MIJN HELDEN
Over helden en idolen, hun waarde en betekenis Gespreksmethodiek voor de tweede graad secundair onderwijs Een uitgave van het Vredescentrum Antwerpen
BESTE LEERKRACHT, In deze handleiding vindt u informatie over gespreksmethodiek MIJN
HELDEN, die
aansluit bij de tentoonstelling HELDEN. Daarnaast vindt u een overzicht van de eindtermen die bij dit programma horen, en ook de uitgebreide bibliografieën van de helden die aan bod komen. Veel succes en plezier gewenst!
INHOUD
pagina:
MIJN HELDEN – Gespreksmethodiek
2
Vakoverschrijdende eindtermen 2de graad S.O.
4
Biografieën HELDEN
6
1
MIJN HELDEN Gespreksmethodiek voor de tweede graad secundair onderwijs Over helden en idolen, hun waarde en betekenis
OPZET HELDEN is een educatieve tentoonstelling van het Vredescentrum Antwerpen. Doel is om jongeren aan het denken te zetten over hun persoonlijke en onze collectieve helden. Welke waarden verpersoonlijken ze? Wat maakt iemand heldhaftig? Welke eigenschappen moet een held bezitten en wat maakt hem/haar waarachtig? Kortom: wat is vandaag een held? In een tijdperk waarin zoveel mensen openlijk dingen naar (media)roem en bekendheid, is deze vraag meer dan relevant. De tentoonstelling leert dat ook het heldendom tijdsgebonden is. Waar heldendom in het verleden verworven kon worden met het zwaard, denken jongeren vandaag misschien eerder aan een voetbal of een fiets. Maar wie weet kan het ook een boek zijn, een schilderpenseel of de uitvinding van een levensreddend medicijn?
Wat maakt een mens tot held?
Is Messi een held? Steve Jobs? Justin Bieber?
Hebben we helden eigenlijk nodig? En wat betekenen ze in ons leven?
En wat is een idool? Is een idool een held?
Zijn helden altijd beroemd?
Of Alison Decloux, het meisje dat op 16 januari 2011 haar zusje uit de Maas probeerde te redden?
MIJN HELDEN is een groepsmethodiek, bestemd voor jonge tieners wier wereld bevolkt is met helden, idolen en mediasterren. De methodiek nodigt uit om kritisch te reflecteren over de waarde en betekenis van al die goden, voor onszelf en voor de wereld. Hij doet dat aan de hand van een keur recente en historische ‘helden’. Is onze blinde adoratie eigenlijk gerechtvaardigd? Hebben helden geen gebreken? En wat maakt hen dan bewonderenswaardig? WAT LEERT EEN 14 TOT 16-JARIGE HIERMEE? MIJN HELDEN daagt tieners uit om hun persoonlijke adoraties en vereringen te delen en te motiveren. De methodiek vergt verbale klaarheid en expressie en wekt ook het besef dat iedereen op geregelde tijden voor dwingende keuzes komt te staan: kies ik voor de groep of voor mijzelf? Spring ik in de bres of hou ik mij gedeisd? Kom ik op voor iets of voor niets? De methodiek raakt aan heel wat vakoverschrijdende eindtermen, maar ook vakgebonden eindtermen komen aan bod (zie vanaf p. 4).
DE METHODIEK
1.
De galerij der helden: de leerlingen doorlopen alleen of in groepjes een galerij van levende en dode personaliteiten. Krijgsheren, wiskundigen, uitvinders, voetballers, ontdekkingsreizigers, figuren die in een ver of recent verleden grote groepen mensen wisten te begeesteren. De leerlingen zullen ze herkennen, sommige niet, maar de meesten zijn beroemd. Geef de tijd om ze te bekijken en de korte biografieën te lezen. Begin met een kennismakingsronde.
>> Mijn helden kiezen: werk individueel of in groepjes van twee. Geef elke leerling drie oranje balletjes. Vraag hen de balletjes bij de helden van hun keuze in een glazen bokaal te deponeren. Voor de kleine versie van de tentoonstelling, kan ook met kaartjes gewerkt worden die de leerlingen bij hun helden leggen. Toegang tot internet biedt de leerlingen de kans om meer te weten te komen over de onbekende figuren.
2
2.
Uitwisselingsronde: de leerlingen zitten nu vol bedenkingen en commentaren. Geef hen de kans om die te uiten. Vraag hen naar hun eerste reacties: kennen ze al deze figuren? Wie kennen ze niet? Wie verrast hen in het gezelschap, wie niet? Wie missen ze? Hier gaan namen van persoonlijke idolen en mediasterren vallen. Onthoud ze voor later, ze zijn relevant. Ze kunnen straks het gesprek helpen voeden. Deze ronde is om stoom af te laten en eerste reacties te delen.
3.
Gespreksronde: welke leerling (duo) heeft bij welke helden zijn balletjes gedeponeerd of kaartjes gelegd? De vraag dient om de keuzes en voorkeuren te motiveren. Vraag naar de reden van de keuze. Streef naar persoonlijke motiveringen, geen schoolantwoorden. Vraag hen om hun reden toe te lichten. Misschien zit er een verhaal achter, een emotie. Laat hen toe om onderling te reageren, maar kanaliseer wel deze reacties. Ze mogen emotioneel zijn, persoonlijk, maar streef andermaal naar duidelijkheid en precisie. Plaats zelf een kritische vraag, waar nodig. Betrek nieuwe helden in het gesprek, figuren die zij eerder al aanhaalden. Idolen. Hoe belangrijk zijn ze? Waarvoor? Wat maakt hen belangrijk? Is het bewondering, liefde, ontzag? Heeft een van hun idolen al eens ontgoocheld? Is een idool perfect? Is een idool een held? Wat onderscheidt idolen van helden? Geef het gesprek richting en inhoud en creëer ruimte voor persoonlijke interacties. Hoofdzaak is dat er intens en open gesproken wordt, en dat er zo inzicht groeit in ‘heldendom’: spreken helden tot het gevoel of het verstand? Berusten ze op feiten of verbeelding? Zijn ze werkelijk of fictief? Gelijken ze op idolen en verschillen ze? Rond het gesprek af met een vraag: hebben we iets geleerd? Heeft iedereen alles gezegd? Wil iemand afronden? Kom later in de les op het gesprek terug. Maak een meer afstandelijke synthese. Vraag je collega´s om op het groepsgesprek in te haken, de methodiek wemelt van de historische en wetenschappelijke feiten en figuren in alle disciplines.
DE BEGELEIDER De methodiek vergt van de begeleidende leraar een actieve en alerte moderatie. Hij/zij regelt niet alleen het verkeer - het woord verlenen, reacties verzamelen - maar doet ook meer. Hij/zij verdeelt het spel: zet lijnen uit, stelt vragen bij, werpt iets tegen. Als gespreksleider voelt hij/zij aan wanneer hij moet interveniëren en wanneer hij/zij beter zwijgt - een gesprek krijgt soms vanzelf diepte en richting. Het vergt veel betrokkenheid en aandacht. Een goed gesprek is de beloning.
Tips voor een goed gesprek: - Help leerlingen een vraag goed te stellen, of tot heldere, precieze argumenten komen. - Laat een vage uitspraak toelichten en verhelderen. - Confronteer leerlingen met hun eigen keuzes. - Laat leerlingen ook mekaar bevragen. - Geef iemand de tijd om een moeilijke maar misschien interessante vraag te stellen. - Geef iemand de kans om een vraag zorgvuldig te beantwoorden. - Zorg dat een waardevolle tussenkomst niet verloren gaat, dat een timide leerling niet overstemd wordt. - Zorg dat leerlingen zich vrij voelen om te spreken of tegen te spreken. - Laat heftige emoties of discussies toe. Help ze plaatsen en structureren. - Schep een tolerante sfeer voor emoties en tegendraadse meningen. - Stel niet te veel kennisvragen, dat bederft de gespreksdynamiek. Spaar het voor de lessen achteraf.
3
vakoverschrijdende eindtermen 2ste graad S.O. de leerlingen oefenen zich in relatievormen die ze minder goed beheersen: ‘actief luisteren’: - een goede luisterhouding aannemen - zich concentreren op wat er gezegd wordt - empathie tonen - vragen stellen tot de gesprekspartner goed begrepen wordt
verticale samenhangen
sociale vaardigheden 1 zich als persoon present stellen: - uitkomen voor een eigen mening en deze beargumenteren - respect en waardering uitdrukken voor anderen - kritiek uiten en zich verdedigen, neen zeggen
- open vragen stellen
de leerlingen uiten hun zelfwaardegevoel en opvattingen: eigen opvattingen durven uiten, ook al denken anderen er heel anders over
sociale vaardigheden 2 respect en waardering kunnen opbrengen voor anderen: de eigenheid van medeleerlingen accepteren en waarderen
de leerlingen oefenen zich in elementen van het communicatieve proces die ze minder goed beheersen: -
zich helder uitdrukken in ik-termen
-
opkomen voor zichzelf zonder iemand anders in de hoek te drummen
(waarderen) respecteren en waarderen dat andere leerlingen andere voorkeuren hebben
de leerlingen benoemen en duiden hun emoties, uiten deze gepast en herkennen en duiden andermans emoties
4
vakoverschrijdende eindtermen 2ste graad S.O.
verticale samenhangen
de leerlingen communiceren doelgericht:
sociale vaardigheden 7
- toetsen elkaars interpretatie en stemmen die zonodig op elkaar af
op een gepaste en tactvolle wijze kritiek kunnen uiten tegenover een ander
- brengen de eigen gevoelens en gedachten tot uiting
bereid zijn de inbreng van de gesprekspartner ernstig te nemen
sociale vaardigheden 12 de leerlingen hebben er oog voor dat ze wensen en situaties benaderen vanuit eigen en
actief luisteren en weergeven wat een ander inbrengt:
andermans authenticiteit en expressie:
- toegankelijk zijn en feedback geven over hun eigen gevoel
- leerlingen leren omgaan met de eigen authenticiteit en die van anderen
- verduidelijken waarom zij voor een bepaald gedrag gekozen
- de bereidheid om bij een ander stil te staan is de bereidheid om eigen denksporen en evidenties te verlaten en te proberen zich in te leven in die van anderen - de bereidheid om bij zichzelf stil te staan: is noodzakelijk om de eigen authenticiteit te beschermen
hebben - assertief zijn - over hun eigen gedrag reflecteren - anderen de kans geven om te reageren
5
Biografieën HELDEN het zorgende gebaar Jozef de Veuster, bekend als PATER DAMIAAN (Tremelo 1840 - Molokai 1889) Ik was boerenzoon en ging het klooster in. In 1864 trok ik zoals zovele paters ‘naar de missies’. Ik kwam op Hawaï terecht en maakte er als rondtrekkend missionaris kennis met een verwilderde gemeenschap van lepralijders. Ze leefden afgezonderd op het eiland Molokai, achter een hoge rots. Ik begon er huizen en scholen te bouwen. Als parochiepriester was ik tegelijk timmerman, begrafenisaannemer, dokter en onderwijzer. Ik voerde onderwijs en wetten in. Van de katholieke kerk kreeg ik weinig hulp, maar de Kerk van Engeland stuurde mij na lang aandringen kleding, voedsel en medicijnen - het begin van de eerste ‘ontwikkelingshulp’. In 1889 stierf ik zelf aan lepra.
Florence NIGHTINGALE (Firenze1820 - Londen 1910) In 1853 bood ik mij als jonge verpleegster aan om in de Krimoorlog gewonde soldaten te gaan verzorgen. De verpleging aan het front was erg primitief. Ik voerde een organisatie en moderne hygiëneregels in. Ik overtuigde de Britse regering van het ontstellende feit dat de meeste soldaten niet aan hun verwondingen overleden, maar door gebrekkige hygiëne. In 1863 leidde mijn werk tot de oprichting van het Rode Kruis.
Agnes Gonxha Bojaxhiu, bekend als Moeder THERESA (Skopje, Albanië 1910 - Calcutta 1997) In 1948 ging ik als kloosterzuster naar Calcutta Ik vestigde mij als lerares in de sloppenwijken en richtte de Zusters van Naastenliefde op. Deze orde zette zich in voor ‘de ongewensten, ongeliefden en vergetenen’ van de maatschappij en verspreidde zich al snel over de hele wereld. Ondanks de schrijnende overbevolking en talrijke kindmoeders wees ik voorbehoedsmiddelen of abortus af. Tot mijn laatste dag bleef ik werkzaam tussen ‘mijn’ armen. Denis MUKWEGE (Congo 1955) Als jonge Congolese arts raakte ik geschokt door de urenlange reizen die zwangere vrouwen op het platteland moesten maken om een ziekenhuis te bereiken. Ze kwamen vaak aan met interne bloedingen, soms halfdood. Ik startte in het Panzi Ziekenhuis (Bukavu) een dienst verloskunde. Ik deed er jarenlang circa 10 operaties per dag in de primitiefste omstandigheden. Gedurende de burgeroorlog verzorgde ik er ook zo ‘n 21.000 slachtoffers van seksueel geweld en fistuls. Internationaal word ik nu erkend als een prominent vredespleiter en de voornaamste woordvoerder van vrouwelijke oorlogsslachtoffers.
6
Biografieën HELDEN het vrije woord
Vaclav HAVEL (Tjechië, Praag 1936 - 2011) Het was eind jaren zestig. Ik was toneelschrijver. Zoals zovele landgenoten ijverde ik voor meer vrijheid. Er heerste een opgelaten stemming in het land, de regering was toegeeflijk. Maar op 20 augustus 1968 drukten Russische tanks de vrijheidsbeweging de kop in. Ik kreeg een publicatieverbod opgelegd. Ik werd het gezicht van Charta 1977, een beweging voor mensenrechten. Het nieuwe, autoritaire regime brandmerkte mij als staatsgevaarlijk en sloot mij tussen 1970 en 1989 driemaal op in de gevangenis. Toen de bevolking in 1989 de machthebbers geweldloos ten val bracht tijdens de ‘Fluwelen Revolutie’, koos ze mij tot president. Ik werd als voormalige schrijver en verzetsheld een vaderfiguur voor vele Tsjechen.
Anna POLITKOVSKAJA (Rusland, New York 1958 - Moskou 2006) Van 1994 tot 1996 was Rusland in oorlog met Tsjetjseense rebellen. Ik was journaliste en betichtte het leger van oorlogsmisdaden en schendingen van de mensenrechten. Ik bekritiseerde ook president Vladimir Poetin en zijn beleid. Ik ontving vele bedreigingen en vluchtte naar Wenen. In 2002 keerde ik terug. Tsjetsjeense opstandelingen gijzelden in Beslan een grote groep schoolkinderen en vroegen mij om te bemiddelen. Enkele dagen later werd ik vermoord in de lift van mijn appartement.
Emile ZOLA (Parijs 1840 - 1902) Eind 19de eeuw was ik in Frankrijk beroemd als schrijver. In 1898 bracht ik een politiek schandaal teweeg. Ik beschuldigde de Franse legertop in een open brief ‘J'Accuse...!’ van bedrog. Ik schreef dat ze de Joodse officier ,Dreyfus valselijk beschuldigden van spionage en hem onterecht lieten veroordelen. In Franse legerkringen heerste er al jaren jodenhaat en anti-semitisme. Ik werd zelf veroordeeld, maar het Franse publiek begon Dreyfus te steunen. Hij kwam enkele jaren later vrij.
Tawakkul KARMAN (Taiz, Jemen 1979) Ik was pas 25 jaar toen ik als Jemenitische journaliste de vereniging ‘Vrouwelijke Journalisten zonder Ketens’ mee oprichtte. Ik verzette mij tegen de onderdrukking van vrouwen en tegen de onveiligheid in het land. Vanaf 2007 organiseerde ik op het Vrijheidsplein in Sana’a wekelijks protesten. Ik riep iedereen op via mijn gsm. In januari 2011 riep ik op tot een ‘Jasmijn Revolutie’. Mijn arrestatie ontketende een volksopstand. De bevolking noemt mij ‘de vrouw van ijzer’. Het regime van president Ali Abdullah Saleh kwam geweldloos ten val.
7
Biografieën HELDEN taal van de vrede
Mohandas Karamchand Gandhi, bekend als Mahatma GANDHI (Porbandar 1869 – New Delhi 1948) In 1892 trok ik als rechtenstudent naar Zuid-Afrika. Daar ondervond ik het racisme tegen Indiase contractarbeiders. Zij werden behandeld als uitschot en mishandeld. Ik organiseerde een geweldloos verzet. Terug in India bouwde ik met medestanders scholen en ziekenhuizen voor landloze boeren. Toen ik in 1918 gearresteerd werd, begon de bevolking een ‘burgerlijke ongehoorzaamheidsactie’. Mijn geweldloze acties leidden tot nog meer arrestaties en opsluitingen. In 1939 leidde ik een beroemde, vreedzame Zoutmars. Honderdduizenden Indiërs juichten mij en mijn reisgezellen toe. Op oudere leeftijd ijverde ik voor een vreedzame verstandhouding tussen moslims en hindoes. In 1948 werd ik vermoord door een hindoe-extremist.
Aung San Suu KYI (Birma, Rangoon 1945) Mijn vader was een Birmese verzetsheld. In 1988 werd ik algemeen secretaris van de 'Nationale Liga voor Democratie' (NLD). Ik riep de militaire regering én de mensenrechtenbeweging op tot dialoog, maar de massaprotesten werden gewelddadig neergeslagen. Ik werd bekend om mijn onbevreesde optredens. In 1989 plaatste het regime mij onder huisarrest. Mijn populariteit nam toe en in november 2010 kwam ik vrij. Nu bereidik mij voor op de eerste vrije verkiezingen.
Nelson Rolihlahla MANDELA (Zuid-Afrika, Mvezo 1918) Begin jaren zestig streed ik met wapens tegen het geweld van het apartheidsregime in Zuid-Afrika. In 1964 veroordeelde de autoritaire blanke regering van Zuid-Afrika mij tot levenslange opsluiting. Ik begon rechten te studeren in mijn cel. Ik groeide als gevangene uit tot een wereldwijd symbool van de anti-apartheidsbeweging. De internationale druk op Zuid-Afrika nam toe en in 1990 kwam ik vrij. Samen met president De Klerk bereidde ik de vreedzame overgang naar een democratie voor. In 1994 koos de zwarte meerderheid mij tot de eerste zwarte president van Zuid-Afrika.
8
Biografieën HELDEN simply the best
Lionel MESSI (Rosario, Argentinië 1987) Vanaf mijn vijf jaar worstelde ik met een ernstige groeistoornis. Maar ik voetbalde graag en mijn vader schreef mij in bij de buurtclub in Rosario. Ik viel op door mijn onnavolgbare snelheid aan de bal, maar een medische behandeling was onbetaalbaar. Toen de Spaanse club Barcelona mijn vader aanbood om een behandeling te bekostigen, verhuisden we naar Spanje. De genezing verliep tergend traag maar in 2003 debuteerde ik in het eerste elftal van Barcelona. Ze noemden mij La Pulga of ‘de vlo’. Kenners en supporters beschouwen mij overal ter wereld als één van de beste, zoniet de beste voetbalspeler ooit,.en tegelijk als een faire teamspeler.
Eddy MERCKX (Meensel-Kiezegem 1945) Mijn wielertalent kwam al aan de oppervlakte toen ik op negentienjarige leeftijd wereldkampioen werd bij de amateurs. Ik verblufte de wielerwereld met een ongezien aantal overwinningen in alle mogelijke koersen, zowel in vlakke ritten als bergritten, zowel in eendagsklassiekers als meerdaagse rondes. Ik won vijfmaal de Ronde van Frankrijk en driemaal het wereldkampioenschap. Ik won meestal met groot overwicht en kreeg de bijnaam ‘de kannibaal’.
Edison Arantes do Nascimento, bijgenaamd PELE (Três Coraçoes, Brazilië 1940) Ik leerde voetballen op een kaal stukje aarde. Ik speelde steeds op blote voeten en brak snel door. Ik begon te voetballen bij de club Santos FC in Sao Paulo, op 150 km van mijn geboortedorp. Ik bleef er mijn hele carrière. Ik beheerste alle onderdelen van het spel. Met de Braziliaanse nationale ploeg won ik driemaal de wereldtitel. Ik word tot vandaag beschouwd als de beste voetballer aller tijden.
Cassius Clay, genaamd MOHAMMED ALI (Louisville, kentucky 1942) Met mijn 1,91 m viel ik onmiddellijk op als bokser. Ik had een ongewone en erg mooie boksstijl. Ik liet mijn gezicht onbeschermd en mijn handen laag naast mijn lichaam. Ik ontweek de slagen van de tegenstander met grote beweeglijkheid, alsof ik danste. Ik won met schijnbaar gemak en werd meermaals wereldkampioen. In 1966 weigerde ik als soldaat te gaan vechten in Vietnam. Ik werd veroordeeld, en mocht drie jaar niet meer boksen. Maar ik werd populairder dan ooit. Voor de Amerikaanse zwarten werd ik een ongeëvenaard rolmodel.
9
Biografieën HELDEN revolutionaire communicatie
Steven Paul Jobs, alias Steve JOBS (San Francisco 1955 - Palo Alto, Californië 2011) Ik groeide op in Silicon Valley Samen met mijn schoolvriend Woziak (Woz) knutselde ik in de garage een primitieve huiscomputer in mekaar. Deze bleek beter dan de computers die we op dat moment in de computerwinkel vonden. We richtten een computerbedrijfje op en brachten de eerste gebruiksvriendelijke huiscomputer op de markt. De Apple Macintosh bracht een revolutie in de communicatie teweeg. Intussen is de huiscomputer niet meer weg te denken uit het dagelijks leven. Ik bracht met mijn bedrijf de ene digitale innovatie na de andere op de markt. Ik werd een wereldwijd symbool van creativiteit en grenzeloze communicatie.
Christoffel PLANTIJN (Saint-Avertin, Frankrijk ca 1520 - Antwerpen 1589) Toen ik in 1555 in Antwerpen een drukkerij begon, werd ik gewantrouwd door de conservatieve katholieken. Drukken was een revolutionair procedé, het maakte de snelle verspreiding van ideeën mogelijk. De drukkerij werd ook een trefplaats voor geleerden en humanisten die de streng-katholieke regels van de Spaanse bezetter aanvochten. Ik voelde mij niet meer veilig en verhuisde in 1576 naar Leiden in Nederland. Holland had zich afgescheurd van de Zuidelijke Nederlanden. Ik introduceerde de boekdrukkunst zo ook in het noorden.
Samuel MORSE (Charlestown, Massachusetts 1791 - New York 1872) Toen mijn vrouw overleed, was ik als kunstschilder ver van huis. Het bericht bereikte mij te laat. Ik raakte geïnteresseerd in lange afstandscommunicatie en het verband tussen elektriciteit en magnetisme. Ik ontwierp een telegraaftoestel en in 1835 ontwikkelde ik de morsecode. In 1844 verzond ik het eerste bericht over lange afstand. De morsecode werd een internationale standaard.
Alexander GRAHAM BELL (Edinburgh, Schotland 1847 - Baddeck Bay, Nova Scotia 1922) Als zoon van twee spraakleraren raakte ik al snel geïnteresseerd in spraakmethoden voor dove kinderen. Wat later, als professor, verdiepte ik mij in geluid en elektriciteit. Met het geld van de ouders van enkele dove leerlingen onderzocht ik de elektrische overdracht van geluid. In 1876 sprak ik de eerste woorden door een telefoon. De commerciële interesse was klein Ik richtte samen met mijn financiers in 1877 zelf de Bell Telephone Company op. We verspreidden het telefoontoestel over de hele wereld.
10
Biografieën HELDEN spirituele leiders
Jezus VAN NAZARETH of CHRISTUS ( Nazareth 0 - Jeruzalem 33) Ik predikte in kleine steden en dorpen van de provincie Galilea. Ik verkondigde het einde van de wereld en het naderende Koninkrijk Gods. Het idee was populair onder de Joodse bevolking , maar de Romeinse bezetters wantrouwden mij ik negeerde hun gezag. Ik had lak aan hun brutale macht en materiële status. Ik richtte mij tot geminachte groepen als prostituees, tollenaars en armen. Zij trokken zich op aan mijn boodschap en het idee dat het leven pas echt begon na de dood. De Romeinse autoriteiten vreesden voor een opstand en kruisigden mij. In de eeuwen na mijn dood groeide het christendom uit tot de grootste godsdienst ter wereld.
MOHAMMED (Mekka 569 à 571 - Medina 632) Toen ik opgroeide, telde de Arabische wereld 360 goden. Ik begon handelskaravanen te leiden en kwam in contact met andere religies. Ik riep mijn landgenoten op om zoals de joden en christenen slechts één god te vereren. Mijn boodschap sloeg aan bij de armen en slaven, maar ze stuitte op verzet bij de heersende klasse. Die werd rijk van de afgoderij en had baat bij zoveel religieuze en politieke verdeeldheid. Ik vormde een leger en trok op tegen mijn belagers. Ik kreeg goddelijke ‘openbaringen’ en die werden opgetekend in de koran, het religieuze boek van de islam. Na mijn dood verspreidde de Islam zich razend snel. Intussen is het de tweede grootste godsdienst ter wereld. MOZES (vermoedelijk 13e of 15e eeuw v.c.) Als vondeling belandde ik aan het hof van de Egyptische farao. De farao heerste over het volk van Israël. Ik kwam achter mijn Israëlitische afkomst en begon het land rond te trekken, op zoek naar mijn wortels. Ik zag de slavernij en de onderdrukking van mijn volksgenoten. Ik voelde mij door God geroepen om de Israëli ‘s weg te leiden uit Egypte. Met een massa vluchtelingen trok ik door de Sinaï-woestijn en de Rietzee naar Kana’an. Bij de berg Horeb nam ik ‘Tien Geboden’ van God in ontvangst. Het werd de kern van de Thora, de Joodse ‘bijbel’. Naast de joden, erkennen ook de christenen en moslims mij als profeet. DALAI LAMA of Tenzin Gyatso (Tibet 1935) In 1951 keek ik machteloos toe hoe China mijn land binnenviel. Ik was pas aangesteld als boeddhistisch leider. Behalve spiritueel leider was ik ook de politieke leider van Tibet. Ik was 16 jaar. Ik vluchtte in ballingschap naar India. Met steun van de Verenigde Naties trachtte ik jarenlang de bezetter China op andere gedachten te brengen. Ik deed dit op een geweldloze manier. Zo groeide ik uit tot een wereldwijd symbool van geweldloos verzet. De wereld omarmt mij om mijn wijsheid en humor, maar het Tibetaanse volk blijft onderdrukt.
11
Biografieën HELDEN wetenschapspioniers
Marie SKLODOWSKA-CURIE (Warschau 1867 - Passy 1934) Studeren was tijdens de Russchische bezetting in Polen voor vrouwen voor vrouwen. Mijn ouders lieten mij studeren aan de geheime Vliegende Universiteit van Warschau en daarna te Parijs. Ik werd er de eerste vrouwelijke docent, gespecialiseerd in natuur- en scheikunde. Ik moest lesgeven om rond te komen. Ik deed onderzoek naar radioactiviteit en ontving samen met mijn echtgenoot Pierre Curie in 1903 de Nobelprijs voor natuurkunde. Pierre verongelukte maar ik ontving acht jaar later opnieuw een nobelprijs voor de ontdekking van de radioactieve stoffen polonium en radium. Samen met mijn dochter Irene reisde ik het oorlogsfront af om met X-straling gewonde soldaten te behandelen. Door de jarenlange blootstelling aan straling stierf ik aan leukemie.
Stephan HAWKING (Oxford 1942) Toen ik in 1963 afstudeerde, bleek ik de ongeneeslijke spierziekte ALS te hebben. Toch haalde ik een doctoraat en vertrok naar Cambridge voor onderzoek. In 1977 werd ik professor gravitationele natuurkunde en in 1980 professor wiskunde. Ik kampte met ernstige verlammingsverschijnselen, maar mijn grensverleggende theorieën over zwarte gaten en singulariteiten leverden mij tal van buitenlandse onderscheidingen op. Ik gaf spreekbeurten met behulp van een spraakcomputer en doe dit nog steeds. Toen ik enkel nog wenkbrauwbewegingen kon maken, schreef ik met behulp van geavanceerde technologie enkele wetenschappelijke bestsellers en kinderboeken. Paul JANSSEN (Turnhout 1926 - Rome 2003) Ik zag als kind mijn vierjarig zusje sterven. Ik zag hoe mijn vader, die arts was, regelmatig zonder geneesmiddelen viel. Het greep mij aan en ik begon medicijnen te studeren. in 1953 richtte ik in Beerse een onderzoeksbedrijf op. Ik bracht al snel een eigen geneesmiddel op de markt. Het was het eerste van 70 actieve stoffen en geneesmiddelen waarmee Janssen Pharmaceutica in de jaren daarop ernstige kwalen en ziektes hielp bestrijden. Vanaf 1961 ontplooide het bedrijf zich onder de vleugels van het Amerikaanse Johnson & Johnson tot een absolute wereldspeler. Andreas VESALIUS (Brussel 1514 - Zakynthos, Griekenland 1564) Zoals iedere student geneeskunde maakte ik in Leuven kennis met de toenmalige leer van Galenus. Maar als jonge afgestudeerde hechtte ik meer belang aan directe observatie dan aan boekenkennis. Ik kreeg onenigheid met mijn hoogleraar en vertrok naar Padua, waar de geneeskunde verder stond. Ik werd er chirurg en deed samen met mijn studenten onderzoek op lijken. In de ‘De Humani Corporis Fabrica’ van 1543 weerlegde ik de klassieke leerstellingen van de onfeilbaar geachte Galenus. Ik ondervond veel weerstand maar zette door. Ik legde de basis voor een nieuwe, proefondervindelijke anatomie.
12
Biografieën HELDEN reis naar het onbekende
Christoffel COLUMBUS (Genua 1451 - Valladolid 1506) Ik was van eenvoudige komaf. Toch wist ik de koninklijke hoven van Portugal en Spanje te overtuigen dat er een betere, kortere vaarroute naar Azië bestond. Ik vertrok met drie schepen op ontdekkingsreis naar het onbekende einde van de wereld. In oktober 1492 ontdekte ik het onbekende Amerika: de Nieuwe Wereld. De kolonisering van het pas ontdekte Noorden Zuid-Amerika, met zijn goud en zilver, specerijen en andere schatten,, maakte West-Europa machtig en rijk. Ik maakte nog drie lange en uitputtende ontdekkingsreizen. Een groot deel van het Caraïbisch gebied bracht ik in kaart.
Joeri GAGARIN (Kloesjino, Rusland 1934 - Novosyolovo 1968) In 1960 werd ik als piloot van de Russische luchtmacht geselecteerd voor een training tot ruimtevaarder. Goed een jaar later, op 12 april 1961, maakte ik met de Vostok 1 de eerste ruimtevlucht in de geschiedenis. Ik werd daarmee de eerste mens in de ruimte. Op 34 jarige leeftijd kwam ik om bij een routinevlucht met een MiG-15 straaljager.
Neil Alden ARMSTRONG (Wapakoneta, Ohio 1930) Ik was luchtvaartkundig ingenieur toen ik als gevechtspiloot ging dienen in de Koreaanse oorlog. Na de oorlog werd ik testpiloot bij de NASA, de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie. Ik bestuurde het X-15-vliegtuig, het snelste luchttuig ooit. In 1966 bracht ik als eerste een koppeling tot stand tussen twee ruimtevaartuigen. Op 21 juli 1969 maakte ik samen met twee andere astronauten een risicovolle maanlanding. Ik zette als eerste mens voet op de maan.
Henry Morton STANLEY (Denbigh , Wales, 1841 - Londen 1904) Als jonge journalist kreeg ik van de New York Herald in 1871 een opdracht. Ik moest op zoek gaan naar ontdekkingsreiziger David Livingstone, die al maanden spoorloos was. Ik trok naar Oost-Afrika en vond hem terug. Vervolgens maakte ik zelf een grote, belangrijke ontdekkingsreis naar Centraal-Afrika. Ik bracht het Victoriameer en de gigantische Congostroom in kaart. 111 van mijn 365 metgezellen overleefden de expeditie. In opdracht van de Belgische koning Leopold II nam ik daarna het gebied ten zuiden van de Congorivier in bezit. Het was het begin van Belgisch Congo, dat in 1960 onafhankelijk werd.
13
Biografieën HELDEN wereld veroveraars
Carolus Magnus of Karel DE GROTE (742/748 - Aken 814) Toen ik 25 was, volgde ik mijn vader Pepijn De Korte op als koning der Franken. Ik nam het net als mijn vader op voor de paus van Rome. Ik versloeg zijn vijanden. Ik verenigde veldslag na veldslag grote delen van West- en Centraal-Europa tot één rijk. In 800 kroonde de kerkvorst mij tot keizer. Maar de christelijke wereld had al een keizer, gevestigd in Byzantium (nu Istanboel, Turkije). Ik beperkte mij tot West-Europa en zocht vrede met de Oost-Romeinse keizer. Ik sloot ook vriendschap met de kalief van Bagdad die de islamitische wereld leidde. Ik schonk Europa zo een periode van rust en vrede waarin de kunsten, de godsdienst en de (katholieke) cultuur konden herleven.
Gaius Julius CAESAR (Rome ca 100 v.C. - Rome 44 n.C.) Behalve een goede paardrijder, zwemmer en zwaardvechter was ik als jongeling een goed geschoolde Romein, vertrouwd met de Griekse en Latijnse letteren. Als jonge officier in het Romeinse leger verdiende ik reeds een ‘burgerkroon’ voor moed.De daaropvolgende jaren toonde ik mij als veldheer bovendien een militair genie, te vergelijken met Alexander de Grote of Napoleon Bonaparte. Ik onderwierp heel Gallië en oogstte ook politiek succes. Ik werd dictator (alleenheerser). Niet veel later werd ik vermoord door politieke tegenstanders
Dzjengis KAHN (Mongolië 1155/1162/1167 - 1227) Ik kwam al vroeg aan het hoofd van een Mongoolse stam te staan.. Ik veroverde de gebieden van andere stammen één na één in bloedige veldslagen.Al snel verenigde ik alle Mongoolse stammen in één rijk. Ik kwam aan het hoofd te staan van een uitgestrekt imperium van China tot de Donau, het grootste rijk ooit. Ik leefde sober en deelde al mijn verworven rijkdommen met het volk en mijn geallieerden. Ik liet de godsdienst vrij, verbood alle vormen van marteling en vernedering. Leraren, artsen en intellectuelen stelde ik vrij van belastingen.
14
Biografieën HELDEN het vrije denken
Desiderius ERASMUS (vermoedelijk Rotterdam 1466/1467/1469 - Bazel 1536) Op de katholieke school in Deventer (Utrecht) maakte ik kennis met de open geest van de humanisten. Zij omhelsden het christendom, maar verwierpen de onverdraagzaamheid jegens andersgelovigen. Ik werd filosoof en pleitte net als mijn voorbeelden voor ruimte voor menselijke vrijheid, met minder pietluttige regeltjes en beknotting. In mijn boek Lof der Zotheid spotte ik met de misplaatste ernst waarmee mensen mekaar beoordelen, zowel onder katholieken als reformisten. Terwijl de kerk andersdenkenden verketterde en veroordeelde tot de brandstapel, verspreidde ik ideeën van tolerantie en openheid. Ze zwermden uit over Europa.
Ibn RUSHD (Cordoba 1126 - Marrakech 1198) Als zoon van juristen kreeg ik een opleiding in de religieuze en profane wetenschappen. Ik werd filosoof en trachtte geloof en verstand met mekaar te verzoenen. Ik werd misbegrepen en verguisd door de Roomskatholieke kerk, maar ook binnen mijn eigen moslimwereld. Toch had geen enkele andere moslimdenker zo ‘n grote invloed op de Westerse cultuur als ik. Mijn ideeën leefden verder in het ‘averroïsme’ dat alle mensen zonder onderscheid een goddellijke ziel toedichtte. De dertiende-eeuwse katholiek Thomas van Aquino verzoende, geïnspireerd door mijn ideeën, de katholieke leerstellingen met wetenschap.
Francesco PETRARCA (Arrezzo 1304 - Arquà Petrarca 1374) Na mijn studies werd ik snel bekend als een groot literatuurkenner. Ik begon in het Toscaanse dialect te schrijven in plaats van in het Latijn. Ik verfijnde mijn streektaal tot een algemene omgangstaal, zodat iedereen in Italië mekaar kon verstaan. Ik schreef heel persoonlijke gedichten, in die tijd erg ongewoon. Ik beschouwde persoonlijke, aardse gevoelens en gedachten niet als onchristelijk. Ik probeerde het vrije denken en voelen te verzoenen met de katholieke geboden.
15
Biografieën HELDEN girl power
Marie POPELIN (Schaarbeek 1846 - Brussel 1913) Op mijn zevenendertig jaar begon ik rechten te studeren. Ik verzette mij tegen het heersende idee dat vrouwen hun vrouwelijkheid verloren door te studeren. In 1888 studeerde ik af als eerste vrouwelijke juriste in België. Maar de balie in Brussel wees mijn verzoek om advocaat te worden af. De ‘zaak Popelin’ kreeg grote bekendheid in binnen- en buitenland. Ik vocht voor mijn rechten en voor het recht op onderwijs voor meisjes. Mijn strijd werd een belangrijke fase in de bewustwording van vrouwenrechten. In 1892 stichtte ik mee de Belgische Liga voor Vrouwenrechten en in 1905 de Nationale Vrouwenraad.
Nawal EL SAADAWI (Egypte, Kafr Tahla 1931) Als jonge gynaecologe werd ik mij bewust van de ongelijke behandeling van plattelandsvrouwen. Toen ik voor het Ministerie van Gezondheid ging werken, werd ik ontslagen wegens mijn openlijke kritiek op vrouwenbesnijdenis, islamitische huwelijken, moslimfundamentalisme en andere wantoestanden. Een medisch tijdschrift ontsloeg mij om dezelfde reden. Ik ontving doodsbedreigingen, maar bleef spreken en boeken schrijven. In 1981 werd ik gevangengenomen. Mijn boeken zijn tot vandaag verboden in Egypte. Emmeline PANKHURST (Manchester 1858 - Londen 1928). Mijn ouders lieten mij middelbare school lopen in Parijs, een hele geste in die tijd. De directrice liet ons hetzelfde studeren als de jongens, ook wetenschappen en scheikunde. Ik keerde terug naar Manchester als een kokette, zelfbewuste jonge vrouw. Daar voerde ik actie voor vrouwenrechten: het recht voor vrouwen op eigen bezit, waardigheid en een stem bij de verkiezingen. Ik was de eerste ‘suffragette’. Ik belandde meermaals in de gevangenis en hield hongerstakingen. In 1918 kregen Britse vrouwen beperkt stemrecht. Simone DE BEAUVOIR (Parijs 1908 - 1986) Als dochter van verarmde burgers moest ik zelf in mijn levensonderhoud n voorzien. Ik ging studeren en werd lerares. Ik begon ook te schrijven. In 1949 werd ik bekend met ‘De tweede sekse’, een boek waarin ik pleitte voor werk en financiële onafhankelijkheid voor vrouwen. Ik vond dat vrouwen in een klassiek huwelijk volledig afhankelijk werden van de man, als een soort aanhangsel. Mijn boeken zetten duizenden meisjes in binnen- en buitenland in de jaren vijftig en zestig aan om te gaan studeren en zelfstandig hun eigen leven uit te stippelen. Ik werd een boegbeeld van de vrouwenbeweging.
16
Biografieën HELDEN de kracht van kunst
John LENNON (Liverpool 1940 - New York City 1980) In 1960 richtte ik samen met drie andere Liverpoolse jongens een popgroep op. Toen The Beatles midden jaren zestig wereldberoemd werden, begonnen we maatschappijkritische standpunten in te nemen. We verwierpen de oorlog in Vietnam. Ik werd de spreekbuis van de Hippiebeweging, samen met mijn vrouw Yoko Ono. In 1969 bleven we, onder het oog van vele camera ‘s, een week lang in bed liggen in het Hilton Hotel in Amsterdam, als protest tegen de oorlog. Mijn nummer’ Imagine’ uit 1971 geldt als het meest bekende en meest verkochte vredeslied aller tijden. Op 8 december 1980 schoot iemand mij neer voor mijn huis in New York.
Peter Paul RUBENS (Antwerpen of Siegen (Duitsland) 1577 - Antwerpen 1640) Na een artistieke opleiding in Antwerpen vertrok ik als meester-schilder op studiereis naar Italië en Spanje. Daar vond ik werk aan machtige hoven. Door mijn goede reputatie en talenkennis werd ik ook op missie gestuurd naar andere hoven. Ik ontpopte mij tot een goed diplomaat en hielp netelige conflicten en problemen oplossen. Koning Filips II van Spanje stuurde mij naar Holland en Vlaanderen. Vlaanderen zuchtte toen onder het geweld van de Spaanse bezetting en ik bemiddelde. Terug in Antwerpen schilderde ik ongezien grote doeken vol passie en dramatiek. Ik werd een vernieuwer van de schilderkunst. Ik verwierf ook steeds meer internationale vermaardheid als diplomaat, In 1630 onderhandelde ik mee het vredesverdrag tussen Spanje en Engeland.
Robin of Robert Gunningham, bekend als BANKSY (vermoedelijk Bristol, Engeland 1973) Als graffiti-artiest moet ik mij regelmatig verschuilen voor de politie. Mijn werken springen erg in het oog.. Het zijn pakkende, humoristische tekeningen met een knipoog naar de politiek en de maatschappij. Ik plaats ze op de meest verrassende en onmogelijke muren. In het olifantenhok van de Zoo van Bristol spoot ik het opschrift: “I want out. This place is too cold. Keeper smells. Boring, boring, boring.” Met mijn humor klaag ik geweld, oorlog of kapitalistische uitbuiting aan. Ik ben even onbekend als ongrijpbaar. Mijn identiteit is tot vandaag onzeker. Ik ben uitgegroeid tot een icoon in de street art.
Annie M.G. SCHMIDT (Kapelle, Nederland 1911 - Amsterdam 1995) Als bibliothecaresse en redactrice bij de Amsterdamse krant Het Parool begon ik liedjes, radio- en tv-series en kinderboeken te schrijven. ‘Jip en Janneke’ of ‘Pluk van de Petteflet’ werden razend bekend. Hele generaties kinderen groeiden er mee op. Ik schreef pittige, ondeugende dingen, zoals: "Doe nooit wat je moeder zegt, dan komt het allemaal terecht." Vele lezers en radioluisteraars wezen mij terecht, maar vele anderen trokken zich op aan mijn blijmoedige humor en kritiek.
17
Biografieën HELDEN anonieme helden
Ik ben André Goezu, op de foto het tweede jongetje van links op de eerste rij. Ik ben Jood, net als mijn broertje Hugues (links van mij) en mijn nichtje Rosette Kremer (rechts van mij). De foto dateert van kort na de bevrijding in 1945, aan het eind van de tweede wereldoorlog. Mijn broertje, mijn nichtje en ik leefden sinds 1943 ondergedoken bij de familie Smeulders-Ceuppens in Wuustwezel. De vrouw op de tweede rij (tweede van rechts) was onze gastmoeder. Zij heette Johanna Smeulders en had drie kinderen, ook te zien op de foto. Het gezin had het niet breed, maar wij voelden ons er thuis. Het was voor moeke en vake Smeulders-Ceuppens niet ongevaarlijk om kinderen van joodse afkomst onderdak te geven. Er waren burgers die dat met hun leven bekochten. Voor Johanna Smeulders liep het goed af, en voor ons ook. Wij overleefden de oorlog, dankzij haar.
18
