Milieujaarprogramma 2013 Verslag van de werking 2012 Milieu als opstap naar duurzame ontwikkeling

Milieujaarprogramma 2013 Verslag van de werking 2012 Milieu als opstap naar duurzame ontwikkeling

STAD KORTRIJK Oppervlakte: 8003 ha Aantal inwoners: 75 162 (1 januari 2012) Burgemeester: Dhr. V. Van Quickenborne Stadssecretaris: Dhr. G. Hillaert Schepen Leefmilieu: Dhr. B. Herrewyn Stadhuis Grote Markt 54 8500 Kortrijk 056 27 70 00

2

1

INSTRUMENTARIUM

1.1

Basis

1.1.1

Gemeentelijke diensten 1.1.1.1 Organisatie De directie leefmilieu wordt zo georganiseerd dat een geïntegreerd beleid mogelijk wordt, zodat milieuproblemen steeds in hun context, en zoveel mogelijk aan de bron worden aangepakt. Bovendien wordt gestreefd naar een laagdrempelig aanspreekpunt en een efficiënte dienstverlening voor de bevolking. Er wordt ook werk gemaakt van de integratie van duurzaamheid in de stadsorganisatie. Voorbeelden van samenwerking en overleg: Integratie met directie Facility: - duurzame investeringen in gebouwen, informeel overleg en aanbrengen voorstellen. - energieboekhouding - de ‘energiecel’ met als taak het heropmaken van het energiemasterplan en het reactiveren van de energiethema’s bij gebouwenverantwoordelijken en bij interne milieuzorg. - kleine sensibiliserende acties, ecodriving project. Integratie met directie jeugd: inrichten van speelpleintjes in duurzame materialen: hout, gerecycleerd kunststof. Integratie in school in de stad: alle charters samen werden duurzaamheidscharter, ook voor het charter in de maak (cultuur) wordt de integratie overlegd. Integratie met gebiedswerking: trage wegen/bouwblokrenovatie/heraanleg wijkgroen en parken. Integratie met directie welzijn: stedenband, Fair Trade gemeente. Integratie met evenementen en cultuur: Dag van het Park, Big Jump, kindertekeningen,… Integratie met infrastructuur: heraanleg wegen: milieu en groenaspecten/individuele waterzuivering subsidies, deelname van coördinator leefmilieu of duurzaamheidsambtenaar aan de GBC. Integratie met mobiliteit: afronden nieuw mobiliteitsplan, deelname aan stuurgroepen werkgroepen, verbreding = Integratie van milieuthema in nieuw mobiliteitsplan. Samenwerking bij sensibiliserende acties: dag van de trage weg, week van de mobiliteit. Integratie stadsplanning en ontwikkeling Betrokkenheid bij nieuwe verkavelingen: vb duurzame wijk Peperstraat. Beleid rond subsidiereglementen duurzaam wonen Samenwerking woonwinkel (planadviezen/energiescans) FRGE Integratie met personeelsdienst Communicatie met alle personeelsleden. Acties voor personeel oa: dikke-truiendag, bio-ontbijt, donderdag veggiedag. Formele overlegplatformen mbt integratie van duurzaamheid Doelgroep intern: werkgroep interne milieuzorg, energiecel. Doelgroep scholen: Overleg school in de stad, werkgroep overleg duurzaamheidcharter. Doelgroep alle inwoners: overleg ‘uit in Kortrijk, stadskrant’, communicatoren netwerk.

3

1.1.1.2 Personeel Directie leefmilieu Coördinator leefmilieu Team projecten Natuur

Yves Baptiste

Ontwerp/bebloeming Duurzaamheid

Team beheer exploitatie

en

Luc Vandeghinste Els Clarysse Rudi Geerardyn Lieven Vandeputte Gerda Flo Liesbeth Vanderschaeve

Beleid Doelgroepen

Karel Dendooven

Cel begraafplaatsen, containerparken, groenaanleg Cel net tot en met, afvalophaling, logistiek

Team burgergerichte dienstverlening

Lode Valcke Mia Vanden Bergh Ann Dendievel

Milieuambtenaar Vlarem deskundige Milieudeskundige

Groen meldpunt rap en rein Aanspreekpunten voor

Doris Verlinde Mabel Lepere

Directie Facility Aankopen Energie verantwoordelijke Mobiliteit Infrastructuur

Stadsplanningontwikkeling

en

Sofie Eggermont/ Sebastien Lefèbvre Heidi Debels/ Isabel Coussement Johan Vermandere/ Eline Pyck

Peter Tanghe (duurzaam bouwen en verbouwen, woonwinkel, stedenbouwkundige verordening) Ann Ghesquière (premies) Ciska Vereecke: uitbouw woonwinkel

1.1.1.3 Centraal meldpunt voor milieuklachten De loketfunctie van het meldpunt is volledig operationeel. Meldingen worden gecentraliseerd opgenomen, verwerkt in het uniek softwaresysteem en juist doorverwezen. Sinds 4 januari 2010 werd één centraal meldpuntnummer geactiveerd. 1777 werd het aanspreekpunt voor alle inwoners van de stad. Een melding doen kan via een webformulier op de website van de stad, via een mail, telefonisch of door langs te komen op het stadhuis of langs een van de dienstengebouwen van de stad (gemeentehuizen, OC’s). Het meldpunt is telefonisch en fysiek te bereiken tijdens de kantooruren en openingsuren van de diensten. Tijdens het weekend en ’s nachts wordt voor dringende meldingen beroep gedaan op de milieupolitie Mifin (056 23 96 11 of 056 23 97 32; Els Laverge 056 23 97 47) ook via mail te

4

bereiken: [email protected]. De meldingen en klachten worden geregistreerd en er wordt jaarlijks over gerapporteerd. Als bijlage IN_01: jaarverslag met meldingen voor leefmilieu ingedeeld volgens categorie. 1.1.1.4 Overleg diensten Maandelijks (laatste woensdag van de maand) wordt overleg gepleegd tussen Mifin en stadsdiensten (Lode Valcke, Mia Van Den Bergh, Els Laverge en Dirk Vandemeulebrouck) Bespreking van klachten die gezamenlijk opgevolgd worden, overlopen van binnengekomen meldingen/klachten en afspraken over opvolging (wie doet wat), stand van zaken opgevolgde klachten. Afmelden, bespreken voorgestelde oplossingen…. 1.1.2

Handhaving 1.1.2.1 Personeel Vlarem bekwaamheidsbewijs: Mia Van Den Bergh voor de stad, Els Laverge voor de politiezone Vlas. 1.1.2.2 Proactieve en reactieve controles klasse 2 en 3. Voor elke nieuwe vergunningsaanvraag of aanpassing van de milieuvergunning bij klasse 2 bedrijven wordt een plaatsbezoek uitgevoerd. Bij een melding wordt ofwel een plaatsbezoek uitgevoerd of wordt proactief een overleg georganiseerd op het stadhuis. De agenda van de plaatsbezoeken is ter beschikking. Bijlage IN_02 en bijlage IN_03, plaatsbezoeken door politie. 1.1.2.3 Logistieke ondersteuning toezichthouders de toezichthouders hebben beschikking over auto, telefoon, geluidsmeter (MIFIN), geurdetectie (brandweer). 1.1.2.4 SO met politiezone De stad heeft een algemene overeenkomst met de politiezone vlas, een formeel maandelijks overleg met de dienst. De beide diensten hebben een persoon met Vlarem bekwaamheidsbewijs, dus kunnen beide zelfstandig optreden.

1.1.3

MMIS 1.1.3.1 Internetverbinding Alle betrokken personeelsleden (bedieners van Meldpunt, Vlaremdeskundigen, politiemedewerkers, baliemedewerkers) hebben toegang tot internet. 1.1.3.2 Gegevensinvoer databanken De stedelijke gegevens over milieuklachten worden opgenomen in de centrale databank: TOPdesk Application server. De meldingen die bij de politie binnenkomen zijn opgenomen in de centrale databank van de politie.

1.1.4

Gemeentelijke adviesraad voor milieu en natuur Als bijlage IN_04 wordt het jaarverslag van de minaraad toegevoegd. De samenwerking met andere adviesraden wordt vanuit de minaraad zelf aangestuurd.

1.1.5

Gemeentelijk milieubeleid Kortrijk heeft een Milieubeleidsplan. (zie 1.2.2), gepubliceerd op de website van de stad www.kortrijk.be

1.2 1.2.1

Onderscheidingsniveau Duurzaamheidsambtenaar De duurzaamheidsambtenaren zijn voltijds werkzaam met een contract van onbepaalde duur (Gerda Flo sinds januari 2003, Liesbeth Vanderschaeve sinds juni 2007). Contracten zijn niet gewijzigd sinds vorig jaar.

5

1.2.2

Milieubeleidsplan Het milieubeleidsplan werd in de GR van juli 2008 goedgekeurd en is terug te vinden op de website van de stad http://www.kortrijk.be/leefomgeving/leefmilieu/milieubeleid

1.2.3

Milieubarometer De bestaande milieubarometer werd verder aangevuld. Naast deze barometer wordt door leefmilieu maandelijks kengetallen genoteerd en wordt op twee of driejaarlijkse basis een woonmonitor en een omgevingsanalyse van de stad gemaakt. We streven naar een meer eenvormige barometer van onze stad, waar leefmilieu, uitgebreid met leefbaarheid en wonen in kaart gebracht worden. Als bijlage IN_05 wordt de aangevulde milieubarometer, en de interpretatie van de resultaten, toegevoegd.

1.2.4

MMIS NVT

1.2.5

Gemeentelijke adviesraad voor milieu en natuur De minaraad kwam dit jaar 4 keer samen. De vrouwen blijven ondervertegenwoordigd, maar aangezien we nog steeds van mening zijn dat de motivatie van een geïnteresseerde in de minaraad belangrijker is dan zijn geslacht vragen we voor dit criterium een gemotiveerde uitzondering. Er werd één open minaraad gehouden, verslag daarover werd opgenomen in de bijlage IN_04, het jaarverslag van de minaraad.

1.2.6

Handhaving NVT

1.3 1.3.1

Projecten MiNa-werkers De minawerkers worden ingezet voor specifieke natuur-taken die opgenomen werden in het takenpakket van de stad. Er werden 5 VTE tewerkgesteld. Het jaarverslag van de minawerkers wordt toegevoegd als bijlage IN_06. Opnieuw werden 5 VTE aan minawerkers aangevraagd. Inhoudelijk werd deze hoeveelheid goedgekeurd, maar er werden slechts 3,3 VTE goedgekeurd. Ondanks deze lagere subsidie stelde de stad toch 5 VTE tewerk via een invoegbedrijf (sociale economie). De rapportering betreft 5,4 VTE.

6

2

AFVAL: Kortrijk rapporteert over het thema afval via de bijlage bij afvalstoffenenquête. Er werden echter verschillende sensibiliseringsacties uitgevoerd passief en actief rond correct sorteren en zwerfvuil, waarover niet kan gerapporteerd worden in het sjabloon van de afvalstoffenenquête. Concreet gaat het over: een actie voor inzameling van gebruikte oliën, correct sorteren van PMD, zwerfvuil achterlaten bij de glasbollen, groenafval en de nieuwe brengmethode naar inzamelpunten. Nieuwe fracties in het milieustraatje (zie project IMOG). Bovendien is het niet mogelijk om in de bijlage de punten voor het behalen van de doelstelling voor restafval te ‘claimen’. Vandaar dat hier nog wel in het MJP Kortrijk wordt over gerapporteerd.

2.2

Onderscheidingsniveau

2.2.3

Doelstellingen mbt restafval De doelstelling mbt restafval werd in 2012 opnieuw gehaald. We produceerden ongeveer 143,7kg restafval per inwoner, een stagnatie in vergelijking met 2011 (144 kg). Zie afvalstoffenenquête voor exact cijfer. Aangezien de grenswaarde van 150kg/inwoner niet overschreden wordt, rapporteren we over deze actie in het onderscheidingsniveau en vragen we zoals vooropgesteld door het Gewest de 3 punten die in het onderscheidingsniveau worden toegekend voor dit resultaat. De acties ondernomen om het restafvalcijfer laag te houden werden verder uitgeschreven in de rapportering aan de OVAM. Hier moet onder andere zeker het proefproject voor tweewekelijkse ophaling in een zeer stedelijke deelgemeente van Kortrijk (deel van Bissegem) vermeld worden. Hier wordt met sensibiliserende, stimulerende en compenserende maatregelen gewerkt aan een vermindering van het huisvuil en een draagvlak voor tweewekelijkse ophaling.

2.3

Projecten

7

3

MILIEUVERANTWOORD PRODUCTGEBRUIK

3.1

Basis

3.1.1

MVP binnen gemeentelijke diensten Duurzaam geëxploiteerd hout In bestekken opgenomen: FSC gelabeld hout, met vraag naar chain of custody certificaat. Voorbeeld: Aankoop houten zitbankenstandaard met FSC label, in natuurgebieden: grenen zitbanken met FSC label. Ook palen en bouwmaterialen voor aanleg avontuurlijk speeldomein de Warande, Bissegem OC: heraanleg terras in hout. Bestekken en geattesteerde facturen ter beschikking. Gekeurd breekpuin Het secundair breekpuin dat wordt gebruikt heeft het COPRO-label. Alle bestekken worden volgens de richtlijnen van type-bestek 250 opgemaakt, waarin dit COPRO label geëist wordt. De vrachtbrieven voor alle aanvoer bij wegeniswerken bevatten het certificaat. Deze worden ter beschikking gehouden.

3.1.2

Passieve sensibilisatie - Stadskranten: Jong en fris, groen en gezond – juni compostmaand (compost), Voedselteams (lokale voeding) en Ecotuinteams (ecologisch -pesticidenvrij- tuinieren, juni 2012 p4. Deze artikelen zijn in te laden via http://www.kortrijk.be/producten/stadskrant - Website: Duurzame aankopen: http://www.kortrijk.be/node/2498 Herbruikbare bekers: http://www.kortrijk.be/producten/herbruikbare-bekers-lenen Voedselteams: Aankondiging van 2 infoavonden.

3.2

Onderscheidingsniveau

3.2.1

Acties mbt MVP binnen gemeentelijke diensten a) Gebruik compost (Vlaco) Vlaco gelabelde compost wordt gevraagd voor alle aannemingswerken waar aanplant gebeurt. Voorbeeld: Heraanleg wijkgroen ter Doenaert, fase 2 Bestek en attesten ter beschikking. Voorbeeld: Heraanleg gebroeders van Raemdonckpark (in opstart, bestek ter beschikking) b) Gebruik milieuverantwoorde kantoormaterialen Er wordt geen recyclagepapier meer aangekocht. De reden is dat het duurder is. Wel wordt nu papier aangekocht met het EU Eco label. Algemeen blijft er een daling van de hoeveelheid aangekocht papier, er wordt veel minder geprint. c) Gebruik milieuverantwoorde materialen uit gerecycleerde kunststoffen In 2012: aankoop en plaatsen van zitbanken in gerecycleerde kunststoffen op vandalisme-gevoelige locaties, vb. langs de Leie, jaagpad t.h.v. Neerbeekpad. d) Gebruik milieuverantwoorde cateringproducten - Gebruik van glazen en duurzaam servies i.p.v. wegwerpbekers. - Geen wegwerpkoffielepels - Kraantjeswater in glazen kannen ingevoerd binnen de gemeentelijke diensten, ook voor vergaderingen met externen. - FT fruitsap in glazen flessen (van 1l) Werkgroep Interne Milieuzorg Deze actieve werkgroep onderneemt jaarlijks verschillende sensibiliseringsacties met betrekking tot

8

milieuverantwoorde producten. Voorbeelden: - Bio-lunch voor personeelsleden (donderdag 7 juni 2012), 94 deelnemers proefden van een milieuverantwoorde en duurzame lunch. - Tutti frutti: een stuk biologisch fruit tijdens de bioweek, een stuk fruit uit eerlijke handel tijdens de week van de fair-trade. 3.2.2

Acties mbt MVP bij burgers Actieve sensibilisatie a) Compost - TuinXpo: stand Imog over thuiscomposteren met de Kortrijkse compostmeesters. b) Seizoensgroenten -fruit - Leilekkerland: project buurttuinieren van Velt (telen van seizoensgroenten en –fruit) op de Budatip, met financiële ondersteuning van de stad. c) Biologische producten en duurzame voeding - 2 Kortrijkse Voedselteam zijn actief, de website van Kortrijk informeert de inwoners over Voedselteams + oproep om zich aan te sluiten bij een Voedselteam. Promotie via stadskrant juni, p4.

3.3

Projecten NVT

9

4

WATER

4.1

Basis

4.1.1

Pesticidenreductie Het reductieprogramma wordt verder gevolgd en de vooropgestelde datum voor nulgebruik is gebleven op 2014. Er werd in 2008 een weed-IT in gebruik genomen, waardoor voor éénzelfde oppervlakte sproeien een kleinere hoeveelheid actieve stof nodig is. De actieve stof gebruikt in 2010 werd gereduceerd tot (vooral bestaande uit glyfosaat). De sproeistoffeninventaris werd opnieuw ingegeven in de digitale inventaris van het Vlaams gewest. Sinds juli 2009 werd geen actieve stof meer gebruikt, behalve op de type 3 oppervlakken, waar omvorming nodig zal zijn om tot sproeistofvrij onderhoud te komen. Bij heraanleg van wijkgroen en van omgeving rond openbare gebouwen wordt steeds volgens de voorwaarden van de pesticidentoets gewerkt. Zo werd bij de officiële opening van de omgevingsaanleg rond buurthuis Rollegem ook gesensibiliseerd over de reductie van pesticidengebruik. Op verschillende werken aan openbaar domein werd de pesticidentoets uitgevoerd en opgevolgd. In opvolging: 1. Test met stropellets: Op drie locaties (in totaal voor 200m²) werd de pas geplante beplantingen afgedekt met een laag van 5 cm strokorrels of Stro Pellets. Door vocht, regen, neemt het volume van 5 cm toe tot een dikke laag van 15 cm. Hierdoor komt het onkruid niet meer op en kunnen hakbeurten van onkruid uitgeschakeld worden. De resultaten van deze test zijn positief: het onkruid bleef inderdaad binnen de perken en de laag pellets nam voldoende volume aan. De investering om grote oppervlakten zo te onderhouden houdt ons vooralsnog wat tegen. Uitgevoerd: 1. Heraanleg wijkgroen ter Doenaert, Fase 2 in uitvoering: oppervlakte: gazon: 2360m²; beplantingsmassieven: 4750m²; verhardingen: waterdoorlatend (kunststofgras): 665m²; weinig water doorlatend (paden in betontegels): 1465m². 2. Begraafplaats sint Jan omgevingsaanleg dienstgebouw en dolomietpaden aan ingangscomplex. Beplanten van plantvakken met hoge dichtheden Gepland: Test met vlaspellets Sinds eind 2011 loopt een aanbesteding van kleine werkjes op afroep die ervoor moeten zorgen dat het pesticidenvrij beheren van openbaar domein minder arbeidsintensief wordt. (Dichten van voegen, verplaatsen van palen, plaatsen van maaitegels.) In 2012 werd opnieuw een budget voorzien deze werken, bestek en facturen ter beschikking.

10

4.1.1.1

Risico-evaluatie Voor alle gebruikte producten werd de risicoanalyse opgemaakt en de infofiches (gevarenindicatoren) worden samen met de producten zelf bewaard. De website zonderisgezonder werd steeds gebruikt voor de toetsing van de gebruikte producten aan de gedoogde producten voor een bepaalde toepassing, via Pocer index. Enkele literl round-up wordt nu nog gebruikt. Chikara werd uit de lijst met gebruikte producten geweerd en Sylvanet werd wel terug gebruikt. De grootste consumptie van gif betrof, zoals elk jaar de bestrijding van ongedierte (rat) en wespen. In de inventaris werden zowel de op openbaar domein gebruikte hoeveelheden als de hoeveelheden door de stad aan particulieren verkocht opgenomen. Voor wespen zijn de hoeveelheden verdelgingsmiddel opgenomen die de brandweer inzet zowel op openbaar domein als bij particulieren.

11

4.1.1.2

Pesticidentoets Werd in 2009 ingevoerd, volgens gewijzigd decreet van dec 2008. De pesticidentoets werd besproken en uitgelegd via verschillende infosessies georganiseerd door VMM én intern, zodat alle ontwerpers en alle technische medewerkers de mogelijkheid hadden om een infosessie te volgen. Er zijn echter nogal wat vragen gerezen over de toepassing van de pesticidentoets door private verkavelaars, bouwmaatschappijen die zelf infrastructuur moeten aanleggen en deze dan op termijn overdragen aan de stad. Ook voor ontwerpers die in opdracht van de stad werken is het niet duidelijk of zij moeten voldoen aan de pesticidentoets. In 2012 werd aan de aannemers die voor de stad werken bij gunning een pesticidentoets overgemaakt,

4.1.2

Passieve sensibilisatie mbt rationeel watergebruik en/of bestrijdingsmiddelen Stadskranten: - Proper water – Big Jump en pesticiden, juli/aug p19 Deze artikels zijn in te laden via http://www.kortrijk.be/producten/stadskrant Website: - Hemelwater en informatie over subsidie hemelwaterput: http://www.kortrijk.be/producten/subsidievoor-hemelwaterput - Info subsidie hemelwaterput in de Stadsinfo, bedeeld aan alle gezinnen. De Stadsinfo kan ook ingeladen worden via http://www.kortrijk.be/producten/stadsinfo - Folder ‘Zuiver water’ ter beschikking balie Leefmilieu en balie Infrastructuur en Mobiliteit. Website: http://www.kortrijk.be/leefomgeving/infrastructuur/afwatering-en-riolering - Premie van de stad voor het afkoppelen van regenwater. Bijlage WA_01.

4.2

Onderscheidingsniveau Het beleid is vastgelegd in de deelbekkenbeheerplannen. Voor het thema Water worden daarom geen acties voorzien.

4.3

Projecten

4.3.1

Hemelwaterinstallaties De subsidie voor plaatsen en in gebruik nemen van een hemelwaterput, werd in 2009 aangepast. Goedkeuring gemeenteraad 12/01/2009. Als bijlage WA_02 de dossiers met aanvragen en goedkeuringen voor een subsidie hemelwaterput.

4.3.2

Integraal waterbeheer NVT

12

5

HINDER

5.1

Basis

5.1.1

Digitaal opvolgen van milieuklachten Eigen digitaal opvolgingssysteem TOPdesk Application server. Als bijlage HI_01 een overzicht van de aangemelde en opgevolgde meldingen in verband met hinder door bedrijven. (zie ook instrumentarium voor volledig overzicht van meldingen en klachten)

5.1.2

Passieve sensibilisatie Stadskranten: Bekommerd om de aarde? Doof even het licht. – Earth Hour, maart p17 Stook slim – over sluikstoken/luchtkwaliteit, juni p5 Nacht van de Duisternis – over lichthinder, okt p7 Website stad Kortrijk: Sluikstoken http://www.kortrijk.be/leefomgeving/leefmilieu/hinder/sluikstoken Lawaaihinder http://www.kortrijk.be/leefomgeving/leefmilieu/hinder/geluid Lichthinder beperken http://www.kortrijk.be/leefomgeving/leefmilieu/hinder/lichthinder

5.2

Onderscheidingsniveau

5.2.1

Doorlichting hinderklachten

5.2.1.1

Analyseren en rapporteren van hinderklachten Via eigen systeem Bijlage HI_02

5.2.1.2

Analyse van de opvolging van hinderklachten Via eigen systeem Bijlage HI_02

5.2.2

Beleidskader geluidshinder

5.2.2.1

Opstellen geluidshinderreglement NVT

5.2.2.2

Opleiding geluid meten en beoordelen Merijn Dhont, (Jeugddienst) volgde opleiding over de nieuwe geluidsnormen (datum: 10 december, organisatie: Provincie West-Vlaanderen. Bewijs van deelname werd ter beschikking van Caplo gesteld door de provincie. Bijlage HI_03. Els Laverge, PZVlas volgde infosessies over nieuwe geluidsnormen en omgaan met geluidshinder.

5.2.3

Beleidskader geurhinder NVT

5.2.4

Opstellen lichthinderreglement NVT

5.2.5

Actieve sensibilisatie

13

Nacht van de Duisternis op 20 oktober 2012 De Stad Kortrijk neemt deel aan deze Nacht van de Duisternis, verschillende directies werken constructief samen. Het initiatief van de directie Leefmilieu wordt ondersteund door Gebiedswerking en Evenementen. Ook de verenigingen Natuurpunt afd. Kortrijk en twee amateur-astronomen steunen de Kortrijkse Nacht van de Duisternis. Activiteit in Kooigem Om 19u30 en om 20u start een wandeling aan het Kastanjehuis in Kooigem. De begeleiding gebeurt door natuurgidsen van Natuurpunt afd. Kortrijk. Door het regenweer werd de sterrenkijkplaats niet ingericht. Achteraf krijgen alle deelnemers een gratis drankje aangeboden. Aantal deelnemers: +/- 40. Communicatie - UIT in Kortrijk - Website - Ledwall - Affiches en flyers Communicatiemateriaal ter beschikking. 5.2.6

Handhavingsbeleid rond hinder niet gerelateerd aan als hinderlijk ingedeelde inrichtingen NVT

5.2.7

Opstellen en bijhouden hinderinventaris NVT

5.3

Projecten NVT

14

6

ENERGIE

6.1

Basis

6.1.1

Elektronisch opvolgsysteem voor bouwaanvragen De energieprestatiedatabank wordt gevoed door de directie Stadsplanning en Ontwikkeling voor alle bouwaanvragen die ingediend worden en volgens de criteria een EPB moeten indienen. Gegevens beschikbaar binnen het VEA.

6.1.2

Uitvoeren energieboekhouding Een gedetailleerde energieboekhouding is ter beschikking via de web-based tool voor opvolgen van energieverbruik (Siemens). Enkele grote gebouwen worden zo via continue datalogging opgevolgd, terwijl voor alle andere gebouwen de tellerstanden worden ingegeven door de gebouwverantwoordelijken. EMC = energy monitoring en controlling solution.

6.1.3

Passieve sensibilisatie Website http://www.kortrijk.be/producten/rationeel-energie-verbruiken http://www.kortrijk.be/producten/hernieuwbare-energie http://www.kortrijk.be/leefomgeving/leefmilieu/energie http://www.kortrijk.be/wonen/bouwen-verbouwen/energiezuinig-bouwen met uitleg over planadvies, EPC regelgeving, uitnodiging tot deelname aan bouwteams, … http://www.kortrijk.be/nieuws/samenaankoop-groene-stroom-en-aardgas geeft uitleg over de samenaankoop georganiseerd door de provincie http://www.kortrijk.be/producten/leningen-aan-0-of-2-voor-energiebesparing geeft info over de FRGE lening. De stad neemt voor de doelgroep de intrest op zich.

15

http://www.kortrijk.be/producten/planadvies-voor-bouwers-of-verbouwers Folder voor planadvies wordt meegegeven aan iedereen die uitleg omtrent verbouwen of bouwvergunning. Stadskrant Massale interesse voor samenaankoop groene stroom, jan 2012 p18 Bekommerd om de aarde? Doof even het licht. – Earth hour, maart 2012, p17 Stel energiebesparende werken niet uit - FRGE, april 2012 p17 Gas-Elektriciteit: durf vergelijken, sept p7 Energiezuinige monumentverlichting, let op jouw energiefactuur, nacht van de Duisternis – energie en lichthinder, okt p7 Groepsaankoop groene stroom/ nov p18 De energiejacht is open, dec p10 Communicatiemateriaal ter beschikking. 6.2

Onderscheidingsniveau

6.2.1

Uitbreiding energieboekhouding naar andere entiteiten (EMC). De energieboekhouding staat nu op punt voor alle gebouwen in de stad. Via de EMC web-based software is het opvolgen en rapporteren over energieverbruik zeer eenvoudig geworden. ( zie ook punt 6.1.2)

6.2.2

Energieprestatiecertificaten voor gebouwen die niet onder energieprestatieregelgeving vallen. NVT

6.2.3

Actieve sensibilisatie Hernieuwbare energie - Kinderen/jongeren: NUON pakket ‘natuurlijk energie’, 2 maal door een school geleend. Energiemeters te lenen voor scholen, 7 maal 4 energiemeters uitgeleend in 2012. - Ondersteuning samenaankoop groene stroom: Geven van info-avonden voor samenaankoop 2011 (één in dec 2011, 3 andere in januari 2012). Organiseren van een loket voor inschrijvingen op papier van de grote samenaankoop die door de provincie werd georganiseerd. www.samengaanwegroener.be Geven van info-avonden samenaankoop 2012: 20 november en 18 december 2012. Organiseren van een infoloket en ondersteuning voor overstappen van energieleverancier indien overstappen binnen de samenaankoop niet past. Als bijlage EN_01 collegebeslissing van ondersteuning van de samenaankoop. 56 en 50 deelnemers. Infoavond samenaankoop groene stroom voor bedrijven op 4 december 2012 (Bijlage EN_02). 41 deelnemers. - Subsidiëring zonneboiler: €300 per geïnstalleerde zonneboiler in Kortrijk (aantal aanvragen in 2012: 63)

REG: - Bouwblokrenovatie: na de succesvolle methodiek van bouwblokrenovatie in Pluimstraat slachthuisstraat, doen we de methodiek over in de buurt ‘Overleie’ In bouwblokrenovatie kunnen de inwoners van een afgebakende buurt rekenen op een ‘renoveer voor de helft

16

van de prijs’ premie, op renovatiebegeleiding en op extra infosessies en een open renovatievoorbeeld. Bovendien worden op Overleie de energiescans extra gepromoot en wordt de opdracht van de energiescan uitgebreid tot de ‘woningscanplus’, waar extra aspecten van woningkwaliteit ook nagegaan worden. - Energiejacht 2012: opnieuw neemt de stad deel aan klimaatwijken (energiejacht) in 20112012 zijn er 2 wijken: personeel stad Kortrijk (8), geïnteresseerde burgers (9), ingeschreven op communicatie op de site van de stad. - Planadvies Folder voor planadvies wordt meegegeven aan iedereen die uitleg vraagt over verbouwen of bouwvergunning. Er werden 6 planadviezen voor Kortrijk uitgevoerd in 2012 - Infoavonden over isoleren van bestaande muren en over energiezuinig verwarmen (9 oktober en 16 oktober, telkens 30-tal deelnemers) EN_03: affiches.

6.2.4

Aankoop minimum percentage groene stroom Kortrijk koos voor 100% groene elektriciteit. De leverancier is Electrabel Customer Solutions. Het contract voor levering loopt over 3 jaar, dus ook in 2012 wordt 100% groene elektrische energie aangekocht.

6.2.5

Opleiding energie NVT

6.2.6

Duurzame Energiescan NVT

6.2.6.1

Uitvoeren DE-scan NVT

6.2.6.2

Opmaak gemeentelijk plan voor duurzame energie Het bestaande energiemasterplan: Het college ondertekende in december 2007 het Lokaal Kyotoprotocol, via de website wordt het volledige energieverbruik ingegeven. Het college keurde in zitting van 4 maart 08 het masterplan energie voor de stad Kortrijk goed. Met het 'masterplan energie 2008-2012 - stadsgebouwen/wagenpark' stelt de directie facility voor de komende jaren, het verbruik en de uitstoot van CO 2 in de stadsgebouwen en het wagenpark drastisch beperken. Het plan omvat vier luiken, namelijk: · efficiënt beheer en sensibilisatie · oprichting van een energie meldpunt · preventief en curatief onderhoud van de technische installaties · investeren in energiebesparende maatregelen Het energiemasterplan loopt dit jaar af. De stad tast af om intern al dan niet extern een nieuw ‘plan voor duurzaam beleid in energie en materiaal’ te maken Ondertussen is de intercommunale Leiedal de opmaak van een plan voor een Regionale energiestrategie gestart. Een van de sporen in deze strategie, die door de stad zelf sterk ondersteund en getrokken wordt is REG in de openbare gebouwen, een ander belangrijk E aspect is de CO2 nulmeting die door 3 voor de regio opgemaakt werd. Voor Kortrijk specifiek, werd de bijdrage van de lokale overheid meer gedetailleerd in kaart gebracht. Daarvoor werden extra cijfers van de stad uit ter beschikking gesteld. Als bijlagen EN_04 de publicatie over de publieke voorstelling van de regionale energiestrategie en bijlage EN_05: de CO2 barometer. Meer info: http://www.leiedal.be/leefmilieu/energie/regionaleenergiestrategie/achtergrondinfo/contextbeschrijving-regio

17

6.2.7

Opnemen van energie-efficiëntie als criterium bij overheidsopdrachten NVT

6.2.8

Lager energieverbruik NVT

6.2.9

Stimuleren kleine energiebesparende maatregelen NVT

6.3

Projecten NVT

18

7

MOBILITEIT

7.1

Basis

7.1.1

Passieve sensibilisatie Website - Met belgerinkel naar de winkel: http://www.kortrijk.be/nieuws/met-belgerinkel-naar-de-winkel-2012 - Vlaamse premie voor roetfilter, met downloadbaar aanvraagformulier op website en folders aan infobalie. - Trage Wegen: www.kortrijk.be/tragewegen, gebruik van trage wegen, recreatief of functioneel, goed voor milieu én gezondheid. - Cambio/Autodelen: http://www.kortrijk.be/leefomgeving/mobiliteit/autodelen-cambio Stadskrant Kortrijk genomineerd voor gouden spoor – trage wegen, mei 2012 p12 Slechts af en toe een wagen nodig? – Cambio, mei 2012 p22 Hybride huisvuilwagen in de stad, dec p10

7.1.2

Deelname Gemeentelijke Begeleidingscommissie Duurzaamheidsambtenaar Gerda Flo en/of Yves Baptiste, coördinator Leefmilieu maken deel uit van de Gemeentelijke Begeleidingscommissie. Verslagen ter beschikking.

7.2

Onderscheidingsniveau

7.2.1

Stimuleren milieuvriendelijk rijgedrag gemeentepersoneel NVT (Ecodriving voor stadspersoneel werd georganiseerd in 2008 en 2011.)

7.2.2

Sneltoets Werd reeds uitgevoerd in 2007. De sneltoets werd binnen de Gemeentelijke Begeleidingscommissie besproken op 12 november 2007. Daarin gaf de GBC aan te kiezen voor het spoor 2: verbreden en verdiepen. De sneltoets werd ter kennisgeving aan de Provinciale Audit Commissie van 14 januari 2007 voorgelegd. Het verbreden en verdiepen van het mobiliteitsplan is afgerond. Het nieuwe mobiliteitsplan werd voorgelegd aan de GBC op 28 april 2011. Het mobiliteitsplan werd goedgekeurd door de gemeenteraad op 4 juli 2011.

7.2.3

Luchtverontreiniging door verkeer NVT

7.2.4

Actieve sensibilisatie - Deelname Met belgerinkel naar de Winkel (5 mei – 9 juni 2012). Ook in 2012 verleende de stad haar medewerking aan het initiatief. Oproep aan de Kortrijkse handelaars. - Trage Wegen: de volledige inventarisatie van de trage wegen is afgerond. De kaarten met de trage wegen, evaluaties en knelpunten zijn opgemaakt. In de stadskrant van mei en op de website werd daarover geïnformeerd en de kaarten werden op A3 formaat ter beschikking gesteld. - In augustus 2012 werden 2 oplaadeilanden voor elektrische fietsen en auto’s geplaatst. Dit initiatief past ook bij de ambitie van de stad om tegen 2018 minstens 15 publiek toegankelijke laadpunten voor elektrische voertuigen aan te leggen, zoals werd bepaald in het mobiliteitsplan. Opgenomen in de communicatie: elektrische wagens veroorzaken minder geluidsoverlast en minder CO 2-uitsoot in stadscentra dan benzine- of dieselauto’s. - Voor doelgroep lager onderwijs wordt de verkeerseducatieve route ter beschikking gesteld. De kinderen worden op die manier gestimuleerd om de fiets als woon-school verkeer te gebruiken. Ook de verkeerskoffers zijn ter beschikking van alle basisscholen.

19

7.2.5

Milieuvriendelijke voertuigen - Opmaak inventaris of evaluatie Inventaris voertuigenpark 2012 (actualisatie). Zie bijlage MO_01. - Opmaak actieplan milieuvriendelijk voertuigenpark NVT - Aankoop vervangingsvoertuig – opname milieuaspecten in bestek Aankoop hybride vuilniswagen ter vervanging van een reguliere vuilniswagen. Bijlage MO_02. - Behalen resultaatsverbintenissen over de hele vloot NVT

7.2.6

Bedrijfsvervoersplannen Studie door Mobiscan: Verkennende analyse woon-werkverkeer. Onderzoek van bereikbaarheid, mobiliteitsprofiel en potentieel (fiets, trein, bus, carpooling). Met mogelijke actiemaatregelen en duurzame denkpistes. Studie door Mobiscan ter beschikking op aanvraag. - In 2012 is verder gewerkt aan het nieuw bedrijfsvervoersplan (met opmaak actieplan), dit wordt aan het College voorgelegd op 25 maart 2013. - De enquête voor de evaluatie van het woon-werkverkeer en dienstverplaatsingen werd in 2011 afgenomen.

7.3

Projecten .

20

8

NATUUR

8.1

Basis

8.1.1

Bermbeheer 100 van de 240 km wegbermen die Kortrijk rijk is worden beheerd volgens het Bermbesluit. Vier waardevolle bermen (St-Denijseweg, Kleiputstraat, Ambassadeur Baertlaan en Bad Godesberglaan) worden door de Minawerkers jaarlijks gemaaid volgens het Bermbesluit.

8.1.2

Gebruik streekeigen soorten promoten - Brochure ‘plant goed - voor meer streekeigen groen’ beschikbaar aan groene balie en in bezoekerscentrum Hof te Coucx. - TuinXpo: de gevelkar (voor het promoten van geveltuintjes) schenkt aandacht aan streekeigen soorten. Het algemeen thema van de stand Kortrijk op TuinXpo 2012 was ‘De duurzame tuin’.

8.1.3

Code van goede natuurpraktijk Code van goede natuurpraktijk wordt toegepast. Verklaring op eer. In 2012 werd 1 natuurvergunning aangevraagd maar deze werd nog niet behandeld. Zie bijlage NA_01.

8.2

Onderscheidingsniveau

8.2.1

Subsidiereglementen - Subsidiereglement KLE Er wordt een subsidie toegekend aan particulieren en landbouwers die tegemoetkoming aanvragen voor het onderhouden en aanleggen van KLE (knotten van wilgen, onderhouden van poelen, aanplanten van hoogstamboomgaard). De mogelijkheid om subsidie te bekomen wordt aangegeven op de website van de stad en jaarlijks gepubliceerd in stadsinfo. In 2012 werden 26 aanvragen gunstig behandeld. Alle aanvragen kwamen van landbouwers, er werden 660m hagen en 282 knotbomen onderhouden, dit voor een bedrag van resp. €330 en €3.525. - Subsidiereglement zwaluwnesten (soortbescherming) Kortrijk keert een toelage uit voor het instandhouden van nestgelegenheden voor huis-, boeren- en gierzwaluwen. Er werden 41 aanvragen goedgekeurd en €1415 uitbetaald voor in totaal 128 nesten. - Ondersteunen van Natuurvereniging Natuurpunt afd. Kortrijk ontvangt jaarlijks een werkingstoelage van €5000 van de stad . Samenwerkingsovereenkomst tussen de stad en natuurpunt afd. Kortrijk van 2009 wordt stilzwijgend verlengd tot 2013. Bijlage NA_02.

8.2.2

Vorming Vorming ‘De juiste boom op de juiste plaats’ door Inverde (Nieuwpoort, 23 april 2012), Geert Lakiere. Vorming ‘Pesticidenvrije groene begraafplaatsen’ door VVOG (Sint-Niklaas, 8 mei 2012), Lieven Vandeputte Groeninnovatieforum van Katho Kortrijk (21 dec 2012), Lieven Vandeputte en Geert Lakiere. Gertuigschriften ter beschikking.

8.2.3

A. Deelname Dag van het Park Datum: 3 juni 2012 Thema: beweging in het park ’t Plein. Groen, beweging en gezondheid vormen een perfecte

21

combinatie. Parcours met verschillende sporten (o.a. tai chi en Kubb). Dag van het Park 2012 kadert binnen het stadsproject ‘Iedereen Olympiër’. Als bijlage NA_03 de affiche van Dag van het Park. B. Deelname Dag van de Natuur Datum: 17 november 2012 Tijdens de Dag van de Natuur wordt in Kortrijk traditioneel het geboortebos geopend. Er waren 583 ingeschrevenen voor de opening van het geboortebos. Het geboortebos ligt in de landschapsontwikkeling ‘Groen Lint Zuid’ Stadsgroen Marionetten, waarover gecommuniceerd wordt tijdens de opening. Zie bijlage NA_04 (Geboortebos uitnodiging). 8.2.4

Aanplanten streekeigen soorten Gebruik van zo veel mogelijk streekeigen groen in de beplanting. In het geboortebos werd streekeigen groen aangeplant. Zie bijlage NA_05 (Bestelling bosgoedplantsoen).

8.2.5

Inventarisatie en actieplan kleine landschapselementen NVT

8.3

Projecten Groendaken: in 2012 werd er door de stad 1 subsidie (aan particulieren) toegekend voor de aanleg van een groendak. De aanvraag tot terugbetaling van deze subsidie wordt als bijlage NA_06 toegevoegd.

22

9

BODEM

9.1

Basis

9.1.1

Inschakelen erkend bodemsaneringsdeskundige Kortrijk heeft geen raamcontract afgesloten met een erkend bodemsaneringsdeskundige.

9.1.2

Vergunningen tijdelijke grondopslagplaatsen (TOP) op basis van de code van goede praktijk.

9.2

Onderscheidingsniveau

9.2.1

Acties en maatregelen binnen het Vlaamse bodembeleid NVT

9.2.2

Actieve sensibilisatie erosiebestrijding - Rondreizende tentoonstelling ‘Op speurtocht in de bodem (rol, functies, bedreigingen)’ in februari 2012 in het PTI te Kortrijk. - Kortrijk subsidieert het inzaaien van groenbemesters voor landbouwers. In 2012 werden 178,58 ha groenbemesters ingezaaid voor een bedrag van €3.746,53.

9.3

Projecten

23

10

DUURZAME ONTWIKKELING

10.1

Basis

10.1.1

Passieve sensibilisatie - Stadskrant: Fair Trade met senioren als doelpubliek (okt, p18) - Stadskrant: Groentjes uit Leilekkerland – over stadslandbouw, lokale productie en sociaal engagement (mei, p11) - Stadskrant: Stel energiebesparende werken niet uit – FRGE (april, p17) - Stadskrant: Jong en fris, groen en gezond – over Voedselteams, seizoensgebonden producten (juni, p4) - Zeer veel informatie op de website van de stad over duurzaam bouwen (www.kortrijk.be/leefomgeving/leefmilieu en www.kortrijk.be/wonen) - Folder aan loket: de vele kleuren van GREEN vzw (thema: leren duurzaam leven)

10.2

Onderscheidingsniveau

10.2.1

Participatie en sensibilisatie: doorlichting eigen beleid NVT

10.2.2

Duurzaam bouwen en wonen a) Campagnes - Planadviezen voor (ver)bouwers: planadvies via de provincie door vzw Zonnewindt. (In 2012: 6 planadviezen voor Kortrijk..) Promotie via folder, meegegeven aan iedereen die info komt vragen mbt verbouwen en bouwvergunning en via website. - Bouwteam Harelbeke, 4 Kortrijkse deelnemers/Bouwteam Gits: 1 Kortrijkse deelnemer. Campagne gepromoot via de website www.kortrijk.be - Infoavonden duurzaam (ver)bouwen van de provincie. Energiezuinig verwarmen (9 okt) en Isoleren van bestaande muren (16 okt), uitnodigingen verspreid via digitale nieuwsbrief, stadskrant extra en affiches. b) Informatiepunt Duurzaam bouwen en wonen In de woonwinkel (sinds halverwege 2009 actief) kunnen alle inwoners terecht voor vragen over wonen, bouwen, verbouwen, energie, eigen premies, premies van andere overheden, FRGE leningen, energieleveranciers, energiemeters (ontlenen en uitleg).

10.2.3

Maatschappelijk verantwoord ondernemen a) Participatief initiatief met bedrijven en omwonenden - De werkgroep Fair Trade Gemeente en de stad Kortrijk zetten in het voorjaar een proces op rond Fair Trade in Kortrijk. Op twee brainstormmomenten (27/03 en 30/05) werd nagedacht over welke rol de Fair Trade gemeente in Kortrijk kan spelen. Er waren 46 vertegenwoordigers van organisaties, stadsdiensten, scholen, ondernemingen, … aanwezig. Uit deze sessies groeide het concept ‘May Fair Trade’ waarbij ingezet wordt op het stimuleren van organisaties om Fair Trade op te nemen in hun acties en evenementen en op een gezamenlijke communicatie. In mei 2013 vindt een eerste editie plaats. Ook met Unizo en het Ondernemerscentrum Kortrijk werd het gesprek aangegaan rond het betrekken van ondernemingen bij het Fair Trade verhaal. Bijlagen DO_01 en DO_02.

24

b) Aankoopbeleid en sociale aspecten Kortrijk is Fair Trade gemeente sinds 2006. De trekkersgroep Fair Trade Gemeente, waar de stad Kortrijk een actieve partner is, verlengt jaarlijks de titel van Fair Trade Gemeente. Aankoopbeleid: Fair Trade fruitsap en koffie. Tijdens recepties wordt meer en meer Fair Trade wijn geschonken. In OC’s, buurtcentra worden Fair Trade producten aangeboden. Ook op stedelijke evenementen is er meer aandacht voor Fair Trade (Dag van het Park, Big Jump, Dag van de Aarde). Bij de aankoop van agenda’s voor het stadspersoneel werd dit jaar ook een aantal modellen van solidariteitsagenda’s opgenomen. 98 personeelsleden kozen voor een solidariteitsagenda. De werkgroep Interne Milieuzorg geeft systematisch aandacht voor Fair Trade bij de organisatie van de activiteiten.

10.2.4

Initiatieven mbt duurzame ontwikkeling in een Noord-Zuid context a) Tentoonstelling in een Noord-zuid context Team Welzijn ontwikkelde de tentoonstelling ‘Echte helden getuigen zelden’. Het project kaderde binnen het brede stadsproject ‘Iedereen Olympiër’ en bestond uit een fototentoonstelling en een brochure. De tentoonstelling laat 18 Kortrijkzanen aan het woord over hun held. Bij de samenstelling van de modellen en helden werd rekening gehouden met diversiteit in gender, afkomst, leeftijd, handicap. Er werd gevraagd aan de modellen om helden te zoeken met een sociale of culturele insteek. Hierbij werd ook de link gelegd naar helden binnen de context van internationale solidariteit. Moeder Theresa, Nelson Mandela waren helden, maar evengoed de onthaalmoeder, de voorzitter van de adviesraad Personen met een Handicap of het ‘manneke van Vredeseilanden’. De tentoonstelling werd gelanceerd op 27 april en kreeg een plaats op diverse locaties en evenementen tot eind 2012. (Begijnhofpark, Stadhuis Kortrijk, Sinksenfeesten, OC De Neerbeek, Dag van het Park, …). b) Convenant ontwikkelingssamenwerking met milieugerelateerde actie Bijlage DO_03. - In samenwerking met de Centrale bib werd het educatieve pakket ‘De Groene Ijsbeer’ aangeschaft en opgenomen in de reguliere ontlening. Thema: klimaatverandering en het zuiden. - Sing for the Climate Ook in Kortrijk vond Sing for the Climate plaats. Er was de editie voor het brede publiek op zaterdag 21 september (+- 1.000 deelnemers). De organisatie was in handen van vrijwilligers van 11.11.11. De stad Kortrijk zorgde voor logistieke ondersteuning op vlak van promotie, aanleveren technisch materiaal, podium, ladderwagen brandweer, cameraman, … De scholen organiseerden hun eigen Sing@school op vrijdag 26 oktober (+- 2.000 deelnemers). Ook hier zorgde de stad voor logistieke ondersteuning. de de - Het secundair onderwijs (2 en 3 graad) kon intekenen op de workshop ‘Low Impact lama’ (begeleiding Studio Globo). 125 leerlingen namen deel, gespreid over twee scholen. Thema: het zuiden en klimaatopwarming.

10.2.5

Vorming voor adviesraden NVT

10.2.6

Vlaams implementatieplan educatie voor duurzame ontwikkeling EDO acties die niet onder de noemer ‘tentoonstelling’ vallen: - Duurzaamheidcharter tussen de stad en Kortrijkse basis- en secundaire scholen. In het duurzaamheidcharter worden thema’s opgenomen die over alle aspecten van duurzaamheid gaan. Zo worden acties voorgesteld over duurzame mobiliteit zowel als eerlijke handel als afvalpreventie als energiebesparing, duurzaam watergebruik, water in de wereld en NoordZuid acties. Het duurzaamheidcharter blijft een succesverhaal: 35 van de 36 basisscholen en 17

25

van de 18 secundaire scholen ondertekenen het charter.

-

10.3

Tijdens de Dikke Truienweek (13 – 17/02) werd aandacht besteed aan de klimaatcampagne van 11.11.11. Het stadspersoneel werd uitgedaagd om eigen initiatieven (klimaatdaden) te nemen om het energieverbruik naar beneden te halen. 93 personeelsleden stelden minstens 1 klimaatdaad. Daarnaast werd in twee stadsgebouwen de temperatuur 2°c lager gezet.

Projecten NVT

26