METEN TER INFORMATIE Hoeveel geluid maakt een overvliegend vliegtuig? Het is voor de omwonenden van Schiphol van belang om inzicht te hebben in wat er om hen heen gebeurt. Op dit moment is er een aantal manieren om te weten te komen hoeveel geluid er wordt gemaakt. Onderstaand geeft de Commissie Deskundigen Vliegtuiggeluid een overzicht van de beschikbare informatie en de (mogelijke) toepassing hiervan. Dagelijks vliegen veel vliegtuigen van en naar
Daarnaast zijn geen consequenties verbonden
Schiphol. Dit is goed voor onze economie, maar
voor de betrokken partijen aan deze metingen.
veroorzaakt ook geluidsoverlast voor
Enige onnauwkeurigheid is daardoor toegestaan.
omwonenden. Door afspraken te maken over de hoeveelheid geluid die mag worden gemaakt,
Hoewel informatie over de hoeveelheid geluid de
wordt een balans gezocht tussen de belangen van
overlast niet wegneemt, kan deze informatie wel
de omwonenden en de luchtvaartsector. De
helpen. Mensen willen weten wat er gebeurt en
Commissie Deskundigen Vliegtuiggeluid
wat ze kunnen verwachten in de toekomst.
onderzoekt op dit moment hoe geluidsmetingen een rol kunnen spelen bij het controleren van de
Er is op dit moment voor omwonenden informatie
afspraken in de wijdere omgeving van Schiphol.
over het aantal vliegtuigen dat overvliegt (telling),
Dit is “meten voor handhaving” en stelt zeer
de routes die ze volgen (radar) en de hoeveelheid
strenge eisen aan de resultaten van de metingen.
geluid die dit maakt. Het geluid wordt hierbij berekend.
Geluid meten ter informatie Omdat de methodiek van de berekeningen voor Behalve het controleren of de afspraken wel
omwonenden niet helder is, is behoefte ontstaan
worden nageleefd, hebben omwonenden ook
naar metingen van het vliegtuiggeluid.
behoefte om de hoeveelheid geluid inzichtelijk te krijgen. De eisen die aan deze metingen worden gesteld zijn minder streng. Dit is in de eerste plaats omdat zo op een goedkopere en sneller manier informatie kan worden verzameld.
Waarom is de informatie belangrijk?
Hoewel overlast van veel meer afhangt dan van de hoeveelheid geluid alleen, geeft deze
Als iemand zich ziek voelt, kan een
informatie houvast. Op basis van deze informatie
koortsthermometer dit gevoel bevestigen. Op
is het mogelijk om in de discussie over
dezelfde manier willen mensen ‘zien’ hoeveel
geluidsoverlast aan te geven wat de omvang van
vliegtuiggeluid er is, om hun overlast te
het probleem is.
bevestigen. “Ik stoor me aan het geluid. Is er ook daadwerkelijk veel geluid?” Als er veel geluid is,
Wat is overlast?
kan dat de verklaring zijn. Maar zoals koorts niet het enige symptoom is van ziekte, is geluid ook
Dit lijkt een voor de hand liggende vraag. De
niet de enige oorzaak van overlast: je kunt je ook
oorzaak van geluidsoverlast lijkt immers vaak
ziek voelen zonder koorts en je kunt ook overlast
makkelijk te bepalen: dat zijn de vliegtuigen.
hebben terwijl er weinig geluid is. Geluidsnet
Geluidsnet is een netwerk van meetposten
In 2005 wordt Geluidsnet2 (het vervolg op
De resultaten worden op twee manieren
om vliegtuiggeluid in beeld te brengen. Het
de pilot) opgezet. Hierbij wordt gebruik
weergegeven:
is eind 2003 gestart als burgerinitiatief, met
gemaakt van betere geluidsmeters,
als doel te laten zien dat het goed mogelijk
aanvullende software om vliegtuigen te
is om vliegtuiggeluid te meten op een
onderscheiden van andere geluidsbronnen
transparante en controleerbare manier.
en vaste plaatsen van microfoons (platte
Om een nauwkeurig beeld te geven van het
1)
het aantal vliegtuigen dat (hoorbaar) overvliegt;
2)
de hoeveelheid geluid die deze
daken) in tegenstelling tot een vrije
vliegtuigen produceert, gemeten
opstelling van de microfoons.
vanaf de grond.
vliegtuiggeluid zijn enkele honderden meetposten noodzakelijk. Het netwerk is als
Hierbij worden de microfoons voor langere
pilot begonnen met 23 gesponsorde
tijd geplaatst (een tot drie jaar) wat het
meetposten in Noord-Holland.
mogelijk maakt om onder gelijke omstandigheden terug te kijken in de tijd.
Het systeem is opgebouwd met medewerking van particulieren en
In mei is de Geluidsnet2-website
gemeenten. Uit de bereidheid om in het
operationeel geworden. Naast de directe
systeem te investeren (maximaal enkele
visuele weergave van het geluid op de
duizenden euro’s) en de medewerking blijkt
website, worden de gegevens ook
het draagvlak voor het meten van
weergegeven in maandrapportages.
vliegtuiggeluid. In eerste instantie werken de gemeenten Om de gegevens voor iedereen toegankelijk
Amsterdam, Heemskerk, Oegstgeest,
te maken, zijn alle meetposten aangesloten
Beverwijk, Zaanstad en Maastricht mee. De
op internet en zijn de resultaten vrijwel direct gemeenten Haarlem, Haarlemmermeer en Haarlemmerliede hebben aangegeven met zichtbaar op de website van Geluidsnet (www.geluidsnet.nl). Om de betrouwbaarheid te vergroten is gekozen
Geluidsnet in zee te willen gaan. Meetpunt van Geluidsnet
voor een onafhankelijke, onpartijdige leverancier.
Bron: Geluidsnet
2
Hoeveel overlast wordt ervaren, verschilt van
De resultaten per maand van Luistervink zijn nu
mens tot mens echter sterk. De hoeveelheid
ook te vinden op de website van de Commissie
geluid speelt hierbij vanzelfsprekend een rol, maar
Regionaal Overleg luchthaven Schiphol (CROS;
iedereen beleeft geluid anders.
www.crosinfo.nl).
Hoe mensen geluid ervaren, kan worden
Schiphol stelt zijn meetgegevens ook ter
beïnvloed door persoonlijke omstandigheden. Als
beschikking aan de CROS. De CROS gebruikt de
iemand slecht slaapt, komt dat niet altijd door
informatie uit het NOMOS systeem ondermeer
overvliegende vliegtuigen. Als iemand geïrriteerd
voor vergelijkend onderzoek naar vliegtuiggeluid.
is, zal diegene zich ook sneller storen aan het
Ook gebruikt het Informatie en Klachtenbureau
geluid van vliegtuigen. En sommige mensen
van CROS de metingen om vragen van
kunnen zich makkelijk voor het geluid afsluiten,
omwonenden van de luchthaven te
andere mensen niet.
beantwoorden.
Ook het jaargetijde speelt een rol. In de zomer
Schiphol heeft aangegeven in 2005 de metingen
kan vliegtuiggeluid bijvoorbeeld hinderlijker zijn
van NOMOS direct beschikbaar te stellen via
dan in de winter, omdat mensen meer buiten zijn
internet, in plaats van alleen elk kwartaal in het
en hun ramen open zetten.
blad ‘Milieumonitor’ van Schiphol.
Hoe verzamel je informatie?
Zijn metingen betrouwbaar?
Er wordt al gemeten rond Schiphol. De informatie
Hoewel het makkelijk is om een microfoon in de
over hoeveelheid geluid die daarmee nu
lucht te steken, is het lastig om te bepalen
beschikbaar is, komt van het Noise Monitoring
hoeveel geluid vliegtuigen nu precies maken. Er
System (NOMOS) van Amsterdam Airport
zijn veel factoren die de metingen kunnen
Schiphol. Tevens wordt in sommige gemeenten
beïnvloeden.
het Luistervinksysteem van Omegam gebruikt. Periodiek wordt bij beide systemen achteraf
Een slechte plaatsing van de microfoon kan
aangegeven hoeveel geluid per meetpost is
bijvoorbeeld te veel of te weinig geluid meten. Als
gemaakt. Dit beantwoordt niet aan de vraag van
de microfoon dicht tegen een muur is geplaatst,
omwonenden, die informatie direct beschikbaar
kan het geluid van een vliegtuig door de muur
willen hebben voor de plaats waar zij wonen.
worden afgeschermd of juist worden versterkt door de weerkaatsing. Een microfoon die bij een
Om actuele informatie te geven over het geluid, is
snelweg staat, meet veel geluid. Maar hoeveel
Geluidsnet ontwikkeld. De resultaten van de
van dat geluid van overvliegende vliegtuigen
metingen van Geluidsnet worden direct
komt, is onduidelijk.
weergegeven op de website www.geluidsnet.nl. 3
Zo zijn er nog tal van andere factoren die de
meetsystemen worden gebruikt, verschillende
betrouwbaarheid beïnvloeden.
microfoonopstellingen zijn gekozen of onder verschillende omstandigheden wordt gemeten.
Elk systeem probeert de invloed van deze
Door deze onzekerheden is het lastig metingen op
factoren te beperken en zo betrouwbaar mogelijk
verschillende plaatsen met elkaar te vergelijken
het vliegtuiggeluid te meten. De werking van de
en is het bovendien niet goed mogelijk om op
bestaande systemen is verschillend (zie kaders).
basis van meetgegevens te beoordelen of Schiphol afspraken over geluidsgrenzen nakomt.
Wat kan men met deze informatie?
Dit zal altijd leiden tot een discussie over de betrouwbaarheid van de meetgegevens van de
Hoewel de informatie uit deze systemen
verschillende systemen en omstandigheden
waardevol is, moet er voorzichtig mee worden
waaronder is gemeten.
omgegaan. Vertrouwen Een meting in Zwanenburg kan heel andere gegevens opleveren dan in Leiden.
Dit probleem wordt pas opgelost als er één
Wellicht verschilt de hoeveelheid vliegtuiggeluid.
systeem is waarover de betrokken partijen het
Maar het kan ook komen doordat verschillende
eens zijn en waarin ze vertrouwen hebben.
NOMOS
Amsterdam Airport Schiphol maakt sinds
Bij de post staat ook een systeemkast met
Ze variëren per locatie en per tijdstip van de
december 1994 gebruik van NOMOS, Noise apparatuur. Deze apparatuur analyseert het
dag en zijn mede afhankelijk van het
Monitoring System. In de regio rondom de
gemeten geluid en zorgt voor de verbinding
achtergrondgeluid.
luchthaven staan nu 21 NOMOS-
met de centrale computer waar de
meetposten. Dit aantal wordt uitgebreid tot
gegevens naartoe worden getransporteerd.
28 posten.
De criteria waaraan het geluid moet voldoen, zijn bedoeld om vliegtuiggeluid te
Dit geluidssysteem meet 24 uur per dag al
onderscheiden van het overige geluid. Dit
Deze staan op daken van gebouwen of op
het geluid rondom Schiphol. Dus niet alleen
proces werkt niet altijd even feilloos. Soms
de grond. Ook beschikt Amsterdam Airport
van vliegtuigen, maar ook bijvoorbeeld van
wordt een bromfiets voor een vliegtuig
Schiphol over drie mobiele
verkeer en dieren.
aangezien en andersom. Desondanks
geluidmeetposten. Deze worden gebruikt
worden de meeste gebeurtenissen correct
om voor een kortere periode onderzoek
Al het geluid wordt elke seconde
naar vliegtuiggeluid te doen. Zo is
vastgelegd. Dit zijn de zogenaamde 'Eén
aangezien voor een vliegtuig.
bijvoorbeeld een mobiele meetpost
Seconde-Waarden'. Als het geluid langer
De resultaten van NOMOS worden vier
geplaatst in de woonkern Lijnden, voor de
dan vijf seconden boven een bepaald
maal per jaar gepubliceerd. Eerst
periode van de tijdelijke maatregel bij
niveau (drempelwaarde) uitkomt, dan wordt
verschenen deze in de Geluidskrant
parallel starten, die eind november 2004
het bestempeld als een vliegtuig en
Schiphol, daarna in het kwartaalblad Milieu
door Luchtverkeersleiding Nederland is
vastgelegd als een zogenaamde
Monitor. In 2005 zullen de meetresultaten
ingevoerd.
'geluidsgebeurtenis' (Noise Event).
van NOMOS ook op internet te vinden zijn.
Een geluidmeetpost bestaat uit een mast
De drempelwaarden worden voor elke
van 6 tot 10 meter hoog met daarop een
meetpost afzonderlijk ingesteld.
Bron: Amsterdam Airport Schiphol
microfoon. 4
Aan de hand van één systeem kunnen afspraken
Tevens is er twijfel over de gestelde
worden gemaakt en kunnen deze worden
geluidsgrenzen. Ook dit komt voort uit het slechte
gecontroleerd en gehandhaafd.
inzicht dat omwonenden hebben in de manier waarop de geluidsgrenzen worden bepaald.
Op dit moment is zo’n systeem er nog niet. De betrouwbaarheid van de metingen en
Door goede informatie over de werking van de nu
berekeningen wordt – deels doordat niet helemaal
gebruikte systemen, kan dit wantrouwen worden
duidelijk is hóe dit gebeurt – door omwonenden in
weggenomen.
twijfel getrokken. Luistervink
‘Luistervink’ is een monitorsysteem waarmee
Van de uitgeselecteerde vliegtuiggeluiden
het vliegtuiggeluid kan worden gemeten. Dit
worden de eindresultaten samengesteld
systeem wordt geplaatst op een plat dak in of
weergegeven. Naast het totale aantal
nabij een woongebied op een rustige locatie.
vliegtuigen, wordt aangegeven hoeveel
Om tot nauwkeurige en correcte metingen te
vliegtuigen met een bepaald geluidsniveau
komen, is dit systeem zeer uitgebreid
overvliegen.
uitgerust. Zo bestaat de installatie uit een microfoonhuis met meterkast (een soort grote
De resultaten van de metingen worden
kist), computer met meetsoftware en een
weergegeven in de Nederlandse eenheid voor
softwarepakket voor nabewerking tot
vliegtuiggeluid KE (Kosteneenheden) en de
eindresultaten. Het gehele systeem is in Nederland ontwikkeld en momenteel op tien locaties in bedrijf ten behoeve van een aantal gemeenten rondom Schiphol.
Het microfoonhuis moet ervoor zorgen dat de resultaten zo waarheidsgetrouw mogelijk zijn. Daarom heeft het ondermeer de functie om windgeruis tot het minimum te reduceren waardoor weersomstandigheden betrouwbaar worden gemeten. Ook is het afschermen van storende geluiden van de omgeving en het absorberen van de storende bodemreflectie (geluidsweerkaatsing van de bodem) een belangrijke taak van het microfoonhuis.
Tegen het microfoonhuis is de meterkast gemonteerd waarin de geluidsmeter, windmeter, meetcomputer en communicatieapparatuur is opgenomen.
fig. 1. Luistervink met microfoonhuis
De meetsoftware bestaat uit twee delen: een programma dat de geluidsenergie en de piekwaarde van elke geluidsgebeurtenis kan
wordt per meetpunt het geluid van de gezamenlijke overvliegende vliegtuigen weergegeven per maand en per jaar. Dit wordt tevens onderverdeeld naar geluid tijdens de dag, avond of nacht.
meten alsmede de windsnelheid.
Daarnaast heeft de software de mogelijkheid om vliegtuiggeluid te onderscheiden van andere soorten geluid. Dit herkenningsprogramma maakt gebruik van een computersimulatie van het menselijk oor en is ontwikkeld aan de Universiteit van Groningen.
In de meetcomputer worden de ruwe meetbestanden opgeslagen en periodiek getransporteerd naar het thuisstation. In een nabewerking worden omgevingsgeluid en vliegtuiggeluid verder gescheiden.
Bron: OMGEGAM
Europese eenheden Lden en Lnight. Hiermee
fig. 2. Voorbeeld Lden en Lnight per maand Behalve de hoeveelheid geluid wordt ook het aantal (gemeten) vliegtuigen weergegeven. Naast het totale aantal vliegtuigen, wordt aangegeven hoeveel vliegtuigen met een bepaald geluidsniveau overvliegen.
5
Wat leveren de metingen nu op?
van afspraken over vliegtuiggeluid voor de wijdere omgeving rondom Schiphol. De commissie
Als er een grote stijging is in de hoeveelheid
onderzoekt hierbij de mogelijkheden van zowel
geluid, kan dit aanleiding zijn om extra aandacht
berekeningen als metingen of een combinatie van
te besteden aan een bepaald gebied. Dit zal niet
deze beide.
leiden tot harde maatregelen ten opzichte van Schiphol (zoals een tijdelijk vliegverbod), maar
Voor de directe omgeving van Schiphol zijn via
kan wel aanleiding zijn om te kijken wat er kan
berekeningen al wettelijk afspraken vastgelegd in
gebeuren om het geluid te beperken.
de Luchthavenbesluiten op grond van de Wet Luchtvaart.
Soms kan het sneller of langzamer stijgen van een vliegtuig al een groot verschil maken in de
Op basis van het systeem dat de commissie
hoeveelheid geluid. Het net iets later maken van
ontwikkelt, kunnen betrokken partijen afspraken
een bocht kan soms ook al helpen.
maken over de toegestane hoeveelheid geluid. De Commissie Deskundigen Vliegtuiggeluid adviseert
Het is aan de betrokken partijen (omwonenden,
dat de informatie uit het handhavingsysteem
luchthaven, luchtvaartmaatschappijen,
straks ook toegankelijk zal zijn voor omwonenden.
luchtverkeersleiding Nederland en politiek) om naar oplossingen te zoeken.
Toegankelijk betekent hierin niet alleen dat de informatie beschikbaar is, maar ook dat deze
Wat is de Commissie Deskundigen
wordt aangeboden op een manier die aansluit bij
Vliegtuiggeluid?
de informatiebehoefte van de omwonenden. Om deze behoefte te bepalen, wordt onderzoek
De Commissie Deskundigen Vliegtuiggeluid is
gedaan onder omwonenden.
een onafhankelijke commissie, die de politiek
Meer informatie over de commissie vindt u op
adviseert over een systeem voor het handhaven
www.vliegtuiggeluid.nl.
De commissie Deskundigen Vliegtuiggeluid (v.l.n.r.): Arno Eisses, Ben Spee, Huib Eversdijk (voorzitter), Ger Ruijgrok en Jan Thoen. 6
