Missie 5. Samenstelling Raad van Commissarissen en Directie 7. Preadvies van de Raad van Commissarissen 9. Om de schoonheid 13

JAARVERSLAG 2012

STADSHERSTEL AMSTERDAM N.V. JAARVERSLAG 2012

inhoud

Restauratie van de ‘Kapel’ in Durgerdam, foto Ernest Annyas

Missie

5

Samenstelling Raad van Commissarissen en Directie

7

Preadvies van de Raad van Commissarissen

9

Om de schoonheid

13

Verslag van de directie

15

Balzaal en bierhuis in de Vondelstraat

25

Een gehoorzaal en kerk ineen in Weesp

29

Restauratieprojecten realiseren met behulp van crowdfunding

33

Acht monumenten in en om het 1012-gebied

36

Stijlkamer in monumentaal herenhuis

42

Cultureel Ondernemerschap

45

Bloemgracht 32, de helft van een tweeling

49

Suriname, Zanzibar, Marokko, Indonesië …

51

Chic restaurant in een zeldzame boerderij

55

Een derde leven voor de Majellakerk

59

Jaarrekening 2012

62

Controleverklaring

92

Aandeelhouders

93

Meerjarenoverzicht

95

Een aantal panden van Stadsherstel in Amsterdam

96

Pandenlijst

98

Stadsherstel binnen de Stelling van Amsterdam

104

Colofon

3 | Inhoud

Missie Stadsherstel Amsterdam N.V. zorgt, binnen het gebied van de Stelling van Amsterdam, voor duurzaam behoud van in verval geraakt monumentaal of beeldbepalend gebouwd erfgoed. Dat doet zij door restauratie, herbestemming en beheer. Stadsherstel levert hierdoor een belangrijke bijdrage aan het bewaren van erfgoed voor volgende generaties en het behoud van het restauratieambacht. Stadsherstel verricht haar werkzaamheden vanuit een autonome positie door een financieel gezonde en efficiënte bedrijfsvoering met respect voor de belangen van aandeelhouders en belanghebbenden.

Ontwerptekening Raamsteeg 6, archief Stadsherstel

4|

5 | Missie

Samenstelling Raad van Commissarissen en Directie

Raad van commissarissen 3 de heer drs. N.W. Hoek - voorzitter 3 mevrouw drs. A.M. Fentener van Vlissingen - vicevoorzitter 3 mevrouw drs. D.E. Manson 3 de heer drs. H. van der Noordaa 3 de heer mr. J.H.J. Preller 3 de heer E.A. Schilp 3 de heer mr. drs. J.G. Wijn

Directie 3 de heer mr. A. Meerstadt MRE - directeur 3 de heer J.A. Hulscher - adjunct-directeur

Stadsherstel Amsterdam N.V. 3 Amstelveld 10 1017 JD AMSTERDAM Telefoon 020 520 0060 Fax 020 638 2040 Internet www.stadsherstel.nl E-mail [email protected]

Bouwtekening, daterend uit 1877, voor het vernieuwen (links) van de voorgevel van Amstel 282, afbeelding Stadsarchief Amsterdam

6|

7 | Samenstelling raad van commissarissen en directie

Preadvies van de Raad van Commissarissen Aan de aandeelhouders Hierbij bieden wij u de door de directie opgemaakte jaarrekening 2012 van Stadsherstel Amsterdam N.V. aan, overeenkomstig het bepaalde in artikel 22 van de statuten. Daarnaast vindt u het verslag van de directie. De jaarrekening is door de Raad besproken in aanwezigheid van de directeur en de externe accountant en vervolgens vastgesteld in de vergadering van 20 maart 2013. De Raad van Commissarissen trad op als audit committee. De jaarrekening gaat vergezeld van een accountantsverklaring als bedoeld in artikel 17 van de statuten. Wij stellen u voor om: 33 de jaarrekening 2012 vast te stellen en de-

charge te verlenen aan de directie voor het gevoerde beheer en aan de commissarissen voor het uitgeoefende toezicht; 33 in overeenstemming met het door de directie in haar verslag daartoe gedane voorstel van het voordelig saldo € 3.090.000 uit te keren aan de aandeelhouders als 5% dividend en het restant toe te voegen aan de reserves.

Gevolgde werkwijze

Zicht op de Westertoren vanuit het in 2012 gerenoveerde pand Bloemgracht 32, foto Monique Hollenkamp

In 2012 heeft onze Raad viermaal vergaderd volgens een vooraf vastgesteld schema. De vergaderingen werden, enkele uitzonderingen daargelaten, bijgewoond door alle leden van de Raad. In de vergaderingen van de Raad kwamen onder andere het aankoop-, restauratie- en onderhoudsbeleid, de meerjarenbegroting, de jaarstukken en de halfjaarcijfers aan de orde. Daarnaast werd uitvoerig gesproken over de onderhandelingen met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties over de voorgenomen splitsing van Stadsherstel in enerzijds een woningcorporatie en anderzijds een naamloze vennootschap die buiten het stelsel van toegelaten instellingen gaat opereren. In het directieverslag wordt nader ingegaan op dit onderwerp. De voorzitter overlegde in het verslagjaar, buiten de vergaderingen, regelmatig met andere leden van de Raad. De voorzitter voerde in 2012 bovendien maandelijks overleg met de directie, onder andere in het kader van de bij-

9 | Preadvies van de Raad van Commissarissen

zondere positie die Stadsherstel inneemt binnen het stelsel van toegelaten instellingen en het aantrekken van aanvullend, vreemd vermogen. Het ging hierbij om langlopende financiering. De werkwijze van onze Raad vond zo veel mogelijk plaats overeenkomstig de Corporate Governance Code (Code Tabaksblat) die, met inachtneming van de aard en de omvang van onze maatschappij, zoveel mogelijk wordt opgevolgd. Stadsherstel Amsterdam is geen beursgenoteerde onderneming en had gedurende het verslagjaar minder dan dertig medewerkers in vaste dienst. Dit is een van de redenen waarom de maatschappij geen ‘klokkenluidersregeling’ heeft vastgesteld en dat de Raad van Commissarissen niet ieder jaar de behoefte heeft zonder de directie te vergaderen. In het verslagjaar is niet zonder de directie vergaderd.

Ondernemingsraad De voorzitter van de Raad van Commissarissen woonde in 2012 eenmaal een vergadering van de ondernemingsraad bij, namelijk bij de behandeling van de begrotingsstukken.

Samenstelling en (her)benoeming De Raad van Commissarissen heeft de maximale zittingsduur van haar leden bepaald op twaalf jaar (vier termijnen van drie jaren). Tijdens de Algemene Vergadering van Aandeelhouders op 20 juni 2012 werd in overeenstemming met ons voorstel de heer drs. N.W. Hoek herbenoemd. Volgens rooster treden in 2013 af mevrouw drs. D.E. Manson, de heer mr. J.H.J. Preller en de heer E.A. Schilp. Zij stellen zich allen herkiesbaar. In overeenstemming met artikel 9, lid 1 van de statuten is een bindende voordracht van twee personen opgemaakt:

33 ten behoeve van de opvolging van mevrouw 1. 2. 33 1. 2. 33 1. 2.

drs. D.E. Manson: mevrouw drs. D.E. Manson; de heer mr. R.J.C. van Helden, notaris te Amsterdam. ten behoeve van de opvolging van de heer mr. J.H.J. Preller: de heer mr. J.H.J. Preller; de heer mr. M.R. Meijer, notaris te Amsterdam. ten behoeve van de opvolging van de heer E.A. Schilp: de heer E.A. Schilp de heer mr. J. Borren, notaris te Amsterdam.

De persoonlijke gegevens van de te benoemen commissarissen liggen ter inzage op het kantoor van de vennootschap. Wij hebben de voordracht voorgelegd aan de ondernemingsraad. De ondernemingsraad heeft inmiddels een positief advies uitgebracht. Uw vergadering wordt in de gelegenheid gesteld in deze vacatures te voorzien. Onder dit preadvies staan de namen van alle commissarissen vermeld. Achter de namen staan zowel geboortejaar als de jaren van benoeming, van laatste herbenoeming en van periodiek aftreden. De samenstelling van de Raad van Commissarissen is zodanig dat de leden ten opzichte van elkaar, de directie en de organisatie onafhankelijk en kritisch opereren. De leden van de Raad verrichten hun werkzaamheden ten behoeve van de vennootschap zonder bezoldiging. Personeelsopties zijn niet aan de orde noch voor de commissarissen noch voor de directie. Geen der commissarissen heeft persoonlijk aandelen in de vennootschap. Dat geldt ook voor de directie. In het verslagjaar hebben geen transacties plaatsgevonden waarbij sprake was van tegenstrijdigheid tussen belangen van de individuele leden van onze raad ten opzichte van die van Stadsherstel Amsterdam N.V. Op basis van het Besluit Beheer Sociale Huurwoningen (BBSH) zijn twee commissarissen benoemd die er op toezien dat de belangen van de huurders bij de besluitvorming in ogenschouw worden genomen. Het zijn mevrouw drs. D.E. Manson en de heer drs. N.W. Hoek. Mevrouw Manson was aanwezig tijdens de jaarlijkse huurdersavond op 24 september 2012. De huurders kregen tijdens die bijeenkomst de gelegenheid invloed uit te oefenen op het gevoerde en te voeren beleid.

de medewerkers zich in het afgelopen jaar voor de vennootschap hebben ingezet. Er zijn in het verslagjaar maar liefst veertien monumenten gerestaureerd, die daarmee voor de toekomst zijn behouden. Wij danken eenieder daarvoor.

Raad van Commissarissen

Namens de Raad van Commissarissen, N.W. Hoek Amsterdam, 10 april 2013

Benoemd

Herbenoemd Aftredend

mw. drs. A.M. Fentener van Vlissingen (1961) 2006 2011 2014 dhr. N.W. Hoek (1956) 2003 2012 2015 mw. drs. D.E. Manson (1966) 2010 - 2013 dhr. H. van der Noordaa (1961) 2011 - 2014 dhr. J.H.J. Preller (1961) 2010 - 2013 dhr. E.A. Schilp (1967) 2007 2010 2013 dhr. drs. J.G. Wijn (1969) 2011 - 2014

Mevrouw Fentener van Vlissingen is voorzitter van de Raad van Commissarissen van SHV Holdings N.V. en lid van de Raad van Commissarissen van De Nederlandsche Bank N.V. en Heineken N.V. Daarnaast is zij lid van de Raad van Toezicht van Het Nationale Park De Hoge Veluwe.

De heer Schilp was in 2012 algemeen directeur van het Nationaal Historisch Museum en voorts onder meer lid van het bestuur van de werkgeversorganisatie Rijksgesubsidieerde Musea, lid van de Raad van Toezicht van het Nationaal Onderwijsmuseum en lid van de Raad van het Leids Universiteits Fonds.

De heer Hoek is voorzitter van de Raad van Bestuur van de Delta Lloyd Groep N.V. Daarnaast is hij lid van de Raad van Commissarissen van NIBC en Euronext N.V. Ook is hij lid van het bestuur van het Verbond van Verzekeraars en lid van de Raad van Advies van RSM Erasmus Universiteit.

De heer Wijn is lid van de Raad van Bestuur van ABN AMRO. Daarvoor was hij directeur bij Rabobank Nederland, minister van Economische Zaken en staatssecretaris van Financiën. De heer Wijn is lid van het dagelijks bestuur van VNO-NCW, lid van de Raad van Commissarissen van de Koninklijke Jaarbeurs Utrecht en voorzitter van het Oranje Fonds.

Mevrouw Manson is algemeen directeur van de vereniging VluchtelingenWerk Nederland. Daarnaast is zij directeur-bestuurder van Stichting Emplooi en lid van de Raad van Toezicht van museum Het Rembrandthuis en bestuurslid van JINC en MuseumN8. De heer Van der Noordaa is lid van het Bestuur van ING Bank en CEO Banking Benelux. Voordien was hij lid van de Raad van Bestuur van ING Groep. De heer Van der Noordaa is vicevoorzitter van de Nederlandse Vereniging van Banken, voorzitter van de Raad van Toezicht van de Stichting ING Chances for Children, lid van de Economic Development Board metropoolregio Amsterdam, penningmeester van de Stichting Kenniskring Amsterdam, ambassadeur van War Child en lid van de Raad van Toezicht van Tias Nimbas Business School.

Wij spreken graag onze waardering en erkentelijkheid uit voor de wijze waarop de directie en

De heer Preller is notaris en partner bij NautaDutilh N.V. en bestuurslid van de Stichting Nationale Goede Doelen Test.



om de schoonheid De mensen, de grachten, de bruggen, de kerken, de huizen. Op talloze manieren is het unieke karakter van Amsterdam al bejubeld. In boeken, films of smartlappen, geen medium is onbeproefd gelaten om de magie van de stad te vangen.

City-vorming

Ook buiten de stadsgrenzen

Het is dit jaar ruim 56 jaar geleden dat de gemeente Amsterdam met het idee kwam om de verkrottende binnenstad gedeeltelijk af te breken en te vervangen door hoge flatgebouwen en brede autowegen. Voor dat laatste zouden de grachten worden gedempt en gladgestreken. Het plan over wat toen city-vorming heette, ondervond veel weerstand. Maar de bevolking groeide, de woningnood was hoog en het verkeer nam toe. De plannen leken onomkeerbaar.

Zesenvijftig jaar na dato stellen we vast dat Stadsherstel Amsterdam is uitgegroeid tot een professionele, maatschappelijk verantwoord opererende onderneming, die meer dan 550 monumenten conserveert en beheert. Stadsherstel is haar missie, het redden en behouden van in verval geraakt monumentaal of beeldbepalend gebouwd erfgoed, in al die jaren trouw gebleven. Niet alleen vervallen huizen worden opgekocht, gerestaureerd en onderhouden, maar ook bijzondere, monumentale panden als kerken, forten, molens en gemalen. Die laatste krijgen meestal een nieuwe bestemming als podia voor culturele en commerciële activiteiten. Een groot deel van de winst uit de onderneming wordt gebruikt om de doelstelling te blijven waarmaken.

Drie visionairs, G. Brinkgreve, jhr. J. Six van Hillegom en H. van Saane, wilden de stad haar karakter niet ontnemen. Zij werkten het idee uit voor een naamloze vennootschap die zich zou toeleggen op het opkopen en restaureren van bouwvallen in het centrum. De binnenstad moest weer bewoonbaar worden. In 1956 was de Amsterdamse Maatschappij tot Stadsherstel N.V. een feit. Met een startkapitaal van 1.1 miljoen gulden kon de enige werknemer, directeur K.W. van Houten, worden aangesteld en werden de eerste krotten gekocht en gerestaureerd. Stadsherstel ontwikkelde een geniale strategie met de aankoop van hoekpanden. Deze zijn gezichtsbepalend voor een straat. Eenmaal opgeknapt, volgen doorgaans ook de aanpalende panden en krijgt de buurt een beter aanzien. Zelfs de gemeente raakte enthousiast en werd in 1968 aandeelhouder.

Een aankoop in 2012. De gemeente Amsterdam bood eind vorig jaar de monumentale ingenieurswoning in het Amstelkwartier te koop aan. Zij was op zoek naar een partij die het pand wilde kopen, renoveren en kon herbestemmen. Stadsherstel won de inschrijving op het project. Foto Ernest Annyas

Stadsherstel beperkt zich intussen allang niet meer tot de Amsterdamse stadskern maar breidde haar activiteiten uit tot het gebied binnen de Stelling van Amsterdam, de verdedigingslinie rondom de hoofdstad die tussen 1881 en 1914 werd aangelegd. Stadsherstel verwierf daarbinnen Fort Diemerdam, dat een belangrijke regionale functie als culturele pleisterplaats zal gaan vervullen. In Haarlem kwam de Bakenesserkerk in haar bezit, in Weesp de Van Houtenkerk. Het zijn slechts enkele van de vele voorbeelden van in onbruik geraakte gebouwen buiten Amsterdam die een nieuw leven kregen. Gebouwen die vaak een aanvullende bestemming kregen waardoor mensen er opnieuw kunnen samenkomen. Voor de eredienst of voor concerten, lezingen, tentoonstellingen en congressen. Het motto, ‘Stadsherstel herstelt ook hier de stad’, staat voor de redding van menig pand. Maar het staat ook voor het instandhouden van oude ambachten en technieken. Omdat Stadsherstel de schoonheid van ons monumentale erfgoed wil bewaren.

13 | Om de schoonheid

Kozijn en raam en dakkapel herstellen

VERSLAG VAN DE DIRECTIE

bestaande daksingels vervangen door dakpannen model en kleur gelijk aan de bestaande pannen op de linkerdakvlak, lood en zinkwerk vervangen. bovenste deel masaarde kap rubberoid vervangen, isoleren aan binnenzijde Rc=> 3,5 W/m2 K, denk aan voldoende ventilatie tussen dak en isolatie!

Inleiding Op 12-12-12 vond in Amsterdam-Oost de feestelijke opening plaats van de NedPhO-koepel, bij Amsterdammers beter bekend als de Gerardus Majellakerk. Na een grondige verbouwing van de kerk kon het Nederlands Philharmonisch Orkest zijn intrek nemen in deze bijzondere kantoor-, concerten repetitieruimte. Minister Bussemaker sprak tijdens de opening haar waardering uit voor deze geslaagde herbestemming en wethouder Gehrels roemde het zeer goed verlopen bouwproces.

Gootlijst herstellen kleur conform bestaand

Kozijn en raam herstellen

Ankers ontroesten waar nodig vervangen

Ondanks de malaise die de vastgoedmarkt heeft getroffen, is Stadsherstel Amsterdam N.V. nog steeds in staat om gebouwd cultureel erfgoed veilig te stellen voor komende generaties door herbestemming en restauratie. Naast de herbestemming van de Majellakerk rondde Stadsherstel in 2012 de restauratie van dertien panden af. Gedurende het verslagjaar was de restauratie van 28 panden in volle gang en werden voor 26 projecten restauratieplannen ontwikkeld. Er werden 22 panden aangekocht en drie eenheden verkocht. In het verslagjaar werd voor een bedrag van € 20 miljoen geïnvesteerd.


Gevel schoonspuiten met stoom Scheuren repareren in metselwerk en deels opnieuw voegen


Ontwerptekening van Amstel 282, archief Stadherstel

Kozijn en raam/deur herstellen

Het voorliggende jaarverslag is waarschijnlijk het laatste van Stadsherstel Amsterdam N.V. in zijn huidige vorm. Met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is ambtelijk overeenstemming bereikt over splitsing van Stadsherstel in een woningcorporatie en een naamloze vennootschap die buiten het stelsel van woningcorporaties zal gaan opereren. Een gemeenschappelijk werkapparaat zal beide entiteiten bedienen. Het bedrijfsresultaat over het jaar 2012 stemt tot tevredenheid. Na dividendbetaling kan een bedrag van circa € 300.000 worden toegevoegd aan de algemene reserve.

Landelijke ontwikkelingen Hardstenen onderplint reinigen

Splitsing Stadsherstel Sinds 2009 overlegt Stadsherstel met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijks-

15 | Verslag van de directie

relaties (BZK) over de problemen waarmee zij kampt binnen het stelsel van toegelaten instellingen. Het ministerie wil het werkdomein van woningcorporaties zodanig inperken dat Stadsherstel niet langer als restaurerende instelling zou kunnen functioneren. Het overleg met het ministerie leidde eind 2011 tot een voorstel dat zowel voor het ministerie als voor Stadsherstel aanvaardbaar is. Een nieuw op te richten naamloze vennootschap, die kan beschikken over het vermogen dat aandeelhouders in Stadsherstel brachten, verwerft het vastgoed uit Stadsherstel Amsterdam, voor zover het geen panden met overwegend sociale woonruimte betreft. De bestaande NV wordt vervolgens omgezet in een stichting. Zodoende ontstaat enerzijds een toegelaten instelling die zich zal bezighouden met monumentenbehoud voor zover dit valt onder de kerntaken zoals die door de rijksoverheid aan woningcorporaties worden opgelegd en anderzijds een vennootschap die zich blijvend buiten het stelsel van toegelaten instellingen zal toeleggen op de verwerving, restauratie en het beheer van gebouwd cultureel erfgoed. Het uitwerken van deze oplossing heeft het gehele verslagjaar in beslag genomen. Naar verwachting zal de minister van BZK in april 2013 akkoord gaan met het voorstel tot splitsing, waarna het voorstel zal worden voorgelegd aan de aandeelhouders. De splitsing zal met terugwerkende kracht tot 1 januari 2013 haar beslag krijgen. Verhuurderheffing en heffing Vestia Verhuurders van woningen in de gereguleerde sector moeten volgens de huidige kabinetsplannen vanaf 2013 een heffing betalen over de waarde van hun huurwoningen. De maatregel geldt alleen voor verhuurders van woningen waarvan de huur lager is dan de grens van de huurtoeslag en voor verhuurders die meer dan tien woningen verhuren in de gereguleerde sector. In 2013 is die grens van de huurtoeslag bepaald op € 681,02 per maand. Deze heffing komt neer op een bedrag van € 220 per zelfstandige wooneenheid en € 110 per onzelfstandige wooneenheid. De bijdrage

Investeringen wordt in oktober 2013 geheven. Stadsherstel heeft op grond van bovengenoemde plannen prognoses gemaakt van de exploitatie voor de komende jaren tot en met 2017. Hieruit blijkt, dat Stadsherstel, ook in gesplitste vorm (zie hierboven) in staat is zonder noemenswaardige beleidswijzigingen deze heffingen te kunnen dragen. Deze prognoses zijn ook verstrekt aan de toezichthoudende instanties Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV) en Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW)).Naast de verhuurderheffing moeten woningcorporaties bijdragen aan de sanering van woningcorporatie Vestia. Besluit Rijkssubsidiëring Instandhouding Monumenten (Brim) Brim-subsidie is bedoeld voor meerjarig onderhoud en incidenteel herstel van rijksmonumenten. Stadsherstel ontving in 2012 voor vijf panden een beschikking voor Brim-subsidie. Bijna alle panden van Stadsherstel zijn nu ingestroomd in de Brim-regeling. Voor 2013 en volgende jaren geldt er een nieuwe regeling. Per pand wordt een subsidiebedrag ontvangen dat verband houdt met de verzekerde waarde van het betreffende pand. De eigenaar van het pand moet ten minste 50% van de onderhoudskosten zelf dragen. Panden die de status van werelderfgoed hebben of die in het bezit zijn bij een zogenaamde Professionele Organisatie voor Monumentenbehoud (POM) hebben bij de verdeling van het onderhoudsgeld voorrang. Omdat de panden van Stadsherstel Amsterdam in veel gevallen aan beide criteria voldoen is de kans op onderhoudssubsidie groot. Compensatie vervallen vrijstelling Vpb De Staat compenseert stadsherstellichamen voor het feit dat ze per 1 januari 2008 integraal belastingplichtig in de vennootschapsbelasting zijn geworden. De Staatssecretaris van Financiën voegde daartoe begin 2009 een geoormerkte subsidie van € 2 miljoen aan de rijksbegroting toe ten behoeve van stadsherstellichamen. Op 23 februari 2012 ontving Stadsherstel Amsterdam op grond van deze maatregel een subsidiebeschikking van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed voor 2012 van ruim € 1,25 miljoen. Eind 2012 liet het ministerie van Cultuur weten de compensatieregeling geleidelijk te willen afbouwen. Ambtelijk heeft men voorgesteld om de regeling nog tot en met 2016 in stand te willen houden. Het laatste bericht is dat de minister hiermee binnenkort zal instemmen.


In het verslagjaar werd voor een bedrag van € 20 miljoen geïnvesteerd in aankopen en restauraties. Gereedgekomen restauraties In 2012 werden de volgende gerestaureerde panden opgeleverd: Haarlemmerstraat 124–126 (De Posthoornkerk), Haarlemmerstraat 46, Reguliersgracht 2/ Herengracht 532, Oudemanhuispoort 1A, Raamsteeg 6, Warmoesstraat 15, Oudezijds Voorburgwal 67, de concertzaal en kantoren voor het Nederlands Philharmonisch Orkest in de Gerardus Majellakerk aan het Obiplein 4 en de Muiderkerktoren in Amsterdam, paviljoen kustbatterij Diemerdam in Diemen, Spaarnwouderstraat 68, 72, 74 en 76 in Haarlem, het kindertheater aan de Spiegelstraat 8A in Haarlem en ten slotte het Schooltje van Dik Trom aan Etersheim 8 in Oosthuizen.

Onderhoud Stadsherstel investeert veel in onderhoud. Daarmee behouden de 550 panden de prachtige staat die ze na restauratie kregen. In het verslagjaar werd circa € 3,9 miljoen aan onderhoud uitgegeven. Dat is ongeveer 23% van de totale huurinkomsten. Aan buitenschilderwerk werd € 580.000 uitgegeven, aan geveltimmerwerk € 322.000. Er werden 39 cv-ketels vernieuwd. In het verslagjaar werden de volgende woningen/panden gerenoveerd: Achtergracht 36,

Amstel 97-H, Bickersgracht 30-B, Binnenkant 50-III, Bloemgracht 32 en 37-B, Brouwersgracht 135-II, Geldersekade 3, Hoogte Kadijk 16, Nieuwezijds Voorburgwal 38-I, Prinsengracht 148-III, Reestraat 19-II, Reguliersgracht 13-D en Singel 159-B. Groot onderhoud vond plaats aan de panden Kruithuisstraat 19, Keizersgracht 62–64, Prinsenstraat 18, Weteringstraat 19 en het Huis De Pinto.

Paviljoen bij Fort Diemerdam, foto John Lewis Marshall

Verhuur

Restauraties in uitvoering Alle in het vorige verslagjaar genoemde projecten in uitvoering zijn afgerond. Daarnaast werd gestart met de restauratie van Zuideinde 428/430, Oudezijds Achterburgwal 156, Nieuwe Prinsengracht 43-53, Kerkstraat 15-17, Bergstraat 2-4, Amstel 282, Vondelstraat 41, Kloveniersburgwal 44, Valeriusplein 11-12, Durgerdammerdijk 101 ( De Kapel), Spiegelstraat 2-8 in Haarlem, de Vensermolen in Diemen, Breestraat 101 in Beverwijk, boerderij Den Burgh bij Hoofddorp en de Van Houtenkerk in Weesp. Stadsherstel wordt bij haar restauratieactiviteiten geadviseerd door de Raad van Advies. De leden van deze raad, mevrouw drs. J.H.Bierenbroodspot-Rudolph, de heer drs. G.S.Hoogewoud, prof. Dr. K.A.Ottenheym en de heer E.A. Schilp werden in dit verslagjaar niet geraadpleegd, omdat er geen sprake was van aankopen of plannen die aanleiding gaven tot verdieping van de discussie rond de restauratieaanpak.

Verhuur van woningen Door het verhuren van gerestaureerde, veelal monumentale panden wordt niet alleen het leefklimaat in het werkgebied van Stadsherstel verbeterd. De huurinkomsten maken ook dat Stadsherstel kan investeren in restauraties en dat het onderhoud aan de panden op een hoog niveau kan worden gehouden. Stadsherstel Amsterdam verhuurt ruim negenhonderd woningen en hanteert een wachtlijst om het aanbod van beschikbare woningen zo goed en zo eerlijk mogelijk te verdelen. Momenteel staan er ruim tienduizend personen ingeschreven op deze wachtlijst. In 2012 deed zich geen structurele leegstand voor in de huurwoningen van Stadsherstel, bui-

Onroerende zaken: aan- en verkopen In het verslagjaar werden 22 panden aangekocht. In Amsterdam werden gekocht Kloveniersburgwal 44, Nieuwe Prinsengracht 43-53, Bergstraat 2-4, Kerkstraat 17, Korte Leidsedwarsstraat 70, Valeriusplein 11-12, de Muiderkerktoren, Vondelstraat 41, Marnixstraat 291-295 en Westerkade 24–25. In de Haarlemmermeer werd boerderij Den Burgh verworven en in Uitgeest werd het Fort aan den Ham aangeschaft. De appartementsrechten van Bethaniën-dwarsstraat 3-D, Oudekerksplein 32-B en de Parkkerk aan de Gerard Brandtstraat werden verkocht.


Kamermuziekfestival Amsterdam (voorheen Ellani) in de Amstelkerk, foto Kamermuziekfestival Amsterdam

ten die als gevolg van mutaties of renovatiewerkzaamheden. De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties stond verhuurders toe de huur van woningen te verhogen met 2,3 %. De jaarlijkse huurverhoging werd in overeenstemming met dit voorschrift doorgevoerd voor zowel de sociale als de vrije sector. In het verslagjaar kregen veertien gerestaureerde woonruimten nieuwe huurders. Op 24 september 2012 vond de jaarlijkse huurdersavond plaats, in het bijzijn van commissaris mevrouw drs. D.E. Manson. Verhuur van bedrijfsruimten In het verslagjaar deed zich ook bij de verhuur van bedrijfsruimten nauwelijks structurele leegstand voor. In totaal verhuurt Stadsherstel circa driehonderd bedrijfsruimten. Drie kleinere bedrijfsruimten stonden gedurende het verslagjaar enige maanden leeg als gevolg van de moeilijke markt voor kantoorruimte. De huren voor bedrijfs- en kantoorruimten werden met 2,7 % verhoogd, conform de contractuele mogelijkheid. Dat is aanzienlijk meer dan de verhoging van 0,4 % in 2011. Stadsherstel voegde in 2012 negen nieuwe bedrijfsruimten aan haar bezit toe. Verhuur van bijzondere locaties In 2012 bedroeg het aantal verhuringen van bijzondere ruimten ruim 900 ten opzichte van 850 in 2011. De omzet van de afdeling Verhuur Bijzondere Locaties steeg met circa 4,4 % van € 901.000 in 2011 naar € 940.000 in 2012. Naast de bezoekers van kerkdiensten en openstellingen hebben meer dan 170.000 mensen de locaties van Stadsherstel bezocht.


In juni 2012 was het Holland Festival te gast in De Duif met een speciaal voor deze locatie gecomponeerde muziekvoorstelling van componist en dirigent Micha Hamel, waarin het monumentale Smits-orgel een centrale rol speelde. In de gerestaureerde Posthoornkerk werd afgelopen jaar weer volop getrouwd en gedineerd. Daarnaast wordt met deze locatie gekoerst op langlopende beurzen, exposities en festivals. Samenwerking werd gezocht met onder andere Paradiso, de Young Pianist Foundation en de vele andere muziekensembles. Ook het jaarlijkse Kamermuziek Festival Amsterdam heeft inmiddels een vaste plek gevonden in de Amstelkerk, net als het Rondane Kwartet dat heeft in De Duif. Eind 2012 werd de Van Houtenkerk in Weesp na een grondige restauratie weer in gebruik genomen. Het Zonnehuis in Amsterdam-Noord werd vanaf april 2012 tijdelijk geëxploiteerd door de afdeling Verhuur Bijzondere Locaties, omdat de vaste verhuurder vertrok. Op 12-12-12 nam het Nederlands Philharmonisch Orkest/Nederlands Kamerorkest officieel zijn intrek in de NedPhoKoepel, ook bekend als de Gerardus Majellakerk. Stadsherstel zal de verhuur van het gebouw ter hand nemen voor de momenten dat het orkest niet repeteert. Naast alle culturele en commerciële activiteiten in de gebouwen van Stadsherstel, werden de kerken en Museumwerf ’t Kromhout in 2012 tweemaal per maand voor het publiek opengesteld. De vrijwilligers van de Vereniging Vrienden van Stadsherstel spelen een belangrijke rol bij deze openstellingen. De belangstelling om kerken te bezoeken blijkt groot. Dat potentiële huurders de kerken dan ook kunnen bezichtigen, is een belangrijk bijkomend voordeel van de openstelling.

Medewerkers en oud-medewerkers samen bij de kerstlunch van Stadsherstel in Paviljoen Puur bij Fort Diemerdam, foto Juan Hernández

Financiering

Interne organisatie

Van de langlopende financiering zal per 1 december 2013 € 15 miljoen moeten worden geherfinancierd. Daarnaast zal Stadsherstel, vanwege het feit dat de financiers hun financieringsvoorwaarden zullen aanpassen als gevolg van de voorgenomen splitsing, per 1 september 2013 € 5 miljoen dienen te herfinancieren. Investeringen en bijbehorende financiering vinden plaats binnen het door de Raad van Commissarissen vastgestelde beleid om een solvabiliteit van minimaal 60% te handhaven. De solvabiliteit bedroeg aan het eind van 2012 66%.

Op 31 december 2012 telde Stadsherstel 33 personeelsleden. Naast de medewerkers in vaste dienst werkten in het verslagjaar 26 mensen voor Stadsherstel op freelance basis, als oproepkracht, stagiair of vrijwilliger. Het jaarlijkse dagje uit voerde het bedrijf naar Broek in Waterland, Monnickendam en Marken, alle onderdeel van het werkgebied van Stadsherstel, waar aansprekende voorbeelden van het behoud van cultureel erfgoed werden bekeken. Het personeel van Stadsherstel werd in het verslagjaar intensief betrokken bij de ontwikkelingen in het bedrijf. Tijdens kwartaalbijeenkomsten werden de medewerkers uitvoerig geïnformeerd over het gevoerde of te voeren beleid, de uitwerking van het bedrijfsplan, de jaarcijfers, de halfjaarcijfers en de begroting.

Risicobeheersing en controlesystemen Nieuwe investeringen doorlopen een procedure, als gevolg waarvan alle relevante afdelingen van Stadsherstel worden betrokken bij het voorbereiden van een investeringsbeslissing, alvorens deze ter goedkeuring wordt voorgelegd aan de Raad van Commissarissen. Nieuwe projecten worden beoordeeld binnen de randvoorwaarden van een minimaal vereist rendement op basis van contante waardeberekeningen van toekomstige kasstromen, de omvang van een project in relatie tot de financiële en personele capaciteit van Stadsherstel en de solvabiliteit. Indien projecten vanuit risicooogpunt te groot worden geacht voor Stadsherstel, wordt onderzocht of er partners kunnen worden gevonden die meedragen in het risico.


Ondernemingsraad In het verslagjaar kwam de ondernemingsraad drie keer bijeen. Aan de orde kwamen onder andere de splitsing van Stadsherstel, de halfjaarcijfers, de begroting voor 2013 en personeelsaangelegenheden. In de raad zitten mevrouw Boot en de heren Caspers en Hoen. Bij de bespreking van de jaarstukken 2011 was ook de voorzitter van de Raad van Commissarissen bij de vergadering van de ondernemingsraad aanwezig.

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Binnen Stadsherstel is een werkgroep actief die zich richt op Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO). De werkgroep bestaat uit twee medewerkers van de afdeling Planontwikkeling en Restauratie en één medewerker van de afdeling Beheer en Onderhoud. De werkgroep heeft tot doel te bevorderen dat bij beslissingen die Stadsherstel neemt, wordt gekeken naar de juiste balans tussen maatschappij, milieu en onderneming. Stadsherstel geeft onder andere invulling aan doelstellingen op het gebied van MVO door het bieden van stageplaatsen, door van iedere restauratie een leerlingbouwplaats te maken en door waar mogelijk gebruik te maken van diensten van maatschappelijke organisaties, zoals de Stichting Herstelling. Drie studenten van de Hogeschool van Amsterdam vonden in 2012 een stageplek van een half jaar bij Stadsherstel.

Rietdekkers aan het werk bij Boerderij den Burgh in Hoofddorp, foto Ernest Annyas

Ook aan leefbaarheid wordt het nodige bijgedragen. Dit gebeurt ten eerste door de meest bedreigde monumenten, zoals het pand Raamsteeg 6 dat zonder tussenkomst van Stadsherstel zou zijn gesloopt, te restaureren. Ten tweede worden gerestaureerde panden van een passende functie voorzien (herbestemming, één van de pijlers van de modernisering van de monumentenzorg), waarvan de Gerardus Majellakerk in Amsterdam-Oost een goed voorbeeld is. Ten derde wordt aan de leefbaarheid bijgedragen door de panden in de staat te houden, waarin zij door restauratie zijn gebracht.


Bij restauraties worden technologische ontwikkelingen goed in de gaten gehouden om zo steeds energiezuinigere monumenten te kunnen opleveren. De eerste panden met fotovoltaïsche cellen zijn al gerealiseerd en er wordt nu gekeken bij welke panden die in exploitatie zijn het mogelijk is deze elektriciteitopwekkende panelen ook te plaatsen. Vanzelfsprekend wordt het Bureau Monumenten en Archeologie van de gemeente Amsterdam daarbij in een vroeg stadium betrokken. En er wordt nog meer gedaan. Bij toepassing van installaties die veel energie verbruiken, zoals voor verwarming, wordt telkens gezocht naar de best presterende. Aan isolatie en warmteterugwinning wordt veel aandacht besteed. Het opgeleverde paviljoen op het terrein van Fort Diemerdam is het tweede pand met een helofytenfilter (afvalwater wordt ter plaatse op een natuurlijke manier gezuiverd). In de loop van 2012 werd Stadsherstel benaderd door Wubbo Ockels, die de leerstoel duurzame technologie aan de TU Delft bekleedt. Onder de naam De Groene Grachten wil hij in het feestjaar van vierhonderd jaar grachtengordel de duurzaamheid van dit werelderfgoed verbeteren. Stadsherstel werkt daar graag aan mee en werd daarom een van de founding partners. In 2013 zal De Groene Grachten alleen panden van Stadsherstel onderzoeken. De werkgroep MVO is hiermee binnen Stadsherstel nog breder geworden.

Interieur Oudemanhuispoort 1A. De restauratie van de plavuizen vloer werd mede mogelijk gemaakt door de Vereniging Vrienden van Stadsherstel. Foto Thomas Schlijper

Vereniging Vrienden van Stadsherstel Stadsherstel heeft een actieve vriendenvereniging. Net als voorgaande jaren werden met behulp van een groep van circa vijftig enthousiaste vrijwilligers de Duif, de Vondelkerk en de Posthoornkerk opengesteld op iedere eerste woensdag en derde zondag van de maand. Daarnaast was Werf ’t Kromhout in de zomermaanden tijdens deze bijzondere openstellingen toegankelijk voor publiek. De bijzondere openstellingen zijn een groot succes en daarmee ook een goede promotie voor Stadsherstel. Stadsherstel is de vrijwilligers van de vereniging dankbaar voor hun inzet. Op 3 juni organiseerde de vereniging een rondwandeling door de binnenstad van Amsterdam. Het beginpunt van de wandeling was de Amstelkerk. Het eindpunt van de wandeling was Oudezijds Armsteeg 26, het proeflokaal van onze huurder De Prael. Circa tweehonderd mensen liepen de uitgezette route en bezichtigden een aantal door Stadsherstel gerestaureerde monumenten. De Algemene Ledenvergadering vond op 12 juni 2012 plaats in de Majellakerk. Tijdens deze vergadering werden de laatste benodigde fondsen geworven voor de restauratie van het Schooltje van Dik Trom in Etersheim. Eind september vond de jaarlijkse rondvaart plaats. Circa 150 deelnemers stapten op het Damrak in rondvaartboten en voeren door de grachten van de binnenstad langs gerestaureerde panden van Stadsherstel naar de Amstelkerk. De afsluitende borrel vond hier plaats en de Vrienden konden een expositie van Nelly


Oostland-Veldhuis bezichtigen en kennismaken met de Van Gogh Mile. In het verslagjaar kregen de Vrienden van de vereniging twee nieuwsbrieven. Daarnaast ontvingen ze een boekje gewijd aan de geschiedenis en restauratie van Raamsteeg 6, een pand dat zonder de buitengewone gift van de Vrienden niet had kunnen worden gered. Zoals gebruikelijk kregen de Vrienden van de vereniging voor een aantal van de voorstellingen in de locaties van Stadsherstel korting met hun Vriendenpas.

Contacten met andere monumentenorganisaties Op landelijk en lokaal niveau was Stadsherstel in het verslagjaar actief binnen enkele monumentenorganisaties. De directeur is bestuurslid van de Landelijke Federatie Het Behouden Huis, een koepel van stadsherstelorganisaties. Vooral over de compensatiemaatregel voor de vennootschapsbelastingplicht vond regelmatig gezamenlijk overleg plaats. Daarnaast is Stadsherstel lid van de Federatie Instandhouding Monumenten (FIM), een vereniging die de belangen behartigt van circa veertig organisaties die zich inspannen voor het behoud van erfgoed. De FIM behartigt de belangen van het gehele monumentenveld, met name op het gebied van overheidsmaatregelen, wetgeving en beleid. De directeur is penningmeester van de federatie.

De adjunct-directeur neemt deel aan het zogenaamde Amsterdam-overleg, waarin belangrijke zaken op het gebied van monumentenbehoud in Amsterdam aan de orde komen. Stadsherstel verleent voorts onderdak aan de stichting Amsterdam Monumentenstad en verzorgt tevens het secretariaat. De directeur is secretaris van deze stichting, die in het leven is geroepen om het maatschappelijk draagvlak voor de monumentenzorg in Amsterdam te vergroten. Daarnaast is de directeur lid van de Raad van Advies van Amsterdam Partners en het Nationaal Restauratiecentrum en bestuurslid van de Stichting Amsterdam 2013 die het 400-jarig bestaan van de grachtengordel en de jubilea van een aantal prominente Amsterdamse instellingen wil vieren. De gerestaureerde Posthoornkerk in winterse omstandigheden, met op de voorgrond de Haarlemmerstraat, foto Cris Toala Olivares

Stadsherstel heeft een adviserende taak bij de oprichting van Stadsherstel Paramaribo, waarbij nauw wordt samengewerkt met de Stichting Gebouwd Erfgoed Suriname. In 2012 bracht de heer Morel van Stadsherstel in dit kader driemaal een bezoek aan Suriname, waarbij hij tevens adviseerde over de restauratiewerkzaamheden aan Openluchtmuseum Fort Nieuw Amsterdam. Daarnaast bezocht de heer Morel op uitnodiging een conferentie in Indonesië en reisde hij voor advies af naar Stonetown op Zanzibar. Om het werelderfgoed in Stonetown te behouden heeft de overheid plannen een organisatie naar model van Stadsherstel Amsterdam op te richten.

Resultaat en winstbestemming In het verslagjaar is een positief resultaat van € 8,4 miljoen behaald. Daarvan wordt een bedrag van € 5 miljoen aan de herwaarderingsreserve toegevoegd. Dit betekent dat er € 3,4 miljoen beschikbaar is aan uitkeerbare winst. Voorgesteld wordt om een bedrag van € 3,1 miljoen als 5% dividend uit te keren aan de aandeelhouders en het resterende bedrag ad € 0,3 miljoen toe te voegen aan de overige reserve.

Vooruitzichten In 2013 zal de splitsing van Stadsherstel naar alle waarschijnlijkheid vorm krijgen. Met deze splitsing kan Stadsherstel Amsterdam N.V. zich blijven toeleggen op het behoud van alle soorten gebouwd erfgoed. De stichting Stadsherstel Amsterdam zal zich als woningcorporatie bezighouden met volkshuisvesting in monumentale panden. De combinatie van beide bedrijven kan op deze wijze alle activiteiten blijven uitoefenen die Stadsherstel zich sinds haar oprichting in 1956 ten doel heeft gesteld. Het personeel van het huidige Stadsherstel N.V. treedt in dienst bij



het toekomstige Stadsherstel Amsterdam N.V. Het personeel blijft ook werkzaamheden verrichten voor Stichting Stadsherstel Amsterdam. Bij de verhuur van woningen wordt geen substantiële leegstand verwacht, terwijl de huurprijzen ten minste met de inflatie zullen stijgen. De vraag naar kantoor- en bedrijfsruimte in de Amsterdamse regio staat onder druk met gevolgen voor de verhuurbaarheid en huurprijsniveaus. Omdat de kantoor- en bedrijfsruimten van Stadsherstel zich bijna uitsluitend op toplocaties bevinden, wordt ook in dit segment geen noemenswaardige leegstand verwacht. Ten aanzien van de verhuur van bijzondere locaties wordt ingeschat dat deze het niveau van 2012 zal benaderen. Naar verwachting blijven de totale huurinkomsten van Stadsherstel in 2013 op peil. De personeelsformatie zal ten opzichte van 2012 in 2013 naar verwachting op hetzelfde niveau blijven. Zoals eerder in dit verslag is aangegeven, ontvangt Stadsherstel Amsterdam rijkssubsidie ter compensatie van de gevolgen van de vennootschapsbelastingplicht. Naar verwachting wordt voor 2013 een bedrag van ruim € 1 miljoen aan Stadsherstel toebedeeld. Ondanks het matige financieel-economische klimaat kan, gelet op de begroting voor 2013 en de geschetste ontwikkelingen op het gebied van subsidie, het komende verslagjaar – voor zover thans te overzien – met vertrouwen tegemoet worden gezien. De raming voor de jaren 2014 tot en met 2016 laat zien dat het dividendbeleid van Stadsherstel kan blijven gehandhaafd. De leden van de Raad van Commissarissen en de medewerkers van Stadsherstel wil ik graag hartelijk bedanken voor hun waardevolle bijdrage aan de resultaten die in 2012 zijn behaald.

A. Meerstadt directeur Amsterdam, 10 april 2013

Interieur Vondelstraat 39, de rode zaal van het Amsterdamse logegebouw van de vrijmetselaars. Dit pand is tegelijkertijd met nr. 41 door Stadsherstel gerestaureerd. Foto Ernest Annyas

Balzaal en bierhuis in de Vondelstraat Twee panden uit de 19e eeuw, die zo’n dertig jaar na de bouw werden samengevoegd tot één onderkomen voor de vrijmetselaars in Amsterdam. Het betrof het in opdracht van brouwer Heineken door P.J.H. Cuypers ontworpen ‘Bierhuis Vondel’ op no. 41 en de een paar jaar later gebouwde balzaal ‘Vondelhuis’ ernaast. Ruim honderd jaar later, waren deze rijksmonumenten toe aan een grondige restauratie. De vrijmetselaars verkochten no. 41 aan Stadsherstel om zo de restauratie van no. 39 te kunnen bekostigen. Voor Stadsherstel betekent de restauratie een investering van 1,3 miljoen euro, die zal worden terugverdiend door zakelijke verhuur. De oplevering wordt verwacht in mei 2013.

Historie De Vondelstraat ontstond in het tweede deel van de 19e eeuw toen de stad moest worden uitgebreid buiten de Singelgracht aan de zuidkant voorbij het Leidseplein. Vanaf het begin was het de bedoeling de Vondelstraat een chic aanzien te geven. Het plan voor de straat met villa’s is van architect P.J.H. Cuypers. Hij wilde een soort parklaan aanleggen analoog aan het Rij- en Wandelpark naar ontwerp van tuinarchitect Zocher, dat al snel de naam Vondelpark zou krijgen. Cuypers ontwierp niet alleen de straat maar ook een twintigtal huizen en de Vondelkerk. Zelf woonde hij in een door hemzelf ontworpen villa op no. 77-79. In het midden liep de paardentram. De later aangelegde Constantijn Huygensstraat heeft de Vondelstraat in het begin van de Tweede Wereldoorlog in tweeën gesplitst, waardoor nummer 41 een hoekpand werd.

Melange van stijlen

Prentbriefkaart van de Vondelstraat rond 1900 gezien naar de Vondelkerk, met in het midden de paardentram en op de voorgrond links nrs. 39 en 41, afbeelding Stadsarchief Amsterdam

24 |

De gevels zijn verschillende keren van uiterlijk veranderd. Van het oorspronkelijk door Cuypers ontworpen perceel in neogotische bouwstijl is weinig overgebleven. Beide panden werden in 1903 door de Amsterdamse vrijmetselaars gekocht en onder leiding van Kromhout (architect American) verbouwd en gekoppeld. “Nu gaan we dus de Art Deco stijl in”, zegt Paul Morel, projectleider, over deze eerste wijziging. In 1910 volgde, naar ontwerp

25 | Balzaal en bierhuis in de Vondelstraat

van Heyn, de complete samenvoeging. Heyn ontwierp een gevel in een Tuschinski/Art Deco/ Jugendstilstijl-achtige stijl. Met deze twee panden, die nu met elkaar zijn verbonden, beschikken de Amsterdamse Vrijmetselaars over een unieke huisvesting. Morel: “Het is onbegrijpelijk dat de vrijmetselaars toentertijd die verbouwing in twee stappen hebben gedaan, maar ook die stijlwisseling is apart.”

Restauratie De restauratiewerkzaamheden hebben als doel de authentieke onderdelen uit de tijd van Cuypers te conserveren en tegelijkertijd de bijzondere identiteit van de vrijmetselaarsloge te behouden. Er zijn bijvoorbeeld nog glas-in-loodramen met geometrische figuren, gerelateerd aan vrijmetselarij. In de gevel van nummer 39 is een indrukwekkende vijfpuntige diamant met daarin een pentagram aangebracht met gekleurd glas op een zinken achtergrond. De restauratie is lastiger verlopen dan voorzien omdat de constructie van met name de gevels van beide panden slechter bleek dan voorspeld. “De verankeringen bovenin het metselwerk die ‘blind zijn verwerkt’, wat betekent dat je de ankers niet ziet, waren zwaar aangetast door roest en gaven ter plekke scheuren in de gevels”, vertelt adjunct-directeur Jaap Hulscher, die bij elke

Prachtige plafonds kwamen in Vondelstraat 41 tevoorschijn. Op de foto’s is een vakatelier bezig met de restauratie, foto’s Ernest Annyas

verwerving en restauratie van Stadsherstel is betrokken. “De roest tastte zelfs de stalen balken aan, zodanig dat boven het portaal van no. 39 de hele gevel uit elkaar is gedrukt. Dit betekende een flinke meerkostenpost aan gevelmetselwerk.” In de zaal op de eerste verdieping op no. 41 kwamen in het plafond na het verwijderen van verschillende lagen prachtige schilderingen - kunsthistorische schatten, waarschijnlijk aangebracht tijdens de verbouwing door Kromhout in 1904 - tevoorschijn. Hulscher: “Je denkt altijd wel dat er wat zit, maar dat het zo mooi zou zijn, dat hadden we niet gedacht.” De plafonds waren duidelijk in de stijl van 1904, maar er liepen allemaal balken doorheen, echt in de stijl van Cuypers. De duiding van die tijd was ingewikkeld. Maar de plafonds zijn door specialisten van Bureau Monumenten en Archeologie (BMA) en nog twee andere experts vrij goed gedocumenteerd en gefotografeerd. Daarna is in overleg met BMA en Rescura (een gespecialiseerd vakatelier) het plan voor restauratie uitgewerkt. Het plafond op de eerste etage is inmiddels gerestaureerd. “Er is een prachtig plafond teruggebracht, in de stijl van toen teruggeschilderd, en je kijkt je ogen uit”, zegt Hulscher.

“Je denkt altijd wat moois te vinden, maar dat het zó mooi zou zijn…” Jaap Hulscher

Reconstructie Het plafond in de benedenzaal op de beletage is niet te restaureren. Sommige delen zijn te veel aangetast om nog in oude glorie te kunnen herstellen, maar het plafond is ook hier weer prach-


tig, voorzien van “Jugendstil-achtige schilderingen van een hoog niveau”, zegt Hulscher, duidelijk een liefhebber “En daar waar restauratie niet meer mogelijk is reconstrueren we soms.” “Voor dat laatste is nu gekozen”, vult Morel aan. “Er wordt gewerkt aan reconstructie van de schilderingen. De gevonden afbeeldingen worden op doek geschilderd en opgespannen op een frame en onder het bestaande plafond aangebracht. Het zijn sjabloonachtige schilderingen zoals je ze ook in Tuschinski ziet. Met elementen van de vrijmetselarij erin uit de periode van rond 1900, maar gemaakt in het balkenkader van Cuypers. Doordat het doek iets lager hangt, krijg je een doorzicht in de historische gelaagdheid van het pand. Die is van een enorme rijkdom, maar er is zoveel aan verbouwd dat het heel moeilijk is om dat precies historisch te duiden.” Het pand op no. 39 wordt hersteld in de naoorlogse stijl van de vrijmetselaars, maar dan met goede materialen en deugdelijke installaties. Zo wordt bijvoorbeeld het plafond van de blauwe zaal, dat was beplakt met triplex sterretjes, wel weer in diezelfde sfeer teruggebracht. Ook alle ornamenten, zoals houten kandelaars, worden weer in originele staat teruggebracht. De Vrijmetselaars Stichting Amsterdam en Stadsherstel Amsterdam zijn gezamenlijk opdrachtgever van de restauratiewerkzaamheden die gecoördineerd worden uitgevoerd, zoals gezegd onder leiding van Stadsherstel. Deze constructie betekent de redding van een uniek stuk cultureel erfgoed, door bouwhistorici omschreven als een voor Nederland zeldzaam gebouw, speciaal ingericht voor gebruik door de Amsterdamse vrijmetselarij.

Vrijmetselaarsloge Vondelstraat Amsterdam Het hoekpand op no. 41 - een houten vakwerkhuis - werd in 1873 ontworpen door Pierre Cuypers en gebouwd in opdracht van brouwer G.A. Heineken. Het heette ‘Bierhuis Vondel’. Hier werden bezoekers ontvangen en bijgeschonken. Nummer 39, ‘Balzaal Vondelhuis’, stamt uit 1880. Beide panden werden in 1903 door de vrijmetselaars van Amsterdam van Heineken gekocht en in 1910 samengevoegd tot één geheel, waardoor de huidige, zo kenmerkende maçonnieke voorgevel tot stand kwam, met daarin een in glas-in-lood een geslepen vijfpuntige diamant afgebeeld, die symbool staat voor de mens als onderdeel van de kosmos. Het bijzondere in het pand op no. 39 is dat er over twee verdiepingen werkplaatsen zijn aangelegd. In de volksmond wordt zo’n zaal tempel genoemd, maar de vrijmetselaars zelf prefereren het woord werkplaats. Een blauwe en een rode in dit geval, met het idee erachter dat je begint in de blauwe werkplaats en als je lang en goed genoeg hebt ‘geleerd’ en aan jezelf hebt gewerkt om een beter mens te worden, dan word je gevraagd voor de rode werkplaats op de eerste verdieping. Merkwaardig lijkt het dat G.A. Heineken in de plafonds - die lijken te dateren uit de eerste bouwperiode - vrijmetselaarsmotieven heeft laten aanbrengen, terwijl het pand pas dertig jaar later in het bezit kwam van de vrijmetselaars. Een vrijmetselaarspand avant la lettre dus en dat blijkt ook wel uit het feit dat Heineken het pand later heeft overgedragen aan de vrijmetselaars met als bedoeling er een ‘loge’ in de vestigen.


Voor Stadsherstel is dit de tweede keer dat ze wordt geconfronteerd met de ornamentiek, schilderingen en glaspanelen, van de vrijmetselaars. Want ook bij Reguliersgracht 63 was eigenaar Z. Deenik, tevens de aannemer die dat pand indertijd heeft laten bouwen, een bekende vrijmetselaar. Zijn bedrijf, Z. Deenik & Zn., was ook betrokken bij de verbouwing van het ‘Vondelhuis’ in 1904. Je kunt dus stellen dat vrijmetselaars ook in hun privé omgeving hechtten aan het verwerken van de voor de orde typerende symbolen. “Ze lieten zien dat ze het waren”, zegt Jaap Hulscher adjunct-directeur van Stadsherstel. “Het dramatische aan het hele verhaal is dat in de oorlog de Duitsers waren gefixeerd op de vrijmetselaars, omdat ze het idee hadden dat die heel rijk waren en verborgen schatten hadden in hun panden. Dat leidde ertoe dat Vondelstraat 39-41 in zijn geheel overhoop is gehaald en lambriseringen zijn weggebroken en -gehaald.” De panden werden in een puinhoop achtergelaten en de vrijmetselaars hebben in de tijd van de wederopbouw na de oorlog met de schaarse en simpele bouwmaterialen “lambriseringen van latjes en triplex” die toen beschikbaar waren geprobeerd hun ‘loges’ zo snel mogelijk op orde te krijgen voor een doorstart van de bijeenkomsten. “De materialen waren goedkoop en de elektra leek nergens op. Aan de voorkant zaten van die heel oude – ‘ik heb ze nog nooit zo oud gezien’ - gietijzeren schakelkasten. Als je ergens het licht aandeed begon het te knetteren in die kasten”, zegt Hulscher. “Het wordt nu weer een veilig en goed gebouw.”

Een gehoorzaal en kerk ineen in Weesp De Van Houtenkerk in Weesp - een kerk en stadsgehoorzaal ineen - is zodanig gerestaureerd dat hij voor meerdere doeleinden kan worden gebruikt. Om de investering van zeven ton in de restauratie van de prachtige ruimte te kunnen terugverdienen is gekozen voor een goed verdienmodel. De afdeling verhuur bijzondere locaties krijgt er een prachtige zaal bij. Maar ook de kerkgemeenschap zal haar eigen ruimte behouden. Na restauratie ziet dit rijksmonument er eigenlijk nog hetzelfde uit als toen Stadsherstel het kocht. Alleen nu wordt er geventileerd, zit er De in glas-in-lood geslepen vijfpuntige diamant in de maçonnieke voorgevel van het pand van de vrijmetselaarsloge, foto Ernest Annyas

Rendementsberekening Jaap Hulscher is als adjunct-directeur en hoofd van de afdeling Restauratie en Planontwikkeling betrokken bij alle projecten van Stadsherstel, tegenwoordig vooral in de fase van (voorbereiding tot) verwerving van panden en van de rendementsberekening. Hij heeft zichzelf aangeleerd om in de fase van de bouw op de achtergrond te opereren en de projectleiders op hun eigen wijze te laten werken. Het proces voorafgaand aan een verwerving is tijdrovend. “We worden vaak gevraagd voor projecten ‘om erin te springen’ of anderszins mee te doen”, zegt hij, waarmee hij aangeeft dat er veel verzoeken binnenkomen. “Er vindt vervolgens een zware schifting plaats, zowel binnen Stadsherstel als ook op het moment van overleg met de Raad van Commissarissen. Uiteindelijk blijft ongeveer 10% van de projecten over.“ Hoe groter het restauratieproject hoe liever je vooraf een huurder hebt. Wat van te voren gebeurt is kijken naar de omgevingsprijs. Wat doet een kantoor op een bepaalde plek ongeveer. Dat wordt getoetst bij de makelaar en vervolgens wordt een m2 prijs opgenomen in de rendementsberekening, die voor elk project wordt gemaakt. Bij een groot project zoals Pakhuis de Zwyger met 5500 m2, moet je vooraf zekerheid hebben dat je het kunt

verhuren voor langere tijd. De commissarissen van Stadsherstel N.V. zijn daar duidelijk in. “Anders beginnen we er niet aan”, zegt Jaap Hulscher van Stadsherstel. In de rendementsberekening wordt gerekend met vijftig jaar exploitatie. De huurinkomsten aan de inkomstenkant. Daartegenover staan de kosten van de restauratie. Daar kun je eventuele subsidies vanaf trekken. Daarnaast maak je een prognose voor de kosten van de nodige renovaties, vervanging van installaties, verzekeringen, onroerendgoedbelasting e.d. in die vijftig jaar. De som die daaruit voortvloeit laat zien of de investering een rendabele exploitatie oplevert. Stadsherstel rekent na die periode overigens ook nog met een restwaarde van een pand, omdat de panden zo goed worden onderhouden, dat die restwaarde er ook daadwerkelijk is. De rendementsberekening wordt gecontroleerd en daardoor ‘gedragen’ door alle betrokken afdelingshoofden van de afdelingen Restauratie en Planontwikkeling, Beheer en Onderhoud, Huurzaken, Financiën, Directie en bij overeenstemming gaat zij voor akkoord naar de Raad van Commissarissen van Stadsherstel. Dit is een veilig en doordacht systeem, zo blijkt in de praktijk, waarmee geen grote risico’s worden gelopen.

een goede verwarming in, zijn er extra ramen geplaatst om de kou te weren, is het gewelf geïsoleerd en ruikt het er fris.

Het gebouw uit 1906 – ontworpen door architect B.J Ouëndag – is een kerk, maar door de ruimtelijke werking en de verbluffende akoestiek is het meer een zaal, een gehoorzaal. “Het is een prachtige ruimte”, zegt projectleider Paul Morel, “ruimtelijk vormgegeven in architectonische zin en de mooie lichtinval door het glas-in-lood ramen versterkt dat effect.”

Restauratie Al jaren voor de aankoop in 2009 door Stadsherstel werd de Van Houtenkerk ook gebruikt voor concerten, lezingen en boeken- en antiekmarkten. De omstandigheden waren echter verre van ideaal en de vele mogelijkheden die het gebouw in potentie in zich had konden niet worden benut. Upgrading van de kerk was hard nodig. Het restauratieplan behelsde dan ook niet alleen restauratie van in- en exterieur, maar ook het aanbrengen van elemenPaul Morel ten die noodzakelijk zijn om het gebouw geschikt te maken voor exploitatie. Een nieuw systeem voor verwarming en luchtbehandeling werd aangelegd, er kwamen nieuwe toiletten en een werkkeuken voor de cateraars.

“Als je binnenkwam rook je een tweedehandskledingwinkel.”

Bij een eerste aanblik van het exterieur van de kerk valt direct een van de grote restauratiepro-


29 | Een gehoorzaal en kerk ineen in Weesp

blemen op: van veel bakstenen is de bovenkant ‘afgeboerd’. Dit is ontstaan na het vervangen van het originele voegsel dat van slechte kwaliteit was, waarschijnlijk omdat men vervuild en brak Vechtwater heeft gebruikt bij de aanmaak ervan. Het nieuwe voegwerk bevatte te veel cement en was te hard ten opzichte van de steen. Vocht, zowel van binnen (condensvorming door de aanwezigheid van mensen en verwarming door gasbranders) als van buiten (regen) kon zo niet via de voegen worden afgevoerd. Aan de buitenkant werd de bovenste laag van de stenen afgedrukt. Temperatuurverschillen en weersomstandigheden als zon en vorst verergerden dit proces, dat alleen kon worden gestopt door alle voegen uit te frezen en opnieuw te voegen. Dit is op enkele plaatsen gebeurd. De muurdelen die het zwaarst waren aangetast zijn geheeld. Enkele delen van de zijmuur zijn bij wijze van test geïmpregneerd om het afbrokkelen te stoppen.

Luchtbehandeling Binnenin de kerk had dit schimmelvorming en een verstikt binnenklimaat met muffe lucht tot gevolg. Morel: “Als je binnenkwam rook je een tweedehandskledingwinkel”. Een groot deel van de schade aan de muurschilderingen komt door een eeuwlang slechte luchtcirculatie in combinatie met condensvorming. De kerk heeft een zadeldak met vlak daaronder een vrijwel rond houten gewelf. Dit gewelf moest worden geïsoleerd, wat bijzonder

door mevrouw Katie Somerwil-Ayrton, en is officieel in gebruik genomen tijdens het kamermuziekconcert dat plaatsvond - in de periode dat men nog bezig was met de restauratie van het gewelf - in december 2012.

moeilijk was gezien de kleine afstand tussen het gewelf en de dakconstructie. De ventilatie eromheen moest in tact blijven om verrottingsverschijnselen in de dakspanten te voorkomen. “Daar hebben we uitgebreid op gestudeerd en het was ook een belangrijk element in onze gesprekken met de Rijksdienst Cultureel Erfgoed”, vertelt Morel. Een goede luchtbehandeling is essentieel als dit soort gebouwen worden herbestemd. Niet alleen voor het behoud van het gebouw, maar ook voor een aangename, regelbare temperatuur. Een ingenieus systeem is aangebracht, waarbij de warme lucht uit de kerk wordt afgezogen en frisse buitenlucht naar binnen wordt geblazen. In het systeem kruisen deze luchtstromen elkaar, waardoor de koudere lucht tot 17 graden wordt opgewarmd door de af te voeren warme lucht, zonder dat dit extra energie kost. Het systeem is in de kerk op een originele en onopvallende manier weggewerkt door de lambrisering 20 cm. naar voren te plaatsen, waardoor ruimte werd gecreëerd voor convectoren zonder de aanblik van de kerk te verstoren.

Businessmodel

Maar er moet ook kunnen worden gedineerd, gerecipieerd en gecongresseerd. Eigenlijk zoals in De Duif in Amsterdam, maar dan in het klein. De afdeling Verhuur Bijzondere Locaties van Stadsherstel speelt hierin een belangrijke rol. Op deze manier moet de exploitatie rendabel worden, volgens de rendementsberekening die Stadsherstel voor elk pand - groot of klein - hanteert. Er lijkt niets te zijn veranderd als je binnenkomt in de inmiddels gerestaureerde kerk. Het resultaat is niet zichtbaar. Dat komt omdat de werkzaamheden nu ze af zijn aan het oog zijn onttrokken. Ook de prachtige kroonluchters hangen er nog steeds. Een opvallend verschil is wel dat de (losse) kerkbanken alleen nog aan de zijkanten staan - ook ter oriëntatie - zodat er in de middenruimte een vrije opstelling is ontstaan. De banken zijn gerestaureerd met behulp van een donatie van de Vrienden van de Van Houtenkerk

In de gerestaureerde Van Houtenkerk vindt de tentoonstelling Weespers aan de Wand plaats, foto Marlies Platvoet

Het is de restauratiearchitect gelukt om zonder concessies te doen aan het oorspronkelijke gebouw een multifunctionele ruimte te creëren die op alle gebied voldoet aan de eisen van de moderne tijd. In april 2013 was de kerk helemaal gereed en in november van dit jaar wordt hij feestelijk heropend.

Hoewel gebouwd in opdracht van de dames Van Houten – van de Van Houten chocolade – als een kerk voor de Nederlandse Protestanten Bond, vervulde het gebouw ook een andere functie. Die van centraal punt in het maatschappelijke leven in Weesp. De Van Houten chocoladefabriek was belangrijk voor de stad, een werkgever voor velen werkzaam in die industrie. Dat bracht een gevarieerd cultureel verenigingsleven met zich mee, dat zich deels in de kerk afspeelde. De andere kerken in Weesp hadden die tweede functie niet. “Het is eigenlijk heel bijzonder dat die kerk weer terugkomt in de gemeenschap”, stelt Morel. Het tamelijk rijke culturele leven van de Weespernaren - opvallend voor een stad zo dicht bij Amsterdam - vormt onderdeel van het nieuwe business model. De Van Houtenkerk moet in Weesp en omgeving weer een centraal punt in maatschappij worden. Met de (culturele) activiteiten die er al plaatsvonden voór de restauratie, aangevuld met nieuwe initiatieven. De kerk leent zich goed voor muziek. “Het Nederlands Kamer Orkest zou er bijvoorbeeld goed kunnen spelen”, zegt Morel. “Het houten gewelf zorgt ervoor dat de nagalmtijd aanzienlijk korter is dan in veel andere kerken en er is een redelijke spreekakoestiek. Het woord gehoorzaal zegt het eigenlijk al.” De Bechsteinvleugel die er staat is geschonken

Van Houtenkerk in Weesp, foto Ernest Annyas


“Heel bijzonder dat die kerk weer terugkomt in de gemeenschap” Paul Morel

Metselaar aan het werk in de Van Houtenkerk, foto archief Stadsherstel


Restauratieprojecten realiseren met behulp van crowdfunding Het Schooltje van Dik Trom zou niet zijn gerestaureerd zonder de subsidiegevers die het project mede mogelijk maakten en de bijdragen van de 250 donateurs die ervoor zorgden dat het nog ontbrekende bedrag van € 50.000 bij elkaar werd gebracht. De donateurs werden geworven via crowdfunding. De subsidies werden verstrekt door verschillende organisaties die onderling goed samenwerkten, alle met hetzelfde doel voor ogen: de restauratie en daarmee de redding van het Schooltje van Dik Trom in Etersheim. Spil in dit project, met een complexe financieringssituatie en -organisatie, was bouwkundige en projectleider Stella van Heezik. Start van de restauratie van het Schooltje van Dik Tom in Etersheim, foto Thomas Schlijper

De restauratie van het voormalige schooltje is gereed. Nu is er onder meer een kinderboekenmuseum gevestigd, foto Willem van Itserson

32 |

Complexe financiering Het schooltje was min of meer ten dode opgeschreven toen Jaap Hulscher, adjunct-directeur van Stadsherstel, op het als potentieel restauratieproject werd geattendeerd. Het plan werd gemaakt. Alleen, de financiering bleek lastig voor elkaar te krijgen. Van Heezik - ook gecharmeerd van het project - bood aan te kijken of het mogelijk was om subsidie te krijgen en ging ermee aan de slag. Het bleek een lange weg met meerdere hobbels. Al tijdens de zoektocht naar subsidie kreeg het project de Mooi Nederland prijs, een onderdeel van de Innovatieregeling Mooi Nederland. Het Schooltje van Dik Trom werd samen met 25 andere projecten uitgekozen uit 222 inzendingen. Door het niet aflatende enthousiasme en de inzet van Van Heezik is het tenslotte goed gekomen met die subsidies. De benodigde fondsen kwamen er. Uiteraard investeerde Stadsherstel zelf een deel van het bedrag. Het andere deel werd bijeengebracht door een collectief van subsidiegevers van het rijk, de provincie en de gemeente, resp. de Innovatieregeling Mooi Nederland van het Ministerie van Infrastructuur, de Provincie Noord-Holland (projectbureau Laag Holland) en de Gemeente Zeevang (Etersheim). Daarnaast verstrekte het Nationaal Restauratiefonds een laagrentende lening en werd een donatie ontvangen van het prins Bernhard Cultuurfonds. Dat dit resultaat werd behaald is mede te danken aan de inzet van de toenmalige Rijksbouwmeester, Liesbeth

van der Pol, die alle partijen bij elkaar bracht met als doel gezamenlijk de mogelijkheden voor cofinanciering te bezien.

Crowdfunding Toen bleek dat er nog een tekort van € 50.000 was, werd bedacht crowdfunding als instrument in te zetten en op die manier zo veel mogelijk potentiële donateurs te bereiken. Het Prins Bernhard Cultuurfonds ondersteunde dit initiatief met de belofte zijn donatie te verdubbelen als Stadsherstel in staat was het benodigde bedrag bijeen te krijgen. De vrienden van de Vereniging Vrienden van Stadsherstel (VVvS) werd gevraagd het project te steunen. Zij waren enthousiast: de helft van het aantal donateurs is Vriend. Het instrument crowdfunding – het eerste in zijn soort voor het behoud van gebouwd erfgoed – bleek te werken. Een nieuw specifiek project voor crowdfunding staat nog niet op stapel, maar ideeën zijn er genoeg. Van Heezik hoopt zeer dat het instrument inzetbaar zal zijn bij een volgend restauratieproject. Voor het opzetten en onderhouden van het crowdfunding platform (een aparte website) heeft ze al subsidies binnen. Het Prins Bernhard Cultuurfonds doet weer mee en de andere subsidies komen van de Mondriaan Stichting en het

33 | Restauratieprojecten realiseren met behulp van crowdfunding

Kiezen uit drie projecten

Onno Meerstadt neemt in december 2012 het Restauratiefonds Compliment in ontvangst. Het Compliment wordt jaarlijks toegekend aan ‘personen of organisaties die zich op een bijzondere manier hebben ingezet voor monumentenzorg’. Foto Thomas Schlijper

Fonds voor Cultuurparticipatie. Die laatste twee zijn vooral om vrijwilligers in te zetten voor het volgende project. Van Heezik: “Het schooltje was een mooi pilotproject, maar we hebben gemerkt dat het qua tijdsinvestering een zware druk legt op de organisatie. Vandaar het idee om vrijwilligers van de VVvS hiervoor specifiek op te leiden en daarvoor een subsidie aan te vragen.” De subsidie werd verstrekt omdat het Fonds voor Cultuurparticipatie het belangrijk vindt dat ‘de Vereniging

erfgoed belangrijk is - wij vinden dat uiteraard ook - dan is het helemaal fijn als mensen daar geld voor over hebben, zodat we dingen samen voor elkaar krijgen. Dik Trom was natuurlijk een mooi voorbeeld, maar er zijn meer projecten die steun nodig hebben. Het gaat erom dat je dat als organisatie niet meer alleen hoeft te doen.” Daarmee zegt ze: erfgoed is van ons allemaal, dus moeten we er samen voor zorgen. Ook de sociale component is een belangrijke factor voor zowel subsidiënten als Stadsherstel.

naast bijdragen aan restauratie van panden en het openstellen ervan door organisatie van evenementen, door middel van het oprichten en het onderhouden van het crowdfunding platform door vrijwilligers, het werk voor vrijwilligers diverser maakt’. Daarnaast is het Fonds van mening dat de doelstelling van verjonging van de doelgroep donateurs, alsmede die van vrijwilligers hierdoor zal kunnen worden bewerkstelligd. Van Heezik benadrukt dat de inzet van vrijwilligers heel belangrijk is. Het geeft draagvlak voor een project en binnen een gemeenschap. Dat is zeker van belang voor Stadsherstel, maar ook voor subsidiënten. “Draagvlak binnen de gemeenschap is steeds vaker een eis van subsidiegevers”, zegt Van Heezik. “En dat is ook logisch. Het is de tijd dat je dingen met elkaar doet. Met elkaar ervoor zorgen. Als iedereen vindt dat

Sociaal ondernemerschap. De organisatie vindt het belangrijk dat ook mensen ‘met een wat grotere afstand tot de arbeidsmarkt’ kunnen worden betrokken bij haar restauratieprojecten. Zij werkt op dat gebied samen met Stichting Herstelling, die veelal werkt met jonge mensen. In het voorbeeld van het schooltje is het hekwerk door een aantal van hen gemaakt.


“Het is de tijd dat je dingen met elkaar doet” Stella van Heezik

Het interieur van het voormalige schooltje is getransformeerd in een kinderboekenmuseum, foto Thomas Schlijper

Met de aldus verkregen subsidies wordt – als het aan Van Heezik ligt – een crowdfunding platform (een aparte website) opgezet, worden vrijwilligers getraind en worden drie projecten uitgekozen waaraan men financieel kan bijdragen. “Zo ziet de bezoeker en potentiele donateur ook direct hoe divers Stadsherstel is. Dat we ons werkterrein niet alleen in de binnenstad van Amsterdam hebben, maar ook daarbuiten. Dat we panden herbestemmen en dat we zorgen voor openstellingen, zodat iedereen ervan kan genieten. En

directeur van Stadsherstel Amsterdam. Invoegen na Amsterdam: Het Schooltje van Dik Trom is inmiddels opgeleverd en doet dienst als kinderboekenmuseum.

natuurlijk dat er veel culturele voorstellingen in onze bijzondere gebouwen plaatsvinden.”

Stella van Heezik is voortvarend van start gegaan met crowdfunding en fondsenwerving. Ze zal bezig blijven met het zoeken naar subsidie voor projecten, zoals zij dat al jaren doet. Zij vervult inmiddels - naast haar werk als bouwkundige de functie van fondsenwerver. Nu dan officieel!

Crowdfunding kan bijdragen tot verbreding van de doelgroep en tot een hernieuwde kennismaking met het bedrijf Stadsherstel, dat zelf uiteraard ook blijft verjongen en vernieuwen. Stadsherstel gaat aandacht besteden aan deze mogelijkheid tot bijdragen aan behoud van erfgoed, gebouwd en anderszins. Voor de restauratie van het Schooltje van Dik Trom nam Stadsherstel in december 2012 het Restauratiefondscompliment in ontvangst van het Nationaal Restauratiefonds (NRF). Het compliment wordt jaarlijks toegekend aan personen of organisaties die zich op een positieve manier hebben ingezet voor monumentenzorg. Het compliment voor de organisatie die dat volgens het NRF het afgelopen jaar heeft gedaan, is uitgereikt aan Onno Meerstadt,


Acht monumenten in en om het 1012-gebied

Oudezijds Achterburgwal 156

Het grootste deel van de Stadsherstelpanden ligt in het centrum van Amsterdam. Niet verwonderlijk dat met regelmaat panden in het 1012 postcodegebied worden gerestaureerd. Het afgelopen jaar is gewerkt aan acht panden in of vlak bij dit gebied. Mooi meegenomen is dat Stadsherstel hiermee de stad Amsterdam helpt met het ‘opschonen’ van de buurt. Overigens, zonder de financiële risico’s die gepaard kunnen gaan met de verwerving van panden uit de zogenoemde ‘criminogene branche’. Stadsherstel is partner in het Project 1012.

Oudezijds Achterburgwal 156 (in het midden) met even verderop de hoek met de Oude Doelenstraat en brug nr.215, Paulusbroederssluis genaamd. Foto Stadsarchief Amsterdam

Een stuk verderop vlak bij de Oude Doelenstraat wordt gewerkt aan een rijksmonument, dat is gekocht in 2011, aan de Oudezijds Achterburgwal 156. Ooit vormde de deze burgwal, die deel uitmaakt van de middeleeuwse stad, de oostelijke grens van Amsterdam. Ook was het vroeger een vestigingsplaats van veel vrouwen- en mannenkloosters. Namen van zijstraatjes herinneren hier nog aan. Het pandje met halsgevel op nummer 156, dat ligt in het rustiger zuidelijke deel van de gracht, deed dienst als boekenwinkel(tje) toen Stadsherstel het kocht. Sinds het vertrek van de antiquaar in april 2012 wordt eraan gewerkt. Het wordt opnieuw als werk-woonhuis verhuurd.

Project 1012 Project 1012 van de gemeente Amsterdam is eind 2007 van start gegaan. Voornaamste doel is de ‘opwaardering van het gebied door het tegengaan van criminaliteit en verloedering in het hart van de stad’. Dit doel is te bereiken door branches die gevoelig zijn voor criminaliteit ook wel criminogene functies genoemd - terug te dringen en de prostitutie te beperken tot twee zones in het gebied, aldus de brochure van de gemeente 1012 in uitvoering. Het 1012-postcodegebied is uitgestrekt en wordt begrensd door het Singel, de Kloveniersburgwal en de Geldersekade. Een aantal monumenten van Stadsherstel in dit gebied of er niet ver vandaan werd in 2012 opgeleverd. Andere zijn nog in restauratie.

Oudemanhuispoort 1A, een werk-woonhuis uit de 16e eeuw, foto Thomas Schlijper

36 | Acht monumenten in en om het 1012-gebied

Kloveniersburgwal 44

Oudemanhuispoort 1a Een klein monument, letterlijk grenzend aan de Oudemanhuispoort met de voorzijde aan de Oudezijds Achterburgwal, dat Stadsherstel op verzoek van de Universiteit van Amsterdam overnam, is Oudemanhuispoort 1A. Op de lijst van rijksmonumenten wordt het omschreven als ‘Huisje met gave gepotdekselde houten gevel onder rechte lijst en op stenen pui’, een werkwoonhuis uit de 16e eeuw. Het heeft een houten façade uit de eerste helft van de 19e eeuw, wat voor die tijd zeer bijzonder mag heten. De kern is 16e-eeuws volgens de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. In de 18e eeuw was hier herberg ’t Fortuin gevestigd en eind 19e eeuw was het nog een tapperij. De laatste neringdoende was een juwelier-horloger, maar deze vertrok vanwege het funderingsherstel dat geen uitstel diende. Twee jaar na de aankoop in 2010 is het pandje in oude luister hersteld. Er is een volledig nieuwe fundering aangebracht met behulp van een speciaal voor dit soort projecten ontwikkeld systeem. Het terugvinden en herplaatsen van een oude 17e-eeuwse tegelvloer was de kroon op het werk. De nieuwe huurder van deze woon/winkelruimte heeft hier in winkel in biologische voedingswaren gevestigd.

Nog een antiquaar, maar dan aan de Kloveniersburgwal 44, antiquariaat De Kloof. En geen kleintje dit keer. Nog vroeger in de tijd deed het pand met, toen, dichtgetimmerde ramen dienst als groothandel in ‘Twentsche goederen en tricotages’. Een monumentaal huis met maar liefst vijf verdiepingen van elk honderd vierkante meter. Dat is veel ruimte met een prachtige, afleesbare bouwgeschiedenis. Vanuit de kelder zie je het gebouw als het ware door de tijd opgroeien. Die kelder is verdeeld in een diepe voorkelder, en een iets hoger gelegen achterkelder. Door het hele huis is dat te zien. Het voor- en achterhuis zijn over de volle breedte aan elkaar gekoppeld. In het voorhuis is de laatmiddeleeuwse bouwwijze nog herkenbaar. In de zijgevels zijn oude

vensteropeningen te herkennen die later zijn dichtgemetseld. Er zijn deuropeningen herkenbaar naar die buurpanden. Eén daarvan gaat naar een fraai winkelpand in de Oude Hoogstraat, dat ooit totaal is verbouwd door architect Rood. Dezelfde architect die ook de gevelpui bij het Stadsherstelpand heeft ontworpen. Kleine gedenkstenen in beide gevels verwijzen naar de architect. In 2012 werd begonnen met de fundering. Vastgesteld werd dat de oude zware vloerbalken van de begane grond aan twee zijden stevig zijn ingerot, waardoor alle koppen moeten worden vervangen. Na restauratie en verbouwing zal het pand op de begane grond opnieuw een winkel huisvesten, en op de etages erboven ruime appartementen.

Kloveniersburgwal 44 (midden) met daarin een winkel in ‘Twentsche goederen en Tricotages’. Links daarvan De Oude Hoogstraat en brugnr. 224, Bushuissluis genaamd. Foto Stadsarchief Amsterdam. Op de foto rechts hetzelfde pand maar nu met de naam Antiquariaat ‘De Kloof’ vlak voordat het pand in het bezit kwam van Stadsherstel Amsterdam. Foto Ernest Annyas


Oudezijds Voorburgwal 67

Haarlemmerstraat 46

Nog steeds in het oudste gedeelte van de stad, een stukje naar het westen, ligt een statig rijksmonument aan de Oudezijds Voorburgwal 67. De voormalig eigenaar kon de restauratie niet rondkrijgen en bood Stadsherstel het pand te koop aan. De restauratie kende vertraging doordat men tijdens het funderingsherstel stuitte op de rechterbouwmuur, die niet met palen onderheid bleek te zijn. Dit betekende dat het onverantwoord was verder te gaan met het graafwerk en dat er een ander paalsysteem moest worden gekozen. Ook de verhoging van de zolderverdieping bleek niet te realiseren, waardoor dit uiteindelijk geen aparte woonlaag werd. Veel balkoppen zijn hersteld en prachtig in het zicht gekomen. De oeils de boeuf, kleine ovalen of rond ramen, letterlijk ‘ossenogen’, schitteren als voorheen, mede omdat de gevel goed in de olie zit. Er zijn twee ruime woningen met prachtig uitzicht op de Oude Kerk gekomen. Daaronder heeft een Koreaans restaurant - nogal een verandering ten opzichte van het Hard Rock Café dat er voorheen zat - zich gevestigd op de bel-etage en in het souterrain. De maaltijden worden deels aan tafel bereid. Het moest een trekker worden, die dit oude stukje Amsterdam weer op een andere manier op de kaart zou zetten. Dat is gelukt: het restaurant werd een absolute aanrader!

Dit monument ligt buiten het 1012-postcodegebied, ten westen van het Singel. Het hoekhuis - gekocht in 2009 - heeft een 17e-eeuwse zijgevel en een 19e-eeuwse voorgevel. Een prachtig voorbeeld van een pand dat sinds de bouw, eeuwen geleden, diverse ingrijpende verbouwingen heeft gekend. Van de laatste opdrachtgever die zijn stempel op het uiterlijk van het pand heeft gedrukt is de naam bekend. Een kleine gevelsteen vertelt ons dat de negenjarige F.W.A. Sijmons de plaquette in 1890 heeft mogen inmetselen in de voorgevel. In mei 2012 werd het pand opgeleverd met een winkel over drie lagen (kelder-begane grond-eerste verdieping) en op de etages erboven een ruim woonhuis, met een veelzijdig uitzicht vanuit het pand naar drie straten en vanaf het dakterras naar het westen van de stad. De winkel is een ontbijt- en lunchtentje annex deli geworden met mogelijkheid tot private dining in de avonden.

In de nok van de Oudezijds Voorburgwal 67 is het hijsrad nog behouden. Een hijsrad is een groot rond wiel waarover het hijstouw l(een touw zonder einde) loopt. Foto Thomas Schlijper

Warmoesstraat 15 Een stukje naar links belandt men in de Warmoesstraat, een oud stukje Amsterdam. Op nummer 15 lag vroeger één van de meest vieze hotels in Amsterdam. In het vorige jaarverslag is al uitgebreid over dit oude pand met beschermde status geschreven. Het is eind mei 2012 opgeleverd. Ook hier vormde de fundering - of liever gezegd het ontbreken ervan - een grote uitdaging. Dat laatste betekent dat het pand waarschijnlijk van vóór 1600 is, omdat in die tijd nog geen lange heipalen werden gebruikt. De bouwvolgorde (heien-graven-funderen) moest worden veranderd. Hierdoor werd tijdens het funderingsherstel al aan de bovenverdiepingen gewerkt (de terrazzo badkamervloeren lagen er voordat de fundering gereed was). Na de restauratie beschikt het pand over vier appartementen in de vrije sector en één in de sociale huursector, alle verhuurd. Met ook een nieuwe huurder op de begane grond, een restaurant - geïnspireerd op een concept uit New York - gespecialiseerd in gehaktballen met of zonder vlees, dertig verschillende groentegerechten op de kaart en met ruime openingstijden, is het project voltooid. Er kan worden teruggekeken op een bijzonder interessant bouwtraject met een mooi eindresultaat.

Kaart uit 1809 van W.J. Troostwijk. De Warmoesstraat loopt links van ‘het natte Damrak’. Collectie Rijksmuseum


Hoekpand Haarlemmerstraat 46. De voorgevel 19e-eeuws, de zijgevel 17eeeuws. Vanuit dit pand is er zicht naar vier windstreken. Foto Thomas Schlijper

Beeld van de Bergstraat 2-4, ca. 1939, met op de voorgrond de afbraak van de R.K. Kerk ‘Het Torentje’. Beide huizen zijn een rijksmonument, gebouwd ca. 1725. Foto Stadsarchief Amsterdam

Bergstraat 2-4 De Bergstraat behoorde samen met een aantal andere straten aan deze zijde van de stad tot een deel van het 1012 zone waar de prostitutie en andere zogenoemde criminogene activiteiten moesten verdwijnen. De straat ligt westelijk van het Damrak (de bekende Wallen liggen oostelijk ten opzichte van het Damrak), tussen de Spuistraat en het Singel. Bordeelhouders werden uitkocht, hetgeen in beginperiode van het Project 1012 veelvuldig gebeurde, en men trachtte een nieuwe bestemming voor de panden te realiseren. In de Bergstraat is dit echter niet gelukt. Na enige tijd van leegstand kwam Stadsherstel in het bezit van de panden. Bergstraat 2 en 4 zijn beide rijksmonumenten en worden op de lijst van rijkmonumenten omschreven als ‘pand met gevel onder versierde rechte lijst met consoles daterend uit ca. 1725’. Deze piepkleine torenflatjes lijken na gebruik als bordeelkamers ideaal geschikt voor de verhuur als studentenkamers. Er zijn goede rendementsmogelijkheden en de voorzieningen worden aangepast aan de doelgroep.


Raamsteeg 6

Raamsteeg 6 als nieuw, opgeleverd in 2012, foto’s Thomas Schlijper


Dankzij een flinke donatie van de Vereniging Vrienden van Stadsherstel kon dit pand in de Raamsteeg in 2010 worden gekocht. Dit - in aanleg - 16e-eeuwse winkelhuis was eigenlijk al voor de sloop aangemeld. Die afbraak was geaccordeerd door Bureau Monumenten en Archeologie (BMA) vanwege de wel zeer verrotte staat van de constructie. Op het nippertje gered dus. In november 2011 werd gestart met de restauratie van wat voorheen een kapperszaak annex woning was. Raamsteeg 6 was eigendom van de kapper en zijn vrouw. Toen de kapper in 1997 overleed werd de zaak gesloten, maar zijn weduwe bleef er wel wonen. Geld voor onderhoud was er niet. In 2007 werd het pand onbewoonbaar verklaard en in de stutten gezet. Toen de vrouw in datzelfde jaar overleed, kwam het in de verkoop. Stadsherstel hoorde hiervan en na een snelle bouwkundige inventarisatie waaruit bleek dat de toestand wel ernstig was, maar niet hopeloos - werd een bod uitgebracht, dat niet werd geaccepteerd. Het pand werd voor een (veel) hogere prijs verkocht en wisselde vervolgens nog een paar maal van hand. Nadat bleek dat de laatste eigenaar de restauratie financieel niet kon realiseren met behoud van de voorgevel - hetgeen een eis van BMA was - kwam Stadsherstel opnieuw in beeld en werd dit keer - dankzij een gedaalde aanschafprijs en een financiële injectie van de Vrienden voor de restauratie - wel eigenaar. We spreken najaar 2011. De inrichting van de bouwplaats was een spannende aangelegenheid in deze smalle steeg. Een steiger werd geplaatst over de breedte van de steeg, zodat fietsers en voetgangers door de steeg konden terwijl er werd gewerkt aan het pand. De tijdens de restauratie ontdekte plavuizenvloer uit de drijvende kelder is geconserveerd en weer werd teruggeplaatst op dezelfde plek. De kelder zelf is niet meer in drijvende vorm teruggekeerd. De lichthof is ter plaatse van de eerste verdieping van een dak voorzien, waardoor er een spannende ruimte voor de nieuwe keuken is ontstaan. De restauratie is voorspoedig verlopen. De huurder van het woon/winkelpandje, die ecologisch verantwoorde producten uit Portugal en Azië importeert, verkoopt zijn producten ter plekke. Door de restauratie is een gezond, verhuurbaar en mooi complexje voor de Werelderfgoed-site, de Amsterdamse grachtengordel, bewaard gebleven.

Een overzicht van het 1012 postcodegebied in Amsterdam. Met rechtsonder het Stations eiland. Beeld Projectbureau Project 1012

Project 1012 In 2007 besloten stadsdeel Centrum en de gemeente Amsterdam de handen ineen te slaan om het gebied rond het Damrak, het Rokin en de Wallen aan te pakken. Ze startten Project 1012. Hoofddoel van dit project is de criminaliteit in het gebied aan te pakken en het entreegebied van Amsterdam op te waarderen. Project 1012 is een coalitieproject. Dit betekent dat er een nauwe samenwerking is tussen de centrale stad en stadsdeel Centrum. De globale taakverdeling is dat de centrale stad verantwoordelijk is voor het sluiten van de raambordelen en coffeeshops en de verwerving van panden. Stadsdeel Centrum gaat over de herinrichting van de openbare ruimte, de straatgerichte aanpak en de sleutelprojecten. Er is een goede relatie opgebouwd met de investeerders in het gebied, aldus de nota van de gemeente dienaangaande. Woningcorporaties hebben panden in het gebied aangekocht en deze een nieuwe functie gegeven. De gemeente is vaak bij de aankoop van panden betrokken door gedeeltelijk bij te dragen in de planschade die wordt opgelopen door de functiewijziging. De uitvoering van Project 1012 gaat zeker zo’n tien jaar duren. Het rust op drie pijlers, t.w. de zogenaamde ‘openbare ruimte-projecten’, ‘sleutelprojecten’ en ‘straatgerichte aanpak’. De openbare-ruimte projecten - herinrichting van diverse straten - vinden al geruime tijd plaats en lopen door tot 2015. Elk sleutelproject kent zijn eigen tijdschema en besluitvormingstraject. Het gaat om de ontwikkeling van tien projecten op strategische locaties in het gebied. De straatgerichte aanpak, tenslotte, kost de meeste tijd. ‘Met ondernemers en bewoners in het gebied worden visies ontwikkeld om tot een opwaardering van de straat te komen’, zo staat geschreven in de gemeentenota. In concreto betekent dit sluiting van bordelen en het intrekken van gedoogver-


gunning voor coffeeshops. Voor de opwaardering van de straten zijn straatteams opgericht die met bewoners en ondernemers per straat een visie ontwikkelen. Ondernemers worden gestimuleerd hun bedrijf op te waarderen en een kwalitatief hoogwaardiger uitstraling te geven. Sinds 2011 is de stimuleringsregeling voor ondernemers, die tot doel heeft te komen tot een ‘evenwichtiger aanbod aan winkels en horeca’, van kracht. Deze regeling is bedoeld voor ondernemers die een type onderneming hebben die nu oververtegenwoordigd is in het 1012-gebied. Met subsidie van de gemeente kunnen ondernemers hun bedrijf een andere functie geven. Het type bedrijven dat voor deze regeling in aanmerking komt zijn bijvoorbeeld geldwisselkantoren, massagesalons, minisupermarkten, belwinkels en speelautomatenhallen. Uit bovenstaande blijkt dat er veel moet gebeuren voordat de in 2007 uitgesproken wens bewaarheid wordt. Recent is het project 1012 vaak in het nieuws gekomen doordat het belangrijkste fundament om bordelen uit te kopen - de financiën – blijkt te zijn ‘opgedroogd’. Woningcorporaties die hebben geïnvesteerd door het opkopen van voormalige bordeelpanden, kunnen de panden niet altijd rendabel verhuren. Onafhankelijke onderzoeksbureaus hebben geconstateerd dat volgens de plannen nog ongeveer 35 bordelen moeten worden gekocht en dat de fondsen van de gemeente hiervoor niet toereikend zijn. De Rekenkamer Amsterdam stelde in september 2012 vast dat Amsterdam ‘slechts’ 36 miljoen euro ter beschikking heeft voor planschade. Het wordt dus afwachten of de ambities geheel kunnen worden waargemaakt, maar het is ontegenzeggelijk zo dat de stad tussen 2007 en 2012 aanzienlijk is opgeknapt, dankzij Project 2012.

Stijlkamer in monumentaal herenhuis Als restaureren al een mooi vak is, dan is het in oude glorie herstellen van een stijlkamer in een rijksmonument het summum. Althans, zo ervaart projectleider

ken. Je moet ook commercieel blijven denken, stappen zetten en beslissingen nemen.”

Detail van een van de wandschilderingen van J.D. Augustini in de stijlkamer. Het beschilderde paneel wordt momenteel gerestaureerd. Foto Rescura

Tegen het einde van de restauratie van het pand in zijn geheel - die wordt verwacht in december 2013 - zullen de wandschilderingen weer terugkeren naar hun originele plek. Bij de restauratie van het pand wordt de voorgevel van de pastorie, die al jaren aan de buitenzijde met balken bij elkaar wordt gehouden, helemaal opgeknapt. Ook de oude gevelversieringen bij de deur en daklijst worden teruggebracht.

“Je kunt niet tot in het oneindige blijven onderzoeken” Willem van Iterson

Willem van Iterson de restauratie van de stijlkamer in het 18e-eeuwse hoekpand aan de Breestraat in Beverwijk. De Stijlkamer

De voormalige R.K. pastorie van de St. Agathakerk in een monumentaal 18eeeuws herenhuis en rijksmonument, Breestraat 101 in Beverwijk. Foto Ernest Annyas

De statige entree, de bijzondere dakkapel en voorgevel van de voormalige pastorie van de St. Agathakerk in de Breestraat 101 in Beverwijk, een pand daterend uit eind 17e eeuw, doen verlangen naar meer. Eenmaal binnen is het zeker de moeite waard om omhoog te kijken naar de gedecoreerde stucwerk plafonds met een patroon van bloemen en strikken. Boven alle deuren uitkomend op de hal zijn gestuukte bovendeurstukken met ornamenten in de vorm van bloemen, fruit, strikken, schalen, muziekinstrumenten, tuingereedschap en urnen. Deze stijl is ook doorgevoerd in de stijlkamer (de voorkamer aan de rechterzijde). De restauratie van dit project - begonnen in mei 2012 - is netjes verdeeld. Projectleider Alex Blommestijn doet de restauratie van het monumentale herenhuis en Van Iterson houdt zich dus bezig met de stijlkamer. Stadsherstel werkt voor dit gedeelte van de restauratie samen met het ervaringsrijke vakatelier voor restauratie en decoratie Rescura.

42 | Stijlkamer in monumentaal herenhuis

De hiervoor beschreven stijl is ook terug te vinden in het plafond van de stijlkamer. De hoekstukken van de plafondlijsten zijn nog wat rijker gedecoreerd, met symbolen voor Recht, Handel, Godsdienst en Oorlog. Echt in het oog springt de wanddecoratie van beschilderde behangsels die in houten lijstwerk en lambrisering zijn gezet. Vijf grote schilderingen, vervaardigd rond 1760 door de in die tijd bekende schilder J.D. Augustini tonen geïdealiseerde Nederlandse landschappen. Tussen en naast de vensters zijn zes smalle doeken, de grisailles, te zien, met een verschillend thema per doek: Poëzie en Schilderkunst, Muziek, Bouwkunst, Beeldhouwkunst en Wetenschap of Industrie1. De lambrisering van het overige timmerwerk is nu roze, maar duidelijk is dat daaronder een mintgroene kleur tevoorschijn komt. Aangezien de kwaliteit van de behangsels hoog, maar de conditie van de doeken slecht is, werd restauratieatelier Rescura ingeschakeld.

Herbestemmen

De wandschilderingen, die lijken op die uit het Pest en Dolhuys in Haarlem, zijn inmiddels met grote precisie en onder begeleiding van kunsthistoricus Judith Bohan verwijderd en overgebracht naar het atelier. Deze bijzondere restauratie gaat in goed overleg met de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, die de voorwaarden heeft vastgesteld waaronder deze operatie mag plaatsvinden. Van Iterson zit de restauratiebegeleidingscommissie, bestaand uit een twintigtal deskundigen, voor en zorgt voor de voortgang van het project. Ook ziet hij erop toe dat ‘de vaart erin blijft’ en de kosten in de hand worden gehouden. Stadsherstel werkt graag met Rescura, uiteraard omdat het een vakatelier is, maar ook omdat het bedrijf “zich realiseert dat een restauratie betaalbaar moet blijven”, aldus Van Iterson. “Ze zijn praktisch en professioneel. Je kunt niet tot in het oneindige blijven onderzoe-

Het spreekt voor zich dat het hier om een kostbare operatie gaat. De investering in de stijlkamer zal niet kunnen worden terugverdiend uit de toekomstige huur. De Rijkdienst voor Cultureel Erfgoed draagt niet bij in de kosten van restauratie van de wandschilderingen en dus was het zaak om volop gebruik te maken van de financieringsmogelijkheden van het Nationaal Restauratie Fonds met een laagrentende lening en van subsidies en financiële bijdragen uit alle geledingen. Een uitdaging op zich. Vaststaat dat Stadsherstel met Breestraat 101 een prachtig en uniek pand heeft toegevoegd aan haar bezit en zorgt voor behoud en herbestemming van cultureel erfgoed. “Zo’n stijlkamer is natuurlijk uniek in Nederland. Dat maakt het restaureren ervan wel heel erg bijzonder”, zegt Van Iterson. Wat de nieuwe functie van het pand, dat tachtig jaar lang heeft gediend als pastorie, precies

1 Bron: De geschiedenis van een herenhuis te Beverwijk door Karianna Vozza-Vandenbroucke, p. 72


wordt is nog niet duidelijk. Mogelijk worden het kantoren. Van Iterson: “De bestemming van het pand is ‘maatschappelijk en religie’. Voor een woonbestemming zou een volledige wijziging van het bestemmingsplan nodig zijn en dat kost nu te veel tijd. Ook is de functie kantoren de meest gunstige investering bij een dergelijke dure restauratie.” De toekomst van de ‘de salon’, zoals de stijlkamer ook wel wordt genoemd, hangt af van de nieuwe huurder(s). Stadsherstel zou het natuurlijk toejuichen als de stijlkamer toegankelijk zou worden voor publiek. Dat past uitstekend in haar filosofie van herbestemmen en erfgoed toegankelijk maken en houden voor het publiek. Maar ook hier geldt dat het zakelijke belang vóór moet gaan. Mogelijkerwijs moet de ‘zitkamer van Sinterklaas’ – Sint Nicolaas ontvangt al jaren kinderen in het pand aan de Breestraat - verhuizen naar een nieuwe locatie.

Restauratiespecialisten aan het werk. Boven restauratie van een dessus de porte, waarvan er vijf zijn in de stijlkamer; onder wordt gewerkt aan de restauratie van een beschilderd paneel. Foto’s Willem van Iterson

Cultureel Ondernemerschap Meer dan honderdzeventigduizend mensen bezochten Stadsherstels twaalf bijzondere locaties in het afgelopen jaar. En dan zijn de bezoekers van kerkdiensten nog niet meegerekend. De omzet van de afdeling Verhuur Bijzondere Locaties steeg met 4.4% en was daarmee terug op het niveau van 2008. Dat is een goed bericht in tijden dat het over het algemeen minder gaat in Nederland.

Arbeidsintensieve omzetstijging De omzetontwikkeling laat zien hoe het er voor staat in het métier van verhuren van bijzondere locaties en het programmeren van culturele voorstellingen. De omzet van de afdeling Verhuur Bijzondere Locaties is hoger dan die in 2011. Een deel van de stijging komt door de volledige verhuurbaarheid van de Posthoornkerk na de restauratie van vorig jaar. Daarnaast werd het Zonnehuis in Amsterdam-Noord incidenteel verhuurd. Het Zonnehuis is tijdelijk toegevoegd als bijzondere locatie. Maar dat is niet de enige reden. Die omzetstijging komt bepaald niet vanzelf en de wijze waarop die wordt bereikt is arbeidsintensief. Er moeten meer activiteiten worden georganiseerd om aan dezelfde omzet te komen, omdat het budget per evenement over het algemeen beperkter is dan in voorgaande jaren. De omzetverwachting voor 2013 ligt om die reden ook iets lager.

Trouwen, desnoods zonder rode loper De afdeling die de verhuur van de bijzondere locaties van Stadsherstel verzorgt doet dat met een klein vast team heel gepassioneerd op velerlei vlak. De locaties worden verhuurd voor concerten, kindervoorstellingen, beurzen, symposia, diploma-uitreikingen, festivals en evenementen als diners en recepties. Daarnaast lopen er ook nog eigen cultuurproducties. Deze opsomming is niet volledig en geldt dan ook alleen maar om aan te geven hoe veelzijdig men in deze afdeling moet zijn. Ieder zijn of haar specialisme en dat geldt bij Stadsherstel uiteraard ook.

Beschilderd paneel in de stijlkamer vòòr restauratie, geschilderd door J.D. Augustini. Van de kerktoren in de schildering wordt vermoed dat het een Beverwijkse kerktoren betreft. Foto Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed


45 | Cultureel Ondernemerschap

De trend die in 2011 door Emmy Schouten, hoofd van de afdeling werd gesignaleerd zet door. Bij commerciële verhuur komen de aanvragen korter voor het te organiseren evenement binnen en er is over het algemeen minder te besteden. “Dat betekent dat er meer verhuringen nodig zijn voor dezelfde omzet”, stelt Schouten. “Iedereen is aan het onderhandelen geslagen. Ook is er een verschuiving naar minder uitbundige evenementen met meer inhoud. Eerder een seminar of een concert dan een feest.” Een kleiner budget en minder uitbundig feestvieren, kan ook betekenen: ‘dan maar geen rode loper op de huwelijksdag’. Toch weet men de locaties van Stadsherstel goed te vinden. Meer dan honderdzeventigduizend mensen waren afgelopen jaar te gast. De afdeling kan bij een dalende omzet goed ‘sturen’ in de kosten om de winstmarge op peil te houden. Dat kan in personeelskosten omdat veel wordt gewerkt met freelancers en in 2013 kan dat mogelijk ook door cateringkosten van kleinere evenementen en concerten te beperken, door zelf een drankje in te schenken na een concert. Voor dit doel is een culturele horecavergunning in aanvraag voor een viertal locaties.

De culturele ondernemer In de locaties van Stadsherstel vinden meer culturele dan commerciële evenementen plaats. Schouten verwacht dat het aandeel van culturele activiteiten in de omzetverdeling nog groter zal worden. Dit ondanks de bezuinigingen en de

Diner in de Posthoornkerk, foto Thomas Schlijper

concurrentie tussen de gezelschappen onderling. “Culturele mensen zijn ondernemers”, stelt ze. “Die willen muziek maken en spelen. Dus regelen ze het zelf of zoeken partijen met wie ze kunnen samenwerken en die met hen willen meedenken.” Stadsherstel is zo’n meedenker die cultuur graag in haar bijzondere locaties programmeert. Schouten creëert met veelbelovende jonge artiesten en ensembles soms zelfs een bijzondere win/winsituatie met gedeeld risico. Maar alert blijven loont, want ook in deze ‘kleinere’ sector wil iedereen ‘een deel van de koek’. Daarnaast is de concurrentie uitgebreid, nieuwe locaties zijn opengegaan of heropend, en er wordt meer divers geprogrammeerd. Organiseerde Paradiso - die ook gebruik maakt van Stadsherstels kerken voor concerten - vroeger alleen muziekevenementen, nu kan men op de maandag naar een lezing komen luisteren. Ook de Stadsschouwburg doet allerlei dingen naast het toneel. “Iedereen is nu bezig met cultureel ondernemerschap”, zegt Schouten stellig.

Talenten behouden Leek in 2011 de kleinschalige productie een bij uitstek goed verdienmodel voor de culturele programmering van Stadsherstel, de concurrentie zit niet stil. Schouten: “Organisatoren die zich normaal gesproken bezighouden met grote evenementen, programmeren nu ook kleinscha-


liger. Het Koninklijk Concertgebouw is daarvan een duidelijk voorbeeld.” Ondanks dit gegeven blijft Schouten geloven in de potentie van wat ze ‘ons eigen broedplaatsje van jonge kunstenaars’ noemt. Artiesten die jaren geleden - nog relatief onbekend - een kans kregen om op te treden in een locatie van Stadsherstel. Een voorbeeld hiervan zijn Nicolas en Ella van Poucke, broer

“Iedereen is nu bezig met cultureel ondernemerschap” Emmy Schouten en zus waarmee samen het kamermuziekfestival werd opgezet. Zij waren resp. zestien en dertien jaar jong toen zij voor het eerst optraden in een locatie van Stadsherstel. Nu, vier jaar verder, krijgt zij een avond carte blanche in het Concertgebouw net als haar broer, die net het Grachtenfestivalconcours heeft gewonnen. Zij vliegen natuurlijk uit, zo gaat dat met talenten, maar Schouten hoopt ze voor nu toch ook nog even te behouden en ze later zo nu en dan terug te zien bij Stadsherstel. “Je bouw tocht iets op.” Een ander voorbeeld is het Rondane Kwartet, dat ook al vijf jaar op rij de Canto Ostinato van Simeon ten Holt in de locaties van Stadsherstel ten gehore brengt. Stadsherstel geeft hen daar-

Dans Lindy Hop in De Duif, foto Wouter van der Kolk

mee tegelijkertijd de kans cd’s op te nemen. Het kwartet speelt tegenwoordig door heel Nederland en staat ook in 2013 in een locatie van Stadsherstel geprogrammeerd. In beide gevallen duurde het een paar jaar voordat de concerten volledig waren uitverkocht, maar die lange adem heeft Emmy Schouten. En, ze is uiteraard al weer bezig met een nieuwe lichting jonge musici.

Nieuwe locaties Ook bij het verhuren van de Bakenesserkerk in Haarlem en de Gerardus Majellakerk in Amsterdam, nu ook wel NedPhO-Koepel genoemd, zal die langere adem nodig zijn om een vast publiek en repertoire op te bouwen. In die laatste locatie zal Stadsherstel in overleg met de huurder, het Nederlands Philharmonisch Orkest (NedPhO) de repetitieruimte van het orkest verhuren op momenten dat het er niet repeteert. In december 2012 gebeurde dat voor het eerst. Een klein ensemble van het NedPhO luisterde het daar georganiseerde diner op. Over de Van Houtenkerk in Weesp is ook voldoende te vertellen. Daarover meer in dit jaarverslag in een apart hoofdstuk. Deze bijzondere kerk die het afgelopen jaar is gerestaureerd wordt vanaf mei dit jaar weer verhuurd en zal in het najaar van 2013 officieel en feestelijk worden heropend met het Chocoladefestival als aftrap.


Het Holland Festival, ten slotte, was een hoogtepunt in 2012 wat Schouten betreft. Het Holland Festival is in de maand juni neergestreken in De Duif met een voorstelling van de componist Micha Hamel, die De Duif had uitgekozen vanwege het mooie Smits orgel. Het orgel schitterde dan ook in de voorstelling. Deze voorstelling is waarschijnlijk komend jaar weer te zien in De Duif. Natuurlijk, er zijn veel meer evenementen om trots op te zijn, maar het zijn er te veel om op te noemen. De afdeling produceert driemaal per jaar de Cultuuragenda. Daar staat alles in!

Bloemgracht 32, de helft van een tweeling Met uitzicht op de Westerkerktoren en het geluid van het carillon er gratis bij is het niet verwonderlijk dat dit pandje, aan de even zijde van de schilderachtige Bloemgracht, na grondige renovatie in no time was verhuurd.

Gevelaanzicht van de tweelingpandjes tweelingpandjes nrs. 32 en 34 aan de Bloemgracht. De panden daterend uit begin 18e eeuw. Foto Monique Hollenkamp

Ieder kwartier laat de Westerkerktoren via het carillon van zich horen. Dat is even wennen, maar op zo’n mooie plek in Amsterdam went het vast snel. Een mooi pandje, de helft van een tweeling, waar de vorige bewoonster maar liefst veertig jaar woonde. Uiteraard is er in die tussentijd regulier onderhoud gepleegd, maar de oud-bewoonster mevrouw Kolm , binnenhuisarchitect van beroep, hield het liefst het meeste bij het oude in het interieur. Een grondige renovatie was na veertig jaar dan ook wel nodig.

Bezit in goede staat Renovatie, onderhoud en beheer wordt bij Stadsherstel gedaan door de vier mensen van het logistieke knooppunt binnen het bedrijf, de afdeling Beheer en Onderhoud. Zij zorgen ervoor dat het kapitaal van Stadsherstel - de ruim vijfhonderdvijftig panden - in goede staat blijft. Goed beheer en regelmatig onderhoud dragen daaraan bij. Jaarlijks beloopt het bedrag dat wordt uitgegeven aan onderhoud rond 3.5 miljoen euro. De lijst met werkzaamheden van de afdeling is lang en veelomvattend en varieert van het laten repareren van een lekkende dakgoot en het onderhoud van de orgels in de Steven Withagen kerken tot enorme posten aan timmeren schilderwerk. Die laatste posten zijn zo groot in omvang, aantal en getal, omdat Stadsherstel monumenten beheert waaraan veel hout zit. Een gemiddeld pand schilderen kostte in 2012 ruim tienduizend euro. Er werden er 53 geschilderd afgelopen jaar. Elke woning komt bij de afdeling Beheer en Onderhoud voorbij. Meestal gaat het om regulier onderhoud, reparatieverzoeken, schilderwerk van trappenhuizen en gedeeltelijke of gehele

“De dynamiek van het werk maakt het voor mij interessant”

De pandjes aan de Bloemgracht in ongerestaureerde staat in de vijftiger jaren. Het middelste pand (nr. 34) heeft in die tijd een geheel ander vooraanzicht, waardoor de pandjes niet lijken op de tweeling van nu. Foto Stadsarchief Amsterdam

48 |

49 | Bloemgracht 32, de helft van een tweeling

woningrenovaties. Van die laatste waren er veertien in 2012. Projectleider Steven Withagen is zichtbaar trots als hij toelicht dat er nauwelijks zaken voor de Huur Geschillencommissie komen waar het Stadsherstel betreft. “Problemen, als ze er zijn, worden ruim voordat een dergelijk traject moet worden ingezet samen met de huurder opgelost”, zegt hij. Ook komt hij zo nu en dan zijn eigen renovaties weer tegen. Binnen de veertien jaar dat hij voor Stadsherstel werkt heeft hij zowel aankomst als vertrek van diverse huurders meegemaakt. “De dynamiek van het werk maakt het voor mij interessant”, zegt hij als hij vertelt over de grote variatie in dagelijkse werkzaamheden binnen zijn afdeling.

Buitenkans Een aantal zaken is qua onderhoud goed te plannen. Grofweg een derde deel van het beschikbare budget gaat naar groot onderhoud. Dan hebben we het over schilderwerk en houtrotherstel. Ook woningrenovatie is voor een deel te plannen. Grondige renovatie vindt plaats als een pand leegkomt na een lange huurperiode. “Dat zijn leuke klussen”, zegt Withagen. Soms komt zo’n “buitenkans” voorbij en krijgt de afdeling een heel pand ter beschikking om van top tot teen te renoveren. In 2012 was dat rijksmonument Bloemgracht 32. Het pand is sinds 1961 in bezit van Stadsherstel en werd in 1970 gerestaureerd. Sinds die tijd was het verhuurd. Nu het na al die jaren leeg kwam, had Withagen de kans om in samenspraak met de afdeling verhuur - want het gaat natuurlijk altijd om de ‘verhuurbaarheid’ van het bezit - “de indeling van het huis en de diverse voorzieningen aan te passen aan de eisen van deze tijd”, zoals hij het verwoordt. Vanaf het moment dat het huis leeg komt, begint het traject van aanbestedingen aan de hand van de (nieuwe) indeling van een woning. Per onderdeel van de werkzaamheden komen er meerdere offertes, waaruit een

Suriname, Zanzibar, Marokko, Indonesië.…

keuze wordt gemaakt. Belangrijke factoren zijn het prijspeil van de offerte, dat uiteraard moet passen in de rendementsberekening, en de verwachte kwaliteit van het werk. Klinkt logisch. Dit pand met 120 m2 vloeroppervlak - drie woonlagen en een souterrain - was ruim genoeg om na wat aanpassingen te kunnen verhuren aan een klein gezin. Midden in de stad. “Dat is bijzonder voor een Stadsherstelpand”, zegt Withagen, “omdat veel van onze panden een kleinere opperSteven Withagen vlakte hebben.” Na de verandering van indeling van de ruimtes heeft de verbouwing geleid tot een heerlijk woonhuis met op de bel-etage een woonkeuken. De etage erboven is veranderd in een grote living van 40 m2 met aan de achterzijde een vernieuwd terras. Helemaal boven zijn de slaapkamers en een ruimere badkamer dan voorheen. In het souterrain is een grote berging over de lengte van het huis, waarvan een deel dienst kan doen als wijnkelder, net als bij de vorige huurder. Het begin van de werkzaamheden kende vertraging doordat er asbest werd ontdekt. De werkzaamheden werden stilgelegd en het asbest werd gesaneerd. Daarna is het rap gegaan en het resultaat van het gerenoveerde pand mag er zijn. Interieur BloemDat terugbrengen in oude stijl - terwijl alle voorgracht 32 na renovatie. Het huis is van zieningen nieuw zijn - zie je in heel het pand top tot teen gestript terug en maakt van het huis een typisch Stadsen vervolgens geheel aangepast aan herstelpand. Withagen is alweer bezig met de de eisen van deze volgende buitenkans. In de Herenstraat dit keer. tijd. Foto’s Monique

“Pandje renoveren na lange huurperiode is een leuke klus”

Internationaal kennis delen, dat is wat Stadsherstel Amsterdam, doorgaans via de persoon van Paul Morel, doet in het buitenland. En dan in het bijzonder in zich ontwikkelende landen met oog voor monumentaal gebouwd erfgoed. Morel is bouwkundige en gespecialiseerd in de complexere projecten. “Wij delen onze ervaring en leren wederzijds”, zegt hij, die liever niet spreekt van advisering. Hij laat overal het ‘Stadsherstelmodel’ zien. Participatie van het bedrijfsleven en de lokale overheid in een N.V., om op die manier monumentaal erfgoed te restaureren. Pand voor pand, zoals dat bij de oprichting van Stadsherstel Amsterdam N.V. ook het geval was.

Hollenkamp

Zonnige zuidzijde Het leven op de Bloemgracht aan deze zijde ook wel de ‘goede kant’ genoemd - speelt zich af op straat. De zonnige zuidzijde bevindt zich aan de voorkant van het huis. Daarmee zal het alles te maken hebben. Overal zijn bankjes, losse tafels en stoeltjes, veel bloembakken en de kinderen spelen er op straat. Mevrouw Kolm zat ook vaak op het bankje bij no. 32 of no. 34, de andere helft van de tweeling. Veel interesse was er tijdens de verbouwing van omwonenden, maar ook toeristen waren nieuwsgierig. De voorkamer op de bel-etage ligt zowat op straat, dus binnenkijken is verleidelijk.

Vergadering van de Raad van Advies van de Stichting Stadsherstel Suriname in de open lucht. Foto archief Stadsherstel

Suriname

De nieuwe huurders van Bloemgracht 32 vinden dit blijkbaar een gezellige buurt. Ze houden ongetwijfeld ook van het carillon. Zij kennen de klanken ervan goed, want zij woonden er al. Toen nog aan de overkant.

Het eerste project in Paramaribo, het houten monument in de Julianastraat dat de Stichting Stadsherstel Suriname kocht van mevrouw Berkenveld, is gerestaureerd en wordt in juni 2013 opgeleverd. Mevrouw Berkenveld woont inmiddels al weer een jaar in het nieuwbouwhuisje erachter. De restauratie - inclusief de nieuwbouw - heeft in totaal iets minder dan twee jaar geduurd. Het meeste werk zat in het verkrijgen van het pand, het maken van afspraken over financiering, het vinden van de aannemer en niet in de laatste plaats de oprichting van de N.V. Stadsherstel Suriname, die binnenkort daadwer-

50 | Bloemgracht 32, de helft van een tweeling

51 | Suriname, Zanzibar, Marokko, Indonesië.…

kelijk een feit zal zijn. Van een stichting naar een naamloze vennootschap. Voor het volgende project wordt begin mei 2013 een keuze gemaakt uit vier projecten. De financiering voor een volgend pand is in de maak. In de huidige structuur, de stichting die straks dus verandert in een N.V., participeren zeven toekomstige aandeelhouders, allemaal Surinaamse bedrijven en elk voor ongeveer €20.000. De meeste daarvan gaan mee naar de N.V. De inleg wordt dan €50.000 euro per aandeelhouder. Ook buitenlandse bedrijven zijn van harte welkom

als aandeelhouder overigens. De directie van De Surinaamse Bank - de grootste private bank van Suriname - en een van die toekomstige aandeelhouders - was kort geleden op bezoek in Amsterdam. Het model zoals in Suriname wordt gehanteerd met het herstellen van de stad Paramaribo is een kopie van de wijze waarop Stadsherstel Amsterdam N.V. in 1956 startte met de restauraties in de stad Amsterdam. Pand voor pand. De band die is ontstaan tussen de beide ‘Stadsherstellen’ is zeer goed. Stadsherstel Amsterdam maakt geen deel uit van de juridisch-financiële entiteit en participeert dus niet financieel. Wel is Paul Morel van Stadsherstel Amsterdam lid van de Raad van Advies. “Zich ontwikkelende landen blinken vaak uit in een enorme bureaucratie”, zegt Paul Morel Morel. Hij bedoelt daarmee de overheden. “Het is mooi om te zien dat Stadsherstel Suriname - voortgekomen uit het bedrijfsleven - in staat is daar buiten te blijven en zaken juist in een hoog tempo te regelen. Zij communiceren snel. Het is mogelijk binnen een dag een overleg met een aantal drukbezette mensen te regelen. Dat gebeurt niet per e-mail, nee, men pakt gewoon de telefoon. Er wordt daar sowieso bij voorkeur mondeling gecommuniceerd.“

“Wij delen onze ervaring en leren wederzijds”

Dus aan de ene kant is er een trage overheid, maar in het eigen circuit vindt al het overleg plaats, waarna de overheid erbij wordt betrokken.

In mei dit jaar gaat Morel weer die kant uit om samen met de mensen ter plekke ‘het businessplan in elkaar te timmeren’ voor de aanschaf van het volgende pand. Hij gaat daarbij helpen. Dat gaat daar net zoals in Amsterdam, met een gedegen rendementsberekening, een model op basis van dividend en interest op leningen.

Zanzibar – Stone Town Zanzibar, een eiland aan de oostkust van Afrika, maakt deel uit van Tanzania. De hoofdstad, Zanzibar City genaamd, is het economisch centrum. De historische binnenstad - Stone Town - kreeg een plaats op de UNESO Werelderfgoedlijst. Op uitnodiging van de Nederlandse ambassade in Dar es Salaam vlogen Sabine Gimbrère van de stad Amsterdam, Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling (DMO) en Paul Morel in december 2012 naar Zanzibar. Zij hebben daar een presentatie gehouden voor het bedrijfsleven van Zanzibar en enkele vertegenwoordigers van de overheid over hoe de stad Amsterdam op het gebied van behoud van monumentaal erfgoed tot ontplooiing is gekomen. Hoe de samenwerking van de stad en Stadsherstel in elkaar steekt en in de loop der tijden is gegroeid. Over de betrokkenheid van de gemeente zegt Morel: “Het gaat echt om ondersteuning. Om te laten zien hoe wij omgaan met monumenten en hoe wij samenwerken met particuliere organisaties en de overheden. Stadsherstel werkt natuurlijk heel veel samen met de stad Amsterdam en heeft die relaties ook nodig. In het buitenland leg ik onze

Een potentieel project voor een nog op te zetten Stadsherstel Zanzibar? Foto Paul Morel

manier van werken dan ook uit als een public private partnership.” Zanzibar heeft met Stone Town weliswaar een World Heritage site, maar het management ervan is slecht geregeld. Rondom dat tot Werelderfgoed benoemde monumentale deel van de stad liggen allerlei verwaarloosde wijken, waaraan veel moet gebeuren. “In het bijzonder in de wijk N’Gambo en daar zou eigenlijk ons model voor behoud van erfgoed moeten werken”, zegt Morel. “We hebben verteld over de oprichting van Stadsherstel Suriname en dat alles gebeurt met kapitaal uit het bedrijfsleven. Zo zien ze dat het echt mogelijk is. Onze missie is geslaagd. De eerste stappen zijn gezet. Men is enthousiast en de volgende dag is direct een groep samengesteld die ‘de kar gaat trekken’, want die moet je hebben. Daarmee houden we nu contact. Ik acht de kans reëel dat daar iets komt zoals onze vennootschap.”

Brede samenwerking De contacten in Zanzibar vloeien voort uit het Urban Heritage Inc. congres dat Stadsherstel organiseerde in 2011 ter gelegenheid van haar 55 jarig bestaan. Delegaties uit verschillende landen waren daar aanwezig. Een aantal partijen werkt sindsdien hecht samen. Een brede samenwerking. Hiertoe behoren de DMO, de Dienst Ruimtelijke Ordening (DRO) en Bureau Monumenten en Archeologie (BMA) van de stad Amsterdam en African Architecture Matters (AAM). Die laatste groep bestaat uit een aantal

De restauratie van het eerste pand van de Stichting Stadsherstel Suriname, in de Julianastraat in Paramaribo, is bijna klaar. Oplevering volgt in juni 2013. Foto Paul Morel

52 | Suriname, Zanzibar, Marokko, Indonesië …

53 | Suriname, Zanzibar, Marokko, Indonesië.…

Nederlandse architecten, die bij veel uitwisselingsprojecten zijn betrokken en met kennis van zaken tonen dat er veel bijzondere architectuur is in Afrika. Toen Zanzibar verregaande interesse toonde in het Stadsherstelmodel, en acht maanden na Urban heritage Inc. met een vijfpersoons delegatie Stadsherstel en Amsterdam bezocht, werd direct met deze groep van architecten samengewerkt. Zij gaan het plan nu verder uitwerken. De Nederlandse ambassade in Tanzania en Unesco behoren eveneens tot deze groep, die door middel van een integrale aanpak Zanzibar probeert te helpen zijn ambitie te realiseren.

Marokko Zo ook in Marokko, waar Morel afgelopen jaar, tijdens het Open Monumentenweekend van Casablanca op uitnodiging van de lokaal opgerichte monumentenorganisatie Casamémoire, “een organisatie met honderdvijftig vrijwilligers en een puik bestuur”, een lezing gaf over de rol van een private onderneming als Stadsherstel bij het behoud en revitaliseren van monumentaal erfgoed: Quand le secteur privé sauve le patrimoine. Daar in Casablanca bevindt zich een herontwikkelingsproject - vergelijkbaar met de Westergasfabriek in Amsterdam - in de vorm van een oud abattoir, dat luistert naar de naam Les anciens abattoirs de Casa. De stad Amsterdam werkt in dit project nauw samen met Casablanca. De stappen die tot nu toe zijn gezet, resulteerden in het tijdelijk gebruik van het ongerestaureerde gebouw, een werkwijze waarmee Amsterdam

veel ervaring in heeft, een van de succesfactoren van de Westergasfabriek. Beschrijving van het project en het herbestemmingsplan zijn opgesteld door Casamémoire, de stad Amsterdam (DMO en Bureau Broedplaatsen) en AAM. De inbreng van Stadsherstel zou kunnen zijn hoe je een naamloze vennootschap als Stadsherstel rondom dit project kunt realiseren, natuurlijk altijd ontworpen naar de lokale omstandigheden. Waarschijnlijk zal juist hierover, in het najaar van 2013 in het abattoir een bijeenkomst worden gehouden om dit model aan de hand van onze ervaringen uit te werken.

Indonesië

De entree van het oude abattoir en herontwikkelingsproject, Les anciens abattoirs de Casa genaamd. Foto Paul Morel

Ook vanuit Indonesië was een delegatie aanwezig bij het eerder genoemde Stadsherstel congres Urban Heritage Inc. Met hen is sindsdien contact gehouden. Morel is met name in contact met de Heritage Trust BPPI - een vrijwilligersorganisatie die zich heeft ontwikkeld tot een autoriteit met een enorme deskundigheid op het gebied van erfgoed. De mensen in die trust vertegenwoordigd, hebben goede banen en een uitstekend netwerk door heel Indonesië. Bijna alle buitenlandse contacten op het gebied van heritage lopen via hen. Ze zijn enorm belangrijk als onafhankelijk adviseur van de regering. De trust wordt niet betaald door de regering, opdat haar onafhankelijkheid is gewaarborgd.

Het is deze organisatie die Morel uitnodigde te spreken tijdens een congres over erfgoed in Jakarta. Hij heeft er een twee uur durende presentatie gegeven, heel specifiek over Stadsherstel Amsterdam N.V. “Ik heb ons model uitgelegd.” Vanuit het Indonesisch bedrijfsleven is veel response gekomen, alsmede de vraag of Morel dit jaar weer terugkomt. Dat heeft echter pas zin, vindt hij, als er ‘een concreet geval is’. Hij bedoelt daarmee: eerst een aantal gebouwen die in aanmerking komen, wat zakenmensen en kapitaal en dan zou iemand van Stadsherstel, die helpt met helpt met het businessplan, erbij betrokken kunnen worden. Inmiddels is een afgevaardigde van de Heritage Trust BPPI naar Nederland gekomen om een paar dagen mee te lopen en de werkwijze van Stadsherstel te begrijpen. Voor hen is heel bijzonder dat wij in onze werkwijze onderhoud en leegstandsrisico’s van meet af aan meenemen in ons model. De mensen uit Indonesië hebben met meerdere afdelingen binnen Stadsherstel gepraat, dus ook met Frank de Ridder van de afdeling Beheer en Onderhoud. Het anticiperen op de situatie na de restauratie van een gebouw is buiten onze wereld niet ver ontwikkeld, een belangrijke eye opener. Met de aldus vergaarde kennis is de vertegenwoordiger van de Heritage Trust BPPI teruggekeerd naar Indonesië en organiseert begin mei een workshop. Tien projecten zijn nu geselecteerd als potentiële restauratieprojecten. Ook hier zijn dus stappen gezet. In het najaar komt een delegatie uit Indonesië naar de Erasmus Universiteit, die in samenwerking met de Rijksdienst Cultureel Erfgoed, hierover een studieweek organiseert. Stadsherstel zal hier een workshop houden. Als alles voorspoedig verloopt dan zal men in 2014 inderdaad de volgende stap zetten naar de oprichting van een bedrijf, mogelijk naar model van Stadsherstel Amsterdam N.V., dat hen in dat geval van advies zal dienen.

Chic restaurant in een zeldzame boerderij

Boerderij den Burgh getransformeerd in Restaurant den Burgh, foto Anton Temme

dacht men bij Stadsherstel toen het aanbod kwam van de gemeente Haarlemmermeer om de 19e-eeuwse, vervallen Zeeuwse langgevelboerderij Den Burgh met erf aan de Rijnlanderweg 878 in Hoofddorp voor één euro over te nemen. De boerderij stond al jaren leeg. Het dak lekte en de klus lonkte. Monument

Al deze projecten in het buitenland krijgen een vervolg. Morel komt net terug uit Montreal, waar hij een lezing gaf - alweer - over het herbestemmen van kerken, een onderwerp waarmee Stadsherstel veel ervaring heeft. Maar verreweg het meeste van zijn tijd besteedt Morel nog steeds aan opsporen, herbestemmen en restaureren van gebouwen in en rondom Amsterdam.

Bron: Redengevende omschrijving monumentenlijst gemeente Haarlemmermeer, 2008, p 1.

54 | Suriname, Zanzibar, Marokko, Indonesië …

Wanneer kun je nu een boerderij kopen voor een euro? Niet zo vaak,

Stadsherstel zei ja tegen het aanbod van de gemeente Haarlemmermeer - restaureren, herbestemmen en beheren maken tenslotte een groot deel uit van de missie - en ging voortvarend van start. Zo’n aanschafprijs scheelt natuurlijk flink in de rendementsberekening. Daar staat tegenover dat het een behoorlijk karwei was om ervoor te zorgen dat de boerderij, inmiddels een gemeentelijk monument met horecabestemming, werd getransformeerd in het chique en sfeervolle restaurant met terras op het zuiden, bar, private dinings en vergaderruimten dat het nu is. De gemeente Haarlemmermeer steunt Stadsherstel met de restauratie van deze schitterende boerderij met een bedrag van €100.000.

55 | Chic restaurant in een zeldzame boerderij

Boerderij Den Burgh dateert van 1859 en is daarmee één van de eerste boerderijen die na de drooglegging van de Haarlemmermeer is neergezet. Op de lijst van de tweede burgemeester van de gemeente Haarlemmermeer, mr J.P. Amersfoordt, wordt zij in 1868 aangeduid als “De Eik”1. Vóór de boerderij staan weliswaar geen eiken, maar mooie oude kastanjebomen en een rode beuk. Het is tevens een van laatst overgebleven boerderijen aan - en daarmee beeldbepalend voor dit deel van - de Rijnlanderweg. De boerderij is gelegen nabij de Geniedijk, die als onderdeel van de Stelling van Amsterdam is aangewezen als UNESCO monument. Het hoofdgebouw heeft een rijk versierde voorgevel, een sierlijk overstek met fraai uitgesneden windveren en een zadeldak met riet. De gemeente noemt de boerderij van monumentaal belang,

De druk bezochte opening van Restaurant den Burgh in april 2013 , foto Thomas Schlijper

omdat het pand naast cultuurhistorische waarde, vanwege soort en vormgeving ook zeldzaamheids- en architectonische waarde heeft. De bouwkundige staat werd in 2008 als ‘matig tot slecht’ bestempeld. Voor de restauratie die binnen afzienbare tijd noodzakelijk werd geacht, zou worden gezocht naar een nieuwe bestemming en mogelijk ook een nieuwe eigenaar. En zo geschiedde. Een huurder voor het pand van 700m2 met parkeerplaats, tuin en terras - op een totale oppervlakte van 4000m2 - werd gezocht en gevonden, zoals dat in principe altijd gebeurt voordat de restauratie, bouw of renovatie van grote projecten start. Natuurlijk is de rendementsberekening gebaseerd op verhuurbaarheid, ook op termijn. Dat is, zogezegd, de basis onder elk project.

‘Matig tot slecht’ Na een aantal jaren leegstand kon Stadsherstel in mei 2012 met projectleider Willen van Iterson van start met die zo noodzakelijke restauratie, renovatie en voor de nieuwe bestemming benodigde nieuwbouw. De uitbreiding en indeling van de boerderij werd ontworpen door Van Iterson, die naast projectleider ook architect is. Een landschapsarchitect, ‘die naar de historische achtergrond kijkt’ werd ingeschakeld om het terrein in te richten, met als blikvangers aan de voorkant nog steeds die mooie kastanjes en de beuk. Door de vele gaten in het riet lekte het door het dak, resulterend in een vochtig en beschimmeld interieur. Van Iterson kwalificeert


de staat als ‘abominabel’. Met de omschrijving van de gemeente over de bouwkundige staat als ‘matig tot slecht’ was dan ook niets te weinig gezegd. Veel slechte stukken van de constructie van de boerderij zijn tijdens de restauratie tevoorschijn gekomen. Veel vocht, zwam en houtrot. Direct na de eerste bouwvergadering werd gestart met het funderingsherstel. Na korte tijd werd ernstige vervuiling in de grond gevonden waardoor het project in het begin wat vertraging opliep. De gemeente saneerde de grond en de aannemer begon met verwijderen van het rieten dak. Daarna verliepen alle werkzaamheden voorspoedig met een kort intermezzo in de herfst, toen de rietdekkers vanwege het natte weertype pas twee weken later dan gepland, hun gang konden gaan. Met een enorm blauw zeil over de hele lengte van de houten constructie konden de werkzaamheden binnen gewoon doorgaan. Dat het hele traject voorspoedig is verlopen komt niet in de laatste plaats door het bouwteam, benadrukt Van Iterson.

Restauratie van Boerderij den Burgh in volle gang, foto Willem van Iterson

Uitdaging De restauratie, renovatie en nieuwbouw - een investering van net onder 2 miljoen euro - is binnen een jaar voltooid. Op 2 april jl. is een ongelooflijk ruimtelijk pand met veel licht, mede door de lange glazen pui aan de terraskant, opgeleverd aan de nieuwe huurders en exploitanten van restaurant Den Burgh, Roos en Jurriaan Temme. Zij zijn tijdens de hele bouwperiode zeer betrokken geweest bij het project en hebben daardoor hun persoonlijke stempel kunnen drukken op hun nieuwe zakelijke uitdaging. Zij hebben ervaring als restaurateurs. Eerder waren zij eigenaar van restaurant Malsen in Geldermalsen. Restaurant Den Burgh is geopend op 19 april 2013.

Interieur van het restaurant. De trap leidt naar de zalen op de verdieping. Foto Ernest Annyas


“Wanneer kun je nu een boerderij kopen voor één euro?” Willem van Iterson

Een derde leven voor de Majellakerk Van kerk naar koepel. Op 12-12-2012 was het zover. De feestelijke opening van het tot NedPhO-Koepel omgedoopte markante gebouw aan het Obiplein in de Indische buurt in Amsterdam was een feit. Een nieuw leven voor de Gerardus Majellakerk. In ieder geval voor de komende twintig jaar, want dat is de minimale duur van het huurcontract. Een groot project en dito investering.

Multifunctionele zaal Binnen de gestelde tijd en een budget van 3.5 miljoen heeft Stadsherstel het nieuwe onderkomen van het Nederlands Philharmonisch Orkest en Nederlands Kamer Orkest (NedPhO/NKO) gerealiseerd. Minimaal de komende twintig jaar, heeft het NedPhO een eigen onderkomen - en dat is voor het eerst - waar zowel kan worden gerepeteerd als concerten kunnen worden gegeven. Dat laatste natuurlijk wel op kleinere schaal dan het orkest doorgaans is gewend, maar toch. Er is plaats voor 230 toehoorders, die in een verzonken bak zitten. Het podium ligt daardoor op het niveau van de begane grond en zodoende kunnen de instrumenten gemakkelijk worden in- en uitgereden. Het gedeelte waar bij concerten het publiek zit kan ook worden gesloten. Stoelen eruit en de ruimte is geschikt voor andere activiteiten. Fijn voor de Paul Morel leden van het NKO, dat dan voor publiek kan spelen zoals ze dat het liefste doen: de toehoorders eromheen. Omdat de repetitieruimte lang niet altijd bezet zal zijn, is het mogelijk voor Stadsherstel om de locatie buiten repetitietijden te verhuren voor speciale evenementen, lezingen en symposia en het podium op te nemen in haar culturele programmering. Net als een aantal andere bijzondere locaties van Stadsherstel. Zo staan de maandelijkse openbare repetities van het NedPhO, Dicht op het Kamerorkest, op het programma en maakt de Cultuuragenda van Stadsherstel melding van optredens van het Iowa State University Wind Ensemble en Opera per Tutti in resp. de maanden mei en juni 2013.

“We willen de oorspronkelijke functie van een gebouw laten zien”

De Gerardus Majellakerk in verschillende stadia van restauratie, op weg naar het eindresultaat: De NedPhOkoepel. Foto’s Ernest Annyas

58 | Een derde leven voor de Majellakerk


Akoestiek De verbouwing en herinrichting van de kerk heeft ruim een jaar in beslag genomen. De koepel voelt open en transparant aan door het vele gebruik van glas waardoor het daglicht van alle kanten naar binnen stroomt. Zo is het door Stadsherstel ook bedoeld, vertelt projectleider Paul Morel. “Voor zover mogelijk laten we zien wat de oorspronkelijke functie van een gebouw is geweest.” De koepel is 35 meter hoog en voorzien van een ‘zwevend’ plafond, ook wel een grid of truss genaamd, dat naar gelang de behoefte kan zakken en stijgen. Belangrijk voor de akoestiek. De zaal is akoestisch geïsoleerd zodat men kan werken in de omliggende kantoren, ook als het orkest crescendo speelt. Er is zevenhonderd vierkante meterabsorberend materiaal tijdens de verbouwing aangebracht, zodat de nagalmtijd van 5 naar iets meer dan 2 seconden is teruggebracht. Dat is voor iedereen prettig. Voor het orkest uiteraard, maar ook voor omwonenden en de huurders aan de andere kant van het gebouw met de ingang aan het Ambonplein. Met de akoestiek is het dus goed geregeld. ‘ Zelfs vele malen beter dan in de Beurs van Berlage’ meldde NedPhO directielid Maria Mennen aan een lokale krant. Het orkest repeteert in het hart van het gebouw en eromheen zijn de kantoren, de muziekbibliotheek, twee foyers voor de musici en kleinere repetitieruimten gegroepeerd. Vanuit de kantoren kijk je zo op het orkest. Ook dat geeft een speciaal gevoel. ‘Daardoor voelen we ons nu al één grote familie’, vertelt algemeen directeur Rob Streevelaar.

NedPhO GO! Ook belangrijk is dat schoolklassen kunnen worden ontvangen in het kader van het educatieve NedPhO GO! programma, dat beoogt kinderen in contact te brengen met klassieke muziek. Het orkest is zich bewust van zijn educatieve en maatschappelijke rol. Niet alleen komen scholen naar het orkest, maar het orkest trekt ook de buurten in en spelen in parken en op pleinen. Daarnaast zullen er openbare repetities zijn voor buurtbewoners, muzieklessen en workshops. Dichterbij dan zo kun je muziek niet brengen!

Ook de restauratie van Boerderij den Burgh werd aanbesteed als leerlingbouwplaats, foto Ernest Annyas

Leerlingbouwplaats

Zicht vanuit de kantoren, boven in de 35 meter hoge koepel, op een repeterend Nederlands Philharmonisch Orkest in de nieuwe, multifunctionele concertzaal, foto Koen Suyk (ANP)

Herbestemmen Voor Stadsherstel geldt dat een succesvolle, intensieve verbouwingsoperatie achter haar ligt. De investering bedroeg zoals gezegd 3.5 miljoen, waarvan een deel voor rekening was van het NedPhO en diens donateurs. De missie van Stadsherstel is het restaureren, herbestemmen en beheren van in verval geraakt monumentaal of beeldbepalend gebouwd erfgoed. In het geval van de Gerardus Majellakerk was het de tweede keer (de eerste keer was in 1992) dat het gebouw werd herbestemd. Er werd gewerkt met dezelfde architect als toen. Architectenbureau van Stigt kende de locatie tenslotte het beste en was verantwoordelijk voor het geheel. Nu kan het weer een flinke tijd door en is het gebouw uit


1926 naar ontwerp van Jan Stuyt begonnen aan zijn derde leven; primair als optimale repetitieruimte waarin NedPhO zich kan voorbereiden op concerten en voorstellingen in voornamelijk het Concertgebouw en het Muziektheater Amsterdam. ‘De NedPhO-Koepel, een nieuw thuis in de Indische buurt’, staat er op de website van het orkest. Beter had Stadsherstel het zich niet kunnen wensen.

Alle restauratieprojecten van Stadsherstel worden uitgevoerd als leerlingbouwplaats. Dat is de manier om leerlingen die een opleiding volgen waarin leren en werken wordt gecombineerd, zelf alle bouwkundige werkzaamheden te laten uitvoeren onder leiding van opgeleide leermeesters. Zij op hun beurt zijn in dienst van het uitvoerende bedrijf, dat verantwoordelijk is voor de kwaliteit van het werk. Leerlingbouwplaatsen bestaan voor allerlei vakonderdelen in de bouw. Bij Stadsherstel gaat het voornamelijk om restauratie en het is van groot belang dat vakmensen ook in de toekomst beschikbaar zijn voor restauratieprojecten. De leerlingbouwplaats is dan ook een goede manier om jongeren spelenderwijs enthousiast te maken voor één van de disciplines op een bouwplaats. En als ze eenmaal zijn gemotiveerd, kiezen ze ook vaker een vervolgopleiding in de bouw en blijven ze behouden voor de bedrijfstak. Niet onbelangrijk, de vergrijzing in aanschouw genomen. Een bijkomend voordeel is dat de leermeesters de kans krijgen hun vakkundigheid over te dragen op een jongere generatie. Ook dat werkt motiverend. Voor Stadsherstel dus alle reden om daar actief aan mee te werken en bij grote restauraties uitsluitend met uitvoerende bedrijven te werken die projecten uitvoeren als leerlingbouwplaats. Op die manier wordt met zijn


allen een bijdrage aan de werkgelegenheid en toekomstperspectieven voor jonge mensen geleverd. “Maar in slechtere tijden zoals we die nu meemaken in de bouwsector, is het ook wel eens een dilemma voor de aannemer”, vertelt adjunctdirecteur van Stadsherstel, Jaap Hulscher. “Vooral voor kleine bedrijven. De aannemerij staat onder druk. De aannemer moet al zo veel mensen ontslaan, dat dat - hoewel het leuk is om een leerling op het werk te hebben - diezelfde leerling dan mogelijk de plek inneemt van iemand die de aannemer graag in dienst had willen houden. Drie leerlingen zijn gelijk aan één vakman, bij wijze van spreken. Het lastige voor aannemers is dus dat ze enerzijds - net als wij - graag willen dat het restauratievak behouden blijft en dat ze anderzijds hun eigen vaklieden zien afvloeien. Dat doet zeer. Het gaat om vakmensen die ze jarenlang hebben opgeleid en gekoesterd.” Zeker een lastig dilemma, helemaal omdat vaklieden niet kunnen worden gemist omdat ze leermeester zijn voor de leerlingen en omdat men ze graag wil behouden voor het moment dat de markt weer aantrekt. Dus vooral voor de kleinere aannemers is het in stand houden van de leerlingbouwplaats geen sinecure en bewonderenswaardig dat het ze lukt.

jaarrekening 2012 GECONSOLIDEERDE BALANS PER 31 DECEMBER 2012 voor winstverdeling, x € 1.000 Activa

Ref.

31 december 2012

31 december 2011

Vaste activa Immateriële vaste activa Software

1.1 32 64

Materiële vaste activa Panden in exploitatie Panden te restaureren en in restauratie Hardware en kantoorinventaris

1.2 228.778 215.347 1.2 22.259 20.166 1.3 209 235 251.246

235.748

Financiële vaste activa Leningen u.g. 1.4 2 3 Overige financiële vaste activa 1.5 1.438 644 1.440 647 Vlottende activa Vorderingen Subsidievorderingen Huurdebiteuren Belastingen Rekening-courant deelnemingen Overige vorderingen en overlopende activa

1.6 306 1.237 1.7 579 477 1.8 144 1.334 1.9 128 98 1.10 767 243

1.924 3.389 Liquide middelen

1.11 520

255.162

324 240.172

Passiva Ref. 31 december 2012 31 december 2011 Groepsvermogen Geplaatst aandelenkapitaal 2.1 61.804 61.804 Herwaarderingsreserve 2.2 83.664 78.662 Overige reserve 2.3 7.673 8.219 Resultaat boekjaar 2.4 8.373 7.546

2.14 161.514 156.231

Egalisatierekening erfpachtsrechten

2.5 150 154

Voorziening latente belastingverplichtingen 2.6 243 234 Langlopende schulden Achtergestelde leningen 2.7/14 6.000 6.000 Leningen o.g. 2.8 36.425 39.696 Leningen o.g. verstrekt door aandeelhouders 2.9 17.519 23.287 Waarborgsommen 2.10 1.405 1.337 61.349 70.320 Kortlopende schulden Crediteuren 2.160 2.873 Kasgeldleningen banken 2.000 Aflossingsverplichiting langlopende schulden 2.8/9 20.995 577 Vooruitontvangen huur 435 478 Belastingen 2.11 3.530 2.571 Overige schulden en overlopende passiva 2.12 2.265 1.569 29.385 10.068 Rekening-courant banken

2.13 2.521 3.165

255.162

62 | Jaarrekening 2012 Stadsherstel Amsterdam N.V.


240.172

GECONSOLIDEERDE WINST- EN VERLIESREKENING 2012

GECONSOLIDEERD KASSTROOMOVERZICHT 2012

X € 1.000

X € 1.000

2012 2011

2012 2011 Operationele kasstroom Netto resultaat 8.373 7.546 Mutatie herwaardering -4.037 -986 Afschrijvingen immateriële vaste activa 1.1 32 47 Afschrijvingen materiële vaste activa 1.2/3 246 209 Afschrijvingen financiële vaste activa 1.5 73 44 Mutatie egalisatierekening 2.5 -4 -13 Matutie overige vorderingen en overlopende activa 1.465 -1.213 Mutatie overige schulden en overlopende passiva excl. kasgeldleningen en belastingen 20.358 118 Waarborgsommen 68 119 Belastingen 968 649

Bedrijfsopbrengsten Huuropbrengsten Overige opbrengsten

3.1 16.704 15.679 3.2 106 3.028

16.810 18.707 Bedrijfslasten Onderhoudskosten 3.3 -3.173 -2.986 Vaste lasten -942 -883 Afschrijving erfpacht -158 -151 Personeelskosten 3.4 -2.880 -2.844 Overige bedrijfslasten 3.6 -1.940 -1.772 Afschrijving overige activa 3.8 -119 -105 -9.212 -8.741 Bedrijfsresultaat 7.598 9.966 Financiële baten en lasten Rentebaten Rentelasten

3.9 696 228 3.10 -2.993 -2.602

-2.297

-2.374

Resultaat voor vennootschapsbelasting 5.301 7.592 Vennootschapsbelasting 3.11 -965 -1.032 Resultaat na belastingen vóór mutatie herwaardering 4.336 6.560 Mutatie herwaardering 4.037 986 Netto resultaat 8.373

7.546

27.542 6.520 Investeringskasstroom Investeringen immateriële vaste activa Investeringen materiële vaste activa Desinveseringen materiële vaste activa Investeringen in financiële vaste activa Geactiveerde bouwrente

1.1 0 -22 1.2/3 -16.067 -7.495 1.2 4.564 1.735 1.5 -867 0 1.2 -203 -226

-12.573 -6.008 Financieringskasstroom Aflossing langlopende leningen 2.8/9 -21.042 -728 Opgenomen langlopende leningen 2.8 12.003 0 Mutatie kasgeldleningen -2.000 2.000 Betaald dividend -3.090 -3.090 -14.129 -1.818 840 -1.306 Saldo liquiditeit 1 januari -2.841

-1.535

Saldo liquiditeit 31 december -2.001

-2.841

Specificatie per 31 december Liquide middelen 520 Rekening-courant banken -2.521

324 -3.165

Saldo -2.001 -2.841



ALGEMENE TOELICHTING

Bedrijfsactiviteiten Stadsherstel Amsterdam N.V. zorgt voor duurzaam behoud van in verval geraakt monumentaal of beeldbepalend gebouwd erfgoed, door restauratie, herbestemming en/of beheer. Deze doelstelling is van toepassing op alle groepsvennootschappen. Stadherstel Amsterdam N.V. heeft de status van een toegelaten instelling (TI) in het kader van de woningwet voor de realisatie en exploitatie van sociale huurwoningen. Stadsherstel Amsterdam N.V. en Amsterdamse Maatschappij tot Stadsherstel II N.V. zijn aan te merken als “aangewezen organisatie” op grond van het Besluit rijkssubsidiëring instandhouding monumenten (Brim). De statutaire vestigingsplaats is Amsterdam, de feitelijke vestigingsplaats is Amstelveld 10 te Amsterdam. Regelgeving De jaarverslaggeving van Stadsherstel Amsterdam N.V. is gebaseerd op eisen zoals deze zijn geformuleerd in het Besluit Beheer Sociale Huursector. In dit besluit wordt Boek 2 Titel 9 voorgeschreven behoudens enkele uitzonderingen van specifieke aard. Daarnaast is de verslaggeving mede bepaald op basis van richtlijn RJ645, Toegelaten Instellingen Volkshuisvesting uitgegeven door de Raad voor de Jaarverslaggeving. Aangezien bovengenoemde regelgeving ingericht is op rechtspersonen zijnde niet-N.V’s en uitsluitend ten doel hebbend de sociale huursector, is deze regelgeving niet zonder meer toepasbaar op deze jaarrekening. Stadsherstel waardeert haar panden op basis van actuele waarde maar benut daarvoor niet de vanuit RJ645 gangbare bedrijfswaarde daar de bedrijfsvoering en eigendomsverhoudingen van Stadsherstel afwijken van reguliere toegelaten instellingen. Stadsherstel kent in bescheiden mate bezit voor de sociale doelgroep en voor haar aandeelhouders en belanghebbenden is de marktwaarde in verhuurde staat meer relevant. Met ingang van verslagjaar 2012 is RJ645 herzien en is met name het onderscheid tussen sociaal en commercieel vastgoed bepalend voor de waardering. Omdat Stadsherstel naar verwachting vanaf 1 januari 2013 een juridische splitsing zal doorvoeren waarbij een Toegelaten Instelling Volkshuisvesting en een Naamloze Vennootschap zullen ontstaan is met toestemming van het Centraal Fonds Volkshuisvesting voor verslagjaar 2012 afgezien van het toepassen van deze herziene Richtlijn.


Grondslagen voor consolidatie In de consolidatie worden opgenomen de financiële gegevens van Stadsherstel en haar groepsmaatschappijen. Dit betreft alle maatschappijen waarmee zij een organisatorische en economische eenheid vormt. Integraal in de consolidatie worden deelnemingen opgenomen waarin overheersende zeggenschap op het beleid kan worden uitgeoefend of waarover zij de centrale leiding heeft. De in consolidatie begrepen rechtspersonen en vennootschappen zijn: • Amsterdamse Maatschappij tot Stadsherstel II N.V. (100%); • N.V. Amsterdams Monumenten Fonds (100%); • B.V. AMF Restauratie (100%); • B.V. AMF Werf ‘t Kromhout (100%); • Stadsherstel Haarlem B.V. (100%); • Stadsherstel Zaanstreek N.V. (51%), proportioneel geconsolideerd. Intercompany-transacties en onderlinge vorderingen en schulden tussen groepsmaatschappijen worden geëlimineerd. Er zijn geen resultaten verantwoord op intercompany-transacties. De grondslagen voor waardering en resultaatbepaling zijn voor alle genoemde vennootschappen gelijk. Financiële instrumenten Binnen het treasurybeleid van Stadsherstel Amsterdam N.V. worden financiële instrumenten alleen gebruikt ter beperking van inherente risico’s. Het gebruik ervan is slechts toegestaan voor zover er een materieel verband met het belegde/ gefinancierde vermogen kan worden gelegd en de toepassing ervan tot een positie van de totale leningen-/beleggingsportefeuille leidt die vergelijkbaar is met een positie zonder gebruik te maken van deze instrumenten. Schattingen Bij toepassing van de grondslagen en regels voor het opstellen van de jaarrekening vormt de directie van Stadsherstel Amsterdam N.V. zich verschillende oordelen en maakt schattingen die essentieel kunnen zijn voor de in de jaarrekening opgenomen bedragen. Indien het voor het geven van het in artikel 2:362 lid 1 BW vereiste inzicht noodzakelijk is, is de aard van deze oordelen en schattingen inclusief de bijbehorende veronderstellingen opgenomen bij de toelichting op de betreffende jaarrekeningpost.

Vergelijking met voorgaand jaar De gehanteerde grondslagen van waardering en resultaatbepaling zijn ongewijzigd gebleven ten opzichte van voorgaand jaar. Verwerking verplichtingen In de jaarrekening worden naast juridisch afdwingbare verplichtingen tevens feitelijke verplichtingen verwerkt die kunnen worden gekwalificeerd als “intern geformaliseerd en extern gecommuniceerd”. Hiervan is sprake wanneer uitingen namens de vennootschap zijn gedaan richting belanghebbenden aangaande verplichtingen inzake toekomstige projecten. Een feitelijke verplichting is gekoppeld aan het besluitvormingsproces van de vennootschap rondom projectontwikkeling. Van een feitelijke verplichting is sprake indien op basis van de definiteve ontwerp fase, en afgeleid het aanvragen van de bouwvergunning, een opdrachtverlening tot uitvoering heeft plaatsgevonden. EFFECTEN VOORGENOMEN REGERINGSBELEID Stadsherstel Amsterdam N.V. wordt in haar bedrijfsvoering geconfronteerd met diverse (voorgenomen) regeringsmaatregelen voor de gereguleerde huursector. Deze maatregelen betreffen onder meer de Wet verhuurderheffing en een verruiming van het huurbeleid. Daarnaast wordt de sector geconfronteerd met een door het CFV opgelegde extra heffing voor saneringssteun. De voorgenomen verhuurderheffing naar de kennis van heden loopt op naar € 560.000 in 2017. Het aandeel in de saneringssteun bedraagt voor 2013 € 74.000. Voor de jaren 2014 tot en met 2017 wordt rekening gehouden met een te heffen bedrag aan saneringssteun van € 182.000. De prognoses, opgesteld naar bovengenoemde inzichten, geven aan dat de exploitaties deze lasten zonder noemenswaardige beleidswijzigingen kunnen dragen.

In het begin van de restauratie is het prachtige plafond nog goed te zien. Na de restauratie is het uitzicht anders geworden. Er hangt nu een indrukwekkend, voor de akoestiek noodzakelijk, ‘zwevend’ glazen plafond. Foto Ernest Annyas


GRONDSLAGEN VOOR WAARDERING VAN ACTIVA EN PASSIVA

ALGEMEEN Activa en verplichtingen worden in het algemeen gewaardeerd tegen de verkrijgings- of vervaardigingsprijs of de actuele waarde. Indien geen specifieke waarderingsgrondslag is vermeld vindt waardering plaats tegen de verkrijgingsprijs. Immateriële vaste activa,software Gekochte softwarelicenties worden gewaardeerd tegen de verkrijgingsprijs en afgeschreven over de verwachte economische levensduur. Materiële vaste activa, panden in exploitatie Deze panden worden in de balans gewaardeerd tegen actuele waarde in casu taxatiewaarde, welke waarde is gebaseerd op opbrengsten bij geleidelijke onderhandse verkoop in verhuurde staat. Indien er sprake is van een afgekocht erfpachtcontract wordt de afkoopsom geactiveerd en afgeschreven gedurende de looptijd. Materiële vaste activa, panden te restaureren en in restauratie Nog te restaureren panden en in restauratie zijnde panden worden gewaardeerd tegen aankoopkosten, vermeerderd met instandhoudingskosten en verminderd met eventuele afschrijvingen over de afgekochte erfpachtsrechten. Indien te restaureren projecten in uitvoering worden genomen, worden de restauratiekosten geactiveerd, en worden investeringssubsidies en eenmalige bijdragen in mindering gebracht. Daarnaast wordt bouwrente over het gemiddeld geïnvesteerd vermogen geactiveerd. Er wordt rekening gehouden met bijzondere waardeverminderingen die op balansdatum worden verwacht. Materiële vaste activa, hardware en kantoorinventaris Aankopen worden geactiveerd tegen de verkrijgingsprijs en afgeschreven over de verwachte economische levensduur. Er wordt rekening gehouden met bijzondere waardeverminderingen die op balansdatum worden verwacht. Deelnemingen Deelnemingen in groepsmaatschappijen en overige deelnemingen waarin invloed van betekenis kan worden uitgeoefend worden gewaardeerd volgens de nettovermogens-waardemethode. Deze wordt berekend volgens de grondslagen die gelden voor deze jaarrekening. Invloed van bete-


kenis wordt in ieder geval verondersteld aanwezig te zijn bij een aandeelhoudersbelang van meer dan 20%. Leningen u.g Deze worden opgenomen tegen de geamortiseerde kostprijs onder aftrek van noodzakelijke voorzieningen. Geactiveerde kosten financiële instrumenten Aangekochte rente-caps worden gewaardeerd tegen historische kosten, verminderd met de lineaire afschrijvingen over de looptijd van de rentecap. Contante waarde toekomstig rentevoordeel NRF leningen Bij in exploitatie genomen panden, waarbij voor de restauratie gebruik is gemaakt van financiering door middel van hypothecaire leningen verstrekt door het Nationaal Restauratie Fonds, wordt de contante waarde van het genoten rentevoordeel als een investeringssubsidie in mindering gebracht op de historische kosten. Deze contante waarde wordt geactiveerd als financieel vast actief, en wordt afgeschreven naar rato van de aflossing van de betreffende leningen. Achtergrond van deze wijze van verwerken van dit rentevoordeel is het beter inzicht verkrijgen in de historische kostprijs van de respectievelijke panden, aangezien ook bij de investeringsbeslissingen deze investeringssubsidie in acht wordt genomen. Ook voor financiële vaste activa, waaronder financiële instrumenten beoordeelt Stadsherstel op iedere balansdatum, of er objectieve aanwijzingen zijn voor bijzondere waardeverminderingen van een financieel actief of een groep van financiële activa. Bij aanwezigheid van objectieve aanwijzingen voor bijzondere waardeverminderingen bepaalt Stadsherstel de omvang van het verlies uit hoofde van de bijzondere waardeverminderingen, en verwerkt dit direct in de winsten-verliesrekening. Vorderingen Vorderingen worden bij eerste verwerking gewaardeerd tegen de reële waarde van de tegenprestatie, gewoonlijk de nominale waarde en na eerste verwerking tegen de geamortiseerde kostprijs.

Subsidiedebiteuren Ten behoeve van restauratie van panden zijn door overheidsinstanties en belanghebbenden subsidies toegezegd. Uit voorzichtigheidsoverwegingen worden subsidies verantwoord bij ontvangst per bank. Indien panden in exploitatie genomen zijn, worden investeringssubsidies, ook als zij nog niet ontvangen zijn, wel opgenomen, maar slechts voor die bedragen, waarvan redelijk kan worden verwacht dat deze bedragen ook daadwerkelijk zullen worden ontvangen. Op deze wijze kan op een verantwoorde wijze de herwaardering van deze panden worden vastgesteld. Alleen bedragen, waarvoor formele beschikkingen zijn verkregen, zijn onder deze post verantwoord. Huurdebiteuren Een voorziening voor oninbaarheid wordt in mindering gebracht op de boekwaarde van de vordering. Overige vorderingen en overlopende activa Een voorziening voor oninbaarheid gebaseerd op een statische beoordeling per balansdatum wordt in mindering gebracht op de boekwaarde van de vorderingen. Liquide middelen Liquide middelen bestaan uit kas, banktegoeden en direct opeisbare deposito’s met een looptijd korter dan twaalf maanden. Rekening-courantschulden bij banken zijn opgenomen onder schulden aan kredietinstellingen onder kortlopende schulden. Liquide middelen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde. Herwaarderingsreserve Panden worden in de balans gewaardeerd tegen taxatiewaarde, welke waarde is gebaseerd op opbrengsten bij geleidelijke onderhandse verkoop in verhuurde staat. Voor het positieve verschil tussen de taxatiewaarde en de geactiveerde historische kostprijs (= aankoopkosten + restauratiekosten + eventuele afkoopsom erfpacht -/- subsidies en bijdragen) wordt een herwaarderingsreserve gevormd. Eventuele latente belastingverplichtingen worden in mindering gebracht op de herwaarderingsreserve. Egalisatierekening erfpachtsrechten Deze bestaat uit vooruitbetaalde erfpachtsrechten. Jaarlijks valt een lineair gedeelte vrij ten gunste van het resultaat.


Voorzieningen Voorzieningen worden gevormd voor in rechte afdwingbare of feitelijke verplichtingen en verliezen die op balansdatum bestaan, waarbij het waarschijnlijk is dat een uitstroom van middelen noodzakelijk is en waarvan de hoogte redelijkerwijs kan worden geschat. De voorzieningen worden gewaardeerd tegen de beste schatting van de bedragen die noodzakelijk zijn om de verplichtingen per balansdatum af te wikkelen. De voorzieningen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde van de uitgaven die naar verwachting noodzakelijk zijn om de verplichtingen af te wikkelen, tenzij anders vermeld. Latente belastingvorderingen en verplichtingen Latente belastingvorderingen en -verplichtingen worden opgenomen voor tijdelijke verschillen tussen de waarde van de activa en passiva volgens fiscale voorschriften enerzijds en de boekwaarden die in deze jaarrekening gevolgd worden anderzijds. De berekening van de latente belastingvorderingen en -verplichtingen geschiedt tegen de belastingtarieven die op het einde van het verslagjaar gelden, of tegen de tarieven die in de komende jaren gelden, voor zover deze al bij wet zijn vastgesteld. Latente belastingvorderingen uit hoofde van verrekenbare verschillen en beschikbare voorwaartse verliescompensatie worden opgenomen voor zover het waarschijnlijk is dat er toekomstige fiscale winst beschikbaar zal zijn waarmee verliezen kunnen worden gecompenseerd en verrekeningsmogelijkheden kunnen worden benut. Belastinglatenties worden gewaardeerd op basis van contante waarde vanwege de doelstelling van blijvende exploitatie. Bij onzekerheid omtrent blijvende exploitatie worden belastinglatenties gewaardeerd tegen het nominale belastingtarief. Bij waardering tegen contante waarde wordt een disconteringsvoet gehanteert van 5,25%. Pensioenen Voor de pensioenregelingen betaalt de vennootschap op verplichte, contractuele of vrijwillige basis premies aan pensioenfondsen en verzekeringsmaatschappijen. Behalve de betaling van premies heeft de vennootschap geen verdere verplichtingen uit hoofde van deze pensioenregelingen. Naar de stand van ultimo januari 2013 is de dekkingsgraad van het pensioenfonds 105. De vennootschap heeft in geval van een tekort bij het fonds geen verplichting tot het voldoen van aanvullende bijdragen anders dan hogere toekom-

GRONDSLAGEN VOOR DE BEPALING VAN HET RESULTAAT

Algemeen Het resultaat wordt bepaald als verschil tussen de opbrengstwaarde van de geleverde prestaties en de kosten en andere lasten over het jaar. De resultaten op transacties worden verantwoord in het jaar, waarin zij zijn gerealiseerd; verliezen reeds zodra zij voorzienbaar zijn. Het resultaat wordt tevens bepaald met inachtneming van de verwerking van ongerealiseerde waardeveranderingen van op actuele waarde gewaardeerde panden en financiële instrumenten.

stige premies. De premies worden verantwoord als personeelskosten als deze verschuldigd zijn. Vooruitbetaalde premies worden opgenomen als overlopende activa indien deze tot een terugstorting leiden of tot een vermindering van toekomstige betalingen. Langlopende schulden Langlopende schulden worden bij de eerste verwerking gewaardeerd tegen reële waarde. Een eventueel verschil tussen het ontvangen bedrag en de reële waarde van de lening wordt verantwoord op basis van de bij die transactie horende economische werkelijkheid. Transactiekosten die direct zijn toe te rekenen aan de verwerving van de schulden worden in de waardering bij eerste verwerking opgenomen. Schulden worden na eerste verwerking gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs, zijnde het ontvangen bedrag rekening houdend met agio of disagio en onder aftrek van transactiekosten. De aflossingsverplichtingen voor het komend jaar van de langlopende schulden zijn opgenomen onder de kortlopende schulden.

Een aankoop in 2012. Aan het oudste plein van Heemstede, het Wilhelminapein, staat Het Wapen van Heemstede. Gebouwd omstreeks 1570 en toentertijd bekend als het ‘Schoutenhuis’. In de jaren erna had het altijd de functie van herberg en tapperij. Tot 2007, want sindsdien stond het leeg. Nu ontfermt Stadsherstel zich erover en zal ze ‘Het Wapen’ herbestemmen als woonlocatie. De architect heeft de opdracht om ‘de historische kwaliteit van het pand - ook met deze nieuwe bestemming - zichtbaar de maken’. Foto Ernest Annyas

Opbrengstverantwoording Opbrengsten van levering van goederen worden verantwoord zodra alle belangrijke rechten en risico’s met betrekking tot de eigendom van goederen zijn overgedragen aan de koper. Opbrengsten uit de levering van diensten worden verantwoord naar rato van de geleverde prestaties, gebaseerd op de verrichte diensten tot aan de balansdatum in verhouding tot de in totaal te verrichten diensten. Huuropbrengsten Onder huuropbrengsten worden verstaan, de opbrengsten voortvloeiend uit de met huurders gesloten huurovereenkomsten, gebruiksvergoedingen en vruchtgebruikvergoedingen. Overige opbrengsten Onder deze post worden verantwoord, het resultaat van ‘verkopen van vastgoed’, opbrengsten vanwege verleende diensten voor derden en inschrijfgelden. Het resultaat ‘verkopen vastgoed’ betreft het saldo van de behaalde verkoopopbrengst minus de historische kosten. Winsten worden verantwoord op het moment van levering (passeren transportakte). Onderhoudskosten Dit betreffen de in het verslagjaar uitgevoerde onderhoudskosten onder aftrek van hieraan toe te rekenen en ontvangen onderhoudssubsidies. Reeds aangegane verplichtingen waarvan de werkzaamheden nog niet zijn uitgevoerd op balansdatum, worden verwerkt onder de niet uit de balans blijkende verplichtingen. De lasten van onderhoud, waaronder renovatie, onderscheiden zich van activeerbare kosten door het feit dat er geen waardeverhoging is van het actief. Deze onderhoudskosten worden direct in het resultaat verantwoord.



Afschrijving erfpacht Afgekochte erfpachtsrechten worden lineair afgeschreven over de resterende looptijd van de afkooptermijn. Afschrijving overige activa De afschrijving wordt lineair berekend door middel van vaste percentages van de aanschaffingswaarde op basis van de geschatte economische levensduur. Rentebaten en rentelasten Rentebaten en rentelasten worden tijdsevenredig verwerkt, rekening houdend met de effectieve rentevoet van de betreffende activa en passiva. Bij de verwerking van de rentelasten wordt rekening gehouden met de verantwoorde transactiekosten op de ontvangen leningen die als onderdeel van de berekening van de effectieve rente worden meegenomen. Gedurende restauraties van vastgoed wordt rente op basis van kortlopende geldtarieven toegerekend aan het materieel vast actief. Deze bouwrente is eveneens onder rentebaten verantwoord. De contante waarde van het rentevoordeel op leningen van het Nationaal Restauratiefonds wordt geactiveerd en over de resterende looptijd van de leningen afgeschreven. Deze afschrijving wordt onder rentelasten verantwoord. De kostprijs van financiële derivaten wordt geactiveerd en afgeschreven over de betreffende looptijd. Deze afschrijving wordt onder rentelasten verantwoord. Belastingen De belasting over het resultaat wordt berekend over het resultaat voor belastingen in de winsten-verliesrekening, rekening houdend met beschikbare fiscaal compensabele verliezen uit voorgaande boekjaren (voor zover niet opgenomen in de latente belastingvorderingen) en vrijgestelde winstbestanddelen en na bijtelling van niet-aftrekbare kosten. Tevens wordt rekening gehouden met wijzigingen die optreden in de latente belastingvorderingen en latente belastingschulden uit hoofde van wijzigingen in het te hanteren belastingtarief.

Een aankoop in 2012. De Muiderkerktoren aan de Linnaeusstraat in Amsterdam werd in hetzelfde jaar gekocht, gerenoveerd en al weer (zakelijk) verhuurd. Foto Ernest Annyas

Een aankoop in 2012. Marnixstraat 291-295 en de al deels gerenoveerde Westerkade 24-25, foto Ernest Annyas

Mutatie herwaardering De mutatie in de herwaardering van de panden in exploitatie wordt in deze post weergegeven. Bij de resultaatbestemming worden de mutaties toegevoegd of onttrokken aan de overige reserve indien en voorzover het saldo van de herwaardering per pand negatief is. Overige mutaties worden toegevoegd of onttrokken aan de herwaarderingsreserve. Financiële instrumenten en risicobeheersing Binnen het treasurybeleid dient het gebruik van financiële instrumenten ter beperking van inherente (rente-, looptijdenen markt-) risico’s. Op grond van het vigerende interne treasurystatuut is het gebruik van financiële instrumenten slechts toegestaan voor zover er een materieel verband met het belegde/gefinancierde vermogen kan worden gelegd en de toepassing er van tot een positie van de totale leningen-/beleggingenportefeuille leidt welke vergelijkbaar is met een positie


zonder gebruik te maken van deze instrumenten. De vennootschap past de gebruikelijke risicobeheersingsmaatregelend toe. Hedge accounting Stadsherstel waardeert haar interestderivaten tegen kostprijs. Dit betekent dat de interestderivaten bij eerste opname over het algemeen worden opgenomen tegen nul in de balans. Indien op balansdatum de marktwaarde van het interest-derivaat beneden kostprijs is, wordt er voor dat verschil een voorziening gevormd via de winsten verliesrekening, tenzij het kostprijshedge-accounting model wordt toegepast. Bij het toepassen van het kostprijshedgeaccounting model, is de eerste waardering en de grondslag van verwerking in de balans en de resultaatbepaling van het hedge-instrument afhankelijk van de waarde van de afgedekte post. Dit betekent dat als de afgedekte post tegen kostprijs in de balans wordt verwerkt, ook het derivaat tegen kostprijs wordt gewaardeerd.

Zolang de afgedekte post in de kostprijshedge nog niet in de balans verwerkt wordt, wordt het hedgeinstrument niet geherwaardeerd. Het mogelijke ineffectieve deel van de hedgerelatie wordt direct in de winst-en-verliesrekening verwerkt. Om het kostprijshedge-accounting model toe te passen, voldoet Stadsherstel aan de vereisten van hedge documentatie en effectiviteitstesting zoals die in RJ 290 uiteen zijn gezet. Stadsherstel past kostprijshedge-accounting toe voor de renteswaps die ervoor zorgen dat bepaalde variabel rentende leningen worden omgezet in vast rentende schulden.

KASSTROOMOVERZICHT Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode. Bij deze methode wordt het nettoresultaat aangepast voor posten van de winsten verliesrekening die geen invloed hebben op ontvangsten en uitgaven in het verslagjaar, mutaties in de balansposten, en posten van de winsten verliesrekening waarvan de ontvang-


sten en uitgaven niet worden beschouwd als behorende tot de operationele activiteiten. De liquiditeitspositie in het kasstroomoverzicht bestaat uit kastegoeden en banksaldi in rekeningcourant. In het kasstroomoverzicht wordt onderscheid gemaakt tussen operationele-, investerings- en financieringsactiviteiten. De kasstromen uit hoofde van financiering zijn gesplitst in kasstromen met betrekking tot mutaties in de hoofdsom (opgenomen onder financieringsactiviteiten) en betaalde interest (opgenomen onder operationele activiteiten). De investeringen in materiële vaste activa worden opgenomen onder aftrek van de onder overige schulden voorkomende verplichtingen, alsmede de ontvangen investeringssubsidies.

TOELICHTING OP DE GECONSOLIDEERDE BALANS EN WINST- EN VERLIESREKENING

1.1. Immateriële vaste activa, software 2012 2011 Verkrijgingsprijs 1 januari 526 504 Cumulatieve afschrijvingen 1 januari -462 -415 Boekwaarde 1 januari 64 89 Mutaties boekjaar Investeringen Afschrijvingen -32

22 -47

Stand 31 december 32

-25

Verkrijgingsprijs 31 december Cumulatieve afschrijvingen 31 december 526 526 Boekwaarde 31 december -494 -462 32 64 De afschrijving bedraagt 20% per jaar

De post ‘aanschaffingskosten’ en ‘afkoop erfpacht’ geven alle investeringen weer, die zijn gedaan om de opstallen en/of de grond in eigendom te verkrijgen. De post ‘geactiveerde verbeteringen’ omvat alle investeringen in de panden gedaan door de afdeling Onderhoud en Beheer, die tot een huurverhoging hebben geleid. Het post ‘bestede restauratiekosten’ omvat alle investeringen die door de afdeling Restauratie zijn gedaan in het kader van restauratieprojecten. De ‘afschrijving erfpacht’ vindt plaats naar rato van de periode waarop de afkoop van erfpacht betrekking heeft; overwegend betreft deze termijn 50 jaar, en is de afschrijving dus 2% per jaar. Per balansdatum wordt jaarlijks door een externe taxateur de taxatiewaarde vastgesteld van de panden in exploitatie.

2012 2011 Bouwrente bedrag 203 226 % 1,47% 1,83% 2012 2011 x € 1 mln x € 1 mln

1.2. Materiële vaste activa, panden Panden in Restauratieexploitatie panden Totaal

Verzekerde waarde vastgoed opstalverzekering 408 401 Waarde wet Waardering Onroerende Zaken (WOZ) 373 367

Historische kostprijs 1 januari 148.517 20.166 168.683 Herwaardering 1 januari 66.830 0 66.830

1.3. Materiële vaste activa, hardware en kantoorinventaris

Boekwaarde 1 januari

215.347 20.166 235.513

2012

2011

Verkrijgingsprijs 1 januari 833 786 Cumulatieve afschrijvingen 1 januari -598 -540 Boekwaarde 1 januari 235 246

Mutaties boekjaar Aanschaffingskosten -23 4.026 4.003 Afkoop erfpacht 193 9 202 Geactiveerde verbeteringen 587 7 594 Bestede restauratiekosten 6.108 9.680 15.788 Van kostprijs naar exploitatie 10.165 -10.165 0 Verkopen tegen historische kostprijs -4.564 -4.564 In verkopen begrepen herwaardering 562 562 Subsdidies en bijdragen -2.913 -1.464 -4.377 Afschrijving erfpacht -159 -159 Mutatie historische kostprijs Mutatie herwaardering

9.956 2.093 12.049 3.475 3.475

Mutaties boekjaar Investeringen 61 47 Afschrijvingen -87 -58 Stand 31 december -26 -11

Verkrijgingsprijs 31 december Cumulatieve afschrijvingen 31 december 894 833 Boekwaarde 31 december -685 -598 209 235

Mutatie boekwaarde 13.431 2.093 15.524

De afschrijving voor kantoorinventaris bedraagt 20% per jaar. De afschrijving voor inventaris zaalverhuur bedraagt overwegend 20% per jaar.

Historische kostprijs 31 december 157.911 22.259 180.170 Herwaardering 31 december 70.867 0 70.867

1.4. Leningen u.g. 2012

2011

Boekwaarde 31 december 228.778 22.259 251.037

Stand 1 januari 3 Aflossingen -1

3 0

Stand 31 december 2

3



1.5. Geactiveerde kosten financiële instrumenten 2012

2011

Stand 1 januari 644 Activeringen 867 Afschrijvingen -73

688

Stand 31 december 1.438

644

-44

Specificatie boekwaarde 31.12.2012 31.12.2011 Geactiveerde kosten financiële instrumenten 133 Contante waarde toekomstig rentevoordeel NRF leningen 1.305

158 486

1.438 644 In september 2005 is een lening van € 10 miljoen opgenomen bij de Nederlandse Waterschapsbank met als rentemodaliteit 6- maands Euribor. Teneinde het renterisico te beperken, is een rentecap afgesloten met een uitoefenniveau van 5,4%, een looptijd tot september 2018 en voor het volledige leningbedrag. Echter, sinds het afsluiten in 2010 van een swap t.a.v. bovengenoemde lening met een vaste rente van 4%, is deze cap toegewezen aan twee leningen met een variabele rente van in totaal € 10 mln van ING. 31.12.2012 31.12.2011 Marktwaarde op balansdatum 14

1.6. Subsidievorderingen

74

2012 2011

Stand 1 januari 1.646 2.541 Correcties -106 -234 Gedane toezeggingen 96 889 Ontvangen -919 -1.550 Stand 31 december 717 1.646 Voorgefinancierd door het Nationaal Restauratie Fonds (NRF) -411 -409 Boekwaarde 31 december per saldo 306 1.237 Niet alle posten kunnen binnen de termijn van één jaar worden geïncasseerd. Niet geactiveerde subsidiebeschikkingen 5.355 3.447

1.10. Overige vorderingen en overlopende activa 31.12.2012 31.12.2011 Overige vorderingen 347 Voorziening voor oninbaarheid -89

93 -81

258 Overlopende activa 509

12 231

767 243 1.11. Liquide middelen Dit betreffen direct opeisbare saldo bij banken en de kas. 2.1. Geplaatst aandelenkapitaal Het maatschappelijk kapitaal bedraagt € 157.500.000 Geplaatst zijn per balansdatum in totaal 137.343 gewone aandelen van € 450 nominaal, die alle volgestort zijn.

2.2. Herwaarderingsreserve 2012

2011

Stand 1 januari 78.662 Toevoeging vanuit de resultaatverdeling boekjaar 5.002

76.773 1.889


78.662

De herwaarderingsreserve is aan te merken als een wettelijk gebonden reserve als bedoeld in Boek 2 Titel 9. Het saldo komt derhalve niet in aanmerking voor uitkering. 2.3. Overige reserve 2012 2011 Stand 1 januari 8.219 Toevoeging vanuit de resultaatverdeling boekjaar aan de herwaarderingsreserve -5.002 Resultaat boekjaar 7.546 Uitgekeerd dividend -3.090

5.522 -1.889 7.675 -3.089


8.219

2.4. Resultaat boekjaar 2012 2011 Netto resultaat volgens de winsten verliesrekening 8.373

7.546

Resultaatbestemming: Mutatie herwaardering naar herw.res.via overige reserve 5.002 Mutatie negatieve herwaardering naar overige reserve -965 Toevoeging aan de overige reserve 1.246 Dividend 3.090

1.889 -903 3.470 3.090

1.7. Huurdebiteuren 31.12.2012 31.12.2011 Te ontvangen huurvorderingen 920 813 Voorziening voor oninbaarheid -341 -336 579 477 1.8. Belastingen Deze vordering betreft te vorderen BTW. Eind 2011 was een betwiste post met de Belastingdienst opgenomen, waarbij door de Hoge Raad uitspraak in cassatie is gedaan ten gunste van de vennootschap; deze post is in 2012 ontvangen.

Resultaat boekjaar 8.373 7.546

1.9. Rekening-courant deelnemingen Betreft 49% van de rekening-courant vordering op Stadsherstel Zaanstreek N.V., ofwel het niet mee-geconsolideerde deel van deze vordering. Er wordt geen rente in rekening gebracht.



2.5. Egalisatierekening erfpachtsrechten 2012 2011

2.8. Leningen o.g. 2012

2011

Stand 1 januari 154 Vrijval -4

167 -13

40.268


154

Stand 1 januari 39.862 Opname 12.003 Aflossingen -214 Stand 31 december inclusief kortlopend deel 51.651 Kortlopend deel verantwoord onder kortlopende schulden -15.226

39.862 -166


39.696

De gronden waarop het erfpachtsrecht is uitgegeven, zijn op perceel 1e Laurierdwarsstraat 48 na in eigendom en pro memorie gewaardeerd. 2.6. Voorziening latente belastingverplichtingen

-406

31.12.2012 31.12.2011

De voorziening latente belastingverplichtingen is gevormd voor belastbare tijdelijke verschillen in de fiscale waardering en de waardering van de materiële vaste activa, onderhanden projecten in opdracht van derden en financiële activa en passiva in deze jaarrekening. Deze voorziening betreft het 51% aandeel in de betreffende voorziening bij Stadsherstel Zaanstreek N.V.

Leningen met overheidsgarantie 35.645 35.722 Hypothecaire leningen 5.866 4.140 Overige leningen 10.140 51.651

39.862

2012 2011 Stand 1 januari 234 Mutatie boekjaar 9

233 1


234

De rente variëert van nihil tot 5,45% Op 24 januari 2011 is een kredietovereenkomst afgesloten met Triodos Bank N.V. voor een bedrag van € 15 mln met een rente van 4,75% en met een looptijd tot 2021. Er is in 2011 nog geen gebruik gemaakt van deze leningfaciliteit. Van de leningfaciliteit met Triodos Bank N.V. ad € 15 mln is € 10,14 mln opgenomen in 2012, zodat per balansdatum nog € 4,86 mln opgenomen kan worden. Dat zal in 2013 geschieden. 31.12.2012

2.7. Achtergestelde lening 2012 2011 Stand 1 januari 6.000 Mutatie 0

6.000 0


6.000

Leningen met een looptijd van meer dan 1 jaar en korter dan 5 jaar 1.207 Leningen met een looptijd van meer dan 5 jaar 35.218 36.425

2.9. Leningen o.g. verstrekt door aandeelhouders 2012 Dit betreft een lening van een aandeelhouder, welke achtergesteld is bij de overige schulden. De rente bedraagt 4,5%. Zie toelichting 2.14. voor garantievermogen en solvabiliteit.

2011

Stand 1 januari 23.699 23.953 Opname 0 Aflossingen -412 -254 Stand 31 december inclusief kortlopend deel 23.287 Kortlopend deel verantwoord onder kortlopende schulden -5.768

23.699 -412


23.287

31.12.2012 31.12.2011 Hypothecaire leningen 678 696 Overige leningen 22.609 23.003 23.287

De rente variëert van 2,558% tot 5,155% 31.12.2012 Leningen met een looptijd van meer dan 1 jaar en korter dan 5 jaar 5.031 Leningen met een looptijd van meer dan 5 jaar 12.488 17.519



23.699

2.10. Waarborgsommen

2.16. Borgstellingen en zekerheden 31.12.2012 31.12.2011

De waarborgsommen worden uit hoofde van huurovereenkomsten van huurders ontvangen en dienen als eerste zekerheid voor de voldoening van eventueel verschuldigde achterstallige huur en mutatiekosten. De waarborgsommen worden bij beëindiging van de huurovereenkomst verrekend.

Leningen geborgd door gemeente Amsterdam 1.645 1.721 Leningen geborgd door het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW), met als achtervang gemeente Amsterdam 34.000 34.000 Leningen geborgd door subsidiebeschikkingen van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed 252 267 Borging door positief/negatieve hypotheekverklaringen 32.471 22.733

2.11. Belastingen 31.12.2012 31.12.2011 Loonheffing 73 BTW 2 Vennootschapsbelasting 3.455

69 4 2.498

3.530

2.571

2.12. Overige schulden en overlopende passiva 31.12.2012 31.12.2011 Stichting Werf ‘t Kromhout 494 Te betalen rente 595 Te betalen kosten 726 Overige schulden 375 Dividend 75

494 557 509 -35 44

2.265 1.569 2.13. Rekening-courant banken Betreft opgenomen gelden in het kader van rekening-courant faciliteiten bij banken. De totale rekening-courant faciliteit per 31 december 2012 bedraagt € 17,3 mln (gelijk aan vorig jaar). 2.14. Garantievermogen en solvabiliteit In het kader van financiering met langlopende bancaire leningen is het begrip solvabiliteit van belang. Kortheidshalve kan de solvabiliteit worden gedefinieerd als het garantievermogen uitgedrukt in een percentage van het balanstotaal. 31.12.2012 31.12.2011 Eigen vermogen 161.514 156.231 Achtergestelde lening 6.000 6.000 Garantievermogen 167.514 162.231 Balanstotaal 255.161

240.172

Solvabiliteit 65,7%

67,5%

2.15. Financiële instrumenten, renteswaps De renteverplichting voor een lening van ABN AMRO Bank N.V. (voorheen Fortis Bank Nederland N.V.) bestaat uit een variabele rente, gebaseerd op de 3-maands Euribor en verhoogd met een opslag van 0,45%. Deze renteverplichting is geruild met dezelfde bank voor een vaste renteverplichting van 2,89%, verhoogd met een opslag van 0,45%. De renteswap is afgesloten op 1 maart 2006 en loopt tot 3 maart 2026. Daarnaast heeft voorheen Fortis het recht uitgeoefend om vanaf 1 september 2010 tot 4 september 2035 aan Stadsherstel een rente van 4% in rekening te brengen op de lening van € 10 mln, die Stadsherstel afgesloten heeft bij NWB. Deze renteswap is afgesloten om de effectieve rente op voornoemde lening van voorheen Fortis omlaag te brengen. 31.12.2012 31.12.2011 Marktwaarde op balansdatum voor ABN AMRO Bank N.V.


3.223

T.b.v. kredietovereenkomsten met ABN AMRO Bank N.V. ,ING Bank N.V. en Triodos Bank N.V. zijn positief-negatieve hypotheekverklaringen afgegeven. 2.17. Niet uit de balans blijkende verplichtingen 31.12.2012 31.12.2011 Investeringsverplichting vanwege restauraties 5.228 8.086 Onderhoudsverplichtingen 479 1.083 Obligo uit hoofde van door WSW verstrekte borgstellingen 1.309 1.309 Garantiestelling lening Triodos Bank N.V. verstrekt aan Stadsherstel Zaanstreek N.V. 1.316 1.335

2.18. Verbonden partijen Als verbonden partij worden aangemerkt alle rechtspersonen waarover overheersende zeggenschap, gezamenlijke zeggenschap of invloed van betekenis kan worden uitgeoefend. Ook rechtspersonen die overwegende zeggenschap kunnen uitoefenen worden aangemerkt als verbonden partij. Ook de statutaire directieleden, andere sleutelfunctionarissen in het management van Stadsherstel Amsterdam N.V. en nauwe verwanten zijn verbonden partijen. Met de deelnemingen heeft Stadsherstel Amsterdam N.V. naast haar aandelenbelang ook een zakelijke relatie, waarbij diensten onderling worden verleend. Deze transacties zijn steeds gebaseerd op gebruikelijke contractuele afspraken, waarbij marktconforme condities zijn overeengekomen.

3.1. Huuropbrengsten 2012 2011 Vaste verhuur 15.764 Incidentele verhuur (zaalverhuur) 940

14.778 901

16.704

15.679

3.2. Overige opbrengsten 2012 2011 Resultaat verkopen -194 2.759 Overige posten 300 269 106

3.028

3.3. Onderhoudskosten 2012 2011 Bruto kosten 3.901 Ontvangen subsidies -728

3.130 -144

Netto kosten 3.173 2.986

2.662


3.4. Personeelskosten 2012 2011

3.8. Afschrijvingen overige activa 2012 2011

Salarissen 1.768 Sociale lasten 216 Pensioenlasten 367 Overige personeelskosten 529

1.696 214 383 551

Immateriële vaste activa, software 32 47 Materiële vaste activa, hardware en kantoorinventaris 87 58

2.880

2.844

119

105

3.9. Rentebaten 2012 2011 31.12.2012 31.12.2011 Aantal personeelsleden in dienst 41 Waarvan op vaste basis 33

46 36

3.5. Bezoldiging bestuurders 2012 2011 Dit betreft de specificatie van de statutaire directie Periodiek betaalde beloningen 147 Beloningen betaalbaar op termijn 42 Winstdeling en bonus 22

142 41 21

211

204

De vennootschap kent geen dertiende maand. Met ingang van juni 2012 is een lease-auto ter beschikking gesteld aan de directie. Aan de directie zijn geen leningen, voorschotten of garanties verstrekt. Er is geen regeling bij beëizndiging dienstverband. Deze vermelding vindt eveneens plaats ingevolgde de WOPT. De leden van de Raad van Commissarissen verrichten hun werkzaamheden ten behoeve van de vennootschap zonder beloning.

3.6. Overige bedrijfslasten 2012 2011 Externe kosten zalenverhuur en projecten 588 Heffing CFV 18 Advieskosten 576 Algemene kosten 758

753 56 280 683

1.940

1.772

3.7. Accountantshonoraria 2012 2011 Controle jaarrekening 38 Andere controle werkzaamheden 25 Fiscale advisering 271

40 4 117

334

161

Bovenstaande honoraria betreffen uitsluitend de werkzaamheden die zijn uitgevoerd door accountantsorganisaties zoals bedoeld in art.1 lid 1 van de Wet toezicht accountantsorganisaties.


Ontvangen rente 493 Bouwrente 203

3 225

696

228

3.10. Rentelasten 2012 2011 Betaalde rente 2.920 Afschrijving financiële vaste activa 73

2.558 44

2.993

2.602

3.11. Vennootschapsbelasting (VPB) Acute verplichting Fiscale eenheid Stadsherstel Amsterdam N.V.: Met ingang van 2008 is er sprake van een integrale belastingplicht voor Stadsherstel Amsterdam N.V. en al haar 100% dochtermaatschappijen. Vanaf dezelfde datum is een fiscale eenheid gevormd van Stadsherstel Amsterdam N.V. en haar 100% dochtermaatschappijen. De belasting over het resultaat wordt berekend over het resultaat voor belastingen in de winst-en-verliesrekening, rekening houdend met beschikbare fiscaal compensabele verliezen uit voorgaande boekjaren (voor zover niet opgenomen in de latente belastingvorderingen) en vrijgestelde winstbestanddelen, en na bijtelling van niet-aftrekbare kosten. Tevens wordt rekening gehouden met wijzigingen die optreden in de latente belastingvorderingen en latente belastingschulden uit hoofde van wijzigingen in het te hanteren belastingtarief. Specificatie berekening last boekjaar: 2012 2011 Resultaat voor vennootschapsbelasting 5.328 7.595 Deelnemingsvrijstelling Stadsherstel Zaanstreek N.V. -13 16 Fiscaal niet in aanmerking te nemen verkoopresultaten 276 -3.366 Overige fiscaal niet in aanmerking te nemen posten -77 5.591 4.168 Berekende vennootschapsbelasting -1.388 -1.032 Vrijval te betalen bedragen 432 -956

-1.032

Effectieve belastingdruk in de winsten verliesrekening -17,94% -13,59% Stadsherstel Zaanstreek N.V.: Deze N.V. had geen positief fiscaal resultaat in de betreffende boekjaren.


Latente belastingverplichtingen en -vorderingen Fiscale eenheid Stadsherstel Amsterdam N.V.: Over het waarderingsverschil tussen posten op de balans (met name panden) en de fiscale balans dient een post latente belastingvordering of -verplichting te worden gevormd. Naar verwachting zal deze post niet tot afwikkeling komen binnen een afzienbare termijn. Derhalve is de (contante) waarde van deze post op nihil gesteld. Stadsherstel Zaanstreek N.V.: Voorzichtigheidshalve is hier wel een voorziening voor latente belastingverplichtingen gevormd. Specificatie last in de winsten verliesrekening: 2012 2011 Berekende last -956 Mutatie voorziening latente belastingverplichtingen -9

-1.032

-965 -1.032

De restauratie van de vijf panden aan de Nieuwe Prinsengracht 43-53, een aankoop in 2012, is in volle gang en er is zelfs al een hoogste punt gevierd. De werkzaamheden komen niets te laat, is te zien aan deze fotocollage. Foto’s Paul Luijten

De Nieuwe Prinsengracht 43-53. Vijf panden waarvan vier een rijkmonument. In samenwerking met De Groene Grachten vormen deze panden van Stadsherstel het pilotproject, waar samen met andere partners wordt gezocht naar oplossingen om duurzame maatregelen toe te passen. Foto Cris Toala Olivares



VENNOOTSCHAPPELIJKE BALANS PER 31 DECEMBER 2012 voor winstverdeling, x € 1.000

Ref.

31 december 2012

31 december 2011

Vaste activa Immateriële vaste activa ACTIVA 32 64 Materiële vaste activa Panden in exploitatie 98.421 101.420 Panden te restaureren en in restauratie 2.093 -500 Hardware en kantoorinventaris 122 139 100.636 101.059 Financiële vaste activa Deelneming Stadsherstel II 4.1 27.429 23.245 Deelneming AMF 4.2 13.780 13.414 Deelneming Stadsherstel Zaanstreek 4.3 714 701 Leningen u.g. 4.4 2.044 2.045 Contante waarde rentevoordeel NRF leningen 153 179 44.120 39.584 Vlottende activa Vorderingen Subsidievorderingen 153 271 Huurdebiteuren 571 462 Belastingen 144 1.334 Vorderingen op groepsmaatschappijen 4.5 100.817 91.224 Overige vorderingen en overlopende activa 747 169 102.432 93.460 Liquide middelen 484 273

Ref.

31 december 2012

31 december 2011

Eigen vermogen Geplaatst aandelenkapitaal 2.1 61.804 61.804 Herwaarderingsreserve 2.2 83.664 78.662 Overige reserve 2.3 7.673 8.219 Resultaat boekjaar 2.4 8.373 7.546 161.514 156.231 Egalisatierekening erfpachtsrechten 85 88 Langlopende schulden Achtergestelde leningen 6.000 6.000 Leningen o.g. 29.857 44.730 Leningen o.g. verstrekt door aandeelhouders 17.792 13.567 Waarborgsommen 804 778 54.453 65.075 Kortlopende schulden Crediteuren 2.155 2.863 Kasgeldleningen banken 2.000 Aflossingsverplichiting langlopende schulden 20.976 558 Vooruitontvangen huur 359 416 Belastingen 3.528 2.567 Overige schulden en overlopende passiva 2.113 1.477 29.131

9.881

Rekening-courant banken 2.521

3.165

247.704 234.440

PASSIVA 247.704 234.440

VENNOOTSCHAPPELIJKE WINST- EN VERLIESREKENING 2012 x € 1.000

Ref.

2 012

2011

Resultaten uit deelnemingen 4.563 4.181 Overige baten en lasten 4.775 4.397 Resultaat voor vennootschapsbelasting 9.338 8.578 Vennootschapsbelasting -965 -1.032 Netto resultaat 2.4 8.373 7.546



TOELICHTING OP DE VENNOOTSCHAPPELIJKE BALANS EN WINST- EN VERLIESREKENING x € 1.000 Algemeen De grondslagen van waardering en resultaatbepaling van de vennootschappelijke en geconsolideerde jaarrekening zijn gelijk. Deelnemingen worden gewaardeerd op netto-vermogenswaarde.

4.6 Garanties Stadsherstel Amsterdam N.V. heeft zich hoofdelijk aansprakelijk gesteld voor de uit de rechtshandelingen voortvloeiende schulden van de 100% dochtermaatschappijen op grond van artikel 403 lid 1f van Titel 9 Boek 2 BW.

4.1. Deelneming Stadsherstel II Dit betreft de 100% deelneming in Amsterdamse Maatschappij tot Stadsherstel II N.V.

2012 2011

Boekwaarde 1 januari 23.245 Resultaat boekjaar 4.184

21.367 1.878

Boekwaarde 31 december 27.429

23.245

4.2. Deelneming AMF Dit betreft de 100% deelneming in N.V. Amsterdams Monumenten Fonds 2012 2011 Boekwaarde 1 januari 13.414 12.154 Resultaat boekjaar 366 1.260 Boekwaarde 31 december 13.780

13.414

4.3. Deelneming Stadsherstel Zaanstreek Dit betreft de 51% deelneming in Stadsherstel Zaanstreek N.V.

2012 2011

Raad van Commissarissen 3 de heer drs. N.W. Hoek - voorzitter 3 mevrouw drs. A.M. Fentener van Vlissingen - vicevoorzitter 3 mevrouw drs. D.E. Manson 3 de heer drs. H. van der Noordaa 3 de heer mr. J.H.J. Preller 3 de heer E.A. Schilp 3 de heer mr. drs. J.G. Wijn

Directie 3 de heer mr. A. Meerstadt MRE - directeur 3 de heer J.A. Hulscher - adjunct-directeur

Amsterdam, 10 april 2013

Boekwaarde 1 januari 701 717 Resultaat boekjaar 13 -16 Boekwaarde 31 december 714

701

4.4. Leningen u.g. 2012 2011 Boekwaarde 1 januari 2.045 Mutaties boekjaar 0

2.045 0

Boekwaarde 31 december 2.045

2.045

Voor een bedrag van € 2.042.000 betreft dit een lening aan N.V. Amsterdams Monumenten Fonds.

4.5. Vorderingen op groepsmaatschappijen Deze vorderingen zijn als volgt opgebouwd: 31.12.2012 31.12.2011 Amsterdamse Maatschappij tot Stadsherstel II N.V. 50.785 45.628 N.V. Amsterdams Monumenten Fonds 49.771 45.290 Stadsherstel Zaanstreek N.V. 261 306 100.817


91.224


OVERIGE GEGEVENS Statutaire regeling omtrent de bestemming van de winst De statutaire bepalingen zijn als volgt: 1. Jaarlijks zal een zodanige afschrijving op de bezittingen der vennootschap worden toegepast als de algemene vergadering van aandeelhouders na kennisneming van een daartoe door de directie onder goedkeuring van de Raad van Commissarissen opgesteld advies zal bepalen. 2. De Raad van Commissarissen is bevoegd te bepalen welk deel van het saldo van de winsten verliesrekening zal worden gereserveerd. 3. Van hetgeen er met inachtneming van de terzake geldende overheidsvoorschriften na afschrijving en reservering als in de vorige leden bedoeld blijkens de winsten verliesrekening als winst wordt geconstateerd, mag jaarlijks over de op aandelen gestorte bedragen niet meer worden uitgekeerd dan in het kader van de vennootschap overeenkomt met een redelijke rente over die bedragen. 4. Indien in enig jaar de winst niet toereikend is voor uitkering overeenkomstig het in lid 3 bepaalde, kan in de volgende jaren, als de winst in die jaren toereikend is, boven de in die jaren overeenkomstig het in lid 3 bepaalde uit te keren winst alsnog worden uitgekeerd het verschil tussen het voor enig jaar overeenkomstig het uit lid 3 voortvloeiende bedrag en het over dat jaar aan winst uitgekeerde bedrag, met dien verstande, dat uitkering van dit verschil niet later kan plaatsvinden dan in het vijfde jaar nadat waarin de winst niet toereikend was voor uitkering overeenkomstig het in lid 3 bepaalde.

Juridische splitsing Onder voorbehoud van goedkeuring van de Minister voor Wonen en Rijksdienst zal Stadsherstel vanaf 1 januari 2013 juridisch worden gesplitst. De spitsende vennootschap wordt omgezet in een stichting met de status van Toegelaten Instelling Volkshuisvesting. De verkrijgende vennootschap krijgt een gedeelte van het vermogen van de splitsende vennootschap onder algemene titel en zal de status van restaurerende instelling hebben. Gebeurtenissen na balansdatum Het voorgenomen beleid van het huidige kabinet richt zich voor wat betreft de woningcorporaties op een verhuurderheffing en verruiming van het huurbeleid. Bij de “Algemene toelichting” van de jaarrekening is de betekenis hiervan uiteengezet. Ook in het directieverslag is een toelichting opgenomen inzake de effecten van het voorgenomen regeringsbeleid in combinatie met de saneringssteun. Voorgestelde bestemming van het resultaat (x € 1.000)

Mutatie postieve herwaardering naar herwaarderingsreserve via overige reserve 5.002 Mutatie negatieve herwaardering naar overige reserve -965 Toevoeging aan de overige reserve 1.246 Dividend 3.090

1.889 -903 3.470 3.090

Resultaat boekjaar 8.373

7.546

5. De na de uitkeringen als in de leden 3 en 4 bedoeld overblijvende winst wordt gestort in de algemene bedrijfsreserve. De middelen van de algemene bedrijfsreserve kunnen buiten de vennootschap worden belegd. Beschikking over de algemene bedrijfsreserve behoeft de goedkeuring van de Raad van Commissarissen. 6. Aan geldmiddelen en andere activa van de vennootschap mag geen andere bestemming worden gegeven dan ter bevordering van het doel der vennootschap. Artikel 20 Indien blijkens de vastgestelde winsten verliesrekening over enig jaar verlies geleden is hetwelk niet uit enige reserve bestreden of op andere wijze gedelgd wordt, geschiedt in volgende jaren geen winstuitkering zolang zodanig verlies niet is aangezuiverd.

De twee voormalige toiletgebouwtjes aan het Valeriusplein in Amsterdam, oorspronkelijk damestoiletten, deels ondergronds en gebouwd in de stijl van de Amsterdamse School. Ze zijn ontworpen door architect Jan de Meijer in 1922 en worden gerestaureerd en omgebouwd tot kleine kantoorruimten. Aangekocht in 2012. Foto Ernest Annyas

90 | Overige Gegevens

2012 2011

91 | Overige Gegevens

CONTROLEVERKLARING Aan: de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van Stadsherstel Amsterdam N.V.

Verklaring betreffende de jaarrekening Wij hebben de in dit verslag opgenomen jaarrekening 2012 van Stadsherstel Amsterdam N.V. te Amsterdam gecontroleerd. Deze jaarrekening bestaat uit de geconsolideerde en enkelvoudige balans per 31 december 2012 en de geconsolideerde en enkelvoudige winsten verliesrekening over 2012 en de toelichting, waarin zijn opgenomen een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen. Verantwoordelijkheid van het bestuur Het bestuur van de toegelaten instelling is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven, alsmede voor het opstellen van het jaarverslag, beide in overeenstemming met de bepalingen inzake de jaarrekening en het jaarverslag als opgenomen in artikel 26, eerste lid, van het Bbsh, richtlijn 645 van de Raad voor de Jaarverslaggeving en de Wet openbaarmaking uit publieke middelen gefinancierde topinkomens. De directie van de toegelaten instelling is tevens verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing als het noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder de Nederlandse controlestandaarden en het controleprotocol in rubriek A van bijlage III bij het Bbsh. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften en dat wij onze controle zodanig plannen en uitvoeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De geselecteerde werkzaamheden zijn afhankelijk van de door de accountant toegepaste oordeelsvorming, met inbegrip van het inschatten van de risico’s dat de jaarrekening een afwijking van materieel belang bevat als gevolg van fraude of fouten. Bij het maken van deze risico-inschattingen neemt de accountant de interne beheersing in aanmerking die re-

92 | Controleverklaring

levant is voor het opmaken van de jaarrekening en voor het getrouwe beeld daarvan, gericht op het opzetten van controlewerkzaamheden die passend zijn in de omstandigheden. Deze risicoinschattingen hebben echter niet tot doel een oordeel tot uitdrukking te brengen over de effectiviteit van de interne beheersing van de toegelaten instelling. Een controle omvat tevens het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van de door de directie van de toegelaten instelling gemaakte schattingen, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controleinformatie voldoende en geschikt is om een onderbouwing voor ons oordeel te bieden. Oordeel Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Stadsherstel Amsterdam N.V. per 31 december 2012 en van het resultaat over 2012 in overeenstemming met artikel 26, eerste lid, van het Bbsh, richtlijn 645 van de Raad voor de Jaarverslaggeving en de Wet openbaarmaking uit publieke middelen gefinancierde topinkomens.

aandeelhouders Lijst van aandeelhouders Met een belang van 5% of meer per 31 december 2012

33 ABN AMRO Bank N.V. 33 Amvest Participaties II B.V. 33 ASR Levensverzekering N.V. 33 Achmea Vastgoed B.V. 33 Delta Lloyd Levensverzekering N.V. 33 De Nederlandsche Bank N.V. 33 Gemeente Amsterdam 33 ING Bank N.V. 33 Rabobank Amsterdam U.A.

Verklaring betreffende overige bij of krachtens de wet gestelde eisen Ingevolge artikel 28, onderdeel b, van het Bbsh, voor wat betreft het in dit artikel genoemde jaarverslag, melden wij dat ons geen tekortkomingen zijn gebleken naar aanleiding van het onderzoek of het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, overeenkomstig de van toepassing zijnde bepalingen van titel 9 van Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek is opgesteld, en of de in artikel 2: 392 lid 1 onder g, van Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek bedoelde gegevens zijn toegevoegd. Tevens vermelden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening zoals vereist in artikel 391, vierde lid, van Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek.

Amsterdam, 10 april 2013 PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. Origineel getekend door H.H. Bröring RA

93 | Aandeelhouders

meerjarenoverzicht Winst- en verliesrekening x € 1.000

2012

2011 2010 2009 2008

Huuropbrengsten Overige opbrengsten

16.704 15.679 15.152 14.575 14.206 106 3.028 1.479 963 12

Bedrijfsopbrengsten Bedrijfslasten

16.810 18.707 16.631 15.538 14.218 -9.212 -8.741 -8.686 -8.895 -8.630

Bedrijfsresultaat Financiële baten en lasten

7.598 9.966 7.945 6.643 5.588 -2.297 -2.374 -2.118 -1.960 -2.497

Resultaat voor vennootschapsbelasting Vennootschapsbelasting

5.301 7.592 5.827 4.683 3.091 -965 -1.032 -1.182 -537 -467

Resultaat na belastingen vóór mutatie herwaardering Mutatie herwaardering

4.336 6.560 4.645 4.146 2.624 4.037 986 3.030 4.779 -724

Nettoresultaat

8.373 7.546 7.675 8.925 1.900

Resultaatbestemming Dividend 3.090 3.090 3.090 3.090 3.090 Naar eigen vermogen (ingehouden winst) 5.283 4.456 4.585 5.835 -1.190 8.373 7.546 7.675 8.925 1.900 Balans x € 1.000 31.12.2012 31.12.2011 31.12.2010 31.12.2009 31.12.2008 Activa Panden 251.037 235.513 228.739 213.912 194.077 Overige vaste activa 1.681 946 1.026 1.367 740 Vaste activa Vlottende activa

252.718 236.459 229.765 215.279 194.817 2.444 3.713 2.692 4.338 6.931

255.162 240.172 232.457 219.617 201.748

Passiva Geplaatst aandelenkapitaal 61.804 61.804 61.804 61.804 61.804 Reserves 99.710 94.427 89.970 85.386 79.551 Eigen vermogen Achtergestelde leningen

161.514 156.231 151.774 147.190 141.355 6.000 6.000 6.000

Garantievermogen Egalisatierekening Voorzieningen Vreemd vermogen op lange termijn Kortlopende schulden inclusief banken

167.514 162.231 157.774 147.190 141.355 150 154 167 172 178 243 234 233 227 55.349 64.320 64.929 54.019 54.489 31.906 13.233 9.354 18.009 5.726

Balanstotaal

255.162 240.172 232.457 219.617 201.748

Solvabiliteit (garantievermogen in % balanstotaal) 65,7% 67,5% 67,9% 67,0% 70,1% Panden Vastgoed 251.037 235.513 228.739 213.912 194.077 Restauraties (na aftrek subsidies) 16.382 12.258 12.348 6.218 7.140 Van Houtenkerk, Weesp - Gevel aan de Oudegracht, afbeelding archief Stadsherstel

94 |

95 | Meerjarenoverzicht

Een aantal panden van Stadsherstel in Amsterdam Noorderstraat 39A-39H

Kerkstraat 278-280 Kerkstraat 273 Noorderdwarsstraat 7

Kerkstraat 326 Reguliersgracht 70 / Kerkstraat 328

Reguliersgracht 63 Reguliersgracht 65-67 De Duif

Kerkstraat 321 Amstelkerk

Prinsengracht 754-756 Reguliersgracht 95

Amstelveld 2-4-6-8-10-12

Kerkstraat 323 Kerkstraat 329

Amstelveld en omgeving , foto Cris Toala Olivares

96 | Een aantal panden van Stadsherstel in Amsterdam

97 | Een aantal panden van Stadsherstel in Amsterdam

Pandenlijst

in restauratie

rd G

p an ko o A

p

er es ta ur ee

rd G

an ko o A

er es ta ur ee

rd p

er es ta ur ee G

an ko o A

p

G

an ko o A

er es ta ur ee

rd

op adres

A Achtergracht 34

1968 1973

Binnenkant 51 / Kalkmarkt 12-13

1963 1971

Achtergracht 36-38 / Amstel 316-318

1969 1973

Bloemgracht 4

1963 1968

2012

Bloemgracht 32

1961 1970

Amstel 81 / Nieuwe Kerkstraat 2

1968 1973

Bloemgracht 34

Amstel 87

1958 1962

Amstel 95

Eerste Weteringdwarsstraat 83 t/m 105

Herengracht 532 / Reguliersgracht 2

2009 2012

1980 1985

Herenmarkt 9

1975 1984

Egelantiersgracht 5

1973 1978

Herenmarkt 19

1972 1984

1957 1963

Egelantiersgracht 13

1971 1978

Herenmarkt 21

1970 1972

Bloemgracht 35

1970 1971


1971 1979

Herenmarkt 23-25-27 / Brouwersgracht 62

1971 1976

1958 1972

Bloemgracht 36

1957 1963


1971 1979

Herenmarkt 91-93-95-97-99 (West-Indisch Huis) 1996 1977

Amstel 97

1958 1971

Bloemgracht 37

1971 1977


1971 1979

Herenstraat 29

1968 1969

Amstel 99

1972 2009

Bloemgracht 39

1976 1992


1974 1987

Herenstraat 31

1965 1968

Amstel 176

1983 1989

Bloemgracht 42

1959 1999


1974 1987

Herenstraat 33

1965 1968

Amstel 262

1963 1964/1998

Bloemgracht 76 /


1968 1974

Herenstraat 34

1976 1991

Amstel 264

1967 1969

Tweede Leliedwarsstraat 25-27-29-31

1966 1978


1968 1974

Herenstraat 35

1965 1967

Amstel 266

1967 1969

Bloemgracht 125

1971 1972/1999

Elandsgracht 43

1981 1984

Herenstraat 36

1989 1997

Amstel 268

1960 1967

Bloemgracht 127

1971 1972

Enge Kerksteeg 3 / Oudekerksplein 32 (VVE)

1993 1994

Herenstraat 37

1963 1967

Herenstraat 38

1974 1980

Herenstraat 39

1963 1967

Ambonplein 61-63-67-73-79 (Gerardus Majellakerk) 1992

Bloemgracht 145-147 Amstel 282 1969

1993 1993

(Hodshon Dedelhofje)

Amstel 316-318 / Achtergracht 36-38

1969 1973

Bloemgracht 166

1966 1992/

F

Amstelveld 2

1986 1990

2008/ 2011

Flevopark 11-12

2007 2011

Herenstraat 41 / Keizersgracht 95B

1959 1967

Amstelveld 4

1986 1990

Broekergouw 10 2002

Flevopark 13 (Flevo Gemaal)

2007 2010

Hoogte Kadijk 12

2001 2005

Amstelveld 6

1986 1990

Broekergouw 12 2002

Hoogte Kadijk 16

1995 1992

Amstelveld 8

1986 1990

Brouwersgracht 62 / Herenmarkt 23-25-27

Hoogte Kadijk 18A-18C

1995 1992

Amstelveld 10 (Amstelkerk)

1986 1990

Brouwersgracht 86 / Binnen Brouwersstraat 37 1957 1960/2003

Hoogte Kadijk 50 Gasthuismolensteeg 8 1988

1995 1992

Amstelveld 12

1986 1990

Brouwersgracht 95

1971 1972

Geldersekade 3

1959 1960/2012

Hoogte Kadijk 52

1995 1992

Brouwersgracht 97

1963 1972

Geldersekade 10 / Oudezijds Kolk 1

1989 1992

Hoogte Kadijk 62

1995 1992

Brouwersgracht 99

1966 1972

Geldersekade 12

1969 1984

Hoogte Kadijk 74 / Tussen Kadijken 17-19-21

1995 1992

1997 2002

Hoogte Kadijk 97-101-105

1983 1988

B

1971 1976

G

Barndesteeg 8

1994 1992

Brouwersgracht 101 / Prinsengracht 1

1968 1972

Geldersekade 14 / Oudezijds Kolk 3

Barndesteeg 10

1994 1992

Brouwersgracht 135

1985 1989

Hoogte Kadijk 99-103 Geldersekade 15 1992

Barndesteeg 12

1994 1992

Buiksloterdijk 224

1971 1974

Geldersekade 53

Barndesteeg 14-16

1994 1992

Buiksloterdijk 254 2002

1959 1963/1996

Hoogte Kadijk 107-109-111-115

Hoogte Kadijk 113-117 / Overhaalsgang 1 Geldersekade 78 2004

Buiksloterdijk 434 2002 Bergstraat 2 2012

Geldersekade 121

Buiksloterdijk 444 2002 Bergstraat 4 2012

(Museumwerf ‘t Kromhout) Grote Bickersstraat 35 1974

Bethaniëndwarsstraat 1-3-5-7

1992 1992

Bethaniënstraat 10

1992 1992

Bethaniënstraat 14

1992 1992

Bethaniënstraat 3A

1998 2000

Bethaniënstraat 5

1998 2000

Bethaniënstraat 37-39

1990 1990

Beulingstraat 15

1978 1982/2011

Beulingstraat 17

1978 1982/2011

Bickersgracht 30

1974 1978

Binnen Brouwersstraat 2

1990 1993

Buiten Wieringerstraat 1 / Droogbak 17

1958 1976

1981 1994

1981 1990

H

D De Ruijterkade 144-147-149-150 (Brandweerkazerne)

2006 2011

Dirk van Hasseltsteeg 1-3

2000 2007

Dirk van Hasseltsteeg 2-4

2004 2007

Droogbak 17 / Buiten Wieringerstraat 1

1958 1976

Dwars Spinhuissteeg 5 / Spinhuissteeg 5

1984 1993

1983 1988 1983 1988

Hoogte Kadijk 147 / Kruithuisstraat 17-25 1998 2003

J Jonas Daniel Meijerplein 52 / Nieuwe Herengracht 55

Haarlemmer Houttuinen 47 /

Dwars Spinhuissteeg 7 / Spinhuissteeg 3 1984 1993 Binnen Brouwersstraat 16 2001 Dwars Spinhuissteeg 9-11-13 / Spinhuissteeg 1A 1984 1993 Binnen Brouwersstraat 20 2001 Binnen Brouwersstraat 22

Guldehandsteeg 11-13-15-17

1963 1982

1983 1988

Haarlemmerstraat 124-126 (Posthoornkerk)

1996 1998/2012

Haarlemmer Houttuinen 65A / Korte Prinsengracht 5

1991 1993

K

1959 1964

Kadijksplein 5-12 / Laagte Kadijk 1-2

1997 1997

Haarlemmerdijk 55

1974 1986

Kalkmarkt 7

1978 1999

Haarlemmerstraat 1 (VVE)

1980 1996

Kalkmarkt 10

2004 2004

Haarlemmerstraat 3 (VVE)

1984 1996

Kalkmarkt 11

1968 1971

Haarlemmerstraat 46

2009 2012

Kalkmarkt 12-13 / Binnenkant 51

1963 1971

Haarlemmerstraat 48

1981 1984

Keizersgracht 62

1962 1973

Haarlemmerstraat 115

1969 1973

Keizersgracht 64

1962 1973

Keizersgracht 95B / Herenstraat 41

1959 1967

Keizersgracht 97

1964 1970

Binnen Brouwersstraat 37 / Brouwersgracht 86 1957 1960/2003

E

Binnen Vissersstraat 9-11

1990 1997

Eerste Egelantiersdwarsstraat 2-4C / Tuinstraat 51 1985

Binnen Vissersstraat 13-15A

1995 1997

Eerste Egelantiersdwarsstraat 4

1980 1987

Halmaheirastraat 28 2003 Keizersgracht 99

1966 1971

Binnen Vissersstraat 15B-17

1995 1997

Eerste Laurierdwarsstraat 50

1990 2001

Henri Polaklaan 20 2001 Keizersgracht 172A / Leliegracht 36

1959 1964

Binnen Vissersstraat 23

1997 1997

Eerste Looiersdwarsstraat 11 /

Herengracht 35

1961 1964

Keizersgracht 323

1970 1972

Binnenkant 36

1962 1973

Oude Looiersstraat 55

1991 1995

Herengracht 249

1958 2010

Keizersgracht 527

1963 1978

Binnenkant 37

1971 1973

Eerste Weteringdwarsstraat 30

1989 2006

Herengracht 300 / Wolvenstraat 1A

1984 1987

Keizersgracht 539 / Nieuwe Spiegelstraat 22A-22D 1974

Binnenkant 50

1968 1971

Eerste Weteringdwarsstraat 70 / Vijzelgracht 4-6-8 2010

Herengracht 325

1975 1989

Keizersgracht 541

98 | Pandenlijst

Haarlemmerstraat 124-126 / 1987

2011

Haarlemmer Houttuinen 47 (Posthoornkerk) 1996 1998/2012

99 | Pandenlijst

1984

1974 1984

rd G

p an ko o A

er es ta ur ee

rd p

er es ta ur ee G

an ko o A

p

er es ta ur ee G

an ko o A

p

er es ta ur ee G

an ko o A

rd

in restauratie rd

in restauratie

Keizersgracht 543

1974 1984

Lange Niezel 22

1984 1992

Noorderkerkstraat 2

1985 2008

Prinsengracht 8

1961 1967

Keizersgracht 695

1981 1988

Langestraat 35

1979 1986

Noorderstraat 39 A-C-E-G

1976 1991

Prinsengracht 25

1963 1969

Keizersgracht 697

1984 1988

Langestraat 37

1979 1986

Noorderstraat 39 B-D-F-H

1995 1991

Prinsengracht 142-144

1962 1966

Keizersgracht 703

1961 1970

Langestraat 76A-76B

1962 1975

Prinsengracht 146 Noordhollandschkanaaldijk 24 2002

1962 1966

Prinsengracht 148

1962 1966

Prinsengracht 206

1985 1987/2003

Langestraat 80 Kerkstraat 15 1959

1957 1959/2001

Lauriergracht 12 Kerkstraat 17 2012

2004 2006

O

Kerkstraat 184

1984 1989

Lauriergracht 19-21

1985 1989

Obiplein 18 (Pastoor Hesseveldschool)

2001 2004

Prinsengracht 300

1957 1962

Kerkstraat 186

1984 1989

Leidsegracht 61

1957 1973

Oude Hoogstraat 17

1990 1990

Prinsengracht 333

1961 1967

Kerkstraat 188

1984 1989

Leidsegracht 106 / Raamdwarsstraat 9-11

1995 1999

Oude Looiersstraat 55 /

Prinsengracht 337

1959 1967

Kerkstraat 192

1998 1998

Leliegracht 36 / Keizersgracht 172A

1959 1964

1991 1995

Prinsengracht 339

1959 1967

Kerkstraat 194

1998 1998

Linaeusstraat 37 (Muiderkerktoren) 2012

Oude Looiersstraat 61

1989 1995

Prinsengracht 451

1969 1974

Kerkstraat 196

1998 1998

Looiersgracht 2-4

Oude Schans 52

1959 1977

Prinsengracht 457

1974 1986

Kerkstraat 198

1998 1998

1968 1983

Prinsengracht 459

1974 1986

Kerkstraat 273

1983 1985

M

Oude Spiegelstraat 1A / Singel 350 Oude Waal 6

1977 1984

Prinsengracht 600 / Weteringstraat 1

1974 1977

Kerkstraat 278

1961 2002

Marnixstraat 58

Oudekerksplein 32 (VVE) / Enge Kerksteeg 3 1993 1994

Prinsengracht 602

1971 1978

Kerkstraat 280

1961 2002

Marnixstraat 291-295 2012

Oudemanhuispoort 1A

2010 2012

Prinsengracht 646

1967 1971

Kerkstraat 321

1974 1990

Muiderstraat 24-26-30


1990 1990

Prinsengracht 648

1967 1971

Kerkstraat 323

1974 1993

Muiderstraat 28-32 / Nieuwe Herengracht 71 1995 1995

Kerkstraat 326

1959 1967

Kerkstraat 328

1969 2000

N

Kerkstraat 328 / Reguliersgracht 70

1971 2000

Nieuwe Herengracht 45

Kerkstraat 329

1991 1995

Kerkstraat 396-398

1969 1979

1997 1998 1995 1995

Eerste Looiersdwarsstraat 11

Prinsengracht 754 (Pastorie De Duif) Oudezijds Achterburgwal 156 2011

1995 2002


2001 2007

Prinsengracht 756 (Kerk De Duif)

1995 2002


1981 2006

Prinsengracht 1075

1963 1982

1991 1993


1981 2006

Prinsenstraat 18

1971 1973


1991 1993


1981 2006

Prinsenstraat 20

1970 1972

1968 1978


1991 1993


1981 2006

Prinsenstraat 22

1970 1972

Kerkstraat 400

1970 1978


1991 1993

Oudezijds Achterburgwal 199 / Rusland 3-5

1999 2002

Professor Tulpstraat 14

2002 2005

Kerkstraat 402

1970 1978


1991 1993

Oudezijds Armsteeg 6-28

2008 2010

Professor Tulpstraat 16-18-20

2002 2005

Oudezijds Kolk 1 / Geldersekade 10

1989 1992

Professor Tulpstraat 22-24-26-28

2002 2005

Oudezijds Kolk 3 / Geldersekade 14

1997 2002

Kerkstraat 418 1963 Nieuwe Herengracht 71 / Muiderstraat 28-32 1995 1995


1973 1993

R

Kloveniersburgwal 6

1965 1980

Nieuwe Herengracht 219-221

1974 1979


1993 1994

Raamdwarsstraat 9-11 / Leidsegracht 106

1995 1999

Kloveniersburgwal 8

1965 1980

Nieuwe Keizersgracht 37

1962 1964/1996


1966 1975

Raamsteeg 6

2010 2012


1990 1990

Nieuwe Keizersgracht 39

1962 1964/1997


1962 1999

Reestraat 5

1980 1982

Kloveniersburgwal 22-24

1997 2007

Nieuwe Kerkstraat 2A

1971 1973

Oudezijds Voorburgwal 28 (Veilinghuisje)

2001 2008

Reestraat 7

1975 1982


1963 1969

Nieuwe Kerkstraat 2 / Amstel 81

1968 1973

Oudezijds Voorburgwal 30 (voorhuis)

1995 2006

Reestraat 15

1972 1977


1968 1971

Nieuwe Leliestraat 75

1985 1992

Oudezijds Voorburgwal 30 (achterhuis)

1999 2006

Reestraat 17

1972 1977

Kloveniersburgwal 44 2012 Nieuwe Leliestraat 183

1999 2009

Oudezijds Voorburgwal 61 1958 Reestraat 19

1968 1971

Koestraat 13

1983 1997


Reestraat 30-32

1969 1973

Koestraat 16B (VVE) 1996 Nieuwe Nieuwstraat 19

1988 1997

Oudezijds Voorburgwal 224-226 / Servetsteeg 11 1996

Reguliersgracht 2 / Herengracht 532

2009 2012

Koestraat 20-22

1995 1994

Nieuwe Nieuwstraat 27

1989 1997

Oudezijds Voorburgwal 228-230

1995 1994

Reguliersgracht 11-13

1977 1982

Koestraat 24-26-28-30

1990 1990

Nieuwe Prinsengracht 29

1957 1968/2011


1993 1995

Reguliersgracht 19

1959 1961

Korsjespoortsteeg 5

1983 1983/2005

Nieuwe Prinsengracht 43-45-47-49-51-53 2012

Overhaalsgang 1 / Hoogte Kadijk 113-117

1983 1988

Reguliersgracht 63

1974 2003

Korsjespoortsteeg 17

1975 2009

Nieuwe Spiegelstraat 22A-22D / Keizersgracht 539 1974

1984

Overtoom 371

1999 2004

Reguliersgracht 65-67

1974 1990

Korte Keizersstraat 11

1974 1980

Nieuwe Spiegelstraat 22B-22C-22E

1974 1984

Overtoom 373

1999 2004

Reguliersgracht 70 / Kerkstraat 328

1971 2000

Reguliersgracht 95

1988 2007

Roomolenstraat 11

1957 1968

Runstraat 4

1988 2009

Kerkstraat 414 1963 Nieuwe Herengracht 55 / Kerkstraat 416 1963 Jonas Daniel Meijerplein 52

1988 1993

Nieuwe Looiersstraat 25-27

1991 1993

Korte Leidsedwarsstraat 70 2012 Nieuwendijk 1 / Prins Hendrikkade 1

1972 1978

Korte Prinsengracht 5 /

Nieuwendijk 24

1968 1969

P

2009 2012 1997

Haarlemmer Houttuinen 65A

1959 1964

Nieuwezijds Voorburgwal 38

1960 1963

Paleisstraat 23-31 / Nieuwezijds Voorburgwal 149 1973

Korte Prinsengracht 6

1971 1998


1978 1985

Passeerdersgracht 6

1982 1985

Runstraat 29

1966 1997


1959 1964


1978 1985

Piet Heinkade 179-181 (Pakhuis De Zwijger)

2005 2006

Rusland 3-5 / Oudezijds Achterburgwal 199

1999 2002


1959 1964

Nieuwezijds Voorburgwal 91 /

Pijlsteeg 33-53

1994 1996

Rusland 10-12

1999 2003

Kromme Waal 13

1957 1963

Pijlsteeg 57-63

1994 1995

Rusland 27

1999 2002

Plantage Kerklaan 21

1992 2000

Ruysdaelkade 2-4 (Rioolgemaal F)

1994 1996/2000

Prins Hendrikkade 1 / Nieuwendijk 1

1972 1978

Prins Hendrikkade 87

1969 1992

S

Prins Hendrikkade 101

1963 1975

Servetsteeg 11 / Oudezijds Voorburgwal 224-226 1996

Prinsengracht 1 / Brouwersgracht 101

1968 1972

Singel 1 / Stromarkt 4

1975 2005

Prinsengracht 1A

1971 1986

Singel 135

1957 2009

Prinsengracht 3

1971 1986

Singel 157

1969 1983

Prinsengracht 5

1971 1986

Singel 159

1969 1983

Kruithuisstraat 17-25 / Hoogte Kadijk 147 (Museumwerf ‘t Kromhout)

Sint Nicolaasstraat 80-82

1978 1985

Nieuwezijds Voorburgwal 93 / 1998 2003


1978 1985

Nieuwezijds Voorburgwal 95-97 /

L

Sint Nicolaasstraat 67-71-75

1978 1985

Laagte Kadijk 1-2 / Kadijksplein 5-12

1997 1997

Nieuwezijds Voorburgwal 149 / Paleisstraat 23-31 1973

Laagte Kadijk 10-11-12

1997 1997


1975

1973 1975/2011

Noorder IJdijk 109 2002 Landsmeerderdijk 45 2004 Lange Leidsedwarsstraat 31

100 | Pandenlijst

1988 2008

Noorderdwarsstraat 7

1986 2010

101 | Pandenlijst

1975

1997

1963 2001

Singel 350 / Oude Spiegelstraat 1A

1968 1983

Singel 368

1976 1986

Singel 413

1963 1969

Singel 415

1963 1971

Singel 417

1963 1971

Singel 419

1963 1968

Singel 496

1958 1965

Sint Annenstraat 10

1994 1995

Sint Annenstraat 12

1994 1995

Sint Annenstraat 14

1994 1995

Sint Annenstraat 16

1994 1995

Sint Anthoniebreestraat 69 / 1998 1975

Sint Geertruidensteeg 15

1978 1985

Sint Jansstraat 24-42

1983 1992

Sint Jansstraat 44-46

1983 1992

Sint Nicolaasstraat 49

1978 1982


1978 1985

Sint Nicolaasstraat 51-57 (Blaeu Erf)

1978 1982


1978 1985

Sint Nicolaasstraat 59 (Blaeu Erf)

1978 1982


1978 1982


1978 1985

Sint Nicolaasstraat 67-71-75 / Nieuwezijds Voorburgwal 95-97 Sint Nicolaasstraat 70-78

1978 1985 1978 1985

Sint Nicolaasstraat 80-82 / Nieuwezijds Voorburgwal 91

1978 1985

U

In erfpacht uitgegeven - in Amsterdam

Utrechtsedwarsstraat 106

2001 2003

Utrechtsedwarsstraat 71 / Utrechtsestraat 135 1988 1991 Utrechtsestraat 135 / Utrechtsedwarsstraat 71 1988 1991 Utrechtsestraat 141

1972 1975

V Valeriusplein 11-12 2012 Van Ostadestraat 149 (Oranjekerk)

1998 2000

Vijzelgracht 1

1967 1971

Vijzelgracht 3

1967 1971

Vijzelgracht 4-6-8 / Eerste Weteringdwarsstraat 70

2010 2011

Vijzelgracht 5

1967 1971

Vijzelgracht 39

1969 2001

Vijzelgracht 45

2000 2002/2011

Vijzelgracht 47

2000 2009

Vijzelgracht 63

2000 2003

Vinkenstraat 55

1977 1986

Vinkenstraat 68

1974 1986

Vinkenstraat 74

1978 1991

Vondelpark 6B-6C (Meststallen)

2006 2005

Vondelstraat 41 2012 Vondelstraat 120 (Vondelkerk)

1996 1986/

2000/2004

W

Warmoesstraat 15

2009 2012

Westerkade 24-25 2012 Weteringstraat 1 / Prinsengracht 600

1974 1977

Weteringstraat 19

1961 1974

Wijkergouw 6 (Schellingwouderkerk)

1998 2000

Wingerdweg 28-34

2002 2005

1973 1983

Zaanse Schans (Bezit Stadsherstel Zaanstreek N.V.)

Buiksloterdijk 230

1976 1986

De Kwakels 1 2009

Eerste Laurierdwarsstraat 48

2001 2001

Kalverringdijk 1 2009

Herengracht 361

1959 1962


Keizersgracht 677

1960 1963


Paardenstraat 1

1967 1970


Prinsengracht 335

1959 1967


Reestraat 2

1960 1970


Reestraat 4

1960 1970


Reestraat 6

1968 1970


Reestraat 8

1978 1981




Breestraat 101 (Pastorie) 2011 Schansend 1 2009 Zeilenmakerspad 1 2009 Diemen

Zeilenmakerspad 2 2009

Hartveldseweg 23 (De Hoop te Diemen)

1996 1998


Overdiemerweg 37 (Kustbatterij Fort Diemerdam) 2006 2012


Overdiemerweg 41 (Boerderij Zeehoeve)

Zonnewijzerspad 1 2009

2003 2005

Venserkade 112 (Vensermolen) 2011 Zonnewijzerspad 2 2009 Zonnewijzerspad 5 2009 Durgerdam


Durgerdammerdijk 97

2002 2005/2011

Durgerdammerdijk 101 (Kapel Durgerdam) 2009

2009 2011

Spaarnwouderstraat 74 / Spiegelstraat 2B

2009 2011

Spaarnwouderstraat 76 / Spiegelstraat 2A

2009 2011

Spaarnwouderstraat 134

2009 2011

Spiegelstraat 4

2009 2012

Spiegelstraat 6-8

2009 2012

Stoombootweg 17 2002

Spiegelstraat 8A

2009 2012

Stromarkt 3

Vrouwestraat 12 (Bakenesserkerk)

2009 2010

Spinhuissteeg 5 / Dwars Spinhuissteeg 5

1984 1993

Spuistraat 255A-255B

1978 1990

Stadionplein 18

2006 2007

(Kinderdagverblijf Johanna Margaretha) Wittenburgergracht 197-199-201

1984 1987

Wittenburgergracht 205-207-209

1984 1987

Wittenburgergracht 297-299-301 Stoombootweg 1 2002 Wolvenstraat 1A / Herengracht 300 Stoombootweg 4 2002 1988 2006

T Tuinstraat 51 / Eerste Egelantiersdwarsstraat 2-4C 1985

1987

2010 2011

1981 1989 1984 1987

Z

Zamenhofstraat 28A

2005 2008

Zandhoek 13

1957 1959/1996

Zandhoek 14-15

1961 1978

Zeeburgerdijk 50-52-54 (Gemaal Zeeburg)

1997 1991

Zonneplein 29-30-30A (Zonnehuis)

2002 2005


2009 2011

Wingerdweg 98


Haarlem

Spaarnwouderstraat 72-72A-72B

1984 1993

Hoofddorp Rijnlanderweg 878 (Boerderij den Burgh) 2012

Tuinstraat 53-55

1985 1987

Tuinstraat 57

1985 1987

Tuinstraat 59-61

1985 1987

Tussen Kadijken 3-5-9

1993 1992

Tussen Kadijken 7-11

1993 1992

Tussen Kadijken 13-15

1993 1992

Tussen Kadijken 17-19-21 / Hoogte Kadijk 74

1982 1992

Tweede Goudsbloemdwarsstraat 6

1981 1990

Ransdorp

Tweede Goudsbloemdwarsstraat 10

1981 1990

Dorpsweg 55 (Kerk van Ransdorp)

Zuideinde 422 2002 Zuideinde 428-430 2011 Zwarte Pad 30 (Akermolen)

2008 2010

Landsmeer Dorpsstraat 28 (Kerk van Landsmeer) 2007 Oosthuizen Etersheim 8 (Schooltje van Dik Trom)

2011 2012

2003 2006

Tweede Leliedwarsstraat 25-31 / Bloemgracht 76 1966 1978

Tweede Weteringdwarsstraat 5-7

1972 1975

Uitgeest

Tweede Weteringdwarsstraat 71-73

2004 2005

Busch en Dam 13 (Fort aan den Ham) 2012

Tweede Wittenburgerdwarsstraat 133 (Groenland) 2005

102 | Pandenlijst

2005

2009

Beverwijk

2007 2009

Spinhuissteeg 3 / Dwars Spinhuissteeg 7

Oudegracht 69 (Van Houtenkerk)

Spaarnwouderstraat 68-68A

Spinhuissteeg 1A / Dwars Spinhuisteeg 9-11-13 1984 1993

rd

Buiksloterdijk 228

2007 2011

1978 1985

p

1997 1997

Spaarne 11


G

Binnen Vissersstraat 19-21

1969 1972

Sint Nicolaasstraat 88-90 /

an ko o

1998 2000

Groot Heiligland 26

1978 1985

A

Weesp

Bethaniënstraat 7

Begijnhof 20


er es ta ur ee

rd p

er es ta ur ee G

an ko o A

p

er es ta ur ee G

an ko o A

p

er es ta ur ee G

an ko o A

Singel 346

Sint Anthoniesluis 25 (Huis de Pinto)

rd

in restauratie rd

in restauratie

103 | Pandenlijst

OOSTHUIZEN SCHOOLTJE VAN DIK TROM ETERSHEIM 8

UITGEEST BUSCH EN DAM 13 FORT AAN DEN HAM

BEVERWIJK PASTORIE BREESTRAAT 101

ZAANSE SCHANS DE KWAKELS 1 KALVERINGSDIJK 1 T/M 21 SCHANSEND 1 ZEILMAKERSPAD 1 T/M 4 ZONNEWIJZERSPAD 1, 2, 5 T/M 8 LANDSMEER DORPSSTRAAT 28 KERK VAN LANDSMEER

RANSDORP KERK VAN RANSDORP DORPSWEG 55 DURGERDAM DURGERDAMMERDIJK 97 DURGERDAMMERDIJK 101 | KAPEL

HAARLEM BEGIJNHOF 20 GROOT HEILIGLAND 26 SPAARNE 11 SPAARNWOUDESTRAAT 68 T/M 76 SPAARWOUDESTRAAT 134 SPIEGELSTRAAT 2A T/M 8A VROUWENSTRAAT 12 | BAKENESSERKERK

HOOFDDORP BOERDERIJ DEN BURGH RIJNLANDERWEG 878

104 | Stadsherstel binnen de Stelling van Amsterdam

DIEMEN VENSERMOLEN VENSERKADE 112 KUSTBATERIJ DIEMERDAM OVERDIEMERWEG 23 BOERDERIJ ZEEHOEVE OVERDIEMERWEG 41 SCHUILKERK DE HOOP HARTVELDSEWEG 23

WEESP VAN HOUTENKERK OUDE GRACHT 69

COLOFON JAARVERSLAG 2012 Stadsherstel Amsterdam N.V

Concept en TEKSTEN Monique Hollenkamp

REDACTIE EN PRODUCTIE Monique Hollenkamp Liz van Omme

Ontwerp Kamiel Vorwerk

Druk Joh. Enschedé

Foto omslag Ernest Annyas

Adres Amstelveld 10 1017 JD AMSTERDAM Telefoon 020 520 0060 Fax 020 638 2040 Internet www.stadsherstel.nl E-mail [email protected]

Dit jaarverslag is geheel FSC-gecertificeerd geproduceerd

Missie 5. Samenstelling Raad van Commissarissen en Directie 7. Preadvies van de Raad van Commissarissen 9. Om de schoonheid 13

Recommend Documents