Wegwijs in zorg, wonen en welzijn
Mantelzorg ook onze zorg Onderzoeksverslag
1
Mantelzorg ook onze zorg Onderzoeksverslag
Inhoudsopgave Casus I
4
I. Overbelasting mantelzorgers
6
II. Opzet onderzoek
8
III. Resultaten
10
• Kenmerken van mantelzorgers en mantelzorg. • Zwaarte van de mantelzorg. • Ondersteuning van mantelzorgers en verbeteringsmogelijkheden. • Verbeteringsmogelijkheden en opbrengsten contact Meitinker. • Drie maanden later. IV. Conclusies en aanbevelingen
16
• Casus II • Belasting mantelzorg en verbetering ondersteuning. • Rol van Mienskipssoarch • Bereik mantelzorgers • Eindconclusie • Vervolg casus II Bijlagen
22
Casus I van de freonskipper is op dit moment niet meer
heeft hij als zeer waardevol ervaren. Er is het
Meneer (75 jaar) is mantelzorger voor zijn vrouw,
dat ze wel alleen kan blijven als hij weg wil. Voor
nodig. Meneer geeft aan dat de zwaarte van de
nodige in gang gezet en hij heeft nu wat meer
die het afgelopen jaar een CVA heeft gehad
meneer is dat geen optie, omdat ze vaak zijn hulp
zorg is afgenomen. De hulp van de freonskipper
‘lucht’ gekregen.
en rolstoelgebonden is. Het echtpaar heeft het
nodig voor allerlei kleine dingen.
moeilijk. Mevrouw omdat ze zo afhankelijk is
Ook heeft meneer behoefte aan een praatje,
geworden en meneer omdat zijn vrouw veranderd
iemand die komt koffiedrinken vindt hij gezellig.
is. Zij is niet meer degene die ze was: fleurig,
Hij vertelt nog dat ze ‘s zomers altijd samen
altijd in de weer met allerlei zaken en een goede
met de boot weggingen en weken op het water
gesprekspartner. Nu zit mevrouw in de rolstoel en
verbleven. Het is de eerste keer, dat meneer over
is erg emotioneel. Meneer is machteloos, kan haar
zijn gevoelens kan praten.
niet helpen. Een week later bel ik meneer op en vraag of het Meneer ervaart de zorg voor zijn vrouw niet als
goed is dat de freonskipper (vrijwilliger-plus) bij
zeer belastend, maar hij moet er wel altijd voor
hem en zijn vrouw komt om kennis te maken. Het
haar zijn. Mevrouw geeft aan dat het allemaal
bezoek krijgt een vervolg. In de zomer is meneer
wel meevalt. Ze hebben het toch goed samen?
een aantal dagen met de boot weggeweest,
Ook de gesprekken met zijn vrouw zijn anders. Er
terwijl de freonskipper iets ondernam met
is niet zoveel meer te bepraten. Het is een klein
mevrouw: wandelen, foto’s bekijken en samen
wereldje geworden.
naar de koffietafel in het verzorgingstehuis gaan.
Meneer geeft aan dat het prettig zou zijn als
Het contact onderling is goed en mevrouw heeft
mevrouw eens van de dagopvang gebruik zou
het als prettig ervaren.
willen maken. Of eens gaat koffiedrinken in de
Het uiteindelijke resultaat is dat mevrouw nu
grote zaal van het verzorgingstehuis. Mevrouw
dagelijks zelf naar de koffieochtenden gaat in het
heeft dan wat afleiding en kan nieuwe mensen
verzorgingstehuis. Ook zwemt ze twee keer per
leren kennen. Mevrouw wil dit niet en geeft aan
week in het zwembad onder begeleiding. De inzet
6
Mantelzorgdag Boarnsterhim 14 december 2011.
7
I. Overbelasting mantelzorgers
Plattelânsprojekten van de Provincie Friesland heeft subsidie verstrekt om een pilot te kunnen
Op basis van landelijke gegevens zijn er
worden aangevraagd. Ook kunnen er praktische
in Boarnsterhim naar schatting zo’n 1.300
problemen zijn bij het aanvragen van een
mantelzorgers van 18 jaar of ouder die langdurig
voorziening. Verder sluiten voorzieningen soms
intensieve zorg verlenen (meer dan acht uur
onvoldoende aan bij de behoefte of de kosten zijn
per week voor langer dan drie maanden). Zo’n
te hoog.
uitvoeren.
17% van alle mantelzorgers, ongeveer 500 mantelzorgers in Boarnsterhim, is overbelast1.
Meitinkers van Mienskipssoarch kunnen naar
Naast de volwassen mantelzorgers zijn er
verwachting goed op de knelpunten inspelen door
naar schatting in Boarnsterhim minimaal 150
vroegtijdig problemen te signaleren, te informeren
jongeren (vanaf twaalf jaar) die dagelijks worden
en ‘mee te denken’ over passende oplossingen.
geconfronteerd met de zorg voor een naaste.
Mienskipssoarch heeft daarbij als uitgangspunt
2
eenvoudige oplossingen te zoeken waar het kan. Uit landelijk onderzoek3 blijkt dat een deel van de
Zoals ook in de casus is beschreven kan vaak met
mantelzorgers geen behoefte aan ondersteuning
inzet van informele zorg op eenvoudige wijze een
heeft. Een ander deel maakt gebruik van de
negatieve spiraal worden doorbroken, zodat de
beschikbare ondersteuning, zoals informatie
inzet van professionele en complexere zorg kan
en advies, oppas, praktische ondersteuning en
worden voorkomen of uitgesteld.
emotionele steun. Twintig tot dertig procent van de mantelzorgers maakt echter geen gebruik
Een inventarisatie van knelpunten, in
van de ondersteuningmogelijkheden, terwijl zij
de ondersteuning van mantelzorgers in
er wel behoefte aan hebben. Niet-gebruik kan
Boarnsterhim, is gewenst om te zien of het
veroorzaakt worden door gebrek aan kennis
ondersteuningsaanbod moet worden aangepast.
van de mogelijkheden, zoals in de beschreven
Zodat beter op de ondersteuningsbehoefte
casus, en de wijze waarop voorzieningen kunnen
van mantelzorgers ingespeeld kan worden.
1
Op basis van gegevens SCP uit 2009.
2
Nivel (2008). Opgroeien met zorg. Quickscan naar de aard en omvang van zorg, belasting en ondersteuningsmogelijkheden voor jonge mantelzorgers.
3
SCP (2009). Mantelzorg. Een overzicht van de steun van en aan mantelzorg in 2007.
8
9
II. Opzet onderzoek
klantenbestand van Mienskipssoarch. De klanten
is veranderd en of dat tot vermindering van de
met een WMO-voorziening zijn geselecteerd op
belasting heeft geleid.
aanwezigheid van een partner.
Doel van de pilot is om de (over)belasting van
hebben. Mantelzorgers kunnen partners zijn van
mantelzorgers te verminderen. Door onderzoek
de zorgvrager, ouders van zorgvragende kinderen
worden knelpunten in de ondersteuning
en kinderen van oudere zorgvragers, etc. Voor het
Deze mantelzorgers zijn telefonisch benaderd
de hand van een vragenlijst geïnterviewd door
geïnventariseerd en waar nodig gestimuleerd
onderzoek zijn mantelzorgers geselecteerd die
met de vraag of zij aan het onderzoek mee wilden
Meitinkers. De resultaten worden hieronder
dat een beter ondersteuningsaanbod wordt
langer dan drie maanden meer dan 8 uur per week
doen. Ook bij klanten met een AWBZ indicatie die
besproken.
ontwikkeld.
zorg verlenen.
meededen aan een pilot van Mienksipssoarch zijn
Voor het onderzoek zijn 57 mantelzorgers aan
de mantelzorgers benaderd. De ‘Verwendag’ voor Onderzoeksvragen
Niet alle mantelzorgers zien zichzelf
mantelzorgers is in januari 2011 georganiseerd.
1. Welke knelpunten komen naar voren bij de
als zodanig, omdat zij de zorg die zij
Op deze dag zijn eveneens mantelzorgers
ondersteuning van mantelzorgers? Het gaat
geven als vanzelfsprekend ervaren. Deze
gevraagd aan het onderzoek mee te doen.
hierbij o.a. om welk aanbod ontbreekt of
mantelzorgers hebben dan ook geen kennis
kwalitatief onvoldoende is en gebrek aan
van ondersteuningsmogelijkheden en reageren
Tijdens huisbezoeken is met behulp van
informatie of afstemming.
meestal niet op een vraag om medewerking te
een vragenlijst onderzocht hoe zwaar de
verlenen aan een onderzoek over mantelzorg. Er is
mantelzorgers belast zijn, welke knelpunten zij
daarom veel moeite gedaan om mantelzorgers te
ervaren, welke verbeteringsmogelijkheden in de
dat mantelzorgers gebruik maken van
bereiken. Er is een brief en een folder ontwikkeld,
ondersteuning mogelijk zijn en of het huisbezoek
ondersteuningsmogelijkheden?
waarmee mantelzorgers om medewerking kon
van de Meitinker bijdraagt aan verbetering van
worden gevraagd. Deze brief is naar aanbieders
de ondersteuning. Verondersteld wordt dat
3. Bevordert de werkwijze van Mienskipssoarch
van zorg en organisaties voor ondersteuning van
een aanpassing van de ondersteuning tot een
dat mantelzorgers zich minder (over)belast
mantelzorgers gestuurd. De organisaties konden
vermindering van de belasting leidt. Na drie
voelen door de zorg voor de zorgvrager?
de brief met de folder en een uitnodiging voor
maanden zijn daarom de mantelzorgers waarbij
een ‘Verwendag’ achterlaten bij cliënten waar een
de Meitinker een aanpassing in de ondersteuning
Mantelzorgers zijn door de Meitinkers bezocht
mantelzorger aanwezig is. Deze aanpak leverde te
had geadviseerd telefonisch benaderd met de
om na te gaan of zij voldoende ondersteuning
weinig op. Daarom is een screening gedaan op het
vraag of er daadwerkelijk iets in de ondersteuning
2. Bevordert de werkwijze van Mienskipssoarch
10
11
III. Resultaten
mantelzorgers die in landelijk onderzoek aangeeft
In mindere mate, maar toch nog in de helft van de
overbelast te zijn6.
gevallen hebben mantelzorgers problemen met
Kenmerken van mantelzorgers en mantelzorg
taken (o.a. begeleiden buitenshuis, regeltaken en administratie) en het bieden van gezelschap.
Tabel 1: Zwaarte van de zorg; ervaring van
zorgtaken. Verder heeftde helft problemen in de
De groep geïnterviewde mantelzorgers bestaat
Het bieden van steun of een luisterend oor en
mantelzorgers
omgang met zorgvrager. Deze elementen blijken
voor tweederde deel uit vrouwen. Ruim 70% is
verzorgende taken (o.a. aan- en uitkleden, wassen,
ouder dan 60 jaar. Het gaat ook in bijna 70%
toiletgang, verplaatsen binnenshuis) worden het
van de gevallen om mantelzorgers die voor hun
minst vaak door mantelzorgers gedaan, maar
partner zorgen. Landelijk is de meerderheid van de
toch nog in respectievelijk 83% en 75% van de
mantelzorgers (60%) jonger dan 60 jaar. De oudere
gevallen. Dit komt overeen met resultaten uit
mantelzorgers die voor hun partner zorgen zijn
landelijk onderzoek5.
daarmee in dit onderzoek oververtegenwoordigd.
het combineren van dagelijkse activiteiten met de
in dit onderzoek wel samen te hangen met de Aantal mantelzorgers Percentage <4,5 (niet zo zwaar) 13
22,8%
4,5 - 5,5 (matig)
24
42,1%
>5,5 (zwaar)
20
35,1%
ervaren belasting. Tenslotte heeft 17% in enige mate financiële problemen. Tabel 2: Belasting mantelzorger
Nagegaan is welke factoren, die de mate Geen
Enige
Voldoening
-
17 39 56 (30,4%) (69,6%) (100%)
Problemen in omgang met zorgvrager
29 16 12 57 (50,9%) (28,1%) (21,1%) (100%)
van belasting kunnen beïnvloeden voor de
De groep volwassenen die voor hun ouders zorgen
De mantelzorg wordt vaak al langdurig gegeven;
mantelzorgers, relevant zijn. Uit tabel 2 komt
(16%) is ondervertegenwoordigd. Landelijk ligt dat
in ruim de helft van de gevallen langer dan 5
naar voren dat 70% van de mantelzorgers veel
percentage op 40% .
jaar. De vooruitzichten zijn in alle gevallen dat de
voldoening heeft van het verrichten van zorgtaken
zorgvraag hetzelfde blijft (50%) of toe zal nemen
en 75% steun ervaart van familie, vrienden, buren,
(50%).
kennissen of vrijwilligers. Deze elementen kunnen
4
De meeste zorgvragers zijn eveneens ouder dan
Zwaarte van de mantelzorg
voor kinderen zorgt die jonger zijn dan 16 jaar.
Totaal
Problemen eigen 17 23 17 57 geestelijke gezondheid (29,8%) (40,4%) (29,8%) (100%) Problemen eigen lichamelijke gezondheid
de zorg verlichten, maar blijken in dit onderzoek
60 jaar. Er zijn 2 situaties waarin de mantelzorger
Veel
toch niet samen te hangen met ervaren belasting.
17 28 12 57 (29,8%) (49,1%) (21,1%) (100%)
Problemen combineren 28 19 10 57 taken (49,1%) (33,3%) (17,5%) (100%)
Op de vraag hoe zwaar de mantelzorger de zorg
Financiële problemen
47 5 (82,5%) (8,5%)
5 (8,8%)
57 (100%)
Steun van anderen (vanuit informele circuit)
14 26 17 57 (24,6%) (45,6%) (29,8%) (100%)
Ruim 40% van de mantelzorgers zegt meer dan 40
vindt op een schaal van een tot tien, antwoordt
Uit tabel 2 blijkt ook dat meer dan de helft van
uur zorg per week te verlenen. De mantelzorgers
het grootste deel een beetje in het midden (score
de mantelzorgers (70%) enige of veel problemen
verlenen vaak op verschillende gebieden zorg.
4,5 tot 5,5). Uit tabel 1 blijkt dat een derde van
heeft met de eigen geestelijke gezondheid (stress,
Er wordt vaak huishoudelijk werk gedaan (o.a.
de mantelzorgers de zorg aan de zware kant vindt
angst, somberheid, bezorgdheid over de toekomst
schoonmaken, verzorgen van eten, boodschappen,
(hoger dan 5,5); 16% geeft voor de zwaarte een
e.d.). Meer dan de helft heeft enige of veel
Negen mantelzorgers (17%) vinden de kwaliteit
kleine klusjes in huis en tuin), begeleidende
7 of hoger aan. Dit correspondeert met de 17%
problemen met de eigen lichamelijke gezondheid.
van hun leven onvoldoende. Een meerderheid
4
Landelijke cijfers: SCP (2003). Mantelzorg. Over de hulp van en aan mantelzorgers.
5
SCP (2009). Mantelzorg. Een overzicht van de steun van en aan mantelzorg in 2007.
6
12
SCP (2009). Mantelzorg. Een overzicht van de steun van en aan mantelzorg in 2007.
13
zou zich echter ongelukkig voelen als de zorg
wordt beschreven van welke ondersteuning
mantelzorgers de hoeveelheid huishoudelijke zorg
bieden, alsmede hulp bij invullen van formulieren
door iemand anders zou worden overgenomen,
de mantelzorgers gebruik maken, hoe de
voldoende en is bijna 70% zeer tevreden met de
en administratie. Steun voor de mantelzorger
ook al was het iemand die ze zelf zouden mogen
ondersteuning wordt gewaardeerd en welke
hoeveelheid huishoudelijke zorg.
uit de eigen kring wordt vooral gegeven door
uitzoeken. In 80% van de gevallen geven de
verbeteringsmogelijkheden er zijn.
25% van de mantelzorgers heeft ondersteuning
op te passen, een luisterend oor te bieden en te
door middel van dagopvang voor de zorgvrager
helpen met boodschappen, klusjes en de tuin.
en eveneens 25% maakt gebruik van oppas.
Vrijwilligerswerk wordt nauwelijks genoemd, maar
overgenomen. In zeven gevallen (12,5%) zou de
Ondersteuning van mantelzorgers en verbeteringsmogelijkheden
De tevredenheid met de oppas is erg groot. De
komt wel voor als de mantelzorgers hun verhaal
mantelzorger er wel gelukkiger van worden.
Alle mantelzorgers hebben enige ondersteuning.
tevredenheid met de hoeveelheid dagopvang is
kwijt willen.
Tabel 10 in bijlage 2 geeft een overzicht. De
iets lager.
Als de elementen van ervaren belasting
meest voorkomende ondersteuning is die voor de
gecombineerd worden tot één maat dan blijkt
huishoudelijke taken, de persoonlijke verzorging,
Verbeteringsmogelijkheden en Drie kwart van de mantelzorgers heeft wel iemand opbrengsten contact Meitinker
de totale ervaren belasting samen te hangen met
klusjes in huis, het invullen van formulieren/
bij wie ze hun verhaal kwijt kunnen (73,5%). Dit
Middels open vragen is gevraagd naar
het welbevinden. Grotere ervaren belasting hangt
administratie en emotionele steun in de zin van
gebeurt meestal in eigen kring (vooral partner
knelpunten in de ondersteuning, maar ook naar
samen met lagere kwaliteit van leven en het idee
‘bij iemand je verhaal kunnen doen’. Voor zowel
en kinderen, maar ook andere familie, vrienden,
verbeteringsmogelijkheden. Voor meer dan de
zich gelukkiger voelen als de zorg zou worden
de verzorging als huishoudelijke taken hebben
buren etc.). De tevredenheid met de hoeveelheid
helft (54%) van de mantelzorgers geldt dat zij
overgenomen .
de mantelzorgers ongeveer in de helft van de
en kwaliteit van deze vorm van steun is wat aan
verbeterpunten zien in de ondersteuning. Zoals in
gevallen ondersteuning. Bij ongeveer een kwart
de lage kant vergeleken met de tevredenheid met
tabel 3 staat, gaat het vaak om ondersteuning in
Al met al lijkt het erop dat zorgen en stress,
van de mantelzorgers is zowel voor verzorgende
andere ondersteuning.
de vorm van gezelschap en activiteiten of oppas
een slechtere eigen gezondheid, moeite met
als voor huishoudelijke taken geen ondersteuning.
de omgang met zorgvrager en moeite met
Over het algemeen is men zeer tevreden met de
Het lijkt erop dat vooral op de punten;
mantelzorgers soms behoefte aan iemand waarbij
het combineren van taken indicatoren zijn
hoeveelheid en kwaliteit van de ondersteuning;
huishoudelijke zorg, dagopvang en iemand die
ze hun verhaal kwijt kunnen of hebben ze er
voor overbelasting. Mentale en praktische
er is nooit aangegeven dat men de hoeveelheid
een luisterend oor kan bieden, enige behoefte is
behoefte aan er even uit te zijn. Verder hebben
ondersteuning, dan wel tijdelijke ontlasting van
of kwaliteit onvoldoende vindt. De tevredenheid
aan meer ondersteuning.
de mantelzorgers behoefte aan meer hulp in
mantelzorger (respijtzorg, oppas, dagverzorging),
met de persoonlijke verzorging is meestal groot,
zijn de vormen van ondersteuning die verlichting
die met de hoeveelheid huishoudelijke hulp
Het zijn vooral de professionals die huishoudelijke
Dit sluit grotendeels aan bij de resultaten uit de
kunnen geven. In de volgende paragraaf
iets minder, maar nog altijd vindt 30% van de
zorg, persoonlijke verzorging en dagopvang
vorige paragraaf.
mantelzorgers aan dat ze zelfs minder gelukkig zouden zijn als de zorgtaken zouden worden
7
8
7
Factoroplossing PCA geeft 56% verklaarde variatie op omgang zorgvrager, geestelijk en lichamelijke gezondheid en combineren taken; Cronbach’s alpha = .73
8
Correlaties van .53 tot .60 significant op p = .01 niveau
14
en dagopvang voor de zorgvrager. Ook hebben
huishouding en diverse andere praktische hulp.
15
Tabel 3: Verbeteringsmogelijkheden in
de vragenlijst werd over het algemeen neutraal
deze 25 mantelzorgers waren afspraken met de
informeel. De freonskipper is in drie situaties
ondersteuning zoals aangegeven door 31
tot positief gewaardeerd. Het bezoek van de
Meitinker gemaakt voor het verbeteren van de
ingezet.
mantelzorgers (meerdere mogelijkheden
Meitinker bleek door twaalf mantelzorgers
ondersteuning. Gevraagd is of de ondersteuning
konden worden aangegeven)
echter zeer gewaardeerd te worden. Zij zeiden
daadwerkelijk was veranderd, of de ervaren
Tabel 4: Verandering belasting mantelzorgers
het gesprek nuttig te vinden of ze vonden het
belasting was veranderd en of de verandering aan
na drie maanden
Aantal Mantelzorgers
prettig hun verhaal eens kwijt te kunnen. Daarbij
de ondersteuning gerelateerd kon worden.
Gezelschap/maatje voor zorgvrager
6
door de Meitinker in het gesprek genoemde
In bijna alle situaties blijkt er iets veranderd
Oppas/(meer) dagverzorging voor zorgvrager
10
ondersteuningsmogelijkheden niet kende.
te zijn, vaak op verschillende gebieden. De
Luisterend oor voor mantelzorger
7
Ergens heen kunnen, er even uit, op verhaal komen in andere omgeving, verwendag, gezelschap
Het gaat hier om uiteenlopende vormen van
gezondheidstoestand van zorgvrager is veranderd,
5
ondersteuning.
er is verhuisd, er is ondersteuning gekomen en/of
Erbij willen werken
2
Meer huishoudelijke zorg of verzorging
7
Hulp bij invullen formulieren/administratie
2
Financiële ondersteuning
2
Diversen: van hulp bij klusjes tot een parkeerkaart
5
Verbeteringsmogelijkheden
bleek dat in elf gevallen de mantelzorger de
Aantal Mantelzorgers
Verbetering belasting mantelzorger door ondersteuning die is ingezet n.a.v. gesprek Meitinker
7
Verbetering belasting mantelzorger, mogelijk mede door inzet Meitinker, maar ook andere 4 factoren spelen een rol
de mantelzorger heeft meer afstand tot de situatie Bij 25 van de 31 mantelzorgers waar in het
Belasting mantelzorgers na 3 maanden
genomen.
gesprek verbeteringsmogelijkheden voor de
Ondersteuning ingezet n.a.v. gesprek Meitinker, effecten nog afwachten
3
Verbetering belasting mantelzorger door andere factoren
4
Geen verbetering belasting mantelzorger; (nog) geen verandering in ondersteuning/ diverse veranderingen in situatie
6
Zorgvrager overleden
1
Totaal
25
ondersteuning zijn genoemd, heeft de Meitinker
In tabel 4 staat aangegeven hoe de situatie na
afspraken gemaakt met de mantelzorger om de
drie maanden voor de mantelzorg is veranderd.
mogelijkheden te onderzoeken. In de overige
Bij elf mantelzorgers is de belasting mede door
Er waren nauwelijks problemen in de afstemming
situaties vond de mantelzorger het op dat
de inzet van de Meitinker verbeterd. Bij drie
van de zorg (ketencoördinatie) en geen problemen
moment niet nodig dat de Meitinker actie zou
mantelzorgers is de ondersteuning kort geleden
bij het vinden van informatie. De kosten van eigen
ondernemen en is bijvoorbeeld afgesproken dat
gestart en is het nog niet duidelijk wat het effect
bijdragen vormden slechts een enkele keer een
de mantelzorger contact opneemt als er wel
ervan is. Bij de inzet van ondersteuning ging het
Omdat in veel situaties verschillende
probleem. De mantelzorgers weten de informatie
behoefte aan ondersteuning is.
om (extra) ondersteuning in huishoudelijke zorg of
veranderingen een rol spelen, is verandering in de
verzorging, (meer) dagopvang en oppas, maar ook
belasting van de mantelzorger niet altijd goed te
Drie maanden later
om gesprekken om de zorgen te delen (luisterend
relateren aan de inzet van de Meitinker. Al met al
Drie maanden later zijn 25 mantelzorgers
oor of advies over omgang met zorgvrager).
lijkt de inzet van de Meitinker positieve effecten
opnieuw benaderd, dit keer telefonisch. Bij
De ondersteuning was deels formeel en deels
te hebben.
niet altijd te vinden, maar komen er met behulp van Meitinker, internet of mantelzorg wel uit. Het bezoek van de Meitinker en het invullen van
16
17
IV. Conclusies en aanbevelingen
We maken de afspraak dat ze me belt als ze daar
taken, indicatoren zijn voor overbelasting. Grotere
behoefte aan heeft.
ervaren belasting bleek samen te hangen met
De volgende casus is illustratief voor de
waardoor. De kinderen zeggen dat ze meer geduld
conclusies.
moet hebben, maar dat valt niet mee. Hij is altijd
Dit gesprek is voldoende, voor eerst. We kennen
anders als er anderen bij zijn, dan is hij joviaal,
haar nu en houden de vinger aan de pols.
Casus II
gezellig. Ze weet hoe hij kan zijn als ze samen
De afspraak voor de enquête over mantelzorg is
zijn en dat maakt het extra moeilijk. Ze geeft aan
met mevrouw gepland op een moment dat haar
lagere kwaliteit van leven en het idee gelukkiger te zijn als de zorg wel zou worden overgenomen. Bij een hogere ervaren belasting bleken de mantelzorgers in het gesprek met de
dat ze het lastig vindt om te bepalen hoe ze moet
Belasting mantelzorg en verbetering ondersteuning
man niet thuis is, omdat ze vrijer kan praten als
reageren, haar ergernissen maken soms ook dat
Bij de beantwoording van onderzoeksvraag
ondersteuning verbeterd kan worden en er
hij er niet bij is.
ze ongeduldig is en misschien dingen zegt die
1 “Welke knelpunten komen naar voren bij
zijn afspraken gemaakt met de Meitinker om
niet handig zijn.
de ondersteuning van mantelzorgers?” is het
ondersteuningsmogelijkheden uit te zoeken. De
volgende naar voren gekomen.
ondersteuning die werd gezocht betrof vooral een
Twee jaar geleden is bij haar echtgenoot de
Meitinker ook vaker te concluderen dat de
diagnose Alzheimer vastgesteld. Ze voelde al
Wel tien keer in het gesprek geeft ze aan dat het
langere tijd dat het niet goed ging, hij was steeds
wel mee valt allemaal en dat ze het goed vol kan
Een grote meerderheid van de mantelzorgers
zorgvrager, mentale ondersteuning (luisterend
dingen kwijt, vroeg veel bevestiging en ze kon
houden.”Dat is mooi” zeg ik, “maar het is ook
vindt dat het zorgen voldoening geeft en wil de
oor) of tijdelijke ontlasting van mantelzorger
hem eigenlijk niet alleen meer thuis laten. De
belangrijk dat u zelf uw verhaal kwijt kunt”.
zorg niet aan anderen overdragen. Hoewel de
(respijtzorg, oppas, dagverzorging) en praktische
mensen die dichtbij staan heeft ze het verteld,
Als ik haar vraag wat ze nodig heeft dan geeft
meeste mantelzorgers aangeven tevreden te zijn
ondersteuning (van hulp in de huishouding tot
ook een aantal mensen uit het dorp die hem
ze aan dat ze het fijn vindt om af en toe eens af
met de ondersteuning die ze hebben, geeft meer
parkeerkaart).
goed kennen van de sport.
te spreken, zodat ze haar verhaal eens kwijt kan.
dan de helft van de mantelzorgers aan dat de
Het zou ook zo fijn zijn als haar man weer eens
ondersteuning verbeterd kan worden.
maatje, gezelschap, oppas of dagopvang voor de
Er lijkt geen gebrek aan geschikt aanbod te zijn
Ze wil liever niet de vragenlijst met me
naar het voetbal kon. Hij is 30 jaar lang lid van de
doornemen: “Zover ben ik nog niet”. Ik stop de
plaatselijke voetbalvereniging geweest; wat zou
Zo’n 17% van de geënquêteerde mantelzorgers
Er wordt door de mantelzorgers geen gebrek
lijst terug in mijn tas en we raken aan de praat.
het mooi zijn als hij weer eens naar een wedstrijd
vindt de zorg zwaar. Het lijkt erop dat zorgen en
aan kennis over mogelijkheden ervaren, maar
Ze heeft het moeilijk, haar man is veranderd en
zou kunnen. Ik sla het in me op, we kunnen één
stress, een slechtere eigen gezondheid, moeite
de Meitinker noemt soms wel mogelijkheden
het is niet altijd even gemakkelijk om met hem
van onze maatschappelijke stagiaires vragen hem
met de omgang met zorgvrager door bijvoorbeeld
die men nog niet kende. Problemen in de
om te gaan. Hij is vaak boos, zonder dat ze weet
eens op te halen.
dementie en moeite met het combineren van
ketencoördinatie spelen over het algemeen
18
of dat het aanbod kwalitatief onvoldoende is.
19
geen rol, net zomin als de kosten van de eigen
ook als de mantelzorg vele jaren heeft geduurd
activiteiten die aansluiten bij de belangstelling
hun verhaal kwijt en raken geïnformeerd over
bijdragen. Het lijkt er op dat een deel van de
en zorgvrager komt te overlijden. Professionele
en het inzetten van vrijwilligers of freonskippers.
ondersteuningsmogelijkheden die zij nog niet
mantelzorgers niet zo makkelijk ondersteuning
hulp komt niet meer en het sociale netwerk is
Het inzetten van een vrijwilliger of freonskipper
kenden. In de helft van de gevallen zijn er
vraagt, deels uit gebrek aan inzicht in
verdwenen.
als oppas kan voldoende zijn om de ruimte te
afspraken gemaakt over mogelijke inzet van
scheppen die nodig is voor de mantelzorger om
aanvullende ondersteuning.
mogelijkheden, en door het gesprek aan de
alles op een rij te krijgen.
hand van de enquête gestimuleerd wordt na te
Mantelzorg kan zwaar worden door onwetendheid
denken over het beroep dat op hem/haar als
en onbegrip van het gedrag van de zorgvrager of
mantelzorger wordt gedaan.
door problemen in de familie die al veel langer
Deze conclusies komen overeen met ander
lijken de effecten van inzet van ondersteuning
bestaan.
onderzoek. Onderzoek naar ervaringen van
ook positief te zijn. De mantelzorgers zijn
mantelzorgers van partners, die tweederde van
tevreden met de ondersteuning en geven in
Uit de gesprekken blijkt dat mantelzorgers bij
Gezien de eerste resultaten na drie maanden
intensieve zorg vaak niet aan zichzelf toekomen
Voor al deze situaties geldt dat ondersteuning niet
deze onderzoeksgroep vormen, wijst uit dat zij
een aantal gevallen aan dat de belasting door
en het moeilijk vinden om weg te gaan voor
altijd makkelijk wordt gevraagd. Niet altijd kent
vaak minder gebruik maken van ondersteuning
de ondersteuning is verminderd of niet is
ontspanningsactiviteiten. Daarbij vinden ze
men de mogelijkheden, maar belangrijker is dat
dan andere mantelzorgers . Het is van belang
verzwaard bij achteruitgang van de zorgvrager.
het moeilijk oppas te vragen of geschikte
het een grote stap is om zorg uit handen te geven.
dat zij tijd blijven besteden aan hobbies, werk
Onderzoeksvraag 3 “Bevordert de werkwijze
oppas te vinden. De oppas die ingezet wordt,
Het bezoek van de Meitinker was daarom voor
en sociale contacten om niet in een isolement
van Mienskipssoarch dat mantelzorgers zich
komt meestal uit de eigen kring van familie en
een aantal mantelzorgers een eerste stap in het
terecht te komen. Vandaar dat wordt aanbevolen
minder (over)belast voelen?” lijkt dan ook positief
kennissen. Kinderen hebben echter soms geen
erkennen dat de zorg zwaar is en ondersteuning
om bij deze groep al in een vroeg stadium hulp
beantwoord te kunnen worden.
tijd, wonen niet in de buurt of wil de mantelzorger
overwogen kan worden. Hierbij gaat het er niet
aan te bieden10.
niet vragen. Ook vinden mantelzorgers het
om dat de mantelzorg wordt geproblematiseerd,
vaak belangrijk dat er voor de zorgvrager meer
maar dat de mantelzorger zich bewust raakt
Rol van Mienskipssoarch
groep vormt die bovendien groeit en het met de
gezelschap en activiteiten zijn in de vorm van een
van het beroep dat het op hem/haar doet en
Bij onderzoeksvraag 2 “Bevordert de werkwijze
toenemende vergrijzing met complexer wordende
‘maatje’ of andere vrijwilliger.
vooral tijdig maatregelen worden genomen
van Mienskipssoarch dat mantelzorgers gebruik
problematiek steeds zwaarder krijgt, is het van
om overbelasting te voorkomen. Zoals in de
maken van ondersteuningsmogelijkheden?”
belang dat Mienskipssoarch hier systematisch
Door het vele mantelzorgen dreigt soms
eerste casus is beschreven, kan een Meitinker
is naar voren gekomen dat de inzet van
aandacht aan schenkt. Door de laagdrempeligheid
eenzaamheid, zeker als de mantelzorger zich
eenvoudige oplossingen vinden voor zowel
Mienskipssoarch wordt gewaardeerd; de
van de Meitinkers bieden zij een makkelijke
niet makkelijk uit. Overigens dreigt eenzaamheid
zorgvrager als mantelzorger door te zoeken naar
mantelzorgers zijn blij met het gesprek, kunnen
toegang tot ondersteuning. Het is daarom aan
9
Omdat mantelzorgers een moeilijk te bereiken
9
SCP (2010). Iemand moet het doen. Ervaringen van verzorgers van partners.
10
20
SCP (2010). Iemand moet het doen. Ervaringen van verzorgers van partners.
21
te bevelen de aandacht voor mantelzorgers
op overbelasting speelt ook in deze groep. Ook
wat vooral de groep oudere mantelzorgers, die
aandachtspunt ‘mantelzorg’ in het werkproces
onderdeel te maken van het werkproces.
jonge mantelzorgers (kinderen en jongeren)
veelal voor hun partner zorgen, nodig heeft. Deze
van Meitinkers te formaliseren om vroegtijdig de
Door de vergrijzing zullen problemen in de
zijn in dit onderzoek niet aan bod gekomen.
groep maakt vaak al gebruik van ondersteuning
mogelijkheden van ondersteuning te bespreken
omgang met zorgvragers steeds vaker een risico
Voor Mienskipssoarch betekent dit dat hier
van bijvoorbeeld de thuiszorg en dagopvang en is
en zo overbelasting te voorkomen. Met de
vormen voor overbelasting. Meitinkers zullen
in het vervolg specifieke aandacht voor moet
daarover zeer tevreden. Er blijkt niet zozeer nieuw
aandacht voor mantelzorg bij de huisbezoeken
daarom kennis moeten hebben van die situaties
zijn. Meitinkers zijn laagdrempelig en kunnen
aanbod nodig te zijn. Meitinkers blijken voor de
zal ook meer inzicht worden gekregen in de
en de verwijsmogelijkheden daarbij. Omdat het
signaleren als zij zich bewust zijn van het bestaan
meeste situaties eenvoudige, goede oplossingen
behoeften van andere doelgroepen mantelzorgers.
inzicht geven en motiveren van mantelzorgers om
van deze situaties.
te kunnen aanreiken. Het inzicht geven in
gebruik te maken van het aanbod een belangrijk
mogelijkheden en motiveren van mantelzorgers
Vervolg Casus II
onderdeel vormt van de ondersteuning, is het
In oktober 2011 heeft Mienskipssoarch een
om gebruik te maken van het aanbod blijkt echter
Als ik wegga komt net haar man aanfietsen. Hij
raadzaam om Meitinkers daar in te trainen.
zogenaamd ‘veldoverleg’ geïnitieerd. In dit
vaak de belangrijkste vorm van ondersteuning.
begroet me als een oude bekende. “Alweer druk
veldoverleg zijn partijen vertegenwoordigd vanuit
De helft van de mantelzorgers heeft baat bij een
geweest”, vraag ik hem. “Ja”, zegt hij,“ ik ben net
Bereik mantelzorgers
de zorg, de woningbouw, casemanagement
gesprek over hun situatie en ze geven in het
bij een vergadering geweest met de burgemeester
Er is in deze pilot veel energie gestoken in
dementie e.a. Doel van dit overleg is aan de
gesprek aan meer of andere ondersteuning te
over de sportvoorzieningen hier in het dorp”. Ik zie
het bereiken van mantelzorgers. Via de eigen
hand van casuïstiekbesprekingen de verbinding
kunnen gebruiken. Deze ondersteuning kan liggen
zijn vrouw kijken: klopt niet hoor!
klantenbestanden, aanbieders van thuiszorg en
met elkaar te zoeken en na te denken over het
op het vlak van de praktische ondersteuning,
“Nou,” zeg ik,” dat is weer een hele drukte.”
oproepen in de media is vooral de oudere groep
vinden van (alternatieve) oplossingen op de vraag
op het vlak van een maatje, gezelschap en
Vervolgens raken we wat aan de praat over zijn
mantelzorgers bereikt die veelal al gebruik maakt
van de burger. Dit overleg kan Mienskipssoarch
activiteiten voor de zorgvrager en op het vlak
tuintje.
van ondersteuning vanuit WMO of AWBZ en in
ondersteunen bij het in beeld brengen van
van mogelijkheden voor de mantelzorger om
Hij is opgewekt en heeft hele verhalen. Het gaat er
die zin al makkelijker toegang heeft tot meer
mantelzorgers, met name de jonge mantelzorgers,
een klankbord of tijd voor zichzelf te vinden door
niet om of het allemaal klopt wat hij zegt, het gaat
ondersteuning. Vergeleken met de landelijke
omdat de zorgaanbieders die betrokken zijn bij
inzet van oppas op dagopvang. Het vinden van tijd
even om het contact.
cijfers zijn jongere volwassenen die voor hun
de zorg voor jonge kinderen ook in dit overleg
voor zichzelf, waarbij het vaak ook gaat om het
partner, kinderen of hun eigen ouders zorgen
vertegenwoordigd zijn.
voorkomen van isolement, is zeer van belang bij
Het feit dat zijn vrouw in de deuropening staat is
het voorkomen van overbelasting.
mooi. Zo ziet ze hoe het ook kan, al realiseer ik me
ondervertegenwoordigd. Het ligt niet voor de hand te veronderstellen dat deze groepen niet
Eindconclusie
Gezien de effectiviteit van de laagdrempeligheid
terdege dat het anders is als ik met hem praat dan
aanwezig zouden zijn in Boarnsterhim. Het risico
Dit onderzoek heeft meer inzicht opgeleverd in
van de Meitinker wordt aanbevolen het
als zij dat doet. Maar wie weet helpt het een beetje!
22
23
Bijlagen
Bijlage 2: Tabellen Tabel 1: Kenmerken mantelzorgers
Bijlage 1: Verantwoording instrument Een deel van de vragenlijst is overgenomen uit
Aantal mantelzorgers
Percentage
≤40
3
5,4%
Programma Ouderenzorg van ZonMW. Daar zijn
41 - 60
13
23,2%
vragen die voor dit project relevant zijn aan
61 - 80
30
53,4%
toegevoegd. Voor sommige indicatoren is in de
>80
10
17,9%
57
100%
de Minimale Data Set die gebruikt wordt voor Leeftijd
de evaluatie van de projecten van het Nationaal
Totaal
MDS gebruik gemaakt van eerder ontwikkelde
Burgerlijke staat
Geslacht
Indicator MDS
Meetinstrument
Gezondheid
Rand-3611
Objectieve belasting mantelzorg
Korte variant Erasmus IBMG meetinstrument12
Ervaren belasting mantelzorg
Self-rated Burden VAS en CarerQol13
Totaal
11
Woonsituatie
Van den Berg, B., Spauwen, P. (2006). Measurement of informal care: an empirical study into the valid measurement of time spent on informal caregiving. Health EconB, May; 15(5): 447-60.
13
Brouwer, W.B., van Exel, N.J., van G.B., Redekop, W.K. (2006). The CarerQol instrument: a new instrument to measure care-related quality of life of informal caregivers for use in economic
89,4%
alleenstaand
6
10,6%
57
100%
zelfstandig, alleen
8
14,0%
zelfstandig, met anderen (partner, kinderen enz.)
49
86,0%
57
100%
39
68,4%
31,8%
vrouw
15
68,2%
Totaal
22
100%
Relatie met zorgvrager
t/m basis11 onderwijs
19,6%
(schoon) 9 dochter/-zoon
15,8%
t/m LBO
12
21,4%
buren/ vrienden
3
5,3%
t/m MBO
25
44,6%
ouder/ opvoeder
4
7,0%
Meer dan MBO
8
14,4%
andere familieband
2
3,5%
57
100%
57
100%
Totaal
evaluations. Qual Life Res, August;15 (6): 1005-21.
24
51
7
Van der Zee, K., Sanderman, R. (2002). Het meten van de algemene gezondheidstoestand met de Rand-36, een handleiding. RUG, Noordelijk Centrum voor Gezondheidsvraagstukken.
12
partner
man
Totaal Opleiding
Percentage
Totaal
vragenlijsten, waarvan hieronder de bronnen worden gegeven.
Aantal mantelzorgers
25
partner
Tabel 2: Kenmerken zorgvragers
Leeftijd
Tabel 5: Gezondheid mantelzorger
Aantal mantelzorgers
Percentage
<16
2
3,5%
16 - 40
1
1,8%
41 - 60
7
13,0%
61 - 80
24
43,5%
>80
21
38,2%
57
100%
Totaal
Geslacht
Aantal mantelzorgers
Percentage
erg goed/uitstekend
14
24,4%
goed
24
42,1%
40,4%
redelijk
19
33,3%
100%
Totaal
57
100%
Aantal mantelzorgers
Percentage
man
34
59,6%
vrouw
23 57
Totaal
Tabel 6: Rapportcijfer voor hoe gelukkig men zich op dit moment voelt
Tabel 3: Taken mantelzorger; totaal aantal mantelzorger: n = 57 Taken
Aantal mantelzorgers
Percentage
Huishoudelijk
53
93,0%
Verzorgend
43
75,4%
Begeleidend
52
91,2%
Gezelschap
52
91,2%
Steun
47
82,5%
Tabel 4: Aantal jaren mantelzorg gegeven Aantal mantelzorgers
Percentage
4 - 12 maanden
18
31,6%
1 - 5 jaar
8
14,0%
langer
31
54,4%
Totaal
57
100%
26
Cijfer
Aantal
Percentage
<6
15
26,8%
>6
41
73,2%
Tabel 7: Rapportcijfer voor hoe gelukkig men zich zou voelen als de zorg door iemand anders wordt overgenomen Cijfer
Aantal
Percentage
<6
44
81,5%
>6
10
18,5%
27
Tabel 8: Kwaliteit van leven
Tabel 10: Ondersteuning mantelzorg: per taak het totale aantal en percentage mantelzorgers dat voor die taak ondersteuning heeft; uitgesplitst naar vorm van ondersteuning (professioneel, mantelzorg, Aantal
Percentage
etc); percentage mantelzorgers dat zeer tevreden is met de hoeveelheid ondersteuning; percentage
Uitstekend
8
14,3%
Erg goed
4
7,1%
mantelzorgers dat zeer tevreden is met de kwaliteit van de ondersteuning.
Goed
30
53,6%
Redelijk
11
19,6%
Slecht
3
5,4%
Totaal
56
100%
Totaal
Professional Mantelzorg
Vrijwilliger
% zeer Combi van tevreden met ondersteuners hoeveelheid ondersteuning
Aantal
15
4
-
1
Percentage
26,3%
Oppas
Tabel 9: Rapportcijfer kwaliteit van leven
10
Dagopvang Cijfer
Aantal
Percentage
Aantal
14
<6
53
16,7%
Percentage
24,6%
6-7
43
9,3%
Respijtzorg
>7
52
74,1%
Aantal
1
Totaal
52
100%
Percentage
1,8%
13
-
-
1
1
26
Percentage
45,6%
-
16
Percentage
28,1%
24
3
-
1
3
12
-
-
34
1
-
-
Huishouden Aantal
34
Percentage
59,6%
Klusjes
28
Aantal
26
Percentage
45,6%
7
18
92,9%
61,5%
69,2%
-
-
85,2%
85,2%
92,9%
92,9%
68,6%
80%
79,2%
79,2%
-
Boodschappen Aantal
78,6%
-
Verzorging Aantal
% zeer tevreden met kwaliteit ondersteuning
-
1
29
Totaal
Professional Mantelzorg
Vrijwilliger
% zeer Combi van tevreden met ondersteuners hoeveelheid ondersteuning
Tuin
78,9%
Aantal
19
Percentage
33,3%
6
10
3
Stichting Mienskipssoarch -
12
Percentage
21,1%
-
-
-
Subsidiënt: Plattelânsprojekten 61,%
42
Percentage
73,7%
7
27
2
Percentage
42,%
www.plattelansprojekten.nl Onderzoek/tekst: van Toepassing onderzoek en
75% 24
70%
6
Formulieren/ administratie Aantal
www.mienskipssoarch.nl
-
-
Verhaal kunnen doen Aantal
Januari 2012
94,7%
1
Info Aantal
Colofon
% zeer tevreden met kwaliteit ondersteuning
11
8
5
beleidsadvies
75%
www.vantoepassing.nl
-
Opvang eigen kinderen Aantal
Opmaak/ontwerp: On the Job www.onthejob.nl
0
Percentage
30
31
Hoe kom ik in contact met Mienskipssoarch? Algemeen telefoonnummer:
(0566) 625 151 Wij zijn bereikbaar op werkdagen van 9.00 uur tot 17.00 uur
[email protected] www.mienskipssoarch.nl Stichting Mienskipssoarch Tsjerkebuorren 109 8495 KG Aldeboarn
32
