ivn-afdeling oost-achterhoek

iVn-afdeling oost-achterhoek VERENIGING VOOR NATUUR- EN MILIEU-EDUCATIE

JULi 2012

nr. 90

IVN-afdeling Oost-Achterhoek Voorzitter: Piet Schadee, Wolfersweg 10, 7161 WR Neede, tel: 0545-475341 , e-mail: [email protected] Vice-voorzitter: Jacqueline Borgers-Collou, Looweg 10, 7152 AL Eibergen, tel: 0545-479997, e-mail: [email protected] Secretaris: Gertrude Bomer, Havekortweide 9, 7152 KJ Eibergen, tel: 0545-472457, e-mail: [email protected] Penningmeester: Henriëtte ter Braak, Tongerlosestraat 17, 7131 WH Lichtenvoorde, tel: 0544-373277, e-mail: [email protected] Lid: Jan Dirk Focker, Hoge Boekelerweg 112, 7531 EG Enschede, tel. 053-8507382, e-mail : [email protected] Lid: Marcel Karperien, Bronkhorstkamp 10, 7151 DJ Eibergen, tel:0545-478378, e-mail: [email protected] Lid: André Hendriks, Dorpsstraat 85, 7136 LJ Zieuwent, tel: 0544-352043, e-mail: [email protected] Werkgroep Cursussen: Erika Ordelman, Haaksbergseweg 103, 7161 BH Neede, tel. 0545-295327, e-mail; [email protected] Werkgroep Jeugd: Monique Molendijk, Haarstraat 19, 7156 LM Beltrum, tel. 0544-482714, e-mail : [email protected] Werkgroep Landschapsbeheer: Johnny Hollink, Huikert 17a, 7161GJ Neede, tel. 0545-291109, e-mail. [email protected] Werkgroep Promotie: Ben ter Braak, Tongerlosestraat 17, 7131 WH Lichtenvoorde, tel. 0544-373277, e-mail: [email protected] Werkgroep Thema-avonden: Gijs Verkerk, Goudsbloemstraat 15, 7151 GB Eibergen, tel. 0545-471910, e-mail: [email protected] Werkgroep Vleermuizen: Anke Hollink, Huikert 17a, 7161GJ Neede, tel. 0545-291109, e-mail. [email protected] Werkgroep Wandelen: André Hendriks, Dorpsstraat 85, 7136 LJ Zieuwent, tel: 0544-352043, e-mail: [email protected] Werkgroep Website: Frans Bomer, Haverkortweide 9, 7152 KJ Eibergen, tel: 0545-472457, e-mail: [email protected] Contributie: Leden € 17,50, Huisgenoten € 11,00, Jeugdlid € 8,00, Donateur € 11,00 (mag meer). Bankrekening: Rabobank Achterhoek-Oost, nr. 31.64.40.116 t.n.v. IVN

De Gentiaan is het afdelingsblad van de IVN-afdeling oost-achterhoek Het blad verschijnt vier maal per jaar, aan het begin van ieder kwartaal. De redactie Gentiaan bestaat uit: Vaste medewerkers: Els van Dijk, Iet Hensbroek, Marina Pruysers, Marco Boekelder, Auke Hoekstra, Kees de Rooij. Coördinator redactie: Peter Polter, Piersonstraat 10, 7103 HC Winterswijk, tel 0543-520923. E-mail redactie: [email protected]. Sluiting volgend nummer: Het volgende nummer van de Gentiaan verschijnt half oktober. De sluitdatum voor de kopij is: 15 september. (Kopij graag aanleveren als platte tekst zonder opmaak. Foto’s als losse jpg-bestanden in hoge resolutie. Maximale omvang van bijdragen: ongeveer 500 woorden. )

2

VAN DE BESTUURSTAFEL

een dure wijze les

Een van de vele aardige aspecten van mijn werk is de noodzaak om met enige regelmaat dienstreizen te maken naar andere werelddelen. Wanneer het programma dat toe laat probeer ik altijd wat mee te pakken van de natuur in deze oorden. Zo heb ik in het verleden zeeleeuwen gezien voor de kust van San Francisco, Amerikaanse alpenmarmotten gezien op mount Rainier bij Seattle en in een rubberboot gevaren tussen een familie van orka’s voor de kust van Vancouver Island. Afgelopen week ging de reis naar Chengdu, een provinciestad met 13 miljoen inwoners die de afgelopen 25 jaar uit de grond gestampt wordt in Centraal China.

• Chengdu ligt in het thuisland van de panda en kent een groot fokcentrum.

Het was voor mij de eerste keer dat ik een bezoek bracht aan Azië en in vele opzichten was het ook een cultuurshock. Anders dan ik verwacht had is Chengdu een moderne stad met een straatbeeld dat, afgezien van het schrift en de Chinezen, niet anders is dan het straatbeeld van een willekeurige stad in de Verenigde Staten. Waar in Nederland door de economische recessie bouwactiviteiten nagenoeg stilliggen staat op elke straathoek van Chengdu wel een torenkraan. De een na de andere torenflat wordt uit de grond gestampt en in tegenstelling tot de eerste generatie torenflats uit het einde van de vorige eeuw wordt er nu ook mooi gebouwd met gevoel voor architectuur. Van het oude China is niet meer veel terug te vinden. Ik had gelukkig twee gidsen die mij nog naar een paar verstopte authentieke stadsdelen konden brengen met een middeleeuws straatbeeld.

De werkgroep Thema-avonden verzorgt op 27 september een extra thema-avond, in samenwerking met de KNNV. Het onderwerp is: Ecosysteem van bomen en de rol daarbij van paddenstoelen.

Dit zijn echte globetrotters die ik tot nu toe overal ben tegengekomen. Maar ook zie ik langs het water een reiger die sterk lijkt op “onze” kleine zilverreiger en een kwikstaartje, met een duidelijke gelijkenis met “onze” grijze kwikstaart. Al mijmerend komt de gedachte bij mij op wat voor belasting deze ongebreidelde toename in bevolking en economische groei wel niet moet doen met de natuur in China. In de Engelstalige krant lees ik dat de Chinese overheid besloten heeft de komende jaren 40 miljoen hectaren bos extra aan te gaan planten als bijdrage aan het behoud van natuurlijke biotopen. Het heeft zo zijn voordelen om een planeconomie te hebben! Maar ook, zou de Chinese overheid wat geleerd hebben van de manier waarop wij hier in Nederland met onze natuurlijke biotopen zijn omgesprongen? In de periode na de tweede wereldoorlog hebben wij in onze drang naar economische groei en welvaart veel van onze natuurlijke leefomgeving opgeofferd wat geleid heeft tot een enorme verschraling. Vele honderden planten en dieren worden met uitsterven bedreigd. De laatste jaren zijn we druk bezig met het herstellen van veel van de aangerichte schade. Een mooi voorbeeld hiervan is de loop van de Ramsbeek in de nabijheid van de Rekkense weg die recentelijk haar natuurlijke loop weer heeft teruggekregen. Dit soort herstelwerkzaamheden aan onze natuur zijn hard nodig. Hopelijk blijft hier geld voor beschikbaar in deze tijd van economische tegenspoed.

De avond wordt verzorgd door Gerrit Keizer, een autoriteit op het gebied van paddenstoelen van het KNNV. Locatie: Zonnebrinkkerk, Zonnebrink 61, 7101 NB Winterswijk, de aanvang is 20.00 uur.

Verstandiger In retroperspectief kan je je afvragen of het niet veel verstandiger was geweest wanneer destijds het kanaliseren van beken tijdens de ruilverkaveling minder drastisch was aangepakt. Dat plannen waren 

Stukje groen Lopend door een klein stukje groen vlakbij mijn hotel, zie ik planten staan die bij ons verkocht worden als kamerplanten. In het park zitten volop mussen. extra thema-avond

3

In de aangenomen motie staat het voorstel om IVN Consulentschap Gelderland ook in 2014 en 2015 te ondersteunen om continuering van natuur- en milieu educatieve activiteiten te waarborgen. De motie werd ingediend door D66, PvdA, CDA, VVD, CU, 50plus, en gesteund door alle partijen behalve de PVV.

(vervolg van pagina 3) gemaakt waarin ook rekening werd gehouden met het belang van de natuur voor onze leefomgeving. Dan waren al deze dure herstelmaatregelen een halve eeuw later niet nodig geweest: een dure wijze les. Zouden we deze ervaring over het ontwikkelen van economie en welvaart niet moeten gaan delen met landen als China en andere exponentieel groeiende economieën in de derde wereld. Een prachtig exportproduct dat ons kan helpen uit de economische malaise en de natuur in deze landen de broodnodige ondersteuning kan geven. Aldus mijmerend en vechtend tegen de jetlag leg ik de laatste hand aan dit voorwoord. Ik wens u allen een mooie zomer met veel natuurbelevingen en zwoele zomeravond overpeinzingen.

“IVN is blij dat Provinciale Staten het belang van natuur- en milieu educatie en IVN zo benadrukt hebben, en kijken er naar uit ook de komende jaren een bijdrage te leveren aan een groen Gelderland door groene Gelderlanders”, aldus IVN Consulentschap Gelderland. Het IVN en de Floriade In het stukje ‘van de bestuurstafel’ in de vorige Gentiaan schreef ik dat het IVN voor de eerste maal in haar bestaan meedoet met de Floriade; de Wereld Tuinbouw Tentoonstelling. Marja Hoffmann liet me weten dat in ieder geval in 1972 de afdeling Amsterdam onder leiding van Dr. Theawald van Leeuwen een aandeel heeft gehad in de Floriade die toen in Amsterdam werd gehouden. Dat feit wilde ik u niet onthouden! Marja dank voor je mail hierover!

Marcel Karperien n 100% bezuiniging IVN van de baan Op woensdag 27 juni stemden Provinciale Staten over de voorjaarsnota, en het voornemen de subsidie aan IVN Consulentschap Gelderland stop te zetten. Statenleden dienden een motie in om het belang van IVN te onderschrijven en subsidie voor natuur- en milieu educatieve activiteiten te behouden.



Gertude Bomer n

(advertentie)

VOOR KWALITEIT TEGEN BETAALBARE PRIJZEN Dagelijks verse aanvoer van aardappelen groente en fruit Wij staan op de volgende markten:

DINSDAG: EIBERGEN WOENSDAG: BORNE DONDERDAG: BELTRUM VRIJDAG: RUURLO 4

Excursie Zwillbrocker Venn: het blijft bijzonder Zo’n 60 personen kwamen af op deze altijd al populaire excursie. Terwijl het koud en nat was. Thema van de excursie was: ‘Vogels’. Aan de orde kwam onder andere hoe het komt dat op deze unieke locatie al ruim 30 jaar de noordelijkste flamingo-kolonie van Europa te vinden is. Het blijft bijzonder. Sinds de jaren ’80 zit er een kolonie van zo’n 30 flamingo’s in het Zwillbrocker Venn. ’s Winters verblijven ze vooral rond de monding van de Rijn en in Zeeland. Maar ze zijn ook in de Oostvaardersplassen en het Lauwersmeer gesigna• Aandachtig luisteren naar de uitleg over de trilzwam. leerd. Flamingo’s hebben niet zo zeer last van de kou, dan wel van het bevriezen van water, waardoor geen slakjes en We keken ook nog naar andere fenomenen, zoals mosseltjes en dergelijke uit de waterbodem kunnen het ontstaan van het landschap. Het veen in de Achworden gehaald. terhoek wordt veroorzaakt door de kleilaag die in de voorlaatste ijstijd (het Saaliën) van zo’n 200.000 jaar Geheim geleden is ontstaan. Door deze ondoorlatende laag Dat is ook gelijk het geheim van het Zwillbrocker –die er nog steeds is- wil het water slecht weg met Venn. Hier treft men sinds de jaren ’30 van de onder andere als gevolg: hoogveenvorming. Maar vorige eeuw een grote kokmeeuwenkolonie aan. ook in het algemeen hebben de ´natte landschapEnkele decennia geleden broedden er wel 15.000 pen´ in de Achterhoek nog steeds te maken met de paar (30.000 meeuwen!), de afgelopen jaren is het ondoorlatende kleilaag onder ons. aantal broedparen afgenomen, maar het zijn er nog steeds enkele duizenden! Door de meststoffen van de meeuwen leven er veel kleine diertjes op de bodem van het ven. Deze dienen weer tot voedsel van de flamingo’s. De flamingo’s zijn er van maart tot september en brachten jaarlijks ongeveer 5 jongen groot. Drie jaar lang echter geen één. Het water is soms zo ondiep dat de vos oversteekt en de eieren rooft. Vandaar dat er nu gedeeltelijk een hek omheen staat. Gelukkig werden er vorig jaar weer zes jongen grootgebracht. Hopen dat het dit jaar ook weer goed gaat. • De oranje trilzwam.

In het Zwillbrocker venn kun je dit prachtig zien doordat er nog één van de laatste veenheides te bewonderen is. Maar ook het voor het proces van hoogveenvorming essentiële veenmos kun je er nog vinden. Aan het eind van onze wandeling kwamen we de oranje trilzwam nog tegen. Om maar te bewijzen dat alles wat groeit en bloeit ons altijd boeit. Al met al, ondanks het weer, een zeer geslaagde excursie! Jan Dirk Focker n

• Ondanks de regen was de animo er niet minder onder.

5

KIJK EENS NAAR

de krekel (Gryllidae)

Op een mooie, warme voorjaars- avond tijdens een wandeling met mijn lief merkte ik plotseling op dat het zo stil was buiten: “Nu nog het geluid van krekels erbij en het is volmaakt”, dacht ik. Zo kwam ik aan het denken, wanneer hoor je ze eigenlijk die krekels? Toch maar iets meer over te weten komen, lijkt me.

• Boskrekel. 

Het tjirpende geluid wordt gemaakt door de bovenkant van een vleugel langs de onderkant van een andere vleugel te halen. Als hij dit doet, houdt hij zijn vleugels omhoog en open. Veel mensen denken dat dit tjirpen veroorzaakt wordt doordat hij met zijn poten wrijft. Dit is dus niet het geval. Krekels tjirpen op verschillende snelheden/frequen-

(Foto’s: Wikipedia)

• Veldkrekel.

Krekels zijn een familie van insecten die behoren tot de orde rechtvleugeligen oftewel de subgroep langsprietigen. Ze zijn nachtactief. Mannetjes worden ongeveer 10 tot 13 mm lang, vrouwtjes bereiken een lengte van 11 tot 14 mm lengte. Kleuren variëren van geel- tot donkerbruin.

ties afhankelijk van de soort en de temperatuur van de omgeving. De meeste soorten tjirpen sneller hoe hoger de temperatuur is, ongeveer 62 tjirpen per minuut bij 13 graden C. Bij een warme zomeravond is dit dus wel iets vaker! Soorten Soorten die hier voorkomen zijn de boskrekel en de veldkrekel. De boskrekel vind je meestal onder bomen of struiken met name op plaatsen waar een dikke strooisellaag ligt. De veldkrekel is te vinden in holletjes in grasland. In Nederland zijn de krekels sterk in aantal achteruit gegaan; ze staan daarom ook als bedreigd op de Rode Lijst van sprinkhanen en krekels. Boskrekels echter komen in de bossen in het oosten van Nederland nog veelvuldig voor.

De wijfjes hebben een lange legbuis waarmee ze de eieren afzetten in de grond of in spleten. Per krekelsoort kan dit verschillen. Bij de boomkrekel bijvoorbeeld worden de eitjes afgezet in de stengels van planten. Uit de eitjes komen de zogenaamde nimfen. De nimfen leven van het weefsel van de plant en verlaten die in juni. Ze vervellen een aantal keren, 5 tot 10 keer, totdat ze geslachtsrijp zijn. Enkele dagen na de laatste vervelling begint het mannetje te zingen om de aandacht van de vrouwtjes te trekken.

Krekels zijn net als andere insecten koudbloedig. Ze nemen de temperatuur aan van hun omgeving. Door de stijging van de temperatuur vinden de chemische processen in hun lichaam sneller plaats en dus ook de samentrekking van de spieren om te tjirpen. Nog een leuk weetje: krekels hebben net onder ieder middelste gewricht van hun voorpoten trommelvliezen, zodat zij de liederen van andere krekels kunnen horen! Een warme zomeravond: zij hebben er zin in, wij kunnen meegenieten en het plaatje is compleet. Els van Dijkn

• Nimf veldkrekel.

6

KEES VERTELT

De seizoenen en het oude bankje.

In gedachten verzonken op het oude bankje bij de poel werd op een vroege lentedag mijn aandacht getrokken door het serene veel-snavelige vogelgezang. Het gaf in vele toonaarden aan dat ze terug zijn van hun vaste winterverblijf, ontkomen aan gevaren als klapnetten, lijmstokken en geweren. Ik luisterde en verzonk in een beeld van harmonie en zuiverheid van weleer. Wat drijft vele diersoorten tot hun jaarlijkse trek? Het antwoord is overleven!

zich aangepast en ondernemen trektochten, steeds volgens dezelfde routes.. En dit allemaal met een doel: het voortbestaan van de soort. De blijvers hebben hun leven hier aangepast aan de seizoenen. Ook planten doen dat, ze zaaien zich voor de winter

Maar onvermijdelijk begint het lawaai en stank van de menselijke economische activiteiten het vredige beeld te verdringen om plaats te maken voor een beeld van grootschalige milieubederf en uitputting. Wat drijft de mensheid hiertoe? Antwoord: geld, macht en hebzucht.

• Terug van een lange reis.

uit en in het voorjaar kiemt het zaad tot een nieuwe populatie. Er zijn insectensoorten, die eitjes leggen in nog slapende bloemknoppen van fruitbomen als voorjaars-voedsel voor de jonge rupsen. En Kees ziet op z’n ochtend-rondje nog slechts dorre bloesems (kappertjes) inclusief rupsen. Maar de zangvogels en jongen zijn er blij mee. Elke levensvorm heeft z’n eigen specifieke manier van overleven. En dat allemaal in een wonderlijke maar zo kwetsbare • Het oude bankje. samenhang en onderlinge afstemming. Een dankbaar onderwerp voor de mooiste natuurfilms en voor Door het wiebelen van de aardas (precessie) volgen de bekende IVN wandelingen. warme en koude, droge en natte, lichte en donkere De natuur- mens paste zich ook aan de omstandigseizoenen elkaar op in een vast tempo en beheerheden van de seizoenen aan. In het seizoen van sen het planten- en dieren leven. Dieren hebben overvloed legde hij voorraden aan voor seizoenen van te kort. Maar voor de groei-economiemens is de planeet niet meer dan een hele grote voorraadkast. Hij haalt ’s winters zomer-voedsel uit (w)arme landen, en ’s zomers wintervoedsel uit koude landen. ’s zomers gaat hij op wintersport en ’s winters naar warme stranden hier ver vandaan. Hij vist zeeën leeg voor veevoer, hij verbrandt regenwouden tot landbouwgrond voor biobrandstoffen en veevoer. Hij slaat diepe wonden in de aarde voor olie en allerlei kostbaarheden. Maar zijn streven veroorzaakt afval dat in de grote voorraadkast verdwijnt... Zo maakt hij in zijn streven naar economische • Het stilstaande water in een poel is een uitstekende broedplaats voor allerlei groei zijn huis onleefbaar niet alinsekten. leen voor hem zelf maar ook voor

7

ders in het kruidenhoekje maakte het lentegevoel compleet. Ook het tuinleven wordt bepaald door de seizoenen, door ziekten en plagen. Een groentetuin is een ultiem voorbeeld van duurzaamheid. Fruitbomen worden verwend met oude mest rondom, voor wormen een lustoord en dus ook voor mollen. De vele molsgangen rondom maken het voor woelmuizen gemakkelijk om bij de wortels te komen en ze door te knagen. Zo sterft de boom door goed voor hem te zijn. De tuin brengt je dichter bij de natuur en bij anderen. Want praten over het weer en de tuin zit de mens in het bloed. Ook bij IVN. Kees de Rooij n

•Veilig beschermd tegen de kou.

de planten en dieren en voor hen die na ons komen. Hij maakt de duisternis zeldzaam. De weg terug naar evenwicht en duurzaamheid is te vinden in de natuur, niet bij de mondiale economie. Een piepende buizerd draait zijn rondjes hoog tegen de blauwe lucht. Het veelkleurig vogelgezang groeit uit tot een lente concert. Kikkers deden in de poel het voorjaarsritueel. De zoete bloemengeuren wezen bijen de weg. Zo voel ik mij weer terug van weggeweest. De groentetuin is toe een beurt. Ik maakte aarde los met de greep en plantte slaplantjes. Er overheen een doorzichtig emmertje. Zo waren ze veilig en beschermd tegen kou. En vlinTHEMA-AVOND

•De vertrouwde groentetuin.

Vlindertijd is Lentetijd

Jopie Schreurs en Ben ter Braak verzorgden voor ons in Lichtenvoorde op woensdag 9 mei een thema avond over vlinders. De vlinder behoort tot de insectensoort die een volkomen gedaante verwisseling ondergaat. Uit het eitje ontwikkelt zich een rups waaruit na het verpoppen de vlinder te voorschijn komt. De levenswijze van de rups lijkt op geen enkele manier op die van het volwassen insect, de vlinder. In Nederland komen meer dan 2400 vlindersoorten voor. Dagvlinders als koolwitjes, kleine vos, dagpauwoog, atalanta, landkaartje en gehakkelde aurelia zien we regelmatig in onze tuinen. De meeste overige soorten onttrekken zich aan de oppervlakkige waarnemer. Standvlinder Een standvlinder is een vlinder die in een bepaald gebied gedurende minimaal tien jaar een populatie heeft (gehad). Naast standvlinders kunnen in het gebied ook trekvlinders worden gezien. Dit zijn vlinders die zich niet blijvend kunnen vestigen in dat gebied, en zogenoemde adventieven, vlinders die niet op eigen kracht in het gebied zijn gekomen. Voorbeelden van veelgeziene standvlinders in ons land zijn dagpauwoog, koolwitje, citroenvlinder en oranje tipje.

• Atalanta.

Trekvlinder Een trekvlinder is een vlinder die zich verplaatst over grote afstanden naar gebieden waar de vlinder zich niet blijvend kan vestigen. Trekvlinders zijn dus geen natuurlijke groep van vlinders. Het is een term die slaat op soorten uit verschillende families. Trekvlinders worden met uitzondering van Antarctica op alle continenten van de wereld gevonden. Ze trekken vanuit of binnen subtropisch en tropische landen en gebieden. Het begrip trekvlinder is daarom

8

plaatsgebonden: alleen op plaatsen waar de vlinders zich niet blijvend kunnen vestigen noemen wij ze trekvlinders. De atalanta en distelvlinder zijn in Nederland vaak geziene trekvlinders. Door te trekken vermijden de vlinders ongunstige omstandigheden, zoals ongunstig weer, gebrek aan voedsel of overbevolking. Er zijn soorten vlinders waarvan alle individuen gaan trekken, maar ook soorten waarvan maar een deel van de individuen wegtrekt. De blijvende vlinders zijn dan standvlinders in een deel van dat gebied.

• Dagpauwoog.

Adventief Vlinders die op onverwachte plaatsen opduiken de zogenoemde adventieven worden niet beschouwd als trekvlinders, omdat deze soorten niet op eigen kracht buiten hun leefgebied terechtkomen. Dit zijn bijvoorbeeld vlinders die als ei of als rups onbewust worden geïmporteerd bij de invoer van planten of het zijn bij een verzamelaar/kweker ontsnapte exemplaren. Vlinders vliegen niet overal. Veel soorten komen alleen in bepaalde landschappen en op bepaalde plaatsen voor. Daar waar zij voorkomen moet het gebied voldoen aan een aantal randvoorwaarden geschikt voor het overleven van alle levensstadia: eitjes, rupsen, poppen en vlinders.

zandige plaatsen waar zij door het opvangen van zonnestralen kunnen opwarmen. Als de temperatuur te hoog wordt op hete zomerdagen moeten vlinders beschutting kunnen vinden in de schaduw om niet oververhit te raken. Bij dit laatste is de juiste luchtvochtigheid van groot belang. De luchtvochtigheid is ook van levensbelang bij het voorkomen van uitdrogen. Voor het ontwikkelen van eitjes, rupsen en poppen speelt het microklimaat op en vlak boven de grond een belangrijke rol. Voedsel moet er voorhanden zijn voor zowel rupsen (waardplanten) als vlinders (nectar). Afhankelijk van de soort hebben rupsen behoefte aan één bepaalde plantensoort. Deze soort noemt men monofaag. De rups van b.v. de eikenpage eet alleen eikenblaadjes. Oligofage soorten leven van meerdere planten soorten. Zo eet de rups van de kleine vuurvlinder b.v. het blad van de veldzuring en de schapenzuring. Polyfage soorten eten het blad van de meest uiteenlopende plantensoorten. Zo eet de rups van het boomblauwtje van de kornoelje, de kardinaalsmuts, hulst, klimop, struikheide en andere soorten. Vlinders leven van nectar van verschillende planten dit zijn niet perse de waardplanten. De vlinderstruik, de braam, de distel en het koninginnenkruid vormen goede nectarbronnen. Oriëntatiemogelijkheden zijn nodig bij het zoeken naar voedselbronnen en partners. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van landschapstructuren en vegetatie patronen. De mannetjes van bijvoorbeeld de koninginnepage verzamelen zich in de paringstijd op heuveltoppen. De grote weerschijnvlinder verzamelt zich bij een opvallende boom.

Eisen vliegterrein Temperatuur en luchtvochtigheid moeten geschikt zijn. Om te kunnen vliegen moet de lichaamstemperatuur van de vlinder minimaal 20° Celsius zijn. De optimale temperatuur is 30 tot 35° C. De omgevingstemperatuur moet minimaal 17 ° C zijn. Om op te warmen zoeken vlinders dan beschutte plaatsen zoals struiken aan bosranden, maar ook wel kale

Het voorgaande is nog maar een klein deel van wat Jopie ons vertelde en wat Ben ons liet zien. Nieuwsgierig? Bezoek de thema avonden! 

• KleineVos.

9

Gijs Verkerk n

Wandeling rond het oude zwembad van Neede : ’t Fleer. Met zo’n 20 personen starten we deze wandeling met een uitleg over de geschiedenis van dit gebied: Fleer betekent moerasachtige, nattige grond. Vroeger konden de boeren voor een paar centen hun koeien laten grazen in dit gebied, vandaar dat men dit ook de Koeweide noemt.

keert om zo het felle zonlicht wat te temperen. Ook de robinia en een enorme zwarte populier evenals een uit de kluiten gewassen vogelkers kregen onze aandacht en bewondering. En wat een verschillende soorten mossen aan de voet van de Amerikaanse eiken!

• De koeweide.

Mossen eerder Wist u dat mossen er eerder waren dan de varens? En dat mossen geen wortels en geen vaatstelsel hebben? En dat zij wel vijftig keer hun eigen gewicht aan water kunnen vasthouden? Dat levermossen hun voeding uit de onderliggende grond halen en via de huidmondjes aan de bovenkant ademen? De bladmossen, die we in dit gebied in grote hoeveelheden en soorten zagen nemen direct het regenwater op en bij droogte verdampen ze dit weer even snel. Ziet u veel mos? Dan is het milieu niet verontreinigd. Want als het (regen)water uit de mossen is verdampt blijft de verontreiniging achter en

Van het oude zwembad zagen we de contouren en de trap van de duikplank. Sommigen wisten te vertellen dat van de melkfabriek uit Borculo het warme koelwater naar het zwembad werd gebracht om zo het zwemwater een graadje warmer te maken. Wat vooral te zien was waren de vele lisdodden, het riet, de waterranonkel en zo waar een meerkoetje. Al wandelend kwamen we tot de ontdekking, dat dit bad wel een zeer grote zonneweide had en dat de kikkers het er nu naar de zin hadden: een groep groene kikkers hielden zich een tijdlang stil in de kikkerspoel die op de voormalige zonneweide was uitgegraven. Maar uiteindelijk kwaakten zij toch in koor.

• Niet alleen de koe was een bewoner van ‘t Fleer.

Boomkikker De boomkikker, die we zo graag wilden zien en horen verborg zich te goed. Wat we wel zagen was de gele morgenster, die nu zijn bloempje gesloten had, want het was al 12.00 uur geweest. Van de bomen noemen we nog de abeel, die na 21 juni zijn zachte zilverwitte onderkant naar boven

• Uiteindelijk moet de orchidee terug te vinden zijn.

verdwijnt het mos. Orchideeën We zijn benieuwd wanneer er in het afgegraven gedeelte orchideeën te zien zijn. Dat duurt wel zeven jaar en dan nog alleen als de grond schraal genoeg is. Wie weet, nog een paar jaartjes wachten en als Staatsbosbeheer, de eigenaar van dit gebied, een juist maaibeheer uitvoert, maken we nog een kans. De koffie/thee/limonade smaakte ons voortreffelijk en gaf nieuwe energie om verder te gaan. We vervolgden onze weg langs de Schipbeek met zijn vistrap en de waterbeekjuffer. En later zagen we in het water in het Gedenkbos nog de vuurjuffer. Al met al hadden we een plezierige wandeling onder een stralend zonnetje. Het idee, dat een zekere Markerink in de oorlog met zijn fiets van de duikplank is afgereden en daarvoor van een ondergedoken Engelse piloot een reep chocolade kreeg gaf het geheel een menselijk tintje. Iet Hensbroek n

10

Het weekend van 5 en 6 mei was het Lenteweekend. Er waren kramen met van alles en nog wat. Bloemen, planten en kunstwerken, teveel om op te noemen. Er waren ook allerlei activiteiten voor kinderen te doen, zoals: waterdiertjes vangen in de vijver en er werd zo enthousiast gevist, JEUGDPAGINA

roofvogels. lenteweekend en nog veel meer

oud, (waar ook de giraffe staat) is ook te bezoeken na het Lenteweekend. Folders staan in het Muldershuis en in de Kruidentuin. Ik heb erg van het weekend genoten en het is zeker de moeite waard om er nog eens heen te gaan. Dus vaders, moeders, oma’s, opa’s en kinderen: uitgenodigd voor volgend jaar. 

Robin Hilferink n Roofvogels spotten

Zaterdag 2 juni was het weer zover, de IVNjeugdgroep trok er weer opuit. Dit keer om roofvogels te spotten.

dat sommige kikkers wel twee keer in het netje zijn gevangen en een speurtocht door de Kruidentuin, diertjes maken van natuurlijke producten, er is ook een hele grote giraffe gemaakt. Dit was georganiseerd door kinderen en leiders van de ivn jeugdgroep.

Om half 8 vertrokken we, met een gids (ik mocht bij hem in de auto) naar de watertoren, om een slechtvalk te zien.

Bovendien werd er een pad door het Mallemse bosje geopend. “het natuur belevings pad ” voor jong en

De twee slechtvalken waren gelukkig thuis. In Eibergen is dit het enige paartje. Het vrouwtje is nog jong, want alle pogingen tot jonkies zijn mislukt. We keken met onze verrekijkers toe hoe het vrouwtje 11

opvloog, het had waarschijnlijk een prooi gezien. Toen stapte we weer in de auto’s, op zoek naar andere roofvogels. We reden rustig naar het nest van een sperwer toe, toen we onderweg een mannetjes torenvalk zagen (een mannetje heeft een blauwe kop en borst). Hij zat in militair terrein. Toen we bij het sperwernest aan kwamen, konden we niet zien wat er in zat. De gids ging onder het nest kijken. (sla om voor vervolg)



JEUGDPAGINA

Op 12 mei zijn wij, IVN jeugd en leiding, naar het Vragenderveen geweest. Onder leiding van een Gids hebben we een wandeltocht gemaakt door het Veen. Het was een mooie, maar ook een spannende tocht. Dat onze voeten niet helemaal droog zouden blijven hadden we wel verwacht. Maar tot sommigen tot over hun knieën in het veen wegzakten was toch echt een spektakel. Natuurlijk was er veel veenmos, die bijna helemaal uit water bestaat, het lijkt wel een spons. Het veenmos zorgt mede voor het ontstaan van het veen. Naast het veenmos hebben we nog veel meer planten gezien zoals o.a.: eenarig wollegras, het veenpluis en zonnedauw. De foto’s laten het zien hoe mooi en hoe nat het veen is. Veel kijkplezier. Louise Maarse n

(vervolg van p. 11) Hij wist ons te vertellen dat waterige poepjes betekent dat de jongen 1 week oud zijn. Hoe dikker de poep, hoe ouder de jongen. De gids zag poepjes van jongen die 2 weken oud waren. Vervolgens gingen we kijken bij twee plukplaatsen. Dat zijn plekken waar roofvo12

gels de veren van de dode prooi verwijderen. Daarna reden we met de auto naar een ander sperwernest. Nu hadden we minder geluk, want hij was niet thuis. Maar hij kwam toch nog even overvliegen. Toen zijn we terug gereden naar de kruidentuin. Kortom: een hele leuke dag! 

Robin Hilferink n

JEUGDPAGINA

Op 21 april zijn we met de IVN - jeugd naar Zutphen geweest voor een stadswandeling. We zijn op zoek geweest naar de natuur in de stad en hebben hier enkele foto’s van gemaakt. Wat ons het eerst opviel dat er zoveel geveltuintjes waren. Veel plekken met groen waar van allerlei wilde planten groeien. De IJssel, met daarnaast een sluizenpartij voor ons. De Berkel die uitmondt in de IJssel en de Berkel poort. Verder nog veel kostmossen en natuurlijk vele kleine plantjes op de muren. En zeker al de bomen niet te vergeten.

Hackfort en zutphen

vol met gaten.

Op zaterdagochtend 31 Maart zijn wij van de jeugd IVN naar het Hackfort geweest. Hier hebben wij opdrachten ingevuld en rond de burcht gelopen, we zijn van het pad af gegaan en zijn in het bos gelopen.

Op zaterdagochtend 21 April zijn wij van de jeugd IVN naar Zutphen geweest. Hier hebben we rond gelopen en gekeken welke planten waar groeiden en waarom ze daar groeien. Ook vonden we veel delen van de oude vesting muur.

In het bos moesten we ook nog wat opdrachten doen, tussen die opdrachten stond dat we moesten gaan zoeken naar een dier dat daar leeft en het dier dat daar leeft is een das. Het hele bos zat

Het weer zat ons niet mee dus we liepen vooral best wel snel, maar net toen we weer naar de auto’s liepen begon de zon er echt goed door te komen. 13

KIJK EENS NAAR

Knopig helmkruid (Scrophularia nodosa)

Langs voedzame bosranden , bermen en op kapvlaktes zult u in de zomermaanden vaak een onooglijk bloempje vinden: het knopig helmkruid. Zie foto:

vlinder (een nachtvlinder). Als u nu naar de volgende foto kijkt:

• Knopig helmkruid.

dan ziet u dat de wortel knopig is. Nou aan die knopige wortel dankt deze bloem zijn voornaam: knopig. De Latijnse naam Scrophularia betekent halszweer (De plant werd vroeger gebruikt bij scrophulose, een varkensziekte)maar nodosa betekent knobbelig. De wortel ruikt onaangenaam en heeft een bittere smaak. Doedens noemde de plant ook wel speencruydt. Maar dat geeft verwarring: iemand vroeg bij de hovenier om plantjes met speenknolletjes. Deze hovenier dacht direct aan het speenkruid. Helaas, de klant bedoelde het knopig helmkruid.

U ziet het: helemaal groen, zelfs de bloemknopjes, alhoewel die al wat donkerder van kleur worden. De blaadjes zijn eirond, de bladrand is gezaagd en de bladvoet is hart- tot wigvormig. De stengel is vierkant en niet behaard en elke tak heeft verscheidene bloemen, waarvan de middelste het eerst opengaat. De naam helmkruid komt van de bloem, die de vorm heeft van een helm, zie foto:

Nou mogen die wéspen graag van de bloem eten, voor ménsen is de wortel eetbaar: In 1628 werd het stadje La Rochelle belegerd. De troepen van Richelieu moesten het stadje verdedigen en zij konden tijdens dit beleg slechts stand houden dankzij het eten van de wortel van knopig helmkruid. De Fransen dit kruid dan ook wel Herbe de siege (het kruid der overwinning).

Hoewel de kleur: bruin met wat groen/geel niet bepaald opvallend is kunnen we nu toch wel dat woord onooglijk weglaten. Want, laten we wel wezen, een bloempje dat zich op deze manier ontvouwt is toch weer een wonder van de natuur. En dat vinden de wespen ook. Maar de natuur kent nog meer wonderen: de stempel is al twee dagen klaar voor bevruchting, terwijl de helmknoppen nog gesloten zijn. Bij uitblijven van insectenbezoek is zelfbestuiving ook mogelijk. Juist het minst opvallende (de kleur) is tegelijk het bijzondere van deze bloem. Juist hierdoor valt deze plant extra op. Als u in de zomer in het bos loopt kunt u dit bloempje niet missen. En weet u wie ook graag van deze plant eet: de rups van de helmkruid-

De wortel werd vooral gebruikt als geneesmiddel bij mensen die aanleg hadden voor lymfekwalen, bv. bij de ziekte van Pfeiffer. Door het helmkruid werden de lymfen gereinigd. Men moest dan wel tegelijkertijd lever- of nierkruiden ter ondersteuning gebruiken om de afvalstoffen uit het lichaam te verwijderen. Verder heeft knopig helmkruid een werking op hart en bloedvaten; het is hartopbouwend, bloedsuikerverlagend, bloedzuiverend, werkt enigszins galdrijvend en is wond helend (door de reinigende werking van saponine). Het kruid bevat flavonoïde diosmine. Dit diosmine zit in medicijnen voor aambeien en vaataandoeningen. De wortels worden in het najaar geoogst. Er wordt zalf van gemaakt tegen aambeien en tinctuur voor andere klachten. Iet Hensbroek n

14

Brrr… wat is het koud, de wereld is wit en stil. We staan met vijf natuurliefhebbers op de brug over de veengoot om aan de vroege vogelwandeling te beginnen. We lopen langs de beek en zien een meerkoet zich in veiligheid brengen in het hoge gras, de reiger vliegt schreeuwend weg en in het weiland aan de overkant van de beek zien we groep ganzen. De zon komt er door en de lichtinval is prachtig op het water. We zien de gele kwikstaart voor ons uit vliegen vergezeld met Vroege voorjaarswandeling: gezien waar we voor gingen het witkontje. De lijster en de merel laten van zich horen, vink en koolmees doen er niet voor onder. Vijf reeën springen van ons weg en die zien we nog geregeld terug. Op het veld aangekomen zien we de kievieten in vogelvlucht en dat is een waar schouwspel. In het hoge gras rent een fazant voor ons uit en een grutto vlieg roepend op. Even verder in het bos horen we de specht zijn territorium afzetten, een winterko-

ninkje wipt door het struikgewas. We hebben vele vogels gezien maar bij Gery aan de koffie in de hooiberg aan de vijver zagen we de scholekster, een waterhoentje met nest met twee eieren, een biddende torenvalk, twee zwanen in de wei en het kippenhok vol met mussen. Het was een prachtige wandeling en we hebben gezien waar we voor gingen André Hendriks n Vissen in groenlose slinge hebben het moeilijk De vissen in de Groenlose Slinge en aanpalende beken als Beurzerbeek hebben het moeilijk. De visstand in de wateren is ontoereikend en in de afgelopen vijftien jaar zijn de paling, winde en kroeskarper verdwenen.

ventien gevonden soorten staan er zes op de rode lijst van weinig voorkomende vissen of zijn het extra beschermde soorten. Dat zijn het bermpje, beekprik, beekforel, vetje, bittervoorn en de rivierdonderpad. De laatste twee profiteren van brede moerasoevers en keien van de vistrappen, aldus het SN-rapport. Daarin worden ook tips gegeven voor verbetering van de visstand. Zo moeten vissen onder andere meer schuilplekken krijgen.

Dat blijkt uit een onderzoek naar de visstand, dat Sportvisserij Nederland (SN) de afgelopen maanden heeft gedaan. In totaal zijn er zeventien vissoorten aangetroffen. De riviergrondel en de blank- en bittervoorn komen het meest voor. Er is ook goed nieuws uit de Slinge: van de ze-

(Bron: www.gelderlander.nl)

15

(advertentie)

(advertentie)

16

WEER EN NATUUR

EEN WARME ZOMER 2012 …..

Een gewaagde uitspraak van mij, als je in juni (als ik dit artikel schrijf) over een warme zomer gaat praten. Vorig jaar hadden we een mooi warm voorjaar, en dachten we allemaal het gaat wel goed komen zo. Maar wat vielen de maanden juli en augustus tegen. Luchtdruk Nu was het voorjaar koud te noemen tot de laatste decade (is 10 dagen) in mei er een eindspurt kwam in de temperatuur. Na warme dagen volgde de ee palen hoe het weer wordt. We gaan er wat verder, zeg maar dieper in duiken. De lucht waar we ons in bevinden heeft gewicht en we meten dat door naar de barometer te kijken. We lezen dat af in hecta Pascal. 1 h. Pascal is gelijk aan 1 gram per 1 vierkante cm.

• Straalstromen in kaart gebracht.

Dit kan leiden tot orkanen en stormen, of windstilte. Deze verschillende luchtsoorten, lage druk en hoge druk, met droge en vochtige lucht en koude en warme lucht , proberen elkaar in evenwicht te houden. Bij Ld is er te weinig lucht, bv 990 h.Pascal en bij Hd is er te veel lucht, bv 1030 h.Pascal. Gemiddeld is de luchtdruk bij ons in Nederland 1015,5 h.Pascal. Bij Hd zal het weer weinig veranderen. Er kan geen lucht meer bij komen. Het is een beetje technisch verhaal geworden, maar alles heeft met elkaar te maken. En dit alles wordt veroorzaakt door een ster genoemd de zon. Laten we hopen dat we deze zomer 2012 veel met Hd te maken krijgen, dat betekent (meestal) mooi weer met veel zon. In ieder geval: een prettige vakantie!

• Straalstroom ten oosten van Canada. (foto NASA)

Auke Hoekstran

Straalstroom De gemiddelde luchtdruk op onze aarde is 1000 h. Pascal. Die druk is gelijk aan 1 kg per vierkante cm. De helft van deze lucht bevindt zich tussen het zeeniveau en 5,5 km. hoogte. De rest daar boven tot 20 km. Op de hoogte van 8 tot 10 km is er nog een luchtsoort: de straalstroom of jetstream genoemd. Dit is een slingerende rivier van heel harde wind op grote hoogte dus. De straalstroom is vaak duizenden km lang, en enkele 100 km breed. Bij ons beweegt deze stroom in west - oost richting. Even terug naar onze planeet. De dampkring is “slechts” 800 km dik. Verder is driekwart van de aarde bedekt met water (oceanen). Water verdampt en wolken ontstaan. De luchtdruk varieert van 900 – 1060 h.Pascal. Ons weer wordt bepaalt onder de 15 km in de atmosfeer.

• De barometer.

17

(advertentie)

(advertentie)

(Voormalig) Lensdragers gezocht In het kader van een onderzoek naar nieuwe contactlensmaterialen is

Hofland Optiek

op zoek naar mensen die problemen hebben gehad met hun contactlenzen. Deze problemen moeten zich vooral bevinden op het gebied van: - droge ogen(al dan niet aan het einde van de dag), - irritatie in geairconditioneerde ruimten, - werkzaamheden met beeldschermen, - rokerige ruimten. Graag willen wij mensen uitnodigen om een afspraak te maken. Aan het onderzoek zijn geen kosten verbonden. Contactlenzen en aanpassingen worden gratis ter beschikking gesteld tijdens dit onderzoek. 18

AGENDA

wandelingen, excursies, lezingen

Zondag 15 juli: IVN Oost-Achterhoek. Wandeling Korenburgerveen Winterswijk. Startpunt: Den Oppas, Korenburgerveenweg 2, 7102 GD Winterwswijk, aanvang 14 uur. Zondag 15 juli: Fietstocht KNNV Oost-Achterhoek. Startplaats: Frerikshof 15, 7103 CD in Winterswijk. De route is vanaf 13.00 uur verkrijgbaar en is ca. 24 km lang. Een landschappelijk fraaie route voert langs een aantal Winterswijkse imkers die op deze dag open huis houden van 13.00 tot 17.00 uur. De deelnemers kunnen de stallen bekijken,

• Zondag 15 juli wandelt onze afdeling door het Korenburgerveen.

Zondag 29 juli: KNNV Oost-Achterhoek. Vlinderexcursie Boelekeerlspad. Startplaats: 10.30 uur per auto vanaf het voormalig postkantoor, Balinkesstraat 4 te Winterswijk. Terug ± 16.00 uur.

Plaats: Zonnebrinkkerk, Zonnebrink 61, 7101 NB Winterswijk Aanvang: 20.00 uur Spreker: Gerrit Keizer, een expert op gebied van paddenstoelen.

Zondag 12 augustus: KNNV Oost-Achterhoek. Fietstocht naar Bocholt. Afstand ca. 30-35 km. Startplaats: 10.00 uur vanaf de parkeerplaats van voetbalvereniging AD’69, Bocholtsestraatweg 67A te Aalten. Terug ± 17.00 uur

Zondag 30 september: KNNV Oost-Achterhoek. Paddenstoelenexcursie . Aanvang: 14.00 uur vanaf de P-plaats bij het informatiebord aan de Kerkloolaan. De Kerkloolaan is een zijweg van de Rekkenseweg in Eibergen.

Zondag 19 augustus: Wandeling IVN Oost-Achterhoek. Thema: Grillig water getemd. Startplaats: Parkeerplaats Sporthal ’t Asterloo, Zuid Rekkenseweg Rekken. Aanvang: 14.00 uur.

Maandag 8 oktober: Lezing IVN/KNNV over reptielen en amfibieën. Plaats: Natuurhûs, Koeweidedijk 27a, 7161 RJ Neede. Aanvang: 20.00 uur. Spreker: Jan Stronks. Jan is al jaren bezig met onderzoek naar reptielen en amfibieën in de Oost-Achterhoek. Hij bent het gebied op zijn duimpje en is een van de beste kenners op dit gebied.

Zondag 9 september: KNNV Oost-Achterhoek. Visexcursie Ratumsebeek Startplaats: 9.30 uur per auto vanaf het voormalige postkantoor, Balinkesstraat 4 te Winterswijk. Terug ± 13.00 uur. Meenemen: Schepnet, (lies)laarzen, veldgids Zondag 16 september: Wandeling IVN Oost-Achterhoek. Thema: Needse Natuurmo(nu)menten. Startplaats: Sporthal ’t Spilbroek, Bleekenweg 14 7161 AB Neede. Aanvang 14.00 uur. Donderdag 27 september: IVN + KNNV OostAchterhoek Lezing over ecosysteem van bomen en de rol daarbij van paddenstoelen.

Zaterdag 13 oktober: KNNV Oost-Achterhoek. Paddenstoelenexcursie ’t Klooster. Start: uur per fiets vanaf het voormalig postkantoor, Balinkesstraat 4 te Winterswijk Aanvang: 14.00 uur Zondag 21 oktober: Wandeling IVN Oost-Achterhoek. Thema: Landschap. Startplaats: Vanuit Eibergen de N18 bij de stoplichten bij de Radstake linksaf.Asfalt-en zandweg volgen en voor de borden linksaf. Hier parkeren, daar begint de wandeling. Aanvang: 14.00 uur.

19

(advertentie)

BURO OLLOU tuin & landschapsontwerp ●Tuinontwerp voor particulieren, instellingen en bedrijven. ●(Her)inrichting van boerenerven. ●Landschapsplannen. ●Cursussen. www.burocollou.nl ●Advies.

Buro Collou is een ontwerpbureau dat zowel grootschalig als kleinschalig werkt. Grootschalig in de vorm van bijvoorbeeld landschapsplannen en kleinschalig in de vorm van tuinen voor particulieren en instellingen. Natuur en millieu zijn in alle gevallen belangrijk voor de ontwerpkeuzes. Streekeigen beplanting, landschappelijke context en duurzame materialen zijn het uitgangspunt. Buro Collou maakt (her)inrichtingsplannen voor boerenerven, bijvoorbeeld in het kader van functieverandering, waarbij het streekeigen karakter van huis en erf voorop staat.

Looweg 10 7152AL Eibergen 0545-479765 [email protected] www.burocollou.nl Buro Collou is aangesloten bij vereniging ‘Wilde Weelde’ vakgroep natuurrijke omgeving. Buro Collou draagt het IVN een warm hart toe.

20