MarketScan België 2013 Den Haag, april 2013
NBTC Holland Marketing NBTC Holland Marketing (NBTC) NBTC is verantwoordelijk voor de branding en marketing van de bestemming Nederland in binnen- en buitenland. Met zijn marketingactiviteiten zorgt NBTC samen met publieke en private partners voor bezoekers en bestedingen in Nederland. Gezamenlijk worden die landen en regio's bewerkt die de meeste bezoekers naar Nederland trekken. Vanuit die gedachte is NBTC actief in Europa, Noord- en Zuid-Amerika en Azië. MarketScan België 2013 Kennis van de Belgische markt is essentieel om deze markt optimaal te kunnen bewerken. De MarketScan België 2013 van NBTC biedt organisaties in de reisindustrie en andere partijen relevante informatie over het land. In deze MarketScan vindt u een beknopt overzicht van de Belgische reismarkt en relevante trends en ontwikkelingen. Inhoud MarketScan • België in het kort • Belgische reismarkt • Uitgaande reismarkt • Internet en reizen • Inkomend toerisme naar Nederland • Zomervakanties in Nederland • Dagtochten • Imago Nederland als vakantieland • Imago Nederlanders • Zakenreizen in Nederland • Trends en ontwikkelingen • Destinatie Holland: SWOT • Holland Marketing in België • Contact • Bronnen
2
3 4 5 6 7 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
Deze MarketScan is samengesteld door NBTC Research i.s.m. NBTC België.
België in het kort Bevolking Waar België in 2006 nog 10,5 miljoen inwoners had, is dit in 2011 opgelopen tot meer dan 10,9 miljoen. Hiervan is maar liefst 58% woonachtig in Vlaanderen en 32% in Wallonië. De overige 10% woont in Brussel en omgeving. Evenals in andere landen, vergrijst ook België. Momenteel is 17% van de bevolking 65+, in 2030 zal dit zijn opgelopen tot 22%. (Statistics Belgium, 2012) Economie Het BNP per hoofd van de bevolking is in Vlaanderen 25 procent hoger dan in Wallonië. Het inkomensverschil is tevens terug te zien in de verschillen in de onderliggende economische factoren (als arbeidsparticipatie, opleidingsniveau en aantrekkelijkheid van het ondernemingsklimaat). Vlaanderen scoort op vele terreinen volgens analisten beter dan Wallonië. Daar komt bij dat de werkloosheid in Wallonië 2,5 keer zo hoog is als in Vlaanderen. Wel is Wallonië de laatste jaren aan de slag gegaan om de achterstand te verminderen (Marshallplan). (AgentschapNL, 2011)
Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) voorziet voor België een groei van 0,2% in 2013. De verwachting voor 2014 is 1,5%. (Eurostat, 2013)
Ondanks de instabiele politieke situatie op federaal niveau, België zat in 2010/2011 bijna 1,5 jaar zonder regering, is het land wel bestuurbaar gebleken doordat verschillende verantwoordelijkheden regionaal belegd zijn.
3
Belgische reismarkt Totale vakantieparticipatie: 70% van de Belgen is in 2010 minstens 1 keer op vakantie geweest (7,6 miljoen Belgen). Onder ‘vakantie’ verstaat het West-Vlaams Economisch Studiebureau (WES): een verblijf buiten de woning van minstens één overnachting om andere redenen dan beroepsdoeleinden, ziekte of overlijden van een familielid, verblijf in een hospitaal of kostschool. In totaal zijn er 15,1 miljoen vakanties ondernomen, waarvan 10,5 miljoen in het buitenland. De daling in aantal vakanties t.o.v. 2008 (15,5 miljoen) wordt veroorzaakt door een daling in lange vakanties. Het aantal korte vakanties is gelijk gebleven. Gemiddelde ondernam men 2 vakanties. (WES, 2010)
Eerste cijfers over de zomer van 2012 (april-september) laten een lichte groei zien van het aantal vakanties door een stijging van de vakantieparticipatie in combinatie met een toename van de bevolking.
Aantal vakanties (x miljoen) kort (1-3 nachten) lang (4 nachten of langer)
4,7 10,4
(WES, 2012) (Bron: WES, 2010)
Vakantieparticipatie buitenland: ruim 57% van de Belgen heeft in 2010 minstens 1 vakantie in het buitenland doorgebracht (6,2 miljoen Belgen). Dit betreft zowel korte als lange vakanties. (WES, 2010)
Voor de zomer van 2012 geldt dat het aantal lange vakanties van Belgen is toegenomen. De buitenlandse bestemmingen hebben hiervan geprofiteerd. Bij de korte vakanties is eveneens een toename in aantal te zien, al heeft daarbij het binnenland geprofiteerd van de groei. (WES, 2012)
4
Aantal vakanties in buitenland (x miljoen) kort (1-3 nachten)
2,3
lang (4 nachten of langer)
8,2
(Bron: WES, 2010)
Uitgaande reismarkt Nederland op-één-na populairste bestemming voor korte vakanties Hoewel Frankrijk zowel voor korte als lange vakanties de meest populaire vakantiebestemming voor de Belgen is, komt Nederland bij de korte vakanties (1-3 nachten) op de tweede plaats. Wanneer we de korte en lange vakanties gezamenlijk bekijken, staat Nederland op een vierde plaats. In totaal hebben de Belgen in 2010 725.000 vakanties in Nederland ondernomen, bijna 4% meer dan twee jaar geleden toen er 699.000 vakanties in ons land waren ondernomen. In de zomer van 2012 heeft men 381.000 korte vakanties en 237.000 lange vakanties in ons land ondernomen. (WES, 2010 en 2012)
Meeste korte vakanties ondernomen door Vlamingen De afbeelding hierboven geeft aan uit welke regio’s de Belgen komen die een kort vakantie hebben ondernomen in 2010. Duidelijk is dat de Vlamingen veel vaker korte vakanties ondernemen dan de Walen. Totale uitgaven voor vakanties: 7,3 miljard Euro Hiervan wordt: - 6,35 miljard aan lange vakanties uitgegeven - 950 miljoen aan korte vakanties uitgegeven (WES, 2010)
5
Internet en reizen 81.4% van de Belgen heeft toegang tot internet Dit komt overeen met 8,49 miljoen Belgen. Er zijn nog steeds iets meer mannen dan vrouwen online. Daarnaast ligt de internetpenetratie in Vlaanderen net iets hoger dan in Wallonië. (Internetworldstats, 2012 & ETC new media review, 2013)
Websites meest gebruikte informatiebron Het belang van papieren brochures neemt af. (WES, 2012) 92% van de Belgen die over internet beschikken zoeken informatie op het internet over een vakantie, 43% gaat zelfs wekelijks of maandelijks op zoek naar informatie over vakanties. Het nieuws staat op nummer twee, daarna volgen muziek, films en cultureel nieuws. (InSites Consulting, 2008)
Belgen actief op social media , impact op reisgedrag echter nog beperkt Drie op de vier Belgen zit op sociale netwerk site, één op de drie op Facebook. In totaal zijn dat zo’n 4 miljoen Facebook gebruikers. Uit onderzoek van het WES blijkt echter dat op dit moment weinig vakantiegangers nieuws of acties van bestemmingen, reisorganisatoren, accommodaties etc. volgen via sociale netwerksites.
Internet belangrijk bij vakanties naar Nederland Bij 83% van de lange vakanties en 67% van de korte vakanties is het internet als informatiebron gebruikt. In 2010 is 62% van de lange vakanties online geboekt (in 2008 was dit 29%). Hierbij kan men het transport, de logies of beiden via het internet hebben geboekt. Bij korte vakantie ligt dit percentage op 56% (2008: 36%). (WES, 2010)
Hoe korter de reis, hoe vaker men voor het reserveren van de accommodatie gebruik maakt van een online boekingsorganisatie. Met name wanneer men een stedentrip wil boeken. (WES, 2012) Impact van e-mail marketing is groot in België E-mailen is de meest ondernomen activiteit op het internet. 20% van de online Belgen die reizen, hebben weleens gereageerd op een aanbieding die is ontvangen via e-mail. 56% van de reizigers geeft aan zeer geïnteresseerd te zijn in last minute aanbiedingen via de mail. (InSites Consulting, 2005 & 2008)
6
(Bron: WES, 2012)
Inkomend toerisme naar Nederland (1)
Gemiddeld blijft men 2,5 nachten in Nederland Dit gemiddelde is relatief hoog en hangt samen met het hoge aandeel toeristisch bezoek aan Nederland.
3.757 1.476
3.461
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Gasten
Overnachtingen
(Bron: CBS, 2012)
Motief van bezoek
(CBS, 2012)
Zakelijk 20%
Overgrote deel bezoekers heeft toeristisch motief Vier op de vijf Belgen heeft een toeristisch motief voor een bezoek aan Nederland, één op de vijf komt uit zakelijke overwegingen. 89% van de Belgen komt met de auto naar Nederland.
Vakantie 80%
(Onderzoek Inkomend Toerisme (SIT), 2009) (Bron: SIT, 2009)
7
1.345
3.196 1.257
3.039 1.172
2.817 1.109
2.864
2.542
4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0
1.101
(CBS, 2012) *gemeten bij accommodaties in Nederland (exclusief bezoek aan familie/vrienden) NB: Cijfers voor 2012 zijn voorlopige resultaten
Ontwikkeling inkomend toerisme vanuit België (x 1.000)
991
Bijna 1,5 miljoen Belgische toeristen in 2012* Het aantal Belgen dat jaarlijks Nederland bezoekt, blijft net als de afgelopen jaren gestaag groeien. In 2012 was er sprake van een groei in aantal Belgische gasten van 9,7% t.o.v. het jaar ervoor. Het aantal overnachtingen is in 2012 eveneens gegroeid, zij het iets minder hard (+8,5%). Met 12,6% van alle buitenlandse verblijfsgasten in Nederland is België, na Duitsland en Groot-Brittannië, de derde herkomstmarkt voor Nederland. Dit zijn zowel zakelijke als toeristische bezoekers. Gelet op de overnachtingen is België de tweede herkomstmarkt (eveneens na Duitsland, maar net voor Groot-Brittannië).
Inkomend toerisme naar Nederland (2) Provincie Noord-Holland meest bezocht Hoewel bij de toeristengebieden Zuid-Nederland er als beste uitkomt, zien we bij de provincies dat Noord-Holland de meest bezochte provincie door Belgen is. 272.000 Belgen hebben in 2012 overnacht in deze provincie (19%). Noord-Holland wordt wel op de voet gevolgd door NoordBrabant en Limburg. (CBS, 2012)
Bestemming verblijfsgasten uit België (2012) Noord-Holland Limburg Noord-Brabant Zeeland Zuid-Holland Gelderland Overijssel Utrecht Drenthe Flevoland Friesland Groningen Bron: CBS, 2012
8
19% 18% 18% 14% 13% 6% 3% 3% 2% 2% 2% 0% 0%
10%
Toeristengebied verblijfsgasten uit België (2012) Bos en Heide ZuidNederland
411 352 343 331 268
Overig NL (incl. steden)
273 263 231
Kust 152 107 112
Watersportgebieden
93 81 81
Bos en Heide Midden-Nederland Bos en Heide NoordoostNederland
75 64 65 0
Bron: CBS, 2012
20%
526
2012 2010 2008
200 400 600 (Aantal gasten x 1.000)
Belangrijkste bestemming Zuid Nederland Belgen zijn het meest te vinden in de bos en heide gebieden in Zuid-Nederland (Brabant en Limburg). Ook de steden en de kust in Nederland zijn populair. (CBS, 2012)
Inkomend toerisme naar Nederland (3) Amsterdam veruit meest bezochte stad* Maar liefst 154.000 Belgen hebben in 2012 overnacht in een hotel in Amsterdam, hetzelfde aantal als in 2011. Daarop volgen Maastricht en Rotterdam met respectievelijk 45.000 en 34.000 Belgen. *Dit betreft enkel overnachtingen in hotels
Bezoek vanuit België verspreid over hele jaar Vergeleken met andere landen is het bezoek vanuit België meer verspreid over het gehele jaar, met een daling in het eerste kwartaal (jan-mrt: 18%) en een kleine piek in het derde kwartaal (jul-sept: 30%). Het voorjaar en het najaar zijn zeer belangrijk voor het Belgische bezoek aan Nederland, respectievelijk 27% en 25% van het totaal aantal Belgische gasten.
Verblijfsgasten uit België per stad Amsterdam Maastricht Rotterdam
34
Den Haag
32
Utrecht 0
9
100
okt-dec 25%
Verdeling gasten naar accommodatie (in 2012) gasten
%
Hotels
885
61%
Bungalows
461
32%
Campings
100
7%
16
1%
Groepsaccommodaties
17
Bron: CBS, 2012
De meeste Belgische gasten verblijven in Nederland in een hotel. Daarnaast verblijft 32% van de gasten in een bungalow. (x 1.000)
45
200 (x 1.000)
Bezoek Belgische gasten naar kwartaal (2012)
Hotel belangrijkste accommodatie
(CBS, 2012)
154
jul-sept 30% Bron: CBS, 2012
jan-mrt 18%
apr-jun 27%
Zomervakanties in Nederland 618.000 zomervakanties van Belgen in Nederland In de zomer van 2012 (april tot en met september) zijn er 618.000 vakanties in Nederland doorgebracht door Belgen (zowel lange als korte vakanties). Van deze vakanties is 38% een lange vakantie (4 nachten of meer) en 62% een korte vakantie. Meeste Belgische vakantiegangers komen uit Vlaanderen Gemiddeld 9 op de 10 Belgische vakantiegangers die naar Nederland afreizen in de zomer, is woonachtig in Vlaanderen. Voor lange vakanties ligt dit aandeel zelfs nog hoger (93%). Met name gezinnen met kinderen bezoeken ons land voor een vakantie. Daarnaast is er een aanzienlijke groep koppels zonder kinderen, die vooral voor een korte vakantie naar Nederland komen. (WES, 2012)
Gezinssituatie Belgische bezoekers in de zomer Korte vakanties
11,9
Lange vakanties
8,0 0%
10
25,7
14,9 20%
20,2
29,8 40%
12,4 11,0
24,2 60%
9,8
Gemiddeld bestedingen tijdens zomervakantie in NL (2012)
18,9
Per persoon per nacht
Per persoon per verblijf
Korte vakanties
€ 88,-
€ 181,-
Lange vakanties
€ 39,-
€ 246,-
13,3
80%
Alleenwonende
Gezin zonder kinderen
Gezin, jongste kind <6 jaar
Gezin, jongste kind 6-12 jaar
Gezin, jongste kind 13-17 jaar
Gezin, jongste kind >=18 jaar
100%
Dagtochten Totaal aantal dagtochten van Belgen in Nederland april 2011 – maart 2012: 5,25 miljoen
NoordHolland: 198.000
Overig Nederland: 358.000
ZuidHolland: 252.000
Zeeland: 1,7 miljoen
(Bron: WES, 2012)
Noord-Brabant: 1,16
Limburg: 1,58 miljoen
Nederland populairste buitenlandse bestemming voor een dagtocht Van alle buitenlandse dagtochten van Belgen in april 2011 tot september 2012 wordt bijna de helft (46%) in Nederland doorgebracht. In totaal zijn deze 5,25 miljoen dagtochten goed voor 200 miljoen Euro aan bestedingen. Wat overeenkomt met 5,3% van de totale bestedingen aan dagtochten in deze periode (incl. binnenland) en 31% van alle buitenlandse bestedingen. Kenmerken van de dagtochten Overwegend Vlamingen ondernemen een dagtocht naar Nederland,. Afstand blijkt een belangrijke rol te spelen bij de keuze van de bestemming voor een dagtocht. Men kiest vaak voor de aangrenzende Nederlandse provincie (zie figuur). Ten aanzien van de ondernomen activiteit is openluchtrecreatie het meest in trek (34%). Bij één op de vier dagtochten bezoekt men een stad, waarbij Maastricht de populairste bestemming is met 835.000 dagtochten. Bestedingen Er wordt gemiddeld 37 euro per persoon besteed tijdens een dagtocht in ons land. Dat is meer dan de gemiddelde besteding tijdens alle dagtochten van Belgen (in binnen- en buitenland). Vanzelfsprekend worden de bestedingen sterk beïnvloed door de bestemming en ondernomen activiteit. (WES, 2012)
11
Imago Nederland als vakantieland Nederland is goed bereikbaar en ideaal voor korte vakanties Uit een in 2012 door NBTC uitgevoerd imago-onderzoek volgt dat de Belgen Nederland zien als een goed bereikbaar land dat erg geschikt is voor korte vakanties en bovendien niet al te prijzig is. Echter, de prijs/kwaliteit verhouding in de horeca is nog niet goed. Het is een familievriendelijke en gastvrije bestemming die naast Amsterdam meer te bieden heeft. Dit zijn tevens aspecten die zij belangrijk vinden bij een vakantiebestemming en die daarmee zoveel mogelijk uitgebouwd of benut zouden moeten worden. Zij hebben een duidelijk positieve invloed op de intentie om Nederland te bezoeken, wat ook geldt voor de goede kwaliteit en service, twee kenmerken waar Nederland nog hoger op kan scoren. (Bron: NBTC Holland imago onderzoek, 2012)
korte vakanties mogelijkheden 100% gastvrij winkelen/funshoppen 90% mogelijkheden actief/sportief familievriendelijk 80% België bezoekers 70% België niet-bezoekers aanbod natuur duur 60% 50% 40% hoogstaand culinair aanbod goed bereikbaar 30% 20% 10% goede prijs/kwaliteit horeca verrassende bestemming 0%
vooral denken aan tulpen, molens en klompen
easy going
op korte afstand
goede service
aanbod architectuur en design aanbod kunst en cultuur
goede kwaliteit variatie, diversiteit meer dan A'dam
12
Zie voor meer informatie over het imago onderzoek de samenvatting en bijbehorende infographic op www.nbtc.nl
Imago Nederlanders Nederland zijn gastvrij en vriendelijk De Belgen zien de Nederlanders als een gastvrij en vriendelijk volk. Daarnaast worden Nederlanders gezien als zijnde ondernemend en open-minded. In België scoren Nederlanders echter wel wat minder op de aspecten arrogantie en betrouwbaarheid. (Bron: NBTC Holland imago onderzoek, 2012)
sportief
pragmatisch/oplossingsg ericht
betrouwbaar 80% 70%
ondernemend
60% innovatief
50% 40% 30%
internationaal georienteerd
20%
open
10%
België bezoekers België niet-bezoekers
0%
nuchter
tolerant/ open-minded
arrogant
Zie voor meer informatie over het imago onderzoek de samenvatting en bijbehorende infographic op www.nbtc.nl
13
vindingrijk/inventief
gastvrij/welcoming
behulpzaam vriendelijk
Zakenreizen in Nederland Herkomstland (top 5)
1/5 van de Belgische bezoekers hebben een zakelijk motief 20% van de Belgische bezoekers aan Nederland in 2012, bezocht Nederland met een zakelijk motief. Van de 20% zakenreizigers zijn 1% MICE zakenreizigers (Meetings, Incentives, Conferences and Exhibitions). In totaal zijn er ongeveer 301.000 Belgische zakenreizigers naar Nederland gekomen in 2012. Dit aantal is bijna 10% hoger dan in 2011. De meeste zakenreizigers naar Nederland komen uit de Verenigd Koninkrijk (ruim 0,5 miljoen zakenreizigers). België neemt de 3e plaats in met 301.000 zakenreizigers.
Aantal zakelijke reizigers naar Nederland (2012)
1. UK
518.000
2. USA
307.000
3. België
301.000
4. Duitsland
255.000
5. Frankrijk
196.000
(Bron: SIT, 2009)
(Bron: NBTC, SIT 2009)
Individueel versus MICE bezoekers België naar NL (x 1,000)
Individueel zakelijk; 19% Vakantie; 79% Zie voor meer informatie over de zakelijke markt onze MC&E scan op www.nbtc.nl
14
(Bron: SIT, 2009)
MICE; 1%
20% zakenreizigers
Trends en ontwikkelingen Economie De economie groeit naar verwachting de komende jaren in België, hetgeen de vakantiemarkt en de zakenreismarkt ten goede komt. Er is momenteel sprake van: • een laag consumentenvertrouwen • een stijgende spaarquote • een dalende inflatie • een stijgende werkloosheid (Vlaanderen: 8,6%; Wallonië: 16,8%; Brussel: 19,8%) Reismarkt Het aantal vakanties van Belgen stijgt nog steeds elk jaar De markt voor stedenvakanties blijft meer dan gemiddeld groeien, gestimuleerd door de low cost vliegverbinding. Nieuwe bestemming en/of steden lonken, ook voor de Belgen. Pakketreizen worden steeds minder populair. Zoek en boekgedrag Mensen boeken steeds later hun trip. Dit is mede ingegeven door het gemak waarmee via internet kan worden gezocht en geboekt. Steeds meer mensen zoeken en boeken via internet. Hierdoor wordt het toeristisch aanbod steeds beter ontsloten. User generated content wordt steeds belangrijker, in de voorbereiding van een vakantie. De meningen van andere reizigers worden steeds vaker in overweging genomen.
15
De invloed van internet is sterk groeiende, met name als het gaat om reserveren/boeken van accommodatie en/of vervoer. Opvallend is de groei van het gebruik van veiling- en kortingsites om de vakantie te boeken.
Destinatie Holland: SWOT Sterktes
• Groot aantal herhaalbezoekers • Geen taalbarrière voor Vlamingen • Dichtbij, korte reisafstand-bestemming voor korte vakanties • Goede organisatie en infrastructuur NL voor evenementen en fietsproduct • Kennis over NL product/aanbod is groot bij herhaalbezoeker: verscheidenheid en diversiteit (meer dan Amsterdam) • Natuur aanbod • Gastvrijheid van de Nederlanders • Diversiteit van de bestemming Nederland
Zwaktes
• Vooroordelen over Nederland en inwoners/ luidruchtig imago • NL wordt vaak aanzien als een dagtrip bestemming (korte afstand, dichtbij) • Minder gunstig klimaat t.o.v. Zuid-Europese landen: variabele weersomstandigheden • Vanuit Wallonië: talenkennis beperkt en economisch, cultuurhistorisch minder interesse • Onvoldoende bekendheid van de diversiteit, vernieuwing en kwaliteit van het NL product (aanbod) bij de niet-bezoeker • Geen verrassende bestemming • Prijs/kwaliteit verhouding Horeca
Kansen • • • • • •
16
Groeiende doelgroepen ‘medioren/ senioren’ (vergrijzing): herhalingsbezoekers bij actieve 60+ bevolking Groeiende vraag destinatie NL (door recessie op zoek naar budgetvriendelijke vakanties) Vakantie op maat: vraag naar doelgroep (trend) en NL biedt mogelijkheden door gevarieerd aanbod Ontwikkeling duurzaam treinproduct Thalys/Fyra naar Nederland Groeiende vergader- en congresmarkt Interesse in actieve/sportieve vakanties en funshoppen
• • • • • •
Bedreigingen Stijgende concurrentie door low cost verbindingen, all-in formules Economische situatie komt de koopkracht niet ten goede Stijgende budgetten promotie binnenlandse regio’s Laag consumenten vertrouwen Stijgende spaarquote Stijgende werkloosheid (VL: 8,3%-WA 16%-BR 18;8%)
Holland Marketing in België In België richt het NBTC zich m.n. op de volgende brand experiences: België
2012
Aankomsten
125.000
Bestedingen
€ 36,4 miljoen
The creative city Essentie EXPLORE the urban vibe with its rich and cultural life
Beach Life Essentie FEEL the sun, wind and fresh air of the ocean and come together België
2012
Aankomsten
480.000
Bestedingen
€ 135,5 miljoen
2012
Aankomsten
224.000
Bestedingen
€ 50,8 miljoen
Holland Naturally Essentie ACTIVE RELAXING and enjoying the natural environment
The inspiring meeting Essentie GATHER with peers to create success
17
België
België
2012
Aankomsten
19.000
Bestedingen
€ 4 miljoen
Zie voor meer informatie over de brand experiences www.nbtc.nl Hollandmarketing
Contact Toegevoegde waarde NBTC NBTC Brussel kan uw organisatie van dienst zijn met advies over de lokale markt: -marktkansen -netwerk ter plekke -op gebied van marketing, communicatie, mediaplanning -inzicht in de travel trade ter plekke -etc.
Voor meer informatie en advies kunt u contact opnemen met: E:
[email protected]
18
Contact bij NBTC België Dhr. Bram Straatman T: +32 (0) 2 543 0808 E:
[email protected]
Bronnen Capstats.com, 2013 CBS, 2009/ 2012. Statline, www.cbs.nl ETC, 2012. New Media Review, www.etcnewmedia.com Eurostat, 2013. http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/eurostat/home InSites Consulting, 2005 & 2008. www.insites.be Internet World Stats, 2011. www.internetworldstats.com NBTC, 2009. Statistiek Inkomend Toerisme NBTC Holland imago onderzoek 2012 NBTC, 2009. Segmentatie-onderzoek Statistics Belgium, 2012. Nationaal Instituut voor de Statistiek België, www.statbel.fgov.be WES, 2012. Reisgedrag van de Belgen in 2012. WES, 2012. Daguitstappen van de Belgen in 2012. Agentschap NL, 2011. http://www.agentschapnl.nl/content/ic-dossier-belgie-december-2010doc http://www.hbvl.be/nieuws/geldzaken/aid1079113/imf-voorspelt-economische-groei-in-belgievoor-2011-en-2012.aspx op 20/09/2011 Vo!ce Agency, 2011. http://www.voice.be/blog/?p=1619
19
