mei 2012 Op de Hoogte Ledenblad van IVN afdeling Walcheren

mei 2012

Op de Hoogte Ledenblad van IVN afdeling Walcheren

Uit het Bestuur

IVN-er Rinus Davidse geridderd.

Er is de laatste maanden heel wat gebeurd. De Algemene Ledenvergadering vond weer plaats en daarin werd een nieuw bestuurslid benoemd, Joanna de Buck; zij is nog bezig met de Natuurgidsencursus maar ziet toch mogelijkheden om de vacature secretaris te gaan vervullen. Welkom Joanna.

Henk Sijsenaar IVN-natuurgids Rinus Davidse ontving op dinsdagavond 2 mei de versierselen behorend bij het lidmaatschap van de Orde van Oranje Nassau namens de Koningin uit handen van de burgemeester van Vlissingen. Ik wist dat allemaal niet, en misschien velen met mij, maar Rinus blijkt zich al vele jaren op diverse fronten verdienstelijk te hebben gemaakt. 26 jaar Bescherming Bevolking, vrijwilliger bij de Brandweer, actief bij tennisclub Tios en in zijn kerkgenootschap.

Als extraatje in het Jaar van de Bij werd de ALV afgerond met een lezing op dit gebied van Albert de Wilde. Zijn presentatie toonde een onbekende microwereld waarin bijen belaagd werden door mijten en andere aanvallers. De Zeeuwse Ledendag op 14 april was een bijzondere. Zowel vanwege het feit dat ook 4 West-Brabantse afdelingen deelnamen als ook vanwege de mooie locatie in Bergen op Zoom. Afdeling De Groen Zoom had de organisatie in handen en deed dat uitstekend, jammer alleen dat er relatief weinig animo voor deelname was. Circa 40 deelnemers van 6 afdelingen is mager, wij staken er gunstig bij af.

En, last but not least, tenminste de laatste 12 jaar actief bij IVN, vereniging voor Natuur- en milieueducatie, afdeling Walcheren. Hij was tot 2009 bestuurslid, tot voor kort algemeen coördinator excursies en nog steeds actief als gids en als coördinator excursies voor een aantal (mini)campings.

In mijn bijdrage in februari was tussen de regels door zorg te bespeuren over de bezetting van functies maar we kunnen nu de toekomst weer zonniger tegemoet zien. Diverse vacatures zijn vervuld, zie hierna het artikel “Nieuws over de vacatures enz.” waarin de nieuwe functionarissen zich voorstellen.

Rinus, namens bestuur en leden van IVN afdeling Walcheren van harte gefeliciteerd met je Koninklijke Onderscheiding.

Redactioneel

De Natuurgidsencursus spoedt zich naar het einde met als feestelijk sluitstuk de diploma-uitreiking op 8 juni op onze MicMec-basis aan de Korenbloemlaan in Vlissingen. Nu al blijken vele cursisten niet alleen belangstelling te hebben voor het werk (van IVN Walcheren) in de natuur maar er zelfs al in bezig te zijn. Het bestuur hoopt van harte dat de cursisten ook na de cursus nauw betrokken blijven bij IVN Walcheren en zijn relaties. Van een aantal is dat vrijwel zeker maar ook de anderen zijn zeer welkom.

We hebben gemerkt dat Op de Hoogte februari goed is ontvangen en we zijn blij met de vele complimenten. Zelf waren we nog niet gelukkig met de opname van de artikelen over twee kolommen en dat was ook bij jullie het geval wel. Je zult zien, dát probleem is verleden tijd. Maar hoewel die kinderziekte achter de rug is blijft het nog best een moeizaam proces om artikelen opgenomen te krijgen zoals je je voor ogen hebt. Maar dat is een probleem van ons, de redactie.

Een volgende NGC zal ongetwijfeld niet meer plaatshebben op onze vertrouwde locatie. We gaan onze basis daar kwijtraken maar hoe dat zich ontwikkelt is nog bijzonder onduidelijk; er zal echter wel een alternatief opdoemen. NME (waaronder IVN Walcheren) blijft ook op Walcheren hard nodig.

Wat we ook met genoegen opmerkten is dat Op de Hoogte kennelijk beter wordt gelezen dan we dachten gezien de vele reacties op de nieuwe lay-out. Blij dat het jullie bevalt. Ook dit keer weer veel nieuws en bijdragen van alle kanten. Alle activiteiten van IVN-Walcheren bijvoorbeeld staan er nu wel zo’n beetje in. En wat de artikelen betreft, verslagen van bijzondere wandelingen (een bomenwandeling), van fascinerende natuurverschijnselen (hoe regelt een Aronskelk z’n voortplanting?) van nieuwe projecten (Natuur voor groen en grijs) om maar enkele zaken te noemen en vergeet niet om 25 juli en 8 augustus in de agenda te zetten onder “Westkapelle”.

Op 7 mei is ook de NGC van De Zeeuwse Delta in NMEEcoscope op Schouwen afgesloten; DZD is 18 nieuwe IVN-natuurgidsen rijker. Ik feliciteer die nieuwe gidsen en De Zeeuwse Delta van harte. Tot slot ook een felicitatie voor Rinus Davidse; u zult het wel hebben gelezen of anderszins vernomen, Rinus is benoemd tot Lid in de Orde van Oranje Nassau vanwege zijn verdiensten als vrijwilliger op diverse terreinen. Rinus, namens het bestuur van harte proficiat. Een mooie zomer toegewenst en met vriendelijke groet, namens het Bestuur

De lopende Natuurgidsencursus nadert z’n eind; vrijdagavond 8 juni worden de diploma’s op feestelijke wijze uitgereikt; we zijn benieuwd naar de eindprojecten, wel zeker mooie kopij voor het augustus nummer. Maar we gaan eerst de zomer tegemoet, na het koude voorjaar misschien wel extra mooi.

Henk Sijsenaar, voorzitter

Namens de redactie een goede zomer gewenst, met vriendelijke groet, Henk Sijsenaar, eindredactie 2

uitwerking hebben op mensen. Hobby’s? Natuurwandelingen in de regio, lezen van uiteenlopende lectuur en literatuur (waaronder historische publicaties), fietsen, joggen met de hond, AMUZ-concerten in Antwerpen bezoeken, mensen helpen met (het coördineren van) huishoudelijke activiteiten, huis- en interieurdagen.

Vervulde vacatures bij IVN Walcheren Het zag er in het begin van het jaar allemaal wat zorgelijk uit; de Algemeen coördinator Excursies Rinus Davidse en bestuurslid Ineke de Jong (met websitebeheer en PR in haar pakket) stopten met hun functies; we misten al een tijd een secretaris en zie daar, plotseling staan er anderen op. Zij stellen zich voor:

Algemene coördinatie natuurgidsen

Coördinatie Public Relations

Wie ben je? Wim van Strien. Voor velen een oude bekende; sinds jaren IVN-natuurgids met duidelijk zichtbaar plezier en elan. Wim heeft gehoor gegeven aan de oproep om Rinus Davidse op te volgen als algemeen coördinator excursies. Dat doet hij naast het leiden van excursies en de coördinatie van de excursies in de Schotsman; een taak die hij ook nog niet zo lang geleden

Wie ben je? Trudy van Hoof. Met Frank woon ik in juli 35 jaar in Vrouwenpolder. Wij hebben een dochter en een zoon die al een tijdje uit huis zijn. Ook hebben wij een kleinzoon van 9 maanden. Doordeweeks werk ik in de Randstad. IVN ken ik al langer. Door mijn werk heb ik een tijd mijn lidmaatschap opgezegd. Nu ben ik toch weer lid geworden. In het verleden heb ik korte cursussen gevolgd bij IVN. Mijn grote passie is het observeren van vogels. Wat ga je doen bij IVN? In op de Hoogte stond dat er nog mensen gezocht worden voor PR werkzaamheden. Allereerst heb ik een oriënterend gesprek hierover gehad met Henk Sijsenaar en Ineke de Jong. Ik heb besloten om deze werkzaamheden per 1 mei op mij te nemen. Hobby’s? Ik kijk dus graag naar vogels. Verder zing ik graag en speel wat piano. Ik lees van alles.

op zich nam. Wim heeft zich verzekerd van een plaatsvervangster, Gerda Schuddebeurs, voor het geval hij er even tussenuit is zodat de coördinatie vlekkeloos blijft verlopen. Plv. algemeen coördinator Excursies en bestuurslid Wie ben je? Gerda Schuddebeurs. Ik woon in Vlissingen sinds een jaar. Een verademing na jaren in de Randstad. Ik heb drie volwassen kinderen, die niet meer thuis wonen. Ben afkomstig uit het onderwijs en lid geworden van het IVN, omdat ik me graag verdiep en inzet voor natuur en milieu. Wat ga je doen bij het IVN? Na contact met Henk en daarna kennismaking met Wim van Strien, is besloten dat ik de back-up van Wim word voor zijn functie als algemeen coördinator. Ook ga ik meedoen met "Grijs en groen" en me bezighouden met het opzetten van cursussen. Verder ben ik, ook sinds kort, algemeen bestuurslid*. Hobby's: Keramiek, beeldhouwen, wandelen, fietsen en onderweg bekijken en genieten van de natuur. Lezen vind ik ook heerlijk, van alles, maar ook veel over de Zeeuwse/Vlissingse geschiedenis en op zijn tijd naar lezingen, musea en concerten. *Het bestuur is van plan om haar in de Algemene ledenvergadering van 2013 als bestuurslid voor te dragen; tot die tijd fungeert zij als zodanig.

Bestuurslid met functie Wie ben je? Joanna de Buck. Samen met hond Jordy sinds 2 jaar woonachtig in Serooskerke. Daarvoor in Middelburg-centrum en jaren gewerkt als secretaresse. Wij wonen in een sfeervolle jaren dertig woning tegenover het mooie Park Welgelegen. Op dit moment ben ik bezig met de afrondende fase van de natuurgidsencursus 2011-2012. Het is een mooie tijd geweest met afwisseling: veel gastdocenten, excursies, een groepsopdracht uitvoeren en een werkstuk maken. Wat ga je doen bij IVN? Ik heb met veel enthousiasme de secretariswerkzaamheden in het bestuur overgenomen en probeer het IVN te promoten in allerlei opzichten. Door excursies buiten kantoor werktijden ben ik “in aanraking” gekomen met IVN. Ik hoop gids te kunnen worden omdat ik denk dat groeps-excursies in de natuur een positieve

De nieuwe webmaster Wie ben je? Theo Willemstein. Getrouwd, vader van een zoon en een dochter en opa van twee kleinkinderen. In 1975 zijn wij vanuit de Randstad naar Walcheren verhuisd en zijn thans woonachtig in Domburg. Sinds mijn pensionering ben ik in de gelegenheid voor natuur, landschap en cultuurhistorie ruim tijd vrij te maken. In januari 2011 ben ik als deelnemer de natuurgidsenopleiding bij het IVN gaan volgen. Tijdens deze cursus ben ik nog meer in de ban geraakt met wat de natuur en omgeving 3

ons te bieden heeft. Wat ga je doen bij IVN? Inmiddels ben ik gestart zelfstandig groepsexcursies te leiden. Mijn specialisatie op dit moment is het strand (bij Domburg) en aanliggend duin- en bosgebied. Vanwege het terugtreden van Ineke de Jong als webmaster van de site van IVN/Walcheren heb ik aangeboden het beheer van deze website van haar over te nemen. Deze website wordt overigens binnenkort geheel vernieuwd, dus u zult nog wel van me horen. Hobby’s? Wandelen met vrouw en hond Tess (zwarte labrador), tennis, biljarten, schaken en fotograferen. De natuur boeit mij in al haar facetten. Verre reizen zijn bij mij ook favoriet.

IVN WoesteLand WoesteLand is de landelijke jongerenwerkgroep van het IVN, Instituut voor natuur- en milieu-educatie. De werkgroep bestaat uit jonge enthousiaste vrijwilligers die activiteiten voor jongeren organiseren in binnen- en buitenland. WoesteLand wil met haar activiteiten jongeren op een leuke en boeiende manier betrekken bij natuur en milieu. We doen vrijwilligerswerk in de natuur. We eten vegetarisch en zoveel mogelijk biologisch. De activiteiten zijn low budget en midden in de natuur. We slapen in een basic accommodatie. Iedereen die tussen de 12 en 30 jaar is, kan mee. De begeleiding WoesteLand-activiteiten worden door enthousiaste vrijwilligers begeleid. Zij vinden het leuk om er voor jou en samen met jou een onvergetelijke vakantie van te maken. De begeleiders zijn jong en zelf ook mee geweest als deelnemer. Ze weten precies wat jij leuk vindt en staan altijd voor je klaar. Maar de vakanties zijn niet overgeorganiseerd. Zie de interessante website: http://woesteland.nl/ voor erg veel informatie en alle activiteiten zoals deze in fort Ellewoudsdijk, Zuid-Beveland.

Het bestuur is verheugd dat deze essentiële functies weer kunnen worden uitgeoefend; IVN Walcheren kan de toekomst dus met vertrouwen tegemoet gaan. We wensen onze nieuwe functionarissen veel voldoening van hun job.

Woeste Zinval - Zeeland Van: 20-8-2012- tot: 26-8-2012 Voor jongeren van 16 t/m 30 jaar

IVN Zomerweek in Mechelen (ZuidLimburg) Ieder jaar doet de “IVN Zomerweek” een mooie plek in Nederland aan. Een actieve week waarin natuurbeleving, landschap en cultuurhistorie centraal staan. Dit jaar in Zuid-Limburg op De Vinkenhof te Mechelen van vrijdag 3 augustus vanaf 16.00 uur tot vrijdag 10 augustus uiterlijk 10.00 uur.Bestemd voor volwassenen, jeugd en jongeren vanaf 5 jaar. Voor accommodatie, zie www.vinkenhof.com. Samen met lokale (IVN) vrijwilligers wordt een boeiend programma met excursies in de natuur geboden, toegespitst op het thema: Heijmans, Heuvels en Heiligen. Voor de kinderen/jongeren een apart programma met activiteiten onder begeleiding van jeugdleiders.

Excursies 2012 Fietstochten Zuring voor Zeelui*. – de fietsroute “Zuring voor Zeelui” in het zuidelijk deel van Walcheren, onder meer langs Fort Rammekens en de Westerschelde, is gebaseerd op de route die is omschreven in het gelijknamige boekje. Vertrek vanaf de voorzijde van het NS-station in Middelburg om 13.30 uur; duur 2½ tot 3 uur. Data: zaterdag 2 juni donderdag 5 juli zaterdag 4 augustus Om veiligheidsredenen is deelname mogelijk vanaf de leeftijd van 12 jaar. De kosten zijn € 5.00 per persoon. Vooraf aanmelden is niet nodig.

Het landschap van Zuid Limburg is zeer divers, weidse, open plateaus en intieme, besloten dalen. Nationaal Landschap: De specifieke kernkwaliteiten van Zuid-Limburg zijn: het reliëf, het groene karakter, de schaalcontrasten van open plateaus naar besloten hellingen en beekdalen, de kenmerkende en gebiedseigen cultuurhistorische elementen. * Heijmans, Heuvels en Heiligen: • Zelf fossielen zoeken (Groeve Het Rooth) • Kleinschalig boerenland • Oude dorpjes en weidse natuur • Heuvels, bossen en kronkelbeken. • Watermolens en wijngaarden

Vliedbergen en Mottekastelen*. – de fietsroute “Vliedbergen en Mottekastelen” voert u door het zuidwestelijk deel van Walcheren langs 7 vliedbergen of motten, ook wel Zeeuwse bergjes genoemd. Ook is er aandacht voor de

Voor informatie en aanmelden: Harrie Moonen e-mail: h. [email protected], tel.nr. 06-38106238. Zie ook www.ivn.nl/zomerweek 4

natuur op en langs ons pad. Vertrek om 13.30 uur bij de Kanovijver, Nollepad 1, (4384 LZ) Vlissingen; duur 2½ tot 3 uur. Data: zaterdag 23 juni zaterdag 21 juli donderdag 23 augustus Om veiligheidsredenen is deelname mogelijk vanaf de leeftijd van 12 jaar. De kosten zijn € 5.00 per persoon. Vooraf aanmelden is niet nodig. Nb. Deze rondleidingen worden georganiseerd in samenwerking met “Stichting Het Zeeuwse Landschap”.

Deelnemen kost volwassenen € 3.00; kinderen tot 12 jaar € 1.50. Voor kinderen tot 6 jaar en voor leden van IVN Walcheren is deelname gratis. Vooraf aanmelden is niet nodig. Bij Westkapelle zijn de volgende excursies* gepland: Woensdag 25 juli (Natuurdag) wandeling langs de Westkappelse Kreek. 1. Vertrek vanaf de voorzijde van het Polderhuis (Zuidstraat 154/156) om 10.30 uur; de wandeling duurt ca 1½ uur. 2. Vertrek vanaf de parkeerplaats Vliedberg (Grindweg-Boudewijnskerke) om 14.00 uur; de wandeling duurt ca 1½ uur. Vooraf aanmelden is niet nodig; deelname kost € 3.--, kinderen tot 12 jaar € 1.50; kinderen onder 6 jaar en leden van IVN Walcheren gratis. Kaartjes verkrijgbaar bij de Natuurgids.

Rondje Veere*. – de fietsroute “Rondje Veere” in het noordelijk deel van Walcheren voert u vanuit het stadje Veere via de dorpen Vrouwenpolder en Gapinge langs het Veerse meer, de Noordzee en de verschillende landschapstypen. Vertrek vanaf de Campveerse Toren in Veere om 13.30 uur; duur 2½ tot 3 uur. Data: zondag 24 juni woensdag 8 augustus zondag 2 september Om veiligheidsredenen is deelname mogelijk vanaf de leeftijd van 12 jaar. De kosten zijn € 5.00 per persoon. Vooraf aanmelden is niet nodig.

Woensdag 8 augustus (Zeedag) wandeling langs de Westkappelse Kreek. 1. Vertrek vanaf de parkeerplaats Vliedberg (Grindweg-Boudewijnskerke) om 10.30 uur; de wandeling duurt ca 1½ uur. 2. Vertrek vanaf de voorzijde van het Polderhuis (Zuidstraat 154/156) om 14.00 uur; de wandeling duurt ca 1½ uur. Vooraf aanmelden is niet nodig; deelname kost € 3.--, kinderen tot 12 jaar € 1.50; kinderen onder 6 jaar en leden van IVN Walcheren gratis. Kaartjes verkrijgbaar bij de

Wandelingen Park Toorenvliedt. Onder leiding van een IVN-natuurgids wandelen door het park van de buitenplaats Toorenvliedt aan de Koudekerkseweg in Middelburg. Het gebouw dateert uit 1726. Het in de stijl van eind 18de eeuw aangelegde park, dat er ooit deel van uitmaakte, is wat natuur- en cultuurwaarde betreft van groot belang. Het is mogelijk dat ook Vogel- en Zoogdieropvang De Mikke wordt bezocht. Vertrek om 13.30 uur vanaf de hoofdingang van het park aan de Koudekerkseweg en duurt 1½ tot 2 uur. Data: zaterdag 25 augustus vrijdag 7 september zaterdag 22 september

Bij Vlissingen zijn de volgende excursies* gepland: Wandeling langs de waterpartijen in het Nollebos en over de Nolledijk (voormalige Zwakke Schakel).

Deelnemen kost volwassenen € 3.00; kinderen tot 12 jaar € 1.50. Voor kinderen onder de 6 jaar en voor leden van IVN Walcheren is deelname gratis. Vooraf aanmelden is niet nodig.

Vertrek vanaf het de sculptuur van Wessel Cozijn bij de opgang naar de Boulevard bij het Wooldhuis om 10.30 uur op: woensdag 30 juni donderdag 28 juli en zaterdag 18 augustus. Vooraf aanmelden is niet nodig; deelname kost € 3.--, kinderen tot 12 jaar € 1.50; kinderen onder 6 jaar en leden van IVN Walcheren gratis. Kaartjes verkrijgbaar bij de Natuurgids.

Monumentale bomen in de binnenstad van Middelburg. Een wandeling langs de mooie bomen in de oude Middelburgse binnenstad. Een ervaren IVN-natuurgids vertelt over de bomen die u op uw wandeling tegenkomt. Over de Plataan bijvoorbeeld, de Vleugelnoot, Linde, Tulpenboom en Taxus (Venijnboom). Vertrek om 13.30 uur vanaf de Markt vóór de Drvkkerij en duurt + 1½ tot 2 uur. Data: vrijdag 25 mei zaterdag 4 augustus zaterdag 9 juni zaterdag 4 augustus vrijdag 22 juni vrijdag 17 augustus zaterdag 7 juli zaterdag 1 september. vrijdag 20 juli

* Deze rondleidingen zijn aangemeld in het kader van het Zeeuwse Jaar van het Water.

Rondleidingen voor Staatsbosbeheer Fort Rammekens en het natuurgebied Rammekenshoek Vertrek vanaf de toegangspoort van het fort.

5

Data: - Elke zondag vanaf 3 juni t/m 30 september om 14.00 uur - Elke dinsdag vanaf 19 juni t/m28 augustus om 19.30 uur - zondag 14 oktober (herfstvakantie) - woensdag 26 december (2e Kerst) om 14.00 uur

Project Walcherse Waterparels Henk Sijsenaar De provincie heeft 2012 uitgeroepen tot het Zeeuwse Jaar van het Water (zie: www.jaarvanhetwater.nl). Op initiatief van museum het Polderhuis in Westkapelle hebben 4 Walcherse organisaties (dit museum, Staatsbosbeheer Midden-Zeeland (SBB), IVN Walcheren en de Kon. Ned. Redding Mij., station Westkapelle “de koppen bij elkaar gestoken” en overlegd hoe ze op Walcheren aan het water aandacht kunnen schenken. Van ons waren peter Neve en Henk Sijsenaar er bij betrokken. Walcheren is rijk aan water, denk aan de kreekgebieden, het Kanaal, de watergangen en de omliggende Noordzee met haar zeearmen. Inmiddels is op 11 mei officieel een flyer gepresenteerd waarin wandelingen door de kreekgebieden worden aangeboden. daarnaast worden QR-codes aan de entrees van de gebieden aangebracht waarmee smartphonebezitters rechtstreeks informatie van websites kunnen opvragen over de gebieden waar ze zich bevinden.

De bouwkundige staat van het fort vraagt om een aantal consolidatiemaatregelen; die maatregelen worden in 2012 genomen in verband daarmee wordt per excursie besloten waar men in het fort wel en waar niet kan komen. Het schor en natuurgebied Rammekenshoek zijn zonder meer een onderdeel van de excursie. Kaarten zijn ter plaatse verkrijgbaar. Deelnamekosten zijn € 5,- per persoon. Kinderen onder de 6 jaar gratis. De rondleidingen duren ca. 2 uur.

Het Veerse bos- en krekengebied De rondleidingen beginnen bij de Landschuurweg 5 in Veere en duren ca. 1½ uur op de volgende data: - de dinsdagen 12 en 26 juni om 19.30 uur - de dinsdagen 10 en 24 juli om 19.30 uur - dinsdagen 7 augustus om 19.30 uur - 21 augustus om 19.00 uur - dinsdag 16 oktober om 14.00 uur Deelnamekosten zijn € 5,- per persoon, kinderen tot 12 jaar € 2.50. Kinderen onder de 6 jaar gratis. De kaarten zijn verkrijgbaar bij de gids.

IVN Walcheren zal een aantal rondleidingen verzorgen rond de Westkappelse Kreek en in het Nollebos/ op de Nolledijk bij Vlissingen. Zie onze website of elders in deze OdH. Bij die rondleidingen leggen onze natuurgidsen de nadruk op de invloed van het water. Ook de fietstochten die Lilian Gillissen en Merijn Vermast op het programma hebben staan zijn vanzelfsprekend erg geschikt om in het Jaar van het Water te betrekken, De Westerschelde, het Veerse Meer, de Oosterschelde en de Noordzee spelen een prominente rol in hun verhaal. Bijzonder in dat verband is één van de eindprojecten van de Natuurgidsencursus, de ontwikkeling van een fotocursus waarbij de makers (Arjen Hartog en Berry van der Haar) Walchers water “in the picture” zullen zetten. De cursusdata zijn al bekend: de maandagavonden 3 en 17 september en 1 oktober; de bijbehorende excursies op zaterdagochtend 8 en 22 september en 6 oktober. De resultaten worden van 10 november 2012 tot begin januari 2013 in museum het Polderhuis in Westkapelle geëxposeerd.

Het buitendijks natuurgebied van De Schotsman De rondleidingen beginnen op de noordelijke parkeerplaats aan de Schotsmanweg. Data: - de maandagen 4 en 18 juni van 19.30 uur tot ca. 21.30 uur - de maandagen 2, 16, 30 juli van 19.30 uur tot ca. 21.30 uur - de maandagen 13 en 27 augustus van 19.30 uur tot ca. 21.30 uur. Daarnaast 2 rondleidingen, waaraan ook echte ezels deelnemen en wel op de zondagen 15 juli en 12 augustus. Vertrek om 14.00 uur van de noordelijke parkeerplaats. Deelnamekosten zijn € 5,- per persoon, kinderen tot 12 jr. € 2.50. Kinderen onder de 6 jaar gratis. De kaarten zijn verkrijgbaar bij de gids.

Westkappelse Kreek bij Boudewijnskerke

6

je zich graag aangevuld ziet met natuurgidsen die er ook belangstelling voor hebben. Hilly Bosch staat klaar om jullie reacties tegemoet te zien. Tel. 0118 46 06 71; e-mail: [email protected].

Laatste nieuws: Zomer op Hof Nieuwlands Rust. Onder de naam “Zomerafsluiting” nodigt het bestuur alle IVN-ers van afdeling Walcheren uit om op 18 augustus in de middag een kijkje te nemen op Hof Nieuwlands Rust aan de Oudedijk in Nieuw en St.Joosland. Jolanda Polderdijk leidt ons rond, we drinken er koffie of thee, we praten wat na over vakantie-ervaringen en andere onderwerpen die ons aanstaan. En misschien is er ook nog een drankje na. Een uitnodiging per e-mail volgt zodra de organisatie rond is maar reserveer alvast de datum: 18 augustus 2012.

Ontwikkelingen in Serooskerke Henk Sijsenaar Eind april hebben enkele IVN-ers, Joanna de Buck, Annemarie Stern en Wim van Strien de koppen bij elkaar gestoken om na te gaan of er iets kan worden gedaan met het park van buitenplaats Welgelegen in Serooskerke. Het park is bij ons inmiddels wel bekend, al zou het maar zijn dat wij er in het koetshuis onze eerste nieuwjaarsbijeenkomst hielden. Maar verder lijkt het een wat vergeten park en daar willen ze als IVN-ers verandering in brengen. Een interessant gegeven.

Project Natuur voor grijs en groen Henk Sijsenaar Voor de meeste IVN-ers misschien nog nieuw maar er is al weer enkele maanden geleden een nieuwe activiteit geboren. “Natuur voor grijs en groen”. De conceptie lag in het overleg dat Johan Antheunisse al enige tijd had met Zorgcentrum De Zoute Viever in Oost-Souburg om de cliënten van het zorgcentrum meer te betrekken bij de natuur in de omgeving. Er waren al meer signalen van zorgcentra op dit gebied opgevangen. Inmiddels zijn al enkele projecten uitgevoerd en heeft de projectgroep waarin Johan met Hilly Bosch (coördinator) en enkele andere natuurgidsen een programma ontwikkeld waarmee ouderen, bewoners van verzorgingshuizen, kunnen (her)beleven.

Welgelegen (ooit Vrede-Rust) is een jonge buitenplaats, daterend uit de 90-er jaren van de 19de eeuw. Wat is de bedoeling? Joanna en Annemarie gaan onderzoeken of er een leuke, interessante wandeling is samen te stellen waarin niet alleen het park, met zijn bomen en struiken en in het voorjaar stinzeplanten, wordt betrokken maar ook een deel van het nieuwe ommetje van Serooskerke en de kern van het dorp met de Middeleeuwse kerk wordt opgenomen. Serooskerke is historisch interessant is hen gebleken dus dat maakt de wandeling boeiender.

Er zijn verschillende varianten mogelijk zoals een natuurpresentatie waarmee aan de hand van dia’s bijzonderheden wordt verteld over bomen, bloemen en dieren. Ook allerlei materiaal is aanwezig, zoals opgezette vogels, takken, zaden en houten voorwerpen, zodat de mensen van dichtbij kunnen zien hoe het er uit ziet en kunnen voelen hoe b.v. een boomknop voelt. Dit programma kan ook in combinatie met schoolkinderen worden uitgevoerd in het kader van het samenbrengen van ouderen met jongeren. Zo is het ook mogelijk om met groepen naar buiten te gaan en over de natuur in de omgeving uitleg te geven en materialen uit de natuur te verzamelen waarmee, als aanvulling op de fotopresentatie, leuke dingen gemaakt kunnen worden.

Zij willen van maart tot oktober regelmatig een wandeling houden onder de vlag van IVN Walcheren. Annemarie en Joanna vormen een enthousiast koppel en Wim ziet het ook zitten. Ze ontwikkelen de eerstkomende 6 weken de opzet, een proef in juni en als het klopt zo rond de 2de helft juni de eerste rondleiding. De excursies worden op de gebruikelijke wijze bekend gemaakt. Leuk, om een dorp eens vanuit een andere hoek te bekijken. Als gids treden Annemarie en Joanna (na de Natuurgidsencursus te hebben afgerond). Wim is als invaller achter de hand.

IVN De Zeeuwse Delta Onze zusterafdeling heeft het 2012 excursieprogramma klaar, zie website www.ivn.nl/zeeuwsedelta/ maar één lichten we uit. De jaarlijkse “Fiets- Vaartocht langs en op de Oosterschelde” vindt plaats van 26 t/m 28 juni 2012. Op de website zijn de bijzonderheden te vinden.

Zowel gidsen als betrokken ouderen, schoolkinderen en hun begeleiders zijn enthousiast; een veelbelovende start. Er is inmiddels al zoveel belangstelling dat het projectgroep-

7

eerste grote bocht naar links. Tijd: 14.00 uur. Contactpersonen: Ria Verhagen.

IVN-cursus natuurfotografie

In juli is er geen vrije wandeling. Maandag 6 augustus. Veerse bos en kreken; zijn de baggerwerkzaamheden al klaar? Verzamelen parkeerplaats aan de Kraaiennestweg, tussen Veere en Vrouwenpolder. Tijd: 14.00 uur. Contactpersoon: Hilda van Langevelde. Maandag 3 september. Westkapelse bos en kreken; we gaan er zeker met het trekvlot overvaren. Verzamelen parkeerplaats Boudewijnskerke, tegenover de Vliedberg tussen Zoutelande en Westkapelle Tijd: 14.00 uur. Contactpersoon: Ria Verhagen. De wandelingen zijn voor leden van KNNV en IVN. Er is geen gids. Iedereen praat met elkaar over datgene wat men de moeite waard vindt. Voor de wandelingen geldt: duur ongeveer 2 uur en verrekijker meenemen. Bij voortdurende regen of gladheid gaat de wandeling niet door. Contactpersonen voor vragen bij slechte weersomstandigheden, over startplaats of meerijden: Ria Verhagen: 0118 478307 en Hilda van Langevelde: 0118 551985.

In de Natuurgidsencursus wordt hard gewerkt aan de eindprojecten; één van die projecten is de ontwikkeling van een cursus natuurfotografie. De ontwikkelaars zijn Arjen Hartog en Berry van der Haar. De cursus wordt gehouden in september/oktiber 2012 en bestaat uit 3 theorieavonden en 3 praktijkochtenden. (De redactie had liever gewacht op de presentatie op 8 juni maar opname in het augustusnummer is mosterd na de maaltijd, dus… De 3 theorieavonden zijn op de maandagen 3 en 17 september en 1 oktober van 19.30 – 22.00 uur in het MicMec aan de Korenbloemlaan te Vlissingen. Onderwerpen onder andere: apparatuur, scherpte-diepte, compositie en fotobespreking. De opgedane kennis wordt in praktijk gebracht op de zaterdagen 8 en 22 september en 6 oktober van 9.00 – 12.00 uur ’s morgens op wisselende locaties.

Eindfeest Natuurgidsencursus 2011-2012

Deze cursus is bedoeld voor mensen die iets meer willen dan alleen maar een plaatje schieten in de natuur. Er wordt uitgegaan van een spiegelreflexcamera, maar zo’n camera is zeker niet verplicht. Wel is het handig als je bij je camera het diafragma en sluitertijd zelf kunt instellen. Voor deze basiscursus natuurfotografie kunnen zich maximaal 10 deelnemers inschrijven. Op deze manier krijgen zij tijdens de bijeenkomsten alle aandacht van de cursusleiders. De cursus gaat door bij minimaal 4 deelnemers. Het inschrijfgeld voor de fotografiecursus is € 65 voor IVNleden en € 80 voor niet-leden. Inbegrepen zijn koffie/thee, reader in kleur, theoretische uitleg, begeleiding bij het praktische werk en bespreking van je foto’s. Informatie en inschrijven kan bij Arjen Hartog ([email protected] of 06-33742545).

Foto: Theo Willemsteijn Bijna is het dan zo ver, na anderhalf jaar ploeteren krijgen de gidsen in spé op 8 juni hun diploma. Eerst nog even de laatste loodjes: de presentaties van hun eigen gebiedjes in de praktijk.... een heel aantal excursies krijgen het begeleidingsteam en de mede cursisten voorgeschoteld, altijd weer een erg leuke activiteit, de gids in spé in zijn eigen omgeving als het ware.

KNNV Walcheren Vrij wandelen

Het begeleidingsteam is druk aan het lezen; het zijn nogal wat werkstukken die beoordeeld moeten worden, maar ook dat is erg leuk om te doen. Op 8 juni weet iedereen meer en kunnen we terug kijken op wederom een geslaagde Natuurgidsencursus. Dingeman, mede namens: Ageeth, Annie en Korrie,

Maandag 4 juni. Schotsman, Noord-Beveland; op zoek naar orchideeën en ander moois. Verzamelen SBB parkeerplaats Noorderparkeerplaats. Komend vanaf Vrouwenpolder bij de 1e stoplichten op de Veersegatdam de parallelweg rechts nemen, na ± 2 km op de rotonde rechtsaf, vindt u deze parkeerplaats aan de rechterzijde van de 8

ding is de Aronskelk in staat de appendix te verwarmen tot ca.15 graden boven de heersende temperatuur en begint daarbij een voor ons onwelriekende geur te verspreiden, voor sommige insecten echter onweerstaanbaar. Tegelijkertijd vormt zich aan de binnenkant van de kelk een olieachtig laagje waardoor deze glad wordt als een glijbaan. Komt nu een insect, aangetrokken door de appendix, op de rand van het kroonblad zitten, dan glijdt hij zo naar beneden richting onderkant kelk, recht op de vrouwelijke bloemen af en dwars door de harenkrans van de infertiele mannetjes. Nu verstijven deze uitgroeisels en vormen een soort traliewerk waaruit het insect niet kan ontsnappen. Hij blijft zo’n 24 uur gevangen. De vrouwelijke bloemen gaan nu een soort gom afscheiden en het insect dat wanhopig naar een uitweg zoekt komt hiermee onder te zitten en wordt erg plakkerig. Heeft het insect al eerder een andere Aronskelk bezocht, dan draagt het mannelijk zaad bij zich en wordt de plant bevrucht. Als eventuele bevruchting heeft plaatsgevonden of het insect zit voldoende onder de gom, dan gaat de plant de mannelijke bloemen verwarmen waardoor deze hun stuifmeel los gaan laten en het insect komt er mee onder te zitten alles blijft aan hem kleven. Dit proces duurt ongeveer 24 uur, nu gaan de uitsteeksels verslappen en de olie-achtige laag aan de binnenkant van de kelk droogt uit, zodat het insect kan ontsnappen en een bezoek kan brengen aan een volgende Aronskelk om deze dan weer te bevruchten. Het proces dat eerst vrouwelijke bloemen bevrucht worden en daarna pas de mannelijke bloemen hun stuifmeel afgeven is om zelfbestuiving te voorkomen. Er vindt altijd kruisbestuiving plaats. In de herfst heeft de plant kolven met opvallend oranjerode giftige bessen, die dan weer door vogels gegeten worden om te zaden ergens anders uit te poepen om voor een volgende generatie Aronskelken te zorgen.

Ondersteuning van de Natuurgidsencursus Naast de cursusgelden die de deelnemers betalen heeft het bestuur de Rabobank Walcheren – Noord-Beveland bereid gevonden de Natuurgidsencursus 2011 – 2012 financieel te steunen door een donatie uit het zgn. Coöperatiefonds van de Rabobank. Ook ontving IVN afdeling Walcheren door tussenkomst van het IVN-consulentschap Zeeland een donatie van het Delta Zeeland Fonds ten behoeve van de Natuurgidsencursus.

De It. Aronskelk, een bijzonderheid Ruud Busink

Een wandeling in de Manteling Op zaterdag 24 maart 2012 zijn we als kleine groep aspirant natuurgidsen met Henk Sijsenaar, onze ervaren IVN-gids, vertrokken vanuit Terra Maris in Oostkapelle. Achtereenvolgens hebben we een rondje gelopen vlakbij kasteel Westhove en onder andere gezien: de Italiaanse aronskelk, en met verwondering geluisterd naar een uitgebreide uitleg van Ruud Busink over de vermeerdering van de plant. Vervolgens keken we naar speenkruid en de (gele) bostulp; verder al behoorlijk wat bloeiende narcissen en hier en daar het mooie maarts viooltje.

De Italiaanse Aronskelk is een, zoals de naam al zegt stinzenplant. De gevlekte Aronskelk, die we ook tegen komen, is op sommige plaatsen in Zuid Limburg inheems, maar wordt hier in Zeeland ook gezien als een stinzenplant. Voorjaar 2012 valt het me op dat de Italiaanse Aronskelk veelvuldig voorkomt, overal zijn de kenmerkende bladeren te zien met hun opvallende gele nerven. De Aronskelk is wat betreft voortplanting een wat vreemde eend in de bijt, hij produceert geen nectar maar heeft een eigen manier ontwikkeld om te zorgen voor nageslacht. Het grote kroonblad ziet eruit als een kelk rondom de mannelijke en vrouwelijke voortplantingsorganen, die klein zijn en zich onder in de bloem bevinden, de vrouwelijke onder en de mannelijke boven. Tot dusver klinkt dit nog normaal, echter boven de mannelijke bloemen bevinden zich nog een aantal infertiele mannelijke bloemen met daaraan vergroeid een soort harige uitsteeksels die als een krans over de vrouwelijke bloemen heen staan en hierboven bevindt zich weer een wormvormig aanhangsel dat net als bij ons appendix wordt genoemd. Als de vrouwelijke bloemen gereed zijn om bevrucht te worden, dan beginnen er vreemde veranderingen in de plant plaats te vinden. Door excessieve suikerverbran-

In de buurt van de veel voorkomende brandnetel werd gezocht (en gevonden) naar hondsdraf en weegbree, die samen met zuring gebruikt kunnen worden tegen jeuk en branderige huid na contact met de brandhaartjes van de brandnetel. Deze planten zijn stikstof minnend. Naast gewone zuring zagen we ook bloedzuring, zuring met een paars-rode nerf. Ook kraailook (inheems i.t.t. bieslook) zagen we, op sommige plaatsen aangevreten door een ree of damhert, die zich ook tegoed hadden gedaan aan de bostulpjes. Vlak bij het kasteel is ook het zogenaamde “Gebed zonder End” wandelpaadje, waar vroeger de geestelijken hun gebedsronde zouden hebben gelopen, naar verluid omdat deze binnen het kasteel niet beschikbaar was. 9

Met vriendelijke groet van Anny Krosenbrink, Guido Geers, Theo Willemstein, Ruud Busink, Hans-Peter Pieterse, Joanna de Buck

De zomereik is te onderscheiden van de wintereik onder andere door het blad dat bij de zomereik een kort steeltje en door het eikeltje dat een lang steeltje heeft, terwijl dat bij de wintereik net andersom is. Het Romeins bruggetje is hier helemaal niet uit de Romeinse tijd maar in de tijd aangelegd, dat het Franse tuinmodel werd ingeruild door het Engelse model en hier en daar een kwinkslag werd gebruikt ter verfraaiing. De pitrus groeide aan de waterkant. Deze werd vroeger gebruikt als lampenpitje en kinderen gebruikten het binnenste van de stengel als kauwgum.

foto: Hans-Peter Pieterse

Boekje: Waarom brandnetel? Henk Sijsenaar “Waarom brandnetel”, 2e druk maart 2012, is een verklarend woordenboek van Nederlandse en wetenschappelijke namen met bijzonderheden van de 700 meest voorkomende wilde planten in Nederland. Samensteller is IVN-gids Frans Kok uit Nieuwegein; het boekje is bestemd voor natuurgidsen, plantenliefhebbers en andere belangstellenden. Grootte A5-formaat, 179 pagina’s.

Onderweg werden we vrolijk aangevuld door een bonte specht die erg druk was en zich liet horen maar niet liet zien. De restanten van de uitkijktoren gepasseerd hebbend zijn we de Lindelaan afgelopen en via de Goudvissenvijver naar de beuken/eiken laan gegaan. Bij de vijver staat een prachtige moerascipres, die in de winter zijn naalden verliest. De eiken zijn geplant in een rechte lijn tegenover elkaar, daarom ook wel 'overstaanders' genoemd. De beuken zijn ontstaan als beukenhaag. Er kwam natuurlijk nog veel meer ter sprake en het leuke van deze excursie was dat verschillende IVN-gidsen in spe hier en daar de uitleg van Henk aanvulden met extra informatie, waaronder het verhaal van de Hitsige Winterkoning: De winterkoning bouwt per voorjaar soms wel 8 tot 10 nestjes. En dat doet deze ukkepuk dus echt niet voor zijn lol. Als hij er namelijk mee klaar is, gaat hij een vrouwtje paaien door haar een nestje te laten uitzoeken. Heeft ze er een gekozen, dan verzekert hij haar met nageslacht, gaat vervolgens op zoek naar een volgende bruid, biedt haar in een ander nestje onderdak , zorgt weer voor het nageslacht en gaat zo nog een tijdje door, totdat de meeste nestjes bewoond zijn met vrouw en jonkies. En tussen die hitsigheid door zorgt ie ook nog voor al die open blèrende bekkies van al dat kroost. Of die 8 tot 10 nestjes niet een beetje overdreven is, is de vraag, maar dat de winterkoning hitsig is, dat is zeker. Trouwens volgens de overleveringen is deze winterkoning ook nog clever, want hij is aan zijn naam gekomen, toen er ooit in een zachte winter onder de vogels een wedstrijd werd georganiseerd. Degene die het hoogst kon vliegen mocht zich de Koning der Vogels noemen. De winterkoning in spe klampte zich vast aan de rug van een steenarend, vloog er mee tot op grote hoogte, hoger dan welke vogel ook, maakte zich los van de steenarend, vloog nog een stukje hoger en werd, weer terug op aarde, gekroond tot de enige en echte Winterkoning.

Frans Kok: “Als IVN-natuurgids vind ik het onvoldoende om alleen eigenschappen en kenmerken van een plant te kennen. Vooral tijdens excursies heb ik behoefte aan meer informatie. Waarom heet een Adelaarsvaren een Adelaarsvaren en waarom is haar wetenschappelijke naam Pteridium aquilinum? Wat betekenen die namen eigenlijk, enz.? Heeft de plant bijzondere kenmerken en/of eigenschappen? Wordt de plant ergens voor gebruikt? Ik ben informatie gaan verzamelen en heb het gebundeld in eenhandzaam boekje. Naast de Nederlandse naam worden de wetenschappelijke geslachts- en soortnaam toegelicht en verklaard, aangevuld met bijzonderheden. Als criterium voor opname heb ik de algemeenheid van de plant genomen. Veel planten zijn zeldzaam omdat het voor hen noodzakelijke milieu zeldzaam is. We vinden vaak alleen nog maar in natuurreservaten die nauwelijks toegankelijk zijn voor een groter publiek. Vandaar mijn keuze om alleen planten op te nemen die (vrij) algemeen, het gaat om + 700 soorten planten. Iedereen kan deze planten tegen10

komen en vinden.

blijken.

Een voorbeeld: Brandnetel (grote), Urtica dioica Urtica: is afkomstig van het Latijnse urere = branden, vanwege de brandharen, die hol zijn en een scherp, bijtend vocht bevatten. Dioica: betekent tweehuizig, de mannelijke en vrouwelijke bloemen komen op afzonderlijke planten voor. Grote brandnetel: brand: wanneer de broze punt van een brandhaar afbreekt, bijvoorbeeld door het pakken van een blad, dan komt het vocht in de ontstane wond en veroorzaakt een branderig gevoel. Netel: komt van een Duits woord ‘nezzi’ dat ‘getwijnd garen’ betekent. Al heel vroeg werden de stengelvezels tot draden verwerkt, die later dienden om neteldoek te vervaardigen. Dit neteldoek is later langzamerhand door katoen en kunstvezels verdrongen. Bijzonderheden: - de bloemen zijn eenslachtig.; - de brandharen zijn schuin afstaande cellen die zich op een voetstukje boven het blad- of stengeloppervlak verheffen. Elk van deze cellen is flesvormig met een breed onderste deel dat zich plotseling versmalt tot een priem, die aan de top door een scheef opgezet knopje wordt afgesloten. Als dit kopje wordt aangeraakt, breekt het vervolgens een ‘voorgevormd’, scheef breukvlak af. Over blijft een uiterst scherpe injectienaald, die indien mogelijk de huid van de aanraker doorboort. De brede voet van de cel stond onder spanning en spuit nu met een kracht zijn inhoud door de priem naar buiten. Het celvocht bevat histamine, dezelfde stof die ook bij insectenbeten jeuk veroorzaakt; - de gehele plant, ook het sap, werd in de geneeskunde gebruikt en wel tegen verstopping, buikloop, neusbloedingen, waterzucht, bronchitis, eczeem en netelroos; - men raadde het aan tegen haaruitval, waarschijnlijk staat dit in verband met de signatuurleer, dat een harige plant tegen haarziekten of haarkwalen gebruikt kan worden; - de Germanen hielden de brandnetel voor een heilige plant en ze was dan ook aan de dondergod Donar gewijd.

Teken kunnen enkele maanden zonder voedsel. Ze verblijven dan in de vochtige bodem- en strooisellaag onder bomen en struiken. Ze drinken ca 1 x per jaar een druppel bloed. De teek kan de ziekte van Lyme overbrengen en ook de FSME (teken-encefalitis)*. In sommige landen wordt ingeënt tegen FSME. Dus er wordt wel ingeënt tegen een ziekte die door teken wordt overgebracht, maar niet tegen de ziekte van Lyme. In 1883 werd de Borreliabacterie, de veroorzaker van de ziekte, voor het eerst in verband gebracht met teken, maar pas in 1982 werd de bacterie pas beschreven. Van 1994 tot 2010 was er een toename van het aantal Lyme patiënten. In 2009 werd Lyme als beroepsziekte erkend. De cyclus van de teek is als volgt: Een vrouwtje legt zo’n 2000 larfjes; de larfjes bevinden zich in de bodem- en strooisellaag. Ze drinken bloed van gastheren zoals muizen, vogels, egels. Als ze vol zijn laten ze zich weer vallen, worden nimfen. Van de nimfen zijn er het meest. De nimf wil ook bloed en zoekt zelf een gastheer (reeën, vee, mensen). Na het drinken van het bloed vervelt de nimf tot teek, een mannetje of een vrouwtje. De vrouwtjes bijten. Via het bloed van de gastheren komt de Borreliabacterie in de teek. Zonder gastheren zijn er geen teken. Reeën (grotere dieren) geven geen Borrelia, maar muizen (kleinere dieren) wel. Plaats: De larfje zitten in nesten; De nimfen komen voor op 0 – 50 cm hoogte, bijvoorbeeld op grassprieten; teken van 0 – 15 meter bijvoorbeeld in de strooisellaag, in hoog gras, op paaltjes en takken langs de bospaden dus net waar de mens langsloopt. Ze zijn vanaf 4ᵒ C actief en reageren op warmte, beweging (schaduw/trillingen) en chemische signalen. Het vastzetten duurt lang, soms liften ze mee in de kleding en hechten zich pas als je al thuis bent. Een derde van de teken komt voor in tuinen bij huizen, in het bos en op speeltoestellen.

Bestellen kan door €10,50 (inclusief verzendkosten) over te maken op girorekening 894285 t.n.v. F. Kok te Nieuwegein o.v.v. ‘Waarom Brandnetel?’ en het verzendadres. Informatie: [email protected].

Teken

Voorkomen is het beste: - vermijd contact met de vegetatie; - bedekkende kleding of geïmpregneerde kleding; - inspuiten van de kleding/huid met Deet.

Cobie Gouwen 28 februari j.l. was er in het Spiegeltheater in Middelburg een voorlichtingsavond over teken, georganiseerd door het Staatsbosbeheer, Het Zeeuws Landschap, de GGD en de Lymevereniging. De zaal zat wel vol, maar ik had de indruk dat er nogal wat IVN’ers niet aanwezig waren. Omdat het toch een belangrijk onderwerp is en er tijdens excursies best veel vragen over komen lijkt het me goed om een korte impressie te geven wat er gezegd is.

Achteraf: - check je kleding (kloppen, borstelen); - eventueel van kleding wisselen; - was de kleding op 60 graden. - controleer jezelf zorgvuldig, met name op warme plekken zoals oksel, knieholten, liezen, enz. - bewaar de teek als je er toch een hebt moeten verwijderen zodat hij zo nodig getest kan worden.

Het is geen compleet verslag maar er waren antwoorden op vragen of opmerkingen die ik tijdens excursies nogal eens hoor. Bijvoorbeeld de opmerking “In Oostenrijk en in Griekenland (enz) kun je worden ingeënt tegen de ziekte van Lyme”. Dat ligt iets genuanceerder zoals verderop zal

Meer informatie, zie folder “Ziekte van Lyme en de gevolgen” en de website www.lymevereniging.nl van de Nederlandse vereniging voor Lymepatiënten. 11

Zo maar een rondleiding Johan Antheunisse Onlangs kreeg ik een verzoekje van een man wiens familie al eens eerder met mij de Bomenwandeling in de binnenstad van Middelburg gewandeld had. De vraag was of het mogelijk was een aantal Russen rond te leiden van het bedrijf waarvoor hij werkzaam is. Het behoefde niet speciaal in het Russisch, maar Engels zou toch wel praktisch wezen. Het leek me wel een leuke uitdaging en met de hulp van mijn dochter Milou (die alles vertaalde in het Engels) hebben we samen een aangename rondleiding gehad. Ze had vooraf de tekst gelezen in “De boom de bindt” en ondanks dat ik niet zo tekstvast ben kwamen we er samen toch goed uit. Ze had van de meest voorkomende bomen een lijstje gemaakt met zowel de Nederlandse, Engelse, Russische én Latijnse naam. Dit lijstje hebben we aan het begin uitgedeeld. Daarnaast was ze nog gewapend met een woordenboek voor eventuele moeilijke gevallen. Bij aanvang van de rondleiding bleken er ook nog wat Belgen en een paar Nederlanders mee te lopen. Na uitleg over wie we waren en wat we gingen doen zijn we met prachtig weer en een zonovergoten stad met de wandeling begonnen. Ik kreeg onderweg al gauw door dat we beperkingen hadden; omdat ik eerst iets in het Nederlands vertelde, waarna Milou het in het Engels herhaalde, kostte het natuurlijk dubbel zo veel tijd om het hele verhaal te vertellen. Bovendien kwamen we af en toe woorden tegen die zo typisch streek- of plaatsgebonden waren, dat we even naar een ludieke vertaling moesten zoeken. Want bijvoorbeeld een Zeeuwse mop heeft toch wat uitleg nodig en wat dacht u van kinderkopjes? Of lindebast dat gebruikt werd om netten van te vlechten? In de loop van de wandeling kregen we daar steeds meer vat op en kwamen (vanwege tijdgebrek) alleen toe aan de fraaiste verhalen. Desondanks konden we wel de hele wandeling van de binnenstad lopen. Die zondag hadden we op het Abdijplein het geluk dat we ook de kruidentuin konden bezoeken. Op het einde hebben we ons gezelschap op een terras achtergelaten en werden we bedankt voor de uitleg. De Russen hadden alles goed begrepen, maar één Belg vroeg me of ik soms ook natuurgids was omdat er zoveel over bomen verteld was! Hieronder vindt u nog een vertaling van de meest voorkomende bomen voor wie het misschien ook eens nodig heeft. Als u de ontbrekende namen in weet te vullen, dan hoor ik dat graag… Nederlands Acacia Anna Paulownaboom Berk Beuk Eik Esdoorn Fladderiep Ginkgoboom Haagbeuk Iep Klimop Kastanjeboom Lijsterbes Lindeboom Magnoliastruik Muurleeuwenbek Paardenkastanje Plataan Taxus Tulpenboom Valeriaan Vleugelnoot Vlinderstruik Witte abeel Zilverlinde

English Acacia Anna Pavlovna tree Birch Beech Oak Maple Fluttering elm Ginkgo Common hornbeam Elm Common ivy Chestnut Sorbus Lime tree Magnolia Ivy-leaved toadflax Aesculus Platanus Taxus Tulip tree Valerian Wingnut Butterfly-bush Abele Silver lime

Pусский Акация Анна Павловна Де́рево Берёза Бук европе́йский Дуб Клён Вяз гла́дкий

Latin Robinia pseudoacacia Paulownia styraciflua Betula pendula Fagus sylvatica Quercus robur Acer pseudoplatanus Ulmus laevis Ginkgo biloba Граб обыкнове́нный Carpinus betulus Вяз Ulmus Плющ обыкнове́нный Hedera helix Каштан Aesculus hippocastanum Ряби́на Sorbus aucuparia Липа Tilia Магнолия Magnolia soulangeana Cymbalaria muralis Ко́нский кашта́н Aesculus Платан Platanus acerifolia Тис Taxus baccata Тюльпанное дерево Liriodendron tulipifera Валериа́на лека́рственнаяValeriana officinalis Pterocarya fraxinifolia Буддлея изме́нчивая Buddleja davidii Тополь белый Populus alba Липа серебри́стая Tilia tomentosa

12

Een roodborstje in de tuin

dus de overlevingskans is groter? Het onderzoek wordt voortgezet. Maar gewoon genieten bij het zien of het horen van een roodborstje is voor mij voldoende.

Henk Sijsenaar Niet echt zeldzaam maar toch ook weer niet vanzelfsprekend in de buurt. Toch maak je regelmatig kans om in je tuin een roodborstje (Erithacus rubecula) te spotten. Hij is helemaal niet schuw voor een vrije vogel en kijkt rustig toe wat er staat te gebeuren, misschien zelfs wel wat nieuwsgierig. Het zal dan meestal wel gaan om de vraag of er wat te eten valt. Onze stadstuin is ommuurd en op die muurtjes is het roodborstje vaak te vinden. De roodborst is een eenling, hij heeft een sterke territoriumdrift en alleen in het voorjaar zie je er wel eens twee in de buurt van elkaar; dat zullen dan wel vogels van verschillend geslacht zijn. De roodborstjes in de tuin schijnen niet het hele jaar door dezelfde te zijn; het zijn trekkers dus wat wij in de winter zien zijn noorderlingen, vanwege de kou wat afgezakt naar onze contreien. In mijn jeugd leerde ik in een liedje dat het roodborstje (in de winter) tegen het raam kon tikken. “Laat mij er in, laat mij er in”. Jaren later begreep ik pas dat hij er helemaal niet in wilde maar in de spiegelende ruit een rivaal zag die moest worden weggejaagd. Frustrerend voor zo’n beestje.

Column: Natuur in de tuin Behangen Annemarie Priemis

Vogels hebben wel wat met spiegels; het heeft niks met roodborstjes te maken maar de tuin van onze vakantiewoning werd op een gegeven moment regelmatig bezocht door een pauw van een boerderij in de buurt, een vrouwtje met aanvankelijk een paar jongen maar later nog slechts één. Wij wilden tegen de tuinmuur een overtollige spiegel plaatsen en hadden hem zolang in de border tegen de muur gezet. De pauw ontdekte hem, of liever gezegd haar spiegelbeeld, en vond kennelijk wat aanspraak wel aardig want vanaf dat moment koos ze een plaatsje voor de spiegel als nachtverblijf samen met haar jong. Wel grappig natuurlijk maar minder leuk was dat ze alle planten ook aardig vond en naar hartenlust alle planten in haar omgeving opvrat. We hebben de spiegel weggehaald en daarna de pauw nooit meer terug gezien.

In mijn tuin staat een Judasboom of wel Cercis met de Latijnse naam. Dit boompje is nog maar klein en groeit ook niet zo snel, maar kan prachtig bloeien in het voorjaar. Het heeft mooi gevormd, rond lichtgroen blad. Op een keer ontdekte ik dat een heleboel bladeren beschadigd waren. Bij nadere beschouwing leek het net of er iemand halve cirkels uitgeknipt had aan de randen. Keurig gedaan overigens! Meteen keek ik of er misschien rupsen in zaten of iets dergelijks, maar er was niets te zien. Terwijl ik daar nog een beetje beteuterd stond te kijken, kwam er een soort bij aanvliegen die op een blad ging zitten en vervolgens begon te knippen met haar bek. Je hoorde ook echt knipgeluiden! Binnen de kortste keren had zij een halve cirkel uitgeknipt en vloog er mee weg. Nadat ik van mijn verbazing bekomen was, ben ik in het vlinderboek, waar ook insecten in staan, gaan zoeken en kwam tot de conclusie dat het hier een behangersbij betrof. Dit diertje rolt de uitgeknipte stukjes blad op en maakt ze aan één kant dicht en doet er nectar en stuifmeel in. Dan legt ze er een eitje in en sluit de andere kant. Op deze manier vult ze een hele nestschacht. Nadat ik dit allemaal gelezen had, had ik vrede met de aangetaste blaadjes van mijn boompje. Hopelijk gaat ze volgend jaar ergens anders “behangen”.

Terug naar de roodborst; bij kasteel Westhove was jaren geleden de parkeerplaats nog in het park zelf gesitueerd. Je kon daar mee maken dat, als je je autodeur open liet staan en bij de kofferruimte van schoenen wisselde, een roodborstje de gelegenheid te baat nam om in de auto te zoeken naar wat eetbaars. Zoiets geeft je dag wat extra’ s. In de wetenschapsbijlage van de NRC van 17 december 2011 werd een onderzoek besproken over de rol van de kleur in het verenkleed van roodborstjes. De kleurtekening is bij verschillende vogels onder andere van belang bij de partnerkeuze. Van het roodborstje zou dit aspect nog niet zijn onderzocht. Wel was al in 1943 ontdekt dat die kleur een rol speelt bij de territoriumstrijd. Spaanse en Britse biologen hebben nu geconstateerd dat mannetjes hun leeftijd en daarmee hun ervaring met hun rode borst tonen. De onderzoekers maten de grootte van de vlek en van de omringende grijze veren bij mannetjes en vrouwtjes van verschillende leeftijd. De rode borst is aanvankelijk vrij klein. Bij het vrouwtje wordt hij kleiner maar bij het mannetje groeit hij met de jaren. Hoe groter dus de vlek hoe ouder en daarmee aantrekkelijker de mannetjes zijn, meer ervaring

13

Mijn allereerste excursie

winterkoninkjes, roodborstjes op het eiland in de knotwilgen en pimpelmeesjes in de meidoorns. Winter: De wilgen zijn kaal en nu is mooi het wilgerozetje te zien, het werk van de wilgerozetgalmug. In januari gaan we de wilgen knotten, ook de meidoornhaag wordt uitgedund. Een nieuwsgierige roodborst vliegt met ons mee en wipt van de ene naar de andere struik. In februari bloeit op het talud het klein hoefblad al weer met mooie gele bloemetjes.

Ger Ruyg Nu de laatste Natuurgidsencursus er bijna opzit denk ik nog wel eens terug aan onze cursus, ik geloof 1995-1996. We hadden ook een stage opdracht. Ik kwam terecht bij de gidsenploeg op Neeltje Jans van het Zeeuws Landschap. Ik heb een excursie meegelopen met Petra Sloof. Ze zaten toentertijd niet goed in hun gidsen en ik werd meteen ingelijfd. Nog eenmaal meelopen met Maaike de Wilde en toen werd ik voor de leeuwen gegooid.

Aldus Magda Willemsen. Ik zou best weer eens in het landje langs de Valkenisseweg bij Biggekerke willen kijken.

Ik hoopte in stilte dat er niemand zou komen opdagen, maar toen ik aankwam bij de vlaggen stonden er al een man of twintig te wachten. Het ergste vond ik nog om de kaartjes voor twee gulden per persoon te innen. Ik dacht: “die arme mensen krijgen weinig waar voor hun geld”. Maar dat viel mee, terwijl anders een excursie anderhalf uur duurde,was ik meer dan twee uur onderweg, want ik verdwaalde in het duingebied van Neeltje Jans. Maar het is toch allemaal goed gekomen. Maar mijn allereerste excursie was in het landje langs de Valkenisseweg bij Biggekerke. Aan het eind van onze Natuurgidsencursus moesten wij op deze plaats een proefexcursie doen. Dit natuurgebiedje is gesticht door de Soroptimistenclub afdeling Walcheren samen met stichting Landschapsbeheer Zeeland en samen zorgen zij voor het onderhoud. Hetty Begheyn, Marijke de Heer en Henk van Splunder hadden dit gebiedje uitgezocht. Een natuurterrein met kleine landschapselementen. Ik herinner me een meertje met een eilandje in het midden, veel kikkers, knotwilgen , meidoorns; een kleine karekiet zong in het riet. Er werd wat verteld over het ontstaan van dit gebiedje en we maakten een rondwandeling.

Bijen met uitsterven bedreigd? Samenvatting van een presentatie van 10 minuten in de NGC 2011-2012 Annie Krosenbrink

Toen was ik als eerste aan de beurt om daar een excursie te geven. Een beetje zenuwachtig. Niet tegen de wind in praten en de luisteraars niet tegen de zon in laten kijken. Gelukkig duurde het maar tien minuten en toen was Annie aan de beurt. Volgens Hetty had ik het er wel aardig afgebracht, maar ik zei te veel “eh, eh”. Ik ben blij, dat ze me daar toen op gewezen heeft. Ik ben er toen op gaan letten en het was inderdaad erg. Ik heb me dat toen afgeleerd. In 1999 koos Magda Willemsen dit landje als haar gebiedje. Ik citeer nu verkort uit een artikel, dat ze toen in Op de Hoogte schreef: Voorjaar: Ik word verwelkomd door het gekwaak van de groene kikker. De meidoornheg staat prachtig in bloei. In het water de dotterbloem, watermunt, lisdodde, riet en harig wilgenroosje. In mei zie ik voor het eerst de blauwe waterjuffer en ontelbare kikkervisjes. De karekiet zingt in het riet, maar laat zich niet zien. Zomer: In het gras ontelbare jonge groene kikkers en sprinkhanen. Veel vlinders o.a. bruin zandoogje, groot dikkopje en koolwitjes. In augustus veel libellen prachtig blauw en roodbruin van kleur. Herfst: De bomen en struiken raken steeds meer blad kwijt en daardoor zijn de lege vogelnesten in de meidoornheg te zien, ware kunstwerken. Op een paal zit een torenvalk. Verder zijn er veel vogels:

De Europese Unie telt naar schatting 700.000 bijenhouders, de meesten zijn hobbyisten. Een bijenkast kan elke dag ruim drie kilogram honing maken, dat is meer dan de bijen zelf nodig hebben. Daar kan de imker dus best wel wat van meenemen maar hij geeft de bijen suikerwater terug; dit kunnen de bijen opeten in plaats van de honing. Vroeger werden bijen gedood om de honing te verzamelen. In 1851 werd de bijvriendelijke kast met houten ramen uitgevonden. Die wordt tegenwoordig nog steeds gebruikt. De sterftegraad bij bijen neemt al enkele jaren op rij toe; in Europa en Noord Amerika: 30 – 85 %. In Nederland 29.1 %. Bijen verlenen goede diensten als producent van honing en bestuiver van bomen en planten. Circa 30 % van ons plantaardig voedsel is afhankelijk van bestuiving door dieren, waarvan 80 % honingbijen.

14

Tot nu toe zijn betrouwbare gegevens over de omvang van het probleem schaars en raakt de wetenschap het maar niet eens over de precieze oorzaak van de hoge sterftegraad. Europa wenst daarom het fenomeen te onderzoeken en presenteerde enkele initiatieven. De Europese Commissie heeft alvast een laboratorium in Frankrijk aangeduid als referentielab voor onderzoek naar de gezondheid van de bijenpopulatie.

Gehoord en gezien Ger Ruyg De sprinkhaanrietzanger. De meeste broedvogels zijn weer uit het warme zuiden in Nederland teruggekeerd. De Tjiftjaf, de Fitis,de Zwartkop en de Braamsluiper, ze zingen weer uit volle borst. De zwaluwen en de sterntjes waren laat dit jaar. De eerste Boerenzwaluw zag ik pas op 11 april en het eerste Visdiefje een dag later. Voor mij is de lente nog steeds niet begonnen, want ik heb nog steeds niet de Koekoek horen roepen. Hij komt zeker dit jaar niet naar het Nollebos. Zo rond Koninginnedag is meestal ook het Oranjetipje weer te zien op het Look zonder look in het Nollebos, maar ik heb hem nog niet kunnen ontdekken.

Daarnaast kijkt de Commissie naar nieuwe mogelijkheden om de ontwikkeling van nieuwe medicijnen te stimuleren en worden pesticides getoetst op hun veiligheid voor bijen. Net als andere dieren kunnen honingbijen ziek worden, veroorzaakt door bacteriën, schimmels en virussen, of door andere insecten. Sommige ziekten komen bij de larfjes voor, andere bij de poppen en weer andere bij de volwassen bijen. Een aantal oorzaken: Kalkbroed Bijen kunnen vooral in de lente last hebben van schimmel. Dit noemen we kalkbroed. Deze schimmel groeit op de bijenlarfjes. De sporen komen in de darmen van de larfjes terecht waarna ze dood gaan van de honger. Dan bedekt de schimmel het larfje, en wordt het een soort witte ‘mummie’. De mummies kunnen ook zwart worden als de schimmel veel sporen maakt. De bijenhouder ziet deze mummies als de werkbijen ze opruimen, of hij ziet in de honingraten witte en zwarte plekjes.

Wie ik wel reeds half april hoorde was de Sprinkhaanrietzanger in het ruige duingebied tussen Hotel Westduin en Dishoek. Het gezang is onmiskenbaar. Het geluid lijkt op het tsjirpen van een sprinkhaan, maar heeft nog het meeste weg van het geluid van een freewheelende fiets. Meestal zijn het doortrekkers, maar gisteren hoorde ik hem nog steeds tsjirpen, dus waarschijnlijk blijft hij hier broeden. Het is voor hem dan ook een ideaal gebied, ondoordringbaar door braamstruiken, meidoorns, duindoorn en liguster. Ze broeden in het algemeen in de duinen, daar waar veel struikgewas is. Dus niet in het riet en daarom is waarschijnlijk de naam veranderd in Sprinkhaanzanger. In mijn vogelboeken wordt nog de oude naam gebruikt, maar op internet heet hij tegenwoordig Sprinkhaanzanger.

Europees vuilbroed Een andere ziekte die vooral in de lente voorkomt is Europees vuilbroed. Met vuilbroed bedoelen we dat de bijenlarfjes besmet zijn door een bepaalde bacterie. Normale larfjes zijn mooi wit; zieke en dode larfjes zien er anders uit. Er rersteert een rubberachtig hoopje. De werksters verwijderen deze dode larfjes uit de cellen maar kunnen de besmetting daardoor overbrengen.

Ik heb nog nooit een Sprinkhaanzanger kunnen ontdekken, alleen maar gehoord. Het is een heel schuw vogeltje, dat het grootste deel van zijn tijd doorbrengt tussen dichte struiken en lage planten. Men vangt alleen een glimp van het vogeltje op, als het zich van het ene naar het andere bosje rept. Het is vrij moeilijk om te weten waar hij zit, want onder het zingen, beweegt hij zijn kop van links naar rechts, zodat het lijkt of het geluid steeds van een andere kant komt.

Daar blijft het niet bij; andere belagers zijn de Mijt, de Wasmot, de Bijenkastkever, de Bijenluis en een nieuwe parasiet, de Nosema ceranae. Naast deze plagen hebben bijen last van bestrijdingsmiddelen zoals insecticiden, verstedelijking, klimaatverandering en luchtverontreiniging. Beschermde diersoort De bij is een beschermde diersoort in Nederland; er zijn steeds minder bijen en dat is heel slecht voor de natuur en tuinbouw.

P.S. Gisteren 9 mei hoorde ik eindelijk de Koekoek roepen. Ik kan er niet opkomen. We worden allemaal een dagje ouder en het bovenstaande zinnetje ligt me tegenwoordig voor in de mond. Vooral de naam van iemand schiet me pas veel later te binnen. Maar ik heb het ook met de namen van planten en vogels. Op een wandeling boven over de duinen bij Dishoek vraagt mijn vrouw, wat zijn dat voor witte bloempjes. “Ik weet het wel, maar ik kan er niet opkomen, het heeft met een groente te maken” Maar ineens wist ik het weer. Wit winterpostelein. Gisteren fietsten mijn vrouw en ik langs het fietspad onder aan de duinen richting Zoutelande. Langs de bermen staan op sommige plaatsen allemaal witte bloemen. “Wat zijn dat voor witte bloemen” vraagt mijn vrouw. “Ze zijn vrij algemeen, het zijn… ik kan er niet opkomen”. De hele fietstocht

Bronnen: diverse waaronder de lezing van entomoloog Elias over o.a. bijen met uitsterven bedreigd en het artikel Bestuivingscrisis door Ben van Raay en Gerard Reijn (Volkskrant, 7 juni 2011)

15

zit ik er over te prakkiseren, maar thuis gekomen weet ik het nog steeds niet. Dadelijk de flora erbij gepakt en het is de Akkerhoornbloem. Wat stom, dat ik daar niet op kan komen. De naam akkerhoornbloem klopt eigenlijk niet. De plant is niet op akkers te vinden. Het is een uitbundige lentebloeier. Zij is de opvallendste witbloemige voorjaarsplant van droge grasvelden en bermen op arme zandgrond.

komen omdat er geen excursies waren. De dag nadat ik het stukje ingeleverd had was er weer een. Gelukkig een beetje bizar dus daar kan ik wat mee, maar ‘te laat’ dus. Hoewel je ook kan zeggen dat de inleverdatum te vroeg viel, maar ja, ik heb het nu over ‘te laat’. De excursie was rond Hoeve Van der Meulen in ’s Heer Abtskerke. En het was koud, niet te geloven. Ik was heel verbaasd dat er überhaupt mensen waren komen opdagen. De groep wordt daar in twee delen gesplitst en één groep gaat eerst naar buiten (met mij dus) en dan naar binnen (met een kenner van de boerderijenstichting); de andere groep andersom. De reden dat er mensen waren komen opdagen bleek eigenlijk dat ze in het huis wilden kijken. De eerste groep had dus pech, die moest wel met me mee. Ik heb zo min mogelijk stilgestaan omdat het ook zo slordig staat om als je weggaat een paar vastgevroren luitjes achterlaat. Tot het moment van wisseling van de wacht was ik dus trots op de bezoekers die onder deze barre omstandigheden zo dapper waren om in de buitenlucht rond te stappen. Helaas, van de tweede groep verdween er direct al een paar en de anderen verdwenen een voor een met een groet en de opmerking dat ze blij waren dat ze binnen waren geweest.

Kieviten Sinds de aanleg van het nieuwe bos Dishoek broeden er elk jaar in de grasweiden grenzend aan de Galgeweg een paartje kieviten en een paartje scholeksters. Toevallig vond ik het nest van de kieviten. Een kuiltje in de grond bedekt met stro’tjes en vier eieren. Nu zult u wel denken, dat ik als geboren Fries het nest doelbewust gezocht zou hebben, maar dat was echt niet het geval. In één van de vijvertjes in het gebied verblijven steeds twee Nijlganzen en ik wilde eens kijken of ze daar soms een nest hadden. Op weg daar naar toe vond ik het nest. Ik hoop dat ze succes hebben. Want het wemelt er van de eksters en kraaien. Ook zitten er veel reigers. Maar vorig jaar heb ik daar toch jonge kieviten gezien. Ik moet bekennen, dat ik in mijn jonge jaren wel naar kievietseieren gezocht heb en veel gevonden. Bij de poelier kregen we 25 cent voor een ei. Dat was toen een heel bedrag, ik kreeg toen nog geen zakgeld. Tot 10 april mochten we eieren zoeken en daarna deden we het ook niet meer. Ik hoop dat jullie mij deze jeugdzonde vergeven. De weilanden op Terschelling waren toen nog heel kleinschalig en het wemelde er van de kieviten, grutto’s , tureluurs en scholeksters.

Ik hield dus één persoon over. Een meneer uit Zeeuws Vlaanderen die niet veel last van de kou had. Zelf heb ik, tot wanhoop van mensen in mijn omgeving en tot nadeel van de Delta gas- en electriteitsverdiensten, ook niet zo gauw last van de kou. Dus we hebben nog lekker de weideroute gelopen en er een lekkere lange excursie van gemaakt. Ik zeg altijd: er is geen slecht weer, alleen slechte kleding. Dat hij een warme wollen muts op had met de opdruk “koud, hè” vond ik wel een beetje een open deur. De weideroute had ik trouwens sinds de opening van de Hoeve niet meer gelopen en destijds onder zomerse omstandigheden. Dus bij de rode bloemen linksaf, daar had ik nu niet veel aan. Bekend is onderhand wel mijn totaal gebrek aan richtinggevoel dus ik sloeg toch nog even verkeerd af. Ik had het gauw in de gaten maar toch: ‘te laat’. Hij merkte al op dat we voor zijn gevoel de andere kant op moesten. Verder heb ik geen excursies gedaan maar ben wel met schoolkinderen op stap geweest. Dat is zo wisselend. Eergisteren (red.: begin mei) een hele leuke groep 8. Een verademing, want in uitstapjes daarvoor had ik soms het idee dat het een beetje leek op een handvol ontsnapte vlooien. Het sprong alle kanten op. Er is een opdracht in de voorbeelden die we van Karel Leeftink hebben gekregen en daar staan de kinderen met hun ogen dicht en vertellen wat ze horen. Nou, vogels hoorden we niet en ik heb de houding aangepast door: ogen dicht en een hand voor je mond. Dat werd door de vogels erg op prijs gesteld. Helaas had ik dat idee ook een beetje ‘te laat’, zodat er niet zo veel meer te horen was dan tjiftjaf en fazant. Die handvol ontsnapte vlooien kan men ook inwisselen voor een doosje teken op een nat vloeipapier. Tijdens de informatieavond over teken (Zie artikel “Teken”.) werd dat namelijk doorgegeven. Ik heb altijd een setje dode teken tussen laboratoriumglaasjes bij me om ze te laten zien : nimf, volwassen mannetje en volwassen vrouwtje. Ik kan u wel vertellen dat

Mijn eerste kievitsei vond ik toen ik vijf jaar was en wel in de tuin van mijn grootouders. Ik zie mijn grootmoeder nog in de deuropening staan in klederdracht. “Ik zag daarnet een kievit zitten bij die boom, misschien heeft hij wel een ei gelegd” Inderdaad vond ik een kievitei. Trots vertelde ik het aan iedereen. Pas veel later kwam ik er achter, dat ik was beetgenomen.

Te laat!! Cobie Gouwen Terugdenkend aan de afgelopen periode na de laatste Op de Hoogte is ‘te laat’ de kreet die wel erg veel voorkwam. In februari had ik een klagerig relaas over het feit dat ik echt niet weet wat ik uit mijn pen (nou ja toetsenbord) moet laten

16

proefexcursie (woensdag 2 mei) was dat ook het geval. Een mooie plant, de waardplant van de Sint-Jacobsvlinder, een overdag vliegende nachtvlinder die haar eitjes er op afzet. Maar is iedereen daar blij mee? Daarover zijn de meningen duidelijk verdeeld; de plant is behoorlijk giftig en in de wei zal het vee er met een boogje omheen gaan, maar zelfs nadat hij is afgemaaid blijft het gif actief en dat brengt mee dat Jakobskruiskruid in het hooi een gevaar betekent voor het vee, vooral voor paarden, dat het dan niet meer als nieteetbaar herkent.

een doosje levende voor meer sensatie zorgt. Morgen (zaterdag 12 mei) twee excursies, allebei bij Hoeve Van der Meulen; hopelijk ook met iets te melden, maar ja dat is ‘te laat’ voor dit stukje, wat eerlijk gezegd ook wat aan de late kant is. Henk Sijsenaar had zeer streng een datum van inzending gemeld, maar ik heb nog een uur voordat het twaalf uur, dus toch nog net op tijd. O ja, een excursie meelopen was er wel bij deze keer; eerst Neeltje Jans en aansluitend Oranjezon, georganiseerd voor de gidsen door het Zeeuws Landschap. Een strak schema, maar drie keer raden wie er ‘te laat’ kwam aanhobbelen. Makkelijke vraag met een heel makkelijk antwoord. Voor de zekerheid geef ik het antwoord toch maar: jawel: ikke dus.

Niettemin, het is een schoonheid met dat scherm aan composieten en als je dan ook nog een Sint-Jacobsvlinder ontdekt of de geel-zwarte rups zich te goed ziet doen dan is het genieten maar je kunt je goed voorstellen dat boeren en natuurbeheerders met grazers over de vloer ze liever zien verdwijnen.

Jakobskruiskruid, wat moet je er mee

In mei 2011 is Tess van de Voorde, onderzoeker bij Wageningen Universiteit en het Nederlands Instituut voor Ecologie gepromoveerd op het onderwerp. Jakobskruiskruid is een pionier en de bestrijding gebeurt meestal door verwijdering. Mevrouw Van de Voorde stelt dat verwijdering niet helpt, integendeel, het is dweilen met de kraan open. Je kunt het beter laten staan en na een paar jaar is er geen Jakobskruiskruid meer te bekennen. Dat zou komen omdat de bij de plant behorende microorganismen de grond rond het wortelgestel ongeschikt maakt voor een verder bestaan van de plant. Er zijn zelfs vaak ook nog planten in dezelfde biotoop die voorkomen dat de plant zich kan vestigen.Zij noemt witte klaver, duizendblad, reukgras en ringelwikke. Veel van de plantensoorten die in schrale weiden voorkomen gedijen zelfs beter op grond waarop jakobskruiskruid gegroeid heeft. Het is natuurlijk wel goed om jakobskruiskruid niet in het zaad te laten komen dus tijdig maaien (en dan natuurlijk het maaisel opruimen) helpt om te voorkomen dat nazaten zich kunnen ontwikkelen.

Henk Sijsenaar

Je ziet ze alweer overal in natuurgebieden, weiden en wegbermen, de rozetten van het Jakobskruiskruid (senecio jacobaea); van de week in de Schotsman tijdens een

Oranjetipje op Judaspenning 17

Colofon IVN vereniging voor natuur- en milieueducatie is een vereniging van vrijwilligers, die wil bijdragen aan een duurzame samenleving dor mensen te betrekken bij natuur, milieu en landschap.

Website IVN afdeling Walcheren: www.ivn.nl/walcheren. Nieuws is ook te vinden op: http//twitter.com/#!/IVN Walcheren. Op de Hoogte is een gratis uitgave van IVN afdeling Walcheren voor leden en relaties en verschijnt 4x per jaar. Oplage 145 exemplaren. Op de Hoogte Is ook te vinden op de website van de afdeling.

Verspreid over Nederland heeft het IVN zo’n 170 afdelingen; een kleine 18.000 leden zetten zich in voor natuur en milieu door middel van allerlei voorlichtende en educatieve activiteiten. Het lidmaatschap van IVN afdeling Walcheren bedraagt € 17, voor huisgenootleden € 8.50, inclusief “Op de Hoogte”, de kwartaaluitgave voor leden en relaties van IVN Walcheren en het IVN magazine “Mens & Natuur”. Beide verschijnen 4x per jaar. Lidmaatschap van de afdeling houdt tevens in lidmaatschap van de landelijke vereniging.

Redactie: Cobie Gouwen Annemarie Priemis Henk Sijsenaar (eindredactie) Redactieadres: Spuistraat 7, 4331 EX Middelburg telefoon: 0118 62 48 48; e-mail: [email protected]. Vaste correspondent: Ger Ruyg.

Lid worden? Dat kan door contact op te nemen met Peter Neve, De Walestraat 23, 4371 CE te Koudekerke; telefoon 0118 55 23 43, e-mail: [email protected].

Het volgende nummer komt uit rond 25 augustusi 2012; kopij (bij voorkeur als bijlage in “word” bij een e-mail) inleveren vóór 11 augustus 2012.

Contributiebetaling op bankrekening 73 348 15 t.n.v. IVN Walcheren te Koudekerke.

De nieuwe acherwand voor de IVN-kraam Een IVN-kraam op de kijk- en doedag van Staatsbosbeheer Joanna de Buck

maken; plakstrookjes waarop ze plantjes of takjes en schelpjes konden drukken*. Nog altijd populair zijn zoekkaarten, knuffels en kalenders. Ondanks het wat minder prettige weer werd het een mooie dag; de SBB-medewerkers hielpen waar nodig. Onze nieuwe kraambekleding trok veel publiek, mooie kleuren en eigentijdse beelden. We kijken uit naar een volgende keer met beter weer en nog meer publiek.

Staatsbosbeheer (SBB) organiseerde op 2de Paasdag, 9 april 2012, een feestdag met allerlei kijk- en doeactiviteiten, vooral voor jonge kinderen bij Kasteel Westhove. Ook IVN Walcheren was uitgenodigd om met een kraam aanwezig te zijn en zodoende waren we present met kraam en vier IVN-ers waaronder cursisten van de lopende Natuurgidsencursus die regen en wind weerstonden met koffie, thee en een verzorgde lunch. Veel kinderen kwamen langs om een boekenlegger te

* in IVN kleur met het nieuwe logo beschikbaar gesteld door Angelique de Cock.

18

Bestuur en werkgroepen

Bestuur: Voorzitter: Henk Sijsenaar; Spuistraat 7, 4331 EX Middelburg. Tel. 0118 624848; e-mail: [email protected]. Secretaris: Joanna de Buck; Oostkapelseweg 21, 4353 ED Serooskerke. Tel. 0118 592801; e-mail: [email protected] Penningmeester: Peter Neve; De Walestraat 23, 4371 CE Koudekerke. Tel. 0118 552343; e-mail: [email protected]. Bankrekening: 7334815. Bestuurslid: Hilly Bosch; Kenau Hasselaarstraat 85, 4385 KL Vlissingen. Tel. 0118 460671; e-mail: [email protected]. Bestuurslid: Gerda Schuddebeurs; Glacisstraat 91, 4381 SB Vlissingen. e-mail: [email protected]. Website: Theo Willemstein; e-mail: [email protected]. Public relations: Trudy van Hoof; e-mail: [email protected]. Werkgroepen: Natuurpaden: Johan Antheunisse; P. Duvelaer van Campenstraat 12, 4336 AS Middelburg. Tel. 0118 628814; e-mail: [email protected]; website: www.bomenmb.dds.nl. Excursies: Wim van Strien; Noordweg 418, 4333 KL Middelburg. Tel. 0118 615796; e-mail: [email protected] Cursussen: Dingeman Steijn; J.P. van de Brandestraat 21, 4336 BC Middelburg. Tel. 0118 627932; e-mail: [email protected]. Presentaties: Natuur voor groen en grijs: Hilly Bosch, zie bij Bestuur.

Op de Hoogte (ook) via e-mail. Op de Hoogte kan zowel op papier als digitaal via e-mail worden ontvangen. De standaard is papier; wilt u hem ookof alleen via e-mail ontvangen dan kunt u zich per e-mail aanmelden bij de redactie: e-mailadres: [email protected] onder vermelding van:

a.

Op de Hoogte ook via e-mail naar e-mailadres ….

b.

Op de Hoogte alleen via e-mail naar e-mailadres ….

Foto’s voorpagina De Berenklauw is in 2011 gefotografeerd op het Bolwerk in Middelburg. Deze gevaarlijke plant dwingt toch ook veel respect af door zijn krachtige groei en schitterende bloemen. Ook in de uitgebloeide fase is hij nog lang erg mooi. De lammetjes stonden ergens in een wei en dat kan je in het voorjaar overal zien. Het is nog niet zo eenvoudig om ze vast te leggen op foto, want ze zijn erg beweeglijk. Foto’s: Annemarie Priemis

19

Indien onbestelbaar rewtour: Spuistraat 7, 4331 EX Middelburg Inhoud

2 2 2 3 7 8 9 18 19 19 20

Algemeen Uit het bestuur IVN-er Rinus Davidse geridderd Redactioneel Vervulde vacatures bij IVN-Walcheren Laatst Nieuws: Zomer op Hof Nieuwlands Rust Eindfeest Natuurgidsencursus 2011-2012 Ondersteuning van de Natuurgidsencursus Colofon Bestuur en werkgroepen Foto’s voorpagina Inhoud

Activiteiten 4 IVN Zomerweek in Mechelen (Zuid-Limburg) 4 IVN Woesteland 4 IVN-excursies 2012 5 Rondleidingen voor Staatsbosbeheer 6 Project: Walcherse Waterparels 7 Project: Natuur voor Grijs en Groen 7 Ontwikkelingen in Serooskerke 7 IVN De Zeeuwse Delta 8 IVN-cursus Natuurfotografie 8 KNNV Walcheren: Vrij wandelen Artikelen 9 Het verhaal van de Aronskelk 9 Een wandeling in De Manteling 10 Boekje: Waarom Brandnetel? 11 Teken, wat is daarmee? 12 Zo maar een rondleiding 13 Een roodborstje in de tuin 13 Column: Natuur in de tuin: Behangen 14 Mijn allereerste excursie 14 Bijen met uitsterven bedreigd? 15 Gehoord en gezien 16 Te laat 17 Jakobskruiskruid, wat moet je er mee? 18 Een IVN-kraam op de Kijk- en doedag van SBB 20 Natuurpresentatie ouderen

Natuurpresentatie ouderen* Inge Hartingsveld Onder het motto “wanneer de oudjes de natuur niet meer kunnen bezoeken bezoekt de natuur de oudjes” hebben Johan Antheunisse en ik op vrijdag 24 februari jl. een presentatie gehouden in het verzorgings- en bejaardentehuis “Eben-Haeser” in Middelburg.

Met behulp van PC, beamer en scherm vertelde Johan op onnavolgbare wijze over bijzondere bomen en struiken in voor vele aanwezigen herkenbare plaatsen in Middelburg. Ik heb het vogelleven in die bomen met behulp van de door Wim Phaff beschikbaar gestelde opgezette vogels mogen belichten. Uitgebreid werd over het nut van de bomen verteld, zowel als natuur als economisch belang. Johan had diverse voorbeelden van houtsoorten te tonen zoals heel zwaar hout (pokhout) en vederlicht hout (triplex). Ook de houten kleppers kwamen aan bod, inclusief een klepperdemonstratie. Na afloop bleken zowel de ouderen als de verzorgers wild enthousiast en vonden dit voor herhaling vatbaar. Hilly Bosch, de aanstichtster van dit evenement, gaat meer bekendheid aan deze presentatie geven. Dit soort presentaties kan ook op andere locaties worden gehouden, coördinator Hilly Bosch. * In het kader van het nieuwe project “Natuur voor groen en grijs”

IVN vereniging voor natuur- en milieueducatie Afdeling Walcheren