IVN-afdeling Oost-Achterhoek

IVN-afdeling Oost-Achterhoek VERENIGING VOOR NATUUR- EN MILIEU-EDUCATIE

OKTOBER 2013

NR. 95

IVN-afdeling Oost-Achterhoek Voorzitter: Piet Schadee, Wolfersweg 10, 7161 WR Neede, tel: 0545-475341 , e-mail: [email protected] Vice-voorzitter: Jacqueline Borgers-Collou, Looweg 10, 7152 AL Eibergen, tel: 0545-479997, e-mail: [email protected] Secretaris: Gertrude Bomer, Havekortweide 9, 7152 KJ Eibergen, tel: 0545-472457, e-mail: [email protected] Penningmeester: Henriëtte ter Braak, Tongerlosestraat 17, 7131 WH Lichtenvoorde, tel: 0544-373277, e-mail: [email protected] Lid: Jan Dirk Focker, Hoge Boekelerweg 112, 7531 EG Enschede, tel. 053-8507382, e-mail : [email protected] Lid: Marcel Karperien, Bronkhorstkamp 10, 7151 DJ Eibergen, tel:0545-478378, e-mail: [email protected] Lid: André Hendriks, Dorpsstraat 85, 7136 LJ Zieuwent, tel: 0544-352043, e-mail: [email protected] Werkgroep Cursussen: Erika Ordelman, Haaksbergseweg 103, 7161 BH Neede, tel. 0545-295327, e-mail; [email protected] Werkgroep Jeugd: Monique Molendijk, Haarstraat 19, 7156 LM Beltrum, tel. 0544-482714, e-mail : [email protected] Werkgroep Landschapsbeheer: Johnny Hollink, Huikert 17a, 7161GJ Neede, tel. 0545-291109, e-mail. [email protected] Werkgroep Promotie: Ben ter Braak, Tongerlosestraat 17, 7131 WH Lichtenvoorde, tel. 0544-373277, e-mail: [email protected] Werkgroep Thema-avonden: Gijs Verkerk, Goudsbloemstraat 15, 7151 GB Eibergen, tel. 0545-471910, e-mail: [email protected] Werkgroep Vleermuizen: Anke Hollink, Huikert 17a, 7161GJ Neede, tel. 0545-291109, e-mail. [email protected] Werkgroep Wandelen: André Hendriks, Dorpsstraat 85, 7136 LJ Zieuwent, tel: 0544-352043, e-mail: [email protected] Werkgroep Website: Frans Bomer, Haverkortweide 9, 7152 KJ Eibergen, tel: 0545-472457, e-mail: [email protected] Contributie: Leden € 21,00, Huisgenoten € 11,00, Jeugdlid € 8,00, Donateur € 11,00 (mag meer). Bankrekening: Rabobank Achterhoek-Oost, nr. 31.64.40.116 t.n.v. IVN

De Gentiaan is het afdelingsblad van de IVN-afdeling oost-achterhoek Het blad verschijnt vier maal per jaar, aan het begin van ieder kwartaal. De redactie Gentiaan bestaat uit: Vaste medewerkers: Els van Dijk, Iet Hensbroek, Marina Pruysers, Marco Boekelder, Auke Hoekstra, Kees de Rooij. Coördinator redactie: Peter Polter, Piersonstraat 10, 7103 HC Winterswijk, tel 0543-520923. E-mail redactie: [email protected]. Sluiting volgend nummer: Het volgende nummer van de Gentiaan verschijnt half januari. De sluitdatum voor de kopij is: 15 december. (Kopij digitaal aanleveren als platte tekst zonder opmaak. Foto’s als losse jpg-bestanden in hoge resolutie. Maximale omvang van bijdragen: ongeveer 500 woorden.)

2

VAN DE BESTUURSTAFEL

Wat staat ons te wachten?

De zomervakantie zit er weer op. Iedereen is weer volop aan het werk, zo ook de werkgroepen van onze afdeling. Het voorjaar was wat aan de koude kant waardoor plantengroei en de daarmee samenhangende ontwikkeling van vlinders en andere insecten wat achterbleef. Echter de zomermaanden hebben dat wel weer goed gemaakt. Wellicht dat de landbouwers en tuinliefhebbers wel wat meer water hadden willen hebben, maar zo blijft er voor ieder wel wat te wensen over.

media. Al deze mooie voorzieningen vragen wel om energie, echter wie wil die windmolen of zendmast in de buurt? Met behulp van Internet kunnen we veel informatie krijgen, laten we dat dan ook gebruiken en niet alleen spelletjes als CandyCrush spelen, ook leuk hoor, maar leef bewust en denk aan je omgeving. Door middel van onze werkgroepen willen we mensen de natuur laten beleven. We geven voorlichting tijdens de wandelingen en excursies van de vleermuizenwerkgroep, de thema-avonden. De werkgroep Landschapsbeheer is actief met de natuur bezig door het onderhoud van de wilgen en elzen en het onderhoud van een aantal bosjes enz. Door de Gentiaan laten we onze leden weten waar alle werkgroepen mee bezig zijn en kunnen hun ervaringen delen. Ook de werkgroep Jeugd is actief met kinderen, zodat zij op een speelse wijze kennis te kunnen nemen van de natuur.

Het IVN is een vereniging voor natuur en milieueducatie. Wat staat ons allemaal te wachten? Moeten we aan het schaliegas of niet, een discussie die nu nog vooral speelt in de gebieden die worden onderzocht voor proefboringen. Maar moeten we ons niet afvragen of ons land hiervoor niet veel te dicht bevolkt is. Hoe staat het met de gevolgen voor de natuur en het milieu? Wat zijn de gevolgen op langere termijn, denk hierbij ook eens aan de aardbevingen in Groningen ten gevolge van de winning van aardgas. Wij als IVN laten ook onze stem horen, niet door de straat op te gaan, maar door constructief meedenken en zoeken naar oplossingen voor het mogelijkheden voor verantwoorde energieopwekking.

Laten we daarom als IVN-ers onze liefde voor de natuur in de directe omgeving uitdragen, maar ook het grote geheel niet uit het oog verliezen. Beleef de natuur nu en in de toekomst.

We zijn allemaal zo gewend geraakt aan het comfort van centrale verwarming, het gebruik van sociale



Henriëtte ter Braak n

Oproep: wie wil onze jeugdgroep coÖrdineren? Onze jeugdgroep draait prima en dat willen we graag zo houden. Monique kan door omstandigheden het coördinatorschap niet langer vervullen en zoekt een vervanger(ster).

kom ons helpen om dit mooie werk voort te zetten. Inlichtingen zijn verkrijgbaar bij Monique Molendijk, tel: 0544-482714. Op onze website ( www.ivn.nl/oost-achterhoek/ ) staat een mooie impressie van de jeugdgroep.

Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst is een gezegde en dat is zeker zo voor natuureducatie. Dus



Wandelingen najaar 2013

Piet Schadee n

Zuidoost-Achterhoek. Kraanvogelexcursie. Locatie: Diepholzer Moor ( D ) Inlichtingen: Ed Grotenhuis 0543-520714.

Zaterdag 12 oktober: KNNV Oost-Achterhoek. Paddenstoelenexcursie. Aanvang : 14.00 uur. Startplaats: Café Haak en Hoek, Holterhoekseweg 6, 7142 HZ Groenlo.

Zondag 17 november: IVN Oost-Achterhoek. Wandeling in Eibergen. Thema: Paddenstoelen. Aanvang : 14.00 uur. Startplaats: Parkeerplaats Kerkloolaan . 7152 BN.

Zondag 20 oktober: IVN Oost-Achterhoek.Wandeling Winterswijk Bekkendelle/ Berenschot. Thema: Herstkleuren. Aanvang 14.00 uur. Startplaats: Woolseweg bij watermolen . 7108 AB

Zondag 15 december: IVN Oost-Achterhoek. Wandeling in Haarlo. Thema: Winterwandeling. Aanvang: 14.00 uur. Startplaats: Parkeerplaats aan de Dennenweg.

Zondag 20 oktober: KNNV i.s.w. Vogelwerkgroep

3

Aan leden, donateurs, jeugdleden en hun ouders van IVN afd. Oost Achterhoek. Tevens voor medewerkers bij landschapsonderhoud. Beste mensen, Namens bestuur en werkgroepen van IVN afd. Oost Achterhoek wil ik u van harte uitnodigen voor onze

Nieuwjaarsbijeenkomst op

zondag 5 januari 2014 om 14.30 uur in het

Natuurhûs Koeweidendijk

Ik hoop dat we net als het afgelopen jaar weer een goede opkomst hebben. Bij binnenkomst staan thee en koffie met iets lekkers op u te wachten. In een ongedwongen sfeer kunnen we elkaar dan een voorspoedig Nieuwjaar toewensen. Het is gezellig elkaar eens per jaar te ontmoeten in dit prachtige onderkomen. We hebben een leuke natuurquiz waar iedereen zijn kennis kan testen. De jeugdgroep zal, op de haar eigen manier, weer voor een verloting zorgen. Natuurlijk alles onder genot van een hapje en een drankje. Graag tot ziens op 5 januari. Met vriendelijke groet, Piet Schadee. 4

NATUURMOMENT

Op zoek naar de wolf Geen alfa dieren Wolven leven in roedels en onze begeleiders waren heel stelling: er zijn geen alfa dieren. Die bestaan alleen maar in gevangenschap en niet in de vrije natuur. Een roedel bestaat uit gemiddeld acht wolven; een ouderpaar en de jongen van de afgelopen twee jaar. Jonge wolven verlaten na twee jaar de roedel en gaan op zoek naar een eigen leefgebied. Het aantal wolven in een leefgebied neemt dus niet toe, maar het aantal leefgebieden wordt dus uitgebreid. Dit gebeurd tot nu toe vooral richting het westen. Opgroeiende jonge wolven verlaten met een leeftijd van 1 tot 2 jaar hun ouderlijk territorium en leggen dan grote afstanden af, gemiddeld 50km per nacht.

“Komt de wolf terug naar Nederland” was het thema van de wolvenexcursie van de Tubantia. In mei 2013 zijn we met 25 lezers naar Oost-Duitsland geweest. In Neustadt hebben we een aantal dagen overnacht in een pension dat midden in een wolvengebied staat.

In Nederland zijn we natuurlijk geïnteresseerd of de wolf ook naar Nederland komt. Dit kontaktburo krijgt daarom regelmatig professioneel bezoek uit Nederland. Bij Munster, de dichtst gelegen roedel , werden vorig jaar de eerste jongen welpen vastgesteld. Natuurlijk was de klap op de vuurpijl toen er op 4 juli 2013 een dode wolf werd gevonden in Luttelgeest. (Nee, nee wij hebben niet een wolf meegenomen) Uit onderzoek blijkt dat het om een echte wolf gaat en dat hij hier is overleden. De

• De wolf terug in Nederland?

Deze dagen werden we begeleid door de Duitse gidsen, Stephan met zijn hond Bobby en Cathy, een biologe. Zij zijn verbonden aan het Kontaktburo Wolfsregion Lausitz van de deelstaat Saksen (http://www.wolfsregion-lausitz.de/). Stephan en Cathy zijn met ons het gebied ingetrokken maar hebben ook een avond een lezing verzorgd. Zij vertelden dat in 2000 het eerste wolvenpaar in Duitsland werd waargenomen. Dit paar is waarschijnlijk afkomstig uit Noordoost Polen en de Baltische staten. Het vrouwtje van dit paar had maar een oog en werd daarom ook zo genoemd. In 2012 werden op basis van sporen vastgesteld dat er al negentien roedels leven in Duitsland en nog enkele paren zonder jongen. Zelden gezien De wolf is dus snel toegenomen maar wordt zelden gezien. Van de duizend waarnemingen is er maar één een zichtwaarneming. De rest van de waarneming betreffen pootafdrukken, poep (lösungen) en aangevallen dieren (prooien). Ook zijn er een aantal fotovallen waarmee een wolf in zijn leefomgeving worden gefotografeerd.

• De samenstelling van de poep kan meer vertellen over de herkomst van het dier.

Tijdens onze excursie vonden we pootafdrukken maar een nog betere vondst was de verse poep. Hiervan zijn monsters genomen en opgestuurd. De uitslag is nog niet bekend. Stefan en Kathy die al jaren aan wolvenonderzoek doen, zien per jaar een of twee keer wolven.

verwachting is dat er al meer wolven in Nederland rondlopen. Dus met zijn allen goed op sporen en poep letten en poep mag je opsturen naar het buro in Lausitz. Marina Pruysers n

5

KEES VERTELT

Ver weg en dichtbij

De vorige keer hebben we nagenoten van onze reis naar Tiengemeten. Ook dichter bij huis is veel te zien en nog meer te doen, te mediteren, en te verbazen en je te verwonderen. Zo ontdekte ik in de kelder een zakje mooie supermarktappels van, jawel, een jaar oud! Gegast en door andere processen dood gemaakt! Maar de natuur is niet dood, maar levend.

waar zelfs een rotte, stervende pruim barst van het leven. We genieten van een klein groentehoekje, we ruiken aan bloemen langs de rand van de tuin. We genieten van bloemen en groenten van het seizoen uit de eigen tuin of eigen regio. We zien vlinders langskomen, soms samen op een bloem. We zien bijen ijverig aan het werk. We zien het nieuwe

• Vlinder op pinksterbloem.

• Samen, gezellig!

• Samen smullen!

• Bezige bij.

pruimenboompje voor het eerst bloeien en op een dag zien we er enkelen aanzitten. De meesten vallen eraf door wormstekigheid, voedsel voor vliegen! Mooi voor de foto.

In de supermarkt staan de seizoenen op z’n kop. ’s Winters zomergroenten en ’s zomers wintergroenten uit het zuidelijk halfrond. Je zou bijna naar het zuiden verhuizen. Daar prijken dan ’s winters zomergroenten uit het noordelijk halfrond in de schappen. Ach, de mens wil wat er niet is en wil niet wat er wel is. Kortom we blijven dan maar in ons eigen tuintje,

Tenslotte blijft er toch nog één over, maar de gaai was mij een slag voor met zijn grote snavel. In ieder geval heb ik van de boom genoten en de gaai ook! Het volgen van de seizoenen in ons tuintje of balkon 

6

ten consumabel, we eten er enkelen de rest komt tot bloei met vaak prachtige bloemen, een eldorado voor bijen, en een sieraad voor de border. Elke (groenten)plant heeft zijn eigen bloeiwijze en vruchtzetting. Bij sommige soorten noemen we het doorschieten: ongewenst! Geen vergif en geen boontjes uit verre oorden. Maar uit eigen tuin : oogsten, bewaren en weggeven is een beloning van het vele werk, en gespreksstof in winkels en op straat. De kleine tuin met groenten en bloemen door elkaar is tegenwoordig hot-item. En meerdere kleinere tuinen helemaal. Plantjes en groenten uitwisselen, het hoort er allemaal bij. Delen van gazonnetjes kan je bestemmen als groente en bloementuin. Prachtige tomaten tegen zonnige muren. Roodbloeiende stokbonen als pergola. Kruiden in de plaats van een terrastegel, of in potten. Zelfs een doorgeschoten andijvieplant kan met zijn felblauwe bloemen de border of bloembak sieren. Kortom als je vergeet groenten te oogsten dan beloont de plant jou met een mooie bloem. Wat door de mens als waardeloos weggegooid wordt blijkt toch iets moois te herbergen. Overigens wat is er mooier dan een bloeiende knolvenkel!

• Knolvenkel.

is een boeiend avontuur voor wie er oog voor heeft, afgewisseld met een IVN-wandeling. Het is een ultieme vakantiebesteding. Zo beleven we het prille voorjaar en we planten en zaaien. We koesteren de tere plantjes met weckpot er omheen als minikas. We schrikken van langdurige droogte en nachtvorsten. De vorstschade beperken we met een emmer water tussen de plantjes of op gezette tijden de sproeier aan. En dan zijn ineens alle plan-

En dan aan het eind van het seizoen kunnen we genieten van het afsterven dat weer nieuw leven mogelijk maakt. Dan vind ik die dode appels in de kelder maar een triest symbool van onze levenloze maatschappij. Natuur en tuin horen bij elkaar. Een levende tuin of zomaar ergens een stukje groen is ultieme natuur. Het is het puur genieten. Zomaar een klein hoekje ergens in tuin of natuur is genoeg! Een vlinder, een ijverige mier, een fluitende vogel. Groots voor wie het wil beleven! Ook IVN.

• Paddestoel.

Kees de Rooij n

7

Wandelen Noordijkerveld: wisselende landschappen Zondag 15 september werd er gewandeld in het Noordijkerveld, een wandeling die als thema “wisselende landschappen”meekreeg. De zaterdag voorafgaande aan de wandeling kwam met het voorwandelen de regen met “bakken” naar beneden. Dus de kans op natte voeten was vrij groot, want het gebied stond behoorlijk blank. Toen we zondagmiddag 27 wandelaars begroetten scheen de zon en waren de enorme waterplassen grotendeels verdwenen. In de vorige eeuw bestond het Noordijkerveld nog uit natte en vochtige heide met vennen. Rond 1900 is het grootste deel ontgonnen tot gras en akkerland. Zo ontstond er een landbouwgebied met natte weilanden en akkers op schrale zandgrond, afgewisseld met bosjes.

• Veel wisselende landschappen.

diverse afgeschraapte en heringerichte gebieden. Op het eerste gebied dat we bezochten groeide o.a. de klokjesgentiaan, zonnedauw, dop- en struikheide en wolfsklauw. Een wandeling dwars door een stuk bos en over de restanten van de oude spoorbaan bracht ons naar het tweede gebied dat wat later door Staatsbosbeheer is bewerkt en heringericht. Ook hier vonden we klokjesgentiaan, ogentroost, dop- en struikheide maar vooral veel gaspeldoorns, die zich in het gebied rijkelijk hebben uitgezaaid. Aan het einde van dit gebied stonden Henriette en Ben met koffie en thee op de wandelaars te wachten.

Dwars door het gebied werd door een particuliere maatschappij een spoorbaan aangelegd, van Neede naar Hellendoorn. Zand dat nodig was om de spoordijk te verhogen werd uitgegraven in een gebied naast de geplande spoorlijn. Zo ontstonden de ballastputten, nu nog steeds in gebruik als visvijver. De ballastputten worden gevoed door regenwater en grondwater. Planten die hierin voorkomen zijn o.a. teer vederkruid, krabbenscheer en fonteinkruid. Rond 1930 werd het Twentekanaal gegraven en zowel het goederen vervoer en het aantal passagiers liep drastisch terug. In 1935 ging de spoorwegmaatschappij failliet.

Passie en enthousiasme Dat niet alleen natuurorganisaties zich bezig houden met natuurontwikkeling werd de wandelaar duidelijk toen we een bezoek brachten aan het natuurgebied van Gerrit Ordelman. Vol passie en enthousiasme heeft hij de deelnemers rondgeleid in zijn gebied en vele wetenswaardigheden met hen gedeeld.

Herinrichting In 1999/2000 werd er een begin gemaakt met de nieuwe ontwikkeling en de herinrichting van het Noordijkerveld. Landbouwgronden werden uit de productie genomen en een deel van de bodem werd afgeschraapt ( bouwvoor), zodat zaden, opgeslagen in de aarde weer de kans kregen te ontkiemen. Ook de vennen werden hersteld. Wat we deze wandeling de deelnemers graag wilden laten zien waren de ontwikkelingen in de

Als laatste onderdeel kwamen we bij het water winstation van Vitens. Het waterwingebied is 20 hectare groot en op jaarbasis pompt men hier ongeveer 0,7 miljoen m3 water naar boven op een diepte van 18 tot 30 meter. Uiteraard heeft dit consequenties voor het gebied in de vorm van verdroging. Dit gegeven heeft bij de herinrichting van het Noordijkerveld steeds de nodige aandacht gehad. Het gebied rondom het Vitens gebouw is vanaf het vroege voorjaar tot ver in de herfst een gebied waar prachtige bloemen bloeien zoals de orchidee, pimpernel, ratelaar, blauwe knoop en het grasklokje. Zomers kan men er genieten van de kikkerconcerten en tot in de herfst van de vele insecten en vlinders, die zich in dit bloemen paradijs zeer thuis voelen. Half vijf namen we afscheid van de deelnemers na een mooie wandeling. Anke Hollink n

• De herfst was alweer in het bos gearriveerd.

8

KIJK EENS NAAR

Duizendblad (Achillea millefolium)

Al eeuwen geleden wilden moeders hun kinderen blijven verzorgen ook al waren ze al strijders geworden voor het vaderland. Zo ook Thetis, de moeder van Achilles. Toen Achilles gewond raakte in de strijd verzorgde ze zijn wonden met het blad van het duizendblad. En… de wonden genazen. Achilles verzorgde op zijn beurt zijn soldaten in de strijd tegen Troje. En… de moeders van nu zouden het ook kunnen doen bij hun kinderen. Een wondje: leg er het duizendblad op en de wond zal sneller genezen.

De vele bloempjes bestaan afzonderlijk uit lint- en buisbloempjes. De lintbloempjes geven het scherm de roze/witte kleur, maar de buisbloempjes zijn roze tot geel. Ieder bloempje heeft vijf lintbloempjes en tien tot vijftien buisbloempjes. Wat kunnen we nu met deze bloem? In de vaas zetten? Ja, als u tegen die geur kunt…. Het blad geneest wonden, maar vroeger werd het duizendblad gebruikt voor de bereiding van bier, nog voordat hop gebruikt werd. En de jonge bladeren werden als spinazie klaargemaakt of ook wel in de soep gedaan. Ze smaken zoet met een iets bittere smaak.

• Duizendblad.

De plant wordt zo’n 50 cm. hoog, breidt zich uit via het wortelgestel dat 10 – 50 cm diep de grond in gaat. Het blad van deze plant is dubbel geveerd en daardoor lijken het wel duizend blaadjes. U vindt het langs de kant van de weg en op braakliggend terreinen, vooral op droge zandgronden. Kortom zeker in de Achterhoek.

• Een multifunctioneel plantje.

Geneeskracht heeft de plant ook: er zit salicylzuur in dat pijnstillend werkt; etherische oliën die darmkrampen kunnen verzachten en kalium dat oedeemvorming tegengaat. En het heeft een koortswerende werking, net als kinine. En dan nog kan men met duizendblad textiel verven. Maar naast dat alles is het toch fantastisch om te zien hoe de bloem begint te bloeien met dat witte scherm en vervolgens om te zien hoe de buisbloempjes weer boven de lintbloempjes gaan uitgroeien. En dan te weten dat de bloem bloeit van juni tot en met oktober. Een wonder der natuur.

• Duizendblad behoort tot de schermbloemigen en heeft meest witte, soms roze bloempjes.

Iet Hensbroek n

9

WEER EN NATUUR

Weer en natuur : De maand oktober

Oktober wordt ook wel: Wijnmaand, Eikelmaand, Zaaimaand en Rozenkransmaand genoemd. Wijnmaand: Meest bekend is de wijnmaand. Typisch dat in ons land en ook in België , waar de wijnbouw nauwelijks van enige betekenis is, oktober toch de wijnmaand wordt genoemd. De Romeinen hebben de maand oktober gewijd aan hun God Bacchus. Het verleden zal hier wel een rol hebben gespeeld. De druiven zijn allemaal al geplukt, en het sap ligt te rijpen in de kelders van de wijnboer. Behalve van de druiven die nog niet geplukt zijn, waar de eerste nachtvorst nog moet overheen komen. Ben eens op vakantie geweest in de druivenstreken van Zuid-Duitsland, de Moezel.

varkens. Maar ook werden ze gebruikt voor brandstof in de kachels van de armen. Nu gebruiken de bomenkwekers de eikels nog. Zaaimaand: Ook nu nog worden door de boeren in de maanden september en oktober het winterkoren op de kale akkers gezaaid. Sneeuw in de wintermaanden van straks, is voor het zaaisel een voor de boeren erg verlangde bescherming tegen de vorst. Rozenkransmaand: Het bidden van de rozenkrans is voor de katholieke mensen al eeuwen en eeuwen een speciale wijze van bidden. In de kerken en ook kapelletjes worden in deze maand door vooral oudere mensen de rozenkrans gebruikt voor hun bidden. Het rozenkrans gebed is vooral gewijd aan Moeder Maria. Weer en natuur in oktober We zitten nu al midden in de oktober. De natuur is nog volop in beweging. Ze brengt ons de vruchten, zoals ook het maïs. De boeren zijn volop bezig om maïs er af te halen, afhankelijk van de natuur is het al gereed, of nog bezig. Als dat er af is, is het ook kaal geworden op de akkers. Mooie spreuk hoort daar bij: verdwijnt de boer van de akker, worden jager en hond wakker.

• Klaar om geoogst te worden.

Daar heb ik, na een nachtvorst, bij een wijnboer meegeholpen om de laatste druiven er af te halen. Dacht voorheen altijd dat het een leuk karwijtje was. Niets is minder waar. Het is vies werk, alles pikt en kleeft aan je handen. Daarbij moet je nog oppassen voor de bijen en wespen, en spinnen. En verder loop je ongemakkelijk op de scheve hellingen. Maar we kregen tussen de middag een heerlijke warme maaltijd voorgeschoteld. En ‘s avond zijn we op bezoek bij deze wijnboer geweest voor een rondleiding en een wijntje proeven; het is niet bij één wijntje gebleven. De wijn die gemaakt wordt na een nachtvorst is ook stukken duurder dan de andere wijnen, het heet Eiswijn. De prijs van deze zeldzame winterwijn ligt tussen de 45 en 200 euro. Eikelmaand: De herfstvruchten zijn rijp geworden aan de bomen, zoals kastanjes en eikels en beukennootjes. Eikels worden geraapt voor vele doeleinden. Vroeger gebruikte men eikels als bijvoer voor het vee, zoals

Ook zie je de paddenstoelen weer, begeleid door vochtige en broeierige temperaturen. Ook proberen nog enkele planten weer opnieuw te bloeien. Maar vorstgevoelige planten moeten eind oktober al weer naar binnen. De bomenbladeren zijn aan het verkleuren. Herfst is ook afsterven, maar ook leven voor de nieuwe lente. Ook de vogelwereld is op trek naar het zuiden. De eerste nachtvorsten komen er weer aan, zo kunnen de weilanden weer wit worden. Ook de eerste sneeuw kan weer vallen. Oktober 2012 Als weeramateur kijk ik ook altijd even terug naar vorig jaar. Wat gebeurde er die maand allemaal. Die maand was volop in beweging. Begin oktober viel er veel regen. Op 6 oktober was er veel regen in Enschede er viel 55 mm. Hier in Neede maar 12 mm. Dagblad Twentse Courant Tubantia meldde: 22 oktober was nooit eerder zo warm Nog nooit was het in Nederland zo warm als gisteren. Zeer warm voor de tijd van het jaar, het lijkt wel lente meldde weeronline.nl. Op het hoogtepunt was het ‘s middags in Den Bilt 22,0 graden. Daarmee is het oude 

10

record van 1989 verbroken. Het warmst was het in het Gelderse Deelen (22,2 graden). Hier was het 20,4 graden. Oktober 2013 Zo heeft oktober vaak vele gezichten. Kijken we naar gemiddelde temperaturen van de laatste 30 jaar, dan is het half oktober gemiddeld overdag 14 graden, en ‘s nachts 7 graden.

En let op: eind oktober op de 27e nacht gaat de zomertijd weer wijzigen naar de normale tijd ook wel wintertijd in de volksmond genoemd. We kunnen 1 uur langer blijven liggen. De spreuk voor oktober: ”Op eind oktober houdt de natuur zich sober” Auke Hoekstra n

Wandeling Kloosterbos: mystiek en lekkere koffie Het was een heel bijzondere wandeling, die naar het Kloosterbos op 18 augustus. Ondanks de forse regen kort ervoor, kwamen er toch 14 mensen opdagen. En het verhaal over het klooster Schaer dat hier, nabij Bredevoort, van 1429 tot 1597 heeft gestaan sprak tot de verbeelding.

Tegenover het beeld van de monnik is de boerderij, die zelf ook alweer op instorten staat, gebouwd op de gewelven van het klooster. Het klooster werd verwoest tijdens het beleg van Bredevoort tijdens de 80-jarige oorlog. Afwisselende wandeling. Langs een prachtig bloemrijk akkerland. Langs lama’s. Gevarieerd bos met onder andere heksenkruid. Dat kruid gebruikten de heksen in tijd van droogte. Het goedje dat ze brouwden bezorgde donder en bliksem! Maar ook regen… Hoogtepunt is het omvangrijke graafwerk aan het eind van het Kloosterbos. Ruim vier eeuwen gelden gemaakt en nog steeds duidelijk zichtbaar. Was het een schans? De nieuwste gedachte is dat het een afgelegen plek voor een kloosterling was die in to-

• Aandachtig wordt er geluisterd naar de verhalen.

Het heeft zelfs ‘iets mystieks’. Vele veldnamen verwijzen naar de tijd van de kloosterlingen. ‘Heujmaote’, ‘vlasspree’ en ‘monnikeniene’. Het laatste verwijst naar de bijen die vlakbij de toenmalige ‘Schaersheide’ werden gehouden. Niet alleen vanwege de honing. Maar ook voor de was! Daarmee lieten de monniken de vlammetjes van hun kaarsen branden.

•Monnik van het klooster Schaer in de kleding van zijn orde.

• Lekker weer voor een wandeling.

tale ascese (eenzaamheid) leefde. Wat een mystiek! Over de Schaersbeek langs het natuurterreintje De grote goor. Weer een heel ander karakter: watermunt, waterweegbree, witte waterkers. Weer geweldig koffie verzorgd door Linie. En daarna terug door het Kloosterbos waar we de monocultuur en het gevarieerde bos met elkaar vergeleken. En uiteindelijk sloten we af bij ‘de twaalf apostelen’ waar oude teksten in oude bomen stonden gegraveerd. Ook heel mystiek! Ondertussen was het mooi weer geworden en keerden wij tevreden huiswaarts. Jan Dirk Fockern

11

(advertentie)

(advertentie)

12

KIJK EENS NAAR

De groene kikker

Er zijn twee soorten groene kikkers: de poelkikker (Rana lessonae) en de meerkikker (Rana ridibunda). De bastaardkikker (Rana klepton esculenta) is een kruising tussen de bovenste twee soorten. Ook wel genoemd: middelste groene kikker.

• Rana lessonae.

Deze drie kikkers zijn moeilijk van elkaar te onderscheiden. Ze hebben alle drie zwarte vlekken en op de rug een lichtgroene streep. De poelkikker is tijdens de paartijd wat geler. Een ander herkenningspunt is de hielgewrichtsknobbel (de knobbel naast de kortste teen op de achtervoet). Maar daarvoor zal je het dier eerst in je hand moeten houden om de teen goed te kunnen bekijken. Dit zal niet iedereen lukken of aanstaan!

september met de metamorfose, maar sommige overwinteren als kikkervisje. Die gaan dan het volgend jaar gewoon verder met de ontwikkeling naar volwassen dier. Groene kikkers zijn de laatste jaren weer in aantal toegenomen door het aanleggen van weidepoelen en het schoner worden van het oppervlaktewater. De poelen moeten dan wel op een voor kikkers gunstige plaats gegraven zijn: een zonnige plek en de oevervegetatie moet goed ontwikkeld zijn. Koudbloedig Kikkers zijn koudbloedige dieren. Dat betekent dat hun lichaamstemperatuur afhangt van de temperatuur van de omgeving. Als ze teveel afkoelen, kunnen ze zich niet snel meer bewegen. In de herfst jagen ze daarom alleen nog maar midden op de dag, tijdens de warmste uren. Als ook de middaguren te koud worden, houden ze een middagslaap. Je kunt ze helpen overwinteren in je tuin door bijvoorbeeld een kuil te graven van ongeveer een halve meter diep en losjes te vullen met takken, blad, keien, dakpannen enz. Kortom, een wat rommelige, niet al te nette tuin daar voelen ze zich het beste thuis.

• Rana klepton esculenta

• Rana ridibunda.

Tijdens de voortplanting-tijd zijn het de mannetje die luid roepen om een vrouwtje, de bekende kikkerconcerten. Op warme zomeravonden in het buitengebied of gewoon in de vijvers die men heeft in de achtertuin, hoor je ze soms luid kwaken. Er zijn mensen die daar het raam voor openzetten, anderen doen juist geen oog dicht ’s nachts! Jonge kikkers, oftewel kikkervisjes (wie heeft ze niet gevangen als kind!), hebben een lengte van 4 tot 8 cm, soms wel tot 18 cm. Ze beginnen in augustus-

Overwinteren In een wat diepe vijver (minimaal 80 cm) kunnen kikkers goed overwinteren. Maar als er een laagje ijs op het water komt, kan er zuurstofgebrek ontstaan. De jonge dieren eten vooral algen en delen van planten die in het water zweven. Naarmate ze groter worden, eten ze kleine diertjes, zoals watervlooien, muggenlarven en dergelijke. Een volwassen kikker is een vleeseter. Hij is een fantastisch roofdier en jaagt op verschillende soorten insecten, krekels, spinnen en slakken. Soms krijgt hij ook grotere dieren te pakken, zoals een vogel, een muis, een vis of zelfs elkaar! Els van Dijkn

13

JEUGDPAGINA

Kamperen, vlinders en eetbare natuur

Begin juni zijn we met ons jaarlijks uitje wezen kamperen. Het was een zeer geslaagd mede door het prachtige weer. Vrijdagavond kwamen we aan en hebben we eerst onze slaapplek gereed gemaakt . Daarna om ons kampvuur lekkere broodjes gebakken. In het donker, op een groot wit laken met een speciale lamp, hebben we verschillende nachtvlinders gespot. De volgende ochtend, na het heerlijke ontbijt, zijn we begonnen met het maken van lemen hut en een eigen creatie IVN-vlaggen. De basis van de hut hebben we van wilgentenen gemaakt. Om de hut aan te smeren hebben we met onze voeten klei, zand, stro en water gemengd. Helaas konden we de hut niet helemaal afmaken, maar wie weet……….

Het was een geslaagd uitje!

Ons diner, je ziet het lekkere pizza en super glibberige kikkerdrilpudding! Verder het zwembad was perfect!!!! 

Groetjes, IVN-Jeugd n

We hebben onze eigen lemen hut gemaakt.

Lekkere broddjes gebakken.

IVN verslag eetbare natuur

We gingen planten en vruchten zoeken in de Kruidenhof in Eibergen. Je mocht de groepjes zelf verzinnen. Ik zat bij Michael, Bjorn en Fiducia, wij hebben met Monique jam gemaakt. Het was niet echt heel goed gelukt. Er waren ook groepjes die soep gingen maken en kruidenboter en salade en milkshakes en perenmoes en muntthee. Die mocht je met prik of water, ik nam met prik en dat is best wel lekker. De man van Trudie is bakker en had super lekkere broodjes gemaakt voor iedereen. Volgends mij vond iedereen de broodjes heel erg lekker. Het was allemaal heer-

lijk, behalve die jam, die wij moesten maken en in de pauze werd er ook nog getrakteerd. We hebben ook in de tuin en bij het water gespeeld. We zagen 2 hele grote vissen. In het begin toen iedereen er nog niet was, gingen we ook in de tuin spelen en ging ik met Michael en Fiducia wegrennen voor Richard en Daan, dat was ook super leuk. Het was een dag om nooit meer te vergeten bedankt IVN dat we mee mochten.  14

Soraya n

IVN verslag eetbare natuur

We gingen planten en vruchten zoeken in de Kruidenhof in Eibergen. Je mocht de groepjes zelf verzinnen. Ik zat bij Michael, Bjorn en Fiducia, wij hebben met Monique jam gemaakt. Het was niet echt heel goed gelukt. Er waren ook groepjes die soep gingen maken en kruidenboter en salade en milkshakes en perenmoes en muntthee. Die mocht je met prik of water, ik nam met prik en dat is best wel lekker. De man van Trudie is bakker en had super lekkere broodjes gemaakt voor iedereen. Volgends mij vond iedereen de broodjes heel erg lekker. Het was allemaal heerlijk, behalve die jam, die wij moesten maken en in de pauze werd er ook nog getrakteerd. We hebben ook in de tuin en bij het water gespeeld. We zagen 2 hele grote vissen. Het was een dag om nooit meer te vergeten bedankt IVN dat we mee mochten. 

Op onderzoek in de Kruidentuin.

Soraya n

Gidsen uitje 2013 in “onbekend” winterswijk Zaterdag 21 september stond het jaarlijkse gidsen uitje op het programma. Om 11 uur was het verzamelen bij restaurant “de Gulle Waard” in Winterswijk. Een hartelijk welkom met koffie/ thee en koek door Els en Lud, was de start voor deze dag.

Op het plein bij de dorpspomp in Brinkheurne stond een geweldige lunch voor ons klaar. Belegde broodjes, verse eitjes van de kippen van Els en Lud en vers fruit, koffie, thee en melk. Vooral de sfeer en elkaars gezelschap maakte deze lunch tot een heel gezellig samenzijn.

Jammer dat er van de 20 aanmeldingen maar 10 mensen aanwezig waren. Maar dat maakte het enthousiasme van de aanwezigen er niet minder om. In de eerste plaats was het heerlijk weer, en de fantastische wandeling, die Els en Lud voor ons hadden uitgezet maakte de dag compleet.

We hadden nog een mooie wandeling te gaan, weer door een verrassend stuk natuur. Tijdens het wandelen kregen we van Els en Lud de nodige informatie over de gebieden. Het eindpunt was weer bij de Gulle Waard, waar we nog op heerlijke soep werden getrakteerd op het terras in de zon.

In gebieden rondom Winterwijk, waar we nog nooit waren geweest, en meerdere met ons, hebben we genoten van de prachtige omgeving. We zagen ijsvogels, boomklevers en vooral veel mooie paddenstoelen, die na de overvloedige regenval massaal aanwezig waren.

Namens de aanwezige gidsen willen we Els en Lud ontzettend bedanken voor de mooie dag die ze voor ons hebben georganiseerd ! Anke Hollink n

15

THEMA-AVOND

de roggelelie

Fred Bos hield voor ons op 9 september 2013 een dialezing over de roggelelie (lilium bulbiferum croceum). Op de schrale roggeakkers van Drenthe groeide destijds samen met klaprozen korenbloemen en andere wilde planten ook de roggelelie. Deze oranje - rode lelie zou in Nederland waarschijnlijk niet meer voorkomen als Fred Bos zijn hart niet had verpand aan dit prachtige bolgewas. De roggelelie houdt van goed doorlatende arme grond, die niet snel uitdroogt. Dit zijn ook de omstandigheden die zich voordeden op de schrale, steenachtige, droge en zanderige roggeakkers die in Drenthe voorkwamen.

• Op de schrale roggeakkers van Drenthe groeide destijds samen met klaprozen korenbloemen en andere wilde planten ook de roggelelie.

Tot omstreeks 1920 werd het land nog bewerkt op extensieve wijze. Er werd oppervlakkig geploegd met paarden en de moderne onkruid- en ziektebestrijding was onbekend. Het ondiep ploegen maakte dat de leliebol niet beschadigd werd. Deze landbouwmethode zorgde ervoor dat de roggelelie zich redelijk tot goed kon handhaven. Met de intensivering van de landbouw, het mechanisch diepe ploegen en het uitbundige gebruik van bestrijdingsmiddelen was het lot van de roggelelie en vele andere wilde planten snel beslist. In 1988 wordt in Drenthe de laatste “wilde” roggelelie gesignaleerd op de Eexteresch.

Koningshuis

Op initiatief van Staatsbosbeheer en Fred Bos, inmiddels uitgegroeid tot erkend specialist op het gebied van de roggelelie, werden in maart 2012, 300 roggeleliebollen aangeplant op een akker in de buurt van Eext. En nu maar hopen dat deze aanplant zich zal handhaven en vermeerderen.

Roggelelie dagen

• De roggelelie zou in ons land waarschijnlijk niet meer voorkomen als Fred Bos er zijn hart niet aan had verpand

• Ook siert de roggelelie onze postzegels.

Stadhouder/ koning Willem III exporteerde de roggelelie naar het Engeland van die tijd door de lelie af te laten beelden op een portretschildering van hemzelf. Nadat hij Jacobus II vernietigend had verslagen aan de rivier de Boyne in Ierland is de roggelelie als afbeelding ook overgenomen door de protestanten van Noord-Ierland. De “Ulster Freedom Fighters” gebruiken de afbeelding van de roggelelie vandaag de dag nog in hun blazoen. Hitzacker de geboorteplaats van Prins Claus ligt in de streek van de roggelelie.

Govelin in Wendland is een dorp van vier boerderijen gelegen in een eindmorenen gebied uit de laatste ijstijd. Toen Fred Bos in juni 2007 voor het eerst in Govelin kwam, was dat voor hem een aankomst

16

in de roggeleliehemel. Roggeakkers, blauw van de korenbloemen met honderden bloeiende roggelelies als rode vlammen daar tussen. Hij kon zijn ogen nauwelijks geloven. In Wendland is het streeksymbool de roggelelie (Feuerlilie). Je ziet hem daar vaak afgebeeld op het hout van het vakwerk van huizen en boerderijen. Een van de vier boerderijen van het dorp wordt bewoond door boer Harry Bergmann en zijn gezin. Die Feuerlelien Tage von Govelin zijn inmiddels een begrip geworden in de streek. De streek, Wendland ligt in de deelstaat Niedersachsen ten Zuid -oosten van Hamburg. Harry Bergmann heeft daar een bedrijf dat 150 ha grond omvat. Omdat de grond uiterst arm is en de boer agrarisch natuurbeheer toepast, gedijt de roggelelie hier net als veel andere wilde planten (waaronder massa’s korenbloemen) uitstekend.

zijn voor het behoud van de bijzondere wilde planten waaronder de roggelelie. Boer Harry kreeg dat jaar een milieuprijs. Meer dan roggeakkers Het dorp ligt in een oud cultuurlandschap, een eindmorenen gebied. De rogge op de akkers wordt niet geoogst. Niet in de eerste plaats vanwege de stenen, want het gaat hier vooral om conservering van het natuurlandschap, inclusief de daarbij behorende vogels zoals ortolaan, leeuwerik, geelgors, wielewaal, raaf, grauwe klauwier, zeearend en visarend. Een eldorado voor de vogelaar. Ook de gesteentekenner, de aanduiding eindmorenen gebied zegt het al, kan hier zijn hart ophalen. De rust van de golvende, steenachtige (stuifzand) akkers met daartussen de bossen en (stuifzand)duinen geven een beeld van hoe het er eens moet hebben uitgezien in Drenthe en de Achterhoek. Deze schoonheid en rust is nog te beleven en genieten in het Nedersaksische Wendland circa 400 km van hier. Voor degenen, wiens Duits goed genoeg is, zijn er op 22 juni 2014 weer voordrachten van o.a. Fred Bos in Govelin. Zie de website http://www.ivn.nl/afdeling/oost-achterhoek/verslagen/verslagen-thema-avonden voor de volledige versie van het verslag. 

• Willem III exporteerde de roggelelie naar het Engeland van die tijd door de lelie af te laten beelden op een portretschildering van hemzelf.

Toen de regering van Niedersachsen in 2007 de subsidie voor agrarisch natuurbeheer sterk dreigde te verminderen, is er door Fred Bos samen met vele anderen actie gevoerd om deze bezuiniging af te zwakken.. In 2008 heeft Fred met anderen een tentoonstelling georganiseerd in Hitzacker voor het behoud van de roggeakkers. Deze tentoonstelling is ook persoonlijk bezocht door de verantwoordelijk Minister van Milieu van Niedersachsen. De minister heeft zich uitgebreid laten voorlichten door betrokkenen. Waarbij hem met succes duidelijk is gemaakt dat de akkers ook internationaal van grote betekenis

• Govelin-balk met lelie.

17

Gijs Verkerk n

(advertentie)

VOOR KWALITEIT TEGEN BETAALBARE PRIJZEN Dagelijks verse aanvoer van aardappelen groente en fruit Wij staan op de volgende markten:

DINSDAG: EIBERGEN WOENSDAG: BORNE DONDERDAG: BELTRUM VRIJDAG: RUURLO

(advertentie)

(Voormalig) Lensdragers gezocht In het kader van een onderzoek naar nieuwe contactlensmaterialen is

Hofland Optiek

op zoek naar mensen die problemen hebben gehad met hun contactlenzen. Deze problemen moeten zich vooral bevinden op het gebied van: - droge ogen(al dan niet aan het einde van de dag), - irritatie in geairconditioneerde ruimten, - werkzaamheden met beeldschermen, - rokerige ruimten. Graag willen wij mensen uitnodigen om een afspraak te maken. Aan het onderzoek zijn geen kosten verbonden. Contactlenzen en aanpassingen worden gratis ter beschikking gesteld tijdens dit onderzoek. 18

Drie gelauwerde Natuurgidsen Het is alweer even geleden, maar donderdag 27 juni ontvingen drie leden van onze IVN afdeling hun Natuurgidsen diploma. Hans Berndsen, Theo Hermus en Regina Hermus werden daarbij letterlijk en figuurlijk gelauwerd. Ieder van hen ontving een heuse Lauwerenkrans, maar dat was niet alles. Deze echte lauwerenkrans ontvingen zij niet zo maar. In de eerste plaats was het nog nooit voorgekomen dat deze drie kanjers al aan hun eindopdracht waren begonnen voordat ze zich hadden ingeschreven. Daarom waren ze alvast begonnen en hebben ze deelgenomen aan de gidsencursus in Deventer. In de tweede plaats waren ze alle drie bijna elke cursus bijeenkomst aanwezig. Maar het meeste lof kregen ze over de uitvoering van hun eindopdracht! Bijna twee jaar lang liepen ze daarvoor langs de vernieuwingen en de aanleg van de nieuwe omloop van de Ramsbeek en hebben deze in al hun natuurlijke bijzonderheden

gevolgd en beschreven. Bij deze willen we deze kanjers van harte feliciteren met hun behaalde diploma. Van hun kennis mogen we intussen al een tijdje genieten want alle drie zijn ze al erg actief in verschillende activiteiten en wandelingen voor en door onze afdeling.

• Drie leden van onze IVN afdeling ontvingen afgelopen zomer hun Natuurgidsen diploma. (advertentie)

19

(advertentie)

BURO OLLOU tuin & landschapsontwerp ●Tuinontwerp voor particulieren, instellingen en bedrijven. ●(Her)inrichting van boerenerven. ●Landschapsplannen. ●Cursussen. www.burocollou.nl ●Advies.

Buro Collou is een ontwerpbureau dat zowel grootschalig als kleinschalig werkt. Grootschalig in de vorm van bijvoorbeeld landschapsplannen en kleinschalig in de vorm van tuinen voor particulieren en instellingen. Natuur en millieu zijn in alle gevallen belangrijk voor de ontwerpkeuzes. Streekeigen beplanting, landschappelijke context en duurzame materialen zijn het uitgangspunt. Buro Collou maakt (her)inrichtingsplannen voor boerenerven, bijvoorbeeld in het kader van functieverandering, waarbij het streekeigen karakter van huis en erf voorop staat.

Looweg 10 7152AL Eibergen 0545-479765 [email protected] www.burocollou.nl Buro Collou is aangesloten bij vereniging ‘Wilde Weelde’ vakgroep natuurrijke omgeving. Buro Collou draagt het IVN een warm hart toe.

20