cliënt zelf? Als je voldoende aandacht besteed aan zijn of haar vragen en de signalen die hij of zij uitzendt, dan weet je dat. Je verwerft ook informatie door met je cliënt te praten aan de hand van foto's, brieven, verhalen, boeken, ... . Je maakt ook een overzicht van de mogelijke hulpmiddelen: Wat wil je cliënt zelf? Als je voldoende aandacht besteed aan zijn of haar vragen en de signalen die hij of zij uitzendt, dan weet je dat. Opgelet dat je niet al op voorhand een selectie van de hulpmiddelen maakt! Bekijk de verschillende mogelijkheden en probeer ze uit. Begeleiders en gezondheidswerkers kunnen op personeelsvergaderingen alle mogelijkheden samen grondig doornemen en afspreken. Wie neemt contact op met wie? Wie houdt zich met welk contact bezig? Er worden bij voorkeur een of twee begeleiders gekozen die het proces met de cliënt op gang brengen, coördineren en opvolgen. Die kunnen dan de rest van het team op de hoogte houden. Vraag je altijd af of je ideeën wel haalbaar, gewenst en mogelijk zijn.

48


Slide 46: 2.1.1 Maximale cliëntparticipatie Slide 46 2.1.1 Maximale cliëntparticipatie Streef altijd naar een maximale participatie van je cliënt. Het is noodzakelijk dat je cliënt zoveel mogelijk de controle over zijn eigen leven en omgeving behoudt. Het lot in eigen handen nemen en zelf kiezen zijn essentieel voor iemands levenskwaliteit (Brown, 2001). Hou steeds in je achterhoofd dat je cliënt altijd eigenaar van zijn of haar sociale netwerk blijft. Dat gaat hand in hand met de mogelijkheid van je cliënt om zichzelf uit te drukken. Om negatieve ervaringen te vermijden, is het dan ook van belang om met je cliënt in dialoog te treden, hem of haar bij de besluitvorming te betrekking en je ideeën eerst uit te testen en erover te praten. Als je cliënt slechts over beperkte mogelijkheden beschikt om zich te uiten, dan reflecteren, debatteren en beslissen de teamleden best in naam van de cliënt.

49


Slide 47: 2.2 Casus: Jacky, deel 2 Slide 47 2.2 Casus: Jacky, Deel 2 Jacky (lees meer over haar in deel 1.4.7) Enkele vragen: Heb je genoeg informatie over Jacky's sociale netwerk? Wil Jacky haar moeder horen of zien? Wil Jacky vaker naar de kerk gaan? Wil Jacky af en toe iets van haar zus horen? Als je rekening houdt met haar mobiliteitsprobleem, kan Jacky dan eens bij haar broer gaan logeren? Heeft Jacky nog andere wensen in verband met haar vrije tijd? Is het haalbaar om binnen de instelling een hond te houden? Kunnen we 's vrijdagsmiddags een paar kerkliederen zingen? Nadat je Jacky's leven onder de loep genomen hebt, over en met haar hebt gepraat, blijven er 3 opties over: Dirk (begeleider) gaat samen met Jacky skypen met haar zus Trees. Ann (begeleidster) gaat 's zondags met Jacky naar de kerk. Ann (begeleidster) maakt plannen om eens bij broer Walter te gaan logeren.

50


Slide 48: 2.2.1 Jacky Slide 48 2.2.1 Jacky: Voorbeeld van een ingevulde sociale kaart van Jacky Dit is hetzelfde diagram van een sociale kaart van Jacky van slide 1.4.8 met de algemene en specifieke actoren in haar netwerk en de hulpmiddelen die gebruikt kunnen worden om dat netwerk uit te breiden en te onderhouden. Wijzigingen aan de kaart werden in het rood gemarkeerd: bij Familie: Trees, bij Maatschappij: Kerk, bij Communicatie: Skype en bij Uitstapjes en excursies: Logeren. Ook enkele contacten werden in het rood gemarkeerd, in een kolom Wie neemt contact op met wie? (teamleden): Dirk, die contact zal opnemen met Trees; Ann, die contact opneemt met de kerk en die Jacky's logeermoment zal organiseren. Actoren: 1. Familie: ouders, Paulien en Gerard (†), partner (niet vastgesteld), broers, zussen en andere familieleden (Trees, Walter and Wouter) 2. Peergroep: cliënten (heden en verleden) (niet vastgesteld) 3. Vrienden, kennissen en zorgverleners: contacten (heden en verleden) (niet vastgesteld) 4. Maatschappij: contacten (heden en verleden) van de kerk, het jeugdhuis, de gepensioneerdenbond, de sportclub, bakker, ... Er werd vastgesteld dat Walter een vriend is 5. Dieren: honden, katten, vogels, vissen - Suzy werd geïdentificeerd. 6. Poppen en 7. Speelgoed (niets vastgesteld) Eventuele hulpmiddelen: Communicatie: telefoon, brieven, kaarten, tekeningen, e-mail, Facebook, Skype 2. Uitstapjes en excursies: visites, shoppen, excursies, logeren

51

Module 3: Sociale netwerken en communicatie bij personen met een verstandelijke beperking 3. Ontvangstmogelijkheden: rooming-in, cafetaria, ontvangstkamer, eigen kamer

52


Slide 49: 2.3 Nancy Slide 49 2.3 Nancy Nancy is 60 en verblijft al meer dan 26 jaar (sinds haar moeders dood) in een instelling voor mensen met een verstandelijke beperking. Ze kent maar weinig mensen en een van de begeleiders denkt dat het misschien goed zou zijn om eens een uitstapje te plannen met mensen die ze niet vaak ziet. Hij bespreekt het met Nancy's broer en ze besluiten dat Nancy met haar broer en diens vrouw mee mag op een uitje naar zee. Dat wordt echter niet bepaald een succes. Nancy klaagt de hele tijd en op het einde van de dag is iedereen uitgeput. De begeleider is teleurgesteld in Nancy: "Ik doe al die moeite om voor jou een uitstapje te regelen en jij verpest het." De volgende keer zal haar broer ook wel twee keer nadenken voor hij zijn zus nog meeneemt. Toch is het helemaal niet zo verwonderlijk dat de trip niet zo geslaagd was: Nancy houdt niet van koude wind en ze vindt het niet leuk om lange treinreizen te maken. Bovendien kan ze niet goed overweg met haar schoonzus. Om over na te denken: Is hier een ander scenario mogelijk? Waar denk je dan aan? Wat zou jij gedaan hebben als begeleider? Noteer je opmerkingen op Oefenblad 9 en schrijf daarna enkele ideeën op Oefenblad10: Sociale kaart voor je verder gaat.

53


Slide 50: 2.3.1 Nancy - Een alternatief scenario Slide 50 2.3.1 Nancy - Een alternatief scenario Voorbeeld van een alternatief scenario De begeleider vraagt Nancy of ze zin heeft in een uitstapje naar zee. Nancy wil wel gaan, maar ze heeft geen concrete ideeën over hoe, wat, met wie, ... De begeleider knipt enkele foto’s uit van mogelijke uitstappen en legt ze naast Nancy's sociale kaart met bijbehorende foto’s. Daarna bedekt hij de foto’s van de mensen die ze regelmatig ziet (haar zus en haar begeleiders). Resultaat: Nancy is enthousiast en komt tot een verrassende conclusie: ze wil zaterdagmiddag graag een koffie gaan drinken met een vriendin uit een andere leefgroep en de mama van die vriendin. De begeleider neemt contact op met de andere leefgroep voor het telefoonnummer van de moeder van Nancy's vriendin. Ze spreken af en beleven later die week een fijne zaterdagmiddag. De moeder komt tot de conclusie dat ook haar dochter het heel leuk vond en ze besluiten dat het uitje zeker voor herhaling vatbaar is.

54


Slide 51: 2.3.2 Aandachtspunten Slide 51 2.3.2 Aandachtspunten Belangrijke aandachtspunten: Maximale cliëntparticipatie: vraag het eerst aan Nancy zelf! Gebruik visuele hulpmiddelen zoals foto's. Geloof in de mogelijkheden van je cliënten: ze kunnen hun wensen echt wel uiten! Werk samen als team: beslis niet alleen, raadpleeg je collega's en overleg met elkaar.

55


Slide 52: 2.4 Problemen en obstakels Slide 52 2.4 Problemen en obstakels Bij het uitwerken van een sociale kaart kunnen een aantal problemen en obstakels je pad kruisen. De lijst mogelijke hindernissen is lang en zeer divers en we beperken ons in deze module dan ook tot obstakels die te maken hebben met blijven of weggaan, mobiliteit en transport, medische zorg en timemanagement. Je krijgt deze thema's aangereikt aan de hand van enkele uitspraken en casussen.

56


Slide 53: 2.4.1 Blijven of weggaan? Slide 53 2.4.1 Blijven of weggaan? Ouder wordende personen met een verstandelijke beperking hebben vaak veel medische en mentale zorg nodig, waarbij volgende vragen kunnen rijzen: Kan de cliënt thuis blijven of moet hij of zij ergens anders gaan wonen? Kan de cliënt in de instelling blijven of moet hij of zij naar een verpleegtehuis? Zowel de cliënt als het sociale netwerk hebben daar een mening over, gebaseerd op emotionele, persoonlijke, praktische, financiële, ... motieven. Ook het zorgsysteem is bij dat proces betrokken Bovendien heeft verhuizen implicaties voor het sociale netwerk van de cliënt. We illustreren dit probleem met twee voorbeelden: een van een familielid van een ouder wordende persoon met een verstandelijke beperking en een van een begeleider: Eddy (broer) is blij dat zijn zus kon verhuizen naar een leefgroep die gespecialiseerdere en persoonlijkere zorg kon bieden. Het dagelijks ritme ligt er lager dan in andere leefgroepen. Hij vindt dat de verhuis door beide leefgroepen goed voorbereid is en dat er goed met de familie is overlegd. Bovendien was iedereen op tijd met alle voorbereidingen klaar. Eddy komt af en toe langs en krijgt dan informatie over hoe het met zijn zus gaat. Op die manier kan hij de andere familieleden inlichten en zijn moeder op de hoogte houden. Eddy was heel blij met de hulp van het personeel en de hulpmiddelen die ze ter beschikking stelden. Eddy is voogd en wil die rol blijven opnemen voor het welzijn van zijn zus. Mary (sociaal assistente) vindt dat de nodige zorg best in een vertrouwde omgeving gegeven wordt. De cliënt moet dan ook zo lang mogelijk in zijn of haar eigen huis of bij familie kunnen blijven wonen. Goede begeleiding en individuele zorg dragen namelijk bij tot een hogere levensverwachting. Gezondheidswerkers bieden volgens Mary best enkel hulp op afstand want zij zijn niet emotioneel betrokken en dus beter geplaatst om de juiste vragen te stellen, advies te formuleren, oplossingen te helpen zoeken, hulpmiddelen aan te vragen. Steeds meer onderzoek toont aan dat de zorg 57

Module 3: Sociale netwerken en communicatie bij personen met een verstandelijke beperking er enorm bij gebaat is als er meer en beter met externe diensten wordt samengewerkt.

58


Slide 54: 2.4.2 Blijven of weggaan - vervolg Slide 54 2.4.2 Blijven of weggaan - vervolg Ouder wordende personen met een verstandelijke beperking hebben verschillende opties (Vandevyvere e.a., 2010): Gespecialiseerde doelgroep- en leeftijdsspecifieke aangepaste zorg: in een instelling die zich exclusief toelegt op ouder wordende personen met een verstandelijke beperking. Leeftijdsinclusie: doelgroepspecifieke zorg in een instelling voor mensen met een verstandelijke beperking, ongeacht hun leeftijd. Generische inclusie: leeftijdsspecifieke zorg in een instelling voor ouderen, al dan niet met een verstandelijke beperking. Ageing in place: begeleiding van ouderen in een leefomgeving van hun eigen keuze, zo lang ze willen en zo lang dat mogelijk is. Helaas kan de keuze of wens van de cliënt in werkelijkheid niet altijd gerespecteerd worden, bijvoorbeeld omwille van: onvoldoende kennis over verstandelijke beperkingen; onvoldoende kennis over het verouderingsproces; onvoldoende (financiële) middelen en ondersteuning.

59


Slide 55: 2.4.3 Mobiliteit en vervoer Slide 55 2.4.3 Mobiliteit en vervoer Mobiliteits- en vervoersproblemen: Het verouderingsproces gaat gepaard met toenemende lichamelijke beperkingen en gezondheidsproblemen die iemands mobiliteit sterk kunnen beïnvloeden. Ouder wordende personen met een verstandelijke beperking kunnen vaak niet anders dan thuis blijven en op dezelfde plek blijven wonen, wat eenzaamheid en verwaarlozing in de hand werkt. Mobiliteit is dan ook essentieel om hen bij het dagelijkse leven te blijven betrekken. Dat is echter niet altijd evident. We vinden vaak geen aangepast vervoer of de juiste hulpmiddelen ontbreken. En als we ze wel vinden, is het prijskaartje soms te hoog. Wat kunnen we doen? We kunnen proberen meer beroep te doen op de hulp van familie, vrienden, verplegers en vrijwilligers. Rolstoeltoegankelijke omgevingen stimuleren en bouwen. Vervoersdiensten in de buurt zoeken (vrijwilligers, taxibedrijven, ...) en uitzoeken of ze betaalbaar zijn. We moeten de beschikbare middelen efficiënt gebruiken en samenwerken met andere instellingen en gemeentelijke diensten.

60


Slide 56: 2.4.4 Casus: Jacky, deel 3 Slide 56 2.4.4 Casus: Jacky, deel 3 Jacky (lees meer over haar in deel 1.4.7 en deel 2.2) Jacky vraagt al jaren om in de bibliotheek te mogen werken. De begeleiders kunnen daar echter niet zomaar op ingaan: Jacky's gedrag is soms storend (ze praat luid, stelt ongepaste vragen) en in het verleden werd al tevergeefs geprobeerd om haar in de bib te laten werken. Bovendien gaat haar mobiliteit achteruit (ze kan de bus naar de bib niet meer zelfstandig nemen). Ander vervoer van en naar de bib blijkt te duur. Op een bepaald moment ligt de vraag opnieuw op tafel. Het team oppert het idee om Jacky mee te nemen op hun wekelijkse winkeldag en haar een uurtje bij de plaatselijke bib af te zetten terwijl ze hun inkopen doen. Daarna kunnen ze haar dan vlug ophalen. Ondertussen kan zij dan in de bib alle boeken bekijken, er eentje uitlenen en die de volgende keer terug meebrengen.

61


Slide 57: 2.4.5 Medische zorg Slide 57 2.4.5 Medische zorg Medische zorg - Aandachtspunten -

Ouder wordende mensen hebben vaak extra medische zorg nodig.

Een goed aangepaste omgeving (rolstoeltoegankelijkheid, medische apparatuur, comfortabele omgeving, verpleegruimte, ...) is vaak al moeilijk te creëren binnen de instelling zelf, laat staan op locatie, een groot obstakel als je activiteiten, uitstapjes en vakanties wil organiseren. -

Samenwerking met externe diensten kan dit probleem oplossen!

62


Slide 58: 2.4.6 Privacy Slide 58 2.4.6 Privacy Je moet de persoonlijke levenssfeer van je cliënt en zijn sociaal netwerk steeds respecteren. Het is dan ook van essentieel belang dat je omzichtig te werk gaat met alle informatie die je over hem of haar verzamelt en die je met je collega's bespreekt! Ouder wordende personen met een verstandelijke beperking worden almaar afhankelijker van hun begeleiders (om te eten, zich te wassen, te wandelen, ...). Dat heeft een enorme impact op hun privacy. Je moet dan ook steeds voor ogen houden wat dat voor je cliënt betekent. Een rollenspel kan je helpen zelf te ondervinden wat het is om van iemand anders afhankelijk te zijn.

63


Slide 59: 2.4.7 Timemanagement Slide 59 2.4.7 Timemanagement Timemanagement - Aandachtspunten: Om het sociale netwerken van je cliënt te kunnen uitbouwen, onderhouden en opvolgen, heb je als begeleider genoeg tijd en ruimte nodig. Bovendien zijn ook goede afspraken en een goede communicatie met je collega's onontbeerlijk. Hoe krijg je dat allemaal voor elkaar? Een goede voorbereiding is cruciaal, reserveer dus vooral tijdens de opbouwperiode voldoende tijd in het uurrooster. Zet het sociale netwerk van je cliënt op de teamagenda zodat je je collega's op de hoogte kan houden en hun hulp en advies vragen. De teamcoördinator moet ervoor zorgen dat er voldoende tijd voorzien wordt en er ook op toezien dat die tijd goed gebruikt wordt. Ook het beleid moet het belang van timemanagement om cliënten bij hun sociale contacten te begeleiden onderschrijven. Schakel externe hulp in om de wensen van je cliënt te realiseren. Vraag bv. vrijwilligers om vervoersproblemen op te lossen. Externe verpleging kan je dan weer helpen om zelf meer tijd te hebben voor de begeleiding van sociale processen.

64


Slide 60: 2.4.8 Timemanagement - Vervolg Slide 60 2.4.8 Timemanagement - Vervolg Enkele uitspraken die het belang van timemanagement illustreren: Penny (vrijwilligster) vindt het belangrijk dat het praktische werk wordt uitbesteed. De begeleiders zelf hebben dan meer tijd om zich met elke cliënt afzonderlijk bezig te houden. Lyn (begeleidster) wil graag persoonlijker met de bewoners werken. Ze zou graag haar werkritme aan het ritme van haar cliënt kunnen aanpassen en toch genoeg tijd hebben. Ze vindt dat haar werk aangenaam, plezierig en niet te veeleisend zou moeten zijn. Rob (begeleider) wil veel tijd met de bewoners doorbrengen en zoveel mogelijk inspelen op hun individuele wensen. Jammer genoeg loopt dat niet altijd zoals hij zou willen omdat er gewoonweg te weinig tijd is. Hij vindt het dan ook leuker om samen met een collega dienst te hebben want dan heeft hij meer tijd om met zijn cliënt te zingen, lachen, praten, ... Bovendien kun je elkaar dan door de moeilijke momenten heen helpen. Mary (begeleidster) wil het wat kalmer aan doen want de dagen zitten vol activiteiten en het programma van haar cliënten zit barstensvol, terwijl hun tempo aanzienlijk lager ligt. Bovendien vindt ze dat de instelling zich meer zou moeten openstellen voor bezoekers zoals familieleden, buren, vrijwilligers, die dan misschien een rol kunnen spelen bij de organisatie van al die excursies en uitstapjes. Externe hulp is volgens haar ook welkom voor de praktische dagtaken, zodat ze zich zelf meer kan toeleggen op de individuele bewoners en de activiteiten beter op hun tempo kan afstemmen.

65


Slide 61: 2.4.9 Meer over timemanagement Slide 61 2.4.9 Meer over timemanagement Wat is timemanagement? Timemanagement legt zich toe op ons tijdsgebruik, tijd in het algemeen, maar in deze context op je werktijd. Timemanagement tracht de tijd te meten die je voor je verschillende taken nodig hebt om ze efficiënter uit te voeren. Een cursus timemanagement begint altijd met een inventarisatie van je tijdsgebruik zodat je je bewust wordt van de tijd die je aan elke taak besteed. In deze module hebben we het enkel over de tijd die je nodig hebt om duurzame contacten te leggen en te onderhouden met het sociale netwerk van je cliënt. Als je goed weet hoeveel tijd het kost om bv. een familielid op te zoeken, dan kunnen alle diensten in het uurrooster goed op elkaar worden afgestemd, wat de samenwerking met je collega's een pak vlotter maakt. Stel dat je voor je cliënt een bezoek aan haar zus moet regelen. Je moet dan rekening houden met alle voorbereidingen: je niet enkel afvragen of er op het juiste moment vervoer is, maar ook zorgen voor voldoende tijd om je cliënt voor te bereiden en de rolstoel vast te maken, je moet de tijd van de heen- en terugreis meetellen, de bezoektijd, tijd voor de administratie, ... Het is voor jou en je cliënt van belang dat al deze activiteiten zonder stress verlopen. Een degelijke planning is dan ook belangrijk. Op deze website vind je een algemene, gratis introductieles rond timemanagement: www.centrumvoorafstandsonderwijs.be/gratis-hoofdstuk/ Denkoefening voor begeleiders: Hoeveel tijd heb je nodig voor een Skype- of Facebooksessie met je cliënt? Waar moet je rekening mee houden? Hoeveel tijd plan je in het uurrooster om met je cliënt een bezoekje te brengen aan haar zus die 10 km verderop woont? Waar moet je rekening mee houden? Wat plan je voor en na het bezoek?

66


Slide 62: 2.5 Hulp zoeken Slide 62 2.5 Hulp zoeken Om al deze hindernissen en obstakels bij de zorg voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking de baas te blijven, is het belangrijk om hulp te zoeken. Vrijwilligers: vrijwilligers kunnen helpen met vervoerstaken, familiebezoekjes, uitstapjes, een wandelingetje, ... Uitspraak van een vrijwilliger: "Ik ben een vaste waarde in Evy's leven. Ik ga regelmatig bij haar op bezoek. Dan is haar dagelijkse routine wat gebroken. We zijn dan gezellig samen en dat maakt haar blij want ze heeft nog maar een paar familieleden en die wonen allemaal in het buitenland, dus ze krijgt maar af en toe familie op bezoek." Externe gezondheidswerkers: verplegend personeel, psychologen, muziektherapeuten, logopedisten, fysiotherapeuten, een palliatief team, ... Externe gezondheidswerkers betekenen zeker een meerwaarde bij de zorg voor een cliënt.

67


Slide 63: 2.5.1 Community Building Slide 63 2.5.1 Community Building Een betrokken maatschappij: het belang van community building of coproductie Openbare diensten en liefdadigheidsinstellingen die met cliënten, families en buren willen samenwerken, kunnen zeer divers zijn. Toch verloopt dergelijke samenwerking volgens gelijkaardige processen, die volgende 8 elementen bevatten: Mensen de kans geven zich te ontplooien zodat ook zij als een aanwinst worden gezien en niet als extra last in een overbelast systeem. Investeren in strategieën die de emotionele intelligentie en de sociale draagkracht van de lokale gemeenschappen versterken. Naast deskundigen ook beroep doen op de ervaringsdeskundigheid van cliënten: gebruik peers om kennis en vaardigheden aan te leren. De scheidslijn tussen producenten en consumenten van diensten laten vervagen door van de cliënt een medebestuurder te maken. Instellingen werken bijzonder effectief als mensen beide rollen spelen, zowel die van zorgverlener als die van zorgnemer: een optimale medezeggenschap en inspraak voor de cliënt die zoveel mogelijk kan beslissen over zijn eigen leven en het leven in de voorziening. Openbare diensten stimuleren om dit alles te ondersteunen in plaats van enkel de rol van zorgverstrekker op zich te nemen. Verantwoordelijkheid, leiding en autoriteit delegeren naar de "gebruikers" en zelforganisatie stimuleren in plaats van enkel de directie van bovenaf te laten besturen. Mensen aanmoedigen tot gemeenschappelijke wederzijdsheid en hen de kans geven iets terug te doen zodat ze zich niet altijd alleen in een ontvangende positie bevinden. Coproductie volgens de New Economics Foundation. Meer informatie: NEF- New Economics Foundation, 2008, Co-production: a manifesto for growing the core economy, www.projectfriendship.com.

68


Slide 64: 2.6 Samenvatting van deel 2 Slide 64 2.6 Samenvatting van deel 2 In Netwerk in karrt brengen (Deel 1) en Netwerk in ontwikkeling (Deel 2) heb je een sociale kaart leren maken voor een ouder wordende persoon met een verstandelijke beperking. Je hebt stap voor stap alle elementen van het proces gezien en steeds rekening proberen te houden met een optimale participatie van je cliënt. Je hebt enkele hindernissen leren verhelpen die tijdens dit proces kunnen opduiken, bv. de vraag of je cliënt wel kan blijven, hoe je mobiliteitsproblemen kunt oplossen, en hoe gespecialiseerde medische hulp en timemanagement je daarbij kunnen helpen. Je hebt geleerd hulp te zoeken en obstakels de baas te blijven met de hulp van vrijwilligers, gezondheidswerkers en de maatschappij in zijn geheel. Het netwerk in kaart brengen en het netwerk ontwikkelen is een lang proces dat veel tijd vraagt. Het is dan ook essentieel om uit te gaan van haalbare doelen en eenvoudige vragen of wensen. Dat betekent dat je vaak antwoorden zult formuleren die niet noodzakelijk de vraag beantwoorden, maar die vooral aan de wensen van je cliënt tegemoet komen (zie het voorbeeld hierboven). Je moet jezelf tevreden stellen met kleine successen die dan de basis kunnen vormen voor toekomstige initiatieven en op die manier in de toekomst de slaagkans verhogen. Ook evaluatiemomenten met het team en met de cliënt zijn daarvoor van het grootste belang.

69


Slide 65: Deel 3: Netwerk op basis van wederkerigheid Slide 65 Deel 3: Wederzijds netwerk Aan de hand van vignetstudies en oefeningen krijg je in dit deel meer inzicht in volgende thema's: Wat betekent wederkerigheid in een sociaal netwerk? Hindernissen bij een wederzijds netwerk met een oudere persoon met een verstandelijke beperking. Het belang van competenties en vaardigheden voor begeleiders in het proces van wederkerigheid Als je de theorie en de oefeningen in dit deel hebt doorgenomen, ken je: het begrip trialoog ter versterking van wederkerigheid; de hindernissen die het ouderen met een verstandelijke beperking moeilijk maken om op een natuurlijke, spontane manier onderling wederzijds contact te hebben met mensen in hun sociale netwerk; Het belang van competenties en vaardigheden voor begeleiders in het proces van wederkerigheid

70


Slide 66: Deel 3: Oefening 1 Slide 66 Deel 3: Oefening 1 Deze slide helpt je reflecteren over de manier waarop je cliënt met andere mensen uit zijn of haar sociale netwerk in wisselwerking staat. Maak voor je verder gaat eerst even de volgende korte denkoefening. Denk aan een van je ouder wordende cliënten met een verstandelijke beperking en iemand uit zijn of haar sociale netwerk en beantwoord aan de hand daarvan onderstaande vragen. Gebruik Oefenblad 5 om enkele opmerkingen te noteren of maak aantekeningen in het tekstvak hieronder. Hoe zou je hun onderlinge contact beschrijven? Hoe vaak horen of zien ze elkaar? Denk je dat ze allebei tevreden zijn met de manier waarop hun relatie op dit moment georganiseerd is? Stemmen de wensen van je cliënt overeen met de wensen van de andere persoon (en vice versa)? Als dit niet het geval is, wat doe je dan gewoonlijk? Hoe voel je je dan? Hoe probeer je als begeleider dit proces te ondersteunen? Welke hindernissen ervaar je daarbij? Je hebt nu even kunnen reflecteren over je cliënten en hun relatie met andere personen uit hun sociale netwerk. Op de volgende slides gaan we dieper in op het begrip wederkerigheid. Om je antwoorden opnieuw te bekijken, klik op "Bekijk antwoorden". Om je resultaten af te drukken, klik op "Print antwoorden". Opmerking: Als je oefeningen 'opnieuw' maakt, worden je eerdere antwoorden overschreven.

71


Slide 67: 3.1 Wederkerig netwerk Slide 67 3.1 Wederkerig netwerk Wat is wederkerigheid? Wederkerigheid of reciprociteit binnen een relatie is de onderlinge verplichting om iets terug te geven als je iets gekregen hebt (De Kesel, 2012). Met andere woorden, je spreekt van wederkerigheid als beide kanten (de kant van de cliënt en de kant van het sociale netwerk) met elkaar verbonden willen zijn en als die wens in concrete acties wordt vertaald. In een ideale situatie zijn beide partijen betrokken en tonen ze allebei initiatief zodat er weinig tussenkomst van een begeleider nodig is. Helaas is zo'n ideale wereld eerder uitzondering dan regel. Hoe moeilijker een cliënt het heeft om contacten te leggen en een sociaal netwerk uit te bouwen, hoe meer begeleiding hij of zij nodig heeft. We spreken dan van een trialoog: De begeleider staat zowel in dialoog met de cliënt als met de ander (bv. een familielid). Hij of zij moet kunnen inschatten hoe groot de wens tot onderlinge communicatie is, zowel bij de cliënt als bij zijn of haar gesprekspartner, en moet dan beide zijden samenbrengen. De begeleider is dus niet in dialoog, maar in trialoog, misschien niet altijd in de letterlijke betekenis van het woord, maar toch minstens mentaal.

72


Slide 68: 3.1.1 Trialoog versterkt wederkerigheid Slide 68 3.1.1 Trialoog versterkt wederkerigheid Visualisatie: Diagram: trialoog versterkt wederkerigheid Een driehoek met bovenaan 'Begeleiders', een dubbelzijdige pijl heen en terug naar 'Ouder wordende persoon met verstandelijke beperking' onderaan links en een dubbelzijdige pijl heen en terug naar 'Sociaal netwerk (familie, vrienden, peers, maatschappij, ...)' onderaan rechts. Onderaan de driehoek verbindt een dubbelzijdige pijl 'Ouder wordende persoon met verstandelijke beperking' met 'Sociaal netwerk (familie, vrienden, peers, maatschappij, ...).

73


Slide 69: 3.2 Hindernissen Slide 69 3.2 Hindernissen Verschillende factoren kunnen de natuurlijke, spontane onderlinge wederzijdsheid tussen je cliënt en zijn of haar sociale netwerk belemmeren. De rol van de begeleider is dan ook zeer belangrijk. Enkele voorbeelden: Ouder wordende personen met een verstandelijke beperking nemen vaak een afwachtende houding aan en laten het initiatief om contact te leggen, op bezoek te komen of samen iets te doen aan de ander over. Ze zijn vaak bang om nieuwe mensen te ontmoeten en nieuwe contacten te leggen. Bovendien bestaan er veel maatschappelijke vooroordelen over ouderen in het algemeen en over mensen met een verstandelijke beperking in het bijzonder. Vaak weten anderen niet echt goed hoe ze zich in hun buurt moeten gedragen en hoe ze met hen kunnen communiceren ('onbekend is onbemind'). Als mensen al lang in een instelling wonen, schuilt daar bovendien het gevaar dat hun familieleden gaan geloven dat ze niet meer zo belangrijk zijn ('uit het oog, uit het hart'). Soms zit de familie met een hoop onbeantwoorde vragen en zorgen over het verouderingsproces die ook het sociaal contact kunnen verhinderen. Je cliënt heeft tijdens het hele proces dan ook actieve hulp en steun van zijn omgeving en zijn begeleiders nodig, afgestemd op zijn hulpvraag en op de typische problemen van ouder wordende personen met een verstandelijke beperking.

74


Slide 70: 3.3 Competenties en vaardigheden Slide 70 3.3 Competenties en vaardigheden Competenties en vaardigheden om onderlinge wederzijdsheid te stimuleren: Luistervaardigheid en respect: Als begeleider luister je onbevooroordeeld naar de vragen, beslommeringen en verhalen van de familie zonder een mening te vormen of een oordeel te vellen vanuit je eigen waarden en normen. Empathie: Een goede begeleider probeert vast te stellen wat er in zijn cliënt omgaat en uit te zoeken wat dat voor de cliënt en zijn of haar sociale netwerk betekent. In die innerlijke wereld staan vaak gevoelens van verlies centraal (bv. verlies van mogelijkheden, mobiliteit, gehoor, taal, contact, fysieke beperkingen, ...). Toch is het ook dan essentieel om de positieve elementen van communicatie te benadrukken. Aan de cliënt aangepaste verbale en non-verbale communicatie: Wat vindt je cliënt leuk? Waar houdt hij of zij van? Hoe weet je of je cliënt je begrepen heeft? Wat kun je leren van zijn of haar familie? Zowel je verbale als je non-verbale communicatie moeten aan je cliënt zijn aangepast: oogcontact, lichaamshouding (open of gesloten), lichamelijk contact (afstand of nabijheid), stemgebruik (intonatie), taalgebruik (dialect, beschaafd), taalritme, enz. Zo kan je betuttelende verkleinwoordjes best achterwege laten want veel ouderen vinden dat helemaal niet leuk.

75


Slide 71: 3.4 Competenties en vaardigheden - Vervolg Slide 71 3.4 Competenties en vaardigheden - Vervolg Neem de tijd: Ouder wordende personen met een verstandelijke beperking hebben meer tijd nodig: om de alledaagse dingen te doen, om de wereld rondom hen te begrijpen, om een gesprek te voeren. Het is van het grootste belang dat je je als begeleider aan het tempo van je cliënt aanpast en geduld oefent, vooral in het bijzijn van anderen, zodat ook zij kunnen zien hoe ze met je cliënt moeten omgaan. Wees flexibel en creatief. Laat je cliënt mensen ontvangen in zijn of haar eigen omgeving: Wie ontvangt de bezoekers? Hoe kan de cliënt daarbij helpen? Misschien kan hij koffie zetten, helpen met cake bakken, ...)? Is er ergens een plek waar de cliënt rustig met het bezoek kan praten of verkiest hij of zij net de gezellige drukte van de gezamenlijke woonkamer? Als je cliënt om een of andere reden niet in staat is om te praten, kun je als begeleider in zijn of haar naam en in aanwezigheid van je cliënt zelf met de familie en de kennissen praten . Zo kun je hen bv. vertellen hoe zijn dag/haar week verlopen is. Toon de buitenwereld hoe jij als begeleider met je cliënten praat en hoe comfortabel je je voelt in hun bijzijn. Een respectvolle, eerlijke, vertrouwelijke en vriendelijke houding stelt mensen die zich bij een eerste contact meestal onwennig en onzeker voelen op hun gemak. Zij zullen dan al vlug jouw houding overnemen en uiteindelijk zelf ook een gepaste houding aannemen.

76


Slide 72: Deel 3: Oefening 2 Slide 72 Deel 3: Oefening 2 Op deze slide krijg je een denkoefening over hoe je jouw aanpak zou kunnen veranderen nu je meer weet over het proces van wederkerigheid. Bekijk voor deze oefening eerst nog eens de vorige slides, vooral Deel 3: Oefening 1. Heb je nieuwe ideeën opgedaan over hoe je het proces van wederkerigheid kunt begeleiden? Welke? Noteer ze in onderstaand tekstvak of gebruik Oefenblad 6 om aantekeningen te maken. Je hebt in dit deel uitgebreid de gelegenheid gehad om na te denken over het begrip wederkerigheid. We eindigen dit deel met een samenvatting. In Deel 4 bespreken we een al even belangrijk thema: Communicatie. Om je antwoorden opnieuw te bekijken, klik op "Bekijk antwoorden". Om je resultaten af te drukken, klik op "Print antwoorden". Opmerking: Als je oefeningen 'opnieuw' maakt, worden je eerdere antwoorden overschreven.

77


Slide 73: 3.5 Samenvatting van deel 3 Slide 73 3.5 Samenvatting van deel 3 De belangrijkste aandachtspunten uit deel 3: We begonnen dit deel met het concept van onderlinge en wederzijdse communicatie en trialoog tussen de begeleider, zijn of haar cliënt en diens sociale netwerk. Daarna bespraken we een aantal hindernissen op de weg naar onderlinge wederzijdsheid en gaven je enkele hulpmiddelen om het wederkerige proces te begeleiden. Omdat bij de zorg voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking luisteren spreekvaardigheid bijzonder belangrijk zijn, gaan we in Deel 4 dieper in op communicatie. We reiken je dan een aantal hulpmiddelen en vaardigheden aan die je kunnen helpen om de communicatie te herstellen als het netwerk in moeilijkheden verkeert (Deel 5).

78


Slide 74: Deel 4: Communicatie Slide 74 Deel 4: Communicatie In dit deel krijg je informatie en oefeningen die je meer inzicht bieden in volgende thema's: de verschillende aspecten van communicatie; spreek- en luistervaardigheden; ondersteunende communicatie (met betrekking tot verschillende communicatieniveaus) Als je de theorie en de oefeningen in dit deel hebt doorgenomen, ken je: onderliggende aspecten die een impact kunnen hebben op het communicatieproces; de positieve kanten van een aantal spreek- en luistervaardigheden; het onderscheid tussen de verschillende communicatiemogelijkheden in functie van de verschillende mogelijkheden van ouder wordende personen met een verstandelijke beperking.

79


Slide 75: 4.1 Het belang van communicatie Slide 75 4.1 Het belang van communicatie Ongetwijfeld heb je tijdens je opleiding een cursus over communicatie gekregen. Dat zender en ontvanger correct op elkaar afgestemd moeten zijn, is algemeen geweten, net als het feit dat communicatie voor een groot deel bestaat uit luisteren, en dat je bij een goed gesprek zowel verbale als non-verbale hulpmiddelen gebruikt. "Je kan niet niet communiceren" want elk gedrag is een vorm van communicatie: mensen die zich bewust zijn van elkaars aanwezigheid zijn voortdurend met elkaar aan het communiceren. Elk waarneembaar gedrag, inclusief helemaal niets doen, kan door anderen geïnterpreteerd worden en dus een betekenis krijgen (Axioma 1 van Watzlawick). In dit deel krijg je niet alleen informatie aangereikt, maar ook enkele hulpmiddelen om je luisteren spreekvaardigheden te verbeteren zodat je nog beter zorg kunt dragen voor je cliënt en zijn of haar sociale netwerk. Je hebt er bovendien zeker ook zelf wat aan, individueel én als onderdeel van je team.

80


Slide 76: 4.1.1 Gekleurde communicatie Slide 76 4.1.1 Gekleurde communicatie Communicatie is niet neutraal, maar 'gekleurd' Als je communiceert, reageer je nooit neutraal, maar steeds vanuit je eigen referentiekader. Jouw eigen achtergrond 'kleurt' de manier waarop je jezelf en je omgeving ziet. Je referentiekader en achtergrond bevatten: je levenservaring en persoonlijke geschiedenis je waarden en normen je lichamelijke conditie je gevoel/tevredenheid over je werk je zelfvertrouwen je idealen je politieke overtuiging je cultuur

81


Slide 77: 4.1.2 Culturele invloed Slide 77 4.1.2 Culturele invloed De impact van cultuur op communicatie Enkele voorbeelden: In Indonesië kennen mensen 12 verschillende manieren om 'nee' te zeggen. Onmiddellijk nee zeggen wordt er als zeer onbeleefd beschouwd. Bij een ontmoeting tussen twee Arabische mensen, groet de ontvanger dubbel zoveel als de zender. Belangrijk Kennis van iemands cultuur is cruciaal om zijn of haar woorden, uitdrukkingen, gebruiken en handelingen te begrijpen. Het is essentieel dat je je daar als begeleider bewust van bent en dat je begrijpt hoe het je manier van waarnemen en communiceren beïnvloedt.

82


Slide 78: 4.1.3 Denken in kleuren Slide 78 4.1.3 Denken in kleuren Volgens De Bono (1999) moeten we af en toe anders denken: in verschillende 'kleuren'. In zijn boek maakt hij onderscheid tussen zes manieren van denken: Zwart: niet per definitie pessimistisch, maar logisch en realistisch nadenken over de onrealistische of zwakke punten. Geel: op zoek gaan naar positieve elementen en kansen. Groen: op zoek gaan naar alternatieve en creatieve manieren, out-of-thebox denken. Rood: intuïtief, emotioneel, irrationeel: de gevoelige benadering. Blauw: de organisatorische, planmatige weg. Wit: op zoek gaan naar objectieve, neutrale elementen, feiten, cijfermateriaal.

83


Slide 79: 4.1.4 Basisvaardigheden Slide 79 4.1.4 Basisvaardigheden In 1951 beschreef Rogers 3 noodzakelijke basisvaardigheden die in een cliëntgerichte therapie voor vertrouwen en geloof in een contact zorgen. Authenticiteit: de begeleider moet betrouwbaar zijn en gevoelsmatig exact hetzelfde uitdrukken dan wat zijn of haar woorden zeggen. Onvoorwaardelijke aanvaarding: de hulpbehoevende cliënt moet onvoorwaardelijke steun ondervinden, ook al gedraagt hij of zij zich moeilijk of lastig. Empathie: de vaardigheid om het standpunt van je cliënt te begrijpen, je te kunnen inleven in zijn of haar innerlijke wereld.

84


Slide 80: 4.2 Luisteren en spreken in groep Slide 80 4.2 Luisteren en spreken in groep Van Dulmen en Van Weert (2011) geven een aantal belangrijke technieken om in groep goed te kunnen luisteren en spreken: Stiltes gebruiken We denken vaak dat stiltes iets negatiefs zijn, iets onbehaaglijks, we voelen ons er ongemakkelijk bij. Toch is het belangrijk dat je de stilte niet onmiddellijk verbreekt zodat je tijd krijgt om na te denken, te reflecteren en je gevoelens op een rijtje te zetten voor je ze uit. Recapituleren en parafraseren Bij communicatie binnen een team is het belangrijk dat iedereen de essentie van een probleem vat. Het is dan ook geen overbodige luxe om het nog eens samen te vatten of te herformuleren. Dat brengt structuur en overzicht in de communicatie. Vragen stellen Eenvoudige vragen als 'Wat bedoel je daarmee?', 'Kun je dat eens uitleggen?' of 'Kan je daar een voorbeeld van geven?' stimuleren het denkproces, trekken het gesprek open en brengen klaarheid als iets onduidelijk is.

85


Slide 81: 4.3 Luisteren en spreken in groep - Vervolg Slide 81 4.3 Luisteren en spreken in groep - Vervolg Interesse tonen Als je interesse toont, laat je de spreker weten dat je zijn of haar verhaal belangrijk vindt. Dat stimuleert een goed contact. Confronteren Als je confronterende vragen stelt of een tegengestelde mening geeft, verplicht je de spreker meer informatie te geven. Bovendien nodigt het uit tot een discussie tussen deelnemers met verschillende opvattingen. Interpreteren Betekenis geven aan iets wat jij, je team of je cliënt hebt meegemaakt. Verschillende personen kunnen eenzelfde gebeurtenis uiteraard verschillend interpreteren. Reflecteren Als je probeert uit te drukken hoe je je voelt bij iets wat gezegd of gebeurd is, dan hou je jezelf een spiegel voor, een uitnodiging om stil te staan bij de manier waarop je werkt, handelt, spreekt, ... en hoe jijzelf en de ander elkaars manier van communiceren ervaren.

86


Slide 82: 4.4 Ondersteunende communicatie Slide 82 4.4 Ondersteunende communicatie In dit deel maak je kennis met aangepaste ondersteunende communicatie en bekijken we 3 soorten benaderingen, oplopend van weinig tot veel ondersteuning, afhankelijk van de behoeften van je cliënt.

87


Slide 83: 4.4.1 Wat is ondersteunende communicatie? Slide 83 4.4.1 Wat is ondersteunende communicatie? Wat is aangepaste ondersteunende communicatie? Communicatie is meer dan spreken en taal alleen, het is een manier om je informatie, gedachten en gevoelens uit te drukken voor je omgeving. Dat houdt in dat communicatie begrepen moet kunnen worden en dat we dus over de juiste communicatievaardigheden moeten beschikken. Taalstoornissen en taalproblemen hebben een grote invloed op ons dagelijks leven, onze identiteit, onze onderlinge relaties en de manier waarop we functioneren binnen de maatschappij (Robert e.a., 2006). Mensen met een verstandelijke beperking hebben vaak problemen met communicatie en taal in het bijzonder (spreekvaardigheid en begrip). Bovendien gaat het verouderingsproces meestal gepaard met obstakels die te maken hebben met geheugen, gehoor, zicht, spraak, stemgeluid, begrip, uitdrukking, enz. Stuk voor stuk hebben die een invloed op iemands communicatieve vaardigheden. Toch kunnen we ouder wordende personen met een verstandelijke beperking helpen zich uit te drukken door hun communicatie te ondersteunen met de gepaste technologie. Dergelijke ondersteunende communicatie heeft een grote invloed op hun levenskwaliteit.

88


Slide 84: 4.4.2 Wat is ondersteunende communicatie? - Vervolg Slide 84 4.4.2 Wat is ondersteunende communicatie? - Vervolg De term 'ondersteunende communicatie' verwijst naar verschillende methodes en technieken die naast spreken, gebarentaal en verbale en non-verbale communicatie de communicatie versterken. Ondersteunende communicatie is altijd aangepast aan de persoonlijke behoeften van je cliënt en biedt hem of haar zekerheid, duidelijkheid en structuur. Het verhoogt de zelfredzaamheid en het zelfvertrouwen van je cliënt en vergemakkelijkt de wisselwerking tussen je cliënt en zijn of haar sociaal netwerk. Van weinig tot veel behoeften: Niveau 1: Praten en begrijpen is moeilijk maar wel mogelijk. Niveau 2: Non-verbale communicatie of lichaamstaal is nodig. Niveau 3: De communicatie wordt ondersteund met behulp van visualisatie en computers.

89


Slide 85: 4.4.3 Niveau 1 Slide 85 4.4.3 Niveau 1 Niveau 1: Praten en begrijpen is moeilijk maar wel mogelijk Advies en hulpmiddelen (Van Dulmen en Van Weert, 2011) Vraag om de aandacht van de ouder wordende persoon met een verstandelijke beperking en toon zelf ook expliciet jouw interesse voor zijn of haar verhaal. Spreek luid en duidelijk. Onderbreek zo weinig mogelijk. Vermijd moeilijke woorden. Probeer de boodschap van je cliënt te parafraseren om na te gaan of je hem of haar wel goed begrepen hebt. Tracht informatie uit de omgeving zo eenvoudig mogelijk te maken. Herhaal enkel de essentie van de boodschap. Pas je spreeksnelheid aan en neem voldoende tijd om te luisteren en te spreken.

90


Slide 86: 4.4.4 Niveau 1 - Vervolg Slide 86 4.4.4 Niveau 1 - Vervolg Vereenvoudig woordenschat en grammatica zodat het gesprek 'gemakkelijker' wordt. Gebruik korte zinnen en bespreek slechts één thema per keer. Stel ja/nee-vragen. Herhaal. Ondersteun je communicatie door te schrijven en/of voorwerpen, tekeningen, foto's, geheugensteuntjes, ... te tonen. Gebruik symbolen en verwijzingen die een activiteit of situatie voorstellen voor bv.: verzorging, eten algemene dagelijkse levensverrichtingen (ADL) ontspanning gezondheid werk mededelingen dagactiviteiten Om een optimaal resultaat te bekomen, gebruik je deze hulpmiddelen best frequent, consistent en structureel gebruiken.

91


Slide 87: 4.4.5 Niveau 2 Slide 87 4.4.5 Niveau 2 Niveau 2: Non-verbale communicatie of lichaamstaal: Met je hoofd nee schudden of ja knikken. Je hoofd, handen en voeten gebruiken. Met je ogen knipperen. Je vingers bewegen. Iemand knijpen. Iemands ogen zien schitteren. Kijken naar iemands lichaamshouding, gezichtsuitdrukking, ... Wat zegt zijn of haar mond, ogen, ...? Het opmerken als iemands gezichts- of mondspieren een beetje trekken. Gespannen spieren opmerken. Er is ondersteuning nodig met: SMOG: Spreken Met Ondersteuning en Gebaren. Gebarentaal

92


Slide 88: 4.4.6 Niveau 3 Slide 88 4.4.6 Niveau 3 Niveau 3: Ondersteuning met visualisatie en computers Visualisatietechnieken (alle soorten van grafische voorstellingen zoals fotoalbums, communicatiekaarten, pictogrammen, symbolen, verwijzingen, ...) en computerondersteuning (spraaktechnologie, dynamische of statische toepassingen, apps voor de iPad, enz) Enkele voorbeelden: Mind Express: een softwarepakket voor dagelijkse communicatie of als therapeutisch en educatief hulpmiddel. Grid: Grid 2 is een op symbolen gebaseerd programma dat mensen met spraakstoornissen helpt zinnen maken. Comvoor: een actiegericht instrument dat je helpt communicatie te ondersteunen. Wordt ook gebruikt bij mensen met autisme en mensen met een verstandelijke beperking (Noens e.a., 2002). Meer informatie: http://www.ikkannietpraten.be/ http://www.jabbla.com http://www.skilate.com/ http://www.pecsforall.com/

93


Slide 89: 4.4.7 Niveau 3 – Ondersteunende Communicatie Slide 89 4.4.7 Niveau 3 – Ondersteunende Communicatie Uitgebreide en alternatieve communicatie (AAC: Augmentative and alternative communication) Afbeeldingen en tekst met toestemming op http://en.wikipedia.org/wiki/Augmentative_and_alternative_communication. Is mogelijk gemaakt onder volgende licentie Creative Commons AttributionShareAlike License; aanvullende voorwaarden van toepassing. Bij gebruik van deze site, ga je akkoord met de Terms of Use en Privacy Policy. Wikipedia® is a registered trademark of the Wikimedia Foundation, Inc., a non-profit organization. Dit communicatiebord toont een voedselcategorie, een laag technologische AAC hulpmiddel. Dit spraakapparaat toont verschillende categorieën in GRID/raster formaat , een hoog technologisch AAC hulpmiddel. Een gedigitaliseerd taalzakboek met spraakherkenning

94


Slide 90: Deel 4: Oefening 1 Slide 90 Deel 4: Oefening 1 Deze slide helpt je reflecteren over de manier waarop je in verschillende situaties communiceert. Denk even na over volgende vragen en tik je antwoorden in onderstaand tekstvak of gebruik Oefenblad 7 om enkele aantekeningen te maken. Kan ik op een teamvergadering een samenvatting van een probleem geven? Let ik op mijn non-verbale communicatie als ik met mijn cliënten en hun familie praat? Als ik het op een teamvergadering oneens ben met iemand, zeg ik dat dan? In welke kleur denk ik het liefst? Kan ik mijn zwarte manier van denken veranderen in een groene denkwijze? Geef ik mijn cliënt genoeg tijd om zichzelf uit te drukken? Let ik op kleine blijken van communicatie? Wat drukt het lichaam van mijn cliënt uit? In dit deel heb je de vele verschillende aspecten van communicatie onder de loep genomen. Op de volgende slide krijg je daar een samenvatting van. In het laatste deel gaan we dieper in op de problemen waar een sociaal netwerk mee te maken kan krijgen. Om je antwoorden opnieuw te bekijken, klik op "Bekijk antwoorden". Om je resultaten af te drukken, klik op "Print antwoorden". Opmerking: Als je oefeningen 'opnieuw' maakt, worden je eerdere antwoorden overschreven.

95


Slide 91: 4.5 Samenvatting van deel 4 Slide 91 4.5 Samenvatting van deel 4 De belangrijkste aandachtspunten uit deel 4: Communicatie is niet neutraal, maar steeds gekleurd door onze achtergrond en onze persoonlijkheid. Dat heeft een grote invloed op de manier waarop we met onze cliënten communiceren. Een professionele houding en goede luisteren spreekvaardigheden zijn onmisbaar voor een begeleider. Ouder wordende personen met een verstandelijke beperking hebben vaak problemen met taal. Je kunt de communicatie dan versterken met behulp van verschillende technieken en communicatiehulpmiddelen ter ondersteuning. Dat komt de levenskwaliteit van je cliënt zeker ten goede!

96


Slide 92: Deel 5: Netwerk in problemen Slide 92 Deel 5: Netwerk in problemen Aan de hand van vignetstudies en oefeningen krijg je in dit deel meer inzicht in volgende thema's: Het sociale netwerk kan zich in moeilijk vaarwater bevinden: sommige contacten kunnen verstikkend werken, maar ook eenzaamheid, verdriet en probleemsituaties kunnen de communicatie bemoeilijken. De begrippen passagemomenten en proces. Richtlijnen om problemen op te lossen. Als je de theorie en de oefeningen in dit deel hebt doorgenomen, ken je: situaties en omstandigheden herkennen die problemen kunnen veroorzaken bij het onderhouden van een gezond sociaal netwerk; passagemomenten en permanente processen die kunnen helpen om een gezond sociaal netwerk te onderhouden; richtlijnen om problemen op te lossen.

97


Slide 93: 5.1 Het sociale netwerk in problemen Slide 93 5.1 Het sociale netwerk in problemen Contacten tussen je cliënt en zijn of haar sociale netwerk gaan vaak moeizaam. De meeste problemen ontstaan bij dominantie, als je cliënt overstemd wordt door zijn of haar sociale netwerk (verstikkende relaties), of als je cliënt van het netwerk geïsoleerd dreigt te raken. In extremis gebeurt het zelfs wel eens dat het netwerk de cliënt afstoot. In de praktijk treden er ook vaak communicatieproblemen op tussen cliënten en hun sociale netwerken als ze vastzitten in een moeilijk rouwproces. Bovendien kunnen er problemen ontstaan tussen de familie van de cliënt en zijn begeleiders en/of gezondheidswerkers.

98


Slide 94: 5.1.1 Casus: Jacky, deel 4 Slide 94 5.1.1 Casus: Jacky, deel 4 Jacky (lees meer over haar in delen 1.4.7, 2.2 en 2.4.4) De moeder van Jacky (85) is ziek en verblijft in een verpleegtehuis. Ann, een gezondheidswerkster, denkt dat Jacky haar moeder heel erg mist. Jacky begrijpt niet waarom haar mama naar een verpleegtehuis gestuurd is. Walter, Jacky's broer, had het heel erg lastig om zelf voor hun moeder te zorgen en hij vindt het vreselijk moeilijk om daar met zijn zus over te praten. Als Ann Walter naar de huidige toestand van hun moeder vraagt, reageert hij gepikeerd en loopt boos weg. Ann weet niet goed hoe ze moet reageren. Beide partijen worstelen blijkbaar allebei met de veranderingen in hun leven...

99


Slide 95: 5.1.2 Verstikkende relaties Slide 95 5.1.2 Verstikkende relaties Binnen een familie zien we vaak dat familieleden elkaar verstikken: Sommige ouders of familieleden willen hun stempel te veel doordrukken op het leven van hun kind of familielid. Zij willen vaak rechtstreeks en onmiddellijk beslissingen nemen en alles in de hand houden zonder de mening van je cliënt te vragen. Dat heeft een negatief effect op de ontwikkeling van je cliënt. Betrokkenheid wordt dan bemoeienis. Een gezondheidswerker wil gewoonlijk de persoonlijke ontwikkeling van zijn of haar cliënt stimuleren en begeleiders ijveren dan ook voor meer zelfredzaamheid en zelfstandigheid van hun cliënten. Die persoonlijke ontwikkeling van je cliënt kan in conflict komen met de manier waarop de familieleden het zien. Dergelijke situaties lopen vaak uit op ernstige loyaliteitsconflicten: iedereen heeft zijn eigen mening over wat best is voor je cliënt (over kleding, eten, woonomgeving, activiteiten, medische zorg, ...) en iedereen wil wel zijn uiterste best doen, maar de betrokkenen raken daardoor vaak verstrikt in tegengestelde meningen over wat goed is en de meest alledaagse thema's worden strijdpunten.

100


Slide 96: 5.1.3 Afzondering Slide 96 5.1.3 Afzondering Afzondering door dementie: Mensen met het syndroom van Down hebben meer kans op dementie en krijgen het vaak ook vlugger dan mensen zonder verstandelijke beperking. Geheugenverlies, verlies van taalvaardigheid en lichamelijke beperkingen, ... monden vaak uit in een verwaterd contact omdat het voor anderen soms lijkt alsof de betrokkene iemand anders geworden is en enkel nog in zijn of haar eigen leefwereld leeft. Willen we toch contact behouden, dan moeten deze problemen en de gevolgen ervan binnen het sociale netwerk en met het team bespreekbaar gemaakt worden. Het is essentieel dat alle betrokkenen het ziekteproces begrijpen en inzien dat de cliënt nog steeds een persoon is met zijn eigen wensen en behoeften en ze hem of haar dan ook niet als een object gaan behandelen (Van De Ven, 1985, en Kerr, 2011). Dingske is een mooi beeldboek dat het verouderingsproces en het dementieproces illustreert voor personen met een verstandelijke beperking (Sergeant en Verhaest, 2010): http://www.dementie.be/SiteFiles/down/11%20-%20dingske.pdf

101


Slide 97: 5.1.4 Afzondering - Vervolg Slide 97 5.1.4 Afzondering - Vervolg Soms hebben ouder wordende personen met een verstandelijke beperking helemaal geen familie of vrienden meer. Ze zijn alleen en komen niet meer buiten waardoor ze ook geen toegang hebben tot de gepaste faciliteiten en geen sociaal netwerk meer kunnen uitbouwen. Dat kan zowel de geestelijke als de lichamelijke gezondheid ernstig schaden (depressie, verwaarlozing, zelfmoord, ...).

"Sociaal isolement vormt een voedingsbodem voor eenzaamheid, een negatief zelfbeeld, een gebrekkige eigenwaarde en tenslotte depressie, hetgeen samen het isolement en psychisch lijden enkel nog vergroot": (http://www.ouderenhart.be/)

102


Slide 98: 5.1.5 Verlies en rouw Slide 98 5.1.5 Verlies en rouw Ook een rouwproces kan van invloed zijn op sociale contacten: Voor ouder wordende personen met een verstandelijke beperking zorgen is niet eenvoudig. Tijdens het verouderingsproces manifesteren zich namelijk heel wat veranderingen die gepaard gaan met verlies. Het is voor familie, vrienden, begeleiders en gezondheidswerkers dan ook een hele uitdaging. Zeker in een palliatief stadium en als de dood nabij is, kunnen verdriet, ontgoocheling, woede, angst of schuldgevoel zoveel invloed op je hebben dat je gedrag ten aanzien van je cliënt en zijn of haar omgeving onder druk komt te staan. Tijdens de palliatieve zorgfase kan je beroep doen op de steun en expertise van een palliatieve dienst: Palliatieve zorg is gespecialiseerde medische zorg voor ernstig zieke personen in een onomkeerbaar ziekteproces, specifiek gericht op het verlichten van symptomen, pijn en stress met als doel de levenskwaliteit van de patiënt en zijn familie en andere dierbaren te verbeteren. Palliatieve zorg wordt verleend door een team van dokters, verplegers en andere specialisten die in samenwerking met de eventuele andere dokters van de patiënt extra ondersteuning bieden. Zij proberen ook de patiënt en diens omgeving de kracht te geven om verder te gaan met hun dagelijkse leven. Er kan dan samen worden overlegd over de emotionele en praktische hindernissen die opdagen bij de zorg voor een patiënt. Meer informatie: http://www.getpalliativecare.org

103


Slide 99: 5.1.6 Conflicten Slide 99 5.1.6 Conflicten Er kan steeds onverwachts een conflict opduiken: Vzw Zonnelied maakt onderscheid tussen crisis, passage en proces (onuitgegeven tekst) Ieder van ons weet dat er onverwachts een conflict of crisis kan ontstaan tussen familieleden en begeleiders en/of gezondheidswerkers. Enkele voorbeelden: Een van de bewoners is gevallen door een fout van een begeleider. Een begeleider heeft een verkeerd medicijn gegeven. Een cliënt komt onverwacht te overlijden. Een gezondheidswerker heeft een verkeerd advies gegeven of een verkeerde beslissing genomen. De familie is het oneens met de medicatie. De familieleden willen meer of andere activiteiten. Ze zijn teleurgesteld in ons aanbod en vinden dat we te weinig activiteiten voorzien voor onze cliënten.

104


Slide 100: 5.1.7 Conflicten - Vervolg Slide 100 5.1.7 Conflicten - Vervolg Dergelijke conflicten zijn soms moeilijk op te lossen. In een eerste fase van een crisis, kan er paniek uitbreken terwijl er toch iets moet gedaan worden. Bovendien hebben boosheid, angst en schuldgevoel een enorme invloed op het gebeuren. Je moet opnieuw het vertrouwen winnen en de dialoog opbouwen. Daarbij kan het noodzakelijk zijn om de hulp in te roepen van gezondheidswerkers zoals een psycholoog, sociaal assistent, dokter, .... Je hebt iemand nodig die verder van het conflict afstaat, een 'derde' onbetrokken partij die de knoop kan ontwarren. Maar het allerbelangrijkste punt: een conflict of crisis is een pak vlugger op te lossen als je tijdens het verblijf van je cliënt passage en proces goed verzorgd hebt.

105


Slide 101: 5.1.8 Passage en proces Slide 101 5.1.8 Passage en proces Passage gaat over de dagelijkse omgang met familieleden, de passagemomenten. Enkele voorbeelden: Telefoongesprekken. Ontvangen bij aankomst en uitgeleide doen bij vertrek. Bagage meegeven en aannemen. Informatie over medicatie verstrekken. Vertellen over wat de cliënt deze week of dit weekend allemaal gedaan heeft. Daarnaast is er het permanente proces van steeds alle afspraken goed nakomen. Als je op dit gebied een goede reputatie kunt opbouwen, verhoog je de kans om in geval van conflicten of een crisis samen met de familie vlugger een oplossing te vinden. Enkele voorbeelden: Alle administratieve zaken. Correcte opvolging van gemaakte afspraken (i.v.m. vakantie, evaluatie van persoonsgerichte zorg, doktersbezoeken, ...). Alle soorten informatie overbrengen (goede communicatie).

106


Slide 102: Deel 5: Oefening 1 Slide 102 Deel 5: Oefening 1 Deze slide helpt je reflecteren over de communicatieproblemen die je al hebt ervaren. In dit deel hebben we een aantal problemen besproken die een goede communicatie in de weg kunnen staan. Heb je zelf al met deze problemen te maken gehad? Ja: Wat heb je toen gedaan? Hoe voelde je je toen? Hoe heb je gereageerd ten aanzien van de familie? Heb je hulp gezocht? Werd je probleem op de teamvergadering besproken? Als je nu terugkijkt op die ervaring, wat zou je dan 'beter' of 'anders' aanpakken? Kunnen de begrippen crisis, passage en proces je daarbij helpen? Maak notities in onderstaand tekstvak of gebruik Oefenblad 8 om enkele opmerkingen te noteren. Je bent bijna aan het einde van deze module. Voor je een samenvatting van de volledige module krijgt, geven we je eerst nog enkele richtlijnen mee om problemen met sociale netwerken op te lossen en sluiten we dit deel af met een samenvatting ervan. We raden je aan om elk onderdeel van deze lessen te herhalen voor je de uiteindelijke Eindtekst aflegt. Om je antwoorden opnieuw te bekijken, klik op "Bekijk antwoorden". Om je resultaten af te drukken, klik op "Print antwoorden". Opmerking: Als je oefeningen 'opnieuw' maakt, worden je eerdere antwoorden overschreven.

107


Slide 103: 5.2 Richtlijnen Slide 103 Deel 5.2 Richtlijnen Richtlijnen om problemen met sociale netwerken op te lossen: Raak niet in paniek, schep vertrouwen en neem de tijd om te reflecteren en er met je collega's over te praten. Op teamniveau: verzamel alle observaties en verhalen (zowel van de teamleden als van je cliënt) zodat je een nauwkeurig overzicht krijgt van alle opvattingen. Laat iedereen vertellen hoe hij of zij zich voelt. Een oplossing is altijd persoonlijk, aangepast aan de individuele behoeften van je cliënt en zijn of haar sociaal netwerk. Ga in dialoog met de cliënt, de familie, je collega's, andere betrokkenen. Om moeilijke thema's zoals verlies en rouw tijdens het verouderingsproces, oude familievetes uit het verleden, toekomstige uitdagingen, ... te kunnen bespreken, regel je best een gesprek tussen de familie en een psycholoog en/of sociaal assistent en/of je cliënt. Maak in overleg met andere teamleden goede afspraken met de mensen in het sociale netwerk van je cliënt. Volg bijscholing over verlies, verouderingsproces en dementie.

108


Slide 104: 5.3 Samenvatting van deel 5 Slide 104 5.3 Samenvatting van deel 5 De belangrijkste aandachtspunten uit deel 5: In relaties tussen cliënten, hun sociale netwerken en het zorgsysteem kunnen vaak een heleboel problemen optreden. Dementie, palliatieve zorg, loyaliteitsconflicten, afwijzing, uitsluiting, verlies en rouw zijn maar een aantal van de mogelijke problemen die ouder wordende personen met een verstandelijke beperking kunnen hinderen in hun sociale contacten. De cliënt, zijn of haar familie en het zorgsysteem moeten dan ook samenwerken om in onderlinge overeenstemming de best mogelijke zorg te kunnen verlenen. Daarbij is het vooral van belang dat je als begeleider het permanente zorgproces en alle passagemomenten goed verzorgt. Op die manier is een crisis niet noodzakelijk enkel slecht nieuws, maar kan een conflict ook nieuwe kansen creëren.

109


Slide 105: Samenvatting van de module Slide 105 Samenvatting van de module

110


Slide 106: Aandachtspunten Slide 106 Aandachtspunten Aandachtspunten uit deze module Ouder wordende personen met een verstandelijke beperking, begeleiders en gezondheidswerkers: iedereen vindt een goed sociaal netwerk zeer belangrijk. We lieten je dan ook een sociale kaart maken die je kan helpen sociale contacten binnen een sociaal netwerk uit te bouwen, te verbeteren en te onderhouden. Met veel wensen, vragen, ideeën, ... van ouder wordende personen met een verstandelijke beperking wordt maar weinig rekening gehouden omdat we te weinig tijd hebben om naar hen te luisteren, niet luistervaardig genoeg zijn of niet goed genoeg observeren. Soms zijn we ook gewoon bang om nieuwe hulpmiddelen in te zetten en houden we het maar liever allemaal bij het oude. In deze module kreeg je een overzicht van de verschillende actoren in een sociaal netwerk en heb je stap voor stap geleerd hoe je met behulp van verschillende hulpmiddelen sociale actie kunt stimuleren. De lijst hindernissen en obstakels die je hebt gezien, kan ervoor zorgen dat je beter voorbereid bent op eventuele problemen. Bovendien heb je geleerd om hulp te zoeken en waar nodig vrijwilligers en externe gezondheidswerkers in te zetten. Je kreeg enkele basisregels aangereikt over goede communicatie en je hebt enkele ondersteunende technieken leren kennen die het sociale contact tussen cliënt, begeleider en sociaal netwerk kunnen vergemakkelijken. Die communicatievaardigheden kunnen je ook helpen om de problemen op te lossen die we in het laatste deel bespraken. Als je de volledige module doorlopen hebt, kun je de Eindtest maken om te zien wat je hebt geleerd over sociale netwerken en communicatie bij ouder wordende personen met een verstandelijke beperking.

111


Slide 107: Bibliografie A - F Slide 107 Bibliografie A - F Artikels en boeken Azema B. en Martinez N., 2005, "Les personnes handicapées vieillissantes: espérances de vie et de santé, qualité de vie" in Revue Française d’Action Sociale, nr.2, La documentation Française, Parijs. Beck A. en Katcher A., 1996, Between pets and people: the importance of animal companionship, VS. Bongers M., Maaskant M., Pilon C., Post T., De Ruiter M. en Urlings H., 2002, Respect voor eigenheid: over ondersteuning van ouder wordende mensen met een verstandelijke handicap, Landelijk KennisNetwerk Gehandicaptenzorg, Utrecht. Buys L., Boulton-Lewis G., Tedman-Jones J., Edwards H., Knox M. en Bigby C., 2008, “Issues of Active Ageing: perceptions of older people with lifelong intellectual disability” in Australian Journal on ageing, nr.27, pp. 6171. Brown R., Taylor J. en Matthews B., 2001, “Quality of Life- Ageing and Down syndrome” in Down Syndrome Research and Practice, nr.6, pp.111116. De Kesel M., 2012, Niets dan liefde: het vileine wonder van de gift, Sjibbolet, Amsterdam. De Bono E., 1999, Six thinking hats, VS. Freeman L.C., 2004, The Development of Social Network Analysis: A Study in the Sociology of Science,Empirical Press, Vancouver.

112


Slide 108: Bibliografie F - Z Slide 108 Bibliografie F - Z Artikels en boeken Kerr D., 2011, Verstandelijke beperking en dementie, Garant, Antwerpen/Apeldoorn. New Economics Foundation, 2008, Co-production: a manifesto for growing the core economy Noens I. en Van Berckelaer-Onnes I.A., 2002, "Communicatie bij mensen met autisme en een verstandelijke beperking: Van inzicht naar interventie" in Nederlands Tijdschrift voor de Zorg aan Verstandelijk Gehandicapten, nr.28, pp.212-225. Robert E. en Mariën P., 2006, Afasie (z) onder woorden. Diagnostische en therapeutische ontwikkelingen, Garant, Antwerpen/Apeldoorn. Rogers C.R., 1951, Client-centered therapy, Houghton Mifflin, Oxford, Engeland. Sergeant S. en Verhaest P., 2010, Dingske. Een beeldboek over dementie, Garant, Antwerpen/Apeldoorn. Smit B. en Van Gennep A., 2002, Netwerken van mensen met een verstandelijke handicap: werken aan sociale relaties, praktijk en theorie, NIZW, Utrecht. Pattyn M., Vinck I., en Borremans M., 1997, Visietekst Sociale begeleiding: 3 bewegingen, onuitgegeven tekst, vzw Zonnelied. Van Dulmen S. en Van Weert J., 2011, Communiceren in de zorg, Noordhoff Uitgevers B.V. Van De Ven L., 1985, Voortdurend mis ik schakels. De begeleiding van demente bejaarden en hun familie, Acco, Leuven/Amersfoort.

113


Slide 109: Websites Slide 109 Websites Hier vind je een lijst van nuttige websites over sociale netwerken en communicatie: http://www.centrumvoorafstandsonderwijs.be/gratis-hoofdstuk/ http://www.projectfriendship.com http://www.getpalliativecare.org/ http://www.ouderenhart.be/ http://www.ikkannietpraten.be/ http://www.jabbla.com http://www.skilate.com/ http://www.pecsforall.com/ http://www.dementie.be/SiteFiles/down/11%20-%20dingske.pdf http://zonneliedvzw.be http://www.vaph.be/vlafo/view/nl/20887Wie+kan+een+beroep+doen+op+het+VAPH.html

114


Slide 110: Eindtest Slide 110 Eindtest Waar of niet waar? Beantwoord onderstaande 20 vragen met Waar of Niet waar De Eindtest voor deze module kun je afleggen via de AGID-website: http://agid-project.eu/ Op de pagina van deze module vind je daar een link naar de test. Informatie over de test vind je hieronder. Inleiding Dit is je eindopdracht. Beantwoord deze vragenreeks met een klik op de juiste knop(pen). Door deze eindtest af te leggen, verklaar je dat jij en jij alleen deze vragen hebt beantwoord. Als bekend wordt dat je deze test niet alleen hebt afgelegd, staan je eer en integriteit op het spel. Maak deze test dus helemaal alleen zonder hulp. Voor alle andere oefeningen is het uiteraard toegelaten om het materiaal en de oefeningen met anderen te bespreken, dat is net onderdeel van het leerproces. Maar deze eindtest moet kunnen uitmaken welke kennis je hebt opgedaan en hoeveel je begrepen hebt. Wees dus eerlijk! Om een certificaat te bekomen dat je geslaagd bent, heb je een score van 80% nodig. Je krijgt 30 minuten voor de test. Ben je niet geslaagd? Je kunt de eindtest opnieuw maken nadat je de leerstof in deze module herhaald hebt. Klik op "Volgende" om naar de vragen te gaan. Het is van groot belang dat je het lesmateriaal voldoende herhaalt. Als je niet geslaagd bent, is het dan ook onmogelijk om de antwoorden van deze taak te bekijken. Veel succes 1. Ouder wordende personen met een verstandelijke beperking zijn minder kwetsbaar dan ouder wordende personen zonder verstandelijke beperking. 2. Samen met de cliënt een oude brief lezen is een manier om informatie in te winnen om zijn sociale netwerk in kaart te brengen. 115

Module 3: Sociale netwerken en communicatie bij personen met een verstandelijke beperking 3. Een vriend die in de instelling blijft logeren is een beweging van buiten naar binnen. 4. Indien mogelijk moet de ouder wordende persoon met een verstandelijke beperking zelf beslissingen nemen en acties ondernemen om zijn sociaal netwerk uit te breiden. 5. Als ik met mijn cliënt praat, ben ik in trialoog. 6. Het is belangrijk om in verschillende kleuren te kunnen praten en denken. 7. Timemanagement helpt je om efficiënt te werken. 8. Empathie betekent dat er een perfecte match is tussen wat je woorden uitdrukken en wat je voelt. 9. Het feit dat een cliënt bij de plaatselijke bakker als bakkershulp kan werken is een voorbeeld van community building. 10. Je kan een crisis vermijden als je zorg draagt voor passagemomenten en processen. AGID-Module 3: Sociale netwerken en communicatie Voldoende Onvoldoende Jouw score: punten Benodigde score: punten Gefeliciteerd! Je hebt deze module met succes afgerond. Je kan jouw antwoorden op de vragen altijd opnieuw bekijken. Je bent helaas niet geslaagd voor deze test. Herhaal de leerstof en probeer daarna de test opnieuw te maken.

116


Slide 111: Wat nu? Slide 111 Wat nu? Nu je de module beëindigd hebt, zouden we het erg op prijs stellen als je even de tijd wil nemen ons jouw feedback over onze modules te bezorgen. Je kan dat doen door de vragenlijst op de feedbackpagina van onze website in te vullen: http://agid-project.eu/feedback. Alvast ongelooflijk bedankt! Was dit je eerste module? Aarzel dan niet om ook de andere modules uit de reeks te proberen: Module 1: Ouder worden en het verouderingsproces Module 2: Persoonsgerichte planning Module 3: Sociale netwerken en communicatie Module 4: Emotionele zelfregulatie voor begeleiders Module 5: Pathologische veroudering Module 6: Professionele zorgverlening: een hele prestatie Je kan al deze modules en andere leerhulpmiddelen over Ouder worden met een verstandelijke beperking vinden op onze website (http://agidproject.eu). Neem zeker een kijkje en aarzel niet om hulp en advies te vragen via het contactformulier op onze site.

117


Slide 112: Bijlagen: Oefenbladen Slide 112 Bijlagen: Oefenbladen Oefenblad 1: Inleidende oefening Oefenblad 2: Jouw sociale netwerk Oefenblad 3: Kennis van het sociale netwerk van je cliënt Oefenblad 4: Grondige kennis van het sociale netwerk van je cliënt Oefenblad 5: Netwerk op basis van wederkerigheid Oefenblad 6: Competenties en vaardigheden Oefenblad 7: Communicatie Oefenblad 8: Netwerk in problemen Oefenblad 9: Sociale kaart Oefenblad 10: Sociale kaart - notities

118


Slide 113: Oefenblad 1: Inleidende oefening Slide 113 Oefenblad 1: Inleidende oefening

119


Slide 114: Oefenblad 2: Jouw sociale netwerk Slide 114 Oefenblad 2: Jouw sociale netwerk

120


Slide 115: Oefenblad 3: Kennis van het sociale netwerk van je cliënt Slide 115 Oefenblad 3: Kennis van het sociale netwerk van je cliënt

121


Slide 116: Oefenblad 4: Grondige kennis van het sociale netwerk van je cliënt Slide 116 Oefenblad 4: Grondige kennis van het sociale netwerk van je cliënt

122


Slide 117: Oefenblad 5: Netwerk op basis van wederkerigheid Slide 117 Oefenblad 5: Netwerk op basis van wederkerigheid

123


Slide 118: Oefenblad 6: Competenties en vaardigheden Slide 118 Oefenblad 6: Competenties en vaardigheden

124


Slide 119: Oefenblad 7: Communicatie Slide 119 Oefenblad 7: Communicatie

125


Slide 120: Oefenblad 8: Netwerk in problemen Slide 120 Oefenblad 8: Netwerk in problemen

126


Slide 121: Oefenblad 9: Sociale kaart - notities Slide 121 Oefenblad 9: Sociale kaart - notities

127


Slide 122: Oefenblad 10: Sociale kaart Slide 122 Oefenblad 10: Sociale kaart Sociale kaart van (vul hier de naam in) Een diagram van een sociale kaart van Jacky met de algemene en specifieke actoren in haar netwerk en de hulpmiddelen die gebruikt kunnen worden om dat netwerk uit te breiden en te onderhouden. Actoren: 1. Familie: ouders, Paulien en Gerard (†), partner (niet vastgesteld), broers, zussen en andere familieleden (Trees, Walter and Wouter) 2. Peergroep: cliënten (heden en verleden) (niet vastgesteld) 3. Vrienden, kennissen en zorgverleners: contacten (heden en verleden) (niet vastgesteld) 4. Maatschappij: contacten (heden en verleden) van de kerk, het jeugdhuis, de gepensioneerdenbond, de sportclub, bakker, ... Er werd vastgesteld dat Walter een vriend is 5. Dieren: honden, katten, vogels, vissen, Suzy werd geïdentificeerd. 6. Poppen en 7. Speelgoed (niets vastgesteld) Eventuele hulpmiddelen: Communicatie: telefoon, brieven, kaarten, tekeningen, e-mail, Facebook, Skype 2. Uitstapjes en excursies: visites, shoppen, excursies, logeren 3. Ontvangstmogelijkheden: rooming-in, cafetaria, ontvangstkamer, eigen kamer

128

Module 3: Sociale netwerken en communicatie bij personen met een verstandelijke beperking

Recommend Documents