Macht achter sluiers en eunuchen: de Ottomaanse harem
Handleiding voor de leerkracht
Annelies Mariën Valérie Wyns
Seminarie historisch-didactisch onderzoek 2011-2012 Walter Smits en Evelien Boonen
Inhoud I. Opzet en doelstellingen ................................................................................................... 4 A. Opzet ........................................................................................................................... 4 B. Algemene lesbedoeling ............................................................................................... 4 C. Concrete lesdoelen .......................................................................................................5 1. Kennis & inzicht .........................................................................................................5 2. Vaardigheden .............................................................................................................5 3. Attitudes.................................................................................................................... 6 D. Doelstellingen in leerplannen en eindtermen ........................................................... 6 1. VVKSO ........................................................................................................................7 2. GO! ............................................................................................................................ 9
II. Lesverloop ....................................................................................................................... 11 A. Lessenpakket voor twee lesuren ................................................................................. 11 1. Eerste lesuur: Kaderende achtergrondinformatie ................................................... 11 2. Tweede lesuur: Cognitief gezelschapsspel ............................................................. 16 B. Lessenpakket voor drie lesuren ................................................................................. 17 1. Eerste lesuur: Kaderende achtergrondinformatie (deel 1) ..................................... 17 2. Tweede lesuur: Kaderende achtergrondinformatie (deel 2) ................................. 23 3. Derde lesuur: Cognitief gezelschapsspel ............................................................... 26
III. Bijlagen..........................................................................................................................28 A. Achtergrondinformatie voor de leerkracht ...............................................................28 B. Correctiesleutel bij werkblaadjes voor lessenpakket van twee lesuren ................... 32 C. Correctiesleutel bij werkblaadjes voor lessenpakket van drie lesuren .................... 43 D. Correctiesleutel bij de extra oefening op werken met een brontekst .....................56 2
IV. Bibliografie ....................................................................................................................59 A. Handboeken ...............................................................................................................59 B. Wetenschappelijke werken ........................................................................................59
3
I. Opzet en doelstellingen
A. Opzet Dit lesproject is bestemd voor leerlingen van 4 ASO en bestaat uit twee onderdelen. Het eerste luik omvat kaderende achtergrondinformatie, die behandeld kan worden op één lesuur. Dit tijdschema is krap, maar haalbaar indien er veel gedoceerd wordt. Aangezien deze aanpak niet bij elke klas even goed werkt, bevat dit project een alternatieve versie, waarbij het eerste luik twee lesuren in beslag neemt en de betreffende leerstof op een meer activerende en concrete manier wordt behandeld. Het tweede luik omvat een cognitief gezelschapsspel, waarbij de leerstof wordt geconcretiseerd, genuanceerd en ingeoefend. Via een extra oefening met een brontekst is differentiatie mogelijk voor de leerlingen die vroeger klaar zijn met het spel.
B. Algemene lesbedoeling Tijdens het eerste luik worden de leerlingen beknopt ingeleid in de context van het Ottomaanse Rijk. Vervolgens leren de leerlingen wat een harem is, waar dit gebruik vandaan komt, hoe de hiërarchie in de harem opgebouwd is en welke macht de haremvrouwen hadden. In het tweede luik oefenen de leerlingen de leerstof van het eerste luik op speelse wijze in via een cognitief gezelschapsspel en nuanceren zo hun beeld van de harem verder. Door tijdens het spel geconfronteerd te worden met het aangaan van allianties en met moeilijkheden bij het vergaren van macht, wordt de complexiteit van de
harem
voor
de
leerlingen
geconcretiseerd.
Dankzij
de
kaderende
achtergrondinformatie van het eerste luik kunnen de leerlingen zich beter inleven in het spel. De leerlingen die vroeg klaar zijn met het spel, kunnen het opnieuw spelen of een extra oefening op werken met een brontekst maken.
4
C. Concrete lesdoelen 1. Kennis & inzicht - De leerlingen kunnen beknopt de grote lijnen van de geschiedenis van het Ottomaanse Rijk (ontstaan, uitbreiding, bloeiperiode, verval, multiculturaliteit) beschrijven. (doorheen het lessenpakket) - De leerlingen kunnen uitleggen dat ‘harem’ twee betekenissen heeft: zowel de vrouwen van de sultan als het deel van het paleis waar zij verbleven. (doorheen het lessenpakket) - De leerlingen weten dat de harem door de Ottomanen werd overgenomen van de Safaviden en dat harems in verschillende culturen doorheen de eeuwen voorkwam. (doorheen het lessenpakket) - De leerlingen kunnen de verschillende trappen van de hiërarchie van de harem in volgorde van belangrijkheid noemen en vertellen welke status, gevaren, privileges en luxe met elke trap samenhingen. (doorheen het lessenpakket) - De leerlingen weten dat de valide de belangrijkste functionaris van het Ottomaanse Rijk genoemd werd, dat ze belangrijke contacten onderhield, het gezicht van de dynastie was en exclusieve privileges en luxe genoot. (doorheen het lessenpakket) - De leerlingen kunnen uitleggen dat de dochters van de sultan ook belangrijk waren voor de sultan, aangezien hij door hen uit te huwelijken aan hoge staatsfunctionarissen deze ambtenaren aan zich bond. (doorheen het lessenpakket) - De leerlingen kunnen voorbeelden geven van manieren waarop de vrouwen van de harem hun macht konden uiten. (doorheen het lessenpakket)
2. Vaardigheden - De leerlingen kunnen het Ottomaanse rijk in haar grootste reikwijdte situeren op een kaart. (eerste luik) - De leerlingen kunnen aan de hand van een woordenlijst een brontekst interpreteren en er vragen bij beantwoorden. (eerste luik) 5
- De leerlingen staan kritisch tegenover de herkomst van de informatie die een literaire bron bevat. (eerste luik) - De leerlingen kunnen meer algemene conclusies trekken uit de literaire bron. (eerste luik) - De leerlingen kunnen architectuur als bron gebruiken via een plattegrond. (eerste luik)*
3. Attitudes - De leerlingen beseffen dat geschiedenis niet alleen gemaakt wordt door mannen, maar dat ook vrouwen een belangrijke rol speelden in het verleden. (doorheen het lessenpakket) - De leerlingen zijn er zich van bewust dat ook vrouwen de opdrachtgevers konden zijn voor het bouwen van moskeeën en andere grootse bouwwerken. (eerste luik) - De leerlingen kunnen samenwerken. (doorheen het lessenpakket)
D. Doelstellingen in leerplannen en eindtermen Het lessenpakket concentreert zich op de Ottomaanse harem tijdens de nieuwe tijd, een onderwerp dat past binnen de leerinhoud van het vierde jaar secundair onderwijs. Tijdens het vierde jaar wordt immers de geschiedenis van de nieuwe tijd behandeld tijdens de geschiedenislessen. Bij dit thema leren de leerlingen verder te kijken dan hun neus lang is: ook buiten Europa werd geschiedenis gemaakt en geschreven. De Ottomanen waren vanaf de elfde tot de twintigste eeuw belangrijke spelers in de wereldgeschiedenis. Hun beheersing van de doorgang tot de zijderoutes was bijvoorbeeld één van de redenen voor de Europese machten om de ontdekkingsreizen te initiëren. De geschiedenis van het Ottomaanse rijk kan zo moeiteloos aan andere geschiedenislessen gekoppeld worden. De leerlingen maken via een lessenreeks over de Ottomaanse harem niet alleen kennis met een belangrijk aspect van de Ottomaanse cultuur, maar gaan tevens in op * Deze vaardigheid wordt alleen bereikt in het lessenpakket voor 3 lesuren. 6
gender geschiedenis. Onze weergave van het verleden concentreert zich meestal op mannen; dit lessenpakket doorbreekt deze focus en toont aan dat vrouwen even bepalend waren en zijn voor de loop van de geschiedenis. Deze elementen sluiten aan bij de leerplannen en de eindtermen, zoals in de volgende paragrafen wordt aangetoond.
1. VVKSO Dit lessenpakket sluit aan bij de volgende onderdelen van het leerplan van het VVKSO:
2. Algemene doelstellingen 2.1. Algemene doelstellingen voor de drie graden 3 inzicht in de tijds- en plaatsgebondenheid en socialiteit van het menselijk handelen; 4 inzicht in evolutie en complexiteit van het maatschappelijk gebeuren, nl. continuïteit en discontinuïteit kunnen herkennen, samenhang en interactie tussen maatschappelijke domeinen onderkennen en de evenementen op de toepasselijke conjuncturele en structurele langetermijnlijn kunnen plaatsen; 7 onderkennen van het discussie- en constructiekarakter van historische kennis; 9 inleving in andere samenlevingsvormen dan de huidige en dan de westerse;
3. Leerplandoelstellingen in de tweede graad 3.1. Historische kennis 3.1.2. Doelstellingen 2 De leerlingen kunnen systematisch verbanden leggen tussen de dimensies tijd, ruimte en socialiteit, tussen de verschillende domeinen binnen de socialiteit, tussen de geschiedenis van onze gewesten en de algemene Europese geschiedenis, de westerse cultuur en de niet-westerse culturen, de eigentijdse levensproblemen en deze van vroeger (E2, 5, 8, 9, 13) (E2, 5, 9, 10, 11).
7
3.3. Historische vaardigheden 3.3.1. Verantwoording en criteria HBV 3: Het gebruiken van: 3.1 vaktermen zoals: historische feiten, begrippen, relaties, processen, structuren, tijdperken en culturen … HBV 5: 5.1 Het herkennen van continuïteit en discontinuïteit, van gelijk- en ongelijktijdigheid. 5.2 Het herkennen van de samenhang en de interactie van de diverse maatschappelijke domeinen. 5.4 Het aantonen van het discussie- en constructiekader van alle historische kennis. 3.3.2. Doelstellingen 8 De leerlingen verdiepen, verfijnen en verruimen de vaardigheden van de eerste graad die verband houden met het formuleren en toepassen van elementaire aspecten van de historische methode (heuristiek, kritiek en synthese) en met het ordenen van informatie in tijd, ruimte en maatschappelijk kader (E14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25*, 26*) - (E12, 13, 14, 15, 16, 18, 19, 20*, 21*). 13 De leerlingen kunnen het maatschappelijk gedrag uit het verleden interpreteren vanuit de toenmalige, historische context; de leerlingen kunnen minimaal voorbeelden geven van normconformerend en normafwijkend gedrag (E12).
3.4. Historische attitudes 3.4.1. Verantwoording en criteria Intellectuele attitudes: HDA: - Zich willen inleven in andere samenlevingsvormen dan westerse, zowel in heden als verleden. - Waardering opbrengen voor andere samenlevingsvormen en waardepatronen. Sociale attitudes: HDA: - Respect hebben voor de culturele eigenheid van ieder volk. - Tolerantie hebben ten aanzien van andere ideeën. 8
- Geen vooroordelen hebben ten aanzien van mensen uit andere culturen. 3.4.2. Doelstellingen 18 De leerlingen geven blijk van een kritische houding bij het gebruik van informatie over de historische en actuele werkelijkheid (E26) (E21*). 23 De leerlingen kunnen zich inleven in het dagelijkse leven van de mens uit de bestudeerde samenleving. 25 De leerlingen hebben een open geesteshouding ten aanzien van de historische en actuele werkelijkheid (E26*, 29*, 30*) (E21*, 24*, 25*).
4. Leerinhouden 4.1.2. Criteria 1- Historische denken b) Inleven en betrokken zijn 2- De betrokkenheid van de leerlingen 3- Relativerend denken over de bestudeerde samenleving
2. GO! Dit lessenpakket sluit aan bij de volgende onderdelen van het leerplan van het GO!:
Visie Specifieke visie op het vak in de tweede graad Algemeen De geschiedkundige stof, die in de tweede graad hoofdzakelijk betrekking heeft op de geschiedenis van Europa en de wereld, wordt onderwezen met bijzondere nadruk op: a) de bijdragen van andere culturen en volkeren en de geleidelijke ontwikkeling van een mondiale samenleving;
9
Leerplandoelstellingen Kennis, inzicht en vaardigheden i.v.m. tijd, historische ruimte en socialiteit Kennis, inzicht en vaardigheden i.v.m. tijd, historische ruimte en socialiteit van de ‘Mijlpalen in de geschiedenis van mens en maatschappij’ (referentiekader) De leerlingen, 1. kunnen de relatieve waarde aantonen van de periodisering van de westerse geschiedenis, door die te vergelijken met de historische periodisering van andere samenlevingen (ET 1); 2. kennen over de socialiteitsdimensie overeenkomsten en verschillen tussen de ‘Mijlpalen in de geschiedenis van mens en maatschappij’ en tussen die mijlpalen en een niet-westerse samenleving (ET 2); 3. kennen nieuw aangeleerde historische woordenschat en probleemstellingen en kunnen die preciseren in de tijd en de historische ruimte van het referentiekader (ET 3). Kennis, inzicht en vaardigheden i.v.m. de bestudeerde samenlevingen (van de 5de eeuw-1815) De leerlingen, 5. kennen fundamentele kenmerken van een niet - westerse samenleving die kadert in de wereld van de 5de eeuw - de 18de eeuw (1815) (ET 5);
Vaardigheden i.v.m. de historische onderbouwing Bevraging van het historisch materiaal De leerlingen kunnen op basis van duidelijke vragen en opdrachten, geformuleerd op het studiepeil van de leerlingengroep, 16. gevarieerd en gedifferentieerd informatiemateriaal gebruiken om antwoorden te vinden op vragen en probleemstellingen (ET 17); 18. informatie interpreteren en mogelijke betekenislagen achterhalen (ET 19); Attitudes 27. zijn bereid waarden en normen uit verleden, heden en andere culturen te bestuderen vanuit historische en actuele context ( ET 28);
10
II. Lesverloop
A. Lessenpakket voor twee lesuren 1. Eerste lesuur: Kaderende achtergrondinformatie Lesbegin Materiaal -
Bord;
-
Powerpointpresentatie.
Activiteiten -
Agenda invullen.
-
Brainstorm rond het woord ‘harem’, die op het bord genoteerd wordt door de docent. Op deze manier wordt naar de voorkennis en eventuele foute opvattingen van de leerlingen gepeild. De docent deelt mee dat hier aan het einde van de les op teruggekomen wordt om te kijken wat van de genoteerde begrippen klopt.
-
Werkblaadjes uitdelen.
-
Toelichting van moeilijke woorden in de titel ‘Macht achter sluiers en eunuchen: de Ottomaanse harem’.
-
Structuur van de les verduidelijken aan de hand van de inhoudstafel in de powerpointpresentatie.
Probleemstelling -
Wie waren de Ottomanen?
-
Wat is een harem?
-
Hoe is de hiërarchie in de harem opgebouwd?
-
Welke macht hadden de haremvrouwen?
11
Eerste lessequens: 1. Context: Het Ottomaanse Rijk en 2. De harem (algemeen) Materiaal -
Powerpointpresentatie;
-
Werkblaadjes.
Activiteiten -
Doceren en werkblaadjes invullen waar nodig:
1. Context: Het Ottomaanse Rijk -
11de eeuw: Seldsjoekse stam veroverde gebied in het huidige Turkije;
-
Stamvader van de dynastie = Osman, vandaar de naam ‘Osmanen’ of ‘Ottomanen’;
-
Uitbreiding van het gebied met inname van Constantinopel gebruikt als overgang van middeleeuwen naar nieuwe tijd MAAR deze indeling in historische tijdvakken is artificieel!
-
Grootste bloei onder Suleiman I de Wetgever/de Prachtlievende;
-
Vanaf 17de eeuw: gebiedsverlies en opstanden;
-
Eeuwenlang
multicultureel
rijk
waar
verschillende
volkeren
met
verschillende religies samenleefden, met elk hun rechten en plichten. 2. De harem -
Gebruik overgenomen door de Ottomanen van de Safaviden;
-
Gebruik in verschillende culturen over de hele wereld vanaf het Oude Egypte;
-
2 betekenissen: o Verblijfplaats van de vrouwen in het paleis; o De groep vrouwen zelf.
Tweede lessequens: 2.1. De hiërarchie tussen de vrouwen van de harem Materiaal -
Enveloppen met elk zes strookjes waarop telkens één trap van de hiërarchie staat;
-
Powerpointpresentatie; 12
-
Werkblaadjes.
Activiteiten -
Vertellen: De Ottomaanse harem bestond uit verschillende groepen vrouwen, waarbij sommige vrouwen meer macht hadden dan anderen. Zo bestond er een hiërarchie.
-
Spel: o Op basis van de zitplaatsen groepjes van drie à vier leerlingen vormen, afhankelijk van het totale aantal leerlingen. o Opdracht uitleggen:
Elk groepje krijgt een enveloppe met zes strookjes. Op elk strookje staat de naam van een trap uit de hiërarchie van de harem. Op elke enveloppe staat een nummer geschreven.
Elk groepje moet proberen om zo snel mogelijk de strookjes te ordenen met de belangrijkste trap bovenaan en de minst invloedrijke trap onderaan.
Zodra een groep klaar is, roepen de leden het nummer op hun enveloppe. De docent noteert de nummers achtereenvolgens op het bord en de oplossing wordt pas bekeken wanneer alle groepjes klaar zijn. De groep die het eerst de strookjes in de juiste volgorde kon leggen, wint.
o Enveloppen uitdelen en het startschot geven; o Nummers op het bord noteren; o Eens iedereen klaar is, de oplossingen controleren; o De enveloppen worden na de les opnieuw verzameld. -
Doceren en werkblaadjes invullen waar nodig: Hiërarchie van de harem in toenemende mate van belangrijkheid: o Leerlingen van de paleisschool
Slavinnen uit het hele Ottomaanse Rijk;
Sliepen nog niet met de sultan;
Leerden zingen, dansen en muziek maken;
13
Sommigen later concubines, anderen uitgehuwelijkt aan hoge staatsfunctionarissen.
o Concubines
Senior studentes van de paleisschool;
16-18j: slapen wel met de sultan want oud genoeg.
Gaf privileges: eigen kamer en bediendes. o Moeders van een dochter van de sultan
Meer luxe;
Kon titel ‘echtgenote van de sultan’ krijgen, maar sultan had meerdere echtgenotes;
Mocht nog slapen met de sultan;
Mocht hertrouwen na dood van de sultan.
o Moeders van een zoon van de sultan
Werd één van de belangrijkste en meest invloedrijke personen van de harem MAAR voortdurend op haar hoede om zoon te beschermen wegens opvolgingssysteem van de Ottomanen waarbij alle zonen evenveel kans maken om op te volgen.
Sliep niet meer met de sultan behalve uitzonderlijke gevallen waar sultan verliefd was. (Indien tijd over, voorbeeld: sultan Suleiman I en zijn echtgenote Hürrem Sultan.)
Vergezelde zoon naar provincies;
Gooide al haar politieke macht in de strijd om haar zoon op de troon te krijgen.
o Valide
Moeder van de regerende sultan, baas van de harem;
Belangrijkste staatsfunctionaris van het Ottomaanse rijk:
Contact met buitenlandse staatshoofden;
Gezicht van de dynastie;
Audiënties alleen op afspraak en met grote nederigheid.
Mooiste kamers en meeste bedienden; privileges zoals rijden in een open koets zonder sluier.
14
Derde lessequens: Verdieping: De dochters van de sultan Materiaal -
Werkblaadjes.
Activiteiten -
Vertellen: Dochters van de sultan werden op jonge leeftijd uitgehuwelijkt aan hoge staatsfunctionarissen om deze aan de sultan te binden.
-
Opdracht in werkblaadjes: o Twee vrijwilligers aanduiden om te lezen, waarbij één leerling de rol van Melek Ahmed Pasha speelt en de andere de tekst van Fatma Sultan leest; o Moeilijke woorden toelichten aan de hand van de verklarende woordenlijst onderaan de tekstkader; o Klassikaal de vragen bij de tekst oplossen.
Vierde lessequens: 2.2. De machtspositie van haremvrouwen Materiaal -
Werkblaadjes;
-
Powerpointpresentatie.
Activiteiten -
Doceren en werkblaadjes invullen waar nodig: o Eens een leerlinge van de paleisschool concubine wordt en vooral eens ze een kind van de sultan heeft, wordt ze een machtige figuur in het Ottomaanse Rijk. o Uitingen van deze macht:
Contact met de buitenwereld via een kira of boodschapster;
Emotionele macht over de sultan;
Contacten met de familie van ambassadeurs en hoge functionarissen;
Machtigste vrouw = de valide;
Was één van de belangrijkste adviseurs van de sultan; 15
Correspondeerde met buitenlandse koningshuizen.
Investering van hoog bedrag (zakgeld) in de bouw van moskeeën
en
liefdadigheidsinrichtingen,
waardoor
hun
populariteit toenam.
Leseinde Materiaal -
Werkblaadjes;
-
Powerpointpresentatie.
Activiteiten -
Besluit formuleren aan de hand van de werkblaadjes.
2. Tweede lesuur: Cognitief gezelschapsspel Lesbegin Materiaal -
Cognitief gezelschapsspel (benodigdheden: zie bundeltje ‘Spelregels’).
Activiteiten -
De leerlingen in groepen van vier à zes spelers verdelen en aan groepstafels laten plaatsnemen;
-
Spelregels uitleggen (zie document ‘Spelregels’);
-
Benodigdheden uitdelen.
Eerste lessequens: Cognitief gezelschapsspel Materiaal -
Cognitief gezelschapsspel.
16
Activiteiten -
De leerlingen spelen het spel;
-
Eventuele vragen beantwoorden, superviseren;
-
Indien een groepje te vroeg klaar is, deze leerlingen de opdracht geven om het spel opnieuw te spelen of om de extra opdracht te maken, naargelang de resterende tijd of de educatieve behoeften van de leerlingen in kwestie.
Leseinde Activiteiten -
Aankondigen dat de les bijna om is;
-
Vragen hoe het spel geëindigd is bij elke groep. Indien er meerdere leerlingen valide werden, kan de klasvalide verkozen worden door aan de valides van de betreffende groepjes om beurten vragen te stellen (bijvoorbeeld de vragen op de kaartjes van het spel). De leerling die de meeste vragen juist beantwoordt, wordt klasvalide.
B. Lessenpakket voor drie lesuren 1. Eerste lesuur: Kaderende achtergrondinformatie (deel 1) Lesbegin Materiaal -
Bord;
-
Powerpointpresentatie.
Activiteiten -
Agenda invullen.
-
Brainstorm rond het woord ‘harem’, die genoteerd wordt door de docent. Op deze manier wordt naar de voorkennis en eventuele foute opvattingen van de
17
leerlingen gepeild. De docent deelt mee dat hier aan het einde van de les op teruggekomen wordt om te kijken wat van de genoteerde begrippen klopt. -
Werkblaadjes uitdelen.
-
Toelichting van moeilijke woorden in de titel ‘Macht achter sluiers en eunuchen: de Ottomaanse harem’.
-
Structuur van de les verduidelijken aan de hand van de inhoudstafel in de powerpointpresentatie.
Probleemstelling -
Wie waren de Ottomanen?
-
Wat is een harem?
-
Hoe is de hiërarchie in de harem opgebouwd?
-
Welke macht hadden de haremvrouwen?
Eerste lessequens: 1. Context: Het Ottomaanse Rijk en 2. De harem (algemeen) Materiaal -
Powerpointpresentatie;
-
Werkblaadjes.
Activiteiten -
Doceren en werkblaadjes invullen waar nodig:
1. Context: Het Ottomaanse Rijk -
11de eeuw: Seldsjoekse stam veroverde gebied in het huidige Turkije;
-
Stamvader van de dynastie = Osman, vandaar de naam ‘Osmanen’ of ‘Ottomanen’;
-
Uitbreiding van het gebied met inname van Constantinopel gebruikt als overgang van middeleeuwen naar nieuwe tijd. Vraag: Hoe moeten we ons die overgang bij de val van Constantinopel voorstellen? Begon men zich van de ene dag op de andere anders te gedragen omdat iedereen wist dat een nieuw tijdvak begonnen was? Modelantwoord: Nee, deze overgang ging geleidelijk. De indeling in tijdvakken is artificieel, gevormd door historici. 18
-
Grootste bloei onder Suleiman I de Wetgever/de Prachtlievende;
-
Vanaf 17de eeuw: gebiedsverlies en opstanden;
-
Eeuwenlang
multicultureel
rijk
waar
verschillende
volkeren
met
verschillende religies samenleefden, met elk hun rechten en plichten. 2. De harem -
Gebruik overgenomen door de Ottomanen van de Safaviden;
-
Dit gebruik kwam voor in verschillende culturen. Vraag: Kunnen jullie hiervan voorbeelden bedenken? Mogelijke antwoorden: India, het Oude Egypte, China, Mexico, …
-
2 betekenissen: o Verblijfplaats van de vrouwen in het paleis; o De groep vrouwen zelf.
Tweede lessequens: 2.1. De hiërarchie tussen de vrouwen van de harem Materiaal -
Enveloppen met elk zes strookjes waarop telkens één trap van de hiërarchie staat;
-
Powerpointpresentatie;
-
Werkblaadjes.
Activiteiten -
Vertellen: De Ottomaanse harem bestond uit verschillende groepen vrouwen, waarbij sommige vrouwen meer macht hadden dan anderen. Zo bestond er een hiërarchie.
-
Spel: o Op basis van de zitplaatsen groepjes van drie à vier leerlingen vormen, afhankelijk van het totale aantal leerlingen. o Opdracht uitleggen:
Elk groepje krijgt een enveloppe met zes strookjes. Op elk strookje staat de naam van een trap uit de hiërarchie van de harem. Op elke enveloppe staat een nummer geschreven.
19
Elk groepje moet proberen om zo snel mogelijk de strookjes te ordenen met de belangrijkste trap bovenaan en de minst invloedrijke trap onderaan.
Zodra een groep klaar is, roepen de leden het nummer op hun enveloppe. De docent noteert de nummers achtereenvolgens op het bord en de oplossing wordt pas bekeken wanneer alle groepjes klaar zijn. De groep die het eerst de strookjes in de juiste volgorde kon leggen, wint.
o Enveloppen uitdelen en het startschot geven; o Nummers op het bord noteren; o Eens iedereen klaar is, de oplossingen controleren; o De enveloppen worden na de les opnieuw verzameld. -
Doceren, onderbroken door onderwijsleergesprekken, en werkblaadjes invullen waar nodig: Hiërarchie van de harem in toenemende mate van belangrijkheid: o Leerlingen van de paleisschool
Slavinnen uit het hele Ottomaanse Rijk;
Sliepen nog niet met de sultan;
Leerden zingen, dansen en muziek maken; Vraag: Waarom zou dit nuttig kunnen zijn voor deze meisjes? Waarom zouden deze meisjes dit leren? Modelantwoord: Om later hun echtgenoot of de sultan te plezieren.
Sommigen later concubines, anderen uitgehuwelijkt aan hoge staatsfunctionarissen.
o Concubines
Senior studentes van de paleisschool;
16-18j: slapen wel met de sultan want oud genoeg.
Gaf privileges. Vraag: Welke voorrechten zouden deze meisjes kunnen krijgen? Modelantwoord: Ze kregen meer luxe.
20
Respons: Inderdaad, deze meisjes kregen ten eerste een eigen kamer; de leerlingen van de paleisschool deelden immers één kamer met vier meisjes. Daarnaast kregen ze ook hun eigen bediendes. o Moeders van een dochter van de sultan
Vraag: Zou het een vrouw meer of minder voorrechten opleveren als ze een prinses baarde? Antwoord: Ze kreeg meer voorrechten. Vraag: Welke voorrechten zouden dat dan kunnen zijn? Antwoord: Ze kreeg meer luxe: mooiere kamers en meer bedienden.
Meer luxe was niet het enige voordeel voor een vrouw die een prinses gebaard had: ze konden de titel ‘echtgenote van de sultan’ krijgen. Hierdoor werd ze niet ‘dé koningin’, want de sultan had meerdere echtgenotes;
Mocht nog slapen met de sultan;
Mocht hertrouwen na dood van de sultan.
o Moeders van een zoon van de sultan
Werd één van de belangrijkste en meest invloedrijke personen van de harem want zoon zou volgende sultan kunnen worden.
Bij het opvolgingssysteem van de Ottomanen volgde de oudste zoon niet automatisch zijn vader op als sultan, maar hadden alle zonen evenveel kans om sultan te worden. Vraag: Welk gevolgen zou dit gehad hebben voor een moeder van een prins? Modelantwoord: Zij zou koningin-moeder (valide) kunnen worden en zo de machtigste vrouw van het Ottomaanse rijk kunnen worden. Vraag: Zou er ook een negatieve kant aan dit systeem kunnen zijn? Modelantwoord: Er ontstond concurrentie tussen de zonen van de sultan en bijgevolg ook tussen hun moeders. 21
Vraag: Hoe zou een moeder van een prins de kansen van haar zoon zo groot mogelijk kunnen maken? Modelantwoord: Door zelf zo veel mogelijk macht te vergaren en hem daarmee te beschermen en promoten.
Vraag: Wat zou er gebeuren als één vrouw meerdere zonen van de sultan had? Er kon maar één zoon sultan worden… Antwoord: Ze zou moeten kiezen tussen haar zonen. Respons: Dit is erg moeilijk voor de meeste moeders en daarom wilde men dit voorkomen. Hoe zou men dat kunnen voorkomen? Wanneer hoeft een vrouw niet te kiezen? Modelantwoord: Wanneer ze maar één zoon van de sultan had. Vraag: Hoe zou men daarvoor kunnen zorgen? Modelantwoord: Een moeder van een prins sliep niet meer met de sultan. Respons: Zeer juist: op die manier beperkte men het aantal zonen per vrouw tot één. Maar stel nu dat de sultan echt verliefd werd op één van zijn vrouwen. Zou hij dan nooit meer met haar slapen? Antwoord: Waarschijnlijk niet. Respons: In uitzonderlijke gevallen waar de sultan verliefd was, werd een uitzondering gemaakt. (Indien tijd over, voorbeeld: sultan Suleiman I en zijn echtgenote Hürrem Sultan.)
Vergezelde zoon naar provincies;
Gooide al haar politieke macht in de strijd om haar zoon op de troon te krijgen.
o Valide
Moeder van de regerende sultan, baas van de harem;
Belangrijkste staatsfunctionaris van het Ottomaanse rijk:
Contact met buitenlandse staatshoofden;
Gezicht van de dynastie;
Audiënties alleen op afspraak en met grote nederigheid.
22
Mooiste kamers en meeste bedienden; privileges zoals rijden in een open koets zonder sluier.
Derde lessequens: Opdracht: Binnen de muren van de harem Materiaal -
Werkblaadjes;
-
Powerpointpresentatie.
Activiteiten -
Opdracht geven: Op de plattegrond van de harem in de werkblaadjes zijn verschillende delen van de harem aangeduid in een kleur. Bekijk de plattegrond aandachtig en probeer in te schatten welke legende bij welke kleur past. Schrijf de kleur in kwestie naast de legende. Motiveer waarom je dit zo inschat.
-
De leerlingen maken de opdracht alleen of per twee.
-
Klassikaal de antwoorden overlopen.
Leseinde Activiteiten -
Kort de grote lijnen van de les herhalen met de leerlingen.
2. Tweede lesuur: Kaderende achtergrondinformatie (deel 2) Lesbegin Materiaal -
Powerpointpresentatie.
Activiteiten -
Agenda laten invullen.
23
-
Leerlingen herinneren aan de plattegrond aan het einde van de vorige les. Op de slides worden achtereenvolgens verschillende foto’s geprojecteerd van de vertrekken van de valide.
-
Onderwijsleergesprek: Vraag: Aan wie behoorde deze ruimte toe volgens jullie? Modelantwoord: De ruimte is luxueus versierd, dus waarschijnlijk aan de valide. Respons: Dat klopt. Dit is één van de vertrekken van de valide, die de meest luxueuze kamers en de meeste bedienden van de harem kreeg. Wie was deze valide ook weer? Antwoord: Zij was de koningin-moeder. Vraag: Was zij belangrijk in het Ottomaanse rijk? Modelantwoord: Ja, men zegt wel eens dat zij de belangrijkste functionaris van het Ottomaanse rijk was. Respons: Dat klopt! Welke macht deze vrouw en de andere dames van de harem concreet hadden, onderzoeken we tijdens deze les. Eerst zoomen we nog even in op de dochters van de sultan, die niet voorkwamen in de piramide van de hiërarchie van de harem tijdens de vorige les.
-
Structuur van de les overlopen aan de hand van de inhoudstafel in de powerpointpresentatie.
Eerste lessequens: Verdieping: De dochters van de sultan Materiaal -
Werkblaadjes.
Activiteiten -
Vertellen: Dochters van de sultan werden op jonge leeftijd uitgehuwelijkt aan hoge staatsfunctionarissen om deze aan de sultan te binden.
-
Opdracht in werkblaadjes: o De leerlingen maken per twee of individueel de opdracht in de werkblaadjes; o De antwoorden worden klassikaal besproken en verbeterd. 24
Vierde lessequens: 2.2. De machtspositie van haremvrouwen Materiaal -
Werkblaadjes;
-
Powerpointpresentatie.
Activiteiten -
Doceren, onderwijsleergesprek en werkblaadjes invullen waar nodig: o Eens een leerlinge van de paleisschool concubine wordt en vooral eens ze een kind van de sultan heeft, wordt ze een machtige figuur in het Ottomaanse Rijk. o Vraag: Hoe zou een haremvrouw macht kunnen hebben? Mogelijke antwoorden: ze kon de sultan beïnvloeden, ze kon banden leggen met machtige personen, … Aan de hand van deze antwoorden de volgende inhoud aanbrengen: Uitingen van deze macht:
Vraag: De haremvrouwen mochten niet door andere mannen dan de sultan of de eunuchen gezien worden. Hoe legden ze dan belangrijke contacten? Modelantwoord: Ze hadden boodschappers. Respons: Inderdaad, de haremvrouwen hadden contact met de buitenwereld via een kira of boodschapster;
Emotionele macht over de sultan;
Contacten met de familie van ambassadeurs en hoge functionarissen;
Machtigste vrouw = de valide;
Was één van de belangrijkste adviseurs van de sultan;
Correspondeerde met buitenlandse koningshuizen.
De haremvrouwen kregen zakgeld. Vraag: Wat zouden deze vrouwen kunnen doen met dit zakgeld? Antwoord: Ze konden spullen voor zichzelf kopen. 25
Vraag: Hoe zouden ze hun geld kunnen spenderen als ze daarmee hun macht wilden uitbreiden en hun populariteit verhogen? Modelantwoord: Door liefdadigheid. Respons: Zeer goed, machtige haremvrouwen die veel zakgeld kregen, investeerden dit in de bouw van moskeeën en liefdadigheidsinrichtingen, waardoor hun populariteit toenam.
Leseinde Materiaal -
Werkblaadjes;
-
Powerpointpresentatie.
Activiteiten -
Naargelang de resterende tijd proberen de leerlingen eerst zelf (individueel of per twee) het besluit aan te vullen of gebeurt dit meteen klassikaal.
3. Derde lesuur: Cognitief gezelschapsspel Lesbegin Materiaal -
Cognitief gezelschapsspel (benodigdheden: zie bundeltje ‘Spelregels’).
Activiteiten -
De leerlingen in groepen van vier à zes spelers verdelen en aan groepstafels laten plaatsnemen;
-
Spelregels uitleggen (zie document ‘Spelregels’);
-
Benodigdheden uitdelen.
26
Eerste lessequens: Cognitief gezelschapsspel Materiaal -
Cognitief gezelschapsspel.
Activiteiten -
De leerlingen spelen het spel;
-
Eventuele vragen beantwoorden, superviseren;
-
Indien een groepje te vroeg klaar is, deze leerlingen de opdracht geven om het spel opnieuw te spelen of om de extra opdracht te maken, naargelang de resterende tijd of de educatieve behoeften van de leerlingen in kwestie.
Leseinde Activiteiten -
Aankondigen dat de les bijna om is;
-
Vragen hoe het spel geëindigd is bij elke groep. Indien er meerdere leerlingen valide werden, kan de klasvalide verkozen worden door aan de valides van de betreffende groepjes om beurten vragen te stellen (bijvoorbeeld de vragen op de kaartjes van het spel). De leerling die de meeste vragen juist beantwoordt, wordt klasvalide.
27
III. Bijlagen A. Achtergrondinformatie voor de leerkracht De bronnen Voor Westerse historici is het erg moeilijk om de geschiedenis van de harem in het Ottomaanse Rijk te onderzoeken, tenzij ze Turks spreken. Het bronnenmateriaal is voor het overgrote deel nooit vertaald en vormt daarom ook een uitdaging voor onderzoekers van de Ottomaanse harem. Daarom houden vooral Turkse historici zich bezig met dit materiaal, dat bestaat uit memoires en brieven, maar ook brieven van echtgenotes van Westerse diplomaten. Er zijn ook heel wat gravures en prenten overgeleverd van Ottomaanse vrouwen, maar deze zijn gebleken vaak niet accuraat te zijn. Deze werden immers meestal vervaardigd door mannen, die geen toegang tot de harem hadden, en zijn daardoor vaak gebaseerd op verhalen die over de harem de ronde deden. Een belangrijke geschreven bron over de harem is het reisverslag van Evliya Çelebi, waarin hij onder andere het huwelijk tussen een grootvizier en een prinses beschrijft. Ook de Lady Mary Wortley Montagu schreef een verslag over haar verblijf in Istanbul als de echtgenote van de Britse ambassadeur. Als vrouw was zij wel toegelaten in de wereld van de harem en kan ze enkele intieme inzichten aanbrengen.
De gebouwen van de Ottomaanse harem bestaan nog steeds. Deze waren oorspronkelijk gevestigd in het Oude Paleis in Istanbul maar werden in de 16e eeuw verplaatst naar het Topkapi paleis, waar ze nog steeds kunnen bezichtigd worden. De harem maakte deel uit van de meest private vertrekken van de sultan en breidde steeds uit naarmate er meer concubines opgenomen werden.
28
De harem over de eeuwen heen Onder invloed van andere moslimdynastieën uit het Midden-Oosten zoals de Safaviden namen ook de Ottomanen het concept van de harem over. Oorspronkelijk werden hier alleen buitenlandse prinsessen in opgenomen, maar mettertijd schakelde men over naar haremvrouwen die in feite slavinnen waren en als concubine de sultan dienden. Slechts enkelen klommen daadwerkelijk op tot ‘echtgenote’. Sultan Mehmed II (15e eeuw n.Chr.) stelde als regel dat een concubine of echtgenote slechts 1 zoon mocht baren. Daarna diende ze afgezonderd te worden en had ze geen seksueel contact meer. Deze regel werd echter niet altijd nagevolgd, zeker niet wanneer een sultan verliefd werd op een concubine, zoals bij Suleiman I.
Daarom was het ook geen toeval dat concubines, en vooral moeders van kinderen van de sultan, meer macht verwierven vanaf de regering van Suleiman I. Hij zou echt verliefd zijn geweest op zijn echtgenote Hürrem, bij wie hij meerdere zonen verwekte. Hürrem was de eerste echtgenote van de sultan die zich echt profileerde als lid van het koningshuis. Na de dood van haar echtgenoot werd ze zichtbaarder in de maatschappij als ‘valide’, moeder van de regerende sultan. De vrouwen met deze titel werden tijdens de twee daaropvolgende eeuwen de machtigste in het hele Ottomaanse Rijk. Verschillende valides waren politiek actief en ontvingen buitenlandse dignitarissen tijdens audiënties. Ze onderhielden ook informele contacten met echtgenotes van buitenlandse ambassadeurs om de internationale opinies te kunnen blijven peilen. De valide was niet alleen de machtigste vrouw in het Ottomaanse Rijk, ook de harem reilde en zeilde onder haar bewind. Alle beslissingen die in de harem genomen werden, gingen langs de valide, haar goedkeuring was steeds noodzakelijk. Zij was ook meesteres over alle concubines in het paleis.
Dochters uit een huwelijk met een sultan stond eveneens een politieke rol te wachten. Ze verbleven in de harem tot ze huwden, vaak op erg jonge leeftijd. De meisjes werden uitgehuwelijkt aan de hoogste rijksfunctionarissen, zoals de vizieren. Deze functionarissen moesten dan scheiden van hun andere vrouwen en werden zwaar bestraft in geval van overspel of geweld tegenover hun prinses-echtgenote. 29
Naarmate de macht van de valide toenam, kregen de andere vrouwen in de harem ook een grotere politieke slagkracht. Ze wilden deze vaak gebruiken om hun eigen kinderen te promoten voor een belangrijke positie in het rijk. De favoriete concubines van de sultan hadden hiertoe heel wat geld tot hun beschikking: de sultan deed hen vaak grote geschenken. De vrouwen traden dan vaak op als weldoenster door grote bouwprojecten voor het algemene welzijn te financieren. In de 16e eeuw vormden vrouwen 37% van de bouwheren van publieke gebouwen. Het financieren van dergelijke projecten was voorbehouden voor de rijkste en meest invloedrijke dames uit de harem.
Hoewel de vrouwen uit de harem allemaal geacht werden praktiserende moslims te zijn, maakten slechts vier prinsessen ooit de reis naar Mekka. Bij regel maakte de sultan deze reis zelfs nooit, hoewel dit een van de pijlers van de islam is. Men was immers bang dat de sultan of zijn familie tijdens de reis of tijdens het verblijf in Mekka aangevallen of gedood zou worden. De regio rond Mekka was immers niet altijd even loyaal aan de Ottomaanse sultan.
Het leven in de harem lijkt ons vandaag vrij saai. De meisjes en vrouwen mochten niet zomaar de paleistuin in en bezoekjes waren zeldzaam. De vrouwen maakten muziek, droegen elkaar poëzie voor en dansten. Er kon ook geborduurd worden en de vrouwen gingen vaak naar het badhuis. Ter afwisseling sloot men 1 keer per week de paleistuin af zodat de vrouwen ongestoord (en ongezien) konden gaan wandelen. Soms ging men ook picknicken aan de Bosporus, waarbij grote wachtposten werden uitgezet zodat niemand de haremvrouwen kon benaderen. Bezoeken van de sultan waren daarom ook des te meer gegeerd omdat deze afwisseling brachten in een behoorlijk monotoon leven. Veel meisjes en vrouwen hielden zich graag bezig met het opbouwen van verzamelingen allerhande. Ze mochten zelf geen inkopen doen, dit deed hun kira voor hen. Deze vrouw was een soort boodschapster en vertrouwelinge van de concubines, en was vaak betrokken bij de intriges die eigen waren aan het leven in de harem.
30
De harem was geen deel van het paleis waar men kon komen en gaan als beliefde. Niemand, met de uitzondering van de sultan en enkele hoge functionarissen, mocht de haremvrouwen zien. Om hiervoor te zorgen werd de harem bewaakt door de zwarte eunuchen. Deze mannen waren gecastreerd opdat ze geen seksueel contact met de vrouwen konden hebben. Het hoofd van de zwarte eunuchen was een belangrijke politieke speler en was de enige man die zich kon bewegen in zowel de mannen- als de vrouwenwereld van het Topkapi paleis. Tijdens de Tulpenperiode (18e eeuw) werd de macht van de valides ingeperkt. Er waren enkele weinig krachtdadige koningin-moeders na elkaar geweest, en het klimaat verstrengde op het vlak van vrouwelijke vrijheden. De valides verdwenen na twee eeuwen politieke macht weer in de harem.
31
B. Correctiesleutel bij werkblaadjes voor lessenpakket van twee lesuren
De Ottomaanse harem Wat is een harem? – Hoe werkte de hiërarchie? – Welke macht hadden de valide en de andere haremvrouwen?
1. Het Ottomaanse rijk In de elfde eeuw veroverde een Seldsjoekse stam een gebied in het huidige Turkije. De stamvader van de dynastie die hun rijk eeuwenlang regeerde, was Osman. Naar hem werd zijn volk de ‘Osmanen’ of ‘Ottomanen’ genoemd. De Ottomanen breidden hun gebied uit en in 1453 namen ze zelfs Constantinopel, de hoofdstad van het Byzantijnse rijk, in. De val van het Byzantijnse rijk, die hierop volgde, wordt vaak gebruikt als een mijlpaal om de overgang van de middeleeuwen naar de nieuwe tijd in de Europese geschiedenis aan te duiden. Constantinopel werd later de nieuwe hoofdstad van het Ottomaanse rijk onder de naam Istanbul.
32
Het Ottomaanse rijk kende haar grootste bloeiperiode tijdens de regering van sultan Suleiman I (r. 1520-1566). Waarom? - Hij behaalde veel militaire successen
;
- De cultuur bloeide
;
Bijnaam: de Prachtlievende - Hij liet wetten op schrift stellen Bijnaam: de Wetgever
. .
Tijdens de zeventiende eeuw ging het bergafwaarts met het Ottomaanse rijk. Vooral nadat de Ottomanen er niet in slaagden om Wenen in te nemen in 1683, verloren ze gebied. Daarnaast waren er opstanden.
Het Ottomaanse rijk was eeuwenlang een rijk waar verschillende volkeren met verschillende religies (moslims, christenen, joden) samenleefden. Ze hadden elk hun eigen rechten en plichten.
2. De harem Toen de Ottomanen het rijk van de Safaviden veroverden, namen ze van hen het gebruik over dat de heerser een harem bezat: hij had meerdere vrouwen. Deze traditie bestond in het nabije Oosten al sinds het Oude Egypte en kwam ook in andere werelddelen voor (India, Mexico, …).
‘Harem’ betekent letterlijk: ‘een plaats die heilig en beschermd is’ Het woord wordt gebruikt in twee betekenissen: - De verblijfplaats van de vrouwen in het paleis; X -
De groep vrouwen zelf.
Kruis de betekenis aan die in deze les vooral gebruikt zal worden. 33
.
2.1. De hiërarchie tussen de vrouwen van de harem De harem bestond uit verschillende groepen vrouwen, die elk een verschillend niveau van aanzien en macht hadden. Je zou deze niveaus kunnen zien als een piramide met de koningin-moeder, de valide, aan de top. 1) Valide; 2) Moeders van een zoon van de sultan . ; 3) Moeders van een dochter van de sultan. ; 4) Concubines
;
5) Leerlingen van de paleisschool
.
We bespreken hieronder de trappen van de hiërarchie van onder naar boven.
a) Leerlingen van de paleisschool De meisjes die les kregen in de paleisschool waren per definitie slavinnen. Wat leerden ze in de paleisschool? Dansen, zingen en muziek maken
.
Waarom leerden ze dit? Deze vaardigheden konden ze later gebruiken in de harem of als echtgenotes van belangrijke staatsmannen
. .
Sliepen deze meisjes met de sultan? Nee, ze waren te jong
.
Niet alle meisjes uit de paleisschool werden later concubines van de sultan. Sommigen werden uitgehuwelijkt aan staatsfunctionarissen. 34
b) Concubines Concubines werden soms bekeken als ‘senior’ studentes van de paleisschool, omdat ze nog steeds les konden krijgen in muziek en dans. Sliepen deze meisjes met de sultan? Ja, ze waren oud genoeg: 16 – 18 jaar. ↓ Gaf privileges
.
De concubines hadden hun eigen kamer en bediendes.
c) Moeders van een dochter van de sultan Een concubine die een kind kreeg van de sultan, werd opgewaardeerd in de harem. Ze was nu immers moeder van een Ottomaanse prins of prinses. Het leven van de moeder van een dochter van de sultan was veel meer ontspannen dan dat van de moeder van een zoon. De moeder van een dochter kreeg meer luxe: - grotere kamers; - meer bedienden; - meer zakgeld. Ze kon officieel benoemd worden tot ‘echtgenote van de sultan’. De sultan had vaak wel meerdere echtgenotes. De moeder van een dochter van de sultan mocht nog steeds slapen met de sultan. Ze mocht ook hertrouwen, wanneer de sultan zou overlijden, en was erg gegeerd als echtgenote.
d) Moeders van een zoon Wanneer een concubine moeder werd van een zoon, veranderde haar leven volledig: ze werd één van de belangrijkste en meest invloedrijke
35
personen in de harem, maar moest vanaf dan ook constant op haar hoede zijn.
Bij de Ottomanen was de oudste zoon van de sultan niet automatisch zijn opvolger: elke zoon maakte even veel kans. Eens de sultan stierf, vermoordden de prinsen elkaar vaak om hun eigen rechten op de troon te verzekeren. Om te zorgen dat een concubine of echtgenote van de sultan niet moest kiezen tussen haar zonen, was het de gewoonte dat elke vrouw maximum 1 zoon mocht baren. Hoe zorgde men ervoor dat het bij 1 zoon bleef? De moeders van een zoon werden meestal afgezonderd en mochten niet meer met de sultan slapen . Sommige sultans waren echter zo verliefd op hun echtgenote of concubine dat ze deze regel niet volgden.
De moeders van deze zonen gooiden al hun politieke gewicht in de strijd om ervoor te zorgen dat hun eigen kind niets overkwam, zowel voor als na de dood van de sultan.
De sultan plaatste zijn zonen, wanneer ze volwassen waren, aan het hoofd van een provincie. Waarom? Zo deden ze ervaring op in regeringszaken . . Wat deed zijn moeder dan? Ze ging meestal mee naar de provincie
.
Wanneer de sultan stierf en een andere prins hem opvolgde, verloren de andere moeders waarschijnlijk hun zonen. 36
e) De valide De valide was de moeder van de regerende sultan. Zij was de absolute baas in de harem.
Men zegt wel eens dat de valide eigenlijk de belangrijkste functionaris in het Ottomaanse rijk was: - ze had contact met buitenlandse staatshoofden; - ze was het gezicht van de dynastie; - een audiëntie: o kon alleen op afspraak; o gebeurde met veel nederigheid van de bezoeker. De valide kreeg de mooiste kamers van de harem en had de meeste bedienden. Ze had voorrechten die de rest van de harem niet had, bv. in een open koests rijden zonder sluier
.
--- Verdieping: De dochters van de sultan --De dochters van de sultan werden uitgehuwelijkt aan de hoogste functionarissen. Deze ambtenaren moesten voor hen van al hun eerdere vrouwen scheiden en werden streng gestraft als ze de prinses zouden bedriegen of mishandelen. De prinses kon omgekeerd haar man ook redden van een executie wanneer hij in ongenade viel bij de sultan.
Opdracht: Huwelijken van de dochters van de sultan (zie de volgende bladzijde)
37
Opdracht: Huwelijken van de dochters van de sultan Evliya Çelebi (1611-1682) en Melek Ahmed Pasha (ca. 1604-1662) Evliya Çelebi, de zoon van een goudsmid, is één van de bekendste Ottomaanse schrijvers. Hij reisde doorheen het Ottomaanse rijk en schreef hierover een reisverslag, getiteld Seyahatname of Boek der Reizen. Deze reizen ondernam hij vaak in het gezelschap van Melek Ahmed Pasha, met wie hij verwant was via zijn moeder. Deze Melek trouwde in 1644 voor de eerste maal met Kaya Sultan en schopte het in 1650 voor 1 jaar tot grootvizier. Na Kaya’s dood hertrouwde hij met de tante van zijn eerste vrouw, Fatma Sultan.
In het fragment op de volgende bladzijde vertelt Evliya over een ruzie tussen Melek en Fatma Sultan tijdens hun huwelijksnacht. De discussie laaide op toen Fatma vertelde hoeveel haar bedienden Melek zouden kosten. Lees de tekst. De woorden met een sterretje worden onderaan uitgelegd. Beantwoord nadien de vragen.
38
Bron: Passage uit Evliya Çelebi’s Boek der reizen [Melek Ahmed Pasha:] “God verbiede, mijn sultan*, dat ik u hetzelfde zou beschouwen
[als
Kaya].
U
bent
Ahmed
Khans*
dochter,
een
zevenenzeventig jaar oude dame. U heeft lang geleefd, heeft de gezichten van veel mannen gezien en heeft twaalf echtgenoten doorgemaakt. Ik trouwde daarentegen met Kaya Sultan toen ze een dertienjarige maagd was, die nog nooit het gezicht van een andere man dan haar vader had gezien. […] Ze stierf terwijl ze nog getrouwd was met mij. Ze was Kaya Ismehan, een meisje zonder gelijke, een schijnende maan. U bent een oude vrouw, verzwakt en opgebruikt, met rimpels in uw gezicht. Hoe zou ik u zelfs maar hetzelfde kunnen beschouwen als haar?!” [Fatma Sultan:] “Luister eens, bruidegom! Als u me oud vindt, waarom trouwde u dan met me?” [Melek Ahmed Pasha:] “God moge het verbieden! Ik had er geen benul van dat ik met u trouwde. Terwijl ik op campagne was in Transylvanië en volledig onbewust, ging u uw gang en huwde me hier in Istanbul. Het nieuws van ons huwelijk bereikte me in Transylvanië. Net toen ik God dankte omdat Hij me gered had van Kaya Sultans kosten, hoorde ik dat de wijlen Köprülü* me uitgehuwelijkt had aan u.[…]” -----------------------------------------------------------------------------------------* - De titel ‘sultan’ werd in het Ottomaanse rijk niet alleen gedragen door het staatshoofd, maar ook door prinsen, prinsessen en de valide. - ‘Khan’ is een titel van de Ottomaanse sultan. Ahmed Khan is in dit geval Ahmed I. - ‘Koprülü’ is hier Koprülü Mehmed Pasha, die een machtige grootvizier was van 1656 tot zijn dood in 1661. De Koprülü-familie zou jarenlang het ambt van grootvizier uitoefenen. 39
1. a) Waar zou Evliya zijn informatie voor deze ruzie gehaald kunnen hebben? Melek heeft het hem verteld
.
b) Is Evliya’s informatiebron een betrouwbare bron? Waarom wel/niet? Ja, want Melek was er zelf bij, maar hij zou het verhaal kunnen verdraaien. .
2. a) Kaya Sultan was 13 jaar toen Melek met haar trouwde. Is dit een ongewone leeftijd? Waarom wel/niet? Nee, want dochters van de sultan trouwden op jonge leeftijd
.
b) Denk je dat Kaya Sultan en Melek gelukkig getrouwd waren? Waarom wel/niet? Ja, want Melek spreekt positief over Kaya, maar hij vond wel dat ze hem veel geld kostte.
. .
3. a) Hoeveel echtgenoten heeft Fatma Sultan al gehad? 12
.
b) Denk je dat Fatma Sultan en Melek een gelukkig huwelijk tegemoet gingen? Waarom wel/niet? Nee, want ze maken ruzie en Melek wilde niet met haar trouwen
.
4. Wat kunnen we uit dit fragment afleiden over de huwelijken van de dochters van de sultan? - Sommigen werden vaak uitgehuwelijkt
;
- Niet alle huwelijken waren gelukkig, maar ook niet allemaal ongelukkig . .
40
2.2. De machtspositie van haremvrouwen Als leerlingen van de paleisschool hadden de meisjes in de harem weinig in de pap te brokken. Wanneer ze echter begonnen te slapen met de sultan ging er een wereld van intriges en macht voor hen open. Vooral wanneer de vrouwen een kind kregen van de sultan werden ze machtige spelers in het Ottomaanse rijk.
Die macht konden ze op verschillende manieren uiten: - Via hun kira of boodschapster hadden de vrouwen contact met de buitenwereld. Deze haalden voor hen bestellingen op en brachten boodschappen over. - Wanneer de vrouwen erin slaagden een liefdesrelatie met de sultan te ontwikkelen, hadden ze emotionele macht over de machtigste man in het rijk. - Als moeder van een zoon van de sultan waren de vrouwen constant op hun hoede. Ze onderhielden contacten met de familie van ambassadeurs en hoge rijksfunctionarissen. - De machtigste vrouw in het rijk was zonder twijfel de valide. Als moeder van de sultan was zij één van zijn belangrijkste adviseurs. De valide onderhield briefwisselingen met andere gekroonde hoofden in Europa. Vrouwen uit de harem die veel zakgeld kregen, investeerden dit geld vaak in liefdadigheidsprojecten, zoals bij het bouwen van moskees. Hierdoor werden ze populair bij de bevolking.
41
3. Besluit - Het Ottomaanse rijk was een multicultureel rijk dat sinds de elfde eeuw uitbreidde, maar in de 17de eeuw gebied verloor.
- De harem zijn de vrouwen die aan de sultan toebehoren. Binnen de harem waren er verschillende groepen: - Leerlingen van de paleisschool - Concubines - Moeders van een dochter van de sultan - Moeders van een zoon van de sultan - De valide: de koningin-moeder - De vrouwen die sliepen met de sultan kregen onofficieel toegang tot de macht, zeker de moeders van prinsen en/of prinsessen. Ze beïnvloedden niet alleen de sultan, maar gingen ook allerlei allianties aan met ambassadeurs en hoge functionarissen. De machtigste vrouw van het Ottomaanse rijk was de valide, die de sultan adviseerde en contacten had met buitenlandse koningshuizen.
42
C. Correctiesleutel bij werkblaadjes voor lessenpakket van drie lesuren
De Ottomaanse harem Wat is een harem? – Hoe werkte de hiërarchie? – Welke macht hadden de valide en de andere haremvrouwen?
1. Het Ottomaanse rijk In de elfde eeuw veroverde een Seldsjoekse stam een gebied in het huidige Turkije. De stamvader van de dynastie die hun rijk eeuwenlang regeerde, was Osman. Naar hem werd zijn volk de ‘Osmanen’ of ‘Ottomanen’ genoemd. De Ottomanen breidden hun gebied uit en in 1453 namen ze zelfs Constantinopel, de hoofdstad van het Byzantijnse rijk, in. De val van het Byzantijnse rijk, die hierop volgde, wordt vaak gebruikt als een mijlpaal om de overgang van de middeleeuwen naar de nieuwe tijd in de Europese geschiedenis aan te duiden. Constantinopel werd later de nieuwe hoofdstad van het Ottomaanse rijk onder de naam Istanbul.
43
Het Ottomaanse rijk kende haar grootste bloeiperiode tijdens de regering van sultan Suleiman I (r. 1520-1566). Waarom? - Hij behaalde veel militaire successen
;
- De cultuur bloeide
;
Bijnaam: de Prachtlievende - Hij liet wetten op schrift stellen Bijnaam: de Wetgever
. .
Tijdens de zeventiende eeuw ging het bergafwaarts met het Ottomaanse rijk. Vooral nadat de Ottomanen er niet in slaagden om Wenen in te nemen in 1683, verloren ze gebied. Daarnaast waren er opstanden.
Het Ottomaanse rijk was eeuwenlang een rijk waar verschillende volkeren met verschillende religies (moslims, christenen, joden) samenleefden. Ze hadden elk hun eigen rechten en plichten.
2. De harem Toen de Ottomanen het rijk van de Safaviden veroverden, namen ze van hen het gebruik over dat de heerser een harem bezat: hij had meerdere vrouwen. Deze traditie bestond in het nabije Oosten al sinds het Oude Egypte en kwam ook in andere werelddelen voor (India, Mexico, …).
‘Harem’ betekent letterlijk: ‘een plaats die heilig en beschermd is’ Het woord wordt gebruikt in twee betekenissen: - De verblijfplaats van de vrouwen in het paleis; X -
De groep vrouwen zelf.
Kruis de betekenis aan die in deze les vooral gebruikt zal worden. 44
.
2.1. De hiërarchie van de harem De harem bestond uit verschillende groepen vrouwen, die elk een verschillend niveau van aanzien en macht hadden. Je zou deze niveaus kunnen zien als een piramide met de koningin-moeder, de valide, aan de top. 1) Valide; 2) Moeders van een zoon van de sultan . ; 3) Moeders van een dochter van de sultan. ; 4) Concubines
;
5) Leerlingen van de paleisschool
.
We bespreken hieronder de trappen van de hiërarchie van onder naar boven.
a) Leerlingen van de paleisschool De meisjes die les kregen in de paleisschool waren per definitie slavinnen. Wat leerden ze in de paleisschool? Dansen, zingen en muziek maken
.
Waarom leerden ze dit? Deze vaardigheden konden ze later gebruiken in de harem of als echtgenotes van belangrijke staatsmannen
. .
Sliepen deze meisjes met de sultan? Nee, ze waren te jong
.
Niet alle meisjes uit de paleisschool werden later concubines van de sultan. Sommigen werden uitgehuwelijkt aan staatsfunctionarissen. 45
b) Concubines Concubines werden soms bekeken als ‘senior’ studentes van de paleisschool, omdat ze nog steeds les konden krijgen in muziek en dans. Sliepen deze meisjes met de sultan? Ja, ze waren oud genoeg: 16 – 18 jaar. ↓ Geeft privileges
.
De concubines hadden hun eigen kamer en bediendes.
c) Moeders van een dochter van de sultan Een concubine die een kind kreeg van de sultan, werd opgewaardeerd in de harem. Ze was nu immers moeder van een Ottomaanse prins of prinses. Het leven van de moeder van een dochter van de sultan was veel meer ontspannen dan dat van de moeder van een zoon. De moeder van een dochter kreeg meer luxe: - grotere kamers; - meer bedienden; - meer zakgeld. Ze kon officieel benoemd worden tot ‘echtgenote van de sultan’. De sultan had vaak wel meerdere echtgenotes. De moeder van een dochter van de sultan mocht nog steeds slapen met de sultan. Ze mocht ook hertrouwen, wanneer de sultan zou overlijden, en was erg gegeerd als echtgenote.
d) Moeders van een zoon Wanneer een concubine moeder werd van een zoon, veranderde haar leven volledig: ze werd één van de belangrijkste en meest invloedrijke
46
personen in de harem, maar moest vanaf dan ook constant op haar hoede zijn.
Bij de Ottomanen was de oudste zoon van de sultan niet automatisch zijn opvolger: elke zoon maakte even veel kans. Eens de sultan stierf, vermoordden de prinsen elkaar vaak om hun eigen rechten op de troon te verzekeren. Om te zorgen dat een concubine of echtgenote van de sultan niet moest kiezen tussen haar zonen, was het de gewoonte dat elke vrouw maximum 1 zoon mocht baren. Hoe zorgde men ervoor dat het bij 1 zoon bleef? De moeders van een zoon werden meestal afgezonderd en mochten niet meer met de sultan slapen . Sommige sultans waren echter zo verliefd op hun echtgenote of concubine dat ze deze regel niet volgden.
De moeders van deze zonen gooiden al hun politieke gewicht in de strijd om ervoor te zorgen dat hun eigen kind niets overkwam, zowel voor als na de dood van de sultan.
De sultan plaatste zijn zonen, wanneer ze volwassen waren, aan het hoofd van een provincie. Waarom? Zo deden ze ervaring op in regeringszaken . . Wat deed zijn moeder dan? Ze ging meestal mee naar de provincie
.
Wanneer de sultan stierf en een andere prins hem opvolgde, verloren de andere moeders waarschijnlijk hun zonen. 47
e) De valide De valide was de moeder van de regerende sultan. Zij was de absolute baas in de harem. Men zegt wel eens dat de valide eigenlijk de belangrijkste functionaris in het Ottomaanse rijk was: - ze had contact met buitenlandse staatshoofden; - ze was het gezicht van de dynastie; - een audiëntie: o kon alleen op afspraak; o gebeurde met veel nederigheid van de bezoeker. De valide kreeg de mooiste kamers van de harem en had de meeste bedienden. Ze had voorrechten die de rest van de harem niet had, bv. in een open koests rijden zonder sluier
.
Opdracht: Binnen de muren van de harem Op de volgende bladzijde vind je een plattegrond van de harem. Verschillende delen zijn aangeduid in een kleur. Vul de legende aan. Verklaar telkens je antwoord.
- Appartementen van de Valide: Rood
, want
. .
- Slaapzaal van de meisjes van de paleisschool: Oranje
, want .
48
- Haremtuin: Groen
, want
. .
- Haremmoskee: Blauw
, want
. .
- Appartement van de favoriete concubine van de sultan: Paars want
, .
49
--- Verdieping: De dochters van de sultan --De dochters van de sultan werden uitgehuwelijkt aan de hoogste functionarissen. Deze ambtenaren moesten voor hen van al hun eerdere vrouwen scheiden en werden streng gestraft als ze de prinses zouden bedriegen of mishandelen. De prinses kon omgekeerd haar man ook redden van een executie wanneer hij in ongenade viel bij de sultan.
Opdracht: Huwelijken van de dochters van de sultan Evliya Çelebi (1611-1682) en Melek Ahmed Pasha (ca. 1604-1662) Evliya Çelebi, de zoon van een goudsmid, is één van de bekendste Ottomaanse schrijvers. Hij reisde doorheen het Ottomaanse rijk en schreef hierover een reisverslag, getiteld Seyahatname of Boek der Reizen. Deze reizen ondernam hij vaak in het gezelschap van Melek Ahmed Pasha, met wie hij verwant was via zijn moeder. Deze Melek trouwde in 1644 voor de eerste maal met Kaya Sultan en schopte het in 1650 voor 1 jaar tot grootvizier. Na Kaya’s dood hertrouwde hij met de tante van zijn eerste vrouw, Fatma Sultan.
50
In het fragment hier onder vertelt Evliya over een ruzie tussen Melek en Fatma Sultan tijdens hun huwelijksnacht. De discussie laaide op toen Fatma vertelde hoe veel haar bedienden Melek zouden kosten. Lees de tekst. De woorden met een sterretje worden onderaan uitgelegd. Beantwoord nadien de vragen.
Bron: Passage uit Evliya Çelebi’s Boek der reizen [Melek Ahmed Pasha:] “God verbiede, mijn sultan*, dat ik u hetzelfde zou beschouwen
[als
Kaya].
U
bent
Ahmed
Khans*
dochter,
een
zevenenzeventig jaar oude dame. U heeft lang geleefd, heeft de gezichten van veel mannen gezien en heeft twaalf echtgenoten doorgemaakt. Ik trouwde daarentegen met Kaya Sultan toen ze een dertienjarige maagd was, die nog nooit het gezicht van een andere man dan haar vader had gezien. […] Ze stierf terwijl ze nog getrouwd was met mij. Ze was Kaya Ismehan, een meisje zonder gelijke, een schijnende maan. U bent een oude vrouw, verzwakt en opgebruikt, met rimpels in uw gezicht. Hoe zou ik u zelfs maar hetzelfde kunnen beschouwen als haar?!” [Fatma Sultan:] “Luister eens, bruidegom! Als u me oud vindt, waarom trouwde u dan met me?” [Melek Ahmed Pasha:] “God moge het verbieden! Ik had er geen benul van dat ik met u trouwde. Terwijl ik op campagne was in Transylvanië en volledig onbewust, ging u uw gang en huwde me hier in Istanbul. Het nieuws van ons huwelijk bereikte me in Transylvanië. Net toen ik God dankte omdat Hij me gered had van Kaya Sultans kosten, hoorde ik dat de wijlen Köprülü* me uitgehuwelijkt had aan u.[…]” -----------------------------------------------------------------------------------------* - De titel ‘sultan’ werd in het Ottomaanse rijk niet alleen gedragen door 51
het staatshoofd, maar ook door prinsen, prinsessen en de valide. - ‘Khan’ is een titel van de Ottomaanse sultan. Ahmed Khan is in dit geval Ahmed I. - ‘Koprülü’ is hier Koprülü Mehmed Pasha, die een machtige grootvizier was van 1656 tot zijn dood in 1661. De Koprülü-familie zou jarenlang het ambt van grootvizier uitoefenen.
1. a) Waarom staan sommige woorden in de tekst tussen vierkante haken? Omdat deze woorden niet in de oorspronkelijke tekst staan.
.
b) Waarom staat op twee plaatsen in de tekst ‘[…]’? Omdat er iets weggelaten is uit de oorspronkelijke tekst.
.
2. a) Waar zou Evliya zijn informatie voor deze ruzie gehaald kunnen hebben? Melek heeft het hem verteld
.
b) Is Evliya’s informatiebron een betrouwbare bron? Waarom wel/niet? Ja, want Melek was er zelf bij, maar hij zou het verhaal kunnen verdraaien. . c) Denk je dat Evliya het verhaal van zijn informant waarheidsgetrouw heeft weergegeven? Waarom wel/niet? Waarschijnlijk wel, want hij geeft de scherpe uitspraken van zowel Melek als Fatma weer.
. . .
3. a) Kaya Sultan was 13 jaar toen Melek met haar trouwde. Is dit een ongewone leeftijd? Waarom wel/niet? Nee, want dochters van de sultan trouwden op jonge leeftijd.
.
b) Denk je dat Kaya Sultan en Melek gelukkig getrouwd waren? 52
Waarom wel/niet? Ja, want Melek sprak positief over Kaya, maar hij vond wel dat ze hem veel geld kostte.
. .
4. a) Hoeveel echtgenoten heeft Fatma Sultan al gehad? 12
.
b) Wie heeft het huwelijk tussen Fatma Sultan en Melek geregeld? Koprülü Mehmed Pasha.
.
c) Denk je dat Fatma Sultan en Melek een gelukkig huwelijk tegemoet gingen? Waarom wel/niet? Nee, want ze maakten ruzie en Melek wilde niet met haar trouwen
.
4. Wat kunnen we uit dit fragment afleiden over de huwelijken van de dochters van de sultan? - Sommigen werden vaak uitgehuwelijkt
;
- Niet alle huwelijken waren gelukkig, maar ze waren ook niet allemaal ongelukkig
.
53
2.2. De machtspositie van haremvrouwen Als leerlingen van de paleisschool hadden de meisjes in de harem weinig in de pap te brokken. Wanneer ze echter begonnen te slapen met de sultan ging er een wereld van intriges en macht voor hen open. Vooral wanneer de vrouwen een kind kregen van de sultan werden ze machtige spelers in het Ottomaanse rijk.
Die macht konden ze op verschillende manieren uiten: - Via hun kira of boodschapster hadden de vrouwen contact met de buitenwereld. Deze haalden voor hen bestellingen op en brachten boodschappen over. - Wanneer de vrouwen erin slaagden een liefdesrelatie met de sultan te ontwikkelen, hadden ze emotionele macht over de machtigste man in het rijk. - Als moeder van een zoon van de sultan waren de vrouwen constant op hun hoede. Ze onderhielden contacten met de familie van ambassadeurs en hoge rijksfunctionarissen. - De machtigste vrouw in het rijk was zonder twijfel de valide. Als moeder van de sultan was zij een van zijn belangrijkste adviseurs. De valide onderhield briefwisselingen met andere gekroonde hoofden in Europa. Vrouwen uit de harem die veel zakgeld kregen, investeerden dit geld vaak in liefdadigheidsprojecten, zoals bij het bouwen van moskees. Hierdoor werden ze populair bij de bevolking.
54
3. Besluit - Het Ottomaanse rijk was een multicultureel rijk dat sinds de elfde eeuw uitbreidde, maar in de 17de eeuw gebied verloor.
- De harem zijn de vrouwen die aan de sultan toebehoren
.
Binnen de harem waren er verschillende groepen: - Leerlingen van de paleisschool; - Concubines
.;
- Moeders van een dochter van de sultan; - Moeders van een zoon van de sultan; - De valide
: de koningin-moeder
- De vrouwen die sliepen met de sultan kregen onofficieel toegang tot de macht, zeker de moeders van prinsen en/of prinsessen. Ze beïnvloedden niet alleen de sultan, maar gingen ook allerlei allianties aan met ambassadeurs en hoge functionarissen
. .
De machtigste vrouw van het Ottomaanse rijk was de valide, die: - de sultan adviseerde
.
- contacten had met buitenlandse koningshuizen
55
.
D. Correctiesleutel bij de extra oefening op werken met een brontekst Opdracht: De macht van Kösem Sultan De volgende tekst is een passage uit Evliya Çelebi’s Boek der Reizen. De gebeurtenis die hier beschreven wordt, vond plaats tijdens Melek Ahmed Pasha’s eerste huwelijk met Kaya Sultan (voor informatie over Evliya Çelebi en Melek Ahmed Pasha, zie de opdracht over de huwelijken van de dochters van de sultan). Kaya Sultan had als jong meisje een droom gekregen, waaruit waarzeggers konden afleiden dat zij zou sterven in het kraambed. Kaya wou koste wat het kost dit lot voorkomen. Tijdens haar huwelijksnacht met Melek Ahmed Pasha probeerde ze hem aan te vallen met een dolk! Na een tijd konden Melek en Kaya het goed met elkaar vinden, maar ze hadden geen gemeenschap. De valide, Kösem Sultan, merkte dat Kaya niet zwanger werd en ging hierover een gesprek aan in de volgende brontekst.
56
Lees de tekst. De woorden met een sterretje worden onderaan uitgelegd. Beantwoord nadien de vragen. Bron: Passage uit Evliya Çelebi’s Boek der Reizen Op een dag sprak de moeder van de Padishah*, Kösem Sultan, tot haar: “Mijn Kaya,” zei ze. “Je hebt geen kinderen. Maar jouw pasha* is hier aan het hof, niet weg in één of andere provinciale post. Waarom word je niet zwanger?” Ze liet Melek roepen en vroeg hem ernaar. “Om u de waarheid te zeggen, mijn sultan*,” zei hij, “zeven jaar lang hebben we nu de huwelijkskamer niet betreden.” De keizerlijke moeder overhandigde de pasha een met juwelen bezette scepter. “Sla Kaya,” beval ze, “en dood haar hofdames en al haar boezemvriendinnen.” Hiermee sloot ze de deur voor Kaya en Melek en ging buiten de kamer staan. Melek, die groot en sterk was, nam de scepter bij het handvat en trok hem zo heerlijk over Kaya’s “heuvel” (kaya) dat Kaya zwanger werd, en de pasha overlaadde de keizerlijke moeder met geschenken. -----------------------------------------------------------------------------------------*
- ‘Padishah’ is een titel van de Ottomaanse sultan. - ‘Pasha’ is een Ottomaanse titel, die gedragen werd door mensen met een hoog ambt zoals vizier. - De titel ‘sultan’ werd in het Ottomaanse rijk niet alleen gedragen door het staatshoofd, maar ook door prinsen, prinsessen en de valide.
1. Wie zou de bron van Evliya Çelebi voor deze gebeurtenis kunnen zijn? Waarschijnlijk Melek Ahmed Pasha
.
57
2. Gebruik de stamboom en de tekst om het juiste antwoord op de vraag te omcirkelen: Kösem Sultan is
a) de moeder
van Kaya Sultan.
b) de tante c) de grootmoeder d) geen familie
3. Welke opdracht gaf Kösem Melek? Hij moest: - Kaya zwanger maken
;
- haar hofdames en vriendinnen doden
.
4. Waar is ‘Melek, die groot en sterk was, nam de scepter bij het handvat en trok hem zo heerlijk over Kaya’s “heuvel” (kaya) dat Kaya zwanger werd’ beeldspraak voor? Voor geslachtsgemeenschap
.
5. a) Wat vertelt deze passage ons over de macht van Kösem? Kösem had genoeg macht om in te grijpen in het privéleven van mensen aan het hof. . b) Werd deze macht aanvaard door haar onderdanen? Waarom wel/niet? Ja, want ze gehoorzamen haar en Melek bedankt haar
58
.
IV. Bibliografie
A. Handboeken HEMELAER, A. e.a., Van Tijd tot Tijd 3a, Deurne, 1992.
B. Wetenschappelijke werken ATASOY, N., ‘Scenes of Ottoman Women at Leisure’, S. PRÄTOR en C.K. NEUMANN (ed.), Frauen, Bilder und Gelehrte. Studien zu Gesellschaft und Künsten im Osmanischen Reich/ Arts, Women and Scholars. Studies in Ottoman Society and Culture, Volume 2, 387-400.
BARZILAI-LUMBROSO, R., ‘Turkish Men and the History of Ottoman Women: Studying the History of the Ottoman Dynasty’s Private Sphere Through Women’s Writings’, Journal of Middle East Women’s Studies, 5 (2009), 53-82.
BULL, D. e.a., De Ambassadeur, de Sultan en de Kunstenaar. Op audiëntie in Istanbul, Zwolle, 2003.
FAROQHI, S., Kultur und Alltag im Osmanischen Reich. Vom Mittelalter bis zum Anfang des 20. Jahrhunderts, München, 1995.
FINKEL, C., De droom van Osman: Geschiedenis van het Ottomaanse Rijk 13001923, Amsterdam, 2008.
GOODWIN, G., The private world of Ottoman Women, Londen, 1997.
GÖYÜNC, N., ‘Frauen in der Familie Osman und am osmanischen Hof: Die Zeit Selims II’, in Festschrift Hans Georg Mayer, Istanbul, 2002, 103-109.
59
IMBER, C., The Ottoman Empire, 1300-1650: The Structure of Power, Basingstoke, 2002.
60
