Erfgoedwandeling Helden

Plan van de wandelroute

Erfgoedwandeling Helden en verdienstelijke personen geëerd in Roeselare centrum

Brochure door de leerlingen 5 en 6 ASO Met de steun van

Campus Tant (ASO van MS en KA) 1

Vertrekpunt: de Campus Tant – benaming als eerbetoon aan Henri en Louis Tant 2

Woord vooraf

Inhoudstafel

In de seminarielessen (Vrije Ruimte, dat is het deel van het lesprogramma dat de school vrij mag invullen) krijgen onze leerlingen van 5 en 6 ASO het vak Project Open Leerruimte (P.O.L.), met als voornaamste doel: • het aanleren van cognitieve, creatieve en sociale vaardigheden (leerruimte) • via originele onderzoeksopdrachten, i.v.m. sociale, culturele, historische, wetenschappelijke thema’s (project) • waarbij gestreefd wordt naar verbanden en samenwerking met de wereld buiten de school (open).

PLAN VAN DE WANDELROUTE ................................................................................... 2

De voorbije jaren was één van de projecten telkens een project rond erfgoed, aansluitend bij het thema van de erfgoeddag. Ook dit jaar werkten de leerlingen rond erfgoed, vertrekkend van het thema van de erfgoeddag op 22 april 2012: “Helden”.

Bijhorende website: www.filosofischetuin.be/erfgoed

Het project werd uitgewerkt door: • • • • • • • •

Ayzana Salamova Dylan De Bock Eugen Pruteanu Eva Gryspeerd Ibrich Bousard Jolien Debaere Lucas Esprit Osamah Al-Ghezi

• • • • • • • •

Pieter Vandecaveye Arne Vanhastel Emile Vandekerckhove Isa Van Renterghem Karen Teirlynck Ruben Jonckheere Salaheddine Elloukmani Paul Gordyn

Het project werd gecoördineerd door Paul Gordyn. Deze brochure werd uitgewerkt met het oog op een wandelzoektocht van Erfgoeddag 22 april tot Open monumentendag 9 september 2012. De vragen en wedstrijdinfo werden opgenomen in een aparte brochure.

3

WOORD VOORAF ....................................................................................................... 3 INHOUDSTAFEL .......................................................................................................... 4 INLEIDING ................................................................................................................... 6 CAMPUS TANT ................................................................................................................ 7 DE WANDELING .......................................................................................................... 8 HENRI TANT ................................................................................................................... 8 ANDRÉ TAECKENS ............................................................................................................ 9 HUGO VERRIEST ............................................................................................................ 10 ADRIAEN WILLAERT ....................................................................................................... 11 DÉSIRÉ MERGAERT ........................................................................................................ 12 HEILIGE SEBASTIAAN ...................................................................................................... 13 JUFFROUW LAMOTE ....................................................................................................... 14 ALFONS CARLIER ........................................................................................................... 15 ALEXANDER RODENBACH ................................................................................................ 17 GUSTAAF DELAERE (EN ZOON DÉSIRÉ)............................................................................... 18 EDMOND DENYS ........................................................................................................... 19 KAREL DUBOIS .............................................................................................................. 20 HELDEN VAN WO I EN WO II .......................................................................................... 20 FERDINAND LE HÉTET ..................................................................................................... 22 LEOPOLD DEMOL, LEON VERMEULEN, ROBERT VERSCHOORE: FOUTIEF HERDACHT ................... 24 DUITSE GESNEUVELDE SOLDATEN...................................................................................... 25 ROGER TERRIN .............................................................................................................. 26 LUCIEN VAN MOERBEKE ................................................................................................. 27 HEILIGE CLARA .............................................................................................................. 28 HEILIGE MICHIEL ........................................................................................................... 29 JAN VAN KLEEF .............................................................................................................. 30 MARIE-LOUISE DE MEESTER ........................................................................................... 31 ISIDOOR GODDEERIS ...................................................................................................... 32 MARTINE PLATTEAU ...................................................................................................... 33 ROGER SLOSSE .............................................................................................................. 34 ALBRECHT RODENBACH .................................................................................................. 35 GEERT VANALLEMEERSCH ............................................................................................... 38 GESNEUVELDEN OP 10 EN 13 JUNI 1794 .......................................................................... 38 POOLSE BEVRIJDERS VAN 1944 ........................................................................................ 40 KARL THEODOR VON NEUBURG ....................................................................................... 41 WILLY CAUWELIER ......................................................................................................... 42 EMILE DUIJVEWAARDT ................................................................................................... 43 HEILIGE AUGUSTINUS ..................................................................................................... 45 GUIDO GEZELLE............................................................................................................. 46

4

CONSTANT LIEVENS........................................................................................................ 47 WILLEM DENYS ............................................................................................................. 48 ANTOINE KRUL .............................................................................................................. 49 ALBERT CARBON EN ANDERE GESNEUVELDE BRANDWEERLIEDEN ............................................ 49 ODIEL DEFRAYE ............................................................................................................. 50 JEMPI MONSERÉ ........................................................................................................... 51 HENRI HORRIE .............................................................................................................. 52 GERARD DESMET........................................................................................................... 53 ROBERT DE MAN .......................................................................................................... 53 FAMILIE DELAERE .......................................................................................................... 54 HEILIGE ALFONSUS ........................................................................................................ 54 JULIANNA SZÜCS ........................................................................................................... 55 ALFONS BLOMME .......................................................................................................... 56 JULES LAGAE ................................................................................................................. 57 HENDRIK CONSCIENCE .................................................................................................... 58 GUSTAVE DE CONINCK DE MERCKEM ................................................................................ 59 JAN MAHIEU-CARPENTIER .............................................................................................. 61 JAN MAHIEU-LIEBAERT ................................................................................................... 61 ABRAHAM HANS ........................................................................................................... 62 ERNEST APERS .............................................................................................................. 64 HEILIGE AMANDUS ........................................................................................................ 65 ROGER FIEUW ............................................................................................................... 66 LOUIS TANT .................................................................................................................. 67 ACHIEL DENYS............................................................................................................... 68 EEN EINDBESCHOUWING: OUDE EN NIEUWE HELDEN............................................. 69 BRONNEN ................................................................................................................. 70

Inleiding Helden Een held is voor de meesten een verdienstelijk persoon die iets heeft gedaan wat de meeste anderen niet kunnen: een politieke carrière uitbouwen, grote kunstwerken maken, wereldkampioen worden. In beperktere betekenis is een held iemand die iets doet wat wij allemaal wel kunnen, maar niet durven. Een held doet iets wat hij waardevol vindt, ook al verliest hij daardoor het leven of andere zaken zoals bezittingen of sociale status – of loopt hij in elk geval het gevaar dat te verliezen. Een heldin is iemand die de moed heeft haar persoonlijk voordeel ondergeschikt te maken aan een zaak of een persoon die ze waardevol vindt. Wij zijn helden en verdienstelijke personen dankbaar, en wel om twee redenen. Enerzijds hopen we dat de held in onze plaats zal doen wat wij zelf niet kunnen of durven. Anderzijds houdt elke heldendaad de belofte in dat wijzelf held kunnen worden, en dus – wie weet, ooit, later, als het écht nodig is – een heldendaad zullen stellen. De dankbaarheid tegenover de held wordt uitgedrukt door verering. De held wordt beloond voor zijn heldendaad door algemene maatschappelijke erkenning, door lofprijzing, door bewondering vanwege de “gewone” mensen. Herdenken

5

Er zijn vele manieren om helden en verdienstelijke personen te eren en te herdenken. Enerzijds is er de plechtigheid, die een tijdelijk karakter heeft, maar meestal wel sporen achterlaat in archieven (roerend erfgoed). Anderzijds zijn er de blijvende eerbewijzen: een grafmonument, een herdenkingsmonument, een borst- of standbeeld, een herdenkingsplakkaat of grondtegel (onroerend erfgoed). De held kan geëerd worden door een straat naar hem te noemen, of een kerk, een instelling, een woonresidentie, een fiets- of autoroute (immaterieel erfgoed). Kunstenaars krijgen vaak een eerbewijs doordat een kunstwerk van hen in de stad geplaatst wordt. Hun naam is meestal zeer discreet of soms zelfs niet aangebracht, maar dat past de held: het belangrijkste is het werk of het idee, niet de persoon. Een naamplaat van de architect in de gevel van een gebouw combineert eerbewijs en reclame. 6

De wandeling

Wandeling Deze brochure beschrijft een wandeling en vermeldt de verwijzingen naar helden en verdienstelijke personen op het parcours. De personen worden kort voorgesteld. De brochure beperkt zich tot een lusvormig parcours in het centrum van de stad. Uiteraard zijn er ook buiten het centrum tal van standbeelden, plakkaten, straatnamen die verwijzen naar helden en verdienstelijke personen.

De wandeling start aan de Campus Tant, Hugo Verrieststraat 68. (Het parcours is lusvormig, dus kan elk ander punt als vertrekplaats gekozen worden.)

De benaming van de school is een eerbetoon aan de broers Henri en Louis Tant (voor Louis: zie verder in deze brochure).

Henri Tant (Roeselare, 1844 – Roeselare, 1927; textielfabrikant en filantroop)

Campus Tant

Armand Tant was een textielfabrikant die als één van de eersten in Roeselare mechanische weefgetouwen gebruikte. Na zijn dood zetten zijn zonen Lucien en Henri het bedrijf in de Wallenstraat verder. Henri had ook nog fabrieken aan de Gasstraat en de Leenstraat. Omdat Armand zelfmoord had gepleegd weigerde de deken aanvankelijk een kerkelijke begraving. Daarop ging Henri Tant over tot het protestantisme en gaf het geld voor de protestantse kerk, ingehuldigd in 1878. Dit stelde hem ook in staat protestantse arbeiders uit Zeeuwland en Oost-Vlaanderen over te brengen, die gekend waren om hun grote discipline. Tant betaalde hen meer, wat aanleiding was tot het eerste sociale conflict in Roeselare in januari 1891. De staking bloedde echter vlug dood, bij gebrek aan weerstandskas. In 1905 stelde Henri, lid van de vrijmetselaarsloge Les Amis Philantropes (Brussel), gebouwen ter beschikking van de nieuw opgerichte Wereldlijke school (d.w.z. een school waar godsdienstonderwijs niet verplicht was).

De geschiedenis van de school gaat terug tot 1905 toen een aantal liberale industriëlen een Wereldlijke School oprichtten, d.w.z. een nietreligieuze (niet-katholieke) school. Henri Tant stelde gebouwen op zijn fabrieksterrein in de Wallenstraat ter beschikking (nu de Wallenparking). De “geuzenschool”, zoals ze in de volksmond werd genoemd, kreeg later als officiële naam “het Instituut H. Tant-Roels”. In 1938 werd de school overgelaten aan de staat en werd zo een Rijksmiddelbare School. Door WO II waren de klassen zwaar beschadigd en werd een nieuw schoolgebouw opgetrokken in de Hugo Verrieststraat, op het terrein van de brouwerij Den Arend (na 1919 gebruikt als kazerne). In 1955 werd de school omgevormd tot een Koninklijk Atheneum. Wegens stijging van het aantal leerlingen werden de leegstaande gebouwen van textielfabriek Loontjens in gebruik genomen. In de jaren 1970 en 1980 kwam er nieuwbouw en werden de fabrieksgebouwen afgebroken. In 1998 werd de vestigingsplaats omgedoopt tot Campus Tant (naar Louis Tant, broer van Henri Tant en eigenaar van een fabriek nabij de school). Vanaf 2006 zijn op de Campus Tant nog enkel de ASO klassen van het GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap gevestigd. Alle TSO en BSO klassen vinden een onderdak op de Campus in de Groenestraat.

7

Grafkapel van Tant (begraafplaats Groenestraat), gerestaureerd door leerlingen van het KA.

8

Het basreliëf in de gevel van de school werd gebeeldhouwd in 1955 door de Torhoutse beeldhouwer André Taeckens.

André Taeckens (Torhout, 1909 – Assebroek, 1965; beeldhouwer) Taeckens volgde les aan de Academie van Brugge en vervolgens aan de Academie van Gent bij beeldhouwer Geo Verbanck. Hij was leraar beeldhouwen aan de Academie van Roeselare van 1942 tot 1946. Hij werkte zowel met marmer als met hardsteen en zandsteen, vaak zonder ontwerp vooraf (“taille directe”). Zijn specialiteit waren grafmonumenten. De meeste bevinden zich op de oude begraafplaats van Torhout. Voor de Oude Stedelijke Begraafplaats van Roeselare ontwierp Taeckens het graf van Karel Dubois (zie foto op voorlaatste pagina).

Op de hoek van de Hugo Verrieststraat en de Brugsesteenweg staat een monument ter ere van Hugo Verriest.

Hugo Verriest (Deerlijk, 1840 – Ingooigem Ingooigem, 1922; priester)

handtekening van Taeckens in het basreliëf van de Campus Tant

We laten het schoolgebouw aan onze rechterkant liggen en wandelen in de richting van de Brugsesteenweg.

9

Hugo Verriest werd leerling aan het Klein Seminarie en kreeg er les van Guido Gezelle. Na zijn priesterwijding in 1864 werd hij in 1867 op zijn beurt leraar aan het Klein Seminarie. In 1874 1874-1875 was hij klasleraar van de zgn. “wonderklas” met Albrecht Rodenbach en Constant Lievens. Zijn toekomstdroom – de herleving van het rijk, zelfstandig, ontwikkeld en godsdienstig Vlaanderen van n weleer – werd ook de toekomstdroom droom van veel 10

leerlingen. Deze visie zou, samen met de liefde voor de West-Vlaamse taal, de weg vrijmaken voor de blauwvoeterij, de studentenbeweging die met de “Groote Stooringe” van 1875 in Roeselare ontstond. In 1877 werd Verriest benoemd tot directeur van het klooster van Heule en in 1878 tot principaal van het college van Ieper. Eertijds heeft er een volk bestaan, edel en groot, de wereld rond bekend. Voor vijf, zes honderd jaar en hadt gij onder de zon geene bezochte streek gevonden waar men den vlaming niet kende, waardeerde en prees. Velen in Europa zelf weten bijna niet meer dat er nog vlamingen bestaan. Dat volk is lange dood. Maar als zij hoorden dat hij oprecht vlaming was van oud ras en van ouden eed: oh! dan rees hij hemelhoog in hun gedacht. België kenden zij wel! dat klein land liggende tusschen Frankrijk en Duitschland; maar Vlaanderen, 't oude Vlaanderen, met geheel zijn verleden, oh! dat was wereldgroot. Welnu, dat groot, dat edel volk moet wederom onder de zon komen, leven, roeren, spreken, werken, in een woord, bestaan.

Anoniem portret, 1576 of later, Kunsthistorisch Museum te Wenen

Document, opgesteld in 1560 in Roeselare, met de 'staat van goederen' van 'eenen meestere Hadriaen Willaert' .

In de Adriaen Willaertstraat staan een aantal villa’s uit de jaren 1930-1950. Vaak wordt in één van de muren de naam van de architect vermeld. Dit is zowel een eerbetoon als een vorm van reclame.

We gaan links de Brugsesteenweg in, nemen het eerste steegje links (onmiddellijk na het postgebouw), de Duivestraat, wandelen tot aan de Andriaen Willaertstraat en gaan deze rechts in. De Adriaen Willaertstraat werd genoemd naar één van de – internationaal gezien - bekendste inwoners van Roeselare. De Can, Lagae en Vierin bouwden woningen in de A. Willaertstraat

Adriaen Willaert (Rumbeke, 1490 – Venetië, 1562; componist) Willaert studeerde muziek in Parijs bij Jean Mouton, die zelf een volgeling van Josquin Desprez was. Hij trok rond 1515 naar Italië, zoals andere meesters uit de Lage Landen in die periode deden (bijvoorbeeld Orlandus Lassus). In 1527 werd hij benoemd tot kapelmeester van de San Marcobasiliek in Venetië. Hij was één van de meest veelzijdige componisten uit de Renaissance en vanuit zijn positie in Venetië had hij een grote muzikale invloed in Europa, als grondlegger van de "Venetiaanse school", waartoe ook Claudio Monteverdi, de eerste operacomponist, gerekend wordt. Van Willaert zijn veel werken bekend, vooral geestelijke (150 motetten; vespers; psalmen; acht missen) en daarnaast ook ongeveer 60 Franse chansons, 70 Italiaanse madrigalen en instrumentale composities. De Academie voor Muziek en Woord te Roeselare is naar hem vernoemd. 11

We steken de Noordstraat over, de Désiré Mergaertstraat in.

Désiré Mergaert (Kortemark, 1829 – Brugge, 1890; schilder) Mergaert volgde tekenles aan de Academie van Roeselare en later een schildersopleiding aan de Antwerpse Kunstacademie. Hij won “de eerste prijs van Rome” in 1854 en kreeg een 4jarige beurs om de schilderkunst in Europa te leren kennen. Van 1857 tot 1866 verbleef hij in Italië. Nadien vestigde hij zich in Brugge. Hij ligt begraven in Kortemark. Hij schilderde religieuze en historische taferelen en veel portretten. In Roeselare hangt werk van Mergaert in de Sint-Michielskerk (De 15 Mysteriën van de Rozenkrans) en in het stadhuis (Coriolanus, overwonnen door de tranen van zijn moeder Veturia – zie foto op voorlaatste pagina). 12

We gaan de Sint-Sebastiaansstraat niet in, maar wel de eerste straat op de linkerkant, de Juffrouw Lamotestraat.

De woning met huisnummer 4 is “Huyze Adriaen” genoemd,, ongetwijfeld een verwijzing naar Adria Adriaen Willaert.

Juffrouw Lamote We steken de Kattenstraat over over, de Weststraat in.

(Roeselare, 1897 – 1974; sociaal voorvechtster)

De eerste straat rechts is genoemd naar de heilige Sebastiaan.

Heilige Sebastiaan (Narbonne – Rome, 288;; christelijk martelaar) Sebastiaan was een officier in het Romeins leger die zich bekeerde tot het christendom. Als soldaat zou hij wonderen hebben verricht en hield hij lange toespraken. Na een tijdje ontdekte de keizer Diocletianus, die bekend staat als een gevreesde christenvervolger, dat Sebastiaan een christen was. Soldaten arresteerden hem, bonden hem naakt aan een boom of paal en beschoten hem met pijlen pijlen.. De heilige Irene wilde hem begraven maar merkte dat hij nog leefde. Ze nam hem mee na naar huis en lapte hem op. Enkele dagen later stond Sebastiaan op de trappen aan een tempel om de keizer te wijzen op zijn onrechtvaardig optreden tegen de christenen. Opnieuw werd hij gearresteerd gearresteerd. Hij werd doodgeknuppeld en zijn lichaam werd in een riool gegooid. De heilige Irene viste zijn resten op,, waste het lichaam en begroef het in een begraafplaats ergens in Rome, op de plaats waar nu de basiliek van Sint Sint-Sebastiaan Sebastiaan-buiten-deMuren staat. Deze basiliek is één van de zev zeven en pelgrimskerken van Rome Rome. Sebastiaan wordt meestal afgebeeld als Romeins soldaat, als ridder met speer en schild, als jongeman die bijna naakt aan een boom staat vastgebonden, doorboord met pijlen. In de middeleeuwen werd hij aanroepen tegen de pest. Hij is de beschermheilige van onder andere de (boog-)schutters, )schutters, soldaten, jagers, steenhou steenhouwers, tuiniers, kleermakers en brandweerlieden. In Roeselare is nog steeds een schuttersgilde Sint Sebastiaan actief, met een terrein in het SintSebastiaanspark (off ““Geitenpark”). 13

Julia Magdalena Lamote was het 16e kind van een gezin dat bestond uit 17 kinderen, van wie er 11 in leven bleven. Tot haar twaalfde liep ze school bij de Grauwe Zusters. Haar moeder stierf toen ze 21 was. Ook haar vader leed al lange tijd aan een hoop kwaaltjes. Julia bleef voor hem zorgen tot zijn dood in 1932. Omdat zij zo’n grote verantwoordelijkheid moest dragen, bleef ze al die tijd ongehuwd. Ze profileerde zich vooral op het gebied van de sociale solidariteit en zelfredzaamheid in een moeilijke economische periode. In 1921 nam ze deel aan de oprichting van de vrouwenbond van de Roeselaarse Gilde en engageerde ze zich als voorzitster van het voorlopig bestuur. Een jaar later stichtte ze met een paar anderen de ziekenbond ‘Broederliefde’. In 1935 werd ze door prinses Astrid op het paleis ontvangen, als beloning voor haar inzet voor de sociale rechtvaardigheid. Ze probeerde samen met juffrouw Vande Velde uit Gent een vakbond voor textielarbeid(st)ers op te richten, maar dat mislukte doordat de fabrieksbazen de arbeidsters verboden zich aan te sluiten. Om gezondheidsredenen ging Juffrouw Lamote reeds in 1937 op rust. We houden rechts aan en net vóór de eerste woonblok met inrit naar de ondergrondse parking nemen we het kleine steegje richting Grote Bassin. We gaan via het kleine poortje de parking van de Colruyt op, steken de Diksmuidesteenweg over, de Alfons Carlierstraat in.

Alfons Carlier, uit een Gedicht voor 25jarig bestaan “De Vriendschap”, gevierd op 22 mei 1870

14

deel van de begraafplaats met een keuze van een aantal graven van helden of verdienstelijke personen

Alfons Carlier (Roeselare, 1845 – Roeselare, 1912; textielfabrikant, dichter, politicus) Carlier studeerde aan het klein Seminarie, waar hij Guido Gezelle als leraar had. In 1888 volgde hij zijn vader op als hoofd van de vlasspinnerij in de Diksmuidesteenweg. In 1900 richtte hij een juttespinnerij op in de Veldstraat. Hij was ondervoorzitter van de letterkundige kring “De vriendschap”, ondervoorzitter van het Davidsfonds en voorzitter van de “Westvlaamsche Bond voor Taal en Volk” (1870-1886). Hij ijverde voor de vernederlandsing van het onderwijs en de goedkeuring van de taalwetten. Hij was katholiek gemeenteraadslid, zetelde in de provincieraad van West-Vlaanderen en werd schepen van onderwijs.

We steken de Groenestraat over en gaan de Oude Stedelijke begraafplaats op.

De Oude Stedelijke Begraafplaats Een begraafplaats is de plaats bij uitstek waar personen herdacht worden, ook minder bekende personen. Uiteindelijk is iedereen ergens een verdienstelijk persoon, al was het maar voor de eigen familieleden. Uiteraard is de herdenking van algemeen gekende personen meestal opvallender. 15

16

Volgende personen hier begraven worden ook nog elders geëerd en dan ook ergens anders in deze brochure besproken: • Albrecht Rodenbach • Jan Mahieu • Albert Carbon • Achiel en Willem • Henri Horrie • Roger Fieuw Denys • Alfons Carlier • Emile Duijvewaardt • Robert De Man

Uit de vele andere verdienstelijke of zelfs heldhaftige personen volgt hier een selectie. Ongeveer recht tegenover het opvallend praalgraf van Albrecht Rodenbach ligt een zeer eenvoudige grafzerk van Alexander Rodenbach.

Alexander Rodenbach (Roeselare, 1786 – Rumbeke, 1869; brouwer en politicus) Alexander was de kleizoon van Ferdinand Rodenbach (1714-1783), de eerste Rodenbach in Roeselare. Zijn vader Pieter Ferdinand (1759-1820) was jeneverstoker en adjunct van de burgemeester. Op zijn elfde werd Alexander blind en studeerde verder aan het Musée des aveugles, de blindenschool van Valentin Haüy in Parijs. In 1820 kocht hij, samen met zijn broers Pedro en Ferdinand en zijn zus Amelia en haar man een kleine brouwerij. Dit bracht hem tot het bekritiseren van het fiscale overheidsbeleid dat hij strijdig vond met zijn handelsbelangen. Zo werd hij een opposant van het Hollands bewind. Bij de strijd voor de onafhankelijkheid van België speelde hij een actieve rol in West-Vlaanderen. Hij werd verkozen tot gemeenteraadslid voor Roeselare en tot lid van het Nationaal Congres. In 1831 werd hij in het eerste parlement verkozen en hij zou er 36 jaar als volksvertegenwoordiger zetelen. De economische ontwikkeling in Oost- en West-Vlaanderen was zijn voornaamste aandachtspunt. In 1844 werd hij burgemeester van Rumbeke, ambt dat hij tot aan zijn dood vervulde. Als burgemeester van Rumbeke en volksvertegenwoordiger ijverde hij succesvol voor het graven van het kanaal Roeselare-Leie, dat pas na zijn dood in 1872 voltooid zou worden. 17

Een opvallend graf is dat van Gustaaf Delaere. Het grote graf, omgeven door een omheining met zware kettingen, draagt geen enkel religieus en ook geen enkel ander symbool, maar enkel de vermelding “Familie Delaere”.

Gustaaf Delaere (en zoon Désiré) (Brugge, 1842 – Roeselare, 1923; bankier) Gustaaf Delaere stichtte een bank die naar hem genoemd werd. De bank en de familiewoning bevonden zich in de Hendrik Consciencestraat (nu huisnummer 6). Nadien werd de naam van de bank gewijzigd in Caisse Commerciale de Roulers.

Na zijn dood werd de bankactiviteit verder gezet door zijn zoon Désiré (geboren in 1879), tot ze in 1931 overgenomen werd door de Banque De Bruxelles (later Bank Brussel Lambert of BBL). Désiré was lid van het bestuurscomité van de Wereldlijke School Instituut Henri Tant-Roels, tot die in 1938 overgedragen werd aan de staat en een R.M.S. (rijksmiddenschool) werd.

Op de begraafplaats hebben ook meerdere priesters een graf. Sommigen van hen maakten zich verdienstelijk in de sociale strijd, zoals deken Alfons Loys (Gent, 1832 - Roeselare, 1912), die als reactie op het “socialistische gevaar” in 1890 de “Gilde van Ambachten en Neringen” stichtte. Verdienstelijk op sociaal vlak was ook Edmond Denys. 18

Karel Dubois

Edmond Denys (Roeselare, 1865 – Lichtervelde, 1923; arbeiders in Noord-Frankrijk)

aalmoezenier Vlaamse seizoen-

Edmond studeerde aan het Klein Seminarie en werd priester gewijd in 1889. In die tijd bekommerden socialisten, christendemocraten en Daensisten zich om het lot van de kleine man en toonden interesse voor de seizoenarbeiders. Dat was de kerkelijke overheid niet ontgaan en in 1902 werd pastoor Edmond Denys aangesteld als proost van de zogenaamde "Franschmans", de arbeiders die in Noord-Frankrijk gingen werken. Edmond bezocht zijn “maatjes” met paard en kar en gaf voor hen het tijdschrift "De stem uit het Vaderland" uit. Zijn winterkwartier te Roeselare werd in de eerste wereldoorlog verwoest. In 1922 vestigde hij zich in de Hazelstraat te Lichtervelde. Ziekte maakte het onmogelijk nog verder naar Frankrijk te gaan. Amper een jaar later overleed hij in alle anonimiteit. Achiel Denys organiseerde een geldinschrijving om een zerk te bekostigen en in 1929 werd zijn stoffelijk overschot naar Roeselare overgebracht waar een plechtige huldiging plaatsvond. Andere priesters zijn bekend om hun inzet voor de strijd voor de Nederlandse taal en voor het behoud van het katholiek geloof. In dit verband moet zeker Karel Dubois vermeld worden.

(Oostende, 1895 – Roeselare, 1956; priester, stichter KSA) Dubois was van 1924 tot 1952 professor aan de afdeling wijsbegeerte van het Klein Seminarie. In 1928 kreeg hij van Mgr. Waffelaert de opdracht om, ter vervanging het radicaal Vlaamse “Algemeen Katholiek Vlaams Studentenverbond”, een nieuwe studentenbeweging op te richten om “de studenten te leren vechten voor het geloof”: de Katholieke Studenten Aktie. Vanaf 1932 werd de KSA een echte organisatie met een bestuur, een uniform en duidelijk gestructureerde werkingsniveaus (gouwen, gewesten, bonden). Het graf van Karel Dubois (zie foto op binnenkant achterflap) is een ontwerp van André Taeckens, beeldhouwer van het basreliëf in de gevel van de Campus Tant (zie foto op pagina 9). De grootste helden op de begraafplaats zijn uiteraard de soldaten of burgers die hun leven op het spel zetten, en in de meeste gevallen hun leven verloren, in één van de twee grote oorlogen uit de vorige eeuw.

Helden van WO I en WO II Gesneuvelde soldaten zijn de helden bij uitstek: ze hebben het meeste dierbare voor een mens, het eigen leven, gegeven voor het vaderland. Toch past hier een kanttekening: de meesten van hen zijn “gedwongen helden” en dus geen helden. Een soldaat die weigert naar het slagveld te gaan, wordt door de eigen legerleiding doodgeschoten, dus verdedigt de soldaat het vaderland – net zoals de heldhaftige vrijwilliger – maar uit eigenbelang, om niet onmiddellijk te sterven, om nog een kans te hebben niet op het slagveld te sterven. Het vraagt weinig moed om een heldendaad te stellen als er een geweer op je is gericht. Sommige gesneuvelden krijgen een eigen graf, dus een eigen herdenkingsmonument. Van andere gesneuvelden wordt het lichaam niet teruggevonden: hun stoffelijke overschotten verzeilen in een

jongens in KSA-uniform

affiche KSA

19

20

anoniem graf, of verdwijnen. Ze worden, soms bij naam, soms anoniem herdacht door algemene herdenkingsmonumenten. Op de Oude Stedelijke Begraafplaats van Roeselare vind je volgende soldatenbegraafplaatsen: • het “erepark” met de gesneuvelden van Roeselare – hier liggen ook de burgerlijke slachtoffers van de oorlogen begraven • de Britse militaire begraafplaats met 96 soldaten gesneuveld in WO I en 7 soldaten in 1940 (plus ook 2 onbekende Franse soldaten uit WO I) • de Franse militaire begraafplaats, met 747 graven en een ossuarium (massagraf met de overblijfselen van 264 onbekende Franse soldaten) Er zijn de volgende monumenten: • monument voor de Franse bevrijders uit WO I • het Roeselaars oorlogsmonument, dat zowel militaire als burgerlijke slachtoffers uit beide wereldoorlogen herdenkt • een herdenkingsplakkaat voor de Poolse bevrijders in WO II • monument voor weggevoerden en werkweigeraars uit WO II. • praalgraf van Le Hétet.

Ferdinand Le Hétet Ferdinand Lee Hétet was een Frans soldaat die op 19 oktober 1914 sneuvelde tijdens de terugtrekking van de Franse troepen uit Roese Roeselare, aan het begin van de Eerste Wereldoorlog. Na zijn dood werd hij begraven op de oude gemeentelijke begraafplaats van Roeselare, waar er ook een dreef ef naar hem is genoemd, de Ferdinand Le Hétet-dreef dreef. Zijn praalgraf is een ontwerp van Emiel Duijvewaardt, vewaardt, net als het monument voor de Franse bevrijders. Bij de inhuldiging hiervan in 1920 waren de weduwe en het zoontje van Le Hétet aanwezig.

Voor de oud-strijders die niet sneuvelden in de oorlog staat op hun individuele graven, verspreid over heel de begraafplaats, een klein stenen huldeplakkaat.

Herdenkingsplakkaat oud-strijder

Fragment uit klasagenda/oorlogsdagboek van Emiel Benoot, directeur van de Wereldlijke school, i.v.m. de schenkingen voor de oprichting van het praalgraf van Le Hétet.. Benoot gaf 20 frank, zijn “erkentelijke leerlingen” 46,05 frank. Op een andere pagina ver vermeldt meldt Benoot vol trots dat zijn school de enige is waarvan ook de leerlingen een financiële bijdrage leverden.

Praalgraf Le Hétet

21

22

Soldatengraven en -monumenten op Oude Begraafplaats

Leopold Demol, Leon Vermeulen, Robert Verschoore: foutief herdachte helden uit WO I In 1927 herdacht de Wereldlijke school Instituut Henri Tant-Roels (voorloper van Middenschool en Koninklijk Atheneum) haar gesneuvelde oud-leerlingen, Leopold Demol (1895-1918) en Leon Vermeulen (1896“1914”). De herdenkingsbrochure in het schoolarchief vermeldt hoe er een redevoering werd gehouden bij de graven van deze helden. Alleen is er geen graf van Leon Vermeulen op de Roeselaarse begraafplaats. De redevoering werd gehouden bij het graf van Jules Vermeulen, die geen oud-leerling was. De sterfdatum van deze Jules Vermeulen, 26 augustus 1914, wordt in de brochure van de school foutief toegeschreven aan Leon Vermeulen. Onderzoek door leerlingen in het legerarchief toont dat Leon Vermeulen begraven ligt in Hoogstade en als sterfdatum 20 april 1918 heeft.

Britse begraafplaats

In 1932 voerde de school een toneel op, met een pacifistische boodschap, Ik heb een mensch gedood van Maurice Rostand, als hernieuwd eerbetoon aan de gesneuvelde oud-leerlingen. Een affiche vermeldt nu een derde naam bij de “Morts pour la Patrie”, nl. Robert Verschoore. Waarom werd deze niet herdacht in 1927? Onderzoek door leerlingen in het legerarchief toont dat Verschoore wel meevocht, maar niet sneuvelde. We vonden zijn graf terug op de begraafplaats in de Zandputstraat te Menen, met als sterftejaar 1983.

monument voor slachtoffers van Roeselare in WO I en II

massagraf op Franse begraafplaats

Uit de brochure “Inhuldiging memoriaal aan de gesneuvelde oud-leerlingen”,1927

monument weggevoerden en werkweigeraars

Foto van Robert Verschoore en zijn vrouw op zijn graf in Menen

monument Franse bevrijders (WO I) hiernaast: monument Poolse bevrijders (WO II)

23

24

Roger Terrin

Duitse gesneuvelde soldaten

(Roeselare, 1923 – Kopenich Berlijn, 1944; betrokken bij verzet WO II)

Niet elke held is een goede held. De waarde van een held is de waarde van de zaak waarvoor of van de persoon voor wie de held zich inzet. Wie zich inzet voor een zaak of persoon die wij zelf niet waardevol vinden, is misschien wel een held, voor wiens heldendom we eventueel een vorm van sympathie kunnen koesteren, maar geen held die we nodig hebben en dus dankbaar zijn en vereren, integendeel, het is een held die we kwijt willen, die we verafschuwen. Meestal vermijden we in dat geval om nog het woord held te gebruiken. We weten wel dat de soldaten van de vijand evengoed helden zijn als “onze jongens”, maar helden van de verkeerde kant en dus noemen we hen geen “moedige helden”, maar houden het bij “roekeloze vijanden”. Als we echter bedenken dat het gaat om “gedwongen” helden, is het woord “slachtoffer” misschien nog het meest op zijn plaats. Op de Oude Stedelijke Begraafplaats werden ongeveer 1400 Duitse soldaten begraven. Deze stoffelijke resten werden in 1956 ontgraven en overgebracht naar Menen en Langemark. Het Duits gedenkteken werd in 1959 afgebroken. Op deze plaats groeit nu een cederboom. Een klein plakkaat verwijst naar deze geschiedenis.

Roger was de zoon van Maurice (officieel Alfons) Terrin en Ivonne Callebert. Hij was leerling van de Rijksmiddenschool. Toen de Duitsers hem in 1943 opeisten voor werk in Duitsland, dook hij onder bij een Vlaamse boer in Frankrijk. De Duitsers wilden daarop zijn vader naar Duitsland sturen. De vader was echter één van de beste elementen van het verzet en werd door zijn commandant in feite gedwongen zijn zoon te gaan zoeken. Roger vertrok daarop naar Berlijn, waar hij werkte voor de firma AEG. Op 27 januari 1944 werd hij “levend verbrand” bij een luchtbombardement. Door zijn opoffering voor zijn vader en zo voor het verzet werd Roger in 1946 (met terugwerkende kracht vanaf maart 1943) als “inlichtings- en actieagent 4e categorie” benoemd tot adjudant in de S.A.R., de Service de Renseignement et d’Action (het verzet).

Waar tot 1959 het Duits gedenkteken stond…

… staat nu een cederboom.

Op de Oude Stedelijke Begraafplaats zijn 2 verzetslui begraven die oud-leerling waren van de Wereldlijke School. Roger Terrin verloor door verzetsactiviteiten het leven en wordt op zijn graf geëerd. Op het graf van verzetslid Lucien Van Moerbeke daarentegen is geen enkele verwijzing aangebracht: hij is een “stille” (of “vergeten”) held. 25

een brief uit 1949 (uit het archief van de Staatsveiligheid, nu bewaard in het SOMA) van F. de Penaranda de Franchimont, hoofd van de inlichtingsdienst Z.I.G. aangaande Roger Terrin (voor wie hij in 1e zin de naam van zijn vader Marcel gebruikt)

26

We verlaten de begraafplaats via de toegang in de Blekerijstraat en wandelen de Arme Klarenstraat in.

Lucien Van Moerbeke (Roeselare, 1901 – Roeselare, 1986; verzetsheld in WO I én WO II) Lucien was leerling van de Wereldlijke School van 1907 tot 1917. Op 26 februari 1916 werd Lucien aangehouden omdat hij een plakbrief van de Duitsers had afgerukt. Lucien kreeg 3 weken cel en zijn vader 500 Mark als boete. Na WO I ging Lucien naar de vakschool te Roeselare en later naar het K.A. van Gent op de Lindenlei. Tijdens zijn militaire dienst nam hij deel aan de bezetting van het Rijngebied na WO I. Nadien vestigde hij zich als zelfstandig electrieker en huwde met Marguerite Marie Bogaert. Het paar had één dochter, Denise, geboren in 1930. In december 1940 werd Lucien lid van de verzetsorganisatie het “Belgisch Legioen” en werd er districthoofd. Op 1 juli 1943 werd Lucien ’s morgens vroeg door de Gestapo van zijn bed gelicht en aangehouden. Hij verbleef eerst 3 maanden in de gevangenis van Kortrijk, dan 3 maanden in die van Brugge. Na 8 dagen in de gevangenis van St-Gilles-Brussel werd hij eind december 1943 gedeporteerd naar Duitsland en belandde in concentratiekamp van Buchenwald. Bij de bevrijding leed hij aan de ergste graad van longontsteking. Hij overleefde, maar werd 100% oorlogsinvalide verklaard. Hij kon zijn beroepsbezigheden hernemen, die hij verderzette tot 1970.

Lucien in een interview in de jaren 1980

27

In deze straat bevindt zich het klooster van de zusters Arme Klaren, in 1867 gesticht door enkele zusters van de orde van de H. Clara uit Tongeren. De drie grote Roeselaarse literatoren kwamen er langs. Hugo Verriest droeg in hun pas gewijde kapel de eerste mis op. Albrecht Rodenbach wijdde aan dit klooster een gedicht: "‘k Kwam gewandeld gansch alleene...". De tekst is aangebracht aan de muur. Guido Gezelle dichtte "De wereld was te kleen voor ’t hart”.

Heilige Clara (Assisi, 1193 – San Damiano, 1253; stichteres van kloosterorde) Clara Favarone di Offreduccio werd geboren in een adellijke familie in Assisi, Italië. Toen ze 18 was, leerde ze broeder Franciscus kennen. Ze zou worden uitgehuwelijkt aan iemand die ze niet wilde, dus ging ze stiekem naar broeder Franciscus toe. Ze brak de band met thuis en besliste om haar leven aan god te wijden. Ze deed afstand van al haar bezittingen en legde de gelofte af van armoede, kuisheid en gehoorzaamheid bij de Benedictinessen van San Paolo delle Abbadesse. Toen Clara 22 jaar oud was, ging ze met haar zus in een vervallen beeld van de H. Clara in de kapel van de Arme Klaren van Roeselare huisje wonen naast het kerkje van San Damiano. Ook andere vrouwen sloten zich bij haar aan. Clara is, samen met Franciscus, stichteres van de naar haar genoemde Clarissen. Clara redde San Damiano een aantal keren van de ondergang. Op 9 augustus 1253 werd de orde van de Clarissen door paus Innocentius IV bekrachtigd. Twee dagen later, op 12 augustus, stierf Clara. Ze werd door paus Alexander IV op 15 augustus 1255 heilig verklaard. 28

Clara kan worden aangeroepen bij oogziekten en tegen koorts. Ze is de patrones van de Clarissen, glasververs, naaisters, borduursters, … Verder werd Clara in 1958 uitgeroepen tot de patrones van de televisie, telegrafie en telefonie. Het is een traditie dat men eieren naar de Clarissen draagt om mooi weer te krijgen. In Vlaanderen zei men vroeger: “Eieren voor Klaarke, goed weer voor het paarke.”

We wandelen de Arme Klarenstraat uit tot aan de Sint-Michielskerk. De hoofdkerk van Roeselare is toegewijd aan de heilige Michiel. boven: praalgraf van Jan van Kleef

Heilige Michiel

links: het halfverheven Sint-Michielsbeeld in de muur van het belfort op de Grote Markt (werk van Jules Lagae), symbool voor de heropbouw van Roeselare na WO I

(aartsengel in joodse, christelijke en islamitische godsdienst) Michaël (Michiel, Mikaal) is één van de aartsengelen, dit zijn de voornaamste boodschappers van God. Hij komt voor in het jodendom, het christendom en de islam. In de joodse geschriften vinden we hem terug in het boek Daniël (10: 131) en het boek Henoch (20:1,5,6). In het christendom wordt hij vermeld in het boek Openbaring van Johannes (12: 7-12) waarbij Michaël een oorlog voert tegen de draak. In de Koran wordt Michaël slechts eenmaal genoemd (Soera 2:99). Voor de christenen is Michiel de aanvoerder der engelen, de overwinnaar van boze machten, de beschermheer van de gelovigen. In het latere volksgeloof is hij de begeleider van de zielen die gestorven zijn op hun weg naar de hemel. Hij is de patroon van de wapendragers, en vanwege zijn weegschaal ook die van de bakkers, de weegmeesters en de apothekers. De feestdag van deze aartsengel is op 29 september, waarvan ook de naam "SintMichielszomer" is afgeleid.

In de rechterzijbeuk van de Sint-Michielskerk bevindt zich het grafmonument van Jan van Kleef.

Jan van Kleef (gestorven in 1504; Vlaams edelman)

beeld van Sint Michiel boven ingang van de kerk

29

Jan Van Kleef - Ravenstein was een natuurlijke zoon van Adolf van Kleef, heer van Ravenstein (1425-1492). Filips van Kleef (1456-1528), een wettige zoon van Adolf, was zijn halfbroer. Jan huwde Johanna Van Lichtervelde, die behoorde tot een zeer belangrijke en hoog geplaatste familie in West-Vlaanderen. Jan van Kleef was ten laatste vanaf 1485 tot zijn dood in 1504 kastelein en gouverneur van Wijnendale (Torhout). Hij behield deze functies ook nadat zijn halfbroer Filips in 1488 heer van Wijnendale was geworden. In 1504 nam Johanna van Lichtervelde de functies van kastelein en gouverneur van haar overleden man over en behield die tot haar dood in 1526. 30

Jan van Kleef financierde mede de heropbouw (1497-1504) van de SintMichielskerk in Roeselare, die in 1488 door de Duitse troepen van Maximiliaan van Oostenrijk was vernield, als vergeldingsactie tegen Filips van Kleef, die de Vlaamse opstand tegen Maximiliaan had geleid. Na zijn dood in 1504 werd Jan dan ook begraven in de Sint-Michielskerk. In 1526 werd zijn vrouw naast hem begraven. Het echtpaar kreeg een duur en spectaculair grafmonument uit Doornikse steen. In 1850 werd het grafmonument verwijderd en geschonken aan graaf de Thiennes (heer van het kasteel van Rumbeke), die het op zijn beurt schonk aan het Museum voor Stenen Voorwerpen in Gent. Na een restauratie werd het in 1999 opnieuw naar Roeselare gebracht. Het pleintje links van de kerk is het Marie-Louise De Meesterplein.

Marie-Louise De Meester (Roeselare, 1857 – Heverlee, 1928; kloosterzuster) Maria De Meester, dochter van een stoffenhandelaar, trad in als kloosterzuster bij de Dames van Roesbrugge. In 1897 trok ze als missionaris naar India, waar ze de congregatie van de KanunnikessenMissionarissen van Sint Augustinus stichtte. Na de oprichting van diverse missieposten in Zuid-India trok ze onder meer naar de Filippijnen en tal van andere landen. Ze stichtte eveneens de “Congregatie van de Zusters Missionarissen van het Onbevlekt Hart van Maria”, beter gekend als “de zusters van de jacht”. Deze internationaal gekende klooster-orde had oorspronkelijk het Heilig Hart ziekenhuis in beheer. In 1908 stichtte ze het noviciaat in Roeselare en stichtte een vormingshuis voor verpleegkunde. 31

De geboorte van Marie-Louise Louise De Meester wordt herdacht aan haar geboortehuis in de Ooststraat nr. 7.

Het standbeeld beeld van Marie-Louise De Meester werd gebeeldhouwd door Isidoor Goddeeris, naar een ontwerp van Geert Vanallemeersch.

Isidoor Goddeeris (Roeselare 1953; beeldhouwer) Isidoor Goddeeris volgde plastische opvoeding aan het St. Lucasinstituut te Gent. Na zijn studies ies vervolmaakte hij zich als beeldhouwer. Hij is dit nu nog steeds en probeert zijn hobby te combineren met zijn job. Hij is leraar aan de Academie te 32

Roeselare, gastprofessor aan de Hogeschool Gent en hij geeft workshops beeldhouwen in Carrara, Italië. Hij won diverse prijzen in binnen binnen- en buitenland en kreeg in 2007 de persprijs bij de officiële opening van de batjes voor het gebeeldhouwde stadsplan op de Grote Markt. Naast het beeld van Marie Marie-Louise De Meester eester beeldhouwde hij ook het beeld “Spelende kinderen” nderen” bij het herdenkingsmonument voor Jules Lagae op het Stations tationsplein (eveneens naar een n ontwerp van Geert Vanallemeersch) en een borstbeeld van de Roeselaarse componiste Cecilia Callebert (1884-1978) 1978) in de Bollenstraat.

We laten het Marie Marie-Louise Louise De Meesterplein aan onze rechterzijde liggen, wandelen tot aan het einde van de Vrouwenstraat en slaan dan links de Wallenstraat in. Op de kruising van Manestraat, Vrouwenstraat en Wallenstraat staat een werk van Martine Platteau. Het is een stalen plaat p met daarin een tekst ekst van de Nederlandse cabaretier Toon Hermans Hermans: “de mooiste dingen die je ziet, zie je door te kijken” kijken”.

Martine Platteau (Paulis in Congo, 1954; kunstenares) Martine Platteau is ingenieur scheikundebiochemie. Ze volgde les aan de kunstacademie van Roeselare en van Oostende en leerde lassen in het metaalconstructiebedrijf Espeel in Rumbeke. De Roeselaarse kunstenares heeft een voorkeur voor metaal en voor het geschreven woord. Even de Wallenstraat in is er op de linkerkant een pleintje met een aantal gedichten aan de omgevende muren en een beeld van Jules Plastiek in het midden. Het is een eerbetoon aan Roger Slosse. 33

Roger Slosse (Roeselare, 1914 – Roeselare, 2005; volksschrijver en conferencier) Roger Slosse werd geboren te Krottegem in een huis aan de St. Hubrechtsstraat. Vanaf 1920 volgde hij lager onderwijs aan de stadsjongensschool aan de Brugsesteenweg. Daarna moest Roger van zijn vader een 'stiel' aanleren. Roger koos voor kapper. Hij opende een eigen zaak in de Noordstraat, maar zou later nog tal van andere beroepen uitoefenen: verzekeringsagent, handelsreiziger, portier, verkoper van bromfietsen en later van TV’s, cafébaas. In de beginjaren van Roularta (opgericht in 1954) ging Roger er werken als journalist. Het was in die naoorlogse jaren (nl. het najaar 1949) dat hij te Oostende in "De Volksbond" de persoonswisseling ondergaan had die van hem Juul Plastiek gemaakt heeft. Onder deze schuilnaam werd Roger in heel WestVlaanderen een bekend figuur. Van 1956 tot 1988 verschenen zijn "Hoekskes van Juul Plastiek" wekelijks in de Weekbode, verhalen geschreven in het Roeselaarse dialect, soms met een lach, soms met een traan, soms mild maar ook soms met een strijdbare vrijzeggerstoon. Als schrijver heeft Roger een waaier nagelaten van boeken over volksdevotie & volkskunde over Roeselare en zijn dialect. In de jaren na de oorlog was hij ook een bekende conferencier, die te horen was op de Bonte Avonden op Radio Kortrijk. Op het einde van de Wallenstraat slaan we rechts de Albrecht Rodenbachstraat in. Deze straatnaam is één van de vele eerbewijzen aan dé held van Roeselare. 34

brouwerij in de Spanjestraat en een borstbeeld in de Pennoenstraat). In 1888, 1909, 1919, 1956 en 1980 had telkens een herdenkingsstoet plaats ter zijner ere.

Albrecht Rodenbach (Roeselare, 1856 – Roeselare Roeselare, 1880; Vlaamsgezind schrijver schrijver) Albrecht Rodenbach was de oudste van 10 kinderen geboren tussen 1856 en 1872. Alexander Rodenbach was zijn oom. Albrecht volgde les aan het Klein Seminarie en ontwikkelde een sterk Vlaams bewustzijn onder impuls van zijn leraar Hugo Verriest. Bekend is zijn betrokkenheid bij de “Groote Stooringhe”, oringhe”, het studenten studentenprotest op 28 juli 1875 tegen het gebruik van het Frans in het onderwijs in Vlaanderen. In 1876 ging hij rechten studeren aan de Katholieke Universiteit Leuven. In de laatste jaren van zijn leven nam Rodenbach afstand van zijn Vlaamse bevlogenheid, en verkeerde hij in Franstalige en liberale kringen. Hij overleed op 23 23-jarige leeftijd aan tuberculose. Rodenbach schreef zowel poëzie, proza als toneelwerken.

En hier staan wij, 't hoofd omhoge, vuisten siddrend, kokend bloed; vlam in 't herte, vlam in de oge, en ons naam ons trillen doet!

De blauwvoet Albrecht Rodenbach Nu het lied der Vlaamse zonen, nu een dreunend kerelslied, dat in wilde noordertonen uit het diepste ons herten schiet.

Van de blonde noordse stranden, dwang en buigen ongewend, onze vaders herwaarts landden, leden, streden, ongetemd.

Refrein Ei! het lied der Vlaamse zonen, met zijn wilde noordertonen, met het oude Vlaams Hoezee. Vliegt de blauwvoet? Storm op zee!

Ja wij zijn der Vlamen zonen, sterk van lijve, sterk van ziel, en wij zou'n nog kunnen tonen, hoe de klauw der Klauwaerts viel.

't Wierd gezeid dat Vlaanderen groot was, groot scheen in der tijden wolk, maar dat Vlaanderland nu dood was, en het vrije kerelsvolk.

In de Albrecht Rodenbachstraat stond stond, op de hoek met de Noordstraat Noordstraat, het geboortehuis van de dichter. Het huis werd afgebroken, maar de herher denkingsteen van zijn geboorte werd opnieuw ingemetseld.

Maar dan klonk een stemme krachtig over 't oude noordzeestrand en het stormde groots en machtig, in dat dode Vlaanderland.

Op ons vane vliegt de Blauwvoet, die voorspelt het zeegedruis, en de Leeuw er met zijn klauw hoedt 't lieve dierbaar Christi kruis. Weg de bastaards, weg de lauwaards. ons behoort het noordzeestrand, ons de kerels, ons de Klauwaards, leve God en Vlaanderland!

Rodenbachs geboortehuis heeft plaats geruimd voor een appartementsb appartementsblok

Rodenbach heeft naast zijn praalgraf op de Oude Stedelijke Begraafplaats nog 3 standbeelden (naast het bekende beeld met de Blauwvoet op het De Coninckplein, ook nog een standbeeld aan de 35

boven: Rodenbachstoet in 1919 hiernaast : affiche voor stoet van 1909 36

Op het einde van de Albrecht Rodenbachstraat slaan we rechts de Noordstraat in.

Monumenten worden geplaatst, maar soms ook verplaatst, of verwijderd, tijdelijk of definitief. Waar nu (jaar 2012), naast het gebouw van de bank KBC, een gebouwencomplex van winkelruimten, appartementen, hotel en ondergrondse parking wordt gebouwd (met ook het toekomstige kennis- en leercentrum, zeg maar de nieuwe bibliotheek), stond vroeger het sterfhuis van Rodenbach. Ook hier was een herdenkingsplakkaat aangebracht. Of dit opnieuw aangebracht zal worden, is nog afwachten.

Geert Vanallemeersch (Roeselare, 1934 – Roeselare, 2001; beeldhouwer) Geert studeerde kunst in Sint-Lucas in Gent en behaalde een diploma regent plastische opvoeding aan Sint-Thomas te Brussel. Hij gaf les in het VTI en de VMS van Roeselare en aan de Academie van Wervik. Hij bleef zich permanent bijscholen. Elke paasvakantie volgde hij stage aan de Academie van Parijs La grande Chaumière, waar hij oefende in naaktschetsen. Na zijn pensionering in 1996 volgde hij lessen vrije grafiek aan de Academie van Roeselare. Hij maakte naast talloze ontwerpen voor beelden, vaak uitgevoerd door Isidoor Goddeeris, ook ontwerpen voor affiches en toneeldecors. Hij tekende verder cartoons voor de Weekbode en creëerde de Roeselaarse reuzen Coorde en Cyper.

We wandelen tot op de Grote Markt. Op de gevel van het stadhuis zijn 2 herdenkingsplakkaten aangebracht die verwijzen naar een gewapend conflict, enerzijds de strijd tegen de Fransen kort na de Franse Revolutie, anderzijds de tweede wereldoorlog.

Op de stoep stond hier ook “Kracht” (een granieten blok waar water over vloeit), een kunstwerk van Geert Vanallemeersch. Opnieuw: of dit verwijderde werk terug zal geplaatst worden, is afwachten.

Gesneuvelden op 10 en 13 juni 1794 De dubbele veldslag van Hooglede op 10 en 13 juni 1794 kadert in het conflict tussen enerzijds de Franse troepen van de pas opgerichte Franse Republiek en anderzijds de geallieerde troepen van de Oostenrijkers en de Engelsen. In de eerste veldslag troffen de vijandelijke legers elkaar omstreeks 14 uur. Het gevecht draaide uit op een nederlaag voor de Fransen. 's Nachts gebeurde er echter iets onverwachts. De Oostenrijkse generaal Clerfayt voelde zich niet zeker van zijn stuk en trok zich terug uit Hooglede naar Lichtervelde en Torhout. Zo konden de Fransen zonder slag of stoot Hooglede inpalmen op woensdag 11 juni.

In de Noordstraat staan nog 2 andere werken van deze kunstenaar: “Welkomsgroet” (ter hoogte van de Brugsesteenweg) en “Meditatie” (ter hoogte van de Sint-Amandsstraat). 37

38

De geallieerden kregen echter versterking en vielen vervolgens Hooglede aan op vrijdag 13 juni, komend van de steenweg Torhout-Roeselare. Clerfayt beloofde zijn soldaten drie dagen soldij en had ze daar bovenop een drievoudig rantsoen brandewijn gegeven. Nabij de Gitsberg kwam het tot een eerste confrontatie. De Franse artilleristen trokken zich door de vastberadenheid van de Oostenrijkers terug tot in Hooglede dorp, maar door de opmars van een nieuwe brigade konden ze een tegenaanval lanceren. De Oostenrijkers geraakten in moeilijkheden en vluchtten in paniek weg. Deze tweede veldslag te Hooglede werd dus een groot succes voor de Fransen. Wat later kregen de geallieerden de genadeslag te Fleurus. De Zuidelijke Nederlanden vielen in handen van de Franse republikeinen en dit betekende voor België het einde van het Oostenrijks tijdvak. Het plakkaat op het stadhuis herdenkt de soldaten van beide partijen die op het slagveld van Hooglede omkwamen. Voor 13 juni betekent dit: Aantal soldaten

slachtoffers

%

Fransen

24,000

1,300 5.42

Geallieerden

19,000

900 4.74

“Combat d’Hooglede”, Gravure door Boussod & Valadon, naar Jollive, 1890

39

Poolse bevrijders van 1944 De 1ste Poolse Pantserdivisie, in 1942 samengesteld in GrootBrittannië met gevluchte Poolse militairen, nam deel aan de bevrijding van West-Europa. o.l.v. generaal Montgomery. Vanaf 6 september 1944, de dag waarop ze de Frans-Belgische grens overstak, was de Poolse Pantserdivisie actief op WestVlaams grondgebied. Op 7 september bevrijdde ze Soldaten van de 1e Poolse Pantserdivisie Sint-Jan, Westrozebeke, Hoog(bij de bevrijding van Beveren in het Waasland) lede en Gits. Roeselare werd in de avond helemaal bevrijd. Net als in Frankrijk kreeg de Poolse Pantserdivisie bij de bevrijding de hulp van verzetsgroeperingen. In hun 10 dagen durend offensief telde de divisie 57 doden en 170 gewonden.

Gedenkteken voor de vrede en voor de Poolse bevrijders, 1945, Geo Verbanck (leermeester van André Taeckens) – O.L..Vrouwemarkt

40

In het fronton van de gevel van het stadhuis zien we (net zoals in de gevel van de Augustijnenkerk ugustijnenkerk van het Klein Seminarie) het wapenschild van Karl Theodo Theodoor von Neuburg.

Karl Theodoorr von Neuburg (Brussel, 1724 – Nymphenburg Nymphenburg, 1799; vorst)

Op 9-jarige jarige leeftijd volgde Karl Theodoor zijn vader Johan Christiaan op als paltsgraaf van Sulzbach, een klein vorstendom in Beieren. Zijn opvoeding kreeg hij echter aan het hof van zijn oudoom Karel III Filips van Palts PaltsNeuburg in Mannheim. Toen hij 18 jaar aar oud was, overleed zijn oudoom en erfde hij van hem het keurvorstendom van de Palts, de hertogdommen Palts Palts-Neuburg, Gulik en Berg en de heerlijkheid Wijnendale. Van zijn moeder, markiezin van Bergen op Zoom, erfde hij het markizaat Bergen op portret door Anna Dorothea Zoom. Hij was as daardoor vorst van Therbusch, 1763 een middelgroot land voor die tijd. In 1742 huwde hij met zijn nicht Elisabeth Maria Aloysia Auguste van Sulzbach (1721-1794). 1794). Ze kregen samen in 1762 een kind, Frans Lodewijk Jozef, dat echter maar een dag leefde. Karl Theodoor had dee handen vol met het bestuur van zijn gebieden, die verspreid lagen over Duitsland en de Nederlanden. Hij regeerde als een verlicht vorst. Hij stichtte een Academie van wetenschappen en streefde naar een efficiënter bestuur. In 1776 schafte hij foltering vvoor oor rechtszaken af. Met mercantilistische maatregelen werden werd de export en de industrie gestimuleerd. 41

In West-Vlaanderen financierde hij de aanleg van steenwegen. De eerste was klaar in 1752 en verbond de steden Brugge, Torhout, Roeselare en Menen met elkaar (de latere N32). Langs de steenwegen werden tolbarrières opgericht die genoemd waren naar belangrijke steden in het bezit van Karel Theodoor. De vorst droeg ook bij voor de bouw van het Roeselaarse stadhuis. Karel Theodoor was een groot muziekliefhebber, die ook zelf een instrument (fluit) bespeelde. De muziekkapel van de keurvorst in zijn residentiestad Mannheim was het beroemdste en ook het grootste hoforkest van zijn tijd in Europa (60 muzikanten). De hofkapel van Mannheim trok daarom veel componisten aan, onder wie Wolfgang Amadeus Mozart. In de winter van 1780 schreef Mozart in opdracht van de keurvorst een opera, Idomeneo. Na het overlijden van zijn vrouw huwde Karel Theodoor in 1795 op 71jarige leeftijd met de 52 jaar jongere Maria Leopoldine van OostenrijkEste (1776–1848). Uit dit huwelijk kwamen geen kinderen voort. Karel Theodoor stierf in 1799 zonder wettelijke kinderen na te laten. We gaan van op de Grote Markt de Zuidstraat in. Vóór de dienst Cultuur (huisnummer 3) stond Persvrijheid, een werk van Willy Cauwelier, dat verwijderd werd voor restauratie (zie foto op binnenkant van de achterflap).

Willy Cauwelier (Roeselare, 1954; kunstenaar) Willy, een oud-leerling van de Middenschool (Campus Tant), volgde academie in Roeselare samen met o.a. Isidoor Goddeeris. In Gent volgde hij van 1976 tot 1980 een opleiding monumentale kunsten aan de Koninklijke Academie voor Schone kunsten. Nog in het jaar van zijn afstuderen werd hij laureaat van de Provinciale Prijs West-Vlaanderen voor niet42

multipliceerbare kunstvormen. Sinds 1978 toont hij zijn werk in individuele en groepstentoonstellingen. De betrokkenheid op de wereld en haar problematiek zetten hem aan tot het creëren van projecten en installaties. Deze kunnen worden omschreven als vormen van situatiekunst. Hij maakt gebruik van zeer diverse materialen maar desondanks blijven ze ondergeschikt aan het idee. Vroeger toonden zijn werken uitdagende en geëngageerde aspecten, maar vandaag is de poëzie en het speelse meer naar de voorgrond getreden. In 2009 maakte hij bv. “female bridge”, een imaginaire brug met touwen in het landschap, een tijdelijk project voor de tentoonstelling “female landscape” in het Provinciedomein Sterrebos te Roeselare. De brug bestond uit 100 fluogele metserskoordjes over een lengte van 30 meter en 2 meter breed. Als atheïst zegt Cauwelier dat het leven geen zin heeft, je moet het gewoon zelf zinvol maken. Cauwelier heeft een eigen kunstgalerij, The White Cube. Zijn website noemt La Chose (een verwijzing naar de Franse psychoanalyticus Lacan). We wandelen verder de Zuidstraat in. Op de gevel van het huis Welwel (Zuidstraat 17) hangt een herdenkingsplakkaat voor Emile Duijvewaardt, die hier nog gewoond heeft.

Emile Duijvewaardt (Roeselare, 1849 – Roeselare, 1926; kunstenaar en binnenhuisdecorateur) Emile Duijvewaardt was de zoon van Hippoliet Duyvewaardt en Eugenie Decancq. Zijn vader, in Antwerpen geboren, behoorde tot een Nederlandse burgerfamilie, die van vader op zoon reputatie had inzake verven en vernissen. Zijn grootvader Isaac schreef zelfs een handleiding over recepten voor verf en stopverf. Tussen 1861 en 1869 studeerde Emile aan de kunstacademie van Roeselare en in 1865-66 aan de Vrije Nijverheidsschool te Antwerpen, met kunstschilder Hendrik Altenrath (1832-1892) als directeur. Als laureaat van de Roeselare Academie werd hij er op zondag 29 augustus 43

1869 gehuldigd met de fanfare, waarvan zijn vader Hippoliet ondervoorzitter was. In 1871 huwde hij met Pelagie Desmedt. Samen hadden ze zes kinderen. Duijvewaerdt verwierf vooral bekendheid als portrettist en binnenhuisdecorateur op het gebied van schilderkunst, glasschilderen, stucwerk, koperetsen en decorschilderen. Men vermoedt dat er in de beschermde woning “Wyckhuyse” (Hendrik Consciencestraat) nog een schilderij boven een schouwmantel van zijn hand is te zien. Befaamd was ook zijn handigheid in het nabootsen van hout. Hij ontwierp verder het praalgraf voor Le Hétet en het monument voor de Franse soldaten op de Oude Stedelijke Begraafplaats, waar hij zelf begraven ligt. Na zijn overlijden in 1926 werd aan zijn woonhuis een bronzen gedenkplaat aangebracht. Er werd ook een Duijvewaardt-prijs ingesteld om jaarlijks aan een verdienstelijke leerling van de Roeselaarse kunstacademie een prijs toe te kennen.

Duijvewaardt bij hem thuis in de Zuidstraat

schilderij van Emile Duijvewaardt, 1909

44

De wandeling vervolgt via de eerste straat links, de Patersstraat. We kunnen echter nog even verder de Zuidstraat ingaan om de herdenkingen door het Klein Seminarie te bekijken.

De kerk van het Klein Seminarie is toegewijd aan de heilige Augustinus, omdat hier vroeger het klooster was van de paters Augustijnen.

Heilige Augustinus (Thagaste, 354 – Hippo, 430; christelijke bisschop en denker) Augustinus was een leraar in de retorica die aanvankelijk een “losbandig” leven leidde en aanhanger was van het manicheïsme, maar zich onder invloed van de heilige Ambrosius (bisschop van Milaan) bekeerde tot het christendom en later bisschop werd van Hippo in Noord-Afrika. Augustinus schreef talrijke werken, o.a. Belijdenissen, een autobiografie met reeds “moderne” psychologische inzichten, en het traktaat Over de stad van God. Hij is één van de voornaamste denkers van het christendom. Zo loste hij met zijn theorie over de “gerechtvaardigde oorlog” het probleem op dat de eerste christenen pacifisten waren, maar deze houding niet vol te houden was toen het christendom een staatsgodsdienst was geworden.

Glasraam met beeld van Augustinus in de kerk van het Klein Seminarie

Op het terrein van het Klein Seminarie worden 2 priesters herdacht met een monument: Guido Gezelle en Constant Lievens.

45

Guido Gezelle (Brugge, 1830 – Brugge,1899; priester en dichter) Guido Gezelle vertrok in oktober 1846 uit zijn geboortestad om zijn humanioraopleiding in het Klein Seminarie van Roeselare af te werken. In 1849-1850 volgde hij er de pas opgerichte filosofieafdeling. Als student was hij een tijdlang portier, omdat hij zo mocht studeren tegen een erg voordelige financiële regeling. Toen al schreef hij enkele gedichten. Gezelle had zijn priesteropleiding in het Brugse Groot Seminarie nog niet beëindigd, toen hij benoemd werd tot leraar Boekhouding en Natuurlijk historie aan het Klein Seminarie. Gezelle oefende vooral als leraar van de poësis een grote invloed op zijn leerlingen uit. Hij bracht hen de liefde bij voor de eigen volkstaal en zette hen aan tot het schrijven van verzen. Zelf publiceerde hij in die periode het beroemde Kerkhofblommen en Vlaemsche Dichtoefeningen. Voor zijn leerling Eugène Van Oye schreef hij Dien avond en die rooze. Er kwamen echter Borstbeeld van Gezelle spanningen rond zijn persoon, als gevolg door Jules Lagae, 1930, van zijn pedagogische aanpak en zijn Klein Seminarie vriendschapsrelaties met zijn leerlingen, en hij werd in 1860 overgeplaatst. Zijn verdere priesterloopbaan bracht hij door in Brugge en Kortrijk. Bij zijn dood in 1899 werd hij beschouwd als de grootste Nederlandstalige dichter van de 19e eeuw. maar nooit een uur zo lief met u, zoo lang zij duren koste, maar nooit een uur zoo droef om u, wanneer ik scheiden moste, als de uur wanneer ik dicht bij u, dien avond, neêrgezeten, u spreken hoorde en sprak tot u wat onze zielen weten. Fragment uit Dien avond en die rooze

46

Tegenover het gebouw van de politie staat een beeld van Peegie, een fictieve figuur uit het werk van Willem Denys.

Constant Lievens (Moorslede, 1856 – Heverlee, 1893; jezuïet en missionaris in India) Lievens volgde humaniora aan het Klein SSeminarie te Roeselare en studeerde af in 1876 in de zogenaamde “wonderklas” waartoe ook Albrecht Rodenbach behoorde. In 1877 ging hij aan het Groot Seminarie te Brugge theologie studeren. Hij legde zijn kloostergeloften af op 22 oktober 1880, dezelfde dag dat hij vanuit Oostende op missie naar India vertrok, waar hij in 1883 te Calcutta tot priester werd gewijd. Lievens zette zich niet alleen in voor de kerstening van het hem toegewezen gebied, maar ook voor onderwijs, caritatieve werken en meer respect voor de mensenrechten. In 1891 werd bij Lievens tuberculose vastgesteld. Hij was toen al een tijd verzwakt. Hij keerde in 1892 nog voor behandeling naar België terug terug, maar aar overleefde de ziekte niet. Sinds 5 april 1956 is er een gedenkteken in het Klein Seminarie eminarie. In 2001 werd de procedure tot zaligverklaring ingezet.

We keren op onze stappen terug en slaan de Pater atersstraat in naar de Botermarkt. 47

Willem Denys (Roeselare, 1911- Roeselare, 1983; schrijver) Willem Denys was het zesde kind (op een totaal van 10) van Achiel Denys en Margriet Schelpe, eigenaars van een gereputeerde zaak in bont en hoogwaardig textiel. Hij doorliep de Grieks-Latijnse Humaniora in het Klein Seminarie en volgde naderhand zijn vader op in de handelszaak. In 1939 huwde hij met Paula De Bevere, dochter van een welbekende familie. Willem was schrijver, gevierd verteller en conferencier, die het als zijn roeping zag de lach onder de mensen te brengen. Zijn belangrijkste werken zijn de verhalen over de volksfiguur Peegie en de Nieuwmarkters. Peegie symboliseert de handelsgeest van deze leurders. Vader Achiel vertelde vaak verhalen over Roeselaarse vluchtelingen die in 1918 de stad moesten ontruimen. Deze verhalen heeft Willem verder uitgewerkt en zo ontstond de figuur Peegie. Oorspronkelijk was het een vervolgverhaal in Het Wekelijks Nieuws, later bracht Denys twee boeken uit (Peegie in zyn oapejoaren en Peegie, zyn triem deur ’t leevn). In 1964 nam Willem Denys, samen met Karel de Lille, het initiatief om de oude volksalmanak ’t Manneke uit de Mane, gesticht in 1880, opnieuw uit te geven in de stijl en traditie van de vroegere uitgave. In 1982 werd de Vereniging van de Maten van Peegie opgericht en werd een standbeeld van Peegie onthuld op de Botermarkt.

Willem Denys

Manneke uit de Mane

Peegie 48

We wandelen van de Botermarkt naar het Polenplein.

In het wielermuseum worden uiteraard talloze “helden” uit de wielersport geëerd. Uit Roeselare afkomstig waren Odiel Defraye en Jempi Monseré.

Het grote basreliëf aan de zijgevel van bouwmaatschappij De Mandel is een werk van Antoine Krul.

Monseré gaf zijn naam aan een straat (nabij de Ardooisesteenweg), maar ook aan een fietsroute. Odiel Defraye wordt herdacht door een straatnaam in Rumbeke, maar eveneens door speciale herdenkingsactiviteiten in het jaar 2012.

Antoine Krul (Brugge, 1936; kunstenaar) Krul studeerde kunst te Brugge en Gent. Hij was eerst ontwerper voor “Hallmark” in de USA en werd vanaf 1966 leraar keramiek aan de academie van Roeselare. Hij was er directeur van 1984 tot 1991.

Odiel Defraye (Rumbeke, 1888 – Bierges, 1965; wielrenner)

Het Polenplein werd genoemd naar de Poolse bevrijders (reeds hierboven beschreven). In de gebouwen van het Wiemu (wielermuseum) bevinden zich de burelen van de regionale erfgoedvereniging Terf. Het gebouw was vroeger een brandweerkazerne en dat blijkt ook uit de herdenkingsplakkaten aangebracht aan de gevel.

Albert Carbon en andere gesneuvelde brandweerlieden Het eerste plakkaat is een huldebetoon van het “stedelijk pompierskorps” aan pompier Albert Carbon, “gesneuveld voor het vaderland” op 14 augustus 1914. Het tweede plakkaat is een huldebetoon van de “Koninklyke Westvlaamsche brandweerbond” aan de leden die slachtoffer werden van WO II. Onder hen bevindt zich een zekere Vandamme J. uit Rumbeke. 49

Odiel Defraeye werd geboren in een gezin van arme boerenarbeiders, te Rumbeke. Toen zijn vader aan een ziekte leed, werd Odiel als enige gezien die voor de familie kon zorgen. Al op jonge leeftijd nam Odiel deel aan wielerwedstrijden. Op zijn 14de won hij zijn eerste koers met een geleende fiets. Hij kon daardoor smakelijke hesp naar huis meebrengen, waardoor zijn ouders overtuigd werden om Odiel zijn passie te gunnen: het gezin spaarde en kocht voor hem een tweedehandsfiets van 75 fr. Na zijn schooltijd ging Odiel Defraeye werken bij de borstelfabrikant VandekerckhoveLaleman in het naburige Izegem. Zijn werkbaas Vandekerckhove bood Odiel verscheidene mogelijkheden om zich als fietser verder te ontwikkelen, door hem te promoveren tot koerier van het bedrijf. Odiel bezorgde de post, leverde boodschappen en mocht de overige tijd trainen. Vandekerckhove legde hem eveneens geregeld oefenritten op, ondermeer dagtrips naar Brussel. Zijn eerste echte succes boekte Odiel in 1908, toen hij de Ronde van Vlaanderen voor amateurs won. In 1911 werd Defraeye Belgisch kampioen en in het voorjaar van 1912 won hij de Ronde van België. Als eerste Belg en tweede niet-Fransman won hij in dat jaar ook de Ronde van Frankrijk. Zijn overwinningen zorgden voor veel euforie in België. 50

Na de eerste wereldoorlog won Odiel Defraeye nog één etappe in de Ronde van België en stopte in 1924 met wielrennen. Hij stierf in 1965 te Bierges.

Aan de muur van de Stedelijke Academie Schone Kunsten hangt een herdenkingsplakkaat voor Henri Horrie.

Henri Horrie (Roeselare, 1807 – Roeselare, 1901; kunstschilder)

Jempi Monseré (Roeselare, 1948 – Retie, 1971; wielrenner) Jean-Pierre Monseré, eerder gekend als ‘Jempi’, werd geboren in de wijk Krottegem en was “een volksjongen”. Al in de jeugdcategorieën werd hij kampioen. Naast het feit dat hij talent had, werd hij ook nog eens bijgestaan door een zeer sterk persoon: zijn blinde masseur die hem ook yoga leerde kennen. Op 21-jarige leeftijd kreeg hij een contract waardoor hij officieel als profrenner werd erkend. Een maand later won hij al zijn eerste grote wedstrijd, de Ronde van Lombardije. Een jaar later, rond augustus 1970, werd hij wereldkampioen in Leicester. Een jaar later kwam er een abrupt einde aan het leven van de beloftevolle wielrenner: hij werd door een auto aangereden tijdens een wedstrijd in Retie. Er is toen veel ophef gekomen rond het feit dat de politie en de koersorganisatie zelf het gewone verkeer niet gescheiden had gehouden. Een domme fout, aangezien dé wereldkampioen mee reed. Op de plaats van het ongeluk staat er een monument voor Jempi, ter nagedachtenis van de tragische gebeurtenis die er plaatsvond. Ook de Retiese Wielerclub toont nog altijd zijn medeleven: zij organiseren ieder jaar een wedstrijd ter nagedachtenis van Monseré. Robbe De Hert maakte een film over Monseré, De dood van een sandwichman. In 1976, vijf jaar na de dood van Jean-Pierre Monseré, kwam ook zijn zoontje Giovanni om. Het gebeurde op een gelijkaardige manier: hij reed namelijk tegen een auto aan met de fiets die hij voor zijn eerste communie had gekregen. Hij ligt nu samen met zijn vader begraven op het kerkhof te Beveren-Roeselare.

Henri werkte rond 1830 in het atelier van de Roeselaarse schilder Bernard Mioen. Nadien volgde hij opleiding aan de Academie te Antwerpen o.l.v. M.I. Van Bree en in het atelier van Paul Delaroche te Parijs. Vanaf 1837 werd hij leraar-directeur aan de pas opgerichte Academie te Roeselare (toen in de lokalen van de school op de hoek van de Vrouwenstraat en de Wallenstraat). Hij gaf geen les meer vanaf 1879, maar bleef tot 1892 directeur en werd in zijn laatste jaren bijgestaan door zijn vriend en leerling Fernand Callebert. Als directeur van de Academie oefende hij een onloochenbare invloed uit op de “Roeselaarse kunstenaarsschool” (F. Callebert, D. Mergaert, G. Vallaeys, E. Jacques, A. Boudry e.a.). Begaafde leerlingen werden steeds gestimuleerd om verder te studeren aan de Academie te Antwerpen. Horrie werd vooral bekend door het schilderen van portretten, religieuze taferelen en werd ook geapprecieerd voor zijn tekeningen. Zijn stijl was eerder traditioneel met classicistische vormgeving.

We wandelen aan het Wiemu rechtdoor de Leenstraat in. Henri Horrie, tussen zijn dochter en zoon, samen met 2 meiden

51

52

Horrie was ook sociaal-cultureel en politiek actief. In 1844 was hij medestichter van het Vlaamsgezinde letterkundig genootschap De Vriendschap. Van 1866 tot 1892 was hij provincieraadslid van WestVlaanderen. Als enige in de West-Vlaamse provincieraad legde hij de eed in het Nederlands af. Onder de herdenkingsplaat voor Horrie hangt een plakkaat dat de inhuldiging herdenkt van de nieuwe gebouwen van de Academie in 1976. Zo’n plakkaat vermeldt traditiegetrouw de machthebbers die gezorgd hebben voor de verwezenlijking en vormt op die manier een onrechtstreekse huldiging voor hen, in dit geval toenmalig stadssecretaris Gerard Desmet en burgemeester Robert De Man.

Gerard Desmet

Tijdens WO II werd De Man op bevel van de Duitse bezetter enige tijd belast met de leiding van de bestuurszaken als waarnemend burgemeester (van 11 juni 1940 tot 21 juli 1941). Na de oorlog, in de tweede regering Spaak was De Man minister van Wederopbouw, van maart 1947 tot augustus 1949. In 1954 kwam hij in de gemeenteraad als schepen van Financiën. Op het einde van zijn politieke loopbaan was hij meer dan tien jaar burgemeester van Roeselare (1965-1977). Door verschillende openbare werken (o.a. vernieuwing van het stadhuis, bouw van een nieuw station en van sporthallen) droeg hij bij tot een economische heropleving en een betere infrastructuur voor jeugd en sport in Roeselare. We nemen de eerste straat links, de Delaerestraat. Deze straatnaam verwijst niet naar Gustaaf of Désiré Delaere (zie p. 18), maar naar een familie uit Tielt.

(Roeselare, 1923 – Roeselare, 1995; stadssecretaris) Desmet was geïnteresseerd in heem- en familiekunde. Bij zijn aanstelling als stadssecretaris in 1952 probeerde hij “de Batjes” een volkskundige dimensie te geven.

Familie Delaere De kinderen van Edward Delaere uit Tielt waren eigenaar van vele gronden tussen de Ooststraat en de Leenstraat, een stadsdeel dat op het eind van de jaren 1860 verkaveld werd.

Robert De Man (Buggenhout, 1900 – Roeselare, 1978; politicus) Robert was afkomstig uit een eenvoudig middenstandsgezin. Hij volgde normaalonderwijs, eerst aan de Bisschoppelijke Normaalschool van Sint-Niklaas en later te Ukkel. Reeds zeer jong was hij actief in de Christelijke Arbeidersbeweging. Van 1922 tot 1928 was hij eerst redacteur, later hoofdredacteur van het christendemocratisch dagblad De Tijd, dat in 1928 zou samensmelten met Het Volk. Van 1928 tot 1951 was hij stadssecretaris te Roeselare. In 1932 begon zijn rijk gevulde parlementaire loopbaan, die 35 jaar zou duren.

We dwarsen aan de rotonde de Sint-Alfonsusstraat. De benaming van deze straat houdt verband met de gebouwen op onze rechterkant, nl. het voormalige klooster van de Redemptoristen, gesticht door de heilige Alfons.

Heilige Alfonsus (Marianella, 1696 – Pagani, 1787; stichter van de Redemptoristen)

portret door Jozeph Desimpel

53

Alfonso Maria de' Liguori was eerstgeboren kind van adellijke ouders. Op 16-jarige leeftijd promoveerde hij tot doctor in het kerkelijke en wereldlijke recht en op 19-jarige leeftijd voerde hij zijn eerste proces. In 1723 verloor hij door een intrige een belangrijk proces, hetgeen hem veel spot opleverde. Dit fiasco was voor hem 54

een aanleiding om over zijn leven na te gaan denken. Hij ging theologie studeren en werd 3 jaar later priester gewijd. In 1731 stichtte hij de Congregatie van de Allerheiligste Verlosser, de Redemptoristen. Hun hoofdtaak is evangelisatie tussen de meest verlatenen. Alfonsus benadrukte steeds de goddelijke barmhartigheid. De wapenspreuk van zijn orde luidt: Overvloedig is bij Hem de verlossing. Maria geldt als model van de verloste mens. In 1762 werd Alfonsus onverwacht bisschop van Sant'Agata dei Goti bij Napels, een functie waar hij lang over aarzelde. Tot 1775 leidde hij zijn bisdom. De laatste jaren was hij door jicht aan een rolstoel gekluisterd en half doof en blind. Alfonsus stierf in het door hem gestichte klooster Pagani bij Napels. In 1839 werd Alfonsus heilig verklaard door de Rooms-katholieke Kerk. In 1871 werd hij tot “kerkleraar” verheven en in 1950 tot patroon van biechtvaders en moraaltheologen. De paters Redemptoristen vestigden zich in 1868 in Roeselare. Ze lieten er een klooster en een kerk bouwen. Kort vóór WO I werd naast het klooster een retraitehuis met bijhorende kapel gebouwd (hoek Delaerestraat-Leenstraat) naar een ontwerp van architect Louis Verstraete. Het gebouw is representatief voor de neogotische baksteenarchitectuur van vóór 1914. Tijdens WO I en WO II fungeerde het retraitehuis als hospitaal en logementshuis voor soldaten. Enkele decennia stond het pand leeg. Tussen 1994 en 1998 kregen het retraitehuis en de kapel een herbestemming als winkelpanden en horecazaak. In de kerk is de religieuze ontmoetingsplaats De bremstruik gehuisvest.

Alfons Blomme (Roeselare, 1889 – Roeselare, 1979; kunstschilder) Blomme studeerde aan de kunstacademie van Roeselare en trok nadien naar Brussel, waar hij in contact kwam met art nouveau en het neo-impressionisme. Hij ontdekte het werk van Emile Claus en ontwikkelde een eigen pointillistische techniek. De Eerste Wereldoorlog bracht hij door in Nederland. Spoedig na zijn terugkomst in 1920 won hij de Prix de Rome. In 1923 huwde Alfons Blomme met Kaatje de Feijter. Hij trok weg uit het rumoerige Ukkel en ging aan de zee zelfportret Blomme, 1944 wonen, in De Haan. Daar kwam hij in 1933 in contact met Albert Einstein. Ze werden vrienden en Albert gaf toestemming aan Blomme om een portret te schilderen. Van 1935 tot 1940 was Blomme directeur van de Oostendse Kunstacademie. Blomme schilderde vooral stillevens met impressionistische trekjes. In het stadhuis van Roeselare hangt zijn werk Schuwe Maandag, dat hij in 1927 schilderde op vraag van Emiel Benoot, de toenmalige directeur van de Wereldlijke School Instituut Henri Tant-Roels, die hiermee de gesneuvelde oud-leerlingen wou herdenken.

Op de rotonde staat een borstbeeld van Alfons Blomme, een werk van Julianna Szücs.

Julianna Szücs (Hongarije, 1920; beeldhouwster) Szücs was een vluchtelinge in 1926 en kwam in Roeselare terecht. Ze volgde les aan de kunstacademie van Roeselare en de kunstacademie in Gent. 55

56

In 1972 opende Blomme zijn eigen museum in Roeselare (hoek van de Ooststraat en de Delaerestraat), dat hij naliet aan de Stad Roeselare. Het is nu de Galerie Alfons Blomme, die gehuurd kan worden voor kunsttentoonstellingen. Ook de bijhorende residentie draagt de naam van Blomme. We slaan op het einde van de Delaerestraat rechts de Ooststraat in en wandelen tot op het Stationsplein. Op het plein staat een herdenkingsmonument voor Jules Lagae, met een plakkaat door Josué Dupon en een beeldengroep door Isidoor Goddeeris, naar een ontwerp van Geert Vanallemeersch.

atelier van Vander Stappen en van Jef Lambeaux en richtte een eigen atelier in op de zolder van een fabriek te Brussel. In 1888 behaalde hij de Rome-prijs met het werk De Zaaier. Hij bouwde een succesvolle carrière uit, met als specialiteit bustes van invloedrijke personen. In 1905 werkte hij mee aan het wagenspan op de triomfboog in het Jubelpark te Brussel en in 1909 werd hem na een wedstrijd opgedragen het Monument der Twee Congressen voor Buenos Aires te ontwerpen. Na WO I maakte hij nog meerdere oorlogsmonumenten, maar in het tumult der stijlvernieuwing- De triomfboog in het Jubelpark te Brussel en stond Lagae niet meer op het voorplan. Nog tijdens WO I tekende Lagae samen met zijn vriend architect Arhur Verhelle en diens stagiair René Doom op vraag van burgemeester Jan Mahieu een algemeen plan uit voor de heropbouw van Roeselare. Tot zijn werken in Roeselare behoren het standbeeld van Albrecht Rodenbach (1909), een buste van Hugo Verriest (1914), een beeld van Sint-Michiel aan het belfort.

We gaan vanuit de Ooststraat links het Stationsplein af en slaan de eerste straat links in, de Hendrik Consciencestraat.

Hendrik Conscience (Antwerpen, 1812 – Elsene, 1883; schrijver)

Hendrik had een Franse vader en een Vlaamse moeder. Hij nam als vrijwilliger dienst in het Belgische leger tijdens de revolutie van 1830. Hij schreef eerst gedichten in het Frans, maar besloot een boek te schrijven in het Nederlands, toen beschouwd als een taal totaal ongeschikt voor literatuur. Hij werd buiten gegooid door zijn vader, maar kreeg steun van de Antwerpse schilder Wappers en door diens toedoen van koning Leopold.

Jules Lagae (Roeselare, 1862 – Brussel, 1931; beeldhouwer) Als 14-jarige knaap kwam Jules terecht in het kerkmeubelatelier van Clement Carbon. In 1881 werd hij laureaat in de boetseerklas van de stedelijke Academie. Dank zij toelagen van stad en provincie kon hij hetzelfde jaar leerling worden van de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten te Brussel. Achtereenvolgens ging Lagae werken op het 57

58

In 1838 publiceerde hij zijn beroemde De Leeuw van Vlaanderen, gevolgd door vele andere romans. Aanvankelijk moest hij allerlei jobjes uitvoeren om rond te komen, maar later volgde de internationale roem en financiële onafhankelijkheid.

Het huis met nummer 40 is een beschermd monument. Het wordt genoemd naar de familie die er decennia lang eigenaar van was, de familie Wyckhuyse. Het infoplakkaat verwijst verder naar de eerste eigenaar, voddenhandelaar Pieter Jozef Carlier, en naar de kunstsmid Lodewijk Van Boeckel die het ijzersmeedwerk maakte.

Gustave bezat ook vele gronden in Roeselare tussen de Noordstraat en de SintAmandsbeek. Dit landelijk gebied werd in de 2e helft van de 19e eeuw verkaveld voor de opkomende industrie en de toenemende bevolking. Gustave schonk een terrein aan de stad (niet aan de kerkfabriek) voor de bouw van de Sint-Amandskerk (eveneens door architect Schadde) en de aanleg van het kerkplein. De tegenprestatie was dat de baron de omliggende gronden mocht verkavelen voor woningbouw. kasteel van Woumen

Op het De Coninckplein staat het beroemde standbeeld van Albrecht Rodenbach met de Blauwvoet, een werk van Jules Lagae. Rodenbach wordt hier op nog een andere wijze herdacht: het plein is het vertrekpunt van een toeristische autoroute met zijn naam.

We komen op het De Coninckplein. Een herdenking door een straatnaam heeft het kenmerk dat er bijna geen info over de geëerde persoon gegeven wordt. In sommige gemeenten wordt op het straatbord onder de naam kort de functie en de geboorte- en sterfdatum vermeld. In Roeselare centrum is dat niet het geval. Bij het De Coninckplein (zonder voornaam) zou je kunnen denken dat het genoemd is naar Pieter De Coninck, de Brugse volksleider die een rol speelde in de “Brugse metten” en de Guldensporenslag, te meer daar de aanpalende straat genoemd is naar Hendrik Conscience, die over deze “held van de Vlaamse strijd” heeft geschreven. De Duitse bezetter dacht tijdens WO I dat de naam verwees naar de Belgische koning en veranderde daarom de naam in Kaiser Wilhelmplatz. De naam verwijst echter naar (de 19e eeuwse) ridder Gustave de Coninck de Merckem, die de grond schonk voor de bouw van de kerk en de aanleg van het kerkplein.

Gustave de Coninck de Merckem (Gent, 1837 – Woumen, 1895; adellijke grootgrondbezitter) Gustave was de kleizoon van Patrice de Coninck, een jurist die minister was tijdens het Hollands bewind. Gustave liet in 1860 een kasteel bouwen op het domein De Blankaart te Woumen door architect Joseph Schadde (Antwerpen). Hij verwierf de titel van baron in 1875. 59

infopaneel over autoroute “Albrecht Rodenbach” op het De Coninckplein

60

We gaan het De Coninckplein niet op, maar slaan links de Torenstraat en vervolgens rechts de Garenstraat in, wandelen die ten einde en slaan dan rechts de Jan Mahieustraat in. Er zijn twee Roeselaarse burgemeesters met de naam Jan Mahieu.

Jan Mahieu-Carpentier (Roeselare, 1813 – Roeselare, 1886; brouwer en burgemeester) Jan Mahieu was brouwer. Gebouwen van zijn brouwerij De Ooievaar zijn nog te zien in de Noordstraat (er is nu het gelijknamige restaurant). Hij was burgemeester van 1870 tot aan zijn overlijden. Zijn bestuur was katholiek geïnspireerd. Tijdens zijn bestuur werd de Ronde Kom aangelegd als waterreservoir voor de textielindustrie en kwam de protestantse gemeenschap in Roeselare tot stand.

schoolstrijd brak uit met pamfletten, optochten en ook verhitte debatten in het Belgische parlement. Uiteindelijk werd de wet Vanderpoorten gestemd waardoor de staat i.p.v. de gemeente de financiële last van een rijksschool kon dragen. Het bestuur van de Wereldlijke SSchool Instituut Henri Tant-Roels Roels besliste om haar school over te dragen aan de staat. De vierde graad lager onderwijs werd vervangen door 3 jaar lager middelb middelbaar onderwijs, met ook een Latijnse afdeling. In de Tweede Wereldoorlog werd Jan Mahieu-Liebaert Liebaert door de Duitse bezetter vervangen door Hendrik Demoen,, aanhanger van het VNV. Bij de bevrijding van Roeselare door de Polen in september 1944, werd Jan Mahieu-Liebaert opnieuw burgemeester tot aan zijn dood.

Jan Mahieu-Liebaert (Roeselare, 1874 – Roeselare, 1947; politicus) Jan Mahieu was kleinzoon van Jan Mahieu-Carpentier. In 1898 huwde hij Margareta Liebaert, dochter van de Kortrijkse minister Julien Liebaert. Hij kende een grote politieke carrière. Hij werd in 1903 verkozen tot katholiek gemeenteraadslid, was burgemeester van de stad Roeselare van 1908 tot 1946, volksvertegenwoordiger van 1912 tot 1921 en senator van 1921 tot 1939. In september 1917 viel een grote obus op het Roeselaars stadhuis. De burgemeester vluchtte naar Brussel waar hij samen met kunstenaar Jules Lagae en architect René Doom de wederopbouw van de getroffen stad Roeselare voorbereidde. De grote woningnood als gevolg van de oorlog was de aanleiding om in 1920 bouwmaatschappij De Mandel op te richten, waarvan burgemeester Jan Mahieu-Liebaert voorzitter werd. In de jaren 1930 verzette Jan Mahieu-Liebaert zich tegen de oprichting van een rijksschool in Roeselare. Het stadsbestuur weigerde zijn wettelijke verplichting na te komen om een rijksmiddenschool te financieren en, nog meer, het steunde de katholieken o.l.v. deken Desaegher in 1935 bij de oprichting van een school die even goedkoop was en hetzelfde programma had als een rijksschool, nl. de VMS (Vrije Middelbare School). Ondanks 750.000 frank tekort op de begroting, schonk de stad een subsidie aan de VMS van 300.000 frank. Een ware 61

portret van Jan Mahieu-Carpentier Carpentier door Gaston Vallaeys (naar Désiré Mergaert)

portret van Jan Mahieu Mahieu-Liebaert door zijn zoon André Mahieu (1904 (1904-1979)

In de Jan Mahieustraat bevindt zich ter hoogte van de Garenstraat de Protestantse kerk. Het infoplakkaat vermeldt niet alleen geldschieter Henri Tant (zie p.8), ), maar ook Abraham Hans.

Abraham Hans (Sint-Maria-Horebeke, orebeke, 1882 – Knokke, 1939; onderwijzer en schrijver) Abraham Hans was het zevende kind (van totaal 13) van Bastiaan Hans, protestant en onderwijzer nderwijzer in Horebeke, een plattelandsgemeente nabij Oudenaarde waar een kleine protestantse gemeenschap ruim vier eeuwen lang alle vervolgingen heeft getrotseerd. getrotseerd. In 1900 behaalde 62

Abraham het onderwijzersdiploma te Arnhem en in 1901 behaalde hij de Belgische onderwijsakte aan de rijksnormaalschool te Gent. Na de opheffing van het protestantse schooltje te Horebeke verhuisde het gezin naar Roeselare, waar er een protestantse gemeenschap was ontstaan en er korte tijd een protestants schooltje was. Nadien ging het gezin wonen in Kontich bij Antwerpen. Van 1906 tot het uitbreken van WO I was Abraham Hans onderwijzer te Antwerpen. In 1907 trad hij in het huwelijk met Adriana van der Meulen, een protestantse dame uit Sluis. Hun gezin kreeg vier kinderen: Annie, Helena, Mimi en Willem. Abraham was ook schrijver van 170 volksromans met als bekendste werken De gek van de Molenberg en Bakelandt en zijn grote roversbende uit het Vrijbos (1910). In 1922 richtte hij zelf een jeugdreeks op met de naam Abraham Hans Kinderbibliotheek, waarin hijzelf met vrienden en familie (o.a. zijn zoon Willem) verhalen schreef. De reeks kende een groot succes evenals de soortgelijke reeks de Vlaamse Filmpjes. We wandelen de Jan Mahieustraat af tot op het De Coninckplein. We gaan het plein niet op, maar slaan links af, wandelen de Hendrik Consciencestraat ten einde en slaan dan rechts de Henri Horriestraat in. Op het einde van de Henri Horriestraat staat een mooie art deco woonst ontworpen door Ernest Apers.

Ernest Apers (Boom, 1883 – Heverlee, 1959; architect) Apers volgde een opleiding bouwmeester aan de Academie te Antwerpen. In 1906 vestigde hij zich te Boom als zelfstandig architect. In 1917 trad hij in dienst bij de Boerenbond en gaf adviezen en voordrachten over de aanleg en de inrichting van boerderijen. In 1920 verhuisde de familie naar Roeselare, waar Apers werkte bij de Dienst der Verwoeste Gewesten en o.a. ontwerpen maakte voor de Grote Markt. Hij werkte ook voor de sociale bouwmaatschappij De Mandel en ontwierp o.a. een aantal huizen in het Mandelkwartier. Daarnaast voerde hij ook steeds meer en meer privé-opdrachten uit. De meeste woningen van Apers dateren van het interbellum (periode tussen de 2 wereldoorlogen). Een aantal van zijn realisaties zijn nu een beschermd monument (bv. de beschermde woning met magazijn op het Stationsplein nr. 31-33). Aanvankelijk volgde Apers de regionalistische stijl, die door stadsarchitect René Doom bij de wederopbouw van Roeselare gepromoot werd. Later gebruikte Apers elementen uit de art deco stijl. Ontwerpen van Apers: van regionalisme…

…naar art deco

Stationsplein 21-22 (1921) Hugo Verrieststraat 39 (1929) Grote Markt 23 (1945)

63

64

Op het einde van de Henri Horriestraat slaan we rechts de SintAmandsstraat in.

We volgen de Sint-Amandsstraat tot voorbij de Teerlingstraat. Het huis Sint-Amandsstraat nr. 90 is het geboortehuis van Roger Fieuw.

Heilige Amandus (bij Nantes, rond 600 - Saint-Amand-les-Eaux, 679 of 684; bisschop)

Volgens de Vita Sancti Amandi (8e eeuw) werd Amandus in Neder-Poitou in een adellijke familie geboren. Hij werd op twintigjare leeftijd tegen de wil van zijn familie monnik en leefde vijftien jaar op water en brood. Na een bedevaart naar Rome, werd hij in Frankrijk in 628 tot missiebisschop gewijd en probeerde de heidense bewoners van Gent te evangeliseren. Aanvankelijk had hij weinig succes, leed hij grote ontberingen en werd hij vervolgd zonder dat hij iets bereikte, totdat een door Amandus verricht wonder, waarbij hij een opgehangen crimineel weer tot leven wekte, de gevoelens van de bevolking veranderde. Daarna maakte hij vele bekeerlingen. Hij stichtte langs de Schelde een aantal kerken en kloosters. In Gent groeiden zijn stichtingen uit tot de Sint-Pietersabdij en de SintBaafsabdij. De abdij van Elnone of Elonon, waar hij overleed, werd later de abdij van Saint-Amand, in Saint-Amand-les-Eaux. Dit stadje in het noorden van Frankrijk is naar hem genoemd. Hij had kritiek op de levenswijze van koning Dagobert I en werd daarom verbannen. Dagobert vroeg hem nadien terug te komen en vroeg hem om de opvoeder van de kroonprins te worden. Maar Amandus weigerde. In 647 werd hij bisschop van Maastricht. Amandus wordt vaak afgebeeld met een draak, die de heidense rituelen voorstelt die Amandus bestreed. Soms maakt hij een gevangene los uit zijn ketenen. Hij heeft als attribuut dus ook wel ketenen of tralies. Amandus is de patroon voor bierbrouwers, apothekers (de slang komt daarvandaan), herbergiers, kruideniers en voor Vlaanderen. Amandus werd aangeroepen tegen reuma, verlamming, jicht, koorts, stuipen, huidaandoeningen, epiafbeelding van Amandus in de Sintlepsie en dierziekten. Amandskerk te Roeselare

65

Roger Fieuw (Roeselare, 1922 – Roeselare, 1960; letterkundige en kunstcriticus) Roger Fieuw volgde humaniora aan het Klein Seminarie te Roeselare, studeerde Germaanse filologie en behaalde het diploma van doctor in de rechten en licentiaat in de notariële wetenschappen. Aan de Kortrijkse balie was hij als advocaat verbonden van 1947 tot 1954. Sedert 1954 trad hij als zaakgelastigde op in een groot gas- en elektriciteitsbedrijf te Roeselare, waar hij ook aan de studiedienst verbonden was. Als secretaris van de arrondissementele afdeling van de Christelijke Volkspartij voor RoeselareTielt van 1948 tot 1951 was hij nauw betrokken in de politieke problemen die toen het land beroerden (de koningskwestie). Daarnaast was hij actief als journalist en kunstcriticus. Hij was medewerker aan o.a. De Nieuwe Gids en De Spectator, waarin hij reisindrukken en verslagen over de parlementaire werkzaamheden schreef. Hij werkte ook mee aan De weekbode, het plaatselijk Roeselaars weekblad. In 1951 ontwierp Roger Fieuw de statuten van het Christelijk Vlaams KunstenaarsVerbond. Hij was er niet alleen medestichter en penningmeester van, maar behoorde tevens van 1952 tot aan zijn overlijden tot de redactieraad van West-Vlaanderen, het tweemaandelijks tijdschrift van dat kunstenaarsverbond. Hij was voorzitter van de Kunstkring, trad met merkwaardige inleidingen op bij de vernissage van talrijke kunsttentoonstellingen en fungeerde een tijd als secretaris van het Vlaams Economisch Verbond. De bekroonde novelle De Kristallen Schaal. Iraanse legende over het geluk der Mensen was zijn literair debuut. Hij durfde de meest uiteenlopende literaire genres aan. Zijn grote belezenheid (Malraux, Fliot, Hemmingway, Claudel, Gabriël Marcel e.a.) inspireerden hem zelfs tot gedurfde confrontaties en gefundeerde stellingnamen. 66

We lopen tot aan de Kleine Bassinstraat en slaan het linkergedeelte van deze straat in. We komen aan het einde van de Landbouwstraat, gaan links en dwarsen de Cichoreistraat, de Louis Tantstraat in.

Louis Tant (Roeselare, 1840 – Roeselare, 1898; industrieel) Louis Tant was één van de kinderen van Armand Tant en Coleta Verlinde. Armand had in 1834 een garenkokerij in de Albrecht Rodenbachstraat opgericht en bouwde nadien een vlasspinnerij en -weverij aan de Wallenstraat. Hij was één van de eersten om zijn werknemers met mechanische getouwen te laten werken. Toen Armand stierf, zetten zijn zonen Lucien en Henri het bedrijf verder. Louis Tant, de derde zoon, die intussen gehuwd was met Marie Eugenie Valcke, bouwde een eigen bedrijf aan de Kleine Bassin. Hij kocht hiervoor in 1875 een stuk grond van de stad. De linnenweverij groeide in een snel tempo tot één van de beste bedrijven en werd in 1881 door het Gedenkboek der Nijverheid-tentoonstelling van West-Vlaanderen bewierookt als één van de beste bedrijven van Vlaanderen. Louis werd verheven tot ridder in de Leopoldsorde. Louis Tant was, net als zijn broer Henri, liberaal en vrijmetselaar. Na zijn overlijden werd het bedrijf eerst voortgezet door zijn weduwe, nadien door zijn schoonzoon Victor Coussement, vervolgens diens zoon Louis en tenslotte kleinzoon Jacques, tot het bedrijf failliet ging in 1991. In 1995 werden de gebouwen afgebroken en nu staan er appartementsgebouwen op het terrein.

We lopen onder het appartementsblok aan de linkerkant door en komen zo in de Achiel Denysstraat. 67

Achiel Denys (Roeselare, 1878 – Roeselare, 1933; stoffenhandelaar, verteller, Vlaamsgezind activist) Achiel Denys ging naar school in Veurne, met als grote droom om priester te worden. Om familiale redenen diende hij echter voortijdig met zijn middelbare studies te stoppen. Op de Grote Markt te Roeselare hield hij een winkel in ‘mercerien, sayetten en gebreid goed’ open. Reeds voor WO I was hij zeer actief in de Katholieke Partij. Hij was de bezieler van de Katholieke Jonge Wachten in de provincie West-Vlaanderen, een soort stoottroepen van de Katholieke partij. Hij probeerde de gematigde en de radicale Vlaamsgezinden samen te brengen. Zijn poging om de Katholieke Vlaams Nationalisten en de Katholieke Werklieden te doen opkomen op 1 lijst voor de parlementsverkiezingen midden de jaren 1920, kon niet rekenen op steun bij de hogere clerus. De poging, samen met Lodewijk Dosfel, om al het Vlaams potentieel samen te brengen in 1 “Roomsch Katholieke Vlaamsch Nationale Vereeniging” mislukte. In Roeselare was hij één van de drijvende krachten achter het taalgenootschap De Vriendschap, de H. Hartbond en andere katholieke en Vlaamse verenigingen. In 1930 bezorgde hij de lokale afdeling van het Davidsfonds een nieuw animo. Hij is echter niet alleen bekend om zijn sociale engagement in de vele katholieke verenigingen, maar ook om zijn carrière als volkszanger en –schrijver. Hij verzorgde vele optredens in Vlaanderen voor de meest uiteenlopende liefdadigheden, als ze maar Vlaams en katholiek waren. Hij schreef vele (gelegenheids)liederen. Daarnaast was hij samen met Edward Vermeulen en E.H. Lybeer verantwoordelijk voor de heroprichting van het ‘Manneke uit de Mane’. In de jaren 1920 vormde hij er de spil van. Zijn zoon Willem zou later dit werk voortzetten (zie p.48).

Op het einde van de Achiel Denysstraat komen we in de Hugo Verrieststraat. We slaan rechts af en wandelen tot de Campus Tant, waar we onze wandeling begonnen zijn. 68

Een eindbeschouwing: oude en nieuwe helden Valt er enig patroon te ontdekken in de lijst van geëerde personen? En valt er iets uit te leren?

Oude helden… Er zijn de evidenties, zoals: de overgrote meerderheid zijn mannen. Rijk zijn of worden (Karl Theodoor von Neuburg, Merckem de Coninck, familie Delaere, industriëlen als Henri en Louis Tant, bankiers Delaere) of een politieke carrière uitbouwen (in Roeselare bijna uitsluitend binnen een christelijke partij) helpen om later herdacht te worden. De meerderheid van geëerde personen zijn niet bekend met hun individuele naam: het zijn soldaten. Vernietigen van steden en mensen is van alle tijden (opstand tegen Maximiliaan in 1488, slag bij Hooglede in 1794), maar gebeurde nooit zo massaal als tijdens WO I en WO II. Slechts zelden krijgen de “gedwongen helden” een eigen herdenking (met als uitzondering Le Hétet, Albert Carbon, de Poolse bevrijders die elk een eigen vloertegel kregen). Nog iets wat te verwachten was: de meerderheid van geëerde personen zijn katholiek, ook als we de heiligen buiten beschouwing laten. Dat is waarschijnlijk nog iets meer het geval in Roeselare dan in de rest van Vlaanderen. Soms gaat de geloofsijver gepaard met sociale inzet (Constant Lievens, Marie-Louise De Meester, Edmond Denys). Typisch voor Roeselare lijkt echter de verwevenheid tussen katholicisme en de Vlaamse strijd, met ook nationaal gekende figuren zoals Hugo Verriest, Albrecht Rodenbach, Karel Dubois. De kunstenaars van vroeger (schrijvers zoals Roger Slosse, Roger Fieuw, Alfons Carlier, Achiel en Willem Denys; plastische kunstenaars zoals Désiré Mergaert, Henri Horrie, Emile Duijvewaardt, Jules Lagae; architecten zoals Ernest Apers) zijn eerder van regionaal (om niet te zeggen folkloristisch) belang, met als voornaamste uitzonderingen Guido Gezelle en Adriaen Willaert. De levende figuren zijn hedendaagse kunstenaars, wiens naam vaak verscholen blijft achter hun kunstwerk geplaatst in de openbare ruimte. De lijst maakt duidelijk hoe de herdenking van personen de (militaire, economische, politieke, artistieke, sociale) geschiedenis van een stad weerspiegelt en vooral de waarden die in die geschiedenis overheersend waren. Dat is logisch, maar blijft belangrijk vanuit de vaststelling dat de meeste geëerde personen bij een groot deel van de bevolking - zeker bij de meeste jongeren - totaal onbekenden zijn geworden. De idealen van de vroegere helden zijn grotendeels verdwenen: het katholicisme is op sterven na dood, de industrie is volledig uit de stad verdwenen, de kunststijlen uit de 19e eeuw zijn gedateerd, vaderlandsliefde en politiek verzet zijn slechts vage herinneringen uit een tijd dat er bij ons nog oorlogen voorkwamen. De helden in deze brochure zijn grotendeels achterhaalde helden. Dit betekent niet dat zij de aandacht die we hen hier gegeven hebben, niet zouden verdienen, integendeel. Maar herdenken van erfgoed krijgt zijn grootste waarde als het dient als vertrekpunt voor een kritische reflectie op het heden.

69

… en nieuwe helden Het vervangende, alles overheersende “ideaal” - “de vooruitgang”, sinds de jaren 1960 geïnterpreteerd als veralgemeende steeds groeiende consumptie van materiële goederen – is zo jong dat er nog nauwelijks herdenkingen geweest zijn van de erbij passende helden. Ondertussen maken de immense sociale en ecologische problemen (onrecht en vernietiging van het milieu) duidelijk hoe nefast dit “ideaal” is geworden. Helaas, de overgrote meerderheid beseft dit nog niet. Daarom is er nood aan nieuwe helden die, tegen de – door de media gemanipuleerde – meerderheid in, op zoek gaan naar nieuwe vormen van samenleven en zingeven en zich willen inzetten voor een nieuwe sociale en politieke strijd en bijhorende kunstuitingen. Deze visie op “nieuwe helden” wordt verduidelijkt en beargumenteerd in de andere brochure die de leerlingen maakten voor de erfgoeddag:

Moed voor een betere wereld – heldhaftige filosofen en hedendaagse wereldverbeteraars Zie: http://www.filosofischetuin.be/publicaties/heldhaftigefilosofen.pdf

Bronnen •

De Oude Stedelijke Begraafplaats van Roeselare, Stad Roeselare, 2000

•

Kunstpatrimonium Stad Roeselare, Gidsenkring “Mandeldal”, 2003

•

Roeselare, “het Manchester van Vlaanderen” – tentoonstelling rond de textielgeschiedenis van Roeselare, Museum Blomme, 15 februari – 2 maart 1997, Stad Roeselare, 1997

•

West-Vlaanderen in beeld. Kunst op straat, deel 1 (2009), Jaarboek van de West-Vlaamse Gidsenkring 2009

•

Michiel De Bruyne, 150 jaar Stedelijke Academie voor Schone Kunsten te Roeselare 1837-1987, Stad Roeselare, 1987

•

Peter Aspeslagh, Bouwen in Roeselare. Ernest Apers: oeuvrelijst, Stedelijke Openbare Bibliotheek Roeselare, 2010

•

www.biografischportaal.nl (bevat info uit Nationaal Biografisch Woordenboek)

•

www.filosofischetuin.be/erfgoed (erfgoedprojecten van de Campus Tant)

•

www.erfgoedkleinseminarie.be (erfgoed van het Klein Seminarie)

Stad

Roeselare

/

West-Vlaamse

• http://www.roeselare.be/BestuurenInfo/geschiedenis/geschiedenis.asp •

Archiefmateriaal van - FOD Sociale zekerheid, Dienst voor Oorlogsslachtoffers - Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij (Soma/Ceges) - Mnisterie van Defensie, Dienst Archieven / IV- NIOOO - Liberaal Archief (Gent).

70

Campus Tant _____

ASO van Middenschool en Koninklijk Atheneum

Coriolanus, overwonnen door de tranen van zijn moeder Veturia, schilderij van Désiré Mergaert, 1852, stadhuis Roeselare

graf van Karel Dubois (+ 1956), ontwerp André Taeckens

Persvrijheid, beeld van Willy Cauwelier, 1996

71

72