Marktverkenning België Duurzame energie en technische apparatuur
Deze marktverkenning is uitgevoerd in opdracht van de EVD en in samenwerking met de Nederlandse ambassade te Brussel.
EVD Oktober 2008
Nadere informatie: EVD Landenmedewerker België Telefoon: (070) 778 89 32 | e-mail:
[email protected]
1
Oktober 2008 Het ministerie van Economische Zaken, EVD De EVD verleent deze informatie gratis. De inhoud moet gratis beschikbaar blijven voor onze doelgroep, het Nederlandse bedrijfsleven. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Ondanks alle zorg die aan deze uitgave is besteed, kan het ministerie van Economische Zaken/EVD voor eventuele onjuistheden niet aansprakelijk gesteld worden.
2
1
MANAGEMENT SUMMARY........................................................................................................................................ 5
2
OVERHEIDSBELEID INZAKE DUURZAME ENERGIE....................................................................................................... 8
2.1 BEVOEGDHEDEN VAN FEDERALE STAAT EN GEWESTEN ............................................................................................. 8 2.1.1 DE FEDERALE OVERHEID ............................................................................................................................................ 8 2.1.2 DE GEWESTEN ........................................................................................................................................................... 8 2.2 HET FEDERALE BELEID................................................................................................................................................ 9 2.2.1 ALGEMENE BELEIDSNOTA VAN DE MINISTER VAN KLIMAAT EN ENERGIE .................................................................. 9 2.2.2 ENERGIEBELEID T.O.V. DE DUURZAME ONTWIKKELING EN DE KLIMAATVERANDERINGEN ...................................... 10 2.2.3 FISCALE STIMULI VOOR ENERGIEBESPARENDE INVESTERINGEN .............................................................................. 10 2.2.4 OFF-SHORE WINDENERGIE EN GROENESTROOMCERTIFICATEN ............................................................................... 11 2.2.5 BIOBRANDSTOFFEN................................................................................................................................................. 11 2.2.6 ACTOREN................................................................................................................................................................. 12 2.3 HET BELEID IN DE GEWESTEN .................................................................................................................................. 12 2.3.1 VLAAMS GEWEST .................................................................................................................................................... 12 2.3.2 WAALS GEWEST ...................................................................................................................................................... 17 2.3.3 BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST ...................................................................................................................... 21 2.4 LOKALE OVERHEDEN ............................................................................................................................................... 25 2.5 SAMENVATTING ...................................................................................................................................................... 25 3
DE ENERGIEMARKT.................................................................................................................................................. 27
3.1 OMVANG EN EVOLUTIE VAN HET PRIMAIR ENERGIEVERBRUIK IN BELGIË................................................................ 27 3.2 DE ELEKTRICITEITSMARKT ....................................................................................................................................... 29 3.2.1 ELECTRICITEITSPRODUCTIE ...................................................................................................................................... 29 3.2.2 ELECTRICITEITSLEVERANCIERS ................................................................................................................................. 30 3.3 GROENE STROOM.................................................................................................................................................... 34 3.3.1 VLAANDEREN .......................................................................................................................................................... 34 3.3.2 WALLONIË ............................................................................................................................................................... 38
3
3.3.3 BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST ...................................................................................................................... 41 3.4 OFF-SHORE WINDENERGIE ...................................................................................................................................... 41 3.5 SAMENVATTING ...................................................................................................................................................... 41 4
INSTALLATIES VOOR DE PRODUCTIE VAN DUURZAME ENERGIE............................................................................... 43
4.1 MARKTEVOLUTIE IN DE GEWESTEN ......................................................................................................................... 43 4.1.1 VLAAMS GEWEST .................................................................................................................................................... 43 4.1.2 WAALS GEWEST ...................................................................................................................................................... 49 4.1.3 BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST ...................................................................................................................... 51 4.2 MARKTSEGMENTEN ................................................................................................................................................ 51 4.2.1 ELECTRICITEITSLEVERANCIER................................................................................................................................... 51 4.2.2 HOUDERS VAN DE PRIMAIRE ENERGIEBRON ........................................................................................................... 51 4.2.3 PARTICULIER, BEDRIJF EN OVERHEID ....................................................................................................................... 52 4.3 TECHNOLOGIETYPES EN AANBOD............................................................................................................................ 57 4.3.1 FOTOVOLTAÏSCHE ZONNEPANELEN ......................................................................................................................... 57 4.3.2 WINDTURBINES....................................................................................................................................................... 62 4.3.3 INSTALLATIES VOOR DE VERWERKING VAN BIOMASSA ........................................................................................... 74 4.3.4 WATERKRACHTCENTRALES...................................................................................................................................... 79 4.4 SAMENVATTING ...................................................................................................................................................... 80 5
LIJST MET AFKORTINGEN......................................................................................................................................... 81
6
BIJLAGEN................................................................................................................................................................. 85
6.1 PRODUCENTEN PV-PANELEN OF THERMISCHE PANELEN ......................................................................................... 85 6.2 LEVERANCIERS PV-PANELEN OF THERMISCHE PANELEN .......................................................................................... 91 6.3 GHENT BIO-ENERGY VALLEY: LEDEN ....................................................................................................................... 93
4
1
Management Summary
De perspectieven in België voor duurzame energie en apparaten waarmee duurzame energie kan geproduceerd worden, zijn gunstig. Redenen hebben te maken maken met het gebrek aan fossiele brandstoffen op eigen bodem, de sceptische houding tegenover kernenergie, de wil om op energievlak zo onafhankelijk mogelijk te zijn en last but not least de internationale verplichtingen die België heeft om enerzijds de energievraag te beheersen en anderzijds ervoor te zorgen dat een deel van de energieproductie en energieleveringen zal bestaan uit hernieuwbare energiebronnen. Op basis van het Europese klimaatplan moet het aandeel hernieuwbare energie tegen 2020 13% bedragen terwijl dat in 2007 amper 2% bedroeg. Of anders gezegd, voor zover de vraag naar energie gelijk zou blijven, wil dit zeggen dat het aandeel duurzame energie er in vergelijking met 2007 met 550% op moet vooruitgaan. En daar is apparatuur voor nodig. België is traditioneel een zeer open economie. Dit biedt perspectieven voor buitenlandse investeerders die het potentiëel van duurzame energie willen aangrijpen om in België zaken te doen. Maar het land heeft ook zijn eigenheden. Die (er)kennen en begrijpen is een conditio sine qua non vooraleer de markt te betreden. Doel van deze marktverkenning is om relevante achtergrondinformatie hieromtrent te verzamelen, synthetiseren en structureren. Deze verkenning is niet volledig; ze bevat wel veel referenties en links naar pulbicaties, websites, organisaties en bedrijven zodat aanvullende informatie binnen handbereik is. Het document is geactualiseerd tot september 2008. In een sector die snel evolueert is actualisering derhalve ook belangrijk. Ook hier zullen de referenties en links hun nut blijven behouden. Het thema “systemen voor productie van duurzame energie in België” in kaart brengen, vereist een breder kader. Vandaar dat in een eerste deel het overheidsbeleid in België wordt geschetst. De bevoegdheden betreffende energiebeleid en duurzaam energiebeleid zijn verdeeld tussen federale overheid en gewesten in België. Duurzame energie behoort tot de verantwoordelijkheid van de drie gewesten (Vlaanderen, Wallonië en Brussel), behalve het gedeelte offshore windenergie en biobrandstoffen dat een federale materie is. De regelgeving die federale overheid en gewesten uitwerken, kent weliswaar een aantal parallellen maar ook weer belangrijke verschillen, ondermeer met betrekking tot de subsidiesystemen. De informatie die beschikbaar is, is al evenmin gelijk (noch qua inhoud, noch qua taal) en niet gelijktijdig beschikbaar. Naar overheidsorganisaties toe hebben zowel de federale als de gewestelijke overheden een verantwoordelijke minister, overheidsdienst en een regulator. Inzake overheidssteun bestaan incentives voor het stimuleren van investeringen in apparatuur en voor het produceren van groene stroom. Fiscale stimuli bij investeringen worden door de federale overheid voorzien. Het Waalse en Brusselse Gewest voorzien ook subsidies. Inzake productie van groene stroom wordt met een systeem van certificaten gewerkt. Elk gewest (en de federale overheid voor offshore windenergie) heeft op dit vlak een eigen regeling uitgewerkt. Aangezien de doelstellingen (Vlaanderen 6% groene stroom in 2010, Wallonië 12% in 2012 en Brussel 3,25% in 2012) ambitieus zijn en nog een belangrijke groei vergen, is er vooralsnog een voortzetting van de overheidssteun. Uiteindelijk gaat het de gebruiker over energie die hij ter beschikking wil hebben en die ofwel moet geproduceerd ofwel ingevoerd moet worden. In het tweede deel wordt daarom een beeld geschetst van de omvang en de evolutie van het energieverbruik in België. Dat verbruik is over de jaren heen licht stijgend en bedroeg in 2006 ongeveer 95.000 GWh. Aangezien België nagenoeg over geen fossiele reserves beschikt, is het verplicht het grootste gedeelte van haar energiebronnen in te voeren (voornamelijk aardolie en aardgas met >70%). Het belang van vaste brandstoffen verkleint
5
(<10%). Kernenergie blijft heel belangrijk (>20%). Primaire electriciteit (wind, zon, water) en electriciteit uit recuperatiebrandstoffen is nog beperkt, zowat 6%, maar groeit sterk. De positie van Suez-GdF via haar Belgische dochtermaatschappijen is, ondanks liberalisering van de markt, overweldigend en schommelt tussen >70% in Vlaanderen en Wallonië tot >90% in het Brussels Gewest. Aangezien op het vlak van groene warmte in België nog geen productie- of verbruiksobjectieven bestaan, concentreren we ons vooral op groene electriciteit als een onderdeel van de electriciteitsmarkt. De cijfers inzake groene electriciteit zijn afkomstig van de gewesten. Opvallend zijn de verschillen inzake evolutie en samenstelling tussen de gewesten. Zo is Vlaanderen nog maar vrij recent zijn productie aan het opbouwen, vanaf 2003, terwijl Wallonië al een belangrijke productie had, voornamelijk op basis van waterkracht. In 2007 was de totale hoeveelheid geproduceerde groene stroom vergelijkbaar (1.640 GWh in Vlaanderen tegen 1.560 GWh in Wallonië). Veruit de belangrijkste productie komt voort uit de diverse bio-massa bronnen en biogas (>80% in Vlaanderen, >60% in Wallonië). Beschikbare biomassa is wel een teer punt in Vlaanderen. Windenergie groeit snel aan belang (17% In Vlaanderen,13% in Wallonië). Zonneenergie stelt in absolute nog niet zo veel voor maar is procentueel de snelste groeier (<1%). Het potentiëel is aanzienlijk. In tegenstelling tot Vlaanderen is waterkracht belangrijk in Wallonië (<1% In Vlaanderen, 24% in Wallonië). De productie is stabiel. Het Brussels Gewest heeft minder mogelijkheden om groene stroom te produceren. Informatie is ook maar in beperkte mate beschikbaar. Offshore windenergie, tenslotte, staat nog op nul maar gaat van start in 2008. Het potentiëel hiervan is bijzonder belangrijk. In het derde deel staat de apparatuur voor de productie van duurzame energie, meer bepaald van groene stroom, centraal. Vooreerst beschouwen de evolutie van het aantal installaties en van het geïnstalleerd vermogen per gewest, vervolgens definiëren we verschillende marktsegmenten in termen van type gebruikers en tenslotte gaan we dieper in op de diverse technologietypes en aanbodaspecten. Wat het aantal installaties en het geïnstalleerd vermogen betreft, zijn er in Vlaanderen eind augustus 2008 meer dan 8.000 installaties operationeel waarvoor groene stroom certificaten werden uitgereikt, met een totaal vermogen van circa 650 MWe. Er is een sterke groei geweest van het vermogen door de ingebruikname van grote biomassa installaties in de periode 2004 tot 2006. Momenteel zijn het de fotovoltaïsche installaties die onder invloed van de Vlaamse subsidiepolitiek vanaf 2006 zeer snel in aantal toenemen. Alhoewel de klassieke electriciteitsleveranciers ook bij de productie van groene energie belangrijke spelers zijn, zijn er heel wat nieuwe namen in de lijst van energieproducenten. Een studie over het potentiëel in 2030, die door VITO op vraag van de Vlaamse overheid in 2005 werd uitgevoerd, verwacht nog aanzienlijke toenames van de geïnstalleerde vermogens, voornamelijk inzake zonnestroom en offshorewindenergie. Eind 2008 wordt een actualisatie van de studie verwacht. In Wallonië waren er eind 2007 een kleine 200 installaties met een totaal vermogen van 565 MWe. Het grote verschil met Vlaanderen ligt op het vlak van de PV-installaties wat de aantallen betreft. Wallonië beschikt omwille van geografische kenmerken over een 50-tal waterkrachtinstallaties. Het groeipotentiëel hierin is beperkt. Wat het Brussels gewest betreft zijn de aantallen en vermogens beperkt. Wat de vraagzijde betreft, kan de markt ingedeeld worden volgens verschillende criteria. Vooreerst zijn er electriciteitsleveranciers die omwille van hun quota verplichtingen groene stroom moeten produceren en/of aankopen. Electrabel, SPE en Nuon zijn hiervan voorbeelden. Een tweede type van segmentering is gemaakt worden op basis van het al of niet beschikken over groene grondstof, de primaire energiebron. Aangezien die grondstof (biomassa, biogas, water, wind, grond- en dakoppervlakte) schaars is, vormen diegenen die hierover beschikken de evidente doelgroep. Tenslotte is een onderscheid te maken tussen particulieren, bedrijven en overheden, ondermeer op basis van de verschillende subsidie- en steunmaatregelen. De architect blijkt in België, vooral dan in de privé woningbouw, een belangrijke schakel te zijn in het promoten van systemen voor duurzame energie.
6
Hoewel België een open markt is, wil dat niet zeggen dat de markt gemakkelijk is en succes gegarandeerd is. De doorlooptijd vooraleer een vergunning verkregen wordt om een windturbinepark te bouwen, kan jaren aanslepen. Ook de markt voor PV installaties heeft tijd nodig gehad om te ontwikkelen en zal zeker nodig een zekere periode nood hebben aan subsidieregelingen om te blijven groeien. Het succes van buitenlandse bedrijven, waaronder ook verschillende Nederlandse, bewijst dat er kansen zijn.
7
2
Overheidsbeleid inzake duurzame energie
2.1
Bevoegdheden van federale staat en gewesten
België is een federale staat, samengesteld uit de gemeenschappen en de gewesten. De diverse politieke bevoegheden en het beleid zijn derhalve toegewezen aan de federale, de gemeenschapsof de gewestelijke overheden. Meer informatie over de structuur van de Belgische staat, zie http://www.belgium.be/nl/over_belgie/overheid. De bevoegheden die met energie te maken hebben, situeren zich deels op federaal en deels op gewestelijk vlak. De federale overheid is bevoegd voor kernenergie en “voor alles wat niet uitdrukkelijk onder de bevoegdheid valt van de gemeenschappen en de gewesten”; de gewesten zijn verantwoordelijk voor energie. Dit impliceert dat er op dit ogenblik 4 ministers zijn die bevoegheden hebben op het vlak van energie, nl. federaal minister voor Klimaat en Energie Paul Magnette, Vlaams minister van Openbare Werken, Energie, Leefmilieu en Natuur Hilde Crevits, Waals Minister voor Huisvesting, Transport en Territoriale Onwikkeling André Antoine en Brussels Hoofdstedelijk Minister Evelyne Huytebroeck, belast met Leefmilieu, Energie, Waterbeleid, Groenvoorzieningen, Natuurbehoud en Stadsrenovatiepremies. De bevoegdheidsverdeling inzake energie tussen federale en gewestelijke overheden is als volgt: 2.1.1
De federale overheid
Op de gas- en elektriciteitsmarkt is de federale overheid bevoegd voor de domeinen die nationaal een homogeen en gemeenschappelijk technisch en economisch beheer vergen: •
Het beheer van het net voor het transport van elektriciteit onder hoogspanning (meer dan 70.000 volt)
•
Het beheer van het netwerk voor het transport van gas onder hoge druk
•
Het nationale uitrustingsplan van de elektriciteitssector
•
De cyclus van kernbrandstof
•
De grote opslaginfrastructuur
•
De energieproductie
•
De tarieven
2.1.2
De gewesten
De 3 gewesten (Vlaams, Waals en Brussels hoofdstedelijk gewest) zijn in hoofdzaak bevoegd voor: •
De plaatselijke distributie en het lokale transport van elektriciteit via netten met een spanning van minder dan of gelijk aan 70 kilovolt (kV)
•
De openbare gasdistributie
8
•
De nieuwe energiebronnen, met uitzondering van de energiebronnen die verband houden met kernenergie
•
Het rationele energiegebruik (REG) & Emissierechten
De bevoegheden inzake duurzame energie en rationeel energiegebruik liggen derhalve bij de gewesten. Nochtans zijn er een aantal situaties die enige toelichting vragen. Aangezien de territoriale wateren niet de verantwoordelijkheid zijn van de gewesten is offshore windenergie een federale bevoegdheid. Fiscaliteit is eveneens een federale bevoegdheid, althans op dit ogenblik. De federale overheid heeft derhalve de mogelijkheid om investeringen op het vlak van duurzame energie fiscaal aftrekbaar te maken. De gewesten kunnen dit (nog) niet. De gewesten kunnen wel premies geven, bvb. voor installatie van fotovoltaïsche panelen.
2.2
Het federale beleid
2.2.1
Algemene beleidsnota van de minister van Klimaat en Energie
We referen naar de beleidsnota en citeren de relevante passages uit de beleidsnota van april 2008 voor wat betreft het onderwerp duurzame energie. Het Belgische beleid kadert meer en meer binnen het Europese en het internationale beleid inzake energie en klimaat. Hernieuwbare energieën en nieuwe technologieën Op 23 januari 2008, stelde de Europese Commissie een geïntegreerd energie-klimaatplan voor. Met dit plan wenst Europa aan te tonen dat het klaar is om wereldwijd het initiatief te nemen in de strijd tegen de klimaatverandering. Bovendien zal het energie-klimaatpakket de bevoorradingszekerheid ten goede komen in tijden van geopolitieke onzekerheid. De doelstellingen, opgenomen in het pakket kunnen als dusdanig ondersteund worden. Voor de energiesector is de doelstelling van 20% voor hernieuwbare energie voor de Europese Unie tegen 2020, inclusief 10% biobrandstoffen van essentieel belang. België is bereid de nodige maatregelen te nemen met het oog op het behalen van de doelstelling van 13% die aan het land werd toebedeeld Op binnenlands vlak zal binnen de grenzen van de federale bevoegdheden de Regering het wetenschappelijk onderzoek met betrekking tot hernieuwbare energie ondersteunen en herwaardeerd ze de rol en de werking van het SCK en het IRE inbegrepen de internationale programma’s welke een vermindering van de halveringstijd van nucleaire afval beogen net zoals het onderzoek betreffende medische isotopen. Biobrandstoffen De Europese richtlijn (2003/30/EC) van 8 mei 2003 legt objectieven op aan de Lidstaten van de EU voor de vervanging van de fossiele brandstoffen door biobrandstoffen. Om deze energie aan te moedigen staat de Europese Commissievoordelen fiscale voordelen voor biobrandstof toe. Zij staat dit toe op voorwaarde dat op basis van een Europese selectieprocedure bepaald wordt wie voor een accijnsverlaging op biodiesel en bio-ethanol in aanmerking komt. Samen met de bevoegde diensten betreffende biobrandstoffen, zal binnen het kader van deze Europese richtlijn en binnen het Belgische quotasysteem zoals ingevoerd door de wetgeving inzake biobrandstoffen, op korte termijn gekeken worden naar een betere toegang tot biobrandstoffen, rekening houdende met de bestaande criteria inzake duurzaamheid van de productie en invoer van de grondstoffen.
9
Offshore windenergie …De federale Regering moet meer bepaald haar bijdrage leveren tot deze nationale inspanning van hernieuwbare energieën door de offshore windenergie in de Noordzee te ontwikkelen. De investeerders moeten de garantie krijgen dat de productie van offshore windenergie zal worden ondersteund door steunmaatregelen voor de productie en de aansluiting met het elektrisch net op het land. Het geheel van de procedures (toekenning van de concessies, toelatingen, milieuvergunningen ….) zal worden gerationaliseerd, teneinde de termijnen te verkorten en de lasten voor de nieuwe investeerders te verminderen; laatstgenoemden zullen beter worden begeleid tijdens het gehele proces. Tegen 2020 moet een plan voor de offshore ontwikkeling worden ontwikkeld met alle betrokken partijen. Tegen die tijd zal het plan een ambitieus objectief van elektriciteitsproductie moeten inhouden. Met de bedoeling om een optimale ontwikkeling van de offshore windenergie te verzekeren, zal de federale regering werken aan de uitbreiding van het Platform BNSWEP (Belgian North Sea Wind Platform) tot de andere medespelers en er een vernieuwde dynamiek aan geven. Het onderzoek naar het productiepotentieel van elektriciteit gewonnen uit golfslagenergie moet financieel worden gesteund. De federale regering zal het overleg tussen de verschillende beleidsniveaus voortzetten om een betere coördinatie van de beleidsvormen te verzekeren (rationeel energiegebruik, hernieuwbare energieën…). Het volledige beleidsplan vindt u hier : http://www.dekamer.be/FLWB/PDF/52/0995/52K0995011.pdf 2.2.2
Energiebeleid t.o.v. de duurzame ontwikkeling en de klimaatveranderingen
Op nationaal vlak werd in juli 2000 het Federaal Plan voor Duurzame Ontwikkeling (FPDO) goedgekeurd. Het FPDO bevat de ambitieuze doelstelling dat het energieverbruik in België tegen 2010 met 7,5% dient te dalen t.o.v. 1990, in strikte naleving van de engagementen die door ons land werden aangegaan in 1997. Het rationeel energiegebruik (REG), aanvullend op het REG-beleid van de Gewesten, en de ondersteuning van hernieuwbare energiebronnen worden uitgeroepen tot twee van de vier hoofdlijnen voor acties in het Plan. Ook het Nationaal Klimaatplan is, voor wat het energieluik betreft, gebaseerd op het federaal beleid dat het beleid van de Gewesten betreffende REG en hernieuwbare energietechnologieën optimaal ondersteunt. Zie http://mineco.fgov.be/energy/energy_policy/energy_policy_nl_001.htm#Welke 2.2.3
Fiscale stimuli voor energiebesparende investeringen
2.2.3.1
Particulieren
In uitvoering van het beleid inzake duurzame energie zijn een aantal fiscale maatregelen getroffen voor energiebesparende investeringen in woningen. Die investeringsaftrek geldt ondermeer voor: •
uitgaven voor de installatie van een systeem van waterverwarming door middel van zonneenergie
•
uitgaven voor de plaatsing van zonnecelpanelen voor het omzetten van zonne-energie in elektrische energie
•
uitgaven voor de plaatsing van alle andere uitrustingen voor de productie van geothermische energie
10
De belastingvermindering wordt verleend voor de uitgaven (gefactureerde bedragen btw inbegrepen) die effectief door de belastingplichtige zijn gedaan tijdens het belastbaar tijdperk en dit onafhankelijk van het ogenblik van de uitvoering van de werken. Het totale bedrag van de belastingvermindering mag voor het aanslagjaar 2008 (inkomsten 2007) in ieder geval per woning niet meer bedragen dan 2 600 euro. Dit grensbedrag van 2 600 euro wordt met 780 euro verhoogd voor zover deze verhoging uitsluitend betrekking heeft op de uitgaven voor de installatie van waterverwarming door middel van zonne-energie of de uitgaven voor de plaatsing van zonnecelpanelen voor het omzetten van zonne-energie in elektrische energie. Zie brochure Belastingvermindering voor energiebesparende investeringen, http://minfin.fgov.be/portail1/nl/cadrenl.htm en FAQ http://fiscus.fgov.be/interfaoifnl/Vragen/energysaving/who.htm#C 2.2.3.2
Bedrijven
Ook voor bedrijven voorziet de federale overheid een verhoogde investeringsaftrek voor energiebesparende investeringen. Doel is het energetisch rendement van bestaande installaties verbeteren en het gebruik van hernieuwbare energiebronnen bevorderen en stimuleren. Artikel 69 van het Wetboek der Inkomstenbelasting (W.I.B.) biedt bedrijven de mogelijkheid hun belastbare winst te verminderen met een verhoogde investeringsaftrek voor energiebesparende investeringen. De aftrek wordt verricht op de winst van het belastbaar tijdperk tijdens hetwelk de vaste activa zijn verkregen of tot stand zijn gebracht. Voor de energiebesparende investeringen, gedaan tijdens het belastbaar tijdperk dat aan aanslagjaar 2008 (inkomsten 2007) verbonden is, is er een verhoogde aftrek van 13,5%. Voor inkomstenjaar 2008 bedraagt de verhoogde aftrek 13,5%. Zie ook Internet Administratie van de ondernemings- en inkomensfiscaliteit - Investeringsaftrek 2.2.4
Off-shore windenergie en groenestroomcertificaten
Voor wat betreft off-shore windenergie is de federale overheid verantwoordelijk. Dit impliceert dat zij domeinconsessies kan vastleggen in zee waarop windenergieparken gebouwd worden. Voor de energie die hier geproduceerd zal worden, verleent de CREG groenestroomcertificaten. Het Koninklijk Besluit van 5 oktober 2005 voorziet volgende regeling in verband met GSC’s: •
de minimumprijs voor de productie van off-shore windenergie opgewekt met installaties die het voorwerp uitmaken van een domeinconcessie wordt ten belope van de eerste 216 MW verhoogd van 90 euro/MWh naar 107 euro/MWh.
•
de aankoopverplichting van groenestroomcertificaten voor de netbeheerder, voor wat betreft off-shore windenergie, bedraagt twintig jaar daar waar voor de andere hernieuwbare energiebronnen de aankoopverplichting op tien jaar is vastgelegd.
Tenslotte, maakt het voorwerp uit van een contract tussen de domeinconcessiehouder en de netbeheerder en op voorstel van deze laatste, de aankoopverplichtingen gedurende twintig jaar van de groenestroomcertificaten tegen de voormelde prijzen voor elektriciteit geproduceerd via off-shore windenergie opgewekt met installaties die het voorwerp uitmaken van een domeinconcessie. 2.2.5
Biobrandstoffen
De bevoegdheid voor de biobrandstoffen is voornamelijk federaal (accijnzen en verplichting tot bijmenging). We behandelen dit onderwerp niet verder in deze marktverkenning. Meer informatie over het onderwerp biobrqndstoffen, zie http://mineco.fgov.be/energy/biofuels/home_nl.htm
11
2.2.6
Actoren
•
Bevoegde minister: federaal minister voor Klimaat en Energie Paul Magnette
•
Federale Overheidsdienst (FOD) Economie, KMO, Middenstand en Energie, DG Energie, Dienst Duurzame Energie & Nieuwe technologieën
•
Federale Overheidsdienst Financiën, minfin.fgov.be
•
Regulator: CREG, Commissie voor de Regulering van de Elektriciteit en het Gas, www.creg.be
•
Studiecentrum voor Kernenergie (SCK), www.sck.be
2.3
Het beleid in de gewesten
Zoals bleek uit voorgaande is duurzame energie een materie die hoofdzakelijk tot de bevoegdheid van de gewesten behoort. Het is aan de gewesten om de Europese richtlijnen inzake milieuvriendelijke energieproductie en de doelstellingen die Europa aan de lidstaten heeft opgelegd in het kader van het Klimaatplan te realizeren: De Europese richtlijn 2001/77/EG betreffende elektriciteitsproductie uit hernieuwbare energiebronnen legt voor de verschillende lidstaten indicatieve doelstellingen vast voor het aandeel hernieuwbare energiebronnen in het elektriciteitsverbruik. Voor België bedraagt dit 6% tegen 2010. In deze richtlijn wordt de invoering voorzien van zogenaamde garanties van oorsprong. Deze garanties van oorsprong worden afgeleverd voor de productie van elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen. 2.3.1
Vlaams Gewest
2.3.1.1
Beleidsnota’s
In de beleidsnota Energie, 2004-2009, van de Vlaamse regering werd door toenmalig minister Kris Peeters sterk de nadruk gelegd op thema’s als de defederalisering van het energiebeleid (waarbij hij pleitte voor een overheveling van bevoegdheden van het federale naar het gewestelijke niveau) en de liberalisering van de energiemarkt. De thema’s “Rationeel Energie Gebruik”, Hernieuwbare Energie en WarmteKracht Koppeling kwamen ook expliciet aan bod. Lees ook http://docs.vlaanderen.be/portaal/beleidsnotas2004/peeters/energie.pdf Huidig minister Hilde Crevits die haar functie waarneemt sinds 2007 “schaart zich achter zowel de Europese doelstellingen voor de middellange termijn (20 of 30% broeikasgasemissiereductie, afhankelijk van de bijdrage van de andere landen, 20% energiebesparing, 20% hernieuwbare energiebronnen en 10% biobrandstoffen in de Europese Unie tegen 2020) als de Vlaamse doelstellingen voor de korte termijn (25% milieuvriendelijke elektriciteit in het Vlaams gewest tegen 2010, met inbegrip van 6% elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen)”. Lees ook www.hildecrevits.be/uploads/file/beleidsbrief%20energie.pdf
12
2.3.1.2
Vlaamse regelgeving inzake milieuvriendelijke energie
Algemeen milieuvriendelijke energie Ministerieel besluit van 11 januari 2008 houdende het vaststellen van nadere regels met betrekking tot het invoeren van de haalbaarheidsstudie voor alternatieve energiesystemen 2
Bij nieuw op te richten gebouwen met een totale bruikbare vloeroppervlakte van meer dan 1000 m , dient de bouwheer uiterlijk één maand na de indiening van de aanvraag voor stedenbouwkundige vergunning een haalbaarheidsstudie in bij het Vlaams Energieagentschap. Besluit van de Vlaamse Regering van 5 maart 2004 inzake de bevordering van de elektriciteitsopwekking uit hernieuwbare energiebronnen De ecologiepremie voor bedrijven Een ecologiepremie is een financiële tegemoetkoming aan ondernemingen die ecologieinvesteringen zullen realiseren in het Vlaamse Gewest. Onder ecologie-investeringen worden milieuinvesteringen en investeringen op energiegebied verstaan. Met de ecologiepremie wil de Vlaamse overheid een gedeelte van de extra kost die een ecologieinvestering met zich meebrengt, en die op korte termijn een concurrentieel nadeel kan betekenen, voor haar rekening nemen. De ecologiepremie wordt toegekend via een oproep met wedstrijdformule. Zie Agentschap Economie van de Vlaamse Overheid Groenestroomcertificaten De basisregelgeving met betrekking tot de groenestroomcertificaten en de warmtekrachtcertificaten is opgenomen in het Elektriciteitsdecreet . Sinds 1 januari 2002 geldt in het Vlaams Gewest een systeem van groenestroomcertificaten. Hiermee wil Vlaanderen de productie van elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen bevorderen. Dit systeem bestaat uit twee delen. Enerzijds kunnen producenten van elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen groenestroomcertificaten krijgen. Anderzijds is er een certificatenverplichting voor elektriciteitsleveranciers. Zij moeten een bepaald aantal groenestroomcertificaten inleveren. Producenten van elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen kunnen bij de VREG groenestroomcertificaten krijgen voor de elektriciteit die ze in het Vlaams Gewest produceren uit zonne-energie, windenergie, waterkracht, getijdenenergie, golfslagenergie, geothermie, biogas, stortgas, rioolwaterzuiveringsgas en biomassa. Een (Vlaams) groenestroomcertificaat toont aan dat 1.000 kWh elektriciteit werd opgewekt uit een hernieuwbare energiebron. De producent kan deze groenestroomcertificaten verkopen aan leveranciers die nog aan hun certificatenverplichting moeten voldoen. Indien de producent zelf ook leverancier is, kan hij ze gebruiken om aan zijn eigen certificatenverplichting te voldoen. Opvallend is de steun die de Vlaamse overheid toekent voor GSC’s op basis van zonne-energie. Met ingang van 1 januari 2006 verhoogde de Vlaamse overheid de productiesteun voor elektriciteit uit fotovoltaïsche installaties tot 450 Euro. Hieronder vindt u een overzicht. De minimumprijs per certificaat (= per MWh) is bepaald in functie van de gebruikte productietechnologie:
13
Technologie
Minimumprijs per certificaat (euro/MWh)
Zonne-energie
450
Waterkracht, getijden-en golfslagenergie
95
Onshore windenergie
80
Organisch-biologische stoffen, al dan niet met co-verbranding
80
Vergisting van organisch-biologische stoffen in stortplaatsen
80
Organisch-biologisch deel van afvalstoffen
80
Tabel 2-1: minimumprijs per GSC per technologie in het Vlaams Gewest
Zie ook: •
Energiebeleidsovereenkomst ter ondersteuning van de groenestroomproductie
•
Model van overeenkomst voor groenestroom
Biomassa Omzendbrief RO/2006/01: Afwegingskader en randvoorwaarden voor de inplanting van installaties voor mestbehandeling en vergisting. Windenergie Vergunningsplicht en randvoorwaarden voor MER-plicht windturbines. Voor de bouw van een windturbine is zowel een stedenbouwkundige vergunning als een milieuvergunning vereist. Voor windenergieprojecten is bovendien een milieueffectrapportage (MER) verplicht. Omzendbrief van 12 mei 2006: Afwegingskader en randvoorwaarden voor de inplanting van windturbines en persbericht Omzendbrief windenergie Circulaire Bebakening Hindernissen CIR-GDF 03 - federale regelgeving
Zonne-energie Besluit van de Vlaamse Regering van 14 april 2000 tot bepaling van de [...] werken [...] waarvoor geen stedenbouwkundige vergunning nodig is Warmtekrachtkoppeling Besluit van de Vlaamse Regering van 7 juli 2006 inzake de bevordering van elektriciteitsopwekking in kwalitatieve warmtekrachtinstallaties Ministerieel besluit inzake de vastlegging van referentierendementen voor toepassing van de voorwaarden voor kwalitatieve warmtekrachtinstallaties de basisregelgeving met betrekking tot de groenestroomcertificaten en de warmtekrachtcertificaten is opgenomen in het Elektriciteitsdecreet.
14
2.3.1.3
Het Vlaams Klimaatsbeleidsplan
Het Vlaams Klimaatbeleidsplan is de leidraad voor het Vlaamse Gewest om haar doelstellingen (daling van de broeikasgasemissies met 5,2% tegen 2012) na te komen in het kader van de Kyotorichtlijnen. Het plan bevat vijf sectoriële thema’s en vijf inhoudsthema’s. De vijf sectorale thema’s geven globaal het streefdoel weer voor de sectoren rond klimaatvriendelijke en duurzame mobiliteit, rationeel energiegebruik, duurzame en koolstofarme energievoorziening, industrie en duurzame landbouw en bossen. De vijf horizontale ondersteunende inhoudsthema’s gaan van onderzoek tot klimaatverandering. http://www.lne.be/themas/klimaatverandering/klimaatconferentie/vlaamsklimaatbeleidsplan-2006-2012 2.3.1.4
REG-decreet van het Vlaamse Gewest
In uitvoering van het Protocol van Kyoto heeft België zich geëngageerd om de uitstoot van broeikasgassen in de periode 2008 - 2012 met 7,5% te reduceren ten opzichte van 1990. Het REGdecreet van het Vlaamse Gewest (2 april 2004) heeft als doel het crëeren van een algemeen kader voor de vermindering van de CO2-uitstoot door de bevordering van het rationeel energiegebruik, het gebruik van hernieuwbare energiebronnen en de toepassing van flexibele mechanismen. Het decreet bevat zes grote thema’s: •
Subsidieprogramma's voor verschillende doelgroepen
•
Energiebeleidsovereenkomsten en verplichtingen voor bedrijven, niet-commerciële instellingen en publiekrechtelijke rechtspersonen
•
Verplichtingen i.v.m. rationeel energiegebruik voor brandstofleveranciers
•
Flexibiliteitsmechanismen
•
Energiedeskundigen en energiegegevens
•
Oprichting van Autonome Commissies Energiebeleid Vlaanderen bij de Mina-raad en de SERV (Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen)
2.3.1.5
Vlaams Decreet Ruimtelijke Ordening
Het nieuwe decreet Ruimtelijke Ordening opgesteld door Vlaams minister van Financiën, Begroting en Ruimtelijke Ordening, Dirk Van Mechelen, voorziet een soepel en eenvoudig kader voor hernieuwbare energie in Vlaanderen. Eens het decreet van kracht is zal de inplanting van windturbines niet langer afhankelijk zijn van tijdrovende planologische initiatieven. Daarenboven is recnt de beslissing genomen om voor het plaatsen van zonnepanelen de vergunningsplicht af te schaffen. http://www.dirkvanmechelen.be/2008/zonnepanelen-vrijgesteld-van-vergunning 2.3.1.6
Actoren
Vlaams minister van Openbare Werken, Energie, Leefmilieu en Natuur Vlaams Energie Agentschap (http://www.energiesparen.be). Het VEA valt organisatorisch onder het Beleidsdomein Leefmilieu, Natuur en Energie (LNE). Haar opdrachten omvatten:
15
•
zorgen voor de beleidsuitvoering en -ondersteuning van het energiebeleid in Vlaanderen
•
aanmoedigen van het rationeel energiegebruik en de milieuvriendelijke energieproductie
•
afleveren van adviezen en attesten in het kader van fiscale aftrek en andere subsidiedossiers voor bedrijven over rationeel energiegebruik en hernieuwbare energiebronnen
•
zorgen voor de actieplannen over rationeel energiegebruik en het gebruik van hernieuwbare energiebronnen van de energiesector en andere doelgroepen en evaluatie hiervan
•
vertegenwoordiging in Enover, het overlegforum tussen de gewesten en het federale niveau waarin energiemateries behandeld worden
•
behandelen van dossiers over energieprestatieregelgeving (EPB) en advies en technische informatie geven over EPB
De VREG de Vlaamse Reguleringsinstantie voor de Electriciteits- en Gasmarkt (www.vreg.be), is een tweede dienst binnen Beleidsdomein Leefmilieu, Natuur en Energie (LNE) van de Vlaamse overheid. De VREG zorgt ervoor dat de Vlaamse elektriciteits- en aardgasmarkt efficiënt georganiseerd wordt en werkt. Daartoe verstrekt zij advies aan de Vlaamse overheid en controleert en reguleert zij de energiemarkt. Verder informeert zij de verbruiker - particulier, zelfstandige of industrieel - en geeft zij antwoord op zijn vragen, zodat hij zelf kan oordelen welke energieleverancier het beste bij hem past. Eén van haar taken is milieuvriendelijke energie certificeren en de handel erin faciliteren. 2.3.1.7
Andere partijen
ODE, Organisatie Duurzame Energie ODE-Vlaanderen, de Organisatie voor Duurzame Energie Vlaanderen, is de sectororganisatie en gespecialiseerde informatiezender voor duurzame energie in het Vlaams Gewest. www.ode.be VITO, Vlaamse instelling voor technologisch onderzoek VITO is in 1991 opgericht door de Vlaamse overheid als onafhankelijk onderzoeks- en adviescentrum voor bedrijven en overheid. VITO ontwikkelt duurzame technologieën op het vlak van energie, leefmilieu, materialen en aardobservatie. www.vito.be Emis, Energie en Milieu Informatiesysteem voor het Vlaamse Gewest EMIS is een project van de Vlaamse Overheid uitgevoerd door de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (Vito). EMIS verzamelt en verwerkt een breed spectrum aan informatie over energie en milieu. www.emis.vito.be Energieleveranciers De lijst van erkende energieleveranciers in het Vlaams Gewest vindt u op de site van de VREG.
16
2.3.2
Waals Gewest
2.3.2.1
Plan voor het duurzaam beleid inzake energie , 18 december 2003
In haar plan voor het duurzaam beleid inzake energie wil de Waalse overheid de klemtoon leggen op maatregelen die zich vooral moeten richten naar: •
Verdere liberalisering van de energiemarkt
•
Energiebesparingen en Rationeel Energiegebruik
•
Investeringen in en het stimuleren van groene energieproductie
•
Beleid ivm biomassa (productie en installaties)
•
Stimuleren van Onderzoek en ontwikkeling
Met betrekking tot groene energie was het de bedoeling om in 2010 8% van de electriciteit te produceren op basis van hernieuwbare bronnen (2,6% in 2000). Verder wou men 9% van het thermisch warmwaterverbruik op basis van hernieuwbare energiebronnen produceren (tegenover 6% in 2000) en 15% electriciteit via WKK (tegenover 3,4% in 2000). Om dit te realizeren werden volgende maatregelen genomen: •
De vrije keuze van energieleverancier voor klanten die groene stroom van hun leverancier willen betrekken
•
Een procedure voor toekenning van groenestroomcertificaten op basis van CO2 besparing
•
Steun voor de productie van hernieuwbare energie in de vorm van een garantie inzake de minimale waarde van een GSC
Dit plan is verder uitgewerkt. De Waalse overheid heeft zich tot doel gesteld om tegen 2010 het energieverbruik met 2% en de CO2-uitstoot met 7,5% verminderen. Hiervoor wil men het Rationeel EnergieGebruik (Utilisation Rationnelle de l’Energie –URE) promoten en energie op een andere manier produceren, meer bepaald op basis van hernieuwbare bronnen. Zie ook http://energie.wallonie.be/servlet/Repository/la-maitrise-durable-de-l'energie.PDF?IDR=416 De quota voor groene electriciteit zijn ondertussen ook opgetrokken, zie hierna.
2.3.2.2
Waalse regelgeving inzake groene electriciteit
De wetgevende teksten met betrekking tot de gas-en electriciteitsmarkt en met betrekking tot de organisatie van de cwape kunnen op de cwape website geconsulteerd worden, http://www.cwape.be/xml/themes.xml?IDC=903, of via de juridische databank van Wallonië, http://wallex.wallonie.be . Het besluit van 30 november 2006 tot bevordering van de groene electriciteit (l’arrêté du gouvernement wallon du 30 novembre 2006 relatif à la promotion de l’électricité verte)
17
In Wallonië heeft de overheid 2 mechanismen gecreëerd om het produceren en gebruiken van groene stroom te ondersteunen: Groenestroomcertificaten Het besluit legt quota op aan de electriciteitsleveranciers en netbeheerder m.b.t. het aandeel groene stroom. De quota voor groene electriciteit evolueren van 5% in 2005 naar 12% in 2012 met stappen van 1% per jaar. In 2010 zullen de nieuwe quota die gelden vanaf 2013 door de CWAPE gepubliceerd worden. De basis voor het systeem van GSC’s in Wallonië is de mate waarin door een bepaalde technologie minder CO2 wordt geproduceerd. Hoe meer een technologie de productie van CO2 vermijdt, hoe meer zij beloond wordt door GSC’s. De “k” factor in de formule om GSC’s te berekenen, geeft die mate van CO2 vermijding weer. Windenergie bvb. heeft een k-factor van 100%, wat betekent dat bij de productie van windenergie geen CO2 wordt geproduceerd. Verder kan het aantal GC’s ook afhankelijk gesteld worden van het type technologie. Voor PV panelen worden bvb. tot max 7 GS certificaten/MWh geproduceerde electriciteit toegekend. Een GC heeft een gegarandeerde minimumwaarde van 65 euro gedurende 15 jaar wat een gegarandeerd minimum opbrengst per MW impliceert van maximaal 455 euro/MWh voor PV panelen.
18
Voor meer detail zie ook de jaarverslagen van de cwape: •
Rapport annuel spécifique 2007 sur l'évolution du marché des certificats verts
•
Specifiek Jaarverslag 2006 over de evolutie van de markt van groencertificaten (Néerlandais)
Label inzake garantie van oorsprong Het LGO (label de garantie d'origine) is een label dat een producent ontvangt voor electriciteit die op groene wijze geproduceerd is. Hiermee kan hij een garantie geven aan de koper van energie die deze garantie vraagt. Zie http://www.cwape.be/xml/themes.xml?IDC=1536 Installatiepremie De Waalse overheid kent een premie toe van 20% van de investering in PV panelen met een maximum van 3.500 euro. Arrêté ministériel du 20 décembre 2007 relatif aux modalités et à la procédure d'octroi des primes visant à favoriser l'utilisation rationnelle de l'énergie. http://energie.wallonie.be/xml/doc-IDD-10759-.html Soltherm Soltherm is een regionaal programma dat premies voorziet voor de aanschaf van zonneboilers (chauffe-eau solaire) . De premie bedraagt 1.500 € voor elke installatie met een optische oppervlakte van 2 m² tot 4 m² en een supplement van 100 € est prévu par supplementaire m². Het totale bedrag van de premie is beperkt tot 6.000 € . Zie, http://energie.wallonie.be/xml/doc-IDC-4868-.html Wetgeving, zie Arrêté du Gouvernement wallon du 27 novembre 2003 visant à octroyer une prime pour l'installation d'un chauffe eau solaire. Zie http://wallex.wallonie.be/index.php?doc=9100&rev=8218-3960 2.3.2.3
Ondersteunende initiatieven
Minergibat In 2006 werd een eerste R&D programma gestart in het kader van het Marshall plan, Minergibat. Dit programma richt zicht naar het thema energie-ëfficiëntie in gebouwen en voorzag hiervoor een budget van €3 miljoen. Onderzoek op het vlak van hernieuwbare energie pastte hier eveneens in. Futur Energy Het programma Futur Energy (2007) voorzag een budget van €2,4 miljoen voor onderzoek op het vlak van fotovoltaïsche zonne-energie en biomassa energie. EnergyWall Het programma EnergyWall (2008) voorzag €10 miljoen aan tegemoetkomingen in de vorm van projectsubsidies voor onderzoek op het vlak van windenergie en hydro-electrische energie. Hiervan wordt €7,8 miljoen gekaderd in het plan Air Climat. Solwatt In 2008 gaat een nieuw R&D programma van start, Solwatt , dat een budget €5 miljoen voorziet voor onderzoek, ontwikkeling en promotie rond het thema fotovoltaïsche zonne-energie.
19
Zie ook www.plansolwatt.be
20
2.3.2.4
Actoren
Verantwoordelijke minister: Waals Minister voor Huisvesting, Transport en Territoriale Ontwikkeling André Antoine Verantwoordelijke overheid: MINISTERE DE LA REGION WALLONNE, Direction générale des Technologies, de la Recherche et de l'Energie (DGTRE), Division de l'Énergie http://mrw1.wallonie.be/rubrique.php3?id_rubrique=281 Mail :
[email protected] De verantwoordelijke overheid heeft een specifieke website geopend m.b.t. energie, : http://energie.wallonie.be Waalse Commissie voor Energie CWAPE (Commission WAllonne Pour l’Energie) is de officiële reguleringsinstantie voor elektriciteit en gas, www.cwape.be 2.3.2.5
Andere partijen
EDORA Sectororganisatie EDORA, (Fédération de l'Energie d'Origine Renouvelable et Alternative) is een onafhankelijke organisatie die als doel heeft om de belangen van de hernieuwbare energiebronnen te bestuderen en verdedigen binnen de energiesector. www.edora.be Valbiom Verenging die als doel heeft om de het gebruik van biomassa voor niet voedingsgebruik te promoten, www.valbiom.be Energieleveranciers De lijst van erkende energieleveranciers in het Waals Gewest vindt u op de site van cwape. 2.3.3
Brussels Hoofdstedelijk Gewest
2.3.3.1
Duurzaam energie beleid
Het beleid inzake duurzame energie in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest richt zich sterk naar zonne-energie. Andere mogelijkheden zijn per definitie beperkt omwille van de aard van het gewest (voornamelijk gericht naar een diensteneconomie, hoge graad van verstedelijking). In juni 2008 werd door het BIM nog een campagne gestart om het gebruik van zonne-energie te promoten. De premies die hiervoor voorzien zijn, zijn erg genereus. Groenestroomcertificaten Toekenning van GSC Teneinde de producenten aan te sporen over te stappen naar de opwekking van groene elektriciteit en naar warmtekrachtkoppeling, hebben de Brusselse overheden via de ordonnantie van 19 juli 2001 een mechanisme ontworpen van groenestroomcertificaten. Dit mechanisme heeft het voorwerp uitgemaakt van preciseringen in een besluit van 6 mei 2004 betreffende de promotie van groene electriciteit en van kwaliteitswarmtekrachtkoppeling en in de meetcode van 12 oktober 2004.
21
In 2004 werd het quotum groene stroom vastgelegd op 2%, in 2008 en 2009 op 2,5%, 2,75% in 2010, 3% voor 2011 en 3,25% in 2012. De productie-installaties die gecertificeerd werden en beantwoorden aan een criterium van milieukwaliteit, genieten trimestrieel van “groenestroomcertificaten”. De naleving van dit criterium wordt geëvalueerd door het BIM. Dit criterium komt op dit ogenblik overeen met een besparing van 5% CO2 ten opzichte van productie-installaties die als referentie worden genomen, in casu de beste klassieke installaties voor de gescheiden productie van elektriciteit, warmte en koude. Op basis van dit mechanisme wordt een groenestroomcertificaat toegekend aan de gecertificeerde installatie voor elke hoeveelheid van 217 kg CO2 die zij vermijdt uit te stoten. Quota van GSC De leveranciers zijn in het Brussels Gewest onderworpen aan een quotum van groenestroomcertificaten. De Brusselse elektriciteitsleveranciers zijn ertoe gehouden groenestroomcertificaten af te leveren in functie van de hoeveelheden die zij verkopen aan hun in aanmerking komende klanten. Indien zij het quotum dat hun jaarlijks wordt opgelegd niet naleven, stellen zij zich bloot aan administratieve boetes. Indien zij zelf geen producent zijn van groene elektriciteit, zullen de leveranciers er moeten aankopen bij een producent uit het Brussels Gewest of uit het Waals Gewest . Marktprijs van de groenestroomcertificaten De GSC’s worden op de markt verhandeld. Begin 2008 bedroeg de gemiddelde prijs voor een certificaat 88 a 93 euro. Zie: www.brugel.be/Public/Page.php?ID=2413&siteID=2&language=dut Voorbeeld In het geval van PV panelen levert Leefmilieu Brussel voor elke geproduceerde MWh: 2
•
7.27 GSC’s voor de eerste 20 m
•
5.45 GSC voor de daaropvolgende 40 m
•
3.63 GSC voor de resterende oppervlakte (> 60 m )
2 2
Deze certificaten worden trimestriëel uitgereikt, per fractie en forfaitair voor panelen van minder dan 4 m², op basis van de geraamde jaarlijkse elektriciteitsproductie. In 2008 zal de waarde van een GSC waarschijnlijk 90 €/GSC (of 163 €/MWh) bedragen op de markt van de groene certificaten, en is ze op 150 €/MWh gewaarborgd bij Elia. http://www.sibelga.be/attachments_Nl/Prime22-Collectief-fotovoltaischsysteem_elektriciteitsproductie_collhuis_NL.pdf 2.3.3.2
Energiepremies van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
Een overzicht is beschikbaar op de site van het BIM en Sibelga Er bestaan premies voor residentieel gebruik, collectieve gebouwen en voor professioneel gebruik (tertiaire en industriële sector) . Tenslotte is er een sociale groene lening. Voor 2008 zijn volgende premies voor duurzame energie voorzien: Residentiëel gebruik Voor een verwarming met hoog rendement:
22
• warmtepomp : 2500 / 5000 € (tot 50 % van de factuur) Voor zonne-energie: • zonneboiler : 3000 / 6000 € (tot 50 % van de factuur) • fotovoltaïsch systeem voor elektriciteitsproductie : 3 €/Wp (tot 50 % van de factuur) Collectieve gebouwen Warmtepompen • 50% van de factuur voor de levering en plaatsing van het warmtepompsysteem, met een plafond van 2500 € per wooneenheid voor de installatie van een warmtepomp voor sanitair warm tapwater. • 50% van de factuur voor de levering en plaatsing van het warmtepompsysteem, met een plafond van 5000 € per wooneenheid voor de installatie van een combiwarmtepomp.
23
Zonneboiler • 50% van de kosten voor de levering en installatie van de zonneboiler met een maximum van 3000 € per wooneenheid in het geval van een installatie voor de verwarming van tapwater en een maximum van 6000 € per wooneenheid in dat van een installatie voor de verwarming van tapwater en water voor de centrale verwarming van de lokalen. Collectief fotovoltaïsch systeem voor elektriciteitsproductie • 3 euro/ Wattpiek (elektrisch piekvermogen van de PV-modules). De premie bedraagt maximum 50% van het factuurbedrag. De installatiekost van de bi-directionele A+/A- teller wordt 100% terugbetaald: 234 euro excl. Btw. • Voorbeeld: een installatie van 1260 Wp (ongeveer 9 m2) geeft een premie van 1260 Wp X 3 € = 3780 €, met een max. van 50 % van het factuurbedrag. Premies tertiaire en industriële sector Installatie van Fotovoltaïsche cellen: 3 euro/Watt elektrisch piekvermogen, met een maximum van 40% van de investering (studies inbegrepen) Overige: 40% voor de toepassing van overige hernieuwbare energiebronnen (studies inbegrepen). 2.3.3.3
Actoren
De minister verantwoordelijk voor energie www.bruxelles.irisnet.be/nl/region/region_de_bruxellescapitale/autorites/gouvernement/evelyne_huytebroeck.shtml Het Brussels Energie Agentschap (ABEA) Het ABEA, www.curbain.be/nl/energie/index.php, is actief sedert 1996 en is een dienst van de vzw Stadswinkel. ABEA stelt zich tot doel om de Brusselaars te helpen hun energieverbruik beter te beheersen door een Rationeel Energiegebruik en gebruik van Hernieuwbare Energie in de woning. Het informeert en adviseert de burgers over al hun problemen en technische keuzes om hun energieverbruik te verminderen en hun leefcomfort op peil te houden. Het Brussels Instituut voor Milieubeheer Het BIM, www.ibgebim.be , is de milieu- en energieadministratie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en heeft als taak studie, toezicht en beheer van lucht, water, bodem, afval, lawaai en natuur (groene ruimten en biodiversiteit ). Brugel: reguleringscommissie gas en electriciteit Brugel, “Brussel Gas Elektriciteit”, www.brugel.be , staat ervoor in dat de organisatie en de werking van de gewestelijke elektriciteits- en gasmarkt op efficiënte wijze worden geregeld. Daartoe verleent zij enerzijds adviezen aan de overheid, en controleert en reglementeert zij anderzijds de organisatie van de markt. 2.3.3.4
Andere partijen
Brusselse Raad voor het Leefmilieu (VZW) Bral vzw, www.bralvzw.be/leefmilieu/klimaat , is een onafhankelijk netwerk van bewonerscomités en
24
actieve bewoners. De gewestelijke en federale overheid erkent Bral als officiële pleitbezorger van actie- en bewonersgroepen. Sectororganisatie Duurzame Energie Apere Apere, Association pour la Promotion des Energies Renouvelables, www.apere.org/nl/activiteiten/infobrussels.php is een organisatie, actief in Brussel en Wallonië, die de toepqssing van REG en het gebruik van hernieuwbare energie wil promoten. Brussels GreenTech De Pool Milieutechnologieën, Brussels Greentech, is een onderdeel van het Brussels Agentschap voor de Onderneming (BAO). Brussels GreenTech vervult de rol van facilitator voor Brusselse ondernemingen, ondermeer inzake rationeel energieverbruik en hernieuwbare energiebronnen. Sibelga Sibelga is enige beheerder van de distributienetten elektriciteit en aardgas in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. www.sibelga.be Energieleveranciers De lijst van erkende energieleveranciers in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest vindt u op de site van Brugel
2.4
Lokale overheden
Verschillende gemeenten geven aanvullende premies voor een zonneboiler of fotovoltaïsche zonnepanelen en soms ook voor een warmtepomp. De provincie Vlaams-Brabant geeft een aanvullende premie voor een zonneboiler (625 euro). De provincie Limburg geeft een aanvullende premie in 2008 voor zonneboiler en fotovoltaïsche zonnepanelen (250 euro). Een overzicht van de premies voor Vlaanderen vindt u via de subsidiewijzer, www.energiesparen.be/subsidies/subsidiemodule.
2.5
Samenvatting
Het internationale en Europese beleid op het vlak van energie en klimaat stimuleert het rationeel gebruiken van energie en het gebruik van milieuvriendelijke, duurzame energie. Dit beleid wordt in belangrijke mate vertaald naar en opgelegd aan de lidstaten. Bovendien beschikt Europa, en zeker België, over zeer weinig fossiele energiebronnen. Vandaar dat er in België een ondersteunend beleid gevoerd om het Rationeel EnergieGebruik en het gebruik van duurzame energie (zoals windenergie, zonne-energie, bio-energie, waterkracht en geothermische energie) te stimuleren. De verantwoordelijkheid voor het beleid inzake duurzame energie berust hoofdzakelijk bij de gewesten (Vlaams, Waals en Brusssels Hoofdstedelijk Gewest). Zij bepalen de regelgeving en beheren de administraties op het vlak van beleidsuitwerking en marktregulering. De systemen van de groenestroomcertificaten en van de labels inzake garantie van oorsprong, eventuele premies voor installatie van bepaalde energieproductiesystemen (zoals fotovoltaïsche zonnepanelen), maar ook ruimtelijke ordening vallen onder de gewestelijke bevoegdheden. Elk gewest kan hierdoor ook zijn eigen klemtonen leggen en doet dat ook.
25
De federale bevoegheid (België) ligt vooral op het vlak van de fiscale aftrekbaarheid van de investeringen in productiemiddelen voor duurzame energie (PV-panelen, warmtepompen,…) en op het vlak van offshore windenergie. Deze bevoegdheidsverdeling impliceert dat er in België 4 verschillende systemen en overheden zijn. Er is geen uniforme rapportering van die overheden. Tenslotte kunnen lokale initiatieven (op provinciaal, stedelijk of gemeentelijk vlak) stimuli voorzien voor bepaalde technologieën. Tenslotte stellen we vast dat de diverse stimuli gericht zijn naar enerzijds het stimuleren van de productie en consumptie van duurzame energie en anderzijds naar het stimuleren van de aanschaf van middelen voor de productie van duurzame energie.
26
3
De energiemarkt
Er is een relatie tussen de productie en het verbruik van energie enerzijds en de beschikbare middelen voor de productie van energie anderzijds. In dit hoofdstuk worden de evoluties inzake energiebronnen geschetst. Cijfermateriaal van de Federale Overheidsdienst Economie, KMO, Middenstand en Economie, die we gemakkelijkshalve afkorten als de FOD Economie, over energie, dient verzameld te worden op diverse niveau’s en is afkomstig van verschillende bronnen. Dit heeft te maken met de bevoegdheidsverdeling over federale overheid en gewesten met betrekking tot (duurzame) energie. Synthese en onderlinge vergelijkbaarheid van cijfers wordt hierdoor bemoeilijkt. Cijfers komen derhalve relatief laat beschikbaar. Op dit ogenblik (aug 2008) zijn definitieve gegevens voor 2006 beschikbaar. Gegevens over 2007 zijn meestal voorlopig. Vandaar dat de cijfers van de FOD economie aangevuld worden met cijfers van de gewesten, indien beschikbaar, om meer recente evoluties toch te onderkennen. Het is trouwens op het niveau van de gewesten dat het meeste cijfermateriaal met betrekking tot duurzame energie geproduceerd wordt. Op de website van de FOD Economie is weinig, en alleszins geen gedetailleerd cijfermateriaal beschikbaar m.b.t. het thema “hernieuwbare energie”.
3.1
Omvang en evolutie van het primair energieverbruik in België
Ktoe (1.000 ton olieequivalent)
2000
2002
2003
2004
2005
2006
2007 (2)
GJG (7)
Vaste brandstoffen
8.382
6.539
6.210
6.427
5.454
5.165
4.546
-7,4%
Aardolie
24.510
23.057
25.327
24.681
24.858
23.782
23.245
-0,7%
Aardgas (3)
13.405
13.414
14.441
14.610
14.780
15.036
14.878
1,3%
Kernenergie (4)
12.548
12.340
12.345
12.328
12.401
12.154
12.566
0,0%
Overige (primaire electriciteit) (1)(5)
413
688
580
707
586
960
679
6,4%
Hernieuwbare en recuperatiebrandstof fen (6)
969
963
1.210
1.201
1.388
2.293
2.728
13,8%
Totaal
60.227
57.001
60.113
59.954
59.467
59.390
58.642
-0,3%
Tabel 3-1: Evolutie van het primaire energieverbruik (Bron: Conjuncturele nota, Evaluatie van de primaire energiemarkt in 2007 - FOD Economie) (1) Het (-) teken wijst op een uitvoersaldo, het (+) teken op een invoersaldo van elektriciteit; de primaire elektriciteit = waterkracht, windenergie, geothermie, fotovoltaïsche zonne-energie, recuperatiewarmte en de in -en uitvoer van elektriciteit (2) Voorlopige cijfers. (3) OVW voor het aardgas (aardgas in BVW: 16.486 ktoe in 2007). (4) 33% voor het primaire rendement van de kernenergiecentrales.
27
(5) 100% voor het rendement van de hydraulische en hernieuwbare (windkracht) energiecentrales, met uitsluiting van oppompen. (6) Vaste biomassa, biogas, huishoudelijk en industrieel afval, gebruikt bij de productie van elektriciteit en voor thermische doeleinden. (7) Gemiddelde Jaarlijkse Groeivoet
Figuur 3-1 : primair energieverbruik 2000 - 2007 Uit de tabel blijkt dat over de periode 2000-2007 het totale primaire energieverbruik in België met ongeveer 3% gedaald. De klassieke energiebronnen, meer bepaald fossiele brandstoffen, aardolie, aardgas en kernenergie, nemen meer dan 94 % van het primair verbruik voor hun rekening. Er is een sterke daling van het verbruik van vaste brandstoffen. Dit is bijna gehalveerd in de betrokken periode. Aardgas kent een geregelde stijging (+1,3%/jaar), kernenergie blijft stabiel en er is een daling van het verbruik van aardolie met gemiddeld 0,7%/jaar. Grote stijgers over de betrokken periode, althans in relatieve cijfers, zijn de hernieuwbare- en recuperatiebrandstoffen (gemiddeld bijna 14% op jaarbasis). Die stijging manifesteert zich vooral vanaf 2005. De post “overige (primaire electriciteit) “ waar waterkracht, windenergie, geothermie, fotovoltaïsche zonne-energie, recuperatiewarmte van deel uitmaken omvat echter ook de in -en uitvoer van elektriciteit, zodat hieruit geen afleiding kan gemaakt worden met betrekking tot het verbruik van “duurzame energie”. Uit de toelichtingen in de nota blijkt dat de energiebronnen uit windkracht hun opgang verder zetten met een groei van 36,1% in 2007. Hieronder vermelden we het relatief belang van de verschillende energiebronnen: 200 0
200 2
200 3
200 4
200 5
200 6
200 7
Vaste brandstoffen
13,5
11,1
10,0
10,4
8,9
8,4
7,5
Aardolie
39,4
39,1
40,8
39,8
40,4
38,7
38,3
Aardgas
21,5
22,7
23,2
23,6
24,0
24,5
24,5
28
Kernenergie
20,2
20,9
19,9
19,9
20,2
19,8
20,7
Overige (primaire electriciteit)
0,7
1,2
0,9
1,1
1,0
1,6
1,1
Hernieuwbare en recuperatiebrandstoffen
1,6
1,6
1,9
1,9
2,3
3,7
4,5
Tabel 3-2: Marktaandelen van de energiebronnen in % in België (Bron: Conjuncturele nota, evaluatie van de primaire energiemarkt in 2007 - FOD Economie)
3.2
De elektriciteitsmarkt
3.2.1
Electriciteitsproductie
De FOD Economie publiceert volgende cijfers voor wat betreft de productie van electriciteit in België: Omschrijving / Jaar in GWh
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Middelen
A
95.539
95.510
98.719
99.279
100.008
101.354
104.387
Primaire productie
B
83.894
79.692
82.061
84.615
85.441
87.026
85.534
Kernenergie
1
48.157
46.349
47.360
47.379
47.312
47.596
46.645
Waterkracht
2
459
439
359
246
316
288
359
Pompcentrales
3
1.240
1.203
1.130
1.068
1.290
1.316
1.269
Geotermie, zon, wind,enz.
4
15
34
57
89
129
228
620
Hernieuwb.brandstof en recuperatie
5
1.219
1.458
1.655
1.609
1.760
2.250
3.027
Fossiele brandstoffen
6
32.804
30.209
31.500
34.224
34.634
35.348
33.614
Invoer
C
11.645
15.818
16.658
14.664
14.567
14.328
18.853
Uitvoer
D
7.319
6.712
9.070
8.254
6.789
8.024
8.695
Binnenlandse markt (ber.)
E
88.220
88.798
89.649
91.025
93.219
93.330
95.692
A=B+C E=A-D Figuur 3-2: Structuur van de elektriciteitsmarkt, 2000-2006 (Bron: www.mineco.fgov.be/energy/energy_statistics/Statistics_nl_013.htm )
De brutoproductie van electriciteit in België werd in 2006 voor 54,5% verzekerd door kerncentrales, 39,3% van warmtecentrales (vaste, gasachtige en vloeibare brandstoffen) en 6,2% door
29
pompcentrales, waterkracht, windmolens en de winning van electriciteit uit hernieuwbare brandstoffen en recuperatiebrandstoffen. De groei komt duidelijk van de categorieën 4 en 5, nl. geotermie, zon, wind en hernieuwbare brandstof en recuperatie. Cijfers op Belgisch niveau van de FOD Economie voor 2007 zullen beschikbaar zijn vanaf november 2008. Het is alleszins zo dat het aandeel van wind- en zonne-energie ondertussen verder stijgt. We beschikken niet over meer informatie m.b.t. import/export van duurzame energie.
Figuur 3-3: Electriciteitsproductie uit pompcentrales, waterkracht, windmolens en de winning van electriciteit uit hernieuwbare brandstoffen en recuperatiebrandstoffen, 2000-2006
3.2.2
Electriciteitsleveranciers
Bron: Persbericht n° 66 van 22/05/2008, De ontwikkeling elektriciteits- en aardgasmarkten in België - Jaar 2007, http://www.creg.info/pdf/Presse/2008/compress22052008nl.pdf 3.2.2.1
Marktaandelen van de actieve electriciteitsleveranciers op basis van geleverde energie (2007)
Marktaandelen actieve elektriciteitsleveranciers in België Totaal Belgie: 78,34 TWh •
ECS : 42,9%
•
Electrabel: 31,8%
•
Nuon Belgium: 3,2%
•
Essent Belgium: 2,3%
•
SPE: 12,6%
30
•
Andere (<2%): 7,2%
•
Andere leveranciers: Anode; Ecopower ; EDF Belgium; Elektriciteitsbedrijf Merksplas; Eneco Energie International; E.ON Belgium; E.ON Sales & Trading; Lampiris; Reibel ; Renogen ; RWE Key Account ; Seva ; Trianel Energie; Wase Wind; Netbeheerders; Hub & directe invoer.
31
Marktaandelen actieve elektriciteitsleveranciers in het Vlaams Gewest Vlaams Gewest: 48,37 TWh •
ECS : 42,1%
•
Electrabel: 30,7%
•
Nuon Belgium: 4,5%
•
SPE: 12,5%
•
Hub & Directe Invoer: 2,1%
•
Andere (<2%): 8,0%
•
Andere leveranciers: Anode; Ecopower ; EDF Belgium; Elektriciteitsbedrijf Merksplas; Eneco Energie International; E.ON Belgium; E.ON Sales & Trading; Essent Belgium; Lampiris; RWE Key Account ; Trianel Energie; Wase Wind; Netbeheerders; Hub & directe invoer.
Marktaandelen actieve elektriciteitsleveranciers in het Waals Gewest Waals Gewest: 24,07 TWh •
ECS; 35,7%
•
Electrabel; 38,9%
•
SPE; 15,3%
•
Essent Belgium: 3,3%
•
EDF Belgium: 2,2%
•
Andere (<2%); 6,1%
•
Andere leveranciers: Eneco Energie International; E.ON Belgium; Lampiris; Nuon Belgium; Reibel ; Renogen ; Seva ; Netbeheerders.
Marktaandelen actieve elektriciteitsleveranciers in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest: 5,897 TWh •
ECS; 79,7%
•
Electrabel; 12,0%
•
SPE; 2,2%
•
Andere (<2%); 6,1%
•
Andere leveranciers: Nuon Belgium; E.ON Belgium; Essent Belgium; EDF Belgium; Eneco Energie International; Lampiris; E.ON Sales & Trading; Belpower (Reibel); Netbeheerder.
32
3.2.2.2
Leverancierslijst en vergunningen
Lijst van de houders van een federale en/of gewestelijke leveringsvergunning voor elektriciteit (toestand op 31 december 2007), Bron: CREG Federaal niveau Anode BV Duferco Energia SRL
Waals Gewest
Brussels Hoofdstedelijk Gewest
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x x
E.ON Belgium NV E.ON Sales & Trading GmbH
Vlaams Gewest
x
Echte Energie Belgie
x
Ecopower CVBA
x
EDF Belgium NV
x
Electrabel Customer Solutions NV Electrabel NV
x
Elektriciteitsbedrijf Merksplas BVBA
x
ENDESA Energia SA
x
x
x
x
Eneco Energie International BV
x
x
x
x
Energie 2030 Agence NV
x
Essent Belgium NV
x
x
x
x
Essent Energy Trading BV
x
Gaselys SAS
x
Lampiris NV
x
x
x
Nidera Handelscompagnie B.V.
x x
x
x
x
x
x
Nuon Belgium NV Reibel NV Renogen NV
x
x
33
RWE Key Account GmbH
x
RWE Solutions AG
x
Seva NV
x
SPE NV, met inbegrip van de merknaam Luminus
x
x
Thenergo Energie BV
x
Trianel Energie BV
x
Wase Wind CVBA
x
x
x
x
Tabel 3-3: Lijst van de houders van een federale en/of gewestelijke leveringsvergunning voor elektriciteit
3.3
Groene stroom
Er zijn 4 gebieden zijn die onder de noemer “duurzame energie” vallen, m.b. groene stroom, groene warmte, warmtekrachtkoppeling en biobrandstoffen. We beperken ons in deze marktverkenning hoofdzakelijk tot het aspect groene stroom. Duurzame energie in het algemeen en groene stroom in het bijzonder behoren hoofdzakelijk tot de bevoegdheid van de Gewesten. Zoals uit het vorige hoofdstuk bleek is een systeem van certificaten opgezet om de productie van groene stroom te organiseren. De terminologie en de definities die in de verschillende gewesten gebruikt worden zijn niet dezelfde. In Vlaanderen spreekt men van GSC certificaten en WKK certificaten, in Wallonië en het BHG enkel van GSC certificaten. GSC’s in Vlaanderen zijn gebaseerd op productie van electriciteit (1 GSC per MWh); GSC’s in Wallonië en het BHG zijn gebaseerd op uitgespaarde CO2 en derhalve verschillend per technologie (1 MWh = kfactor * 1 GSC, waarbij de k-factor aangeeft wat de CO2 vermijdingsgraad is). “Groene stroom” in Vlaanderen is stroom die geproduceerd wordt uit hernieuwbare energiebronnen (HEB) in de Europese betekenis van het woord; in Wallonië en het BHG is ook alle electriciteit die via een WKK installatie wordt gegenereerd groene stroom; om één en ander vergelijkbaar te maken beperken we ons tot de groene stroom op basis van hernieuwbare energiebronnen (de definitie die in Vlaanderen wordt toegepast). Het is wel belangrijk om te realizeren dat voor de electriciteitsproductie zelf de verschillende grondstoffen noodzakelijk zijn. Wind voor een turbine, licht voor PV panelen, water, biomassa, afval,… Dat dit geen vanzelfsprekendheid is blijkt uit het feit dat Vlaanderen een belangrijke hoeveelheid aan biomassa importeert. Inzake windenergie werden studies verricht die België in kaart brengen op het vlak van windpotentiëel. 3.3.1
Vlaanderen
In 2007 produceerde Vlaanderen 1.638 GWh elektriciteit uit groene energiebronnen, dat is 2,7% van de totale elektriciteitsproductie (60.406 GWh). Net genoeg om 500.000 gezinnen van stroom te voorzien. Een extra 14% milieuvriendelijke energie kwam uit warmtekrachtkoppeling. Ons aandeel milieuvriendelijke energie volgt een stijgende lijn. Tegen 2010 willen we 25% van onze elektriciteit milieuvriendelijk opwekken: minstens 6% van de elektriciteit uit hernieuwbare bronnen en 19% uit warmtekrachtkoppeling Bron, Vlaams Energie Agentschap, www.energiesparen.be/milieuvriendelijke
34
3.3.1.1
Evolutie van de productie
Een deel van de elektriciteitsproductie in Vlaanderen gebeurt op basis van hernieuwbare energievormen. De VREG reikt hiervoor groenestroomcertificaten uit. In volgende grafiek en tabel staat de evolutie van de uitgereikte GSC’s van de VREG weergegeven. Hierbij geldt dat 1 GSC geleverd wordt voor de productie van 1 MWh groene stroom. Bron: VREG, www.vreg.be/vreg/documenten/Statistieken/67007.pdf
Figuur 3-4: Aantal uitgereikte GSC's door de VREG
35
biomass a uit huishoudelij k afval
gesorte erd of selectief ingeza meld biomass a afval
biogas -overig
bioga sRWZ I
biogas stortga s
totaal
zonn eener gie
windenergi e op land
water krach t
bioma ssa uit landof bosbo uw
200 2
5
44.218
1.678
-
-
54.714
10.420
1.501
37.506
150.042
200 3
82
58.946
1.863
-
-
96.729
69.924
1.833
62.191
291.568
200 4
393
95.044
1.926
-
52.464
184.049
135.23 3
1.965
74.897
545.971
200 5
715
154.44 6
2.283
112.44 3
159.505
304.481
154.74 6
2.620
77.050
968.289
200 6
1.356
237.74 9
2.079
395.50 6
180.492
424.240
101.58 1
3.472
81.887
1.428.36 2
200 7
5.569
281.37 2
2.733
421.38 2
186.602
488.284
172.82 0
4.342
74.926
1.638.03 0
% van tota al 200 7
0,3
17,2
0,2
25,7
11,4
29,8
10,6
0,3
4,6
100,0
Tabel 3-4: Aantal uitgereikte groenestroomcertificaten voor geproduceerde elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen in de betreffende periode, per jaar en per technologie, die bruikbaar zijn voor de jaarlijkse certificatenverplichting
Uit deze cijfers blijkt het overgrote belang van biomassa als basis voor de productie van groene stroom. Windenergie neemt snel in belang toe; biogas is eveneens erg belangrijk; waterkracht is in Vlaanderen onbelangrijk. Zonne-energie groeit spectaculair snel, maar stelt nog weinig voor in absolute termen. In overeenstemming met de doelstellingen die de Vlaamse overheid op het vlak van hernieuwbare energie wil realizeren tegen 2010, van 2,7% naar minimum 6 % van de elctriciteitsproductie, zal nog meer als een verdubbeling van de productie in 2007 noodzakelijk zijn.
36
Figuur 3-5: evolutie van de productie van groene stroom in Vlaanderen Meer details in verband met de energiecijfers voor Vlaanderen kunnen gevonden worden in de energiebalansen die door EMIS worden opgemaakt. Zie www.emis.vito.be/EMIS/Media/voorlopig_rapport_2007_(jun2008).pdf 3.3.1.2
Toekomstpotentiëel
In 2005 werd door het VITO in opdracht van ANRE een rapport opgesteld onder de titel “Prognoses voor hernieuwbare energie en warmtekrachtkoppeling tot 2020”, zie http://www.energiesparen.be/milieuvriendelijke De prognoses voor hernieuwbare energie en WKK werden volgens twee scenario’s berekend, een business as usual (BAU) en een pro actief beleidsscenario (PRO). Deze scenario’s verschillen van elkaar door het beleid dat door de overheid gevoerd wordt om hernieuwbare energie en WKK te promoten. In het BAU-scenario werd uitgegaan van de in 2005 vastgelegde maatregelen. In het pro actief scenario werden in samenspraak met de stuurgroep een realistische beleidsmix van bijkomende maatregelen samengesteld. De doelstelling groene stroom (volgens de Europese definitie) werd bij de aangenomen waarde van een groenestroomcertificaat in 2010 gehaald, zelfs in het BAU-scenario met hoge elektriciteitsvraag. Verder was het duidelijk dat in 2010 er een groot verschil is tussen het vooropgestelde percentage van het Vlaamse groenestroomcertificatensysteem en het percentage volgens de Europese definitie (6% ten opzichte van het bruto elektriciteitsverbruik, dit is bruto productie, inclusief zelfproducenten plus invoer min uitvoer). In het BAU-scenario blijkt dat in 2020 8 tot 10% van de elektriciteitsvraag ingevuld kan worden door groenestroomproductie respectievelijk bij een aanname van hoge en lage groei van de elektriciteitsvraag. In het PRO-scenario gaven de resultaten een percentage van 14 tot 16%. De auteurs stelden dat in 2020 in het BAU-scenario ongeveer 9% van het bruto elektriciteitsverbruik kan opgewekt worden met hernieuwbare bronnen en in het PRO-scenario 15 %.
37
140000 6% 120000 Transport
TJ/jaar
100000
Zonthermisch Groene warmte (exclusief groene WKK)
80000 3%
Groene elektriciteit (inclusief groene WKK) t.o.v. primair verbruik, inclusief bunkers (2060 en 2130 PJ) t.o.v. primair verbruik, exclusief bunkers (1700 en 1750 PJ)
60000 40000 20000
1,1% 0,6%
0
2004
BAU PRO 2010 2010
BAU PRO 2020 2020
3-6: Overzicht van Vlaamse groene energie in 2004, 2010 en 2020 tegenover het totaal primair energieverbruik in Vlaanderen (TJ/jaar)
Het electriciteitsverbruik is in deze studie uitgedrukt in TJ en GJ. De convertiefactor is 1 TJ = 0.278 GWh en 1 GWh = 3.6 TJ Het is de intentie om dit rapport te actualizeren. Eind 2008 zou de nieuwe versie klaar moeten zijn. 3.3.2
Wallonië
De volgende tabel geeft de evolutie van de electriciteitsproductie op basis van hernieuwbare energiebronnen weer: zon 2003
-
water
310.988
wind
biomassa
biomassa WKK
fossiele WKK
totaal
25.244
65.233
165.590
-
567.055
46.132
81.724
200.541
578
634.000
70.927
243.658
215.337
562
808.176
2004
1
2005
2
2006
9
350.276
126.149
476.650
257.079
1.076
1.211.239
2007
25
377.909
204.840
562.933
414.110
1.564
1.561.381
305.024 277.690
38
% van totaal 2007
0,0
24,2
13,1
36,1
26,5
0,1
100,0
Tabel 3-5 Productie van electriciteit op basis van hernieuwbare energie bronnen in MWh, Bron: CWAPE, Rapport annuel spécifique 2007 sur l'évolution du marché des certificats verts
Figuur 3-7: Productie van electriciteit op basis van hernieuwbare energie bronnen in MWh, Bron: CWAPE, Rapport annuel spécifique 2007 sur l'évolution du marché des certificats verts
39
Figuur 3-8 Productie van electriciteit op basis van hernieuwbare energie bronnen in MWh, Bron: CWAPE, Rapport annuel spécifique 2007 sur l'évolution du marché des certificats verts
Wallonië produceerde in 2007 1.561 GWh electriciteit op basis van hernieuwbare bronnen, wat ongeveer 6,5% is van haar totale electriciteitsproductie van 24.070 GWh. Met inbegrip van de electriciteit die via WKK koppeling wordt geproduceerd, bereikte men ongeveer 10,3% van de totale productie. Het gedeelte waterkracht is vrij belangrijk in Wallonië. In de betrokken periode blijft die productie nagenoeg stabiel op circa 1,6 % van de totale electriciteitsproductie. De belangrijkste groeiers zijn electriciteit op basis van biomassa en van wind ; electriciteit o.b.v. zonne-energie is nog onbeduidend maar zit in stijgende lijn wegens de stimuleringspolitiek van de overheid. Rekening houdend met de engagementen die de Waalse overheid heeft, zal het aandeel van electriciteit o.b. v. hernieuwbare energie bronnen verder moeten toenemen. Het aandeel 7% groene electriciteit, objectief 2007, dient immers te evolueren naar 12%, objectief 2012. Meer: •
Rapport annuel spécifique 2007 sur l'évolution du marché des certificats verts, CWAPE, http://www.cwape.be/xml/doc.xml?IDD=5299&IDC=
•
BILAN ENERGETIQUE DE LA REGION WALLONNE 2006, Energies renouvelables et production d’électricité, Décembre 2007, http://energie.wallonie.be/xml/doc-IDC-5567-.html
40
3.3.3
Brussels Hoofdstedelijk Gewest
Er is weinig informatie beschikbaar over duurzame energie in het BHG. Net als in het Vlaamse en Waalse Gewest dienen de electriciteitsleveranciers die actief zijn in het BHG aan een quotaverplichting te voldoen inzake groene stroom. Zij kunnen die certificaten indien nodig aankopen bij één van de producenten van groene stroom in het BHG, http://www.brugel.be/Files/media/ElecVerte/Liste_producteurs_2007.pdf?siteID=2. Er is een akkoord tussen het BHG en het Waals Gewest dat vooziet in de mogelijkheid voor leveranciers uit het BHG om GSC in Wallonië aan te kopen. Volgens CWAPE gaat het hier om 100.000 GSC’s in 2007, 75.000 in 2006 en 60.000 in 2005. Warmtekrachtkoppeling bekleedt een belangrijke plaats in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest als het gaat om technologieën die de uitstoot van CO2 voorkomen. Daarom geniet ze ook een voorkeursbehandeling in het Brusselse groene certificatensysteem. Een studie uitgevoerd door het Brussels Gewest (2006) over het ontwikkelingspotentieel van de warmtekrachtkoppeling (warmtekrachtkoppeling met een aardgasmotor) gaf aan dat 1.300 ondernemingen in de dienstensector, 200 ondernemingen in de industrie en 70 ondernemingen in de collectieve huisvestiging mogelijk in aanmerking komen voor dergelijke installatie. Ziekenhuizen en zwembaden zijn de meest veelbelovende subsectoren. Vlak daarna komen de rusthuizen, het onderwijs en de openbare besturen. Naast het energetische potentieel werd ook het economische potentieel berekend. De terugverdientijd van een warmtekrachtkoppelingsproject werd berekend op minder dan 3 jaar voor een industrieel project en minder dan 5 jaar voor een project in de dienstensector of de collectieve huisvesting.
3.4
Off-shore windenergie
Op dit ogenblik is er nog geen productie van windenergie op de Noordzee. Verwacht wordt dat het C-power project, het eerste off-shore windenergiepark, vanaf oktober 2008 in werking treedt.
3.5
Samenvatting
Het jaarlijkse primair energieverbruik in België bedraagt circa 60.000 Ktoe. Daar waar de vaste brandstoffen in belang sterk achteruitgaan (van een marktaandeel van 13,5% in 2000 naar 7,5 % in 2007), daalt het belang van aardolie licht (marktaandeel van 38% in 2007), gaat aardgas er licht op vooruit (24,5%). Kernenergie blijft stabiel met een marktaandeel van ongeveer 20 %. Het aandeel van de primaire electriciteit (zoals windenergie en fotovoltaïsche zonne-energie) is nog weliswaar klein (marktaandeel 1,1 %) maar groeit snel. Energieproductie uit hernieuwbare en recuperatiebrandstoffen (biomassa, biogas en afval) heeft een marktaandeel van 4,5% en groeide in de periode 2000-2007 met bijna 14% jaarlijks. Op het vlak van electriciteit werd in 2006 door pompcentrales, waterkracht, windmolens en de winning van electriciteit uit hernieuwbare brandstoffen en recuperatiebrandstoffen 6,2% van de totale electriciteitsproductie gegenereerd. Wat de electriciteitsleveranciers betreft, zijn Electrabel Customer Solutions en Electrabel de dominante spelers met marktaandelen die zich situeren tussen 74 (Vlaams Gewest) en 92% (Brussels Hoofdstedelijk Gewest). Inzake de productie van groene stroom zijn er tussen de Gewesten behoorlijke verschillen. In Vlaanderen werd in 2007 2,7% groene electriciteit geproduceerd. Tegen 2010 wil de overheid dit
41
cijfer optrekken naar 6%. Electriciteit uit bio-energie (biomassa, biogas en afval) is veruit de belangrijkste bron (82%) waaruit groene stroom geproduceerd wordt. Windenergie neemt in belang toe (17%), waterkracht is onbelangrijk in Vlaanderen. Zonne-energie tenslotte is bescheiden (0,3%), maar groeit hard. Volgens een studie uit 2005 van het VITO is er nog een belangrijk groeipotentiëel, afhankelijk van een aantal parameters en scenario’s. Wallonië produceerde in 2007 1.561 GWh electriciteit op basis van hernieuwbare bronnen, wat ongeveer 6,5% is van haar totale electriciteitsproductie van 24.070 GWh In het Waals Gewest was er al een relatief belangrijke groenestroomproductie voor 2003, voornamelijk van waterkracht en biomassa.. Het gedeelte waterkracht is vrij belangrijk in Wallonië. De belangrijkste groeiers zijn electriciteit op basis van biomassa en van wind ; electriciteit o.b.v. zonne-energie is nog onbeduidend maar zit in stijgende lijn wegens de stimuleringspolitiek van de overheid. Rekening houdend met de engagementen die de Waalse overheid heeft, zal het aandeel van electriciteit o.b. v. hernieuwbare energie bronnen verder moeten toenemen. Het aandeel 7% groene electriciteit, objectief 2007, dient immers te evolueren naar 12%, objectief 2012. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is voornamelijk een verbruiker van energie. Haar productie van groene stroom is nog heel beperkt. In de loop van 2008 zal de eerste groene stroom geleverd worden door het eerste off-shore windpark op de Noordzee.
42
4
Installaties voor de productie van duurzame energie
4.1
Marktevolutie in de gewesten
4.1.1
Vlaams Gewest
4.1.1.1
Aantal installaties en geïnstalleerd vermogen
Er zijn op 1/8/2008 8.176 installaties waarvoor GSC’s worden toegekend. De overgrote meerderheid zijn kleine PV-installaties. De biomassa en windenergieinstallaties daarentegen hebben vermogens die gemiddeld meer dan 1.000 maal groter zijn als de PV-installaties.
Type
Aantal installaties in Vlaanderen waarvoor GSC worden toegekend
Geïnstalleerd vermogen in Vlaanderen waarvoor GSC worden toegekend [kWe]
Gemiddeld vermogen per installatie [kWe]
#
%
#
%
biogas - RWZI
13
0,2
4.276
0,7
329
biogas - stortgas
14
0,2
18.966
2,9
1.355
biogas - overig
33
0,4
47.674
7,3
1.445
biomassa gesorteerd of selectief ingezameld afval
10
0,1
171.200
26,2
17.120
biomassa uit huishoudelijk afval
8
0,1
39.340
6,0
4.918
biomassa uit land- of bosbouw
21
0,3
158.556
24,3
7.550
waterkracht
12
0,1
871
0,1
73
windenergie op land
40
0,5
171.645
26,3
4.291
zonne-energie
8.026
98,2
40.967
6,3
5
TOTAAL
8.176
100,0
653.494
100,0
80
Tabel 4-1: Aantal productie-installaties en geïnstalleerd vermogen waarvoor groenestroomcertificaten worden toegekend, per technologie, http://www.vreg.be/vreg/documenten/Statistieken/56603.pdf
43
Figuur 4-1 Geïnstalleerd vermogen van de productie-installaties waarvoor groenestroomcertificaten worden toegekend, per technologie op 1 juni 2008
Een lijst met de productie-installaties waaraan groenestroomcertificaten worden toegekend is beschikbaar op de VREG website, http://www.vreg.be/vreg/documenten/Statistieken/57735.pdf In dit document zijn de installaties begrepen exclusief PV-installaties <= 10 kW De belangrijkste eigenaars (wat betreft gezamenlijk vermogen) van deze installaties zijn: # installaties
Vermogen in MWe
% van totaal vermogen (653 MWe)
Electrabel en EGPF
24
239
37
SPE
1
80
12
Sleco
1
34
5
Aspiravi en Aspiravi plus
13
32
5
Electrawinds + electrawinds solar
6
31
5
Ecopower
9
26,5
4
44
StoraEnso
2
22
3
Gislom
2
17
3
Tabel 4-2: Belangrijkste eigenaars van groene stroom installaties in Vlaanderen op 1/9/2008
45
Recent werd op de website van het Vlaamse EnergieAgentschap ook een localisatiesysteem geplaatst waarmee men een overzicht krijgt van de productiesites voor goene energie in Vlaanderen. Zie http://www.energiesparen.be/node/1003 4.1.1.2
Evolutie van het aantal installaties 2000
biogas - RWZI
2001
2002
1
1
biogas - stortgas
1
4
biogas - overig
1
1
biomassa gesorteerd of selectief ingezameld afval biomassa uit huishoudelijk afval
2
1
2006
2007
Totaal eind 2007
2
4
2
15
2
2
1
3
6
3
4
3
1
4
2
1
1
1
3
2003
1
biomassa uit land- of bosbouw
1
2004
2005
14 6
29 11 8
9
1
5
5
20
waterkracht
3
windenergie op land
2
7
3
5
5
4
4
4
38
zonne-energie
23
72
108
103
171
247
417
2713
3.876
TOTAAL
31
86
114
118
189
262
446
2730
4.023
Tabel 4-3 Evolutie van het aantal installaties in Vlaanderen waarvoor GSC worden toegekend. Bron: Marktrapport: De Vlaamse energiemarkt in 2007, VREG, http://www.vreg.be/vreg/documenten/rapporten/RAPP-2008-3.pdf
4.1.1.3
Evolutie van het geïnstalleerde vermogen
2000 biogas - RWZI biogas stortgas
9.539
2001
2002
312
542
2.010
biogas - overig 2.261
660
biomassa gesorteerd of selectief ingezameld afval
26.400
480
2006
2007
Totaal eind 2007
713
1192
596
4.276
1.557
2.220
486
18.573
3.334
2.651
3.073
48.400
9.000
52.800
36.000
2003
2004
2005
18.334 8.136
40.768
172.60 0
46
12
biomassa uit huishoudelijk afval
11.500
biomassa uit land- of bosbouw
688
3.500
6.640
80.000
71.993
6.730
5.662
228
165.69 7
waterkracht
193
windenergie op land
6.000
12.964
4.200
8.916
50.602
23.600
21.003
14.300
153.64 5
zonne-energie
43
118
201
215
348
553
2035
15.658
19.202
29.536
42.464
5.423
78.362
149.71 6
158.23 7
70.747
44.352
614.73 3
TOTAAL
12
39.340
871
Figuur 4-2 Evolutie van het vermogen van de installaties in Vlaanderen waarvoor GSC worden toegekend in kW
Het betreft hier nieuwe installaties die in het betreffende jaar geïnstalleerd worden. De laatste kolom van de tabel geeft het gezamenlijk geïnstalleerd vermogen weer van de installaties waarvoor GSC worden toegekend. Bron: Marktrapport: De Vlaamse energiemarkt in 2007, VREG, http://www.vreg.be/vreg/documenten/rapporten/RAPP-2008-3.pdf
47
Figuur 4-3: Evolutie van het vermogen van de installaties in Vlaanderen waarvoor GSC worden toegekend
Bron: Marktrapport: De Vlaamse energiemarkt in 2007, VREG, http://www.vreg.be/vreg/documenten/rapporten/RAPP-2008-3.pdf 4.1.1.4
Potentiëel
We baseren ons op het rapport eerder geciteerde rapport “Prognoses voor hernieuwbare energie en warmtekrachtkoppeling tot 2020” dat verschillende scenario’s heeft uitgewerkt. Ondertussen zijn een aantal hypothesen die destijds gemaakt werden, verandert. Prijzen van fossiele brandstoffen zijn sterk verhoogd, eindgebruikers staan positiever tegenover duurzame energie, het klimaatplan van de EU is gelanceerd, maar ook biomassa wordt schaarser. Een update van het rapport is voorzien eind 2008. In essentie komt de studie erop neer dat het geïnstalleerd vermogen in Vlaanderen voor de productie van groene stroom tijdens de periode 2004-2020 ongeveer vertienvoudigd (BAU scenario) en bijna vertwintigvoudigd in het PRO scenario. Electriciteit uit biomassa Afhankelijk van het BAU of PRO scenario wordt in het rapport een toename van het opgesteld
48
vermogen (MWel) voorzien voor electriciteit uit biomassa (groene WKK) van 23 MWel in 2004 naar 310 MWel (BAU in 2020) tot 469 MWel (PRO in 2020) Electriciteit uit wind onshore In het BAU scenario wordt een toename voorzien van 73 MWel in 2004 naar 664 MWel in 2020, zijnde 79 bijkomende windturbines van 3MW. In het PRO scenario wordt een toename voorzien van 73 MWel in 2004 naar 1063 MWel in 2020, zijnde 119 bijkomende windturbines van 3MW. Electriciteit uit wind offshore In het BAU scenario wordt een in bedrijfsstelling voorzien van 349 MWel tot 2020, zijnde 2 parken met een capaciteit < 216 MWel. In het PRO scenario wordt een in bedrijfsstelling voorzien van 1018 MWel tot 2020 met turbines van 5 en 6 MW. De parken zijn voorzien op de Thornton bank en de bank zonder naam. In de studie werd 60 % van het vermogen en de productie ten bate van het Vlaams Gewest geteld. Electriciteit uit zonne-energie voor het scenario BAU namen de auteurs aan dat het totaal jaarlijks geïnstalleerd PV vermogen stijgt met 33% en voor PRO met 49%. Voor BAU leidt een jaarlijkse groei van 33% van de PV markt in Vlaanderen naar een totaal geïnstalleerd vermogen van 76 MWp in 2020. Met een opbrengst van 850 kWh/kWp geeft dit een totale productie van 64GWh in 2020. In het PRO-scenario leidt een jaarlijkse groei van 49% naar een totaal geïnstalleerd vermogen van 392 MWp en een productie van 333 GWh in 2020. 4.1.2
Waals Gewest
4.1.2.1
Aantal installaties en geïnstalleerd vermogen
Eind 2007 waren volgende installaties voor GSC operationeel. Aantal installaties in Wallonië waarvoor GSC worden toegekend
Geïnstalleerd vermogen in Wallonië waarvoor GSC worden toegekend [kWe]
#
%
#
%
fossiele wkk
27
15
160.397
28
5.941
biomassa wkk
29
16
78.564
14
2.709
biomassa
10
6
95.634
17
9.563
waterkracht
54
31
107.075
19
1.983
windenergie op land
21
12
123.476
22
5.880
zonne-energie
36
20
128
0
4
TOTAAL
177
100
565.274
100
3.194
Gemiddeld vermogen per installatie [kWe]
49
Tabel 4-4 Aantal installaties en geïnstalleerd vermogen in Wallonië waarvoor GSC worden toegekend [kWe]
Bron: http://www.cwape.be/xml/doc.xml?IDD=4990&IDC=
Figuur 4-4: geïnstalleerd vermogen in Wallonië waarvoor GSC worden toegekend [kWe], Bron: http://www.cwape.be/xml/doc.xml?IDD=4990&IDC=
Te noteren valt dat bijna 300.000 kWe (53% van de productiecapaciteit ) geproduceerd wordt door de “historische” productiesites, nl. sites die al in 2001 in productie waren. Dit waren hoofdzakelijk waterkracht centrales en fossiele wkk installaties. Eind 2007 waren de PV installaties in Wallonië veel kleiner in aantal dan in Vlaanderen (amper 36 tegen bijna 3.900). De belangrijkste eigenaars van groene stroom productie sites in Wallonië zijn : # installaties
Vermogen in MWe
% van totaal vermogen (565 MWe)
Electrabel
12
192
34%
Burgo Ardennes
1
30
5%
Electrawinds biomassa
1
17
3%
SPE en SPE Power Company
4
19
3%
50
Raffin. Tirlemontoise
2
19
3%
Electrastar
1
16
3%
4.1.3
Brussels Hoofdstedelijk Gewest
4.1.3.1
Aantal installaties en geïnstalleerd vermogen
Op de website van Brugel is een lijst van opwekkingsinstallaties beschikbaar, http://www.brugel.be/Files/media/ElecVerte/Lijst_installaties_2007.pdf?siteID=2402 Per eind 2007 ging het over een 20-tal WKK installaties, voornamelijk van Sibelga, en een 10-tal PV-installaties. Het vermogen van de WKK installaties bedroeg circa 17 MW, dat van de PVinstallaties circa 45 kW.
4.2
Marktsegmenten
Er zijn verschillende invalshoeken om marktsegmenten te definiëren. We schetsen hieronder 3 benaderingen. 4.2.1
Electriciteitsleverancier
Electriciteitsleveranciers zijn, zoals hiervoor uiteengezet, verplicht een gedeelte van hun electriciteit te leveren in de vorm van groene stroom. Hiervoor werden de systemen van van GSC (en WKK certificaten) uitgewerkt. Het niet nakomen van de objectieven leidt tot financiële sancties voor de producenten via een boetesysteem (bedrag per ontbrekend GSC). De electriciteitsproducenten kunnen ofwel de groene stroom zelf produceren, ofwel de certificaten aankopen. Enkele electriciteitsproducenten beschikken over een eigen productiepark. Electrabel, SPE, Nuo en Ecopower zijn hiervan voorbeelden. Het marktaandeel van Electrabel is, althans voorlopig, beduidend kleiner in het groene stroom segmen in vergelijking met haar aandeel in de totale electriciteitsproductie. Via haar ambities, ondermeer op het vlak van offshore en onshore windenergie, zal Electrabel nog belangrijke investeringen uitvoeren. Meer gegevens omtrent de (groene) electriciteitsproductie en de electriciteitsleveranciers vindt u in deel 3. 4.2.2
Houders van de primaire energiebron
Een tweede categorie gebruikers zijn de organisaties of particulieren die beschikken over de primaire energiebron (biomassa, biogas, wind, zon, water). Belangrijke partijen (in capaciteit of in aantal) zijn: •
Bedrijven die over biomassa, biogas en restafval beschikken (zoals de suikerverwerkende industie, houtverwerkende industrie, afvalverwerkingsbedrijven, land- en tuinbouwbedrijven en waterzuiveringsstations). De biomassa kan ook aangekocht worden bij derden. Wat dit betreft dient gesignaleerd te worden dat de beschikbaarheid van biomassa in Vlaanderen beperkt is en dat Vlaanderen verplicht zal zijn om biomassa aan te kopen om haar doelstellingen te realizeren.
51
•
Eigenaren van (dak)oppervlakte waarop zonnepanelen kunnen geïnstalleerd worden.
•
Eigenaren van (dak)oppervlakte waarop windturbines kunnen geïnstalleerd worden.
•
Eigenaren van waterkracht
Het is uiteraard mogelijk in een aantal gevallen om via diverse constructies de beschikking te krijgen over de primaire energiebronnen. . Dit kan gebeuren bvb. via ophaling, aankoop of concessies. Milieuoverwegingen en overwegingen van ruimtelijke orde kunnen hier beperkingen opleggen (zie hiervoor deel 2).
4.2.3
Particulier, bedrijf en overheid
4.2.3.1
Particulieren
De interesse bij particulieren voor het aanschaffen van installaties waarmee groene stroom en groene warmte kan geproduceerd worden is duidelijk stijgend. De overheidsinitiatieven op het vlak van sensibilisering en de subsidiepolitiek in combinatie met de stijgende kosten voor fossiele brandstoffen leiden tot een snelle toename van PV-installaties in Vlaanderen (recente cijfers voor Wallonië en Brussel zijn nog niet beschikbaar). De mogelijkheden voor particulieren zijn gericht naar zonne-energie, ofwel via PV-panelen of thermische panelen met zonneboilers, warmtepompen en houtpellerketels . De diverse overheden voeren sensibliseringsacties en leveren informatie om het aanschaffen van apparatuur en het gebruiken van groene stroom te promoten. Zie www.energiesparen.be , http://energie.wallonie.be en www.curbain.be/nl/energie/index.php 4.2.3.2
Bedrijven
Ook bij bedrijven is er meer interesse voor groene electriciteit, zeker omwille van fiscaaleconomische aspecten; vanaf 2007 is ook het positief imago-aspect sterker beginnen spelen. Bedrijven als Colruyt , Volvo trucks in Gent en Nike in Laakdal speelden een pioniersrol in het opzetten van duurzame energieprojecten. 4.2.3.3
Overheidsbedrijven en overheidsinstanties
De Vlaamse overheid geeft aan binnen het uitvoeren van het milieubeleid een voorbeeldfunctie te moeten vervullen. Volgende initiatieven kwamen er beleidsmatig naar boven: In het Vlaams Regeerakkoord 2004-2009 wordt inzake interne energiezorg het volgende bepaald: "We maken een energie- en milieubalans op bij elke verbouwing of nieuwbouw van een overheidsgebouw. Voor alle grote overheidsgebouwen houden we een energieboekhouding bij en voeren we een energie-audit uit." Op 23 mei 2001 nam de plenaire vergadering van het Vlaamse Parlement een resolutie aan over de voorbeeldrol van de Vlaamse overheid met betrekking tot energiebesparing. De Vlaamse overheid zou volgens de resolutie een beleidsplan moeten opmaken om het elektriciteits- en 2
brandstofverbruik per m in bestaande openbare administratieve overheidsgebouwen en installaties te verminderen. De realisatie van de doelstelling diende volgens de resolutie te gebeuren in twee fases. Tijdens fase I moest een energieboekhouding worden opgesteld in de honderd grootste Vlaamse
52
2
overheidsgebouwen (de grootste in m oppervlakte) en moest een energie-audit uitgevoerd worden in de vijf grootste administratieve gebouwen. In fase II zal dit uitgebreid worden naar de ca. 250 2
grootste gebouwen met een oppervlakte groter dan 1.000 m Daarnaast werden ook energie-audits in de honderd grootste openbare, administratieve gebouwen vooropgesteld. De resultaten van deze resolutie werden reeds afgerond en leidde tot het opstellen van auditrapporten per gebouw en het Energiebeheer bij het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap’ In het MINA-plan 2 (Milieubeleidsplan 1997-2001, verlengd tot 2002) en het MINA-plan 3 (Milieubeleidsplan 2003-2007) wordt het belang van de voorbeeldfunctie van de overheid benadrukt. Het Vlaams klimaatbeleidsplan 2006-2012 wijt een volledig hoofdstuk (hoofdstuk 5.10) aan de voorbeeldrol van de overheid. De Vlaamse Overheid werkt in haar actieplannen rond milieuzorg in het voertuigenpark (2006 – 2010) en energiezorg in de Vlaamse overheidsgebouwen (2006 – 2010) . Het introduceren van hernieuwbare energie is hierin één van de doelstellingen. In de beleidsnota Energie en natuurlijke rijkdommen 2004-2009 wordt vermeld dat de Vlaamse overheid een actieplan dient uit te werken voor het thema energie binnen de Vlaamse overheid. In de beleidsnota Bestuurszaken 2004-2009 wordt vermeld dat de Vlaamse overheid een voorbeeldrol wil vervullen op het vlak van energie- en milieubeleid, om zo de Kyoto-doelstellingen te helpen behalen en tevens de budgetten voor energie voor haar gebouwen zo efficiënt mogelijk te benutten. Het creëren van een groen energiebeleid wordt ondermeer gerealiseerd door milieu- en energieeisen mee op te nemen in offertevragen en in aankoopcontracten. Dit is zowel relevant voor nieuwbouw of verbouwingswerken van overheidsgebouwen, voor de wegenbouw of waterwegen, maar eveneens bij aankoop van voertuigen, meubilair, computeruitrusting, kantoormateriaal, enz. Mogelijks zal in de toekomst ook rekening gehouden worden met het aankopen van innovatieve, milieuvriendelijke en energiezuinige producten. Met betrekking tot lokale besturen worden deze financieel ondersteund in het kader van het realiseren van energiezuinige bouwprojecten. De lokale besturen kunnen voor een bouwproject dat het substantieel beter doet dan de huidige E100-eis een subsidie krijgen die kan oplopen tot 50 percent van de meerkost. De Vlaamse overheid wil op die manier de lokale besturen een duwtje in de rug te geven en hen aan te zetten tot de bouw van meer energiezuinige gebouwen. Heel wat lokale besturen opteren dan ook om energiezuinige maatregelen mee op te nemen als rode draad in hun investeringsbeleid. Om haar voorbeeldfunctie bij het gebruik van hernieuwbare energiebronnen waar te maken, ging de Vlaamse overheid op zoek naar gunstige locaties voor de plaatsing van een fotovoltaïsch systeem op gebouwen in eigendom van de Vlaamse Gemeenschap. Het Ferraris- en Consciencegebouw kwamen hiervoor in aanmerking. In totaal heeft de geplaatste installatie een vermogen van 28 kWp, verdeeld als twee maal 14 kWp over beide gebouwen. De installatie heeft een totaal oppervlakte van 216 m2. Deze twee projecten zijn demonstratieprojecten om PV verder bekend te maken bij de grote publiek. 4.2.3.4
De rol van de architect als stimulator van de vraag
Keuze van de architect De architect is een zeer belangrijke beïnvloeder bij het tot stand komen van nieuwbouw- of renovatieprojecten in België. Bij nieuwbouwprojecten en 41% van de renovatieprojecten is de architect immers de spilfiguur bij de opmaak van een plan. Niet alleen omwille van zijn creatieve meerwaarde bij ontwerp/conceptfase maar ook omwille van zijn technische expertise met betrekking tot de gebruikte materialen kan de architect zeer sterk sturend optreden naar bouwheer toe.
53
Attitude en informatiekanalen van de architect Belangrijkste informatiekanalen voor de architect zijn websites van producenten, toegezonden productinformatie en het vertegenwoordiger van leveranciers. Het merendeel van de architecten (44%) beweert hun klant een energiezuinige woning te adviseren (tabel 4-3), maar zegt gebonden te blijven aan een (te) krap budget van de bouwheer. 62% zou dan ook graag het beslissingsrecht hebben over duurzame materialen. Indien er geen wettelijke bepalingen zouden bestaan rond duurzaam bouwen zou 37% van de architecten de bouwheer overtuigen nu te investeren in een rendement op lange termijn en een extra budget voorzien om energiezuinige technieken voor te schrijven, ongeacht regelgeving of subsidies. Woningtype
Aangeraden woningtype %
Standaardwoning
21%
Energiezuinige woning
44%
Passief woning
35%
Tabel 4-5: Advies van de Belgische architect aan zijn particuliere klant (Bron: Extra Muros, 2008)
Gebruik van technieken Op basis van een onderzoek van Extra Muros (foutenmarge 7%) bij een representatieve groep architecten zowel in particuliere woningbouw (40%), wooncomplexen (24%) en utiliteitsbouw (36%) werd gemeten wat het gebruik is van verschillende duurzame technieken met betrekking tot energie. Extra dikke isolatie, thermostatische kranen, condensatieketel en zelfs zonnewering zijn elementen die architecten meestal voorzien bij het tot stand komen van een project.. Een balansventilatie, PVpanelen en thermische zonnepanelen in mindere mate; thermische zonnepanelen blijken wel sterk in de lift te zitten. Andere technieken zoals passieve free cooling, nachtkoeling, grondbuis, warmtepompen, houtpellets en andere meer gesofisticeerde technieken worden bijna nooit voorzien.
54
Figuur 4-5: Het relatieve gebruik van duurzame technieken door architecten in België (Bron: Extra Muros, 2008)
De reden voor een architect om standaard energiezuinige maatregelen niet op te nemen, zoals extra isoleren of luchtdicht bouwen, is het budget van de klant. Ook zonnepanelen vallen in veel gevallen weg omwille vqn budgetredenen en een te lange terugverdientijd. Warmtepompen (vooral deze op lucht) kampen met een technisch imagoprobleem: niet alleen hebben ze een hoge aankoopkost, er wordt getwijfeld aan de kwaliteit en het rendement én bovendien beweren de architecten er te weinig kennis over te hebben. Over WKK (WarmeteKrachtKoppeling) en µWKK (micro- WarmeteKrachtKoppeling) heeft de overgrote meerderheid van de architecten duidelijk geen kennis, evenals over duurzaam koelen. Technieken zoals nachtkoeling, free cooling en een grondbuis botsen op te weinig kennis of maken geen deel uit van de specialiteit van de architect. Dit is niet zo verwonderlijk gezien deze technieken vooral in utiliteitsbouw worden toegepast en meestal worden voorzien door gespecialiseerde technici. Bij windturbines merken we dat obstructies in regelgeving meespelen; ook hier wordt er getwijfeld aan het geleverde rendement.
55
90%
andere lange wachttijden
80%
obstructie naar regelgeving
70% fysisch niet optimaal (condities)
60%
bouwfysisch niet optimaal (integratie) risico naar rendement of werking
50%
kwaliteit niet voldoende
40%
te laag rendement
30%
te lange terugverdientijd
20%
te hoge aankoopkost te complex
biogasinstallaties
windmolen
waterkrachtsystemen
windturbines
mWKK
koelbatterij/toren
WKO
WWK
warmtepomp met…
warmtepomp op gas
warmtepomp lucht
warmtepomp bodem
PV in dakbedekking
warmtepomp water
fotovoltaÏsche panelen
balansventilatie
zonnecollectoren
houtpelletsketel
condensatieketel
grondbuis
thermostatische…
free cooling
nachtkoeling
zonnewering
luchtdicht bouwen
HR++- of 3-dubbel glas
extra isolatiewaarde …
0%
extra isolatie (plaatsen)
10%
Figuur 4-6: Redenen om een specifieke techniek niet of minder te gebruiken (Bron: Extra Muros, 2008)
Toekomstig gebruik van energieduurzame technieken De werkgroep voor het Vlaams Energieplan stelt voor (maart 2008) om richtlijnen op te stellen naar planners en architecten om duurzame energietechnieken veelvuldiger op te nemen bij het ontwerp van gebouw en omgeving. Daardoor zullen architecten meer moeten adviseren naar hun klanten in functie van (verplichte) toekenningen van het bouwbudget naar duurzame energievoorzieningen. EPB-normen (Energie Prestatie en Binnenklimaat) zullen vermoedelijk ook nog verstrengen, waardoor zowel voorschrijvers als gebruikers de vraag zullen stimuleren. Ook in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wordt in functie van het bekomen van het energiecertificaat een EPGverslaggever benoemd die naast een verantwoordelijke verslaggeversfunctie een adviesrol dient te vervullen van bij ontwerpfase. Gezien in Brussel een I-peil van 70 de standaard wordt halfweg 2008 (in Vlaanderen is dit I-100), wat gelijk staat met een laag energiegebouw, zal ook dat de architecten sensibiliseren, temeer men mag verwachten dat de architect hier ook een verplichte sleutelrol in zal vervullen. In Wallonië wordt in 2009, het afleveren van een energiecertificaat verplicht, daar waar vandaag geen EPB (‘PEB’)-norm bestaat en enkel een K55- en ventilatienorm in voege zijn. Daarnaast trachten zowel Wallonië als Brussel vormingsinitiatieven te organiseren voor architecten en studiebureaus. Dit zal ook door de Vlaamse overheid sterker worden aangemoedigd. Een studie uitgevoerd door Extra Muros (2008) (Figuur 4-10) bevestigt deze interesse van architecten naar duurzame technieken. Architecten gaven hierin aan sterk geïnteresseerd te zijn in het verkrijgen van extra informatie met betrekking tot technieken als: •
Luchtdicht maken van een woning
•
Free cooling
•
Nachtkoeling
•
Grondbuis
In deze studie geven architecten ook aan volgende technieken meer in de toekomst te gaan gebruiken:
56
•
Fotovoltaische panelen of fotovoltaïsche cellen in de dakbedekking
•
Dikkere isolatie
•
Warmtekrachtkoppeling en micro-Warmtekrachtkoppeling
•
Nachtkoeling
•
Balansventillatie
•
Biogasinstallatie
Figuur 4-7: Aandeel van ondervraagde architecten dat over deze specifieke techniek meer informatie wenst en deze in de toekomst meer zal gebruiken (Bron: Extra Muros, 2008).
4.3
Technologietypes en aanbod
In het aanbod van technologiëen voor de productie van duurzame energie beperken we ons tot de technieken voor de productie van groene stroom. Andere technieken, bijvoorbeeld voor de productie van warmte (ondermeer via thermische zonnepanelen, warmtepompen, houtpelletketels) en WKK worden niet uitgewerkt. 4.3.1
Fotovoltaïsche zonnepanelen
4.3.1.1
Marktevolutie
Fotovoltaïsche zonnepanelen (PV-panelen) zijn, zoals hiervoor al aangegeven, het snelst groeiende segment in het geheel van de verschillende duurzame energietechnieken. In vergelijking met
57
Wallonië en Brussel is Vlaanderen absoluut koploper wat aantal installaties betreft. Ook in 2008 worden weer record groeicijfers geregistreerd in Vlaanderen. Het aantal installaties groeide van januari tot eind augustus met meer dan 4.000 tot een totaal van goed 8.000. Volgens cijfers van ODE-Vlaanderen, de organisatie voor duurzame energie, stond er eind 2007 ongeveer 14.000 kWp aan PV-panelen op gebouwen in Vlaanderen, verdeeld over 2.958 installaties. Kleine PV-systemen van 2 tot 3 kWp op daken van particuliere woningen maken de helft van het totaal vermogen uit. De andere helft zijn grotere PV-systemen (tot enkele honderden kWp) op platte daken van bedrijven. De investeringskost voor PV-panelen ligt momenteel in de grootte-orde van 6.000 €/kWp. Een gemiddelde investering voor een “familiale installatie” van 3 kWp bedraagt ongeveer 20.000 €. Voor 2007 gaf dat in Vlaanderen een investeringsgrootte van 60 miljoen €. Voor 2008 zal dit bedrag ongetwijfeld 4 a 5 maal zo hoog liggen.
Figuur 4-8: PV-panelen in Vlaanderen Bron: Ode-Vlaanderen Berekeningen van ODE en Edora geven een totaal technisch potentiëel aan voor PV panelen in België van 33 000 MW (26,4 TWh). Een realistische vertaling hiervan naar een scenario dat in lijn is met EU markttrends zou een gemiddelde aangroei van het totaal vermogen geven van 26% per jaar. Tegen 2030 zou dit een totaal opgesteld vermogen geven van 3.200 MW op basis van 2 m²/inwoner (technisch potentieel van 18 m2). De geschatte stroomproductie zou op basis hiervan 2,560 TWh/jaar bereiken. Het opgesteld vermogen eind 2007 bedroeg ongeveer 20 MW. Het potentiëel voor PV-panelen zou hierdoor circa 150 maal hoger liggen.
58
4.3.1.2
Sectororganisatie
Op 18 maart 2008 hebben 20 zonne-energiebedrijven in Vlaanderen BelPV, zonneenergie.ode.be, opgericht. Deze nieuwe sectorfederatie voor fotovoltaïsche zonne-energie is het resultaat van een fusie tussen de PV-sectie van de beroepsfederatie Belsolar en het PV-platform van ODEVlaanderen, www.ode.be . In totaal telt BelPV een 70 tal leden-bedrijven (sept 2008). Dit aantal is dus op korte tijd zeer snel gegroeid. In Brussel en Wallonië wordt de sector vertegenwoordigd door Edora, de Fédération de l'Energie d'Origine Renouvelable et Alternative, www.edora.be. Deze organisatie is niet specifiek voor de PVsector maar groepeert bedrijven uit de sector hernieuwbare en alternatieve energie. Verder is er Apere, de Association pour la Promotion des Energies Renouvelables, www.apere.org, een vereniging die het gebruik van hernieuwbare energie wil promoten. Deze organisatie staat zowel open voor particulieren, opleidingsinstellingen als bedrijven. Binnen Agoria, de sectororganisatie voor de technologische industrie, is een Cllub opgericht van leden/bedijven in de sector hernieuwbare energie, de Agoria Renewable Energy Club (AREC) . Doel van de Club is om internationale promotie te voeren voor haar leden. 4.3.1.3
Aanbieders
Het globale aanbod in België kan onderverdeeld worden in een aantal soorten aanbieders. We geven een lijst van voorbeelden. •
Producenten van zonnecellen. Er is 1 producent van zonnecellen in België, Photovoltech, www.photovoltech.com , opgericht in 2001 met kapitaal van hoofdzakelijk Total en GDF-Suez (elk 47,8%). Imec heeft een klein kapitaalaandeel (4,4%). GDF-Suez en Total overwegen ernstig om de komende vijf jaar nog eens 500 miljoen euro te investeren in Photovoltech, de specialist in zonne-energie uit Tienen. Door die investering zou de productiecapaciteit in vijf jaar tijd verachtvoudigen tot 650 megawatt. Bron: www.tijd.be , 3/6/2008
•
Fabrikanten van zonnepanelen: • Soltech. www.soltech.be . Is een spin-off van IMEC en commercialiseert fotovoltaïsche zonne-energieproducten (fotovoltaïsche modules en volledige systemen). Meerderheidsaandeelhouder van Soltech is Nobema, een filiaal van Tractebel/Electrabel. De andere aandeelhouders zijn Fidimec en Investreco. Soltech produceert een breed gamma van fotovoltaïsche modules en geïntegreerde systemen die al naargelang de behoeften perfect op maat gerealiseerd worden. Soltech participeert in het nieuw opgerichte Photovoltech.
•
Verkoopskantoren van buitenlandse producenten • Scheuten solar www.scheutensolar.com (Nederlandse fabrikant van zonnepanelen met eigen vestiging op de Belgische markt)
•
Groothandel/systeemhuis: verdelen producten van meerdere producenten (in principe) naar de vakhandel • Energiebau solar power benelux bv, www.energiebau.nl, dochteronderneming van een Duitse groep die vanuit Nederland ook de Belgische markt bedient. • IRS solar, www.irs-solar.be • AS Solar Benelux, www.as-benelux.com
59
• Invoerders: heel wat buitenlandse producten worden op de Belgiscxhe markt aangeboden, ondermeer Schott Solar (D), SolarWorld (D), Istar Solar (I) , YingLi (C), Ubbink Solar Modules, joint venture tussen Ubbink (NL) en Ecoventures (NL), Solon (D), Sharp (J), Suntech (C) •
Verdelers/installateurs: • Ecostream, www.ecostream.be, econcern groep, is verdeler van PV panelen voor verschillende fabrikanten. Zorgt voor volledige projectafwikkeling. • SolarTotal, www.solartotal.be. Claimt de grootste aanbieder van zonnepanelen in België te zijn met meer dan 1.600 installaties. • FNC solar, www.fncsolar.be, verdeler voor ecostream • Eternit, www.eternit.be, Belgische specialist in dakbedekking die een originele volledig geïntegreerde module heeft laten ontwikkelen door Soltech
•
Studiebureau’s, bvb 3E, www.3E.eu
Naast deze types van aanbieders wiens activiteiten voornamelijk op gericht zijn op het fabriceren, verdelen, installeren van apparaten, zijn er een aantal aanbieders die zich richten op het bouwen en/of exploiteren van PV parken. •
Belpower, www.belpower.be, dochter van het Duitse Reibel.
Er blijken verschillende businessmodellen te bestaan voor bedrijven in de sector. De structuren zijn meer verwant met de bouwsector dan met de energiesector. Ook in de bouwsector vind men producenten, verdelers en installateurs van materiaal enerzijds, en anderzijds exploitanten van gebouwen, immobeheerders. Meer bedrijven die actief zijn op de Belgische markt, zie de ledenlijst van BelPV Edora, en de zoekrobot van het VEA, http://www.energiesparen.be/node/1002 4.3.1.4
Onderzoeksinstellingen
IMEC, Interuniversitair Micro-elektronika Centrum, Leuven, www.imec.be . Sinds 1984 ondersteunt de Vlaamse overheid het onderzoek op het gebied van zonnecellen door overheidssteun te geven aan Imec. De onderzoeksgroep zonnecellen doet toegepast onderzoek naar verbeterde industriële productiemethodes, nieuwe materialen voor zonnecellen en naar zonnecellen voor de ruimtevaart. Imec werkt samen met onderzoeksgroepen aan de Universiteit Gent en de Universiteit Hasselt. KULeuven, Departement Elektrotechniek, Afdeling Electa. Fotovoltaïsche systemen en componenten: optimalisatie van netgekoppelde PV-installaties, evaluatie en standardisatie van invertoren voor netkoppeling, netintegratie van hernieuwbare energiebronnen, www.esat.kuleuven.be/electa.html Universiteit Gent, Vakgroep voor elektronica en informatiesystemen (ELIS), Onderzoek i.v.m. fotovoltaïsche zonne-energiesystemen, analyse van dunne-film-PV-cellen en demonstratie van netgekoppelde zonnecentrales. www.elis.UGent.be/ELISgroups/solar Vito, Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek, www.vito.be
60
4.3.1.5
Kwaliteit
Op 13 oktober 2006 besliste de Vlaamse Regering om de opstart van een kwaliteitscentrum, de vzw Quest, te ondersteunen, www.questforquality.be , om op die manier de bestaande kwaliteitssystemen voor zonneboilers en zonnepanelen te integreren en een bijkomend kwaliteitssysteem voor warmtepompen uit te werken. Het doel is om dankzij een overkoepelend kwaliteitscentrum de verschillende kwaliteitssystemen efficiënter te kunnen beheren en effectiever op elkaar af te stemmen. Op de website van energie.wallonie is een lijst van erkende installateurs (Solwatt) te verkrijgen. Ook op de website van het Brussels Instituut voor Milieubeheer is een lijst van erkende installateurs beschikbaar.Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest voorziet een lijst met leveranciers voor aansluiting en installatie van zonnepanelen. De leveranciers kunnen zich evenwel gratis aansluiten. Het is niet duidelijk in welke mate hierover een controle bestaat. Daarnaast worden ook standaardlastenboeken voor architecten voorzien waarin minimum kwaliteitseisen gesteld worden. Kwaliteit wordt vandaag grotendeels gereguleerd door de sector zelf. De meeste onafhankelijke installateurs bieden een maximum van drie merken aan. Gezien de groeiende vraag is er een tekort aan installateurs op de Belgische markt en moet kwalitatief personeel worden aangetrokken om ook de snel evoluerende technieken de baas te blijven. 4.3.1.6
Ondersteuningsmaatregelen
De ondersteuningsmaatregelen werden geciteerd onder deel 2. PV installaties zijn op dit ogenblik de meest ondersteunde technologie in de verschillende gewesten. De steunprogramma’s betreffen zowel de investering in aanschaf van panelen als het subsidiëren van groene stroom via certificaten. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zijn PV-panelen het snelst terugbetaald. Voor een gemiddeld PV-systeem van 2,5 kWp is dit 3,3 jaar in Brussel, 5,9 jaar in Wallonië en 9,7 jaar in Vlaanderen. Voor bedrijven moet men in Vlaanderen rekening houden met een terugverdientijd van ongeveer 5 à 8 jaar, afhankelijk van de fiscale steunmaatregeling; voor landbouwbedrijven (onder Vlif-stelsel) is dit 4 à 5 jaar. Op de website van de VEA, http://www.energiesparen.be/node/413, kan een gebruiker gemakkelijk een simulatie van zijn investering in PV-panelen maken, idem voor de website van Leefmilieu Brussel. 4.3.1.7
Investeringsprogramma’s
Wekelijks worden er diverse projecten op het vlak PV installaties gesignaleerd in de pers. Enkele voorbeelden van projecten bij particulieren en bedrijven of initiatieven die het investeren in PVinstallaties moeten vergemakkelijken: •
Brussel schrapt bouwaanvraag zonnepanelen. 'Wie zonnepanelen op zijn dak wil leggen, moet daarvoor straks geen bouwaanvraag meer indienen', zegt Brussels leefmilieuminister Evelyne Huytebroeck (Ecolo). Eind vorige week schrapte Vlaanderen al die verplichting. www.standaard.be, 9 september 2008
•
Groei zonnepanelen overtreft verwachting. De installatie van zonnepanelen in Vlaanderen overtreft alle verwachtingen. De verwachte productie van groene stroom in 2008 werd al in de eerste jaarhelft gehaald. De energieregulator VREG trekt de verwachte productiecijfers voor het jaar met 2,5 keer op. De VREG, die de installaties voor groene stroom in Vlaanderen erkent, ging er in januari van uit dat alle zonnepanelen in Vlaanderen dit jaar 9,5 miljoen kilowattuur stroom zouden leveren. Dat komt overeen met het jaarverbruik van ruim 2.700 gezinnen. Maar de voorbije maanden kwamen er zoveel nieuwe dossiers binnen dat de VREG zijn schattingen fors moest herzien. De Vlaamse energieregulator gaat nu uit van een
61
jaarproductie van 25 miljoen kilowattuur, te vergelijken met het verbruik van 7.100 gezinnen. (www.tijd.be , 22 aug 2008) •
De Limburgse Reconversiemaatschappij LRM gaat samen met Group Machiels een PVcentrale van 4,5 MWp bouwen op het vroegere slibbekken van de mijn in Heusden-Zolder (2009). Op de oppervlakte van 17 ha, zullen 22.500 zonnepanelen geplaatst worden met een capaciteit van 4,5 MWp. Deze PV-centrale zal daarmee het grootste zonnepanelenproject van de Benelux worden . Dit project behelst een investering van € 19 miljoen.
Investeringen gaan in vele gevallen uit van projectontwikkelaars en uitbaters van parken. •
Projectontwikkelaars: • Ecostream, http://www.ecostream.be, (Belgische dochter van de Nederlandse econcern groep), • Enfinity, www.enfinity.com voorziet in participatieprojecten, waarbij private financierders investeren in zonneënergie en zonneparken. De komende jaren wil Enfinity internationaal verder uitgroeien en België voorzien van 900.000 m² zonnepanelen op daken van bedrijven, goed voor 32 MWp.
•
Exploitanten van PV parken. • Electrawinds heeft het project Electrawinds Solar opgestart. Concreet werd een 6 hectare groot terrein in Middelkerke met 7695 zonnepanelen volgebouwd. Met 1,3 MW (ca. 400 gezinnen) is volgens eigen zeggen dit het grootste zonnepanelenpark van de Benelux. • Ecopower lanceerde in 2006 een project voor PV-panelen. De coöperanten konden zelf financieren, of ervoor kiezen om hun dak ter beschikking te stellen voor installaties van Ecopower. Bij het einde van 2007 waren er 150 installaties van Ecopower geïnstalleerd. Daar moeten er nog een honderdtal bijkomen. Als alle 251 installaties er staan, wordt dit jaarlijks een productie van ongeveer 420.000 kWh. Daarnaast werden nog eens 313 coöperanten begeleid bij het plaatsen van hun eigen PV-panelen, die ze zelf financieren.
4.3.2
Windturbines
4.3.2.1
Marktevolutie
Huidige parken en potentiëel De Belgische windturbinecapaciteit ligt achter op het Europees gemiddelde maar groeit snel. Dat blijkt uit de windmap 2007 van de EWEA (European Wind Energy Association). De totale windmolencapaciteit in de EU nam in 2007 toe met 18% tot 56.535 megawatt (MW). In België groeide de capaciteit met 48% tot 287 MW. België verkleint daarmee zijn achterstand ten opzichte van de rest van Europa. Nederland had in 2006 een capaciteit van 1.558 MW en groeide met 13% tot 1.746 MW in 2007. De belangrijkste windparken onshore zijn op dit ogenblik de volgende: • Vlaanderen (situatie 1/9/2008): • Ecopower, 22 MW, Gentse kanaalzone • Electrawinds, 12,6 MW, Brugge
62
• Electrabel Green Projects Flanders (EGPF), 12 MW, Meer • Electrabel Green Projects Flanders (EGPF), 12 MW, havengebied Antwerpen • GISLOM, 9,2 MW, Oostende • SeeBA, 9 MW, Nike Laakdal • Aspiravi NV, 8,6 MW, Zeebrugge • EGPF, 8 MW, Lanaken • GISLOM, 8 MW, Lommel • Aspiravi, 8 MW, Lommel •
Wallonië (situatie 21/12/2007): • Electrastar, 18 MW, Marbais • Les vents de l’Ornoi, 9 MW, Gembloux • SPE, 9 MW, Villers-le-Bouillet • SPE, 9MW, Tarcienne (Walcourt)
63
Figuur 4-9 Windparken in België
Vlaanderen telde in maart 2008 126 windturbines operationeel met een totale windcapaciteit van 170 MW. Een bijkomende capaciteit van 37 nieuwe turbines of 82,5 MW wordt voor de volgende maanden verwacht. Tegen eind 2009 wordt er een geïnstalleerd vermogen verwacht van 250 MW, nog steeds ver verwijderd van de Vlaamse doelstelling van 450 MW in 2010. Het objectief van Wallonië is om een electriciteitsproductie van 370 GWh (ongeveer 150 windturbines) te hebben tegen in 2010. Eind 2007 waren er een 80-tal turbines. Zie ook http://energie.wallonie.be/xml/doc-IDC-2824-.html Volgens de hiervoor geciteerde kamercommissie hoorzitting advies CE2030 heeft België een potentiëel van 3.100 MW onshore (6.820 GWh) en van 3.800 MW (14.440 GWh) offshore in 2030. Op basis van de huidige capaciteit van 300 MW impliceert dit een potentiëel dat nog ruim 20 maal hoger ligt. In de Kamercommissie hoorzitting CE 2030 (29/1/2008) werd er het voorstel gedaan om uit te gaan van een effectief potentieel van 3100 MW (1.500 Waals Gewest en en 1.600 Vlaams Gewest). In deze commissie werd ook onderstaand scenario met betrekking tot windenergie naar voor geschoven:
Figuur 4-10: Scenario voor windenergie in België (bron - Kamercommissie hoorzitting CE 2030 (29/1/2008) –Ode Vlaanderen vzw)
Windenergie onshore kent een aantal handicaps (vooral in Vlaanderen) die de groei kunnen beperken: •
Strakke regelgeving voor implementatie, rekeninghoudend met landbouw- en bosgebieden, opstelling, woonzones, transportlijnen, implanting van laagvliegend militair luchtverkeer (helikopters), slagschaduw, geluidstrillingen…
•
‘not in my backyard’ – principe. Windmolens zijn prima, zolang ze maar niet in mijn tuin staan. De negatieve houding tegenover windturbines is ten dele wel verdwenen omwille van het positieve imago dat rond duurzame energie is ontstaan.
Het Vlaams Gewest heeft in 2008 als prioriteit gesteld te zoeken naar oplossingen met betrekking tot de beperkte inplantingsmogelijkheden van windturbines. De bijdrage van windenergie in de totale
64
groenestroomproductie blijft immers achter ten opzichte van de verwachtingen en dit omwille van een gebrek aan vergunde gebieden. Wallonië biedt vandaag veel potentieel door de soepelere wetgeving. Vooral de éénvoudige procedure voor plaatsing in landbouwgebieden staat in schril contrast met Vlaanderen. Momenteel staat er 200 MW aan windenergie opgesteld (waarvan 45 MW in 2007) en op zes maanden tijd (tot en met april 2008) zijn er al vergunningen verleend op een tiental plaatsen voor in totaal 52 molens. Kleine windmolens Ondermeer omwille van de kleinere efficiëntie maar ook het gebrek aan een regelgevend kader inzake bouw-en milieuvergunningen lijkt het concrete potentiëel voor kleine windmolens in Vlaanderen beperkt te zijn. Er wordt wel aan een omzendbrief gewerkt die meer duidelijkheid moet scheppen voor de overheden bij het al of niet toestaan van vergunningen. Tijdstip waartegen die omzendbrief klaar zal moet zijn, is er momenteel niet. In Wallonië zijn er beperkte mogelijkheden voor inplantingen van kleine en middelgrote windturbines. Die moeten autonome electriciteitsproductie als doel hebben. http://energie.wallonie.be/xml/doc-IDC-4676-.html De voorkeur gaat duidelijk uit naar grotere turbines (>500kW). 4.3.2.2
Sectororganisatie
VWEA - Vlaamse WindEnergie Associatie VWEA, de Vlaamse WindEnergie Associatie, www.vwea.be ijvert voor een gedragen ontwikkeling van windenergie in Vlaanderen. VWEA verenigt de actoren in de windenergiesector (studiebureaus, projectontwikkelaars, windparkuitbaters en toeleveringsindustrie) en is het aanspreekpunt voor de overheid en bedrijven met interesse in windenergie. VWEA is een onderdeel van de koepelorganisatie ODE-Vlaanderen. Volgens de sector liggen de uitdagingen in het kader van windenergie op het vlak van: •
Sneller laten verlopen van netwerkconnecties
•
Verbeteren van de capaciteit van de connectie
•
Het stellen van nieuwe doelstellingen op middellange termijn om op die manier de onzekerheid bij investeerders weg te nemen
•
Harmonisering van groenestroomcertificaten in België
•
Verbeteren van de complexe en ingewikkelde procedures voor vergunningen van windmolens. In theorie duurt de aanvraag van een vergunning 9 maanden, maar in de praktijk duurt het al snel 4 tot 5 jaar.
•
De Vlaamse overheid heeft liefst windmolens in industriële zones, landbouwgebieden zijn in eerste instantie al uitgesloten in Vlaanderen.
•
Verbeteren van militaire veiligheidvoorschriften in zones voor windenergie
(bron: http://www.envirodesk.com/node/44975, 09/04/2008 - Capaciteit windenergie in Vlaanderen stijgt stelselmatig)
65
Agoria renewable energy club Zie http://www.agoria.be/arec/ 4.3.2.3
Aanbieders
Studiebureau's in windenergie 3E heeft haar hoofdkantoor in Brussel en kantoren in Lille en Toulouse CES Fortech Studie
WEOM is een 100% dochter van Nuon
66
Windturbineproducenten, toeleveranciers en ondersteunende bedrijven Windmolens worden meestal rechstreeks door projectontwikkelaars en windparkuitbaters bij de fabrikanten aangeschaft. Aangezien er geen Belgische fabrikanten zijn en evenmin verkoopskantoren gevestigd zijn (althans van windturbines met een vermogen boven 600kW) gaat het hier steeds over import. Belangrijke fabrikanten zijn: •
REpower Systems AG(D), www.repower.de
•
SIEMENS (D), www.powergeneration.siemens.com/products-solutions-services/productspackages/wind-turbines/products/Products.htm
•
ENERCON (D), www.enercon.de
•
GE Energy (US), www.gepower.com/businesses/ge_wind_energy/en/index.htm
•
MULTIBRID (D), www.multibrid.com
•
NORDEX (US) www.nordex-online.com
•
Vestas (DK) www.vestas.com
Een aantal Belgische spelers: •
Turbowinds is een Belgische producent van middelgrote voor windmolens (400 en 600 kW)
•
Saint Gobain Syncoglas voor glasvezel gebruikt bij de wieken. Het bedrijf behoort tot de groep Owens Corning.
•
Sarens in Wolvertem verzorgt hijswerken
•
Pauwels transformatoren . Pauwels is een filiaal van Crompton Graves.
•
Hansen Transmission, producent van tandwielkasten
•
Sun-tech: Waals bedrijf; assembleert en verdeelt kleine windmolens in het gamma van 1 tot 20 kW. Bedrijfszetel Dinant. www.sun-tech.be
•
Meer Belgische bedrijven met bedrijvigheid in windenergie vindt u op vwea en department energie in Wallonië
4.3.2.4
Onderzoeksinstellingen
De Onderzoeksgroep Stromingsmechanica (STRO) van de Vakgroep Toegepaste Mechanica (MECH), Faculteit Ingenieurswetenschappen (IR), Vrije Universteit Brussel (VUB). http://134.184.52.106/wind/ 4.3.2.5
Ondersteuningsmogelijkheden
De ondersteuningsmaatregelen werden geciteerd onder deel 2.Windenergie kan in Vlaanderen rekenen op een minimum van € 80 voor een groene stroomcertificaat. In Wallonië bedraagt de minimumwaarde voor een GSC op basis van windenergie € 90 gedurende maximum 15 jaar.
67
Voor wat offshore windenergie betreft, is de netbeheerder verplicht deze stroom af te nemen via de aankoop van groene stroomcertificaten die voor offshore-windmolenparken 107 euro/MWh bedragen voor de eerste 216 MW van elk project. Deze aankoopverplichting begint bij de inwerkingstelling van iedere offshore indenergie-installatie voor een periode van 20 jaar.
68
4.3.2.6
Investeringsprogramma’s
Projectontwikkelaars en windparkuitbaters In bijna alle gevallen gaat het initiatief voor nieuwe investeringen uit van projectontwikkelaars en windparkuitbaters. Hierbij een overzicht van de belangrijkste spelers: Airenergy. Het bedrijf heeft 65,5 MW aan geïnstalleerd vermogen. Tegen einde 2008 wordt een vermogen voorzien van 89,5 MW. Het bedrijf is vooral actief in Wallonië. In maart 2008 heeft de nederlandse Groep Eneco een meerderheidsdeelneming in Air Energy verkregen via haar dochtervenootschap Air Energy Holding NV. Overeenkomstig met de van kracht wetgeving heeft Air Energy Holding NV op 27 mei 2008 een openbaar aankoop aanbod gelanceerd op de acties nog in verkeer op Alternext Brussels. •
Aspiravi nv is ontstaan uit een gezamenlijk initiatief van de Vlaamse zuivere intercommunales Interelectra, IVEG, PBE en WVEM elk met een jarenlange ervaring inzake decentrale productie van energie. Het bedrijf werd officieel opgericht op 30 april 2002. Aspiravi heeft als activiteit het investeren, het realiseren en het exploiteren van projecten voor de productie van hernieuwbare en milieuvriendelijke energie. Aspiravi heeft participaties in diverse andere bedrijven. Zo is Gislom nv een samenwerking tussen Arcopar cvba, Aspiravi nv en Hefboom cvba. Aspiravi exploiteert momenteel 11 windenergieparken (57 windturbines), 9 andere onshore projecten zijn in de fase van vergunning of realisatie, waarvan 7 in Vlaanderen. Aspiravi coordineert onder andere een project van 9 x 2,3 MW in Ieper (investering van 21 miljoenb €) , waarin ook Electrawinds, SPE-Luminus en Colruyt via haar dochterbedrijf GE-Power participeren. Dit park moet in in 2009 operationeel zijn.Verder is er nog het Eldepasco offshore 330 MW project. •
Beauvent is een cvba die ontstond met het idee om een groot project op te zetten met één of meerdere windturbines, met de bedoeling om niet één gezin, maar een hele gemeenschap, een gehucht of een dorp te kunnen voorzien van groene stroom. De ontwikkeling van een dergelijk project bleek enkel haalbaar door de inzet van een groep vrijwilligers en het opzetten van een degelijk onderbouwde en gestructureerde organisatie, met een coöperatieve vennootschap als meest aangewezen organisatievorm. Op die manier werd BeauVent cvba op 21 juni 2000 boven de doopvont gehouden. Beauvent exploiteert op dit ogenblik 2 parken met 3 windmolens •
Colruyt www.colruyt.be . Colruyt is een Belgische distributiegroep die een bewust beleid voert op het vlak van milieu en energie. Het is de bedoeling dat Colruyt in 2015 haar volledige energiebehoefte zelf opwekt via hernieuwbare bronnen. Colruyt heeft 2 windmolens in gebruik. Tenslotte participeert Colruyt in het Eldepasco offshore project dat in 2011 operationeel moet zijn. Het bedrijf heeft hiervoor een nieuwe vennootschap opgericht (WE-power). •
•
C-Power realizeert op dit ogenblik het eerste 300 MW offshore windmolenpark in de Belgische territoriale
69
wateren. Het is een organisatie waarin volgende aandeelhouders participeren: • Deme, wereldwijd opererende maritiem engineering specialist. Dochter Dredging International is het enige Belgische bedrijf met ervaring in het bouwen van offshore windturbinefunderingen en plaatsen van offshore windturbines en is betrokken bij de bouw van vijf van de acht bestaande multi-megawatt windturbineparken op zee in de wereld. • S.R.I.W., Milieuholding van de Waalse Investeringsmaatschappij • Socofe, Investeringsmaatschappij van de openbare besturen van het Waals Gewest • Investeringsholding voor de participatie in elektriciteits- en nutsbedrijven • EDF-Energies Nouvelles, privaat rechtelijke vennootschap waarin Electricité de France (EdF) voor 50% participeert, leidende Europese investeerder en ontwikkelaar van hernieuwbare energie. Ecopower cvba is een erkende coöperatieve vennootschap. Een bedrijf, maar wel met een maatschappelijk doel, een transparante structuur en heel veel kleine aandeelhouders. Ecopower wil projecten met hernieuwbare energie en rationeel energiegebruik financieren. Ecopower heeft 5 onshoreparken in Vlaanderen in productie met circa 9,5 MW vermogen. Er zijn momenteel 3 projecten in ontwikkeling met een vermogen van 18 MW, een geschatte investering van 22,5 miljoen
•
€.
Electrabel had in België eind 2007 66,7 MW windenergie vermogen operationeel, 11 parken met 41 turbines. Op dat ogenblik was 34 MW in aanbouw. Qua nieuwe projecten zijn de meest opvallende de aanvragen die gedaan werden voor 2 concessies in de Noordzee (offshore) enerzijds en anderzijds het grootste onshore project. De gemeentes Hannuit, Sint Truiden, Landen, Lincent, Gingelom, Hélécine enerzijds en Electrabel anderzijds zijn overeengekomen om samen het grootste windmolenpark van België te bouwen. Het gaat om een park van twintig windturbines met een vermogen van 2 à 3 Megawatt (MW) elk, zijnde een totaal vermogen van 40 à 60 MW. De turbines zullen geleidelijk in dienst genomen worden vanaf 2010. •
Electrawinds is naar eigen zeggen, actueel de grootste private speler op de Belgische markt van hernieuwbare energie en werd opgericht in 1998. De holdingmaatschappij controleert een 20-tal vennootschappen. Oorspronkelijk concentreerde het bedrijf zich enkel op de productie van windenergie, maar later werd ook geïnvesteerd in de ontwikkeling van andere vormen van hernieuwbare energie. Op het gebied van windenergie werden sinds 2000 acht projecten gerealiseerd in België (23 turbines). Samen met drie verschillende partners, heeft Electrawinds de tijdelijke vennootschap Eldepasco opgericht voor de bouw van 36 windmolens op zee. Verder zijn er in België onshore nog een 4-tal projecten in voorbereiding (16 turbines voor circa 30 MW). Ook in Frankrijk is Electrawinds erg actief met een §-tal projecten in voorbereiding. •
•
Evelop is een onderdeel van de Nederlandse econcern groep en ontwikkelt het Belwind offshore project in België (330 MW)
70
Sinds april 2005 produceren de 3 windturbines van Fortech te Kruibeke stroom (Braemland I). Fortech start in het najaar met de bouw van het Braemland II windproject aan de overzijde van de snelweg E17 in Melsele. De 2 bijkomende windturbines zijn voorzien om vanaf de lente van 2009 elektrische energie op te wekken. De windstroom wordt door Wase Wind cvba aangeboden aan gezinnen en (agrarische) bedrijven in het Waasland. •
Nuon profileert zich op de Vlaamse markt als de koploper op gebied van duurzame energie. Als producent is Nuon niettemin een nieuwkomer op de Belgische markt. Momenteel investeert Nuon in de Antwerpse haven in de ontwikkeling van een grootschalig onshore project. Actueel draaien reeds de eerste twee molens op volle toeren, en op termijn worden er minstens 38 gepland (90MW). De totale investering wordt geschat op 100 miljoen €. •
•
•
•
Seeba, een Duits bedrijf, heeft in België, het Nike project in Laakdal gerealiseerd. (6 x 1,5 MW). Andere projecten worden blijkbaar bestudeerd. Er blijkt geen Belgische vestiging te zijn. SPE is de tweede grootste speler op de Belgische energiemarkt. SPE heeft 31 windmolens (55 MW verdeeld over 5 parken) en bouwt in 20072008 gemiddeld een nieuwe windmolen per maand bij. SPE heeft momenteel 58 nieuwe windmolens in project. Windvision is opgericht door een Nederlandse en een Belgische groep. In België is Windvision vooral actief in Wallonië. Momenteel wordt het windpark van Estinnes gebouwd (11 turbines van 6MW elk). Verder zijn er nog een aantal projecten toegekend (van 28 tot 42 MW (14 turbines van 2-3 MW), een aantal waarvoor de bouwvergunning is aangevraagd (van 38 tot 57 MW (19 turbines van 2-3 MW) en meer dan 200 MW in studie.
Offshore Omwille van het grote belang en de omvang van de offshore investeringen, gaan we dieper in op de offshoreprojecten in de Belgische territoriale wateren. Belangrijk feit in 2008 is de ingebruikname van de eerste turbines voor offshore windcapaciteit voor de Noordzeekust. Op het Belgische stuk van de Noordzee zijn momenteel 3 projecten vergund, 1 project is in aanvraag en voor nog 2 projecten zijn de concessies in concurrentie gesteld. In totaal gaat het hier over circa 2.000 MW, een 400 tal windtubines en een globaal kostenplaatje in de grootteorde van 5 miljard €. •
Het eerste project van C-power (60 turbines van 5 MW) is momenteel in uitvoering en zal fasegewijs operationeel worden vanaf het najaar 2008. De totale investering is begroot op 800 miljoen €. Zie www.c-power.be
•
Het tweede project, Eldepasco, mikt op een park met 36 windturbines, goed voor een totaal vermogen van 216 MW. De windmolens zouden energie aan 750.000 Belgen kunnen leveren. De investering bedraagt zo'n 600 miljoen euro. De windturbines zouden er moeten komen op de 'Bank zonder Naam'. Die ligt op 35 kilometer van de kustlijn en 7 kilometer ten noorden van de Thornton-bank. http://www.tijd.be/artikel/Eldepasco_wil_windmolenpark_in_Noordzee.6021772
71
•
Het derde windturbinepark op zee (Belwind) staat ondertussen ook alweer een stap dichterbij. De concessieaanvraag voor de bouw van het offshore windpark “Belwind” op de Bligh Bank is in juni 2007 toegewezen. Begin 2008 volgde de vergunningen voor de bouw en de exploitatie. Het park is gepland in een door de Belgische overheid toegewezen zone voor offshore windparken. Deze zandbank ligt op 46 km van de Belgische kust en heeft een waterdiepte die varieert van 20 tot 35 meter. Het park wordt in 2 fasen van 165 MW gebouwd en heeft een totaal vermogen van 330 megawatt en een jaarlijkse elektriciteitsproductie van 1.1 terawatt uur. Genoeg om 330.000 Belgische huishoudens van duurzame elektriciteit te voorzien. De totale investering bedraagt meer dan EUR 900 miljoen. Het park wordt 46 kilometer uit de kust van Zeebrugge gebouwd op een diepte variërend van 20 tot 35 meter. Het totale gebied van het park beslaat 35 km². Het aansluitingscontract met de Belgische netbeheerder Elia is recent ondertekend. Belwind wordt aangesloten op het Elia-hoogspanningsnet en levert in 2010 de eerste elektriciteit. http://ode.be/index.php?page=nieuws
•
Het North Sea Power project. Air Energy heeft een aanvraag ingediend voor een offshore windpark van 420 tot 630MW, naargelang het uiteindelijk gekozen type windturbine. De locatie van het nieuwe windproject bevindt zich op een afstand tussen 22 en 30km uit de Belgische kust. Indien de concessie wordt toegekend, kan het windpark in meerdere fasen in gebruik gesteld worden, tussen 2011 en 2015. Met dit project is een investering gemoeid van minstens anderhalf miljard euro. http://www.engineeringnet.be/artikel.asp?Id=1394
Figuur 4-11: zeewindmolenparken, de Tijd, 16 juli 2008
Ondertussen zijn er drie nieuwe concessieaanvragen voor de vijfde locatie. Electrawinds heeft met partner Power@Sea (DEME) een concessie aangevraagd voor een nieuw project (6). Daarnaast hebben twee groepen een concurrerend voorstel ingediend voor een locatie waar het groenestroombedrijf Aspiravi een windpark wil oprichten.
72
Het Waalse Air Energy, eigendom van de Nederlandse elektriciteitsproducent Eneco, en Aspiravi, het groenestroombedrijf van een rist Vlaamse gemeenten, dienden dit voorjaar aanvragen in voor nieuwe projecten. SeaStar is het jongste project voor een windpark tussen de zandbanken Bligh Bank en Bank Zonder Naam, op ruim 38 kilometer voor de kust. Seastar is een samenwerkingsverband van twee bedrijven die al in andere windparken participeren: Electrawinds en Power@Sea. Electrawinds, het groenestroombedrijf van ondernemer Luc Desender, is een van de initiatiefnemers van Eldepasco. Power@Sea is de holding boven C-Power van de Antwerpse baggeraar DEME en de Waalse publieke investeringsmaatschappijen Ecotech Finance (SRIW) en Socofe. Maar de plannen van Electrawinds stoppen niet bij Eldepasco en SeaStar. Het ambitieuze bedrijf, dat sp.a-boegbeeld Johan Vande Lanotte als voorzitter heeft, diende met Rentel een concurrerend voorstel in voor het project van Aspiravi. Dat is opmerkelijk want Electrawinds en Aspiravi zitten samen in het nabijgelegen project Eldepasco. Achter Off-Wind schuilt een andere bekende windenergie-investeerder: Econcern. Die Nederlandse groenestroomreus is de eigenaar van Belwind, het project dat het diepst in het Belgische deel van de Noordzee ligt. Econcern heeft wereldwijd ondertussen al 13 windparkprojecten in portefeuille. www.tijd.be , 16 juli 2008 Eind augustus 2008 hebben Electrabel en baggeraar Jan De Nul twee concessies ingediend bij de federale energieregulator Creg voor de bouw van windturbineparken in de Noordzee. Eén ervan moet het grootste offshore windturbinepark van België worden. Een eerste project, Blue4Power I, is gepland in de zone ten noorden van de Bligh Bank. Deze zone, op 60 kilometer van de kust, is de meest noordelijke zone van het gebied dat volgens het KB voorzien is voor de bouw van windturbineparken. Met Blue4Power I wil Electrabel het grootste offshore windturbinepark van België worden. Over de omvang geeft Electrabel geen details, gezien de concurrentie. Electrabel en Jan De Nul zijn immers niet alleen kandidaat voor deze zone: er is al een concessie ingediend met het project SEAL (Electrawinds, Nuon en C-Power Holdco). Gezien de omvang van de reeds voorziene parken, moet het hier alleszins over een park met een vermogen van meer dan 400 MW gaan. Een tweede project, Blue4Power II, situeert zich 20 km zuidelijker, tussen de Bligh Bank en de Bank zonder Naam. Ook hier is er al een concessie ingediend door een andere partij: het project Seastar (Electrawinds en Power@Sea). Het is uiteindelijke de Creg die de knoop doorhakt. Het is niet de eerste keer dat Electrabel en Jan De Nul samenwerken voor een windmolenpark. Er is al het project Seanergy. Dat project ligt evenwel stil, omdat de vergunningen zijn ingetrokken. Electrabel trok intussen wel naar de Raad van State, om die intrekking ongedaan te maken. Dat beroep loopt nog. Indien de concessies worden toegekend, kunnen de eerste windturbines vanaf 2012 in gebruik worden genomen. www.tijd.be , 28 augustus 2008
73
4.3.3
Installaties voor de verwerking van biomassa
Biomassa bestaat enerzijds uit planten die worden gekweekt als energieteelt (koolzaad, suikerriet en maïs) en snelgroeiende bomen zoals wilg en populier. Anderzijds bestaat biomassa ook in andere vormen (biogas, groenafval, houtafval, dierlijk afval, mest, slib,...). Die biomassa kan voor verschillende doeleinden gebruikt worden: voor de productie van warmte, van bio-brandstoffen of voor de productie van electriciteit. In het kader van deze marktverkenning beperken we ons tot het aanwenden van biomassa voor de productie van electriciteit. Dit gebeurt overwegend in grotere installaties en is tot op heden niet weggelegd voor residentiële toepassingen. Biomassa is de grootste bron van groene stroom in België. In 2007 werd in Vlaanderen 1.356 miljoen kWh van de totale 1.638 miljoen kWh groene elektriciteit uit biomassa opgewekt. Goed om ongeveer 400.000 gezinnen van stroom te voorzien. Die electriciteit werd geproduceerd door een 100-tal installaties. In Wallonië nam biomassa zowat 60% van de groene stroom voor haar rekening, 977 miljoen kWh op een totaal van 1.561 kWh. 4.3.3.1
Marktevolutie
Uit de gegevens m.b.t. de geïnstalleerde vermogens voor biogas en biomassa (zie 4.1.1.3) blijkt alleszins een vrij grillig verloop van de installatie van nieuwe capaciteit in Vlaanderen:
Figuur 4-12 Evolutie nieuwe capaciteit voor electriciteitsopwekking uit biogas en biomassa
74
Naar aantallen installaties geeft dit het volgende beeld:
Figuur 4-13: Evolutie in aantal nieuwe installaties voor electriciteitsopwekking uit biogas en biomassa
In Vlaanderen werden in 2007 8 biogas installaties (categorie overige) in gebruik genomen en 5 biomassa installaties (categorie biomassa uit land- of bosbouw) . In de periode 2003 – 2005 zijn grote vermogens voor de verwerking van biomassa opgebouwd. Het ging hier in belangrijke mate over uitbreiding van de capaciteit van bestaande kolencentrales. Vandaar de impact op de productiecapaciteit in de periode 2003-2005. In 2007 ziet de situatie er als volgt uit: •
Vlaanderen: • Biogas, RWZI (rioolwater zuiveringsinstallaties), Aquafin, 15 installaties, 4,3 MW (Vl) • Biogas, stortgas, 13 installaties, 19 MW (Vl), diverse uitbaters • Biogas overige, 34 installaties, 48 MW, diverse uitbaters. Electrabel baat 4 installaties uit waaronder de grootste installatie van 17 MW. • Biomassa, gesorteerd of selectief opgehaald afval, 11 installaties, 171 MW, Electrabel 75 MW met 5 installaties • Biomassa, huishoudelijk afval, 39 MW, 8 installaties, diverse uitbaters • Biomassa uit land of bosbouw, 158 MW, 16 installaties, waaronder 2 zeer grote installaties, 1 van Electrabel (66 MW) en 1 van SPE (80 MW), de andere installaties variëren in capaciteit tussen 80 en 2.500 kW.
•
De Cwape maakt in Wallonië het onderscheid tussen:
75
• Biomassa, 10 installaties, 112 MW. De belangrijkste zijn de installatie van Electrabel, 80 MW, en Electrawinds, 17 MW. • WKK (cogénération) biomassa, 22 installaties, 154 MW. Ook hier is Electrabel de belangrijkste producent met 7 installaties voor een totaal van circa 100 MW. De bedrijven uit de suikerindustrie nemen ook een behoorlijk deel voor hun rekening met 3 installaties voor een kleine 30 MW. De effectieve groei die voor biomassa bestaat, zal ongetwijfeld beïnvloed worden door de beschikbaarheid van biomassa. Voor Vlaanderen zal die biomassa bij de vooropgestelde groeiscenario’s in belangrijke mate moeten geïmporteerd worden. Wallonië heeft op dit vlak belangrijke troeven. Het beschikt jaarlijks ondermeer over 400.000 ton droge materie op basis van hout. Dit kan zorgen voor een wamteproductie van 5.550 GWh vanaf 2010. http://energie.wallonie.be/xml/doc-IDC-2833-.html Interessante mogeljkheden voor de volgende jaren situeren zich ondermeer in de land- en tuinbouwsector met uitbreiding van het aantal biogas installaties en WKK motoren die vloeibare biomassa (plantaardige olieën) gebruiken. Ook de voedingsindustrie, waar afvalsuikerwater met lange koolstofdraden een ideale basis is voor vergisting, vormt een interessant potentiëel. In Wallonië verwacht de overheid veel van de biomethanisatie van biogas. Het objectief is om in 2010 een electricteitsproductie te realizeren van 225 GWh electriciteit en 100 GWh warmte. http://energie.wallonie.be/xml/doc-IDC-2835-.html Een biomassainstallatie krijgt tot 40% subsidies, kan rekenen op de energiepremie (call-systeem) en kent nog steeds een sterke groei, maar wordt evenzeer door het huidige aanbod bespeeld. In Vlaanderen levert energie uit biomassa € 80/Mwh. Sinds 2007 is er een strenger beleid naar biomassa. Certificaten van biomassa worden geleverd op basis van de netto-energiewinning, wat de subsidies naar beneden haalt. Daarnaast laait ook in België de discussie op naar de duurzaamheid bij oorsprong zoals bijvoorbeeld voor palmolie. In de ‘Beleidsbrief Energie: 2007-2008’ geeft Minister Crevits (Vlaanderen) aan dat de invoer van biomassa noodzakelijk is om zijn doelstellingen voor groene stroom te kunnen halen. Om ervoor te zorgen dat de geïmporteerde biomassa op een verantwoorde manier wordt geproduceerd zijn duurzaamheidscriteria noodzakelijk (internationale aanpak). Algemeen mogen we wel stellen dat installaties voor duurzame energie nog aan strengere normen dienen te voldoen dan klassieke energiesystemen. De normen zitten voornamelijk vervat in de milieuwetgeving, waarbij deze verschilt naar type installatie, afhankelijk van het organische materiaal gebruikt voor vergassing en het verwerken of verwijderen van de afvalstromen na vergisting. Daarnaast is ook nog een stedenbouwkundige vergunning nodig. Grootte van de installatie
Vlarem l
Procedure
300 kWth – 500 kWth
Klasse 3
Melding bij de gemeente
500 kWth – 5MWth
Klasse 2
Vergunning van de gemeente
> 5 MWth
Klasse 1
Vergunning van de provincie
Tabel 4-6: Vereisten voor type van milieuvergunning ifv grootte van de biomassa-productieinstallatie in Vlaanderen.
Voor installaties voor biomassa-afval is in Vlaanderen steeds een vergunning klasse 2 (tot 5 MWth) of klasse 1 (> 5 MWth) nodig. Verder dient er ook rekening gehouden te worden met emissie-eisen.
76
4.3.3.2
Sectororganisatie
In de schoot van ODE Vlaanderen is het Biomassaplatform Vlaanderen in 1999 opgericht. De doelstellingen van het biomassaplatform zijn • De ontwikkeling van een Vlaamse visie ontrent biomassa en de promotie van biomassa als hernieuwbare energiebron; • De promotie van ontwikkeling van technologieën voor energetische conversie van biomassa in Vlaanderen; • Het verlenen van beleidsondersteunend advies. Platform voor anaerobe vergisting in Vlaanderen www.biogas-e.be 4.3.3.3
Aanbieders
Een aantal bedrijven op de Belgsiche markt, actief in sector van systemen voor de behandeling en verwerking van biomassa: •
Aker Kvaerner, Energie van afval: vast afval en afvalgas verbranding, http://www.akerkvaerner.com
•
Aquiris (Veolia water solutions), waterbehandeling, www.aquiris.be
•
Keppel Seghers, afvalwater behandeling, slib behandeling, www.keppelseghers.com
•
SNC Lavalin: studiebureau, www.snc-lavalin.com
•
TPF Basse Sambre, studiebureau en projectuitvoering van afvalbehandelingsprocédé waaronder waste to energy systemen, www.tpf-bs.be
•
Waterleau, systemen voor afval en waterbehandeling, www.water-leau.com
•
Cegelec energy, biomassaverwerkingsinstallaties, www.cegelec.com
•
Xylowatt, systemen voor biomassavewerking, www.xylowatt.com
•
Vyncke energietechniek, systemen voor verbrandingstechnologie, ketelbouw en stuur- en regeltechniek, www.vyncke.com
•
Alstom power generation systemen, sleutel op de deur installaties, www.alstom.com
•
CMI-Nesa, slibbehandelingssystemen, www.cmigroupe.com
•
Fabricom, technische installaties en diensten voor ondermeer energiegerelateerde markten, http://www.fabricom-gti.com
•
Welders, producten en systemen voor hitte transport, www.welders.be
•
Westfailia separator Belgium, systemen voor behqndeling van slib en water, www.geawestfalia.be
77
4.3.3.4
Onderzoeksinstellingen
•
ILVO, Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek, http://www.ilvo.vlaanderen.be
•
Vito, www.vito.be/VITO/NL/HomepageAdmin/Home/Bedrijven/Energie/HernieuwbareEnergie/p_bio massa.htm
•
Rijksuniversiteit Gent, Afdeling Industriële Microbiologie en Biokatalyse
4.3.3.5
Ghent bio-energy valley
Ghent bio-energy valley, www.gbev.org, is een PPS constructie die de ontwikkeling van duurzame bio-energie activiteiten nastreeft en hierdoor economische groei voor de Gentse omgeving wil realizeren. Naast de Stad Gent, het havenbedrijf van Gent en de Universiteit van Gent zijn er een aantal privé bedrijven die lid zijn. 4.3.3.6
Investeringsprogramma’s
Enkele voorbeelden van investeringsprogramma’s: Aspiravi en Spano bouwen biokracht-centrale in Oostrozebeke. A&S Energie NV, een 50/50 samenwerking tussen Aspiravi NV en Spano NV, bouwt vanaf augustus 2008 een biokracht-centrale naast de bedrijfsterreinen van Spano NV. A&S Energie NV wil hiermee jaarlijks 170.000 ton niet-recycleerbaar houtafval verwerken. De biokracht-centrale wordt voorzien op een terrein van 4,5 ha grenzend aan de site van Spano NV langs het kanaal Roeselare-Leie te Oostrozebeke. De investering bedraagt circa 90 miljoen euro en creëert 24 arbeidsplaatsen. De ingebruikname van de biokracht-centrale is voorzien voor de zomer van 2010. De installatie heeft een elektrisch vermogen van 24,6 MW en moet een jaarlijkse netto productie van 175 GWh groene stroom realiseren. Dat komt overeen met het elektriciteitsverbruik van 50 000 gezinnen. Spano NV staat in voor de aanvoer en de behandeling van het niet recycleerbare houtafval en zal ook een gedeelte van de geproduceerde elektriciteit opnemen. Aspiravi NV brengt zijn kennis in voor de engineering van de installatie en de productie van hernieuwbare en milieuvriendelijke energie. Voor de bouw van de biokracht-centrale heeft A&S Energie NV een contract gesloten met Prokon Nord Energiesysteme GmbH. De investering, opvolging van de realisatie en de exploitatie van de biokracht-centrale is volledig in handen van A&S Energie. De installatie zal gebruik maken van state of the art technologie voor ‘schone verbranding’ en voldoet daarmee aan de strengste geldende emissienormen. Dit project biedt voor Spano NV de mogelijkheid om het afvalhout dat kwalitatief niet voldoet als grondstof energetisch te valoriseren. Op die manier kan Spano een volledige oplossing aanbieden voor de verschillende kwaliteiten afvalhout. A&S Energie respecteert daarbij de ladder van Lansink: de gebruikte biomassa is hout dat geen andere toepassing meer kan hebben, met name niet meer kan ingezet worden als grondstof voor de productie van spaanplaat. De aanwending van de groene energie zal het bedrijf toelaten om de sterk gestegen energiekosten onder controle te houden. De realisatie van de biokrachtcentrale is bovendien een belangrijke stap in de strategie om Spano volledig CO2-neutraal te maken.
78
Voor Aspiravi NV is dit project een belangrijke diversificatie van zijn hernieuwbare energieactiviteiten. Zij profileert zich hiermee in het segment van de biokracht-centrales. Bron: http://www.aspiravi.be/nl/index_nl_v02.htm Electrawinds Evolis project Langs de E17, op het grondgebied van Kortrijk en Harelbeke ontwikkelt de Intercommunale Leiedal het bedrijventerrein “Evolis" (voorheen het "Deltapark" genaamd). Op dit bedrijventerrein gaat Electrawinds van start met twee hernieuwbare energieprojecten. Enerzijds worden 4 windturbines parallel met de autosnelweg geplaatst. Anderzijds wordt er op de nieuwe industriezone ook een groenestroomcentrale geïnstalleerd. Deze centrale zal door verbranding van plantaardige vetten in traditionele dieselmotoren duurzame energie opgewekken. De centrale zal een vermogen hebben van 16 à 18 MW en moet operationeel zijn begin 2009. De geschatte productie zal 128 000 MWh/jaar bedragen, equivalent van de energie voor ongeveer 40 000 gezinnen. De bouw- en milieuvergunning is in opmaak. De groenestroomcentrale zal naast de opgewekte elektriciteit ook restwarmte genereren. Deze warmte zal worden gekoppeld aan een warmtenet om zo de omliggende bedrijven van warmte te voorzien. 4.3.4
Waterkrachtcentrales
Waterkrachtcentrales zijn slechts beperkt aanwezig in Vlaanderen. Vlaanderen kent maar weinig hoogteverschil en heeft daardoor weinig waterkracht potentiëel. De zeldzame plaatsen waar mogelijkheden zijn, zijn ingenomen of zijn in ontwikkeling. Enkele waterkrachtcentrales vinden we terug op de Dijle (2,5 m hoogteverschil) en in Wijnegem. Sommige kanalen bieden mogelijkheid door een sluissysteem met een pomp. Zo heeft het Albertkanaal tussen Luik en Antwerpen 5 sluizen waar het niveauverschil van 10 meter per sluis benut kan worden om stroom op te wekken. De opgewekte stroom zou gelijk zijn aan het verbruik van 5.000 huishoudens. Momenteel worden deze mogelijkheden onderzocht. Het totale potentieel aan waterkracht in Vlaanderen door middel van kleine installaties is echter beperkt. Ze wordt geraamd op 16,7 MW (bron: VIWC – Vlaams Integraal Wateroverleg Comité) Onder sensibilisering is er meer belangstelling om oude molens te renoveren en als miniwaterkrachtcentrale in werking te stellen, maar het is al gebleken dat investeringskosten goed moeten worden bekeken omdat de kans groot is dat het niet rendeert. Ecopower heeft er één in Overijse, één in Rotselaar en één in Aarschot (7kW) terug in werking gesteld. De grootste waarde van deze projecten is de zichtbare productie van electriciteit, voornamelijk gericht naar sensibilisering. Voor waterkrachtenergie mag men van overheidswege in Vlaanderen rekenen op een subsidies van € 95/Mwh. In Wallonië biedt waterkracht nog een zeker potentieel. Bedoeling is om de huidige centrales te verbeteren. Objectief is om de huidige productie van 380 GWh op te trekken tot 440 GWh. Het potentieel aan waterkracht in België wordt in het BAU-scenario voorzien op 750 Gwh in 2030. Voorbeelden van enkele waterkrachtcentrales in België zijn: • De centrale van Ivoz-Ramet • De centrale van Monsin • De centrale van Ampsin-Neuville
79
• De centrale van Lixhe • De centrale van Grands-Malades • In Angleur ligt de waterkrachtcentrale van Quai des Grosses Battes.
4.4
Samenvatting
In Vlaanderen is het productievermogen van groene stroom installaties in de periode 2003-2005 aanzienlijk verruimt door de ingebruikname van grote biomassa-capaciteit, vaak door de ingebruikname van bijstookcapaciteit in bestaande electriciteitscentrales. Hoewel er groeimogelijkheden zijn, zal de beperkte inlandse biomassa en biogas capaciteit in de toekomst voor beperkingen of spanningen zorgen. In onshore windenergie werd behoorlijk geïnvesteerd. In 2008/2009 zullen nog extra ingebruiknames gebeuren. Sinds 2006 zijn het vooral de PV installaties die succes kennen. De installaties zijn weliswaar kleine(r) maar de aantallen zijn hoog en het groeiritme in 2007 en 2008 wordt met 3 digits geschreven. In Wallonië was er al een behoorlijk “historisch” geïnstalleerd vermogen (vooral van waterkrachtcentrales en fossiele WKK centrales). Doordat er meer ruimte is en vrij veel ongebruikte biomassa (bosbouw), heeft Wallonië nog behoorlijk groeipotentiëel, zowel op het vlak van windenergie als biomassa/biogas verwerking. Verschillende nieuwe projecten op het vlak van windenergie zijn voorzien in 2008/2009. Brussel heeft vrij weinig beschikbare ruimte en is daarom beperkt in haar mogelijkheden. Vanuit het beleid worden investeringen in PV-installaties sterk ondersteund. De markt kan op verschillende manieren gesegmenteerd worden. Electriciteitsproducenten zijn een belangrijke doelgroep omwille van de verplichtingen die zij hebben inzake levering van groene stroom. Electrabel is niet alleen de belangrijkste electriciteitsleverancier maar ook de belangrijkste groene electriciteitsleverancier. Beschikking hebben over de grondstoffen om groene electriciteit te produceren (zon, wind, biomassa, afval, water) is een tweede marktsegmentatiemogelijkheid. Geen absolute voorwaarde echter. Niet iedereen kan over productiecapaciteit bezitten og productiecapaciteit opzetten ondermeer omwille van de vereiste investeringen en know-how. Creatieve constructies maken het ook voor projectontwikkelaars mogelijk om productiecapaciteit op te zetten. Een derde, vrij evidente indeling van de markt, maakt een onderscheid tussen private gebruikers, bedrijven en overheid. De rol van de architect blijkt in de particuliere markt, althans bij nieuwbouw, erg belangrijk te zijn. Naar technologietypes hebben we een 4 technologieën onderscheiden: fotovoltaïsche panelen voor de productie van zonnestroom, windturbines voor windenergie, biomassa en biogas installaties, en waterkrachtcentrales.
80
5
Lijst met afkortingen
ABEA
Agence bruxelloise de l'Energie
ANRE
Afdeling Natuurlijke Rijkdommen en Energie, afdeling van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap
Apere
Sectororganisatie Duurzame Energie
BAU
Business As Usual
BIM
Leefmilieu Brussel
BBL
Bond Beter Leefmilieu
Belsolar energiesystemen
Belgische vakvereniging van de leveranciers van zonne-
BHG
Brussels Hoofdstedelijk Gewest
BIPV
Building Integrated Photovoltaics
Bral
Brusselse Raad voor het Leefmilieu
BRUGEL
Brussel Gas Elektriciteit
CHP
Combined Heat and Power Technologies
Cogen Sud
pour favoriser le développement de la cogénération en Wallonie
Cogen Vlaanderen
Voor de promotie van warmtekrachtkoppeling in Vlaanderen
CPAS
Openbare centra voor maatschappelijk werk
CREG
Commissie voor de Regulering van de Elektriciteit en het Gas
CWAPE
Commission Wallonne Pour l’Energie
DIY
Do it yourself
Edora
Fédération de l'Energie d'Origine Renouvelable et Alternative
Emis
Energie en Milieu Informatiesysteem voor het Vlaamse Gewest
EPB
EnergiePrestatie en Binnenklimaat
EPS
Energie Potential Scans
EPG:
EnergiePrestatie voor Gebouwen
FOD Economie
Federale Overheidsdienst Economie
81
FPDO
Federaal Plan voor Duurzame Ontwikkeling
GFT-gas
Groente-, fruit- en tuingas
GSC
systeem Groene stroomcertificaten
GWh
Gigawatt uur
HIT
Heterojunction with intrinsic Thin layer
IDEG
Integratie van duurzame energietoepassingen in gebouwen
IWT
Innovatie door Wetenschap & Technologie in Vlaanderen
KMO’s = MKB
Kleine en Middelgrote Ondernemingen
Ktoe
Kilo ton olie equivalent
kV
kilovolt
kW
kiloWatt
kWc
kilowatt-crête
KWe
KiloWatt electrisch vermogen
KWh
Kilowatt uur
KWO
Koude-WarmteOpslag
KWp
Kilowatt piek
LRM
Limburgse Reconversiemaatschappij
MINA-plan
Milieubeleidsplan
Mina-raad
Milieu- en Natuurraad van Vlaanderen
MW
Megawatt
MWe
Megawatt elektrisch
MWp
Megawattpiek
MWh
Megawatt uur
MWth
Megawat thermisch vermogen
Ode
Organisatie voor Duurzame Energie Vlaanderen
ORC
Organic Rankine Cycle
OVAM
Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij
OVW
Onderverbrandingswaarde
PALME
Programme d’Actions Locales pour la Maîtrise de l’Energie
82
PEB
performance énergétique des Bâtiments
PJ
PetaJoule
PPS
Publiek-Private Samenwerking
PV-panelen
Fotovoltaïsche panelen
Quest
Quality Centre for Sustainable Energy Technologies
REG
rationele energiegebruik
RES
Renewable Energy Sources
RUP
Ruimtelijk Uitvoeringsplan
RVT
Rust- en Verzorgingstehuis
RWZI
RioolWaterZuiveringsInstallatie
SECO
Technisch Controlebureau voor het Bouwwezen
SERV
Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen
SOD
Sleutel-op-de-deur
TJ
TeraJoule
Toe
ton olie equivalent
TWOL
Toegepast Wetenschappelijk Onderzoek Leefmilieu
VEA
Vlaams Energie-agentschap
VIN
Vlaams Innovatienetwerk
Vito
Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek
VIWC
Vlaams Integraal Wateroverleg Comité
Vlif
Vlaams Landbouwinvesteringfonds
VREG
Vlaamse Reguleringsinstantie voor de Elektriciteits- en Gasmarkt
VODO
Vlaams Overleg Duurzame Ontwikkeling
WKC
WarmteKrachtCertificaten
VUB
Vrije Universiteit Brussel
WKK
WarmteKrachtKoppeling
µWKK
micro- WarmeteKrachtKoppeling
WKKe
WarmteKrachtKoppeling elektrisch
WKO
WarmteKoudeOpslag
83
WO
Warmteopslag
WP
Warmtepomp
WTCB
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf
ZKO’s
Zeer Kleine Onderneming
84
6
Bijlagen
6.1
Producenten PV-panelen of thermische panelen
Aleo Solar Duits fabrikant, produceert mono- en polykristalijne modules. Hebben het UL 1703 safety certificate bekomen, waardoor ze toegang krijgen tot de markt in de VS. Productiecapaciteit 90 MW + 10 MW in de plant in Spanje. In België aangeboden door o.a. Ikaros Solar en Ineltra Systems. www.aleosolar.de Aimex Duitse dochteronderneming van Ersol. Aimex concentreert zich op de handel in mono- en polykristalijne modules. Zie Ersol. www.aimex-solar.com Atersa Spaans producent van cellen en modules, montagesystemen en inverters. De huidige productiecapaciteit van 45 MW zal in 2008 door de bouw van een nieuwe fabriek, die de oude vervangt, verhogen naar 80 MW. In een volgende fase zal er bijgebouwd worden en de productiecapaciteit is voor 2010 gepland op 216 MW. Wordt in België aangeboden door o.a. ATV (Solar Technics). www.atersa.com Avancis Avancis is een joint-venture tussen Shell en Saint-Gobain, die modules zal ontwikkelen, produceren en vermarkten. De modules zijn gebaseerd op een geavanceerde CIS technologie. De eerste moduleproductiefaciliteit, waarvan de ruwbouw onlangs voltooid werd is in Torgau, Duitsland gelegen. De jaarlijkse productiecapaciteit zal 20 MW bedragen, met uitzicht op een snelle expansie. Modules zullen leverbaar zijn vanaf 2008. www.avancis.de Bisol Sloveens producent van mono- en polykristalijne PV-modules. Productiecapaciteit van 15 MW. Het bedrijf wil in 2010 groeien naar een productiecapaciteit van 110 MW. Producten in België verdeeld door Solarpower Benelux. www.bisol.si BP Solar Is een Duitse dochteronderneming van BP en produceerde in 2004 100 MW mono- en polykristalijne modules. Producten worden in België o.a. aangeboden door Low Energy Products, AECSMT, Ineltra Systems en Solarpower Benelux. www.deutschebp.de Conergy Conergy produceert monokristalijne modulesin 3 plants in Duitsland. De nieuwe productieeenheid (wafers, cellen en modules) in Frankfurt aan de Oder en opgestart midden 2007 zou dit jaar nog 50 MW aan modules moeten produceren. Produceren eveneens thermische zonnepanelen en bieden windmolens (geproduceerd door Southwest Windpower) aan. Hoofdkantoren in Hamburg (Global) en Singapore (Azië, Pacific). Dochter Sun-technics (ook in België, zie onder) biedt kant-en-klare systemen aan. www.conergy.be Droben is de grootste Waalse PV-fabrikant. Zij assembleren modules en verdelen eveneens modules van Photowatt en mobile PV-modules van Sunware. www.droben.com
85
Elsingor assembleert en verdeelt mono- en polykristalijne modules met cellen van diverse fabrikanten en verdeelt o.a. modules van N67 Solar uit Zweden. Belgisch bedrijf uit Tubize. www.elsingor.com Ersol Duitse productent van mono- en polykristalijne wafers, cellen en modules. Productie van thin-film gebeurt vanaf midden 2007 met een productiecapaciteit van 40 MW. Produciecapaciteit van kristalijne producten zal eind 2007 180 MW bedragen en wordt tegen einde 2008 verhoogt naar 220 MW. Dochteronderneming Aimex produceert en verdeelt kristalijne modules; Ersol Thin-film staat in voor de productie van thin-film componenten. In België aangeboden door o.a. AS Solar Benelux. www.ersol.de Evergreen Solar USA. Produceert wafers, cellen en modules. In september 2007 werd gestart met de bouw van een 2de fabriek, die de productiecapaciteit zal verdubbelen van 75 MW naar 150 MW. String Ribbon, een gepatenteerde kristalijne technologie, gebruikt minder silicium dan de conventionele aanpak. In België aangeboden door o.a. Ineltra Systems en Sanisolar. www.evergreensolar.com First Solar Produceert PV-modules in Thin-film technologie. De gebruikte technologie is niet zoals bij de meeste producenten gebaseerd op ASI (amorf silicium)maar op CdTe (cadmium en tellurium). Deze grondstoffen zijn ruim beschikbaar en maken het productieproces beduidend goedkoper. Einde september 2007 werd aangekondigd dat de huidige productiecapaciteit van 210 MW in Duitsland en de USA verhoogd wordt met 2 in aanbouw zijnde fabrieken in Maleisië van 120 MW elk. Bijkomend wordt daar nog een 3de fabriek gebouwd, zodat de totale capaciteit eind 2009 op 570 MW gepland is. In België aangeboden door o.a. AS Solar Benelux. www.firstsolar.com Isofotón Spaanse producent. Plant voor 2007 de productie van 130 MW aan PV panelen en 200.000 m² thermische zonnepanelen. Fabriceert in Spanje en China monokristalijne cellen. Exporteert naar alle werelddelen, uitgezonderd Oceanië. Producten worden in België aangeboden door Poncelet, ID Technichs en Ineltra. www.isofoton.com Issol De leverancier van de zonnecellen is de grote Duitse zonnecelfabrikant Q-Cells. Voorlopig gaat het om een beperkte productiecapaciteit van 1,3 Megawatt per jaar, maar met plannen om dit cijfer te verdubbelen. Het bedrijf zal vooral exporteren naar Spanje, Italië, Nederland en Afrika.Issol bevindt zich in de economische reconversiezone van Gérardchamps in Verviers. Het is na de firma Droben in Tubize de tweede Waalse PV-fabrikant. Producten geplaatst door Solic. www.issol.eu Kaneka Silicon PV Dochter van de Japanse Kaneka groep en producent van thin-film zonnepanelen. Nieuw product: doorzichtige (10%) thin-film panelen. Productiecapaciteit van 30 MW wordt in 2007 nog verhoogd tot 55 MW. Producten worden in België aangeboden door o.a. Ecostream en Ineltra Systems. www.pv.kaneka.co.jp Kyocera Japans fabrikant van polykristalijne en BIPV modules (Building Integrated Photovoltaics) maar ook volledige kits voor het plaatsen op of tegen residentiële gebouwen en geïntegreerde systemen, die de traditionele dakbedekking vervangen. Geplande productiecapaciteit voor 2007 is 500 MW. Producten worden in België aangeboden door o.a. Alter Electra, Ineltra Systems, Natec en Solarpower Benelux. www.kyocerasolar.com
86
Lafarge levert PV en thermische panelen voor volledige integratie in het dak. Panelen hebben de vorm van (platte) dakpannen. www.lafarge-roofing.com/photovoltaic_systems.html Mitsubishi Japans producent van polykristalijne wafers, cellen en modules. Productiecapaciteit vanaf 2005 is 135 MW. Verkopen sinds 2006 op de Europese markt. In België aangeboden door o.a. AS Solar Belgium. http://global.mitsubishielectric.com/bu/solar/index.html MSK Japans fabrikant van mono- en polykristalijne en thin-film PV-modules. MSK werd in 2006 overgenomen door Suntech Power Holdings (China) De totale productiecapaciteit van Suntech heeft inmiddels de 3000 MW overschreden (wafers, cellen, modules, thin-film). PV-modules voor alle types van daken; hellend, geïntegreerd, vlak, maar ook als volledige dakbedekking of integratie in hellende daken (vlakke dakpanvorm). Vlakke panelen worden in België verdeeld door o.a. Aquasolar. www.msk.ne.jp Nozon Green Technologies uit Anzegem produceert op maat gemaakte en standaard monokristalijne modules. Produceren eveneens roestvrij stalen en aluminium structuren voor de plaatsing van de modules. www.solartechnologies.eu N67 Solar fabriceert in Zweden polykristalijne modules die in België verdeeld worden door Elsingor. www.n67solar.se Photovoltech Spin-off van Imec (zie Soltech). Produceert poly-kristalijne cellen in Tienen. Buiten de gewone cellen, wordt de Maxis BC+ cel geproduceerd; een “back contact cell” die door het ontbreken van verbindingen aan de voorkant een verbetert visueel aspect bied. Productiecapaciteit werd in 2007 vergroot naar 50 MW en een verdere uitbreiding tot 80-85 MW is voorzien voor het einde van 2008. Producten geplaatst door RA Collectoren en aangeboden door o.a. Solarpower Benelux. www.photovoltech.be Photowatt Frans bedrijf en een onderdeel van het Canadese ATS Automation Tooling Systems Inc. Produceert zowel multikristalijne PV-cellen, modules en kits (Electra Sun Solar kit met vermogens van 1600Wp, 3200 Wp en 4800 WP, inverters en netkoppeling). Produceren en leveren eveneens vrijstaande PVcentrales voor privé en bedrijf (zonnecentrales). Productiecapaciteit 25 MW. Zijn bezig met de ontwikkeling van een nieuwe revolutionaire technologie, gebaseerd op silicium “microballs” die flexibele systemen mogelijk maken op tot nu toe onbeproefde oppervlakken. In België verdeeld door o.a. Carbomat en Solarpower Benelux. www.photowatt.com REC De Noorse Rec groep bestaat uit 3 devisies: Rec Silicon (productie van siliciumproducten voor de fotovoltaïsche en electronic industrie); Rec Wafer (productie van polykristalijne wafers in 2 plants in Noorwegen en monokristalijne wafers in een andere plant, eveneens in Noorwegen); REC Solar (produceert cellen in zijn plant in Noorwegen en modules in Zweden). In 2006 werden 37 MW cellen en 33 MW modules geproduceerd. De productiecapaciteit is momenteel 47 MW. Producten worden in België aangeboden door o.a. SolarAcces. www.recgroup.com Roto Duitsland. Produceren zowel thermische als multikristalijne PV modules in dezelfde vorm, afmetingen en plaatsingswijze als de Roto dakramen, zodat deze volledig integreerbaar zijn en met
87
dakramen versmelten tot één geheel. Produceren eveneens het “Sunroof” systeem in thermische en PV-modules. Dit systeem bestaat uit modules en/of dakramen die naar believen kunnen gecombineerd worden tot een volledige dakbedekking, bestaande uit PV modules, thermische modules en dakvensters. Een traditionele dakbedekking wordt dan overbodig. www.roto.be/elem/nl/index.htm Sanyo Japans producent van HIT (Heterojunction with intrinsic Thin layer) monokristalijne hybride-wafers bedekt met een dunne laag amorf silicium. Eveneens producent van modules. Bedrijf met 11.000 medewerkers (enkel in het moederbedrijf) . De productiecapaciteit is in 2007 verhoogd naar 260 MW en door een verdere investering in 2008 zal deze groeien naar 350 MW. Producten worden in België aangeboden door o.a. Alter Electra en Ineltra Systems. www.sanyo.co.jp/clean/solar/hit_e/index_e.html Scheutensolar De Scheuten glasgroep produceert in het Duitse Gelsenkirchen 60 MW modules. Modules: Multisol standaardpanelen en Optisol panelen op maat voor de “bekleding” van daken en gevels. Scheuten Solar Belgium ontplooit zijn activiteiten in België vanuit Diest (Mommaerts). www.scheutensolar.be Schott Solar Duits fabrikant van o.a. wafers, cellen en modules (kristalijne en thin-film) ; produceren jaarlijks 130 MW PV-panelen. Wordt in België verdeeld door o.a. Aquasolar en Solarpower Benelux. www.schott.com Schüco Het Duitse Schüco is actief in 70 landen over de hele wereld. In deze landen hebben zij 4.600 medewerkers en ongeveer 12.000 “partnerbedrijven”. Naast raam- en deursystemen is Schüco ook producent van termische en PV-modules. De gebruikte cellen zijn van vooraanstaande producenten zoals o.a. Sharp en Mitsubishi. De Premiummodules zijn combineerbaar met thermische collectoren uit de Premium-lijn, warmteluchtcollectoren en dakramen van dezelfde grootte. Zij bieden een groot gamma van montageproducten, ook voor de montage van producten van andere modulefabrikanten. De solarproducten worden in België aangeboden door een 17-tal “partners”. www.schueco.be Sharp Japans productent van mono-, en polykristalijne wafers, cellen en modules en thin-film modules. Productiecapaciteit 434 MW in 5 fabrieken over de wereld verspreid. Er zijn momenteel bouwplannen voor de grootste zonnecellenfabriek ter wereld in Osaka; enkel in deze fabriek zouden vanaf 2010 1000 MW aan zonnecellen per jaar moeten gefabriceerd worden. Producten worden in België aangeboden door o.a. Ineltra Systems en Natec. http://nl.sharp.be/producten/teaser_solar.php?mc=1102 Shell Solar heeft zijn kristalijne producten afgestoten en richt zich nu, via Avancis (een joint-venture met SaintGobain, zie boven) volledig op de ontwikkeling en productie van de CIS technologie (Copper Indium di-Selenide). Klanten met vragen over siliciumgebaseerde producten worden verwezen naar de website van Solarworld. Producten werden in België aangeboden door o.a. FNC Solar. www.shell.com/home/content/shellsolar Siemens Sunit Maakt gebruik van mono- en polykristalijne modules van Sharp. Ook de nodige montagesystemen voor hellende en vlakke daken en voor vrijstaande toepassingen worden aangeboden. In België aangeboden door o.a. Sunquest. www.siemens.nl/sunit
88
Solar Integrated USA. Ontwerpen, produceren, vermarkten en istalleren en onderhouden "building integrated photovoltaic" (BIPV) roofing systems en verwante producten. Solar Integrated heft een merkgebonden process ontwikkeld voor het lamineren van thin-film, amorfe fotovoltaïsche cellen tot heavy-duty membranen. Het flexibele product kan op zowat elk vlak oppervlak toegepast worden. In België aangeboden door o.a. Ikaros Solar. www.solarintegrated.com Solarwatt Duits fabrikant. Productiecapaciteit van 100 MW mono- en polykristalijne modules. Producten: standaardmodules en modules voor integatie in het gebouw (BIPV). De BIPV kunnen de functie van gebouwschil overnemen. In België aangeboden door o.a. Belpower. www.solarwatt.de Solarworld Produceren zowel wafers (mono- en polykristalijne producten via dochter Deutsche Solar AG en monokristalijne producten via dochter Sunworld Industries America), cellen (via dochter Deutsche Cell en SolarWorld Industries America) als modules (via dochters Solar Factory GmbH, Gällivare Photovoltaic AB, SolarWorld Industries America LP). Voor de productie van silicium (basis voor de productie van wafers) werden joint-ventures opgericht met Degussa (Joint Solar Silicon GmbH & Co) en Scheuten (Scheuten SolarWorld Solizium GmbH). De in 2007 gebouwde plant in Freiburg zal een productiecapaciteit van 500 MW aan wafers bereiken. Een nieuwe investering moet er voor zorgen dat deze productie in de komende jaren nog verder tot 1000 MW zal verhogen. Producten: Sunkits (volledige kits voor schuine (opdak of geïntegreerd) of vlakke daken en vrijstaande eenheden; Energiedach: systeem voor integratie in schuine daken of als volledig dak, waarbij de traditionele dakbedekking vervalt; Sunmodule (modules). In België aangeboden door o.a. Solarpower Benelux. www.solarworld.de Solland Nederlandse fabrikant van cellen voor producenten van PV-modules. Huidige productiecapaciteit is 60 MW. Deze wordt midden 2008 verhoogt tot 170 MW. Produceert ook voor UbbinkSolar (een jointventure van Centrosolar 70% en Econcern 30%). Econcern is eveneens aandeelhouder van Solland. Ubbinksolarproducten worden verdeeld door Ecostream (eveneens uit de groep Econcern). Solland garandeert de levering van 4 MW in 2006 om naar 2009 te stijgen naar 20 MW. www.sollandsolar.com www.ubbinksolar.com Solon Dit Duits bedrijf verwerkt mono- en polykristalijne cellen tot modules en produceren zonnecentrales (Solon Mover); eenheden van ongeveer 50 m² die de zonnestand volgen, met hogere opbrengst tot gevolg. Movers hebben een capaciteit tussen 6,5 en 9,5 kWp. Productiecapaciteit is momenteel 210 MW, maar een uitbreiding tot 500 MW is voorzien voor 2008. In België aangeboden door o.a. Ikaros Solar. www.solonag.com Soltech een spin-off van IMEC commercialiseert fotovoltaïsche zonne-energieproducten (fotovoltaïsche modules en volledige systemen). Meerderheidsaandeelhouder van Soltech is Nobema, een filiaal van Tractebel. / Electrabel De andere aandeelhouders zijn Fidimec en Investreco. Soltech produceert een breed gamma van fotovoltaïsche modules en geïntegreerde systemen die al naargelang de behoeften perfect op maat gerealiseerd worden. Soltech participeert in het nieuw opgerichte Photovoltech . Dit is een productiebedrijf voor fotovoltaïsche cellen en modules te Tienen. Soltech produceert en commercialiseert een zeefdrukbare fosfordiffusiepasta voor het diffusieproces in het zonnecelproductieproces. www.soltech.be Solterra Zwitsers producent van monokristalijne cellen en PV-modules. Producten worden in België verdeeld door o.a. SolarAcces. www.solterra.ch
89
Sulfurcell Duits fabrikant van PV-modules. Sulfurcell veredelt glasplaten en verwerkt deze tot PV-modules. De kern van de module wordt gevormd door een dunne CIS-laag (Koper-Indium-Sulfide) die evenveel zonlicht absorbeert als de honderd keer dikkere siliciumlaag van conventionele modules. Productiecapaciteit 1 MW. In België aangeboden door Solarpower Benelux. www.sulfurcell.de Suntech Chinees fabrikant van wafers, cellen, modules, thin-film. Met 4 productiesites, 4.000 personeelsleden en méér dan 3000 MW productiecapaciteit, één van de grootste fabrikanten van fotovoltaïsche producten ter wereld. Meer uitleg zie MSK. In België aangeboden door o.a. Ecostream, Ineltra Systems, Natec en Solarpower Benelux. www.suntech-power.com Sun-tech Waals bedrijf; assembleert en verdeelt thermische en fotovoltaïsche zonnepanelen en windmolens. Bedrijfszetel Dinant. www.sun-tech.be Sun Technics Ontwikkelt, produceert en verkoopt thermische en fotovoltaïsche modules en warmtepompen. Dochter van Conergy. Vestigingen in België in Lille en Orbais. www.izen.be Tenesol is in handen van Total en de EDF groep (beiden 50%). Produceren mono- en polykristalijnemodules in Frankrijk (15 MW) en Zuid-Afrika (45 MW). In België aangeboden door o.a. Natec en Renove Electric. www.tenesol.com Ubbinksolar Zie Solland. In België verdeeld door o.a. Ecostream en Ineltra Systems. www.ubbinksolar.com United Solar Is voor 100% in bezit van ECD Ovonics en wereldleider in thin-film amorphous photovoltaïsche (PV) technologie. Huidige productie in 2 plants in de USA is 58 MW. Een derde plant met een productiecapaciteit van 60 MW zou nog dit jaar in productie moeten gaan. Tegen het einde van 2008 wordt een productiecapaciteit van 178 MW vooropgesteld om in 2010 nog te groeien tot 300 MW. Door het kleine gewicht, stevigheid en flexibiliteit zijn de dunne-film zonnecellen uitermate geschikt voor bouwgeïntegreerde PV daksystemen (BIPV). In België aangeboden door o.a. Ecostream. www.ovonic.com www.uni-solar.com Viessmann Als belangrijk producent van producten voor verwarming verkoopt Viessmann ook thermische zonnepanelen en polykristalijne fotovoltaïsche modules. Installatiesystemen voor hellende of vlakke daken kunnen mee geleverd worden. www.viessmann.be Yingli Chinese producent van polykristalijne wafers, cellen en modules. Productiecapaciteit 200 MW. Een verhoging tot 400 MW is gepland voor 2008; met een tweede capaciteitsverhoging tot 600 MW in 2010. Wordt in België aangeboden door o.a. Ecostream en Natec. www.yinglisolar.com
90
6.2
Leveranciers PV-panelen of thermische panelen
AECSMT uit Beringen is aanbieder van thermische en fotovoltaïsche zonnepanelen, regenwater- en ventilatiesystemen en pelletverwarmingsketels. Monokristalijne PV-panelen van BP-Solar worden verdeeld. www.aecsmt.be Alter Electra uit Deinze verkoopt en installeert fotovoltaïsche zonne-installaties, thermische zonne-installaties en gasabsorptie-warmtepompen. Producten van Kyocera en Sanyo. www.alterelectra.com Aquasolar met zetel in Tessenderlo verdeelt een gamma van diverse producten zoals thermische en PVpanelen, zonneverlichting, warmtepompboilers, windenergie, … Zij verdelen een vrij groot aantal merken van PV-panelen: Schott, Solarworld, MSK, Schüco. Zij zijn eveneens verdeler van zonnevolgsystemen en montagematerialen voor de plaatsing van zonnepanelen. www.aquasolar.be AS Solar Benelux As Solar Benelux uit Tielt is aanbieder van thermische en PV-panelen, montagesystemen, omvormers en pelletsystemen. Modules van o.a. Photovoltech, Sharp, Sanyo, Aimex, Mitsubishi, First Solar. www.as-benelux.com ATV ATV uit Roeselare levert met zijn Solar-Technics een aantal PV-producten zoals modules, montagesystemen en omvormers voor particulier en industrie. Modules van Sharp en Atersa. www.solar-technics.be Belpower Belpower is een afdeling van Reibel uit Brussel. Zij bieden PV-modules van de Duitse fabrikant Solarwatt aan. Er worden zowel autonome als geïntegreerde systemen (netgekoppeld) met bevestigingsmaterialen aangeboden. www.belpower.be Bes Aanbieder van thermische en PV-systemen. Leggen zich vooral toe op toepassingen voor de landbouw. Producten: Schüco. www.bes.be Carbomat Leverancier uit Halle van electrisch installatiemateriaal, domotica, PV-systemen, … Verdeler voor België van Photowatt. www.carbomat.be Ecostream Maakt deel uit van de internationale Ecocern groep (Nederland) met 600 medewerkers in 14 landen. Bieden zowel netgekoppelde als autonome PV-installaties, inverters en montagesystemen aan. PVmodules van YingLi, Ubbink, Solon, Sharp, Suntech en Kaneka. www.ecostream.be Enfinity Enfinity uit Gent is een projectontwikkelaar die fotovoltaïsche zonnepanelen installeert bij bedrijven met platte daken. www.enfinity.be Poncelet Is een bedrijf uit Brussel dat houten boten fabriceert en repareert, houten vliegtuigpropellers fabriceert en zonnepanelen importeert. Naast (kleine) autonome systemen voor camping, boot of
91
expedities voeren zij een gamma van PV-panelen voor gebouwen. Poncelet is distributeur van PVinstallaties van Isofotón. www.ets-poncelet.be FNC Solar uit Lint leveren en plaatsen zowel thermische als PV-modules met montagesystemen en invertors. Aangeboden producten: Schüco en Shell Solar. FNC Solar is eerder plaatser van systemen dan groothandelaar. www.fncsolar.be ID Technics is enkel plaatser. www.idtechnics.be Ikaros Solar uit Lier leveren en plaatsen PV-installaties voor particulier en industrie, maar zijn ook aanbieder naar plaatsers. Gevoerde merken: Aleo, Solon en Solar Integrated (flexibele zonnebanen). www.ikarossolar.com Ineltra Systems uit Genk is een onderneming die zich heeft toegelegd op de verkoop, installatie en onderhoud van zonne-energie-producten en warmtekrachtkoppelingen voor vaste en mobiele toepassingen. Zowel thermische als PV-installaties met montagesystemen voor hellende (opbouw of integratie) en vlakke daken en vrijstaande- en Deger zonnevolgsystemen worden aangeboden. Panelen van de volgende fabrikanten worden aangeboden: IBC (groothandel met diverse merken en toepassingen), Kyocera, Suntech, Sharp, Evergreen Solar, Aleo, Kaneka, Sanyo, Ubbink Solar en BP Solar. www.ineltrasys.com KTI-WTI uit Zoersel is vooral plaatser van zonnesystemen (thermisch en PV), ventilatiesystemen en regenwaterrecuperatie, maar biedt deze producten ook aan zonder plaatsing. www.kti-wti.be Low Energy Products uit Zelem biedt een aantal producten aan zoals thermische en PV-modules, warmtekrachtkoppeling en verwarmingssystemen. PV-panelen van BP Solar worden verdeeld (levering en/of plaatsing). www.lowenergysystems.be Natec uit Ravels is een dochteronderneming van Natec Energy (filialen in belgië, Nederland, Duitsland, Italië en Spanje) en levert en plaats thermische en PV-modules voor particulier en industrie. Ze verdelen PV-producten van Sharp, Suntech, Yingli, Tenesol en Kyocera. www.natecenergy.com RA Collectoren uit Nijlen plaatsen zowel zonneboilers als PV-panelen maar zijn geen distributeur. Zij gebruiken enkel modules van Photovoltech. www.racollectoren.be Renove Electric Met hoofdzetel in Brussel en bijhuizen in Gent en Neufchâteau is distributeur van de PV-producten van Tenesol. www.renove-electric.be Solic uit Dalhem is eerder plaatser dan distributeur. Solic heeft buiten de plaatsing van PV-systemen geen andere activiteiten. Zij voeren uitsluitend modules van Issol. www.solic.be Sanisolar uit Gavere levert en plaatst thermische en PV-systemen, montage- en navolgsystemen, maar treed ook op als verdeler voor de modules van Evergreen Solar. www.sanisolar.be
92
SolarAcces SolarAccess uit Turnhout is een internationaal opererende aanbieder van photovoltaische zonneenergie systemen met activiteiten in onder andere België, Nederland, Duitsland, Frankrijk en Spanje. De activiteiten van SolarAccess omvatten advisering, systeemlevering, complete projectrealisatie en opbrengst- monitoring. Solaracces is verdeler van Sharp, Solterra, Tenesol en REC. www.solaracces.be Solarpower Benelux Energiebau Solarpower Benelux uit Duitsland heeft een vestiging in Nederland, van waaruit de Benelux bevoorraad wordt met zonnepanelen, netomvormers, montagesystemen en alle verdere componenten voor de opbouw van een photovoltaïsch systeem. Zonnepanelen van Schott Solar, BP Solar, Kyocera, Solarworld, Photowatt, Photovoltech, Suntech, Sulfurcell, en Bisol behoren tot het gamma. www.energiebau.nl Sunelpo uit St Amands. Leveren en installeren van PV-systemen. www.sunelpo.be Sunquest Levert en plaatst verwarmingssystemen, therische- en PV-systemen. Ze leveren eveneens volledige kits (modules, omvormer, montagesysteem. Gevoerde merken: Siemens. www.sunquest-solar.com
6.3
Ghent bio-energy valley: leden
Aangesloten bedrijven: •
Alco-Bio-Fuel is building a bio-ethanol factory with 80.000 ton capacity in the port of Ghent that will process cereals and sugar by-products. The shareholders of Alco-Bio-Fuel are Alcogroup, Vanden Avenne Izegem, Vandema(Eurosilo), Aveve and Wal.agri. The plant is expected to go in production towards the end of 2006, www.alcogroup.com
•
Bioro will build the first Belgian biodiesel plant in the Ghent harbour. The plant with a capacity of 200.000 ton of biodiesel will be based on vegetable oils. Bioro will introduce biodiesel on the Belgian market towards October 2007, www.bioro.be
•
Electrabel is a European energy company, member of the Suez group, active in the domain of electricity production and sales. In Europe, Electrabel operates 28.776 MW of installed power generation, most of it in Belgium. For electricity generation, Electrabel uses conventional as well as renewable energy, including some 610.000 ton of biomass in the form of olive pulp, wood pellets, sewage sludge and coffee grounds, www.electrabel.com
•
SPE is the second largest energy producer and supplier in Belgium. SPE operates electricity plants, windmill parks, hydropower plants and biomass and biogas installations at 18 sites in Flanders and Wallonia. The group supplies electricity and gas to both the residential and commercial market under the Belgian brand name of Luminus. , www.spe.be
•
Organic Waste Systems (OWS) is active in the anaerobic treatment of municipal solid waste and industrial organic waste. OWS has developed the DRANCO process for the anaerobic digestion of waste, a technology that is marketed throughout the world. OWS also offers laboratory testing services for biodegradability, compostability, ecotoxicity, and simulation of biological waste treatment, www.ows.be
93
•
Oiltanking is a worldplayer in the storage market for bulk liquids, including petroleum and chemical products. Oiltanking operates worldwide 71 independent tank terminals, marine facilities and 1.700 km of pipelines in 19 countries situated at 4 continents. Oiltanking operates in Ghent a worldclass terminal of 700.000 m3, capable of handling all transportmodi including sea going vessels up to 65.000 DWT, barges, trucks, railcars and pipelines, www.oiltanking.com
•
Oleon Biodiesel is a subsidiary of Oleon, based in Ertvelde, Ghent. Oleon manufactures biodegradable chemical components from renewable natural resources (natural oils and fats). As such Oleon ranks as nr 3 within the European oleochemical industry. Oleon has factories in Belgium, Germany and Norway, a commercial network all over Europe, and sales offices in South East Asia (Malaysia) and the US (Houston Texas). www.oleonbiodiesel.com
•
The Sea-invest group, a privately owned company, has an up-to-date know-how for port handling and other port related activities in Belgium, France, Germany and South Africa. Seainvest operates various dry bulk, liquid bulk and fruit terminals. A yearly volume of 100 million tons is handled through our modern equipped terminals. Sea-invest can also offer you added value services for all your dry and liquid bulk commodities. A professional maritime transport devision, with own fleet, is capable of transporting dry and liquid bulk worldwide. Our fruit and food terminals can provide tailor-made solutions for all perishables and take care of their trucking all over Europe., www.sea-invest.be
•
The Desmet Ballestra Group is the “Global Solution Provider” for the seed crushing, oil refining, oleochemical, biodiesel, surfactant, soap and detergent markets at large in a position to provide competitive services, plants and equipment based on latest technologies and globally sourced, with an emphasis on local presence, www.desmetballestra.com
•
Genencor International. As a wholly-owned subsidiary of Danisco, Genencor discovers, develops, and sells biocatalysts and other biochemicals for the industrial consumer and agriprocessing markets, www.genencor.com
•
Capricorn Venture Partners was established in 1993 and is based in Leuven (Belgium). Capricorn is an independent manager of venture capital funds that focus on innovative European companies with technology as the competitive advantage. Capricorn’s investment team is composed of experienced investment managers with deep technology expertise and a broad industrial experience, www.capricorn.be
•
Geodetics Construction Maintenance (GCM) was founded in 1992, and is a construction company that is unique in its trade by acting as a total supplier for the industry. Through the years GCM has established a far-reaching specialisation in different sectors like for example: the bulk industry, processing industry, steel industry, waste handling, …, www.gcm.be
•
Lalemant. With more than a century’s experience the Lalemant Group has developed a great variety of activities in the field of transport and shipping. Today they offer a wide range of shipping services such as agencies of seagoing vessels, freighting of vessels and barges, chartering of deep-sea and coaster vessels, liner agency, trucking, forwarding, stevedoring,…. The Lalemant Group handles various dry bulk, liquid bulk and general cargoes, whereof regular bio-based cargoes. Furthermore, they were the first Belgian barge freighting company that was GMP-certified , www.lalemant.com
•
Cargill NV is a leading provider of services to the agriculture industry with activities in Gent, Antwerp, Izegem and Herent.The company specialises in the import,storage,processing and distribution of agribulk and vegetable oils, www.cargill.com
94
•
Fabricom GTI is the Belgian reference in terms of innovative technical installations and services for the industrial and infrastructure markets, both in Belgium and internationally. Our expertise covers a wide and varied range of technical disciplines, including Electrical, Instrumentation, Mechanical, Piping, Automation, and Maintenance, as well as associated specialist applications. Thanks to our network of regional offices in Belgium, on the one hand, and our affiliated companies in Europe, on the other hand, we are able to offer our customers tailor-made solutions, ranging from local, mono-disciplinary to multi-site, multi-disciplinary projects. In addition to this we are highly experienced in the management of large-scale and/or complex projects, both at regional and international level, Fabricom GTI employs more than 7,000 people and achieved a turnover of MEUR 975 in 2005. Fabricom GTI is part of SUEZ Energy Services, www.fabricom-gti.com
•
AXTOLL is a new Business Unit of ADPO, which has been created to further develop the market of toll processing. ADPO Ghent is part of the Antwerp Distribution & Product Operations (ADPO) Group which operates a 32 ha terminal in the port of Ghent with storage and processing facilities. The headquarter of the group is located in the port of Antwerp. The plant is accessible by road, rail and sea. A 350 metre quay is available for barges, coasters and sea-going vessels., www.adpo.com or www.axtoll.com
•
Ernst & Young provide global services in four main areas: Assurance, Tax, Transactions and Advisory. Through these services, they can help you retain the confidence of investors, manage your risk, strengthen your controls and achieve your potential. Ernst & Young Belgium has developed strong credentials during the last couple of years concerning optimization of subsidies for sustainable and ecological investments, CSR reporting, tax and environment legislidation, advisory services concerning climate change, such as C0-2 and NO-x emissions. Since 2003, the Ernst & Young Renewable Energy Group helps clients to maximize value from renewable energy activity. www.ey.com/be or www.ey.com/renewables
•
BnS Engineering is, with almost 300 employees, an independent multidisciplinary engineering office with locations in Zelzate, Antwerp and Herentals. BnS is specialised in the engineering and project management of industrial projects. BnS designs process and production installations for (petro)chemical, pharmaceutical, biochemical, food, ferrous and non-ferrous metals, power and other industrial plants. BnS is also active in designing industrial and utility buildings. BnS Engineering is part of the international engineering group Grontmij, which is quoted on the stock market. Grontmij has an extensive network of offices in Europe with over 7,000 employees and offers BnS access to know how and experience. Energy is the source of prosperity in our society. That is why BnS works on fossil fuels, transport and distribution of energy and efficient energy use. BnS Engineering supports, through it’s technology and innovation, the further development of Ghent Bio- Energy Valley, www.bns.be
95
