RIS181881a_02-DEC-2011
MET VOLLE KRACHT VOORUIT Meerjarenvisie 2012 – 2015 Bibliotheek Den Haag
november 2011
Inhoudsopgave
1. Inleiding
3
2. Samenvatting
5
3. Meerjarenvisie
7
3.1
Uitrol Nieuw Spreidingsplan
7
3.2
De bibliotheek als werkplaats
8
3.3
De speerpunten
10
• • • •
10 17 19 21
3.4
3.5
4.
Taal- en leesbevordering Mediawijsheid Digitale dienstverlening Versterking positie Centrale Bibliotheek
Blijvend van belang
23
• • • • •
23 24 25 26 26
Collecties en informatievoorziening Culturele ondersteuning Literaire atmosfeer en literaire competentie Studiefaciliteiten Ontmoeting en debat
Consolidatie van het bibliotheekgebruik
27
• • •
27 28 28
Tevreden klanten Aanbod op maat Communicatie op maat
Uitvoeringskracht
29
• • • • • •
29 29 29 30 30 31
Opdrachtgeverschap De organisatorische positie van de bibliotheek De organisatie Landelijke samenwerking Ondernemen in kwaliteit Financieel kader
2
1.
Inleiding
Het goede vertrekpunt Bibliotheek Den Haag is de grootste publieksinstelling van de stad, een plek van informatie, educatie, cultuur en ontmoeting. In de afgelopen vier jaar is er hard gewerkt aan verbetering van de Haagse bibliotheek. Het aantal openingsuren werd met meer dan 30% uitgebreid. De centrale bibliotheek is zelfs 7 dagen per week open. Er zijn veel programma’s en activiteiten georganiseerd. De collectie van honderdduizenden boeken, cd’s en dvd’s bleef daarbij de waardevolle kern. De waardering van gebruikers is groot. En het aantal leden blijft stijgen: de afgelopen vier jaar met 10%! Den Haag is trots op zijn bibliotheek. Die betrokkenheid wordt in deze visie vertaald in het centraal stellen van de inspirerende en verrijkende rol die de bibliotheek in het leven van de Hagenaars speelt.
Met volle kracht vooruit De komende vier jaar staan, binnen de randvoorwaarden van het nieuwe spreidingsplan, taal- en leesbevordering, het bevorderen van mediawijsheid, de digitale dienstverlening en het versterken van de positie van de Centrale Bibliotheek centraal. Er is bij deze onderwerpen nog veel winst te boeken. Hiermee wordt aangesloten op belangrijke doelen in het collegeprogramma en op prioriteiten van de bibliotheekbranche in Nederland. In het Coalitieakkoord 2010 – 2014 “Aan de slag” is over de openbare bibliotheek opgenomen: “De openbare bibliotheek vervult een onmisbare informatieve, educatieve en ontmoetingsfunctie in de stad. Meer dan honderdduizend Hagenaars zijn lid. Wij willen de bibliotheek dicht bij de bewoners houden en tegelijkertijd willen wij in het kader van noodzakelijke kostenbesparingen veranderingen aanbrengen. Daarom gaan wij kleine vestigingen van de bibliotheek onderbrengen bij wijkgebonden voorzieningen zoals brede scholen en verzorgingstehuizen. Dit proces zal enige jaren duren; daar waar kansen voor bundeling zich voordoen zullen wij die aangrijpen. Samenvoeging maakt het mogelijk om de beperkte openingstijden van kleinere filialen aanzienlijk te verruimen, zo mogelijk ook op zondag. Dit brengt meer Hagenaars spontaan in contact met de bibliotheek. De grotere vestigingen en de centrale vestiging aan het Spui blijven zelfstandig.” In een tijd dat de overheidsfinanciën onder druk staan, draagt ook de bibliotheek een steentje bij. Dat betekent dat we de gevolgen van de bezuinigingen te lijf gaan met creatieve oplossingen die synergie voor de stad opleveren. Voorop staat dat de bibliotheekvoorziening en de activiteiten van de bibliotheek dichtbij elke Hagenaar blijven plaatsvinden. Wij zijn ervan overtuigd dat de bibliotheek er dankzij de inzet en creativiteit van haar medewerkers, de steeds grotere aantallen vrijwilligers, de goede publieke infrastructuur, de 3
samenwerking met anderen – maatschappelijke partners in de stad en in de bibliotheekbranche de komende vier jaar een schepje bovenop kan doen en de Haagse inwoners nog beter te helpen hun weg te vinden in de informatiemaatschappij. In dat verband wordt ook bezien welke rol de bibliotheken kunnen spelen in het te ontwikkelen deltaplan cultuureducatie. De bibliotheek timmerde de afgelopen jaren flink aan de weg en dat houden we de komende jaren vast.
De wethouder van Onderwijs en Dienstverlening, Ingrid van Engelshoven
4
2.
Samenvatting
De realisatie van het nieuwe spreidingsplan is een belangrijke randvoorwaarde in deze meerjarenvisie. In de wijken waar de dienstverlening in een andere bibliotheekvestiging wordt geconcentreerd, zullen op diverse locaties ondersteunende voorzieningen terugkomen gericht op specifieke doelgroepen: de jeugd tot en met het primair onderwijs en (niet-mobiele) senioren. Ook wordt meer digitaal aanbod ontwikkeld. Medio 2012 wordt over de vormgeving hiervan aan de gemeenteraad gerapporteerd. De kern van deze meerjarenvisie beschrijft verder de activiteiten van de bibliotheek in de komende jaren binnen een kader van de bibliotheek als werkplaats: het publiek consumeert niet alleen informatie, maar produceert deze ook in toenemende mate. De begeleiding hiervan vergt extra menskracht. De bibliotheek werkt daarom samen met iedereen die hieraan een bijdrage kan leveren: maatschappelijke partners in de stad zoals onderwijs- en welzijnsinstellingen, maar ook vrijwilligers, die de bibliotheek een warm hart toedragen en vanuit hun beroep, functie of ervaring een bijdrage kunnen leveren aan de ontwikkeling van kennis en vaardigheden van Haagse burgers. Ook blijft de bibliotheek jaarlijks 150 stageplaatsen voor leerlingen en studenten bieden die hierbij op hun beurt een bijdrage leveren aan de bibliotheektaken. De bibliotheek continueert tenslotte de inzet van Haeghe-groepmedewerkers en de leerwerkplekken voor (ex) psychiatrische patiënten in specifieke ondersteunende functies. Speerpunten Er worden vier speerpunten geformuleerd. Het belang van goede beheersing van de Nederlandse taal heeft een prominente plek in het collegeakkoord en in de HEA (Haags Talent Erkend). Daarin wordt ook de komende jaren veel energie gestoken. Het aanleren en verbeteren van vaardigheden in taal en lezen krijgt daarom ook in de bibliotheek extra aandacht door een breed scala van nieuw in te voeren activiteiten naast de reeds bestaande, uiteenlopend van leestafels tot het uitbreiden van specifieke collecties voor mensen met taal- en leesachterstand. Dat geldt ook voor mediawijsheid. De bibliotheek realiseert medialabs waarin aanbod van diensten en activiteiten worden gebundeld: spreekuren, trainingen, lessen, mediabar. Daarnaast worden mediawijsheidsaspecten geïntegreerd in alle overige bibliotheekdiensten en –activiteiten. De bibliotheek is dé organisatie in Den Haag op het gebied van mediawijsheid. Het derde speerpunt is de verdere ontwikkeling van de digitale bibliotheek. In landelijke samenwerking werkt de bibliotheek aan verruiming van het aanbod aan e-books en andere digitale content. En verder ligt de komende jaren het accent vooral op ontwikkeling van gebruikersdiensten, zoals het aanbieden van gratis internet - een actiepunt uit het collegeakkoord - en het streamen van activiteiten. Tenslotte is de verdere versterking van de Centrale Bibliotheek een speerpunt. In samenwerking met externe partners wordt gekozen voor een aantrekkelijke collectieopstelling door meer vanuit het ‘winkelconcept’ te werken: optimale presentatie in thematische ‘werelden’ leidt tot meer lezen en langer verblijf. De partners worden geselecteerd op hun kwaliteiten om advies, voorlichting en spreekuren bij deze werelden te realiseren.
5
Blijvend van belang Naast deze speerpunten blijft de bibliotheek inzetten op actuele, op de wijk afgestemde collecties, die aantrekkelijk gepresenteerd zijn. Deskundige medewerkers richten zich op informatievoorziening en leesbevordering en –advies. De bibliotheek investeert in uitbreiding van de collecties voor het leren van de Nederlandse taal (NT-2), voor Young Adults (jongeren) en e-books. Deze collecties zijn inhoudelijk vertrekpunt van de programmering van culturele ondersteuning door de bibliotheek in de stad: op dit gebied is de bibliotheek organisator, podium en voorportaal/cultuurbalie. In de Centrale Bibliotheek zal de culturele programmering groeien, mede door de ambitie het literaire middelpunt van de stad te zijn. Niet alleen lezingen, debatten en schrijversontmoetingen geven hieraan uiting; de bibliotheek richt zich ook op ontwikkeling van literair lees- én schrijftalent. Naast deze levendigheid voorziet de bibliotheek ook in studiefaciliteiten: rustige momenten en plekken voor studie en concentratie, waar tegelijk specifieke collecties en databanken beschikbaar zijn. De Hagenaars ontmoeten elkaar in de bibliotheek: een centrum van ontmoeting en debat: 2,5 miljoen bezoekers per jaar bezoeken de bibliotheek. De wijkbibliotheken zijn huiskamer van de wijk met in 2013 gemiddeld 39 openingsuren per week. Het streven is de openingsuren te blijven verruimen in overeenstemming met de wensen van de bezoekers, desgewenst ook op zondag. De programmering is steeds specifiek op de wijk gericht. De Centrale Bibliotheek is maar liefst 7 dagen per week geopend en wordt de komende jaren één van de belangrijke partijen rond het Spuiplein. De bibliotheek blijft investeren in het vergroten van de klantwaardering. Het aantal leden groeit de laatste jaren gestaag en de bedoeling is om dat minstens vast te houden. De communicatie met de gebruikers van de bibliotheek zal nog meer op maat zijn: attendering, digitale nieuwsbrieven en Mijn Bibliotheek zijn voorbeelden. Het bibliotheekwerk wordt uitgevoerd door een gecertificeerde, kwaliteitsbewuste, maar slankere bibliotheek, die blijft investeren in deskundige medewerkers op het gebied van informatiebemiddeling, lees- en taalbevordering, mediawijsheid en moderne communicatietechnieken. De personeelsinzet zal worden afgestemd op de grotere spankracht die nodig is om de ambitie te realiseren. Ook 150 stagiaires spelen hierin een belangrijke rol. Meer landelijke samenwerking is op een aantal inhoudelijke terreinen onmisbaar. Een meerjarenvisie schetst hoofdlijnen, die nadere invulling vereisen. De bibliotheek werkt met de INK kwaliteitscyclus1: deze meerjarenvisie wordt verder geconcretiseerd in beleidsplannen per thema en in jaarlijkse uitvoeringsplannen, die per kwartaal wordt gemonitord.
1
Bibliotheek Den Haag werkt met het managementmodel van het Instituut voor Nederlandse Kwaliteit (INK) en noemt dat Ondernemen in Kwaliteit (OIK). De PDCA-verbetercyclus (Plan, Do, Check, Act) staat aan de basis daarvan. Voortdurende verbetering is het doel. De bibliotheek heeft een Beleidsplan voor 4 jaar en een jaarlijkse Uitvoeringsbrief, met daarop gebaseerde werkplannen per stadsdeel. Per kwartaal wordt de voortgang besproken door het managementteam, waarbij de mogelijkheid bestaat bij te sturen, gelet op eventuele gewijzigde omstandigheden. Daarnaast zijn klantgerichtheid en klantvriendelijkheid uitgangspunten voor het te voeren kwaliteitsbeleid.
6
3.
Meerjarenvisie
De meerjarenvisie beschrijft de beleidsvoornemens voor de bibliotheekfunctie in Den Haag voor de komende vier jaar. Daarin is 2012 een belangrijk overgangsjaar: de voorbereiding voor het werken volgens het nieuwe spreidingsplan zal in 2012 plaats vinden. Dat zal veel energie en aandacht vragen. In het verdere takenpakket van de bibliotheek is gekozen voor een versterkte concentratie op kerntaken als taal- en leesbevordering en ook op mediawijsheid. En behalve speerpunten moeten ook de andere taken goed worden uitgevoerd. Deze zijn daarom als ‘blijvend van belang’ aangemerkt. Om meer te kunnen doen met minder mensen zal de bibliotheek de personeelsinzet anders organiseren en op specifieke terreinen met vrijwilligers werken. De meerjarenvisie 2012-2015 schetst het beleid voor de komende vier jaar op hoofdlijnen. Nadere detaillering wordt aangebracht in beleidsplannen per thema en in uitvoeringsdocumenten. Uiteraard worden relevante nieuwe ontwikkelingen daarin verwerkt.
3.1
Uitrol nieuw spreidingsplan
De realisatie van het nieuwe spreidingsplan is een belangrijke randvoorwaarde in de komende periode. In het collegeakkoord is een bezuiniging van € 2 mln. opgenomen op de wijkbibliotheken, die bijdraagt aan het totale bezuinigingsprogramma in de collegeperiode 20102014. In de nota ‘Nieuw Spreidingsplan Haagse Bibliotheken’ is invulling gegeven aan deze bezuinigingsdoelstelling, waarbij gestreefd wordt naar een zo optimaal mogelijke bibliotheekvoorziening. De gemeenteraad heeft dit plan in zijn vergadering van 30 juni 2011 vastgesteld. Conform de door de gemeenteraad daarbij aangenomen motie RV 92.2011.1 wordt vóór medio 2012 over de invulling van het flankerend beleid gerapporteerd. De maatregelen die in deze nota worden voorgesteld zijn gericht op het behoud van het groeipotentieel van de bibliotheek in de toekomst. Er is daarom, in lijn met het collegeakkoord, voor gekozen om de dienstverlening te concentreren in de grote wijkbibliotheken. De ingangsdatum van het plan is 1 januari 2013. Vanaf die datum zal Den Haag 12 goed geoutilleerde wijkbibliotheken hebben met uitgebreide openingstijden aangepast aan de behoefte van de wijk: in 2013 zullen de wijkbibliotheken gemiddeld 39 uur per week geopend zijn, waaronder tenminste één avondopenstelling en openstelling op de zaterdag. De openingsuren zullen worden aangepast aan de uitkomsten van klanttevredenheidsonderzoeken, waarin wordt gevraagd een mening te geven over de openingsuren, waaronder ook zondagopenstelling. Daarnaast zullen op diverse locaties ondersteunende voorzieningen terugkomen. Dit zal gebeuren in wijken, waar de dienstverlening in een andere bibliotheekvestiging wordt geconcentreerd. Die ondersteunende voorzieningen zullen zich richten op specifieke doelgroepen, de jeugd tot en met het primair onderwijs en niet-mobiele senioren. Zoals aangegeven in de eerste voortgangsrapportage aan de gemeenteraad van oktober 2011, worden verschillende mogelijkheden onderzocht:
7
•
Boekdistributiepunt bij een instelling (school, brede buurtschool, CJG, zorginstelling, bedrijf, ruimte voor particulier initiatief), dat eventueel tevens toegankelijk is voor bewoners van de wijk. De in landelijke samenwerking ontwikkelde concepten van SchoolBIEB en Boek1Boek (online bestellen van boeken op school) worden hierbij betrokken.
•
Een bibliobus, die op vaste tijden vaste locaties aandoet, zoals scholen en zorginstellingen.
•
Activiteiten die vanuit de concentratie-vestiging op locatie worden aangeboden.
De relatie tussen de wijkbibliotheek en het primair onderwijs in de wijk is bijzonder intensief. Het is belangrijk om die relatie in stand te houden, ook waar het gaat om ondersteunende maatregelen. De scholen zullen daarom worden betrokken bij de te maken keuzes. De bibliotheek zal bovendien de komende jaren (digitaal) aanbod ontwikkelen voor onderwijsinstellingen en zorginstellingen, dat zich ertoe leent om op één locatie uitgevoerd te worden, waarbij op meerdere locaties - al/dan niet interactief - kan worden meegekeken/meegedaan. Met name de eerste verdieping van de Centrale Bibliotheek is daartoe geoutilleerd. Activiteiten kunnen vanaf deze vloer live gestreamd worden naar diverse instellingen. De elektronische schoolborden in onderwijsinstellingen vormen gemakkelijke distributiepunten.
Actiepunten:
3.2
•
Rapportage aan de gemeenteraad over de invulling van het flankerend beleid, vóór medio 2012.
•
Uitvoering van het vastgestelde flankerend beleid.
•
We blijven streven naar verdere verruiming van de openingstijden in overeenstemming met de wensen van bezoekers, desgewenst ook op zondag.
De bibliotheek als werkplaats
‘De bibliotheek als werkplaats’ is het verbindende element dat de bibliotheek gebruikt om duidelijk te maken dat de informatiemaatschappij niet alleen vraagt om burgers die informatie kunnen consumeren, maar in toenemende mate ook om burgers die informatie kunnen produceren. Ook drukt de ‘bibliotheek als werkplaats’ uit dat de bibliotheek daarbij actief burgers naar binnen haalt – vrijwilligers, stagiaires, mensen met een arbeidshandicap - om mee te helpen de bibliotheek een inspirerende en verrijkende rol te laten spelen in Den Haag.
8
De bibliotheek is in aansluiting op maatschappelijke behoeften de afgelopen jaren steeds meer een werkplaats geworden. Overheden en bedrijfsleven verleggen in toenemende mate informatieproductie naar de burger: online bankieren, digitale formulieren invullen etc. De eenvoudige publicatiemogelijkheden van nieuwe media stimuleren het publiek ook om niet alleen te consumeren, maar ook te produceren. De bibliotheek ziet het als onderdeel van haar taak op het gebied van bevordering van taal, lezen en mediawijsheid om juist de kwaliteit van producties te stimuleren. Dat doet ze dan met name op het gebied van schrijven en het maken van audiovisuele producties. In de verschillende beleidsdoelstellingen voor de komende jaren is dit goed terug te vinden: •
Taalactiviteiten worden gecombineerd met zelf schrijven, bijvoorbeeld in de vorm van kinderpersbureaus.
•
Samen met het Koorenhuis en andere maatschappelijke partners wordt het programma Den Haag Schrijft! uitgevoerd.
•
Laaggeletterde werklozen wordt geleerd digitale sollicitatieformulieren in te vullen of om sollicitatiebrieven te schrijven.
•
Verhalentafels met ouderen worden gecombineerd met mediawijsheid activiteiten, niet alleen kennis en vaardigheden voor internetgebruik, maar bijvoorbeeld ook zelf digitale fotoboeken maken en filmpjes produceren.
•
Emancipatie- en ontmoetingsactiviteiten worden actief ingevuld met het maken van producties, bijvoorbeeld het maken van gedichten, filmpjes en verhalen.
Het oogmerk van die activiteiten is om op het gebied van de speerpunten taal- en leesbevordering en mediawijsheid mensen in staat te stellen volledig te functioneren in een maatschappij, die vraagt om actieve beheersing van informatievaardigheden. Het concept van de bibliotheek als werkplaats is hierop een passend antwoord.
Iedereen doet mee Om vorm te geven aan het concept van de bibliotheek als werkplaats en met name ook voor de uitvoering van trainingen/lessen aan specifieke doelgroepen en van adviseringsspreekuren spreekt de bibliotheek de Haagse burger aan op zijn bereidheid om een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van kennis en vaardigheden van hun medeburgers. Vrijwilligers die de bibliotheek een warm hart toedragen en die vanuit hun beroep, functie of ervaring een bijdrage kunnen leveren aan de ontwikkeling van kennis en vaardigheden van Haagse burgers, zijn welkom om de programma’s van de bibliotheek te ondersteunen en mee te werken aan het vormgeven van de bibliotheek als werkplaats. Als leerlingen/studenten stageplekken zoeken, blijkt de bibliotheek een goede plek. Actief beleid om deskundigheid te ontwikkelen en stageplekken te realiseren maakt van de bibliotheek een aantrekkelijke partner op dit vlak, met een capaciteit van ruim 150 stages per jaar. Vanzelfsprekend vervult de bibliotheek ook haar rol binnen de maatschappelijke stages. De 9
bibliotheek is niet alleen een door de stichting Ecabo Erkend Leerbedrijf, maar is in 2011 zelfs genomineerd als beste stagebedrijf van Nederland. Tegelijkertijd blijken stagiaires een goede bijdrage te kunnen leveren aan de maatschappelijke taken van de bibliotheek. Zo is er een programma opgezet - Klik & Tik geheten – waarin stagiaires werkzoekenden leren de computer te gebruiken bij hun zoektocht naar werk en bij sollicitaties. De bibliotheek biedt ook ruimte aan kwetsbare groepen die zich niet of nog niet zelfstandig op de arbeidsmarkt kunnen handhaven. De al langer bestaande ervaring met de (structurele) inzet van medewerkers van de Haeghe Groep voor ondersteunende werkzaamheden, zoals het terugzetten van boeken en het aanbrengen en inlezen van RFID-labels2, is de afgelopen jaren uitgebreid met het bieden van leerwerkplekken aan (ex-) psychiatrische patiënten die worden begeleid naar terugkeer op de arbeidsmarkt. Ook hierbij snijdt het mes aan twee kanten, omdat deze medewerkers een waardevolle rol vervullen in het dagelijks functioneren van de bibliotheek.
3.3
De speerpunten
De speerpunten zijn de komende vier jaar gericht op het aanleren en verbeteren van vaardigheden met betrekking tot taal, lezen en mediawijsheid, De bibliotheek zal de inspanningen op die gebieden intensiveren: inhoudelijke verdieping door nieuwe activiteiten in de vorm van trainingen/lessen en adviseringsspreekuren. Ook de verdere ontwikkeling van de digitale bibliotheek en de verdere versterking van de Centrale Bibliotheek zijn als speerpunt benoemd. De ambities op het gebied van deze speerpunten worden in afzonderlijke jaarprogramma’s uitgewerkt en in operationele doelstellingen vertaald. Tegelijkertijd wordt er van uitgegaan dat gemeentelijke programma’s voor bevordering van taal, lezen en mediawijsheid waar mogelijk door de bibliotheek worden vormgegeven. In het lesaanbod van taal en lezen voor autochtone Nederlanders (NT1) en voor migranten (NT2) verzorgt de bibliotheek een vaste component. Financiering van deze activiteiten komt mee uit het desbetreffende programma
Taal- en leesbevordering
Leeftijdsgroep 0 tot 18 jaar Lezen is niet alleen leuk, maar ook belangrijk als communicatiemiddel en instrument om informatiebronnen te kunnen raadplegen. Wie leesvaardig is heeft het gemakkelijker op school en later in de maatschappij. Kinderen die plezier hebben in lezen, lezen meer en gaan doordat zij 2
RFID staat voor Radio Frequency Identification, eenzelfde chip als ook in de OV-chipkaart wordt gebruikt. Bij de bibliotheek vervangt deze de barcode . Invoering van RFID maakt dat het proces van lenen van materialen veel efficiënter kan verlopen.
10
meer lezen sneller vooruit in technisch en begrijpend lezen. Dit geeft een gevoel van competentie, dat de leesmotivatie in stand helpt houden, waardoor kinderen blijven lezen. Onderzoek naar de effecten van vrijetijdslezen laat het volgende zien3: Vrijetijdslezen is een drijvende kracht achter geletterdheid en taalvaardigheid. Er is een gemiddeld tot sterk verband tussen vrijetijdslezen enerzijds en woordenschat, begrijpend lezen, technisch lezen en spellen anderzijds in alle leeftijdsgroepen. Van de voorgelezen peuters en kleuters heeft bijna 70% voldoende woordenschat om een goede start te kunnen maken op school, terwijl dit voor maar iets meer dan 30% in de niet voorgelezen groep geldt. Als basisschoolkinderen zelf in hun vrije tijd gaan lezen, blijken hun leeservaringen een steeds grotere rol te gaan spelen in het aantal woorden dat ze kennen. Ook in de verdere schoolcarrière zijn deze effecten te zien: van de lezende studenten in het hoger onderwijs heeft 79% een grote woordenschat, terwijl maar 21% van de niet-lezende studenten zich daarmee onderscheidt. Ook zwakke lezers hebben profijt van vrijetijdslezen: zij hebben betere basisvaardigheden (zoals alfabetkennis) dan zwakke lezers die niet lezen in hun vrije tijd. Waar de school zich vooral richt op technisch en begrijpend lezen, is vrijetijdslezen en dus het bevorderen van het plezier in lezen en het spelenderwijs kunnen gebruiken van taal vanouds een taak van de bibliotheek. Het lidmaatschap van de bibliotheek is voor de jeugd tot 18 jaar gratis, zodat er geen financiële barrières zijn. Dat houden we zo. De bibliotheek heeft de expertise en de ervaring als het gaat om het ‘belevend lezen’, thuis en op school. Bibliotheken zijn plezierige plekken, waar jong en oud graag naar toe gaan. De collecties zijn uitdagend, actueel en aantrekkelijk gepresenteerd. En de bibliotheek biedt een breed scala aan activiteiten, waarbij zij ook nauw samenwerkt met het onderwijs. Gemeentelijk Onderwijs Achterstandenbeleid (HEA) De bibliotheek vervult vanouds een belangrijke onderwijsondersteunende rol op het gebied van taalontwikkeling door middel van het GOA-programma (Gemeentelijk Onderwijs Achterstandenbeleid). Via de Activiteiten website Welzijn in het kader van GOA biedt de bibliotheek verschillende taalprojecten aan GOA primair en voortgezet onderwijs. De bibliotheek levert zoveel mogelijk maatwerk; in overleg met de leerkracht kunnen projecten altijd worden aangepast aan het niveau van de groep. Ouderparticipatie is van belang; voorlezen en taalbevordering staat bij alle activiteiten met ouders voorop! Het aantal uren dat de scholen bij de bibliotheek inkopen groeit jaarlijks en bedraagt in 2011 234 uren per week. Scholen kopen ook lessen in voor het Leerkansenprofiel. In het kader van het GOA werkt de bibliotheek ook aan het verkleinen en voorkomen van taalachterstanden van kinderen in de voorschoolse periode. De regie voor de inzet van de GOA-medewerkers ligt bij de scholen. Activiteiten taal- en leesbevordering voor de groep 0-12 jaar De groep 0-12 jaar is de belangrijkste groep als het gaat om taal- en leesbevordering. In de eerste fase van het leven moet belangstelling voor het lezen worden gewekt, moet de technische 3
Suzanne Mol, To Read or not to Read, Leiden University, 2010
11
leesvaardigheid worden ontwikkeld en moet het plezier in lezen worden ontdekt. De bibliotheek richt haar aanbod daarop in en zal dit de komende jaren ook voortzetten: • • • • • •
• • • •
• • • • • • • •
Zorgvuldig samengestelde collecties gericht op leesplezier en informatie. Wekelijks lees-doe activiteiten, voorlezen met een op het verhaal gerichte activiteit. Maandelijks voorlezen aan peuters. Het Nationaal Voorleesontbijt en Haags Peutertheaterfestival in het kader van de Nationale Voorleesdagen, waarbij extra aandacht wordt besteed aan het voorlezen van kinderen die nog niet leesvaardig zijn. In 2010 werden 5.100 peuters ontvangen. BoekStart, een programma dat het lezen van héél jonge kinderen wil bevorderen èn ouders met jonge kinderen wil laten genieten van boeken. BoekStart is onderdeel van het programma Kunst van Lezen. WePboek, een initiatief van het kinderopvangfonds. Voor het project WePboek zijn twintig prentenboeken geselecteerd met thema’s die nauw aansluiten bij de belevingswereld van peuters en kleuters. In 2010 kregen in de pilotgebieden Morgenstond en Segbroek negen kinderdagverblijven en peuterspeelzalen een gratis abonnement op WePboek en daarmee twintig animaties op dvd. De bibliotheek ondersteunt en begeleidt de activiteiten. Voorleesvogel, een voorleesprogramma dat kinderen de kans geeft uit te groeien tot enthousiaste lezers. Het stimuleert ouders om met meer plezier voor te lezen en ondersteunt professionals die werken met voor- en vroegschoolse educatie (VVE). Nationale Voorleeswedstrijd. De Stichting Lezen organiseert deze wedstrijd voor leerlingen uit de twee hoogste groepen van de basisschool. Stadsbreed Dictee. Schrijvers, politici, bekende Hagenaars, bibliothecarissen en leerkrachten lezen op diverse locaties in de stad het dictee voor, waarbij in 2011 1300 kinderen van groep 8 de kans kregen om hun taalgevoel en woordkennis te meten met andere kinderen. Schrijversbezoeken in de bibliotheek. Deze bezoeken vinden plaats in nauwe samenwerking met het primair onderwijs. Voorafgaand aan het bezoek van een schrijver of illustrator stelt de bibliotheek de boeken beschikbaar zodat de leerlingen boeken kunnen lezen en het gesprek kunnen voorbereiden. Festiviteiten tijdens de Kinderboekenweek. Ieder jaar zijn er tijdens de Kinderboekenweek in alle vestigingen activiteiten, waaronder de Kinderboekenweek speurtocht, met in de Centrale Bibliotheek het Groot Niet Te Missen Kinderboekenfestival. Kinderjury. Dit landelijk georganiseerde leesbevorderingsproject biedt kinderen de mogelijkheid om hun eigen mening te vormen over boeken die ze zelf hebben gelezen. Klassikaal ruilen, leerlingen van de basisschool bezoeken eens in de zes weken de bibliotheek in klassenverband. In 2010 vonden er 3100 ruilbezoeken plaats. Ruilbezoeken voor peutergroepen in combinatie met het voorlezen van een verhaal. Voor alle basisscholen een centraal aanbod aan bibliotheeklessen (leerlijn/leeslijn). Jaarlijks aanbodsboek met lessen waarop scholen intekenen. In 2010 werden er 1500 groepen ontvangen. Leerkansenprofiel (LKP), het project voor scholen in Haagse achterstandswijken. De bibliotheek verzorgt lessen gericht op het vergroten van de beheersing van de Nederlandse taal. In 2010 kochten 8 basisscholen 38 lessen in. Voorleesoma’s: programma uitgevoerd op de basisscholen door voorlezers uit de buurt. De bibliotheek begeleidt de voorlezers. De basisscholen zetten de voorlezers in voor de LKP lessen voor de jongste groepen. Voorleesexpres.
Deze activiteiten kunnen zowel in de bibliotheek als op scholen plaatsvinden 12
Activiteiten taal- en leesbevordering voor de groep 12 tot 18 jaar De groep 12-18 jaar heeft extra aandacht nodig om tot lezen te komen. Het leven biedt in deze leeftijd veel uitdagingen en afleidingen en voor veel jeugdigen betekent dit dat lezen een lage prioriteit heeft. Bij het stimuleren van het lezen ligt een extra accent op vmbo-leerlingen. Het aanbod van de bibliotheek op dit gebied wordt veelal in samenwerking met andere specialisten uit de branche geproduceerd, en met name ook door de gezamenlijke bibliotheken van de vier grote steden. Ook de komende jaren blijft de bibliotheek deze activiteiten en voorzieningen aanbieden en verder ontwikkelen: • • • • • •
• • • • • •
Beschikbaar stellen en promoten van ‘4You!’ collecties, die drempels voor het lezen slechten. Met leerlingen collectioneren voor de ‘4you’ collecties. Voorleesvriendjes, leerlingen van het voortgezet onderwijs lezen voor aan peuters. Programma’s als ‘Taalkr8!’ en ‘Leeskr8!’ gericht op taal- en leesbevordering voor vmboleerlingen. Met de Brugklas naar de Bieb. Bij een bezoek aan de bibliotheek van de brugklas kan gekozen worden tussen de thema’s: informatie, educatie of leesplezier. Zoeken, vinden, kiezen. Programma’s ontwikkeld voor de onderbouw, vmbo en Havo/VWO ondersteund door de website www.zoekenvindenkiezen.nl gericht op het vinden en beoordelen van informatie op internet (gezamenlijk ontwikkeld door de bibliotheken in de regio Den Haag, de Haagse Hogeschool en de Koninklijke Bibliotheek). Jongerenlokaal in Bibliotheek Segbroek, een eigen bibliotheekruimte voor en door jongeren. Jonge jury. Activiteiten in het kader van Nederland Leest. Schrijversbezoeken in de bibliotheek. Read2Me, een voorleeswedstrijd voor leerlingen van de brugklas. Leesbevorderingsprogramma’s voor het voortgezet speciaal onderwijs en het maken van prentenboeken.
Nieuwe actiepunten taal- leesbevordering 0-18 jaar De gemeente blijft ondanks de bezuinigingen investeren in taalbevordering. Ook in deze meerjarenvisie komt dit tot uiting: bestaande programma’s worden voortgezet, maar bovendien worden nieuwe activiteiten uitgewerkt en aangeboden. Daarin wordt nadrukkelijk aangeknoopt bij andere gemeentelijke programma’s, Brede Buurtscholen/-zones, Leerkansenprofiel en Taal in de Buurt. Het investeren in taal en leesbevordering vereist samenwerking van alle partijen, die actief zijn op dit terrein. De bibliotheek zal deze samenwerking de komende jaren verder inhoud geven door het organiseren van leesbevorderingsnetwerken in den Haag. Het stimuleren van het plezier in lezen staat voorop bij zowel de bestaande als de nieuwe activiteiten.
13
Overzicht nieuwe actiepunten: •
• • • • •
• • • • • • • • •
De Haagse bibliotheek neemt het initiatief bij het opzetten van zgn. leesbevorderingsnetwerken; Uit het programma Kunst van Lezen: een netwerk waarin alle instellingen zijn vertegenwoordigd die op enigerlei wijze betrokken zijn bij leesontwikkeling van kinderen: peuterspeelzalen, kinderdagverblijven, scholen. Het netwerk bestaat uit professionals van verschillende organisaties die in een zekere samenhang activiteiten ontwikkelen en uitvoeren. Structureel aanbieden van lessen in het kader van het Leerkansenprofiel. Participatie in brede buurtscholen/brede buurtzone’s. Aansluitend op BoekStart. Een maandelijks Babycafé in de wijkbibliotheek. Iedere maand praten en zingen bij plaatjes, speellezen, met een kopje koffie voor de ouders. Inzet combinatiefunctionaris in het traject bibliotheek-school voor taal- en leesbevordering. Specifieke collecties beschikbaar voor kinderen met leesproblemen (Makkelijk Lezen Pleinen). Op het Makkelijk Lezen Plein (MLP) staan materialen voor kinderen die moeite hebben met lezen. Op het MLP staan boeken die aansprekend zijn voor kinderen. Ze zijn voor het MLP geselecteerd vanwege het eenvoudiger taalgebruik, de duidelijke lay-out, de aansprekende omslag en de aantrekkelijkheid van de inhoud. Samenwerkingsproject met speciaal voortgezet onderwijs gericht op taal- en leesbevordering en mediawijsheid. Leesbevorderingsprojecten met diverse onderwijsinstellingen De Boekenbende, leesclub voor kinderen van 8 tot 12 jaar. Samen praten over een door allen gelezen boek, het boek samen “beleven”. Leesclub voor meiden tussen 10 en 12 jaar Mediakidz! Voor kinderen tussen 9 en 12 jaar. Informatie over verschillende media, vergelijking tussen het boek en de verfilmde versie. Mediawijsheid als vast onderdeel van activiteiten rond taal- en leesbevordering. Kinderen betrekken bij en verantwoordelijk maken voor collecties, inrichting, activiteiten etc. van de bibliotheek, volgens het concept van de “100 talenten”. Promoten van lezen door jongeren (Young Adults), uitbreiding specifieke collectie voor deze groep. Leesprogramma’s ontwikkelen voor zaterdagscholen en zomerscholen, samen met het onderwijs.
14
Taal en leesbevordering voor volwassenen Rond de 10% van de Nederlanders kan onvoldoende lezen en schrijven om als burger volwaardig deel te kunnen nemen aan de samenleving. In de vier grote steden is dat percentage aanmerkelijk hoger, tussen de 15 en 21%4. Laaggeletterd is niet hetzelfde als analfabeet, het gaat om een glijdende schaal van meer of minder geletterd. Het betreft migranten die Nederlands moeten leren als tweede taal (NT2) en laaggeletterden die nauwelijks of niet kunnen lezen (NT1). In Den Haag zijn er verschillende organisaties, die actief zijn in de strijd tegen de laaggeletterdheid. Ook de bibliotheek biedt lessen voor deze groep, in samenwerking met de educatieve organisaties. De Haagse Bibliotheek presenteert zich voor deze groep als een laagdrempelige en veilige instantie, waar persoonlijke aandacht en individuele ondersteuning belangrijk is. Uit een evaluatie van het Aanvalsplan Laaggeletterdheid 2006-2010 blijkt dat de bibliotheek voor de aanbieders van taalprogramma’s een belangrijke aanvullende partner is. Maar ook dat de bibliotheek voor de laaggeletterden zelf belangrijk is: 30% van hen bezoekt de bibliotheek. De bibliotheek is een belangrijke brug naar laaggeletterden5 . Activiteiten taal- en leesbevordering voor volwassenen De bibliotheek is een belangrijke partner in veel taalprogramma’s van publieke en private aanbieders van taalcursussen. Het aanbod zal de komende jaren zoveel mogelijk worden gehandhaafd, ook al is er nog onzekerheid over de gevolgen van de gewijzigde financiering van inburgeringstrajecten, met name na 2013: • • • • • • • • • • • • • • • 4 5
Lessencyclus voor laaggeletterden over mediawijsheid aan de deelnemers van Ouder en School Plus. In deze lessen worden de instructielessen in de bibliotheek, lessen over voorlezen, vertellen en informatie zoeken gekoppeld aan het gebruik van sociale media. Bibliotheeklessen voor ouders van leerlingen en volwassenen van buiten de school die op de basisschool de taalcursus Praktisch Nederlands volgen. Bibliotheekintroductie voor groepen ROC Mondriaan en andere externe taalaanbieders. Ook worden groepen ontvangen in het kader van maatschappij-oriëntatie. Gerichte collectie bibliotheekmaterialen (Lees en schrijf plein) waarmee cursisten individueel kunnen oefenen. Schrijfproject Geschreven portretten NT2. Gratis bibliotheekabonnement voor cursisten (2 jaar). Cursus kennismaken met de computer, internet voor beginners en voor gevorderden. Faciliteren van lessen in het kader van Taal in de Buurt. Voorleesestafette in verzorgingshuizen tijdens Nederland Leest. Groepsbezoeken van MBO1 en MBO2 leerlingen. De leerlingen maken een verslag, worden lid en zoeken een boek uit. Promotie Ooievaarspas: daarmee gratis bibliotheekabonnement. Leeskringen. Gedichten maken. Activiteiten in het kader van de Week van de Alfabetisering. Inburgeringstagiaires.
Monitor Laaggeletterdheid G52, CINOP, 2010 Opbrengsten in beeld, Rapportage Aanvalsplan Laaggeletterdheid 2006-2010.
15
Nieuwe actiepunten taal- en leesbevordering voor volwassenen Op 8 september 2011 stuurde de minister van OCW het Actieplan Laaggeletterdheid 2012-2015 naar de Tweede Kamer. In de aanbiedingsbrief wordt de nadruk gelegd op het samenhangend belang van leesbevordering. Het actieplan zelf benadrukt dat alledaagse informatie- en communicatietechnologie onderdeel moeten uitmaken van de programma’s. Die samenhang komt ook terug in de speerpunten taal- en leesbevordering en mediawijsheid in deze meerjarenvisie. De bibliotheek gaat in de komende vier jaar nieuwe activiteiten en programma’s ontwikkelen, die voor veel Haagse burgers een bijdrage leveren aan het kunnen functioneren in de informatiemaatschappij.
Overzicht nieuwe actiepunten: • • • • • • • • • • • • • •
Bibliotheeklessen worden opgenomen in het lessenprogramma van ROC Mondriaan, zowel NT1 als NT2. We stimuleren dat vrijwillig taalonderwijs zoveel mogelijk aan de bibliotheek wordt gekoppeld. Bibliotheeklessen vormen een vast onderdeel van het lesprogramma van Taal in de Buurt. De bibliotheek initieert en ondersteunt Taal in de Buurt programma’s. De wijkbibliotheken richten leestafels in, waar men onder begeleiding leesvaardigheid kan verbeteren. Leestafels voor volwassenen met een basale kennis van de Nederlandse taal. Inzet van vrijwilligers als taal- en leescoaches voor individuele begeleiding. De digitale bibliotheek voorziet in een uitgebreid aanbod van materialen voor zelfstudie of studie ondersteuning. Technische faciliteiten, zoals tablets (iPad’s) worden ingezet om speels met taal in aanraking te komen. De ontwikkeling van leesplezier en leesvaardigheid wordt verder versterkt door uitbreiding van leeskringen en voorlezen aan ouderen in verzorgingshuizen. Er worden programma’s ontwikkeld voor taal- en leesbevordering aan mbo-studenten. De collecties voor specifieke groepen worden op alle daarvoor in aanmerking komende plaatsen gepromoot. Voor mensen met leesproblemen is er een specifieke collectie beschikbaar (Makkelijk Lezen Plein, Lees- en Schrijfpleinen). De Week van de Alfabetisering in Den Haag wordt ingevuld met behulp van de partners en in iedere vestiging worden activiteiten georganiseerd. Het aantal inburgeringstages wordt uitbreid. Het aantal vestigingen met uitleenbare daisyromspelers wordt uitgebreid, in het kader van ondersteuning van ouders met kinderen met dyslexie.
16
Mediawijsheid Mediawijsheid is in enkele jaren tijd een betekenisvol begrip geworden. Er worden activiteiten mee aangeduid, die vanouds tot het werkterrein van de bibliotheek behoren. De Raad voor Cultuur omschreef het als: Mediawijsheid is alle kennis en vaardigheden en de mentaliteit die mensen nodig hebben om bewust, kritisch en actief mee te doen in de wereld van vandaag en morgen, waarin media een bepalende hoofdrol spelen6. De informatiemaatschappij vraagt om essentiële vaardigheden. De groep die deze vaardigheden heeft is de afgelopen tien jaar weliswaar enorm gegroeid, maar er is nog steeds een vrij grote groep die hier niet in mee kan. Voor hen worden de problemen om mee te doen in de maatschappij groter, omdat digitale communicatie de standaard is geworden: of het nu gaat om het opzoeken en selecteren van informatie, het maken en versturen van een digitale sollicitatiebrief of het doen van een belastingaangifte. Voor ouders is het belangrijk om te weten waar hun kinderen mee bezig zijn. Voor ouderen zijn deze vaardigheden belangrijk om mee te kunnen doen in een veranderende maatschappij. En waar mensen wèl beschikken over de noodzakelijke basisvaardigheden, ontbreekt vaak het inzicht om informatie te kunnen waarderen: wat is betrouwbaar en wat niet, en hoe kom je tot dat oordeel.
Activiteiten op het gebied van Mediawijsheid De gemeente zorgde er in de jaren ’90 van de vorige eeuw voor dat Bibliotheek Den Haag de eerste bibliotheek was die computerlokalen – ‘telematicacentra’ - openstelde om inwoners te kunnen ondersteunen bij het verwerven van vaardigheden in het gebruik van de computer. Deze computerlokalen hebben zich de afgelopen jaren ontwikkeld tot (wijk-)medialabs: plekken waar mensen trainingen en cursussen krijgen in het digitale domein, waar ondersteuning wordt gegeven in het maken van huiswerk en waar men film- en geluidsproducties leert maken: • • • • • • • • • •
6
Sinds de jaren ’90 van de vorige eeuw biedt de bibliotheek computerlokalen – ‘telematicacentra’ (TC’s)- om inwoners te kunnen ondersteunen bij het verwerven van vaardigheden in het gebruik van de computer. Trainingen en cursussen in het digitale domein. Huiswerkondersteuning voor kinderen van de basisschool, waarbij kinderen geholpen worden bij het vinden èn beoordelen van informatie. Wijkmedia ateliers, faciliteiten voor en ondersteuning bij het maken van film- en geluidsproducties. Iedere vestiging heeft tenminste één gecertificeerde medewerker die de Post HBO opleiding “Mediacoach” heeft gevolgd. In samenwerking met het UWV de cursus Klik en Tik gericht op het digivaardig maken van werkzoekenden. ‘Haagse stories’, digi-tales maken rond diverse onderwerpen. Lessen informatievaardigheden voor het primair onderwijs: vinden, beoordelen en produceren. Gamecase met diverse spellen, zoals de WII in diverse vestigingen. Lezingen over de e-reader, sociale media en de iPad.
Mediawijsheid, de ontwikkeling van nieuw burgerschap, beleidsadvies van de Raad voor Cultuur, 2005.
17
•
Mediawijze ouders, een project in het kader van ‘Ouder en School Plus’ voor ouders van acht scholen in de Schilderswijk. Activiteiten in het kader van de Week van de Mediawijsheid.
•
Nieuwe actiepunten op het gebied van mediawijsheid Bibliotheek Den Haag is gezien de deskundigheid van haar medewerkers en haar stadsbrede spreiding van medialabs met computerwerkplekken goed geëquipeerd om invulling te geven aan het vergroten van mediawijsheid. Omdat het vanuit efficiencyoogpunt belangrijk is om inspanningen te concentreren, zullen wij bevorderen dat investeringen op het gebied van informatievaardigheden en mediawijsheid via de bibliotheek lopen. Mediawijsheid is de komende vier jaar speerpunt, want van zo’n groot belang en zozeer verbonden met de kerntaken van de bibliotheek, dat een grotere inspanning op dit gebied gerechtvaardigd is. Om dat te kunnen doen is een programmaleider mediawijsheid aangesteld. Deze geeft sturing aan alles wat Bibliotheek Den Haag op dit gebied doet. Verder hebben 25 medewerkers met goed gevolg de nationale opleiding ‘Mediacoach’ gedaan. Zowel overheid als bedrijfsleven gaan in toenemende mate uit van digitale communicatie en online interactie. Dat wordt niet alleen gedaan vanuit efficiency overwegingen, maar ook omdat het aanbod overal beschikbaar is, 24/7, vanaf iedere gewenste plek. Ook de gemeente Den Haag organiseert haar loketfunctie daarom zoveel mogelijk digitaal. De bibliotheek richt zich op het voldoende digivaardig maken van de Haagse burger, zodat deze kan profiteren van het gemeentelijke digitale aanbod. In de medialabs organiseert de bibliotheek inloopspreekuren voor concrete problemen met online communicatie en er worden trainingsprogramma’s opgezet voor o.a. ouderen en werkzoekenden (digivaardigheid) en voor jongeren en ouders (digibewustzijn). Mediawijsheidsaspecten worden geïntegreerd in de andere reguliere programma’s: taalactiviteiten, verhalentafels met ouderen, medialabs en bij emancipatie- en ontmoetingsactiviteiten.
Overzicht nieuwe actiepunten: • • • • • • • • •
Effectieve bundeling van het aanbod in medialabs. Dagelijkse inloopspreekuren voor concrete problemen met online communicatie. Wekelijkse trainingsprogramma’s opgezet voor o.a. ouderen en werkzoekenden (digivaardigheid) en voor jongeren en ouders (digibewustzijn). Mediawijsheidsaspecten worden geïntegreerd in de andere reguliere programma’s: taalactiviteiten, verhalentafels met ouderen, medialabs en bij emancipatie- en ontmoetingsactiviteiten. Mediabars in iedere vestiging met de meest recente ontwikkelingen op het gebied van (sociale) media, waar klanten zelf de apparatuur kunnen uitproberen. Organiseren van kinderpersbureaus, waarbij de kinderen zelf nieuws vergaren, schrijven en rapportages maken die via de schermen in de bibliotheek worden getoond. ‘Social bieb’ kinderen organiseren zelf een sessie over Hyves, Twitter, Facebook voor alle leeftijden. Game toernooien, georganiseerd door de kinderen zelf. Tijdens de Week van de Mediawijsheid in iedere vestiging samen met het onderwijs activiteiten gericht op kinderen en hun ouders. 18
Digitale dienstverlening Naast de fysieke bibliotheek (gebouwen, collecties, medewerkers en producten) kent de bibliotheek een digitale pendant. In de digitale bibliotheek kunnen de gebruikers thuis en in de bibliotheek servicediensten afnemen (zoals de catalogus raadplegen, materiaal reserveren en verlengen, activiteitenagenda raadplegen), e-books lenen en daadwerkelijke informatie vinden in een veelheid aan digitale databanken die de bibliotheek beschikbaar stelt. Het merendeel van het aanbod wordt geselecteerd en ingekocht door de bibliotheekbranche als geheel.
Activiteiten in brancheverband Voor landelijke samenwerking op digitaal gebied hebben de brancheorganisatie – de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB) – en het door de rijksoverheid gefinancierde Sectorinstituut Openbare Bibliotheken een gezamenlijke uitvoeringsorganisatie in het leven geroepen, de stichting Bibliotheek.nl. Het e-bookportal van de bibliotheek zal de komende jaren belangrijk worden uitgebreid door brancheafspraken met de Nederlandse uitgevers. Wanneer het gebruik van de fysieke collectie door het publiek verschuift naar gebruik van de digitale collectie zal het budget dat beschikbaar is voor inkoop van digitale content worden vergroot ten koste van het budget voor de inkoop van fysieke collectie. De Haagse bibliotheek participeert in de ontwikkeling: • • • • • • •
Een gezamenlijk e-portal om de zichtbaarheid van de bibliotheken op internet te vergroten. Een nationale catalogus. Gezamenlijke digitale ‘etalages’. Grootschalige inkoop van digitale content (e-books, databases). Een gemeenschappelijke digitale informatie-infrastructuur van alle bibliotheken. De ontwikkeling en implementatie van nieuwe digitale diensten. Gezamenlijke softwareontwikkeling, implementatie en beheer.
Andere activiteiten op het gebied van digitale dienstverlening In een Beleidsplan Digitale Bibliotheek (2010) heeft de Haagse bibliotheek haar ambities voor de komende jaren neergelegd. Speerpunten zijn een uitbreiding van de digitale services voor de gebruiker van de bibliotheek en een toenemende aansluiting op de landelijke ontwikkelingen en het aanbod dat van daaruit wordt doorontwikkeld. Verder ziet de bibliotheek haar digitale bibliotheek als belangrijk instrument voor de gebruikers die zich actief in de digitale wereld begeven en daaraan willen participeren (web 2.0), ook in de communicatie met de bibliotheek. Tenslotte anticipeert de bibliotheek met haar digitale component op belangrijke veranderingen in de industrie van boek, muziek en film. Dit beleidsplan wordt periodiek bijgesteld: • • •
De website www.bibliotheekdenhaag.nl – ook bereikbaar via www.denhaag.nl - geeft een overzicht van de producten, activiteiten en diensten van de bibliotheek. Leners kunnen on-line boeken, cd’s en dvd’s verlengen en bestellen. De Haagse bibliotheek heeft een abonnement op een groot aantal databestanden, die voor particulieren te kostbaar zijn. Deze kunnen in de vestigingen van de bibliotheek geraadpleegd worden. 19
• • • • • •
Digitale rondleidingen. Hulp bij het vinden van relevante informatie in de informatieovervloed: In de ibibliotheek worden goede en betrouwbare websites thematisch gerangschikt. Digitale nieuwsbrief en digitale uitnodigingen. Gratis aanbod van e-books voor leden. Press-display 1.700 digitale kranten vanuit de hele wereld – te raadplegen in de oorspronkelijke opmaak. Gratis WiFi.
Nieuwe actiepunten op het gebied van de digitale bibliotheek Gratis internet – een actiepunt uit het collegeakkoord- zal worden aangeboden aan de bibliotheekleden. Daarnaast speelt de digitale bibliotheek een belangrijke rol in het efficiënter kunnen organiseren van activiteiten. Het streamen van activiteiten vanaf de 1e verdieping van de Centrale Bibliotheek is daarvan een voorbeeld: vanaf één locatie kunnen alle scholen en zorginstellingen worden bereikt. Een overzicht van de nieuwe actiepunten:
Overzicht nieuwe actiepunten: • • • •
• • • • • • • • • •
Gratis internet - actiepunt uit het collegeakkoord - voor leden. Evenementen online bijwonen (streamen). Hulp bij het afnemen van producten en diensten via de gemeentelijke website en andere (overheids-) websites “Mijn bibliotheek”, een omgeving waarin de individuele klant zijn lidmaatschap kan beheren, eigen gegevens kan raadplegen en wijzigen, betalingen doen, reserveren en verlengen, persoonlijke voorkeuren beheren (klantprofiel), attenderingen ontvangen, leenhistorie inzien, leessuggesties ontvangen en gepersonaliseerde nieuwsbrieven kan ontvangen. Online kaartjes kopen en reserveren. Online aanmelden/inschrijven voor activiteiten. Forums lezen en voeden. Digitale leeskringen. Chatten met medewerkers. Beter zoeken en vinden door integratie met grote externe bestanden (muziekweb, worldcat). Catalogus verrijken. E-books lenen. Thuisgebruik van digitale content. Online betalen voor abonnementen en andere diensten.
20
Versterking positie Centrale Bibliotheek De Centrale Bibliotheek Den Haag is een prachtig ontwerp van de Amerikaanse architect Richard Meier. Als gebouw is het nog steeds aansprekend, maar het inhoudelijk concept van de bibliotheek is niet meer in overeenstemming met de eisen die aan een moderne Centrale Bibliotheek worden gesteld. De Centrale Bibliotheek van Den Haag bestaat voor een groot deel nog uit een traditioneel concept. Het uitgangspunt bij de inrichting was een bibliotheek waarin het object zo snel mogelijk wordt gevonden, waarna de bezoeker het pand verlaat. Grote winst bij de vroegere situatie was, dat alles in een open opstelling kon worden getoond.
De moderne bibliotheek De bibliotheekvernieuwing in Nederland is na het betrekken van de nieuwe bibliotheek aan het Spui in 1995 een nieuwe richting op gegaan: de verblijfsfunctie kwam hoog op de agenda, waardoor kleur, open opstellingen en aantrekkelijke zithoeken nodig zijn. De moderne klant moet verleid worden tot lezen, want lezen als activiteit concurreert met steeds meer vrijetijdsmogelijkheden. Het oorspronkelijk concept is op een aantal punten al doorbroken. In 2005 is kleur in de bibliotheek gebracht, is de verblijfsfunctie versterkt en is de studieverdieping ingericht. In 2010 is de eerste verdieping ingericht als multifunctionele leeszaal, waarin ook lezingen en debatten kunnen worden georganiseerd, en in 2011 zijn Uitburo en VVV geïntegreerd op de begane grond, is de koffiehoreca uitgebreid en is het aantal openingsdagen uitgebreid tot 362 per jaar: geen bibliotheek in Nederland is meer dagen open! Dit zijn goede toevoegingen geweest, die de aantrekkingskracht van de Centrale Bibliotheek hebben vergroot en die bijdragen aan het verblijfsklimaat in de stad.
Winkelconcept Maar het grootste gedeelte van de bibliotheek is nog ingericht volgens het oorspronkelijke concept: boekenrekken die strak in het gelid staan en boeken die met de rug naar de klant staan. Moderne bibliotheken verleiden bezoekers om boeken te lezen. Dat gebeurt door het toepassen van winkelconcepten, waarbij boeken op een aantrekkelijke wijze worden gepresenteerd en dus zoveel mogelijk frontaal en thematisch worden getoond. De doelgerichte zoeker heeft dit niet nodig, want deze weet wat hij zoekt en gaat op zijn doel af ongeacht de wijze van plaatsing. Maar de meeste bezoekers weten bij een bezoek aan de bibliotheek niet van te voren met welk boek ze naar huis gaan. Aantrekkelijk presenteren blijkt te werken: er worden meer boeken gelezen. Bovendien wordt de bibliotheek spannender en interessanter om te bezoeken.
Advisering rond thema’s Het voornemen is de komende vier jaar de compacte opstellingen op de verdiepingen twee, drie en vier te vervangen door aantrekkelijke en moderne presentaties. De collecties worden daarbij
21
thematisch ingedeeld in zogenaamde ‘werelden’, bijvoorbeeld: studie en carrière, taal en inburgering, recht en management, ziekte en gezondheid, literatuur en cultuur, sport en spel, etc. Rond de collecties zal worden samengewerkt met maatschappelijke partners, die zelf al een voorlichtende en adviserende taak hebben. Het gaat dan om in beginsel non-profit partners met adviestaken op het gebied van recht, gezondheid, consumentenzaken, werk, milieu, sport, etc. De partners zullen bij de toepasselijke themacollectie voorlichting geven of spreekuren organiseren. Het naar binnen halen van dergelijke partners versterkt de educatieve functie van de bibliotheek met specialistische expertise. Het is een nieuwe invulling van de traditionele taak van informatiebemiddeling.. De inhuizing van Uitburo en VVV is een eerste voorbeeld van een dergelijke combinatie. De balie in de Centrale Bibliotheek is dé cultuurbalie van Den Haag, waarvan klanten van beide instellingen profiteren. De toeristen maken gebruik van de faciliteiten van de bibliotheek, waaronder de computerschermen met honderden internationale kranten, de gratis WiFi-faciliteit, de internationale collecties en natuurlijk de uitstekende koffie. Synergie kan de komende periode ook behaald worden in klant-product combinaties, zoals last minute aanbod van kaartjes via het grote klantenbestand van de bibliotheek. De meerwaarde van dergelijke combinaties is, dat de partners in contact komen met de ca. 1.000.000 bezoekers van de Centrale Bibliotheek en hen kunnen adviseren. Op deze wijze bereiken zij al een groot deel van hun doelgroep. Voor de bibliotheek betekent het betere benutting van de collecties en betere benutting van het gebouw. Bovendien kunnen op deze wijze nieuwe groepen worden aangesproken.
Nieuwe actiepunten:
• Modernisering Centrale Bibliotheek door toepassing winkelconcept: aantrekkelijke frontale presentatie, indeling collecties in thematische werelden. •
Versterken educatieve functie Centrale Bibliotheek door samenwerking met non-profit adviseurs op het gebied van recht, gezondheid, consumentenzaken, werk, milieu, sport, etc.
22
3.4
Blijvend van belang
Collecties en informatievoorziening De Centrale Bibliotheek heeft grote en rijke collecties die veel Hagenaars gebruiken om te lezen, te leren, te ontspannen, zich te informeren, kortom om zich te laten inspireren. Deskundige, gastvrije medewerkers ontvangen en helpen de gebruikers. De collecties van de Centrale Bibliotheek dienen tevens als achtergrondvoorziening voor de wijkbibliotheken. In het landelijk netwerk van openbare bibliotheken heeft de Centrale Bibliotheek een steunfunctie als Plusbibliotheek. Via verschillende vormen van interbibliothecair leenverkeer worden collectieonderdelen ook buiten Den Haag uitgeleend. Het profiel van de collectie van de Centrale Bibliotheek gaat uit van de centrumfunctie in de stad en de rol in het landelijke stelsel van bibliotheken. Het beschikbaar stellen van (traditionele) collecties en de daarvan afgeleide bibliotheekprogramma’s is ook belangrijk in de wijkbibliotheek; tenslotte komt daar het grootste deel van de gebruikers voor het lenen van de boeken, cd’s en dvd’s. In de wijkbibliotheek is de collectie afgestemd op de demografische situatie in de wijk en het feitelijk leengedrag van de klanten. De wijkbibliotheek heeft een belangrijke rol als participant in het informatienetwerk in de wijk: stadsdeelkantoor, maatschappelijke instellingen en organisaties zijn partners om de informatie aan de wijkbewoner zo optimaal mogelijk te laten zijn. Met name voor informatievoorziening aan de jeugd uit de wijk is in de wijkbibliotheken veel aandacht. De collecties van de bibliotheek zijn een belangrijk middel voor het tegengaan van ontlezing. Dat vergt wel dat zowel de collecties als de bibliotheken aantrekkelijk zijn. De bibliotheken moeten prettige verblijfsruimten zijn. Hieraan is de afgelopen jaar veel gedaan. Het tempo van restyling iedere bibliotheek na 10 jaar - wordt ook de komende periode aangehouden. De kennis van medewerkers ten aanzien van de collectie is van grote toegevoegde waarde. Die kennis zal de komende jaren geprofileerder en zichtbaarder worden gemaakt en dus actiever worden ingezet. Het geven van leesadvies aan individuele klanten en aan scholen is een geschikt middel om leesplezier te bevorderen en leidt zo tot leesbevordering. De collecties van de bibliotheken zullen de komende vier jaar aantrekkelijker worden gepresenteerd. In verschillende wijkbibliotheken is al gedeeltelijk invulling gegeven aan het door middel van winkelconcepten aantrekkelijk presenteren van boeken. Dit wordt bij de periodieke restylingen zoveel mogelijk doorgetrokken naar alle bibliotheken. Frontale plaatsing van boeken is daarbij een uitstekend middel om klanten te verleiden tot het lezen van boeken. In het licht van de plannen van de rijksoverheid op het gebied van inburgering, faciliteert de bibliotheek mensen om op dat gebied hun eigen verantwoordelijkheid te nemen. In de Centrale Bibliotheek zal één van de themawerelden (zie hiervoor) betrekking hebben op taal- en inburgering. De daarbij behorende NT2 collectie – de collectie voor mensen die Nederlands als tweede taal leren – zal worden uitgebreid. Bij de collectie zal individuele advisering aan de klanten plaatsvinden. Ook in de daarvoor geschikte wijkbibliotheken zal de NT2 collectie worden uitgebreid tot plekken waar alle informatie over inburgering, zowel fysiek als digitaal, is te vinden. 23
In de kwaliteit van de collectie blijft geïnvesteerd worden. Met de bibliotheekbranche wordt verder gewerkt aan uitbreiding van het e-portal, voor het lenen van e-books en audio-books. Het aantal beschikbare titels zal de komende jaren belangrijk worden uitgebreid. Er zal meer aanbod komen in het Young Adult-genre, om ook voor jongeren een aantrekkelijk aanbod te behouden.
Culturele ondersteuning De bibliotheek is een culturele instelling en met ca. 2,5 miljoen bezoekers per jaar de meest bezochte in de stad. Binnen deze algemene culturele context worden ook specifieke culturele activiteiten georganiseerd. In veel gevallen organiseert Bibliotheek Den Haag niet zelf, maar biedt ze een podium aan andere organisaties om bijvoorbeeld tentoonstellingen in één van de bibliotheken te laten zien. De culturele rijkdom van de collectie en in landelijk verband georganiseerde boekcampagnes vormen hiervoor vaak het vertrekpunt. Daarnaast beschouwt de bibliotheek het als haar taak om haar klanten de mogelijkheid te bieden kennis te nemen van de vele culturele uitingen die in Den Haag te vinden zijn, in theaters, schouwburgen, musea, archieven. De bibliotheek ontwikkelt zich tot voorportaal voor de uitvoering van culturele activiteiten in de stad, omdat veel klanten van de bibliotheek geen relatie hebben met het bestaande aanbod van deze instellingen. De veelal locatiegebonden instellingen komen niet in hun wijk en weten hen niet te bereiken. De specifieke culturele activiteiten van de bibliotheek vinden zowel plaats in de Centrale Bibliotheek als in de wijkbibliotheken. De activiteiten lopen uiteen van (literaire) lezingen tot muzikale presentaties. Het aanbod van de wijkbibliotheken zal zich voor een deel ook in decentrale steunpunten in zorginstellingen en scholen gaan afspelen. De programmering van de wijkbibliotheken (culturele, informatieve en educatieve activiteiten in de vorm van leeskringen, lezingen, debatten, schrijversbezoeken, toneel, muziek, film) is kwalitatief gericht: liever enkele programma’s van hoge kwaliteit dan veel programma’s die minder kwaliteit hebben. De programma’s worden decentraal uitgevoerd en centraal begeleid en ondersteund. De culturele activiteiten per wijkbibliotheek blijven qua omvang globaal op het huidige niveau. In de Centrale Bibliotheek zullen ze in omvang toenemen, samenhangend met de plannen voor versterking van de Centrale Bibliotheek en de uitbouw van de literaire programmering. In samenwerking met VVV/Uitburo wordt de centrale balie op de begane grond uitgebouwd tot dé cultuurbalie van Den Haag.
24
Literaire atmosfeer en literaire competentie Den Haag is van oudsher een literaire stad. Veel schrijvers waren/zijn hier geworteld, zijn in Den Haag begonnen of hebben hier hun romans gesitueerd. De werken van Constantijn Huygens, J.J. Cremer, Louis Couperus, Marcellus Emants, E. du Perron, F. Bordewijk, Simon Carmiggelt, Hella Haasse, Kees van Kooten, Koos van Zomeren, Helga Ruebsamen, Ethel Portnoy, Mensje van Keulen, Yvonne Keuls, Tomas Ross en vele anderen getuigen hiervan. Literaire atmosfeer Den Haag is een stad met literaire instellingen en een stad met grote en succesvolle literaire evenementen. Toch is er ruimte voor groei, bijvoorbeeld in het creëren van een literaire atmosfeer. De literaire ontmoeting en het literaire debat vormen daarbij belangrijke elementen. Het literair debat speelt zich deels af in kranten, tijdschriften en op internetfora. De fysieke vorm van het literaire debat, eventueel te zien in het bredere perspectief van het culturele en filosofische debat, is in Den Haag goeddeels afwezig. De incidentele vorm ervan speelt zich af in de marge van literaire evenementen. Er is alle aanleiding om hier een structurele basis aan te geven. Literair middelpunt De bibliotheek heeft de ambitie om in de stad het literaire middelpunt te zijn. Als meest bezochte culturele instelling in de stad, die boeken in het middelpunt heeft staan, is deze rol voor de bibliotheek vanzelfsprekend. Door meer te focussen op een intensieve, met name literaire programmering (maar ook door toespitsing van de collecties) organiseert de bibliotheek een veelheid aan debatten, lezingen en literaire ontmoetingen met schrijvers. De bibliotheek doet dat bij voorkeur samen met Haagse instellingen, zoals onder meer Crossing Border, Writers Unlimited, Pro Demos, en anderen. Samenwerking is efficiënt, beperkt de kosten en leidt tot een groter effect. De heringerichte eerste etage van de Centrale Bibliotheek speelt hierin als locatie een belangrijke rol. Literaire competentie Ook richt de bibliotheek zich op de begeleiding en training van startend schrijftalent. Door samenwerking met de relevante (culturele) organisaties in de stad - het Koorenhuis, de Volksuniversiteit, Huis van gedichten, Het Haags Dichtersgilde - wordt aan deze programmering vorm gegeven; ook aan podiumoptredens van zich ontwikkelende talenten. Niet alleen het komen tot schrijverschap, maar ook het goed kunnen lezen van literaire werken en het daaraan plezier beleven behoren bevorderd te worden als onderdeel van de literaire competentie. In haar Adviesagenda Cultuurbeleid en Culturele Basisinfrastructuur (maart 2007) vraagt de Raad voor Cultuur hiervoor aandacht. Op het gebied van de literaire competentie kent Den Haag grosso modo dezelfde geografische/sociale tweedeling als op veel andere terreinen. Waar literaire evenementen en boekhandels zich meestal afspelen en bevinden in het centrum en met name de beter opgeleiden bereiken, bevindt de Openbare Bibliotheek zich verspreid over de stad en is daarmee hét instrument om leesplezier en literaire competentie te bevorderen. 25
Studiefaciliteiten De bibliotheek als geheel is niet meer de oase van rust, die ze vroeger was. Tegenwoordig mag er in de bibliotheek worden gesproken en overlegd. Activiteiten die vroeger buiten openingsuren werden verricht, vinden tegenwoordig tijdens openingstijd plaats. Het grote voordeel daarvan is, dat de bibliotheken dagelijks langer open zijn voor het algemene publiek. Dat maakt dat de bibliotheken ook drukker zijn geworden. Toch zijn er in de bibliotheekvestigingen ook rustige uren, die zich ertoe lenen om rustig een boek te lezen of te studeren. In de Centrale Bibliotheek is al jaren een complete studieverdieping, waar stilte verplicht is. Op deze verdieping bevindt zich een grote naslagcollectie. Studenten van havo, vwo en hbo maken daar volop gebruik van. Het gratis gebruik van WiFi heeft daarbij meerwaarde. Elders in de Centrale Bibliotheek kunnen groepen studerenden terecht voor groepswerk- en overleg. Het succes van deze studiefaciliteiten heeft ertoe geleid dat het aantal individuele studieplekken recent met 70 stuks is uitgebreid. In de wijkbibliotheken, met name in de krachtwijken, maken leerlingen intensief gebruik van de mogelijkheid om na schooltijd op de computers van de bibliotheek huiswerk te maken. De mediawijsheidexperts van de bibliotheek ondersteunen hen daarbij en letten er met name op dat de tijd er ook daadwerkelijk aan huiswerk wordt besteed. Ze helpen de leerlingen bij het on-line zoeken van informatie en het waarderen ervan. Op deze wijze wordt bijgedragen aan het schoolsucces van deze leerlingen.
Ontmoeting en debat De bibliotheek is een plek waar iedereen welkom is, ongeacht maatschappelijke status, leeftijd, religie. Niet alleen is iedereen er welkom, iedereen komt er ook daadwerkelijk. De bibliotheek biedt een laagdrempelige en verrijkende omgeving voor iedereen. De bibliotheken vormen als plekken van vanzelfsprekende ontmoeting een belangrijk factor in het realiseren van sociale cohesie7. De wijkbibliotheken zijn de huiskamer van de wijk. Wijkbewoners ontmoeten elkaar hier al dan niet individueel, op eigen initiatief of tijdens een bibliotheekprogramma. Het bindende element is meestal kennisoverdracht op een bepaald thema. De collectie vormt daarbij een waardevolle informatiebron en de deskundige medewerker een belangrijke gids. In toenemende mate is sfeer een belangrijk hulpmiddel. De collectie kranten en tijdschriften wordt intensief geraadpleegd. De wijkbibliotheek is ook het podium voor debatten, die specifiek in de interessesfeer van de wijkbewoners liggen en dat is per wijk compleet verschillend. De bibliotheek sluit hiermee aan op gemeentelijke ontmoetingsprogramma’s. Bij restylingen wordt de flexibiliteit van de wijkbibliotheken vergroot, zodat er lezingen en voorlichtingsbijeenkomsten mogelijk zijn. Voor iedereen, maar specifiek óók voor ouderen wil de bibliotheek ontmoetingsplaats zijn. De bibliotheek heeft op ouderen gericht beleid, waarin succesvolle projecten worden georganiseerd. 7
Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling, Niet langer met de ruggen tegen elkaar,een advies over verbinden, advies 37, 2005.
26
Vooral het vertellen van verhalen door ouderen speelt hierin een belangrijke rol, maar ook het voorlezen aan ouderen. Voor visueel gehandicapte ouderen zijn er specifieke collecties beschikbaar, zoals grootletterboeken en luisterboeken op cd en luisterboeken op daisy-rom. De projecten worden vaak uitgevoerd met partnerinstellingen met specifieke deskundigheid op ouderengebied. De bibliotheek draagt hiermee bij aan het bestrijden van eenzaamheid en het bevorderen van zelfredzaamheid van ouderen. Ook voor nieuwe inwoners van Den Haag stelt de bibliotheek niet alleen taalfaciliteiten beschikbaar, maar organiseert zij ook lezingen en activiteiten, die hen helpen hun plek te vinden in de Haagse samenleving. De eerste verdieping van de Centrale Bibliotheek vormt een uitbreiding voor de leesfunctie. Kranten en tijdschriften kunnen hier vanaf de begane grond mee naar toe worden genomen. Het aantal PressDisplays - de computers waarop internationale kranten kunnen worden geraadpleegd - is sterk uitgebreid. De verdieping kan in 30 minuten worden omgebouwd tot een ruimte voor lezingen of debatten, waar zo’n 200 personen kunnen plaatsnemen. De ruimte is ingericht met technische voorzieningen om lokale, regionale en landelijke omroepen te kunnen faciliteren. De Centrale Bibliotheek is op deze wijze bij uitstek geschikt als ontmoetings- en debatruimte.
3.5
Consolidatie van het bibliotheekgebruik
Het aantal leden van de bibliotheek is de laatste jaren gegroeid tot het huidige aantal van 108.000. Zo op het oog is het met het bereik van de bibliotheek dik in orde. Maar de komende periode stelt extra uitdagingen aan het vast kunnen houden van dit grote bereik. In 2011 is een prachtige nieuwe bibliotheek aan de Leyweg geopend. Bibliotheek Escamp is de grootste wijkbibliotheek van Den Haag. Verwacht wordt dat deze bibliotheek een belangrijke impuls betekent voor het bibliotheekgebruik in Escamp. Tegelijk wordt op grond van het Nieuw Spreidingsplan Haagse Bibliotheken het aantal volledig geoutilleerde wijkbibliotheken per 1 januari 2013 verminderd van 18 tot 12. In de komende jaren ligt de focus daarom sterker dan voorheen op het op peil houden van het bibliotheekgebruik. Dat zal gebeuren door de leden in wijken waar vestigingen worden gesloten te verleiden van de dichtstbijzijnde wijkbibliotheek gebruik te gaan maken of van de voorzieningen die in het kader van nieuw spreidingsplan worden gerealiseerd. Op deze wijze dient er per saldo de komende jaren consolidatie in het bibliotheekgebruik bereikt te worden. Dat betekent dat in 2015 van de Haagse bevolking 22% lid is van de bibliotheek. Daarnaast zijn er tienduizenden Hagenaars die gebruik maken van de faciliteiten van de bibliotheek zonder lid te zijn.
Tevreden klanten De klanttevredenheidsonderzoeken, die Bibliotheek Den Haag periodiek laat houden met de collega-bibliotheken van de andere grote steden, laten een hoge tevredenheidscore zien van de Haagse bibliotheekleden: de klanten waarderen de Haagse bibliotheek met het cijfer 8,1 net iets hoger dan de bibliotheken van de andere grote steden. 27
De uitdaging voor de komende jaren is niet alleen het behalen van eenzelfde hoge score aan klanttevredenheid, maar ook het zorgen dat klanten zo weinig mogelijk afhaken en dat de bibliotheek ook aantrekkelijk wordt voor Hagenaars, die er nu nog geen gebruik van maken. Om dat te bereiken moeten betere prestaties en marketing hand in hand gaan. In betere prestaties op het gebied van directe dienstverlening aan de klant scherpen we ons door trainingsprogramma’s in klantbejegening (‘be my guest’), door het beter positioneren en actueler aanbieden van collectieonderdelen en door het directer reageren op de behoefte van de individuele klant.
Aanbod op maat De bibliotheek ondervindt concurrentie van de vrijetijdsmarkt. Elk bibliotheeklid kan ieder moment de afweging maken, dat er aantrekkelijker doelen zijn om zijn geld aan te besteden. Jaarlijks haken duizenden leden af. Vaak is dat niet omdat de bibliotheek niet aantrekkelijk meer voor ze is, maar omdat ze hun prioriteiten verleggen. Gelukkig komen er ieder jaar ook weer duizenden nieuwe leden bij. Het tegengaan van afhakers is dus een belangrijk aandachtspunt bij het laten groeien van het bibliotheekgebruik. Daarvoor is het nodig het lidmaatschap nog aantrekkelijker te maken: het lidmaatschap van de bibliotheek geeft straks niet alleen toegang tot de wijde wereld die de bibliotheek is. Er wordt meerwaarde aan het lidmaatschap gekoppeld door middel van gratis internet en door middel van afspraken met partners, die er voordeel in zien te profiteren van het grote klantenbestand van de bibliotheek. Er wordt met name gezocht naar meerwaarde op het gebied van informatie en cultuur. Een lid bezoekt straks ook met korting een Haags museum, of een concert, of een film. Kortom, de lidmaatschapspas moet meerwaarde hebben. Dankzij haar grote aantal leden is de bibliotheek in staat dat meerwaarde-aanbod te organiseren. Ook voert de bibliotheek een aantal keuzetarieven in die meer toegesneden zijn op de specifieke wensen van de Hagenaar.
Communicatie op maat Met doelgerichte campagnes wordt de bibliotheek in de stad nog bekender gemaakt en het gebruik verhoogd. Communicatie met de gebruiker wordt meer op maat en interactief en zal steeds meer in digitale vorm zijn. De bekende digitale nieuwsbrief zal steeds meer met op maat ingevulde informatie verschijnen. Een uitgekiend relatiemanagement leidt tot een nog betere relatie tussen bibliotheek en gebruiker. De individuele gebruiker kan in ‘mijn bibliotheek’ aangeven welke informatie hij van de bibliotheek wenst te ontvangen. Denk aan een attenderingsservice op bijvoorbeeld nieuwe Italiaanse boeken. Daarbij kan hij ook kiezen uit het hiervoor genoemde meerwaarde-aanbod. Deze faciliteiten zullen deels in samenwerking met de bibliotheekbranche worden gerealiseerd. In landelijke samenwerking zal ook het thuis raadplegen van digitale content aan bibliotheekleden worden gerealiseerd.
28
4.
Uitvoeringskracht
Opdrachtgeverschap De gemeente Den Haag financiert de bibliotheek en bepaalt de kaders voor het functioneren van de bibliotheek. In VNG-verband wordt door de gemeente invloed uitgeoefend op het landelijk beleid ten aanzien van de bibliotheeksector. De VNG levert bovendien nuttige instrumenten om het lokale opdrachtgeverschap door gemeenten goed in te vullen, zoals de samen met de Vereniging van Openbare Bibliotheken vervaardigde Richtlijn voor basisbibliotheken8. Via de VNG beïnvloedt de gemeente bovendien de afspraken die door OCW, IPO en VNG worden gemaakt over verschillende rollen en verantwoordelijkheden in de bibliotheeksector9.
Organisatorische positie van de bibliotheek In verband met de stroomlijning van de ambtelijke organisatie en het belang van het goed vormgeven van de bibliotheekfunctie wordt onderzoek gedaan naar de volgende aspecten: •
De mogelijkheid van verzelfstandiging en de daarmee gemoeide kosten.
•
De relevante ontwikkelingen van de bibliotheekfunctie in de andere grote steden en in de bibliotheekbranche.
•
De mogelijkheid van samenwerking, afstemming of bundeling met een andere gemeentelijke dienst.
•
Een verkenning van de wijze waarop relatie tussen de bedrijfsvoering van de bibliotheek en de gemeentelijke standaarden.
Hierover zal aan het college van burgemeester en wethouders gerapporteerd worden. Rond de zomer van 2012 neemt het college naar aanleiding daarvan een principebesluit over de organisatorische positie van de bibliotheek. De Raad zal regelmatig geïnformeerd worden over de voortgang.
De organisatie De omvang van de bibliotheekorganisatie is aan het eind van deze beleidsperiode 160 fte, dat is 50 fte minder dan medio 2011. De in deze visie geformuleerde ambities moeten door de medewerkers in de dan 12 wijkvestigingen + Centrale Bibliotheek worden waargemaakt. Daarbij helpen de recente investeringen in technische oplossingen, waardoor de klanten veel handelingen zoals betalen en uitlenen en terugbrengen van boeken in selfservice gaan doen. Goed opgeleide medewerkers zijn van belang. Daarom moet er blijvend geïnvesteerd worden in kennis op het gebied van informatiebemiddeling, leesbevordering en mediawijsheid. Zonder goede mediacoaches kan de bibliotheek haar taken op het gebied van mediawijsheid niet
8 9
VOB/VNG, Richtlijn voor basisbibliotheken, 2005 Bibliotheekcharter 2010-2012, TK 2010, 28330, nr. 43
29
uitvoeren. Zonder inhoudelijke kennis van medewerkers is goede informatiebemiddeling niet mogelijk. Ook de Stichting Certificering, waarin de VNG vertegenwoordigd is, legt daarop de nadruk. De certificeringsnormen zijn in 2010 aangescherpt. Bibliotheek Den Haag was één van de eerste bibliotheken die onder de nieuwe normen werd gecertificeerd. De normen van die certificering worden opgevat als een positieve impuls voor het handhaven van een kwalitatief goed niveau. Op het gebied van moderne communicatietechnieken, social media en streaming van evenementen dient de bibliotheek ook goed te presteren. De komende jaren zal extra ingezet worden op verhoging van kennis en vaardigheden van de medewerkers op deze terreinen. Uiteindelijk is een organisatie zo goed als haar medewerkers. Vergroting spankracht Op de onderwerpen taal- en leesbevordering, mediawijsheid, digitale bibliotheek en Centrale Bibliotheek laat dit plan uitbreiding van de werkzaamheden zien. Dat is een ambitieuze doelstelling op een moment dat de organisatie het met minder mensen moet doen. Om te kunnen realiseren dat er met dezelfde hoeveelheid personeel op de genoemde terreinen meer werkzaamheden kunnen worden verricht, zal de spankracht van de bibliotheek moeten worden vergroot door middel van een grondige evaluatie en herstructurering van de personeelsinzet. Ook zullen voor specifieke taken vrijwilligers worden geworven. Stages De bibliotheek blijft op ruime schaal stageplaatsen organiseren. Ondanks het feit dat er in deze periode zes wijkvestigingen worden gesloten, zal het jaarlijkse aantal stagiaires op hetzelfde niveau als nu blijven, namelijk 150.
Landelijke samenwerking De bibliotheken in Nederland groeien naar elkaar toe, niet alleen uit kostenoverwegingen, maar ook uit de noodzaak om voldoende innovatiekracht te kunnen opbrengen. Deze bundeling van krachten, gefaciliteerd door de rijksoverheid, manifesteert zich allereerst op digitaal terrein. De ontwikkelingsinspanningen van de digitale bibliotheek zijn zo groot geworden dat afzonderlijke bibliotheken deze niet meer kunnen dragen. Daarom is landelijke aansturing een voorwaarde. Bovendien zijn de klanten van de bibliotheken gebaat bij deze ontwikkeling. Ook op het gebied van niet digitale producten zal er de komende jaren sprake zijn van gezamenlijke ontwikkelingen: harmonisering en bundeling van catalogisering, doorontwikkeling van distributiemodellen, doorontwikkeling gezamenlijke huisstijl, gezamenlijke marketing en gezamenlijke productontwikkeling.
Ondernemen in kwaliteit De bibliotheek volgt sinds een aantal jaren de INK kwaliteitscyclus om zo kwaliteitszorg te integreren in de bedrijfvoeringscyclus. De meerjarenvisie wordt per jaar geconcretiseerd en uitgewerkt in een uitvoeringsplan. Bij het opstellen daarvan wordt een belangrijk deel van het 30
bedrijf betrokken. Op basis van het uitvoeringsplan worden (deel-) beleidsplannen en jaarplannen van afdelingen gemaakt. Onderdeel van het INK is het meten van de klanttevredenheid. De bibliotheek doet dat in deze beleidsplanperiode periodiek in gezamenlijke benchmark met de G4bibliotheken.
Financieel kader Het financiële kader van de bibliotheek in de periode 2012-2015 wordt bepaald in de programmabegroting over die periode: Alle cijfers x € 1,0 mln.
2011
2012
2013
2014
2015
Regulier middelen oud
24,5
24,5
24,5
24,5
24,5
0,4
0,4
0,4
0,4
-0,7
-0,8
-1,1
-1,6
-1,6
Bezuiniging wijkbibliotheken -0,8
-1,1
-1,4
-2,0
-2,0
Compensatie incidenteel
0,8
1,1
23,8
24,1
22,4
21,3
21,3
Trend e.d. Korting apparaatskosten
Regulier middelen nieuw
De verdeling over de diverse uitgaven is als volgt: Personele inzet
10,7
10,0
9,1
9,1
Kapitaalslasten
0,4
0,4
0,5
0,5
Huisvestingskosten
11,0
10,3
10,3
10,3
Collectiekosten
1,8
1,5
1,5
1,5
Overige uitgaven
3,0
2,9
2,6
2,6
Baten
-2,8
-2,7
-2,7
-2,7
Totaal
24,1
22,4
21,3
21,3
Toelichting collectiekosten: Dit betreft uitgaven t.b.v. de aanschaf en bewerking van de bibliotheekmaterialen inclusief de bijdragen voor digitale bestanden, collectievorming en de catalogus. Toelichting overige uitgaven : Onder de overige uitgaven vallen onder andere de communicatiekosten, de kosten van activiteiten, de kosten van administratie inclusief drukwerk e.d., de kosten van dienstspecifieke 31
automatisering, de transportkosten, uitgaven inzake leenrecht en de uitgaven ten behoeve van apparatuur voor zelfservice en betaalautomaten. De programmabegroting weerspiegelt de jaarlijkse reductie in de voor de bibliotheek beschikbare middelen in deze periode. Deze reductie is terug te voeren op de structurele korting van € 3,6 mln. op het bibliotheekbudget - € 2 mln. op de wijkbibliotheken en een korting van € 1,6 mln. op de apparaatskosten – welke oplopend tot 2014 wordt gerealiseerd. Korting wijkbibliotheken De korting van € 2 mln. wordt bereikt door het sluiten van 6 wijkbibliotheken, zoals bepaald in het Nieuw Spreidingsplan Haagse Bibliotheken. De kosten voor het op grond daarvan uit te werken flankerend beleid moeten gevonden worden binnen de begroting. Voor medio 2012 wordt aan de gemeenteraad een concrete uitwerking met benodigde dekking aangeboden. Korting apparaatskosten De korting van € 1,6 mln. op de apparaatskosten wordt bereikt door het nemen van verschillende maatregelen: •
Door de invoering van inleverautomaten voor boeken en andere materialen en de invoering van betaalautomaten wordt bespaard op de inzet van personeel
•
Reorganisaties van de verschillende onderdelen van de bibliotheek leiden tot efficiëntere inzet van personeel en dus tot beperking van het aantal fte’s. Bij natuurlijk verloop worden veel functies geheel of gedeeltelijk niet herbezet, waarbij taken vervallen of worden herverdeeld
•
Budgetten worden kritisch geëvalueerd en verkleind
Hoe gaan we nieuwe activiteiten realiseren? Deze meerjarenvisie laat op een aantal terreinen extra activiteiten zien, terwijl er gelijktijdig wordt bezuinigd en de formatieomvang krimpt: Aan het eind van de huidige collegeperiode zal de formatie van de bibliotheek 160 fte zijn, terwijl de formatieomvang op 1 januari 2011 nog 210 fte bedroeg. Behalve de activiteiten in het kader van GOA - deze worden betaald door de scholen, die ze afnemen – moeten alle uitgaven voor nieuwe activiteiten binnen de begroting worden opgevangen. Dit geldt ook voor het flankerend beleid in het kader van het nieuwe spreidingsplan. Op dit moment is daar het budget voor inrichting van wijkbibliotheken uit het meerjaren investeringsplan (MIP) voor beschikbaar. Vanaf 2013 is hieruit jaarlijks € 0,25 mln. vrij te besteden. Nadere dekking wordt aangegeven in een rapportage aan de gemeenteraad (voor medio 2012). Om de nieuwe actiepunten, die in deze meerjarenvisie zijn opgenomen te kunnen organiseren, zal de spankracht van de bibliotheek worden vergroot door middel van herstructurering van de personeelsinzet. Dat kan zowel splitsing en herverdeling van bestaande functies betreffen als de inzet van vrijwilligers. Over de wijze waarop dit zal kunnen plaatsvinden vindt overleg met de 32
ondernemingsraad van de dienst plaats. Waar mogelijk zal naar additionele financiering voor activiteiten worden gezocht, bijvoorbeeld door bijdragen van afnemers of van fondsen. Bij de opstelling van deelplannen per thema zal dit worden uitgewerkt.
33
