MAATSCHAPPELIJK VERSLAG Specialisten in psycho-medische zorg

MAATSCHAP PELIJK VERS LAG 2007

Specialisten in psycho-medische zorg

Onderdeel van het Jaardocument 2007

Onze jaarverslaggeving De Parnassia Bavo Groep ontstond in 2007 uit een fusie tussen de Parnassia Groep en Bavo Europoort. Het Jaardocument 2007 van de Parnassia Bavo Groep vormt de volledige formele jaarverantwoording van ons concern, en daarmee van de vijf zorgbedrijven (Bavo Europoort, Parnassia, PsyQ, Brijder Verslavingszorg en Palier) die de zorg aan onze patiënten verlenen. Conform de wettelijke voorschriften bestaat ons Jaardocument uit 3 onderdelen: • het Maatschappelijk Verslag • de Jaarrekening • de (verplichte) Bijlagen. Tezamen vormen deze onze formeel gedeponeerde jaarverslaggeving. De drie onderdelen zijn als pdf-documenten te raadplegen op www.jaarverslagenzorg.nl en op onze eigen website www.parnassiabavogroep.nl. Dit Maatschappelijk Verslag 2007 bevat tevens een samenvatting van de Jaarrekening, en enkele door ons toegevoegde bijlagen. Ook onze volledige Jaarrekening 2007 is op verzoek als afzonderlijk gedrukte uitgave beschikbaar. Voor de (verplichte) Bijlagen verwijzen wij naar genoemde websites. In aanvulling op het Jaardocument hebben onze vijf zorgbedrijven ieder een Jaarbericht gepubliceerd dat een uitgebreider en specifieker beeld geeft van de ontwikkeling die zij in 2007 hebben doorgemaakt, en de prestaties die door hun medewerkers werden geleverd. Ook deze Jaarberichten zijn te vinden op de website van de Parnassia Bavo Groep, en die van de zorgbedrijven: www.bavo-europoort.nl www.parnassia.nl www.psyq.nl www.brijder.nl www.palier.nl

Voorwoord De Parnassia Bavo Groep ontstond in 2007 uit een fusie tussen de Parnassia Groep en Bavo Europoort. Door samenwerking op diverse gebieden, waaronder de openbare GGZ in de 4 grote steden, interculturele GGZ, ICT en PsyQ, hadden de beide organisaties reeds positieve ervaringen met elkaar opgedaan. In december 2006 maakten zij hun intentie tot fusie bekend. Op 1 juli 2007 was de fusie een feit.

In de toelichting bij het fusievoorstel schreven we onder "missie, ambitie a en visie op zorg":

andere regio’s kunnen we bijdragen aan zulke sluitende zorg ketens door middel van onze specialismen.

"De afgelopen jaren j is duidelijk geworden dat er binnen de psyc chiatrie meer en betere behandelingen voorhanden zijjn dan we in de praktijk van alledag toepassen. Ookk wordt steeds duidelijker wat we nog niet weten en kkunnen. Enige bescheidenheid is dan ook op zijn pla aats. Ondanks deze bescheidenheid en de wetenschap p dat in het uitoefenen van ons werk een veelheid van v factoren relevant is, waaronder biologische, psychologische, p sociaal-culturele en spirituele asp pecten, weten we hoe we verder willen. Dicht bij de patiënt, p toegankelijk en op menselijke maat. Met alt ltijd een droom om het voor de patiënt beter te doen n dan tot nu toe mogelijk leek."

Het eerste halfjaar na de fusie is er door tal van medewerkers heel hard gewerkt aan de noodzakelijke integratie van werkwijzen en systemen van de beide fusiepartners, gebruikmakend van elkaars sterke punten. Zowel op het gebied van zorginhoud als bedrijfsvoering. Op belangrijke onderdelen kon die integratie nog in 2007 worden gerealiseerd, en op tal van andere terreinen werd een stevige basis gelegd om in 2008 op te kunnen voortbouwen.

Om die droo om te verwezenlijken voor de zeer uiteenlopen nde doelgroepen voor wie wij werken is naar onze e overtuiging een krachtige organisatie nodig, die v voldoende schaal heeft om te investeren in verdergaan nde ketenzorg en specialisatie. Dat is een belangrijke e sleutel tot kwaliteit. Met het ontstaan van de Parnasssia Bavo Groep zijn onze mogelijkheden om specialistissche zorg aan te bieden, verder te ontwikkelen en te onderhouden o aanzienlijk toegenomen. Voorbeeld den daarvan treft u aan in dit Maatschappelijk Verslag g (met name hoofdstuk 4 ‘kwaliteit van zorg’) en ook in de Jaarberichten van onze zorgbedrijven n. Ook zijn we door de fusie in staat om in de regio’ss Rijnmond en Haaglanden verder te bouwen aan sluite ende GGZ-zorgketens, en zo te garanderen dat er ge een patiënt tussen wal en schip valt. Ook in

Tal van vernieuwingen en verbeteringen in onze patiëntenzorg werden tot stand gebracht. Het hoofdstuk ‘Kwaliteitsbeleid ten aanzien van de patiëntenzorg’ bevat daarvan een groot aantal voorbeelden. Naast alle aandacht die uitging naar de fusieintegratie, hebben de onderdelen die nog geen HKZ-certificaat hadden dit in 2007 weten te behalen, zodat de gehele Parnassia Bavo Groep nu gecertificeerd is. Ook konden we het jaar in financieel opzicht goed afsluiten. En bij dat alles ging het ‘dagelijks werk’ gewoon door: het verlenen van zo goed mogelijke psycho-medische zorg aan de ruim 100.000 patiënten die dit jaar een beroep op ons deden. Zo waren de inspanningen van onze medewerkers en vrijwilligers ook in 2007 erop gericht om dag in dag uit, direct of indirect, bij te dragen aan de kwaliteit van leven van onze patiënten en aan de kwaliteit van de samenleving. In nauwe samenwerking met tal van externen. Wij willen graag onze erkentelijkheid daarvoor uitspreken.

drs. A.H.C. Annink voorzitter Raad vanToezicht

drs. Frits Verschoor voorzitter Raad van Bestuur

1

“We willen dicht bij de patiënt staan. Toegankelijk en op menselijke maat. Met altijd een droom om het voor de patiënt beter te doen dan tot nu toe mogelijk leek.”

2

Inhoud 1 Uitgangspunten van de verslaggeving

5

2 Profiel van de organisatie 2.1 Algemene e identificatiegegevens 2.2 Structuur van het concern 2.3 Kerngege evens 2.3.1 Kerrnactiviteiten en nadere typering 2.3.2 Cap paciteit, productie, opbrengsten en personeel 2.3.3 We erkgebieden 2.4 Belanghe ebbenden

6 6 6 9 9 10 15 15

3 Governance 3.1 Bestuurr en toezicht 3.1.1 Zo orgbrede Governance Code 3.1.2 R Raad van Bestuur 3.1.3 R Raad van Toezicht 3.2 Bedrijfs fsvoering 3.3 Medezzeggenschap patiënten / cliënten 3.4 Medezzeggenschap personeel

19 19 19 19 21 24 25 26

4 Beleid, inspanningen en prestaties 4.1 Meerjjarenbeleid 4.2 Algem meen beleid 4.3 Algem meen kwaliteitsbeleid 4.4 Kwaliteitsbeleid ten aanzien van de patiëntenzorg 4.4.1 Kwaliteit van zorg: prestatie-indicatoren 4.4.2 2 Klachten 4.4.3 3 Veiligheid 4.4.4 4 Onderzoek en Opleiding 4.5 Kwa aliteit ten aanzien van medewerkers 4.5..1 Personeelsbeleid 4.5.2 Kwaliteit van het werk 4.6 Sam menleving 4.7 Hu uisvesting 4.8 ICT T 4.9 Fin nancieel beleid

28 28 30 32 35 43 45 48 49 56 56 58 60 62 66 67

Jaarrekening Gecon nsolideerde balans per 31 december Gecon nsolideerde resultatenrekening

77 74 75

Bijlagen I Same enwerkingsverbanden van de Parnassia Bavo Groep (bijlag ge bij 2.4 Belanghebbenden) II a Ne evenfuncties leden Raad van Bestuur b Ho oofd- en nevenfuncties leden Raad van Toezicht (b bijlage bij 3.1 Bestuur en toezicht)

77 83 84

De voorgeschreven bijlagen bij het Jaardocument zijn te raadplegen op www.jaarverslagenzorg.nl en op www.parnassiabavogroep.nl.

3

4

1 Uitgangspunten van de verslaggeving De Parnassia Bavo Groep ontstond per 1 juli 2007 uit een juridische fusie tussen de Parnassia Groep en Bavo Europoort. Bavo Europoort en de Parnassia Groep gingen het jaar 2007 in met e eigen beleids-/ bedrijfsplannen; de fusie halverwege het jaar betekende het uitzetten van geïntegreerd de beleidslijnen voor de nieuwe fusieorganisatie. In dit Maatschap ppelijk Verslag zal het accent liggen op het beleid dat w werd ingezet voor de nieuwe Parnassia Bavo Groep, en op wat er in de loop van 2007 tot stand werd gebracht. Waar zinvol wordt ook stilgestaan bij zaken die de oorspronkelijke fusiepartners betreffen. Gebeurtenissen n na 31 december 2007 tot medio mei 2008 (vaststelling van dit Maatschappelijk Verslag) vermelden wijj voor zover zij verband houden met / in het verlengde liggen van beschreven ontwikkelingen in 2007. Inrichting jaarverslaggeving Onze jaarversslaggeving is ingericht conform de voorschriften van n het Jaardocument Zorg. Wij volgen in dit Maatscha appelijk Verslag de daarin aangegeven indeling en volgorde. v Aan de voorgeschreven paragrafen hebb ben wij er enkele toegevoegd, te weten opleiding en n onderzoek (4.4.4) huisvesting (4.7) en ICT (4.8). In aanvullin ng op de verplichte bijlagen (afzonderlijjk gedeponeerd en beschikbaar via www.jaarv verslagenzorg.nl en tevens te raadplegen ww ww.parnassiabavogroep.nl) voegen wij aan dit Maatscchappelijk Verslag enkele eigen bijlagen toe.

In onze Jaarrekening zijn de cijfers over het gehele jaar 2007 van de beide fusiepartners geconsolideerd. In de vergelijkende cijfers zijn de jaarrekeningen 2006 van de beide voormalige Stichtingen geconsolideerd. Niveau van verantwoording De verslaggeving heeft betrekking op de Stichting Parnassia Bavo Groep als geheel. Uitgangspunt bij de verslaggeving is verantwoording op het niveau van het concern (bestaande uit 5 zorgbedrijven en 2 servicebedrijven, die geen aparte rechtspersoonlijkheid hebben). Op sommige plaatsen betreft de verantwoording een onderdeel, te weten Verpleeghuis Dorestad (onderdeel van het zorgbedrijf Parnassia) aangezien dit deel uitmaakt van de sector Verpleging en Verzorging waarvoor specifieke verantwoordingseisen gelden. Alle andere onderdelen van de Parnassia Bavo Groep behoren tot de sector Geestelijke Gezondheidszorg. In de via DigiMV aangeleverde verplichte bijlagen hebben wij dan ook een verdeling in 2 segmenten aangebracht: de Parnassia Bavo Groep minus Dorestad (GGZ) en Verpleeghuis Dorestad (V&V) . In de Jaarrekening is een bijlage opgenomen met een uitsplitsing van de resultatenrekening naar onze diverse zorgen ondersteunende bedrijven.

5

2 Profiel van de organisatie 2.1 Algemene identificatiegegevens Naam verslagleggende rechtspersoon Adres Postcode Plaats Nummer Kamer van Koophandel E-mailadres Internetpagina

Parnassia Bavo Groep Monsterseweg 93 2553 RJ Den Haag 24417607 [email protected] www.parnassiabavogroep.nl www.bavo-europoort.nl www.parnassia.nl www.dorestad.nl www.brijder.nl www.palier.nl www.psyq.nl

Bovenstaand adres betreft de statutaire vestigingsplaats van de Parnassia Bavo Groep. De Raad van Bestuur en de concernstaf zijn gevestigd in het Bestuurcentrum te Schiedam: Adres Postcode Plaats Telefoonnummer

Karel Doormanweg 27 3115 JD Schiedam 010 - 248 5300

2.2 Structuur van het concern Juridische structuur De Stichting Parnassia Bavo Groep is een zorgconcern met ultimo 2007 de volgende juridische structuur. De vijf zorgbedrijven maken deel uit van de Stichting. Daarnaast kent de groep een aantal dochters. 100% dochters van de Stichting Parnassia Bavo Groep zijn: • PsyQ Buiten BV, V met als 100% dochters regionale PsyQ BV’s. Deze hebben ieder tot doel om een regionale PsyQ-vestiging te exploiteren. Van de opgerichte regionale BV's verrichtten er 5 daadwerkelijk activiteiten in 2007, te weten Amsterdam, Haarlem, Breda, Tilburg en Eindhoven. Aangezien PsyQ Buiten door middel van haar regionale vestigingen zorg verleent op basis van de toelatingen van de Parnassia Bavo Groep, heeft de informatie in dit jaardocument ook betrekking op PsyQ Buiten BV.

6

• Parnassia Bavo Participaties BV, V die e de deelnemingen van de Parnassia Bavo Groep houdt in rechtspersonen die geen deel uitma aken van de werkorganisatie van het concern. Per 31 december 2007 betrof het deelnemingen in Parand BV (100%), PsyQ Nederland d Holding BV (50%), Ensis BV (100%) en Steigerss Bouw Advies BV (33%). In februari 2008 werd hieraan toe egevoegd een 100%-belang in Ockenburgh Prev vent BV. Tevens werd In februari 2008 een n 8,3% belang in PsyQ Nederland Holding BV verk kocht aan PsyQ Zuidoost Nederland BV (waarvan n Mondriaan Zorggroep en RiaggZuid de aand delen houden). De Stichting Parnassia Bavo Groep p hield voorts ultimo 2007 een meerderheidsbelang in Paxtil BV (60%). Dit wordt in 2008 onder Stichting Parrnassia Bavo Participaties gebracht.

Het bestuur van Sttichting Parnassia Bavo Groep is tevens het bestuurr van Stichting SAKS, die een administratiekantoor te en behoeve van patiënten voert. Deze stichtin ng zal in 2008 worden ontbonden. Bovengenoemde rechtspersonen zijn in de jaarrekening van de S Stichting Parnassia Bavo Groep geconsolideerd.

Gelieerde rechtspersonen Voorts is sprake van een aantal gelieerde Stichtingen, te weten: • Stichting Vrien nden van de Parnassia Bavo Groep • Stichting Noo odfonds • Stichting Fonds ter ondersteuning van de Ambulante G GGZ • Stichting Rijn nmondse Hofjes • Stichting Op Weg • Stichting Vrie enden van de Brijder. Deze stichting gen ondersteunen in beperkte mate de activiteiten va an de Parnassia Bavo Groep. Zij zijn niet in de con nsolidatie opgenomen, aangezien de Stichting Parn nassia Bavo Groep geen beleidsbepalende zeggensch hap in deze stichtingen heeft. Wel is zij vertegenwoo ordigd in hun besturen. Zie ook 4.6

Juridische herstructurering In 2007 werden de voorbereidingen getroffen voor een juridische herstructurering van het concern. Onder de Stichting Parnassia Bavo Groep zal een holdingstructuur worden ingericht, waarin de zorgen ondersteunende bedrijven eigen rechtspersoonlijkheid krijgen. De medezeggenschap ontving hiertoe eind december een adviesaanvraag, en heeft inmiddels positief geadviseerd. Beoogd wordt de nieuwe juridische structuur per 1 juli 2008 te effectueren. Zie ook onder 'een toekomstbestendige concernstructuur’, p.31.

Voorgenomen fusie Besprekingen in 2007 over samenwerking met Stichting GGZ Dijk en Duin te Castricum mondden begin 2008 uit in een voornemen tot fusie. Beoogd wordt de fusie per 15 juli 2008 te effectueren. De Stichting Parnassia Bavo Groep blijft daarbij bestaan, de Stichting GGZ Dijk en Duin zal ophouden te bestaan.

Organisatiestructuur De Parnassia Bavo Groep is een concern met in 2007 vijf doelgroepgerichte zorgbedrijven, ondersteund door twee ondersteunende bedrijven. De organisatiestructuur ultimo 2007:

7

Zorgbedrijven De structurering van onze (zorg)organisatie is gebaseerd op onze zorgvisie, waarin het bieden van specialistische zorg voor omschreven doelgroepen het vertrekpunt vormt. In onze zorgbedrijven bundelen wij specialismen die gezien hun methode en/of doelgroep aan elkaar verwant zijn, samenhang vereisen, en elkaar in de ontwikkeling en uitvoering van de zorg kunnen versterken. In ons gespecialiseerde aanbod onderscheiden we een vijftal ‘product-markt-combinaties’: • regionale ketenzorg (inclusief ouderenpsychiatrie en integrale/generalistische/wijkgerichte GGZ) • verslavingszorg • forensische en intensieve zorg • op genezing gerichte specialistische (veelal ‘marktgerichte’) GGZ • kinderen jeugdpsychiatrie Vanaf de fusie per 1 juli 2007 kende de Parnassia Bavo Groep vijf zorgbedrijven: • Bavo Europoor t (ketenzorg regio Rijnmond, inclusief kinderen jeugdpsychiatrie dat in 2008 een zelfstandig zorgbedrijf wordt) • Parnassia (ketenzorg regio Haaglanden) • Palier (forensische en intensieve zorg) • Brijder (verslavingszorg) • PsyQ (specialistische, op genezing gerichte behandelprogramma’s) De integrale/generalistische/wijkgerichte GGZ wordt gebundeld in het ondersteunend bedrijf Zorgservice (zie hieronder), om een goede koppeling te waarborgen tussen alle zorgbedrijven en de in Zorgservice ondergebrachte huisartsenprogramma’s, preventie, crisisdiensten en centrale aanmelding en toelating. Zie voor een nadere karakterisering van de zorgbedrijven 2.3.1 Kernactiviteiten Met deze indeling in zorgbedrijven was een structurering op basis van genoemde 'product-markt-combinaties' nog niet volledig bereikt. Bavo Europoort zal zich verder doorontwikkelen op basis van het uitgangspunt 'specialisatie': het zal zich volledig gaan richten op het aanbieden van ketenzorg in de regio Rijnmond. Bedrijfsonderdelen die hierin niet passen worden verzelfstandigd (kinderen jeugdpsychiatrie) dan wel worden overgedragen aan andere onderdelen van de Parnassia Bavo Groep (strafrechtelijke opvang verslaafden aan Palier, integrale basiszorg aan Zorgservice). De omvorming van kinderen jeugdpsychiatrie van Bavo Europoort tot een zelfstandig zorgbedrijf maakt deel uit van het voorgenomen besluit tot aanpassing van de concernstructuur. Dit werd eind 2007 werd ter advisering aan de medezeggenschap voorgelegd; 8

de verzelfstandiging van kinderen jeugdpsych hiatrie werd in maart 2008 geëffectueerd.

Aansturing en ondersteuning De bedrijven staan onder leiding van directiess, die verantwoording afleggen aan de Raad van Be estuur. Zie voor de samenstelling van de Raad van Bestuur 3.3.2. De Raad van Bestuur wordt ondersteund doo or de concernstaf. Hierin is onder anderen ondergebracht de geneesheer-directeur van het concern. Zie voor diens taken 4.4. Een korte karakteristiek van de twee onderssteunende bedrijven: • Zorgservice levert diensten die nauw gerrelateerd zijn aan de zorgverlening in de zorgbedriijven (waaronder centrale aanmelding en toeleiding g, consultatief medische diensten en geestelijke verrzorging). Daarnaast kent Zorgservice eigen zorgacctiviteiten (preventie, huisartsenprogramma, crisis sdienst, bureau 24-uurszorg) ten behoeve van (p patiënten van) de zorgbedrijven. Tenslotte verrichtt Zorgservice ondersteunende taken ten behoeve van n het concern als geheel (in het kader van zorgcontro ol). • Service Centrum levert aan de zorgbed drijven uiteenlopende ondersteunende dienste en, en vervult ondersteunende taken ten behoeve va an het concern als geheel.

Herpositionering ondersteunende functies In de afgelopen periode is het wenselijk gebleken om de positionering van een aantal on ndersteunende functies opnieuw te bezien. Met name was het gewenst om een deel van de in het Se ervice Centrum gepositioneerde ondersteunende activ viteiten meer binnen de invloedssfeer van de zorgbedrijven uit te voeren. Door de zorgbedrijven er mee er directe zeggenschap over te geven kan de kwalitteit van de dienstverlening, de efficiency, en daa armee de slagvaardigheid van de zorgbedrijven toe enemen. Eind 2007 werd daarom een herpositionering van een deel van de operationele functies van hett Service Centrum voorbereid. Van de plm. 650 fte zulle en plm. 250 worden ondergebracht binnen de zorgb bedrijven, dan wel onder hun directe regie geplaatst. Beoogd wordt om deze herpositionering na advisering g door de medezeggenschap medio 2008 uit te voe eren.

Besturingsmodel De Parnassia Bavo Groep hanteertt bij de besturing van de organisatie twee sturingsprincipes: • Integraal management, wat bete ekent dat integrale verantwoordelijkheid voor de in nhoud van de geleverde zorg en voor de bedrijfsv voering, gekoppeld aan die zorg, voor elk organisattieonderdeel bij het management van dat onderdee el ligt.

• Contractmanagem ment, wat betekent dat door het gebruik van contrracten in de hiërarchische lijn (verticaal contrac ctmanagement) en tussen de verschillende org ganisatiedelen (horizontaal contractmanagement) du uidelijkheid ontstaat over de taken, verantwoordelijk kheden en bevoegdheden binnen de Groep. Aan het systematiisch besturen en in control krijgen, hebben en houde en van de Parnassia Bavo Groep wordt vorm gege even met een integrale besturing & controlcyclus (zie e 3.2).

Toelatingen De Stichting Parnassia Bavo Groep beschikt ultimo 2007 over toelattingen voor de volgende AWBZ-functies: verblijf, verrpleging, persoonlijke verzorging, ondersteunende e begeleiding, activerende begeleiding, behandeling en n (alleen voor Verpleeghuis Dorestad) huishoudelijke verzorging. Op basis van d de toelatingen voeren onze zorgbedrijven de zorg uitt. Indien zij medio 2008 rechtspersoonlijkheid krijgen n (zie p.31) dan zal hieraan een overeenkomst tot uitb besteding van zorg met de Stichting Parnassia Bav vo Groep ten grondslag liggen. Zie voor de to oegelaten capaciteit 2.3.2.

Medezeggenschapsstructuur

2.3 Kerngegevens 2.3.1 Kernactiviteiten en nadere typering De kernactiviteit van de Parnassia Bavo Groep is het verlenen van gespecialiseerde psychomedische zorg: • preventie van psychische aandoeningen en verslaving • diagnostiek • gespecialiseerde psychiatrische en psychologische behandeling voor mensen met psychische aandoeningen en/of verslaving • psychiatrische thuiszorg en verpleeghuiszorg • gespecialiseerde activiteiten voor onze doelgroepen, gericht op maatschappelijke (re)integratie, zoals (woon)begeleiding, reclassering, maatschappelijke dienstverlening, werkbegeleiding en dagbesteding. • niet door de patiënt gevraagde, maar noodzakelijke zorg om patiënten te behoeden voor ernstige ontregeling en verloedering: de bemoeizorg. De Parnassia Bavo Groep streeft als instelling van geestelijke gezondheidszorg geen uitbreiding van activiteiten na naar andere sectoren van de gezondheidszorg ('schoenmaker blijf bij je leest'). We zoeken waar dat de patiënten ten goede kan komen naar actieve samenwerking met partners uit andere sectoren (zie 2.4 en bijlage I). Een korte typering van het aanbod van onze zorgbedrijven:

Medezeggenschap patiënten De medezeg ggenschap patiënten kende eind 2007 een achttal raden, te weten: de cliëntenraden Bavo Europoort, Psychotische Stoornissen, Ouderen, Palier, Brijder Versslavingszorg en PsyQ, de bewonersraad Wonen en de familieraad Verpleeghuis Dorestad. De medeze eggenschap van elk zorgbedrijf heeft een vertegenw woordiging in de Concern Cliëntenraad i.o. (zie 3.3).

Medezeggenschap personeel De Parnasssia Bavo Groep kende eind 2007 zes ondernem mingsraden. Elk zorgbedrijf heeft een eigen OR R; Zorgservice en Service Centrum hebben een gem meenschappelijke OR. Alle ond dernemingsraden hebben een vertegenwoordiging in n de Centrale Ondernemingsraad (zie 3.4).

• Bavo Europoort is specialist in psychiatrie, met als werkgebied Rijnmond en Zuid-Hollandse eilanden. Bavo Europoort biedt hulp bij complexe psychiatrische aandoeningen en psychosociale problemen. Behandeling vindt plaats in een van de vestigingen of bij de patiënt thuis. Patiënten kunnen beschermd of begeleid bij Bavo Europoort wonen en gebruik maken van een uitgebreid assortiment dagbestedingactiviteiten. Indien noodzakelijk is een opname in een van de klinieken mogelijk. Mensen die zorg mijden, zoekt Bavo Europoort op. • Parnassia is specialist in psychiatrie en heeft als werkgebied Den Haag en omstreken. Door inzet van betrokken zorgprofessionals behandelt en begeleidt Parnassia (jong)volwassenen met psychotische aandoeningen en ouderen met psychische en geheugenproblemen. Ook woonbegeleiding van mensen met psychiatrische problemen, al dan niet met verpleeghuiszorg, behoort tot de kerntaken. Kenmerkend is dat de patiënten doorgaans langdurig zorgafhankelijk zijn. • PsyQ biedt gespecialiseerde behandeling van psychische klachten, van licht tot zware problematiek, die 9

ervoor zorgt dat patiënten snel weer de draad van hun leven kunnen oppakken. Toegankelijkheid en optimisme over het resultaat van de behandeling staan centraal. PsyQ biedt in geheel Nederland behandelprogramma's voor negen van de meest voorkomende psychische klachten: depressie, angststoornissen, psychotrauma, eetstoornissen & obesitas, seksuologie, somatiek & psyche, persoonlijkheidsproblematiek, ADHD bij volwassenen en relatie & psyche. De Parnassia Bavo Groep is één van de franchisenemers van het merk PsyQ. • Brijder is specialist in Verslavingszorg. Het werkgebied omvat Noord- en Zuid-Holland. Brijder biedt een ongeëvenaard breed, samenhangend pakket van generalistische en gespecialiseerde zorgprogramma’s in samenwerking met andere partners. Het aanbod varieert van inloopvoorzieningen en gebruikersruimten tot intensieve klinische vormen van behandeling, alsmede online behandeling voor zowel volwassenen als jeugd.

• Palier, specialist in forensische en intensieve zorg, richt zich op de behandeling, begeleiding en reclassering van patiënten met complexe en meerrvoudige problematiek, veelal binnen een juridisch ka ader. Tezamen zijn de verschillende afdelingen va an Palier actief in een groot deel van westelijk Nederrland. Palier wil de kwaliteit van leven van haar pa atiënten verbeteren en een bijdrage leveren aan de kwaliteit én de veiligheid van de samenleving. Waarr mogelijk probeert Palier deze doelen te combineren. De hoogwaardige en gespecialiseerde zorg op p maat is gericht op doorstroming naar de reguliere e GGZ.

2.3.2 Capaciteit, productie, opbrengsten en personeel Kerngegevens Onderstaande tabel bevat een aantal kerng gegevens op concernniveau. In de verplichte bijlage zijn deze uitgesplitst naar GGZ- en V&V-activiteiten..

Cliënten Aantal cliënten in zorg/behandeling per einde verslagjaar (exclusief preventie en nevencliënten) Capaciteit Aantal beschikbare bedden/plaatsen per einde verslagjaar, inclusief kleinschalig wonen (voorheen beschermd wonen), deeltijdplaatsen en BOPZ-aanmerking Waarvan deeltijdplaatsen Waarvan kleinschalig wonen Productie Aantal in verslagjaar geopende DBC’s Aantal in verslagjaar gesloten DBC’s Aantal verzorgings- en verpleegdagen, inclusief kleinschalig wonen en BOPZ Waarvan verzorgingsdagen kleinschalig wonen Aantal deeltijdbehandelingen in verslagjaar Aantal ambulante contacten in verslagjaar Aantal dagdelen dagactiviteiten in verslagjaar Personeel Aantal personeelsleden in loondienst per einde verslagjaar Aantal FTE personeelsleden in loondienst per einde verslagjaar Bedrijfsopbrengsten Totaal bedrijfsopbrengsten (in euro’s) in verslagjaar Waarvan wettelijk budget voor aanvaardbare kosten Waarvan overige bedrijfsopbrengsten

10

aantal/ bedrag 61.011

2.144 222 268

85.155 74.135 697.027 96.163 44.791 1.354.595 134.867

6.291 4.917

€ 393.871.000 € 348.461.000 € 45.410.000

Capaciteit De toegelaten capac citeit voor de functie verblijf omvatte ultimo 200 07 in totaal 2.482 plaatsen / bedden:

• • • • • • • •

klinische plaatsen voor volwassenen en ouderen klinische plaatsen kinderen jeugdpsychiatrie klinische plaatsen voor verpleeghuiszorg klinische plaatsen voor verslaafden, waarvan 16 voor dubbele diagnose klinische plaatsen forensische verslavingszorg klinische plaatsen intensieve behandeling plaatsen forensisch psychiatrische afdeling plaatsen kleinschalig wonen (waarvan 45 nog niet in het budget opgenomen)

1.550 34 149 310 50 24 34 331

Totaal

2.482

Doordat in de lo oop der jaren klinische bedden zowel door Bavo Euro opoort als de Parnassia Groep werden afgebouwd en omgezet in ambulante vormen van zorg was het aa antal plaatsen/bedden die feitelijk in gebruik waren ultimo 2007 lager, namelijk 1.922. Een overzicht van v de capaciteitsontwikkeling in 2007:

Klinische capaciteit feitelijk in gebruik ultimo 2006: • Parnassia Groep (GGZ) • Parnassia Groep (Verpleeghuis) • Bavo Europoort (GGZ)

plaatsen/ bedden 1.018 149 1.167 612 1.779

Ingebruikname uitbreidingen in 2007: • Parnassia - Wonen (1 januari) • Brijder - Dubbele diagnose (1 januari) • Parnassia - Langdurig zorgafhankelijken (1 januari) • Brijder - Mistral jeugdverslavingszorg (7 januari) • Palier - Triple-Ex forensische verslavingszorg (11 juni) • Brijder - Mirage verslavingszorg (1 juli) • Brijder - Kleinschalig wonen voor verslaafden (per 1 september) • Palier - Forensisch Psychiatrische Afdeling (FPA) (15 oktober) • Bavo Europoort - Ouderen

40 8 30 13 10 12 12 10 8 143

Klinische capaciteit (incl. kleinschalig wonen) feitelijk in gebruik ultimo 2007 (exclusief 222 deeltijdplaatsen)

1.922

Een dee el van de capaciteitsuitbreiding waarvoor in 2007 toe elatingen werden ontvangen kon worden gerealis seerd in tijdelijke huisvesting. De opbouw van de uitbrreiding van kleinschalig wonen in Rotterdam zal in 2008 2 verder gestalte krijgen.

11

Een overzicht van de uitbreidingen na 2007 waarvoor toelatingen van het Ministerie zijn ontvangen:

Bavo Europoort Dubbele diagnose kliniek Halsteren (i.s.m. GGZ Noord Westelijk Brabant, 12+8 bedden) Brijder - Motivatiecentrum Bavo Europoort - Fjord, orthopsychiatrie Palier - Forensisch Psychiatrische Afdeling - long-stay Palier - Centrum Dubbele Problematiek Parnassia - Wonen intramuraal Palier - Forensisch Psychiatrische Afdeling ‘plus’

plaatsen/ bedden

(verwachte) realisatie

12 10 8 12 14 33 24

1 januari 2008 2008/2009 2009 2009 2009 2009 2010

Totaal uitbreiding aantal bedden / plaatsen AWBZ

113

PM: a) Forensisch Psychiatrisch Centrum TBS-plaatsen b) Maatschappelijke Opvang G4

60 190

ad a): De plaatsen Forensisch Psychiatrisch Centrum zullen worden gerealiseerd samen met de Dr. H. van der Hoeven Stichting, in een gezamenlijk op te richten stichting. Zie p.16. ad b): Op basis van het budget in het kader van het project ‘Maatschappelijke Opvang vier grote steden’ dat betreffende gemeenten beschikbaar hebben gekregen heeft in 2006 een aanbesteding plaatsgevonden. De gemeente Den Haag heeft Parnassia Groep (Brijder Verslavingszorg en Psychiatrie Parnassia) budget toegewezen voor 95 woon/verblijfsplaatsen voor veelal verslaafde ‘zorgwekkende zorgmijders’. De gemeente Rotterdam heeft aan Bavo Europoort eveneens 95 plaatsen beschermd wonen toegewezen, te realiseren in samenwerking met het Centrum voor Dienstverlening, voor de opvang van dak en thuislozen met psychische problemen. Er wordt nog naar geschikte locaties gezocht. In het algemeen is het niet eenvoudig deze te vinden. Gezien de uitstekende samenwerking met de gemeentebesturen van Den Haag en Rotterdam en de inmiddels gezamenlijk opgedane ervaring is de verwachting dat ook de realisatie van deze plaatsen voortvarend zal kunnen plaatsvinden. Voor diverse specifieke doelgroepen zullen de bovengenoemde uitbreidingen betekenen dat de kloof tussen de zorgvraag en de beschikbare capaciteit werd of zal kunnen worden verkleind. Naast bovenstaande reeds goedgekeurde uitbreidingen ligt er nog een aantal aanvragen voor uiteenlopende doelgroepen ter finale beoordeling bij het ministerie / CIBG. 12

13

Productie en opbrengsten De opbrengsten in 2007 bedroegen € 396,4 miljoen. Dat is een toename van 8% t.o.v. 2006: (in miljoenen euro's) Opbrengsten

Begroting 2008

Jaarrekening 2007

Jaarrekeningen 2006

406,5

393,9

365,1

De groei van de omzet met 8% is voor ongeveer de helft volumegroei. De andere helft betreft correcties voor prijsstijgingen en nagekomen baten uit oude jaren.

Zorgkantoor – AWBZ Justitie Gemeentefinanciering – WMO Overige financieringen zorg Overige opbrengsten (o.a. verhuur en detachering) Totaal

€ mln. 348,5 10,5 15,8 5,1 14,0 393,9

% 88,5 2,7 4,0 1,3 3,6 100

Behandelde patiënten en wachtlijsten

Personeel

In 2007 heeft de Parnassia Bavo Groep ongeveer 104.800 patiënten behandeld. Dit is exclusief personen die een preventiecursus hebben gevolgd, en personen die samen met de patiënt werden begeleid (nevencliënten).

Eind 2007 telde de Parnassia Bavo Groep p 7.166 medewerkers, vrijwilligers en stagiaires meeg gerekend. Het aantal medewerkers in loondienst groeid de van 5.599 naar 6.291 (van 4.697 naar 4.917 FTE). Zie voor verdere informatie over personeel 4.5.

In 2007 hebben wij 300 patiënten meer behandeld dan in 2006. Deze stijging is lager dan de 4% volumegroei in de financiering. Dit wordt veroorzaakt doordat in 2007 er 143 plaatsen klinische capaciteit in gebruik zijn genomen. Het betreft relatief dure voorzieningen voor patiënten met een hoge zorgzwaarte. Zie het overzicht op p.11. In het volgende Jaardocument zullen wij een onderscheid maken naar verschillende zorgzwaartes en diagnosecategorieën. Niettemin hebben we als gevolg van enerzijds de toegenomen vraag en anderzijds het ‘productieplafond’ waaraan we gebonden zijn nog altijd te kampen met wachtlijsten. Voor de onderdelen behorende tot de voormalige Parnassia Groep kunnen we een vergelijking maken met 2006. Daaruit blijkt enige toename van de wachtlijsten: eind 2007 waren er bijna ruim 2.500 wachtenden (2006: bijna 2.400) met een problematische wachttijd, dat wil zeggen boven de zogenoemde Treeknormen. Er wachtten 1.240 (2006: 985) mensen langer dan 3 weken op aanmelding, 1.010 (1.150) langer dan 3 weken op beoordeling, 310 (250) langer dan 4 weken op aanvang van de behandeling.

14

2.3.3 Werkgebieden De werkgebieden van v onze zorgbedrijven, conform de zorgkantoorregiio-indeling:

Nr

Zorgkantoorregio

13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 27 28 30

Noord-Holland Noord Kennemerland Zaanstreek/Waterland Amsterdam Amstelland en De Meerlanden Zuid-Holland Noord Haaglanden Delft Westland Oostland Midden Holland Rotterdam Nieuwe Waterweg Noord Zuid-Hollandse eilanden West/Brabant Midden-Brabant Zuidoost-Brabant

Bavo Parnassia Europoort

x x x

Palier

x x x

Brijder

PsyQ

x x x

x x x x

x x x x x

x x

x x x x x x

2.4 Belanghebbenden In 2007 heeftt de Parnassia Bavo Groep opnieuw fors geïnvestteerd in externe samenwerking. Samenwerkiing met partners in de regionale ketenzorg is van belan ng om het zorgaanbod voor met name de meest kwetssbare groepen waar mogelijk verder te versterken. Samenwerking met ziekenhuizen en met diverse colllega-GGZ-instellingen binnen en buiten de eigen regio o blijkt duidelijke kansen op te leveren voor het inhoud delijk versterken van het zorgaanbod en voor het be ehalen van wederzijdse voordelen op bedrijfsma atig vlak.

b) Samen met Lentis en Mondriaan Zorggroep werd in het najaar van 2007 besloten om de in 2005 gestarte samenwerking in het kader van CAP-N (Centra voor Arbeid en Psyche Nederland) te beëindigen, omdat het beoogde landelijk dekkend aanbod op het gebied van arbeidsgerelateerde hulpverlening niet voldoende van de grond bleek te komen. Betreffende activiteiten op dit terrein zijn door Lentis, Mondriaan en de Parnassia Bavo Groep voortgezet in het kader van PsyQ Nederland, onder het label PsyQ Business.

Bijlage I bevat b een volledig overzicht van de geformaliseerde ssamenwerkingsverbanden van de Parnassia Bavo Gro oep en haar zorgbedrijven.

c) Met de Reinier de Graafgroep werd de samenwerking voortgezet om een PsyQ-behandelcentrum te realiseren op het terrein van het Diakonessenhuis in Voorburg. De bouw kan begin 2009 starten.

Hieronde er een selectie van samenwerkingsverbanden die gesta art zijn in 2007, dan wel zich in het verslagjaar hebben ontwikkeld. o a) Same en met Lentis, medeaandeelhouder van PsyQ Nede erland, is in het kader van het streven naar landelijkke dekking voor het PsyQ-behandelaanbod gezocht naar een derde aandeelhouder. In 2007 is deze e gevonden in de Mondriaan Zorggroep en de Riag ggZuid. Hun samenwerkingsverband PsyQ Zuid doost Nederland BV heeft begin 2008 een aandeel van de Parnassia Bavo Groep en Lentis van in tota aal 16,6% in PsyQ Nederland overgenomen, en zal het PsyQ-aanbod in Zuidoost Nederland onttwikkelen.

i werden in 2007 de moged) Met het Haga Ziekenhuis lijkheden voor samenwerking op het gebied van verslavingszorg onderzocht. Dat leidde tot de start per 1 april 2008 van een polikliniek in het Juliana Kinderziekenhuis (onderdeel van Haga) voor kinderen die kampen met misbruik van / verslaving aan middelen. De ouders worden er nadrukkelijk bij betrokken, vandaar dat gekozen is voor een avondpolikliniek. Verder onderzoekt Parnassia met het Haga Ziekenhuis de mogelijkheden van samenwerking op het gebied van de (klinische) geriatrie, zowel op inhoudelijk als organisatorisch gebied.

15

e) Met Altrecht (Utrecht) en Lentis is het initiatief genomen om te komen tot de landelijke ontwikkeling en erkenning van topreferente GGZ-functies. In 2007 werd een onafhankelijke Stichting Topklinische GGZ in het leven geroepen die hierin een spilfunctie zal gaan vervullen. Het initiatief werd door onder anderen het Ministerie van VWS en Zorgverzekeraars Nederland met instemming begroet. Inmiddels sloten ook Rivierduinen en De Viersprong zich aan. Zie 4.4.1. f) Met De Jutters (Haaglanden) werd de samenwerking geïntensiveerd om tot zo goed mogelijk werkende zorgketens te komen waarin patiënten (kinderen en jeugdigen, jongvolwassenen en hun ouders) niet tussen wal en schip vallen. De samenwerking betreft onder meer preventie (KOPP - kinderen van ouders met psychische problemen) en zorg op het grensgebied van kinderen jeugdpsychiatrie en psychiatrie voor volwassenen (eerste psychosebehandeling, eetstoornissen). Met Brijder Verslavingszorg is er een gezamenlijk team dat intensieve systeemgerichte interventie toepast bij jongeren met meervoudige problemen, waaronder verslaving. g) In een gebouw van de Parnassia Bavo Groep, het voormalig verpleeghuis Dorestad startte De Jutters in 2007 (in samenwerking met de Stichting Jeugdformaat, De Bruggen en forensisch Centrum Teylingereind) een intersectoraal programma Jeugdzorg Extra (JX) voor kinderen en jeugdigen met ernstige gedragsproblemen en –stoornissen. Met Brijder Verslavingszorg vindt wederzijdse consultatie en training van teamleden plaats.

door een gezamenlijk op te richten stichting. Palier zet zich namens de Parnassia Bavo Groep in om deze ambitie te verwezenlijken. Op deze wijzze wordt de samenwerking tussen de Forensisch Psychiatrische Centra en de reguliere GGZ-in nstellingen versterkt. Dit moet onder andere leiden n tot betere doorstroommogelijkheden voor de patiënten. Dit was ook een wens van de Tweede Kame er mede naar aanleiding van de uitkomsten van hett parlementair onderzoek naar het TBS-systeem en de aanbevelingen die na dit onderzoek zijn geform muleerd (Commissie Visser). j) Met vier collega-GGZ-instellingen particip peert de Parnassia Bavo Groep in het Landelijk Cen entrum voor Vroegkinderlijke Chronische Traumatiserin ng (LCVT). Vijf Topreferente Behandelcentra kunnen patiënten die lijden onder de gevolgen van vroegkiinderlijke chronische traumatisering verzekeren va an gekwalificeerde zorg, goede toegankelijkheid, sprreiding en valide behandelmethoden. PsyQ (psycho otrauma) en Palier (Centrum voor Intensieve Behand deling) participeren in dit initiatief. Begin 2007 ging het LCVT van start met et een feestelijk minisymposium. Momenteel wordt er hard gewerkt om het huidige aantal van vijff Top Referente Trauma Centra uit te breiden n tot een aantal van circa tien over het land vers spreide traumacentra.

h) In de regio Rijnmond werd de samenwerking tussen de divisie kinderen jeugdpsychiatrie van zorgbedrijf Bavo Europoort en het RMPI verder uitgewerkt. Het betreft twee instellingen die deels voor dezelfde doelgroepen werken. Zij beogen het functioneren van de regionale zorgketens voor deze doelgroepen te optimaliseren en te voorzien in lacunes in het zorgaanbod.

k) De samenwerking met woningcorporratie Vestia werd in 2007 met name voortgezet op het gebied van individueel begeleid wonen voor patiënten van Bavo Europoort, Palier, Parnassia en Brijder. In 2007 werden 59 van onze patiënten in een n Vestiawoning geplaatst (in 2006 79; voor 2008 zijn n afspraken gemaakt voor eenzelfde aantal patië ënten). Er is een regelmatig voortgangsoverleg waar eventuele probleemsituaties worden besproke en. In Rotterdam realiseert Bavo Europ poort samen met Vestia huisvesting voor 38 patiënte en aan de Schietbaanstraat. Deze zal in mei 2008 worden opgeleverd.

i) Samen met de Dr. H. van der Hoeven Stichting, centrum voor klinische forensische psychiatrie te Utrecht, werd ingeschreven op de landelijke tender van Justitie voor de uitbreiding van TBS-capaciteit. Deze leidde tot de gunning van 60 plaatsen. Op 13 december 2007 werd in aanwezigheid van staatssecretaris Albayrak de overeenkomst tussen Van der Hoeven en Parnassia Bavo Groep getekend om op het terrein Monsterseweg in Den Haag een Forensisch Psychiatrisch Centrum met 60 plaatsen te realiseren. Inmiddels is besloten om ook 20 zogenaamde FPA plus plaatsen onder te brengen in de nieuw te bouwen voorziening. Het Forensisch Psychiatrisch Centrum zal worden geëxploiteerd

l) In 2006 nam Bavo Europoort same en met Basisberaad Rijnmond, Delta Psycchiatrisch Centrum, Flexibel Wonen, Maasdelta en Pam meijer het initiatief tot de oprichting van Stichting Rijjnmondse Hofjes. De Stichting stelt zich ten doel om m in de regio Rijnmond 500 woningen voor me ensen met een psychiatrische aandoening te rea aliseren. Met 20 tot 25 woningen per hofje wil de sticchting veiligheid, geborgenheid en eigenheid creë ëren, waarbij de bewoner de woning huurt of koo opt van een woningbouwcorporatie of ontwikkelaarr en waarbij zorgaanbieders zorg leveren. In 2007 werden 16 locaties onderzocht, waarvan 9 afgevalle en (financieel niet haalbaar, bestemmingsplan, on ngeschikt). Op dit

16

moment zijn 7 lo ocaties in onderzoek en ontwikkeling, waarvan 1 iin de fase van definitief ontwerp.

Diverse samenwerkingsrelaties op het gebied van onderzoek komen aan de orde in 4.4.4.

m) Met Compaan w werkt Parnassia aan een gespecialiseerd behandellaanbod op het grensvlak van psychiatrie en zorg g voor verstandelijk gehandicapten. Gezamenlijk we erden in 2007 ervaringen opgedaan met ambulante e zorg voor deze kwetsbare doelgroep; als esse entieel sluitstuk van de zorgketen is samen met Co ompaan een aanvraag gedaan voor een klinische voorziening v voor wonen en voor crisisinterventties. n) Samenwerking g van Bavo Europoort met GGZ Westelijk Noo ord Brabant (GGZ WNB) resulteerde op 1 januari 2008 2 in de opening van een dubbele diagnose klin niek in Halsteren. In deze kliniek worden menssen met een verslavingsprobleem in combinatie e met een psychiatrische stoornis kortdurend behandeld. b In 2007 werd den besprekingen met de Raad van Bestuur van n GGZ WNB gestart met het oog op het starten van PsyQ-vestigingen in deze regio. Ook worden goe ede aanknopingspunten gezien voor het versterken van v het regionale zorgaanbod, in de eerste plaa ats op het gebied van verslavingszorg. o) Met het Ce entrum voor Dienstverlening (CvD) participeerrt Bavo Europoort in het plan van aanpak Maatschap ppelijke Opvang voor de vier grote steden (MOG4). Dit D plan van aanpak heeft tot doel om aan de 2900 d dak en thuislozen in Rotterdam een traject te bieden n, waarbij het verkrijgen van huisvesting, het behan ndelen van ziekte en het verkrijgen van werk of dagbesteding d belangrijke pijlers zijn. Voor de uitvoe ering van dit plan zijn zowel AWBZ- als gemeenttelijke middelen beschikbaar. De regie voor de uitvo oering van dit plan ligt bij de gemeente Rotterda am en het zorgkantoor Rotterdam. Samen met hett CvD heeft Bavo Europoort met hen in 2007 afsprakken gemaakt over de realisatie van beschermd wonen (95 plaatsen), integrale toegang en scre eening, begeleid (zelfstandig) wonen en Integra ale Bemoeizorg (ACT en zorgtoeleiding). p) In Noo ord Holland onderhoudt Brijder Verslavingszorg reeds r enkele jaren een vruchtbare samenwerking met Dijk en Duin in Castricum op het grens svlak van psychiatrie en verslavingszorg. Dijk e en Duin heeft als werkgebied de regio MiddenKenn nemerland en Zaanstreek/Waterland. Ook ontstond d in 2007 samenwerking tussen Dijk en Duin en PsyQ. P dat inmiddels vestigingen in Noord Holland had geopend. Een en ander leidde tot besprekingen over bredere sam menwerking, begin 2008 uitmondend in een voo ornemen tot fusie. Zie p.31.

17

18

3 Governance 3.1 Bestuur en toezicht 3.1.1 Zorgbrede Governance Code De Parnassia Bav vo Groep beschikt over een reglement Corporate Govern nance, dat van kracht is geworden per fusiedatum, 1 julii 2007. Het voldoet volledig aan de landelijk geldende Z Zorgbrede Governancecode. Belangrijke elem menten van het reglement Corporate Governance kom men hieronder aan de orde.

3.1.2 Raad van Bestuur Bestuursstructuur De bestuursstrructuur van de Parnassia Bavo Groep is die van een ein ndverantwoordelijke Raad van Bestuur met Raad van Toezicht. Na de fusie pe er 1 juli 2007 werd gewerkt met een overgangsmo odel. In de tweede helft van 2007 werd besluitvormin ng voorbereid over een definitief model. Dit model we erd, na advisering door de medezeggenschap en goe edkeuring door de Raad van Toezicht, vanaf 1 maa art 2008 gehanteerd in de feitelijke taakverdeling va an de bestuurders. De formeel-juridische implementa atie van dit bestuursmodel zal plaatsvinden 1 juli 2008 b bij de invoering van de holdingstructuur (zie 2.2 Juriidische structuur).

ontstaan van de Parnassia Bavo Groep per 1 juli 2007 werden de Raden van Bestuur van de fusiepartners samengevoegd tot één Raad van Bestuur. Van de aldus gevormde Raad van Bestuur waren twee leden, te weten de voorzitter en de financieel bestuurder, vrijgesteld voor concerntaken (1,0 fte). De vijf andere leden waren in 2007 tevens als bestuurder / directievoorzitter verantwoordelijk voor de dagelijkse leiding van een zorgbedrijf (0,7 fte). Aldus waren met Raad van Bestuur-taken op concernniveau 3,5 fte (2 x 1,0 + 5 x 0,3) gemoeid.

Vergaderingen Na de fusie per 1 juli 2007 vergaderde de Raad van Bestuur tweewekelijks. De onderwerpen op de agenda werden gestructureerd op basis van de aandachtgebieden zoals weergegeven in onderstaand overzicht, zodat voor in principe elk onderwerp sprake was een eerstverantwoordelijke 'eigenaar' binnen de Raad.

Reglement De relatie tussen de Raad van Bestuur en de Raad van Toezicht is beschreven in het Reglement Corporate Governance Parnassia Bavo Groep. Er is geen afzonderlijk reglement van de Raad van Bestuur.

Bestuursmodel vanaf 1 maart 2008 Vanaf 1 ma aart 2008 telt de Raad van Bestuur vier leden. Er is s, anders dan in het overgangsmodel, geen sprake me eer van ‘personele unies’ tussen Raad van Bestuur en n de directies van de zorgbedrijven. Elk zorgbedrijjf kent dan een bestuurder die geen deel uitmaakt van n de Raad van Bestuur. Per 1 juli 2008 heeft elk zorgbedrijf een BV-structuur, waarvan de zorgbedrijfbe estuurder statutair bestuurder is. In dit mo odel heeft een Bestuursraad, zijnde de vergadering van Raad van Bestuur en alle zorgbedrijfbestuurd ders, tot taak zorg te dragen voor een samenh hangend concernbeleid. Gezien de medeverantw woordelijkheid van de bestuurders van de zorgbed drijven voor het functioneren van het concern als geh heel vindt 1 x per 2 weken een vergadering van de Besstuursraad plaats.

Overgangsmodel vanaf 1 juli 2007 De Raad van Bestuur van Bavo Europoort telde drie le eden; die van de Parnassia Groep vier. Bij het 19

Samenstelling Onderstaand overzicht geeft de samenstelling weer vanaf de fusiedatum 1 juli 2007, met de verdeling van de aandachtsgebieden van de bestuurders vanaf die datum.

Naam en bestuursfunctie

Aandachtsgebieden t.b.v. concern

drs. Frits Verschoor Voorzitter RvB (1,0 fte)

Corporate Governance Strategisch concernbeleid, portfolio Vastgoed / WTZi (vz. regiegroep) HRM (vz.regiegroep) Concernstaf Service Centrum

dr. Rob F. Koning Vice-voorzitter RvB (0,3 fte) Tevens bestuurder / directievoorzitter zorgbedrijf Parnassia

Opleiding en onderzoek (vz. regiegroep) Bestuurder Centrale Ondernemingsraad

M.W. Reitsma Lid RvB (0,3 fte) Tevens bestuurder / directievoorzitter zorgbedrijf PsyQ

Marketing en verkoop (vz. regiegroep)

Stephan Valk RA Lid RvB (1,0 fte)

Financieel bestuurder, ICT, Administratieve organisatie (vz. regiegroep) Concernstaf Service Centrum

drs. Hans H.W. de Veen MHA Lid RvB (0,3 fte) Tevens bestuurder / directievoorzitter zorgbedrijf Bavo Europoort

Innovatie (vz. regiegroep)

drs. Victor M. Vladár Rivero Lid RvB (0,3 fte) Tevens bestuurder / directievoorzitter zorgbedrijf Palier

Zorg (vz. regiegroep) Zorgservice Bestuurder Centrale Cliëntenraad

Gerrit Jan Vos MBA Lid RvB (0,3 fte) Tevens bestuurder / directievoorzitter zorgbedrijf Brijder verslavingszorg

Slimmer werken (vz. regiegroep)

Nevenfuncties Zie voor een overzicht van nevenfuncties van de leden van de Raad van Bestuur bijlage IIa.

20

Beoordeling en bezoldiging Raad van Bestuur De Raad van Toezich ht bespreekt jaarlijks het functioneren van de leden va an de Raad van Bestuur. In deze bespreking besluit de Raad van Toezicht of het functioneren het afgelope en jaar is te typeren als onvoldoende, voldoende of goed. g Bij onvoldoende volgt er een formeel beoordelin ngsgesprek met desbetreffend lid dan wel met de vo oltallige Raad van Bestuur. Bij goed functioneren kan de d Raad van Toezicht besluiten om een gratificatie / bonus b uit te keren. Zowel in de Parnassia Groep als in Bavo Europoort besloot de Raad van Toezichtt in 2007 tot het toekennen van een bonus in verband d met de in het voorafgaande jaar geleverde presta aties. De leden van de e Raad van Bestuur worden bezoldigd binnen de kaderrs van de adviesregeling arbeidsvoorwaarden NVZD. De bezoldiging wordt conform de wettelijke vo oorschriften gespecificeerd in de jaarrekening en de e verplichte bijlagen. Op de Parnasssia Bavo Groep zijn van toepassing de bepalingen van de Wet openbaarheid uit publieke middelen gefin nancierde topinkomens (WOPT). Informatie in d dit verband wordt eveneens gegeven in de verplichte bijlagen.

3.1.3 Raad van Toezicht In zijn vergad dering van 15 mei 2008 heeft de Raad van Toezicht, bij het vaststellen van de jaarverslaggeving 2007, terugg geblikt op de ontwikkeling van de Parnassia B Bavo Groep sinds haar ontstaan op 1 juli 2007. Op ba asis van alle sindsdien ontvangen voortgangsinform matie heeft de Raad van Toezicht vastgesteld dat de e organisatie zich in die korte tijd voorspoedig heeft o ontwikkeld en dat zowel op het gebied van zorginhoud d als bedrijfsvoering een stevige basis is gelegd om m in 2008 te kunnen voortbouwen. De realisatie van v de fusiedoelstellingen 2007-2008 zit goed op sschema.

Omvang Raad van Toezicht Bij het on ntstaan van de Parnassia Bavo Groep per 1 juli 200 07 werd een Raad van Toezicht geformeerd bestaand de uit tien leden. Vijf van hen waren afkomstig uit de Ra aad van Toezicht van Bavo Europoort, vijf uit die van de Parnassia Groep. Vier van n de tien toezichthouders werden benoemd voor ee en periode van 1,5 jaar (tot eind 2008). Na deze overgan ngsperiode zal de Raad van Toezicht maximaal 7 leden n tellen, van wie maximaal 6 lid zijn van de huidige e Raad van Toezicht.

Profiel leden Raad van Toezicht en aandachtsgebieden Het reglement Corporate Governance beschrijft het profiel waaraan elk lid van de Raad van Toezicht dient te voldoen. Elke toezichthouder dient te beschikken over een combinatie van eigenschappen, waaronder een ‘helikopterview’; kennis van en ervaring met bestuurlijke besluitvormingsprocessen en strategische afwegingsprocessen; algemene interesse in de samenleving en meer in het bijzonder in de (geestelijke) gezondheidszorg; kennis om de zorg, de bedrijfsvoering en de financiën te kunnen beoordelen; het vermogen om een goed evenwicht te zoeken tussen de toezichthoudende rol van de Raad van Toezicht en de uitvoerende rol van de Raad van Bestuur. Tevens benoemt het reglement naast de functie van voorzitter de volgende specifieke aandachtsgebieden binnen de Raad van Toezicht: • GGZ / zorginhoud. Deze toezichthouder volgt de zorginhoudelijke ontwikkelingen in de GGZ, weet hoe de vraagkant zich ontwikkelt en weet wat er speelt binnen de patiëntenbeweging. Deze toezichthouder wordt benoemd (zonder last of ruggespraak) op basis van een bindende voordracht door de Concern Cliëntenraad (CCR). Hij onderhoudt namens de Raad vanToezicht het contact met de CCR. • Bedrijfsvoering I. Deze toezichthouder brengt deskundigheid in op de gebieden financiën, administratieve organisatie, treasury en ICT. • Bedrijfsvoering II. Deze toezichthouder brengt deskundigheid in op de gebieden organisatie, marketing, management en management development. • Algemeen maatschappelijk functioneren. Deze toezichthouder brengt deskundigheid in op het brede veld van het algemeen maatschappelijk functioneren van de ‘publieke zaak’, waarbij valt te denken aan zorg, onderwijs, huisvesting, veiligheid, politiek etc. - HRM en Organisatiekunde. Deze toezichthouder brengt deskundigheid in op het gebied van HRM en Organisatiekunde. Deze onderhoudt namens de Raad van Toezicht het contact met de Centrale Ondernemingsraad (COR). - Juridische zaken. De juridisch deskundige brengt deskundigheid in op het brede juridische spectrum, met bij voorkeur een specialisatie op het gebied van Vastgoed. Dat laatste gezien het feit dat het Vastgoed vrijgegeven zal worden.

21

Samenstelling Raad van Toezicht en rooster van aftreden Van de huidige 10 toezichthouders zullen er eind 2008 vier aftreden. Daarna zal het rooster van aftreden erin voorzien dat er jaarlijks 2 termijnen van toezichthouders aflopen. Zo is de continuïteit gegarandeerd en wordt de Raad van Toezicht gefaseerd ‘ververst’. Onderstaand overzicht geeft de samenstelling van de Raad van Toezicht weer vanaf de fusiedatum 1 juli 2007, met de verdeling van de aandachtsgebieden vanaf die datum. Ter toelichting:

Aangezien bij de fusie een nieuwe stichting werd gevormd met een nieuw samengestelde Raa ad van Toezicht was de fusiedatum, 1 juli 2007, voorr alle toezichthouders de aanvangsdatum van hun n eerste termijn. In de jaarrekening / bijlagen is de be ezoldiging weergegeven inclusief die bij de rechtssvoorgangers. • Het aantal bijgewoonde vergaderingen betrreft het aantal gedurende het gehele jaar, dus inclu usief de vergaderingen van de Raad van Toezicht va an Bavo Europoort respectievelijk de Parnassia Gro oep vóór de fusie.

• Omdat het rooster van aftreden vanaf 2008 nog zal worden vastgesteld vermeldt onderstaand overzicht bij een aantal toezichthouders ‘n.t.b.’. Aandachtsgebied binnen RvT vanaf 1 juli 2007*

Vergaderingen in 2007

Einde huidige (=1e) termijn

dhr. drs. A.H.C. Annink

Voorzitter

6

n.t.b.

dhr. mr. H.J. Rutten

Vicevoorzitter; bedrijfsvoering I; lid financiële commissie

8

n.t.b.

dhr. mr. L.J.A.M. van den Bergen

Juridische zaken

6

31 dec. 2008

dhr. F.J. van der Heijden

Algemeen maatschappelijk functioneren

7

31 dec. 2008

mw. drs. C.N. Hilgeman

HRM en Organisatiekunde; contact Centrale Ondernemingsraad

7

n.t.b.

dhr. drs. C.M. de Koning

Gezondheidszorg – verslavingszorg

8

31 dec. 2008

dhr. mr. G.B. Raaphorst


7

n.t.b.

dhr. P.Q. van Trigt

GGZ – zorginhoud; contact Concern Cliëntenraad

7

n.t.b.

dhr. prof. dr. D.J. Wolfson


8

31 dec. 2008

dhr. ir. R. van Yperen

Bedrijfsvoering II; lid financiële commissie

6

n.t.b.

*) Het aandachtsgebied juridische zaken was in 2007 nog niet toebedeeld

Tot aan de fusie per 1 juli 2007 maakten de volgende personen deel uit van de Raden van Toezicht van de rechtsvoorgangers: Bavo Europoort: • mw. drs. C.J.Th. Raben • dhr. J. Rijsdijk • dhr. drs. R. Schutrup Parnassia Groep: • dhr. drs. J. van Dijk 22

Nevenfuncties Zie bijlage IIb voor een overzicht van nevenfuncties van de leden van de Raad van Toezicht.

werkt in een geïntegreerd overzicht van alle belangrijke risico’s op concernniveau (zie 3.2). Met regelmaat komt het geactualiseerde risico-overzicht in de Raad van Toezichtvergadering aan de orde.

Onafhankelijkheid De (her)benoeming g van een lid van de Raad van Toezicht vindt plaa ats door middel van openbare werving en coöpta atie. Het reglement Corporate Governance bevatt een achttal uitgangspunten die daarbij in aanmerrking worden genomen. Enkele daarvan beogen de d onafhankelijkheid van de leden van de Raad van Toezicht te waarborgen. Zo is in de Raad van Toezicht geen plaats voor een voormalig bestuurder van de Parnassia Bavo Groep, heeft een toezich hthouder geen familie werken bij de Parnassia Bavo Groep, ontvangt hij buiten de vergoeding in verband d met het toezichthouderschap geen enkele financiëlle vergoeding van de Parnassia Bavo Groep, en mag de betrokkenheid van de Raad van Bestuur bij de iinvulling van een vacature niet zodanig zijn dat de Raad van Bestuur een beslissende invloed kan uitoefenen n.

Taakvervulling door de Raad van Toezicht in 2007 Vóór fusiedattum In de eerste h helft van 2007, voor de fusie, vergaderden zowel de Raa ad van Toezicht van Bavo Europoort als die van de Pa arnassia Groep 4 maal. Binnen Bavo o Europoort waren de integratieprocessen binnen deze e organisatie, per 1 september 2006 ontstaan uitt een fusie tussen de Bavo RNO Groep en GGZ Groep p Europoort, een belangrijk onderwerp van aandacht. Binnen de Parnassia Groep vormden de integratieprocessen binnen de divisie Brijder Verslavingszorg, ontstaan door d de fusie met de Brijder per 1 juni 2006, een belang grijk onderwerp. In de Rade en van Toezicht van zowel Bavo Europoort als de Parrnassia Groep ging in het eerste halfjaar uiteraard veel aandacht uit naar de voorbereiding van de per 1 jjuli 2007 tot stand te brengen fusie. Belangrijjk in dit verband waren de conclusies uit de beide ‘du ue diligence rapportages’, opgesteld met het oog op de d fusie. Na fusie edatum Vanaf de d fusie per 1 juli 2007 vergaderde de Raad van Toe ezicht van de Parnassia Bavo Groep 4 maal, in tegenw woordigheid van de Raad van Bestuur. Belang grijke prioriteiten voor Raad van Toezicht en Raad v van Bestuur bij de ontwikkeling van de nieuwe fusieo organisatie vormden de conclusies uit de zojuist genoe emde ‘due diligence rapportages’. Deze zijn ver-

In de meivergadering ligt de jaarrekening ter goedkeuring voor in de Raad van Toezicht, alsmede de rapportage / managementletter van de accountant naar aanleiding daarvan. De accountant wordt in de Raad van Toezichtvergadering uitgenodigd. De belangrijkste door de Raad van Toezicht besproken onderwerpen vanaf de fusie per 1 juli 2007 waren: • De Management Informatieset (MIS) inclusief de ZorgMIS (meerdere malen) • Voortgangsrapportages / stand van zaken (meerdere malen) t.a.v. - de afzonderlijke zorgen ondersteunende bedrijven, concernstaf, medezeggenschap - de fusiedoelstellingen • De samenwerking binnen de Raad van Bestuur (13/9) • Stand van zaken van acties n.a.v. de due diligence rapportages in het kader van de fusie Parnassia Bavo Groep (21/11) • Missie en kernwaarden (13/12) • Management Development 2e echelon (13/12) • Benoemingen directieleden i.v.m. nieuwe concernstructuur in 2008 (13/12) • PsyQ: ondernemingsplan 2007-2010 (13/12). Goedgekeurd werden door de Raad van Toezicht: • Uitwerking fusiedoelstellingen (2/8) • Aangepaste begroting 2007 (2/8) • Externe strategie Parnassia Bavo Groep (21/11) • Concernstructuur (wijziging juridische, fiscale en topstructuur) (21/11).

Beoordeling functioneren Raad van Toezicht De Raad van Toezicht bespreekt jaarlijks het eigen functioneren alsmede de bijdrage daaraan van elk afzonderlijk lid. Dit gebeurt buiten aanwezigheid van de Raad van Bestuur, gehoord hebbende de opvatting van de (voorzitter van de) Raad van Bestuur.

Bezoldiging leden Raad van Toezicht De eisen die aan toezichthouders in de gezondheidszorg worden gesteld worden steeds hoger. Dat betekent dat elke toezichthouder voldoende tijd moet vrijmaken om zijn/haar functie goed in te kunnen vullen. Daarnaast zijn de leden van de Raad van Toezicht hoofdelijk aansprakelijk. De beloning dient passend te zijn voor een organisatie met de complexiteit en omvang van de Parnassia Bavo Groep. Bij de start van de Parnassia Bavo Groep per 1 juli 2007 werd de bezoldiging voor de voorzitter vastgesteld op € 12.500; voor de vice-voorzitter op € 11.000 en voor de leden op € 10.000 per jaar.

23

3.2 Bedrijfsvoering Aan het systematisch besturen en in control krijgen, hebben en houden van de Parnassia Bavo Groep wordt vorm gegeven met een integrale besturing & controlcyclus. Deze heeft als doelstelling: • er voor te zorgen dat alle bedrijfsprocessen functioneren conform de daaraan door externen en de Parnassia Bavo Groep zelf gestelde eisen, • met oog voor de te bereiken doelen en het voorkomen/beperken van risico’s, • waarbij de samenhang in het concern wordt bereikt, In de cyclus is de kwaliteitscyclus van HKZ begrepen. De hoofdelementen van de besturing & controlcyclus:

Uitdragen van beleid

Organiseren en uitvoeren van beleid

Meten voortgang van de uitvoering

Verzamelen interne & externe informatie

Bepalen van het beleid

Uitgewerkt in onder andere

• bedrijfsplan • begroting • organisatiehandboek

• risicoanalyse • kwaliteitssysteem

prestatieindicatoren over: • voortgang • vermijden risico’s

De besturing & controlcyclus wordt ondersteund door het model van het Instituut Nederlandse Kwaliteit (INK). Met dit kwaliteitsmodel wordt invulling gegeven aan integrale kwaliteitszorg (zie 4.3). Uitgangspunt voor het beleid in een bepaalde periode is het bedrijfsplan van het concern. Dit vormt het kader voor de eigen bedrijfsplannen van de zorgen ondersteunende bedrijven. Deze worden nader geconcretiseerd door middel van prestatie-indicatoren. De resultaten zoals geformuleerd in elk bedrijfsplan vormen het managementcontract dat elke bestuurder/directie jaarlijks afsluit met de Raad van Bestuur. Elke vier maanden schrijft de bestuurder/directie een rapportage. Een vast onderdeel daarvan vormen de belangrijke risico’s en daarop ondernomen acties. De rapportage wordt door controllers beoordeeld en voorzien van een managementletter. Al deze informatie wordt vervolgens besproken in een overleg tussen Raad van Bestuur en bestuurder/directie. Op deze wijze wordt systematisch gewerkt aan het

24

daadwerkelijk bereiken van de doelstellingen, en het zoveel mogelijk beperken van risico’s. In 2007 zijn op twee fronten belangrijk ke vorderingen gemaakt bij het versterken van de bes sturing & controlcyclus: • ‘Zorgcontrol’, gericht op de goede werking van onze zorgprocessen om de kwaliteit van onze zorg te borgen, is een integraal onderdeel geworden van de besturing & controlcyclus en krrijgt daarin een steeds prominentere rol. Zie p.36. and gebracht van • Er is een integraal overzicht tot sta de risico’s op concernniveau, inclu usief risico’s van de (zorg-)bedrijven die zo groot ziijn dat ze het concern kunnen beïnvloeden. Het ov verzicht bevat de risico’s die naar voren kwamen in n de ‘due diligenceonderzoeken’ uitgevoerd met hett oog op de fusie, alsmede geconstateerde risico’s naar aanleiding van managementletters etc. van exte erne controleurs zoals accountants en inspecties.. Systematisch worden de risico’s geclassificeerd op kans en impact, en worden de acties om deze te e minimaliseren gemonitord.

De risico’s voor een grote zorginstelling als de Parnassia Bavo Gro oep en haar onderdelen zijn zeer uiteenlopend en va an verschillende orde. Op diverse plaatsen in dit jaard document bespreken we hoe we op specifieke terreiinen de risico’s trachten te minimaliseren. Voor he et concern als geheel kunnen als belangrijkste risico o’s genoemd worden: • het niet kunnen leveren van noodzakelijke zorg (wachtlijsten – zie z p.14) • de veiligheid va an patiënten en medewerkers (zie 4.4.4) • de overgang na aar bekostiging in DBC's en ZZP's en de daaraan verbonden administratieve eisen en belasting (zie 4.3) 4 • de integratie van v de informatiesystemen (zie 4.8).

3.3 Medezeggenschap patiënten /cliënten Een belangrijk uitgangspunt in onze zorgvisie is de ervaringsdesku undigheid van de patiënt en zijn/haar participatie in de eigen behandeling. Naast de patiënt zelf zijn er and deren die zijn/haar belangen behartigen, zoals de patiëntenvertrouwenspersoon en de medezeggenschap patiënten. Deze laatste heeft haar basis in de WMCZ.. De Parnassia Bavo Groep beschikt echter niet over medezeggenschapsorganen m louter om aan wettelijke e verplichtingen te voldoen. Integendeel, we zien de medezeggenschap m als een essentiële partner bij het vormgeven aan en het uitvoeren van ons beleid. Voor de fus sie Bavo Europ poort had aan het begin van het verslagjaar een bijzond dere cliëntenraad die zich bezighield met de inrichting v van de nieuwe medezeggenschapsstructuur in het kade er van de WMCZ. Vanaf maart 2007 werd een definittieve vormgeving tot stand gebracht: een beleidsraa ad op centraal niveau, een praktijkraad op divisienive eau en tien locatieraden. De Parnasssia Groep kende aan het begin van het verslagjaar e een zevental raden op divisieniveau (zie p.9) die een v vertegenwoordiging hadden in de centrale cliëntenra aad. In het ov verleg met de respectieve Raden van Bestuur lag bij beide centrale cliëntenraden het accent op de ontwikke elingen en de kwaliteit van zorg. Belangrijk aandach htspunt vormde de voorgenomen fusie tussen de Parn nassia Groep en Bavo Europoort. Dit voornemen werd door beide centrale raden vanuit cliënten nperspectief positief beoordeeld.

bestaande uit vertegenwoordigers van de raden, deed het voorstel het zwaartepunt van de medezeggenschap bij de zorgbedrijven te leggen. De vertegenwoordigers van de medezeggenschap in de zorgbedrijven hebben zitting in een (centrale) raad op concernniveau. Het voorstel van de commissie werd door de Raad van Bestuur overgenomen. Er werd een Concerncliëntenraad (CCR) in oprichting gevormd met een dagelijks bestuur. In oprichting, omdat de medezeggenschap van de bij de fusie gevormde zorgbedrijven nog in ontwikkeling was. De constituerende overlegvergadering tussen CCR en Raad van Bestuur vond in september plaats. Na de fusie In het vervolg van het jaar zijn CCR en Raad van Bestuur drie keer in overleg bijeengekomen. Aan de hand van de periodieke ZorgMIS (zorgmanagementinformatie) zijn daarbij de ontwikkelingen in de zorg van de Parnassia Bavo Groep besproken. Wachtlijsten en de veiligheid op de instellingsterreinen waren belangrijke onderwerpen. In het verlengde hiervan heeft de CCR positief geadviseerd over een set gedragsregels voor patiënten en bezoekers. De CCR heeft vanwege kwaliteitsoverwegingen niet ingestemd met een voorgenomen reductie op het budget Multiculturele Geestelijke Verzorging. Naar aanleiding van het advies heeft de Raad van Bestuur zijn voorgenomen besluit aangepast. Ook heeft de CCR de Minister van VWS kenbaar gemaakt het verzoek van de Raad van Bestuur om uitbreiding met 24 plaatsen duurzaam verblijf op de locatie Monsterseweg, te ondersteunen. In november heeft de Raad van Bestuur op verzoek van de CCR een presentatie gegeven aan de gezamenlijke cliëntenraden over de geformuleerde externe strategie en de daarmee samenhangende wijziging van de concernstructuur. Betreffend voorgenomen besluit is eind december aan de CCR ter advisering aangeboden. De CCR heeft inmiddels, met verwijzing naar de ontwikkelingen in de zorg, positief geadviseerd. Op het einde van het jaar heeft de CCR veel tijd en aandacht besteed aan de definitieve inrichting van de medezeggenschapsstructuur. De door de voorbereidingscommissie gestelde doelen en termijnen, waaronder het opstellen van een eigen reglement, waren daarbij richtinggevend. De CCR heeft begin 2008 zijn definitieve vorm gekregen.

Ruim v voor de fusiedatum van 1 juli namen de beide centrale raden het voortouw om na te denken over de stru uctuur van de medezeggenschap in de nieuwe Parnassia Bavo Groep. Een voorbereidingscommissie 25

“De Parnassia Bavo Groep ziet de medezeggenschap als een essentiële partner bij het vormgeven aan en het uitvoeren van haar beleid.”

26

3.4 Medezeggenschap personeel Meedenken over en n mee vormgeven aan het eigen werk is doorslagge evend voor de kwaliteit van het werk, en daarmee voor voldoening in en tevredenheid met het werk. Zulkke participatie moet zo dicht mogelijk bij de werkvloe er gestalte krijgen. Het werkoverleg op de afdeling is daarvoor d bij uitstek de plek. Daarnaast en aanv vullend daarop is er de formele medezeggenschap in het kader van de WOR door middel van de on ndernemingsraden per (zorg)bedrijf en de Centrale O Ondernemingsraad (COR). Deze medezeggenschap is v voor directies en Raad van Bestuur van groot belang g om signalen te ontvangen over zaken die vanuitt het perspectief van medewerkers van belang zijn. En om o advies in te winnen of instemming te verkrijgen ov ver plannen die belangrijke gevolgen voor medewerk kers hebben. Voor de fusie Het verslagjaarr heeft (ook) voor de medezeggenschap personeel in het teken gestaan van de fusie Parnassia Groep – Bavo Europoort. Bavo Europoo ort kende één ondernemingsraad die de belangen van de medewerkers vertegenwoordigde. De Parnassia Groep kende begin 2007 zes ondernemingsraden. Deze waren vertegenwoordigd in de Centrale Ond dernemingsraad (COR) die het overleg met de Raad van Bestuur voerde.

Na de fusie In de tweede helft van 2007 zijn de Raad van Bestuur en de COR zes keer in overleg bijeen geweest. Daarbij heeft de COR constructief meegedacht over het integratieproces na de fusie. Dit blijkt onder andere uit zijn deelname aan de werkgroep die zich bezighoudt met de harmonisatie van de verschillende personele regelingen. Positief, en voorzien van relevante aanbevelingen, heeft hij geadviseerd op de adviesaanvragen eigenrisicodragerschap in het kader van de WGA/WIA en de aankoop van aandelen van Ockenburgh Prevent B.V. De verdere ontwikkeling van de organisatie is een thema dat vanaf oktober veelvuldig tussen COR en bestuurder aan de orde is geweest. In november heeft de Raad van Bestuur op verzoek van de COR een presentatie gegeven aan de gezamenlijke ondernemingsraden over de geformuleerde externe strategie en de daarmee samenhangende wijziging van de concernstructuur. Betreffend voorgenomen besluit is eind december aan de COR ter advisering aangeboden. De COR heeft inmiddels, met verwijzing naar de ontwikkelingen in de zorg, hierop positief geadviseerd.

Nadat de CO OR van de Parnassia Groep en de ondernemingsraad d van Bavo Europoort eind februari positief had dden geadviseerd op de intentieverklaring tot fusie, we erd in april door de Raden van Bestuur het uitgewerkte e fusievoorstel ter advisering aan hen voorgelegd. Beiide ondernemingsraden ondersteunden het voorstel da at uiteindelijk op 1 juli tot de nieuwe Stichting Parnassia P Bavo Groep leidde. Daarvoor hadden de twe ee ondernemingraden positief geadviseerd op een and der gezamenlijk voornemen van de fusiepartners, nam melijk de oprichting van PsyQ Nederland B.V. Tijdens het fusietraject hebben de medezeggenschapsorg ganen op eigen initiatief voorbereidingen getroffen n voor de medezeggenschapsstructuur na 1 juli. Ditt heeft geresulteerd in een bijzondere overeenkomsst tussen bestuurder en (alle) ondernemingsraden. Voorafgaand V aan de verkiezingen en de instelling van n nieuwe ondernemingsraden zijn er tijdelijke voorzien ningen getroffen in de vorm van vijf tijdelijke onderne emingraden (Bavo Europoort, Palier, Parnassia, PsyQ en Zorgservice/Servicecentrum; voor Brijder was ko ort voor de fusie een definitieve ondernemingsraad to ot stand gekomen). De ond dernemingsraden hebben zetels in de Centrale Onderrnemingsraad. De verkiezingen voor de nieuwe raden zullen naar verwachting in de tweede helft van 2008 d dan wel de eerste helft van 2009 plaatsvinden. 27

4 Beleid, inspanningen en prestaties 4.1 Meerjarenbeleid Door de fusie op 1 juli 2007 tussen Bavo Europoort en de Parnassia Groep ontstond een nieuwe aanbieder van geestelijke gezondheidszorg in Nederland: de Parnassia Bavo Groep. Deze schaalvergroting is in de eerste plaats ingegeven door zorginhoudelijke overwegingen. Voor de patiënt leidt zij tot een breder en completer aanbod. De fusie leidt ook tot betere condities voor deskundigheidsbevordering en wetenschappelijk onderzoek, aantrekkelijk werkgeverschap en tot meer mogelijkheden om specialistische zorgprogramma’s te ontwikkelen en te onderhouden. In 4.4. kwaliteit van zorg onderbouwen wij dit nader. Tegelijkertijd is de fusie erop gericht de financiële risico’s te spreiden en beter te kunnen opvangen, en om schaalvoordelen te behalen bij de ondersteunende functies.

Missie Het bestaansrecht van de nieuwe organisatie e hebben we samengevat in de volgende miss sie: De Parnassia Bavo Groep wil de kwaliteit van leven van haar patiënten en de kwaliteit van de samenleving verbeteren. Dat doen we door het bieden van geestelijke gezondheidszorg en door voortdurend te streven naar verbetering en vernieuwing, met behoud van het goede. Onze deskundige medewerkers werken vanuit een respectvolle en optimistische instelling. We investeren in onderzoek en opleiding, vergaande specialisatie en uitstekende bedrijfsvoering. Zo leveren wij de

Bavo Europoort bestond op het moment van fusie met de Parnassia Groep nog pas kort. Zij was op 1 september 2006 ontstaan uit een fusie van Bavo RNO Groep en GGZ Groep Europoort, twee GGZinstellingen in het Rijnmondgebied. Kernelementen in de strategie van Bavo Europoort waren: kwaliteit van zorg, ondernemerschap op alle niveaus, continue ontwikkeling van professional en zorgaanbod, participatie. De Parnassia Groep was als ‘Parnassia psychomedisch centrum’ van start gegaan op 1 januari 1999, na fusies van zeven GGZ-instellingen in Den Haag. Later sloten Riagg Haagrand en Brijder Verslavingszorg zich aan. De Parnassia Groep had inmiddels een periode van consolidatie achter de rug en zich voorbereid op de marktwerking. Zij ging het jaar 2007 in met een bedrijfsplan gericht op drie speerpunten: uitstekende én betaalbare zorg leveren, groei en ‘slimmer werken’. De beide organisaties, die goede ervaringen met elkaar hadden opgedaan door samenwerking op diverse gebieden, constateerden eind 2006 dat hun visies op zorg en op de gewenste ontwikkelingsrichting zoveel overeenkomsten vertoonden, dat op basis daarvan snel overeenstemming kon worden bereikt over de met een fusie te bereiken doelen.

28

best mogelijke behandelingen en zorg op maat voor alle patiënten.

Kernwaarden In de tekst van onze missie komen ond der meer de drie kernwaarden naar voren die wij hebbe en gekozen voor de nieuwe organisatie. Zij zijn de toetsssteen voor ons doen en laten. Zij moeten een centraa al bindend element worden tussen alle medewerrkers van de Parnassia Bavo Groep, ongeacht voorr welk onderdeel zij werken. De kernwaarden werden gekozen op basis van een enquête op intranet onder de medew werkers. Ruim 1000 medewerkers vulden de enquêtte in. De uitkomst werd gebruikt als basis voor een we erkconferentie met de directeuren en bestuurders van onze instellingen. Uiteindelijk resulteerden de enquête e en de werkconferentie in de drie kernwaarden:: Deskundig, Respectvol, Optimistisch.

Toekomstvisie De volgende vijf ontwikkelingen o hebben grote impact op de Parnassia B Bavo Groep. Stelselherziening g In korte tijd is he et zorgstelsel in Nederland grondig aangepast. De ge evolgen voor de GGZ en dus voor de Parnassia Bav vo Groep, zijn groot: er 1 januari 2008 vanuit de huidige • alle GGZ is pe AWBZ overge egaan naar de Zorgverzekeringswet (verplicht verzzekerde zorg), met uitzondering van de klinische GGZ Z langer dan een jaar, die voorlopig gefinancierd blijft uit de AWBZ; • de Wet Maats schappelijke Ondersteuning is in 2006 geïntroducee erd. Zaken als dagbesteding, collectieve preventie en n huishoudelijke hulp, die voorheen uit de AWBZ we erden gefinancierd, zijn overgeheveld naar de WM MO, waar de Gemeenten de regie over hebben. De welzijnsfinanciering van de Verslavingsszorg is ook ondergebracht in de WMO; • de Forensissche Psychiatrie is per 1 januari 2008 overgeheve eld van het ministerie van VWS naar het Ministerie van Justitie. De veranderringen in het zorgstelsel hebben dus onder meer tot gev volg dat de Parnassia Bavo Groep minimaal vier ve erschillende financieringsstromen kent. Schaalvergrroting Er is een ve erdergaande krachtenbundeling en schaalvergroting gaande, zowel aan de kant van de zorgverzekeraa ars als aan de kant van de zorgaanbieders. Dat de zorg gverzekeraars hun krachten bundelen is te begrijpen omdat ze op deze manier een sterke positie bij de ond derhandelingen kunnen innemen ten opzichte van de zorgaanbieders en verzekerden. Zorgaanb bieders, ook in de GGZ, kunnen door hun krachten te t bundelen voldoende schaal realiseren om specialism men te ontwikkelen en te onderhouden voor de vele tte onderscheiden doelgroepen. Patiënten, verwijzerrs en verzekeraars vragen in toenemende mate naar zulke specialistische zorgprogramma’s. Naast de e wens om verder te specialiseren is er de noodzaa ak om als organisatie ‘lean and mean’ te zijn. Om hun n eigen zorgmarkt zo goed mogelijk te kunnen bediene en krijgen de zorgbedrijven veel eigen (regel)rruimte. Slechts die zaken worden op concernniveau geregeld die, door hun schaal, toegevoegde waarde e bieden voor de zorgbedrijven.

Vrijgeven van het vastgoed Het vastgoed in de GGZ zal steeds meer onder de verantwoordelijkheid van de instellingen zelf gaan vallen. Dat maakt het van groot belang een actief vastgoedbeleid te voeren. Arbeidsmarktproblematiek De zorgsector in zijn geheel en de GGZ specifiek krijgt de komende jaren met een tekort aan goed gekwalificeerde medewerkers te maken. Het kunnen aantrekken van voldoende gekwalificeerde medewerkers zal bepalen tot hoever de Parnassia Bavo Groep haar ambities kan waarmaken. Internet Het is zaak om actief te investeren in nieuwe medische technologie, waaronder Internettechnologie. Het belang van internet bij het behandelen van patiënten met GGZ problematiek neemt snel toe. Internetbehandeling blijkt voor bepaalde stoornissen effectief en is dan goedkoper dan face tot face behandeling.

Ambities op langere termijn Mede door de schaalvergroting die met de fusie is bereikt, is de Parnassia Bavo Groep tegen de hierboven geschetste achtergrond beter in staat om de volgende ambities op langere termijn te realiseren: • samenhang en ketenzorg (sluitende GGZ-zorgketens in de regio's Rijnmond en Haaglanden) • zorgplicht en garantie voor zorg (door de schaal is er voldoende kracht om juist de zorg voor de meest kwetsbare doelgroepen integraal te organiseren in plaats van deze patiënten tussen de verschillende instellingen in te laten vallen, zodat een patiënt in de regio's Rijnmond en Haaglanden nooit tussen wal en schip valt). • continuïteit van specialistische zorgprogramma’s • gegarandeerde toegankelijkheid (zorg zo dicht mogelijk bij de burger brengen) • investeren in research en development • bijdragen aan innovatie van de Nederlandse GGZ • investeren in opleidingen • een beter carrièreperspectief voor medewerkers • lagere kosten / hogere kwaliteit door schaal in ondersteunende bedrijfsvoering • een betere spreiding van (financiële) risico’s • een betere financiële positie (solvabiliteit). 29

4.2 Algemeen beleid Fusiedoelstellingen

Een (selectieve) verdere groei

Voor de kortere termijn zijn bovengenoemde ambities vertaald in een aantal fusiedoelstellingen, te bereiken in de periode 2007-2008.

Onze kernactiviteiten (zie 2.3.1) verbijzonderd naar onze diverse werkgebieden (zie 2.3.3.) leveren n het volgende globale beeld op van onze portfolio ein nd 2007: • regionale ketenzorg (inclusief ouderenpsycchiatrie) en integrale/generalistische/wijkgerichte GG GZ in de regio's Rijnmond en Haaglanden o • verslavingszorg in Noord-Holland, de regio Haaglanden en Zuid-Holland Noord • forensische zorg in de regio’s Haaglanden n en Zuid-Holland Noord d-Holland, • marktgerichte, specialistische GGZ in Zuid Noord-Holland en Brabant • kinderen jeugdpsychiatrie in de regio Riijnmond.

Acht doelstellingen hebben betrekking op de kwaliteit van zorg: >> Alle behandelprogramma's zijn HKZ-gecertificeerd (eind 2007). Deze doelstelling is gerealiseerd, zie 4.3. >> Alle behandelprogramma's werken aantoonbaar volgens de landelijk vastgestelde richtlijnen of (als die ontbreken) evidence based (eind 2008) >> Alle behandelprogramma's rapporteren over de effecten van de behandeling (eind 2008) >> Vijf topklinische zorgprogramma's (eind 2008) >> Patiënttevredenheid 7,3 of hoger (eind 2008) >> Elk zorgbedrijf beschikt over één of meerdere internettoepassingen voor behandeling (2008) >> Er zijn minimaal twee baanbrekende innovaties gerealiseerd (eind 2008). De stand van zaken eind 2007 wordt besproken in 4.4. >> Het Elektronisch Patiënten Dossier is organisatiebreed uitgerold (2008). De stand van zaken eind 2007 wordt besproken in 4.8. Vier doelstellingen betreffen de kwaliteit van het sociaal beleid. >> Medewerkertevredenheid 7 of hoger (eind 2008) >> Ziekteverzuim maximaal 4,5% (eind 2008) >> Elke medewerker heeft een eigen scholingsbudget (eind 2008) >> Talentenclubs medewerkers en leidinggevenden actief (eind 2008). De stand van zaken eind 2007 wordt besproken in 4.5. Twee doelstellingen liggen op het gebied van de bedrijfsvoering: >> Uitgebalanceerde vastgoedstrategie >> Eigen Vermogen 12% van de omzet (eind 2008). Zie voor deze onderwerpen 4.7 respectievelijk 4.9. Twee doelstellingen zijn algemeen van aard: >> Een (selectieve) verdere groei >> Een toekomstbestendige concernstructuur. Deze bespreken we hieronder.

30

Om goed in te kunnen spelen op de grote veranderingen beschreven onder ‘Toekomstvisie’ (p.2 29) en om op elk van deze vijf ‘product-markt-combinaties‘ voldoende schaal te hebben voor het verder ontwikkelen en onderhouden van specialisaties streeft ft de Parnassia Bavo Groep selectief verdere groei na. De Parnassia Bavo Groep streeft als speccialist in psychomedische zorg geen groei na doo or het uitbreiden van onze activiteiten naar andere se ectoren, onder het motto ‘schoenmaker blijf bij je leest’’. Leidend principe is dat in een regio de ketenzorg centraal staat. Door de vorming van de e Parnassia Bavo Groep hebben we de unieke kans s om sluitende GGZ-ketens te realiseren in de regio's Rijnmond en Haaglanden. De ketenzorg (momenteel in genoemd de regio’s voor een belangrijk deel verzorgd door de Parnassia Bavo Groep, in andere regio’s door andere aanbieders) kan worden aangevuld met de volgende GGZ-‘modules’: verslavingszorg, forensische zorg, ma arktgerichte/specialistische GGZ en kinderen jeugdpsychiatrie. Op deze wijze kunnen in de diverse regio’s sluitende GGZ-zorgketens gevormd worden. Belangrijk motief is dat hiermee teg gemoet kan worden gekomen aan de vraag van patiënten, verwijzers en financiers naar een samenhange end en gespecialiseerd zorgaanbod, en tegelijkertijd de bedrijfsmatige basis kan worden verstevigd. Daarnaast is een aantal zorgprogrramma’s qua omvang op dit moment nog te kw wetsbaar. Om die reden streeft de Parnassia Bavo Groep gericht en selectief een verdere schaalvergro oting na. Op onderdelen zal deze groei auto onoom kunnen plaatsvinden, deels door het bund delen van krachten met collega-aanbieders. • In de regio's Rijnmond en Haag glanden is het

belangrijkste crite erium bij het beoordelen van groeimogelijkheden dat d zij een bijdragen leveren aan sluitende GGZ-zo orgketens op basis van onze vijf ‘product-markt-c combinaties’. • In de regio (Zuid d-West) Noord Holland is de Parnassia Bavo Groep actief met Brijder en PsyQ. Om in deze regio tot sluitende zorgketens te komen zijn constructiev ve gesprekken gevoerd met Dijk en Duin, leidend to ot een fusievoornemen. • In de overige rregio’s is het belangrijkste criterium dat daar een duidelijke d behoefte te verwachten valt aan onze speccialistische zorgprogramma’s / ‘modules’, waardoorr tevens bijgedragen wordt aan meer volledige zorg gketens. Voorgenomen ffusie met Dijk en Duin Samenwerking met Dijk en Duin in Noord Holland leidde tot een v voornemen tot fusie. Deze fusie past in de strategie va an de Parnassia Bavo Groep om patiënten in een regiio zo volledig mogelijk te kunnen bedienen. Zo kan on nder meer de samenwerking in deze regio tussen GGZ G en Verslavingszorg versterkt worden en kan aan Ps syQ patiënten ook snel en gemakkelijk een klinische opname worden aangeboden als dat nodig is. Inmiddels is besloten dat deze fusie op 15 juli 2008 zal worden geëfffectueerd.

Een toekomstbestendige concernstructuur Het is van belang b om een bij onze strategie en ambities pa assende juridische, fiscale en topstructuur te hebben.. De belangrijkste motieven om te komen tot een nie euwe structuur zijn de volgende: • De introductie van de marktwerking in de zorg, waardoo or financiële risico’s bij zorginstellingen toenemen, eist een efficiënt ingerichte bedrijfsstructuu ur. • De huid dige governance-structuur (een Raad van Bestuu ur met personele unie met de directies van de vijf zorrgbedrijven) is voor de langere termijn ongewenst.. • Het va astgoed in de GGZ zal steeds verder worden vrijgeg geven, hetgeen betekent dat zorginstellingen voor de d financiering van het vastgoed risico gaan lopen n. • De hu uidige positionering van het vastgoed – samengevoegd met de zorg – is ongewenst gezien de uiteenlo opende risico’s. Daarnaast dient – vanwege de aang gekondigde ‘vermogensklem’- een transparant onde erscheid te ontstaan tussen WTZi- en niet-WTZigefin nancierd vastgoed. Om de diverse eigendomsverh houdingen en geldstromen voldoende transpa-

rant te kunnen maken, is positionering in afzonderlijke juridische entiteiten wenselijk. • De huidige structuur biedt onvoldoende mogelijkheden voor (toekomstige) participatie van derden (patiëntenverenigingen, investeerders, medischspecialisten etc.) Eind 2007 werd uitwerking gegeven aan een nieuwe juridische structuur en bijbehorende topstructuur. De Parnassia Bavo Groep wordt omgevormd tot een concern waarbij de zorgbedrijven, ondersteunende bedrijven en het vastgoed (WTZi en niet-WTZI) worden ondergebracht in afzonderlijke juridische entiteiten (besloten vennootschappen met beperkte aansprakelijkheid). De zorgbedrijven zullen uiteindelijk gepositioneerd worden onder een holding (PBG Holding BV), waarvan Stichting Parnassia Bavo Groep de enig aandeelhouder en enig bestuurder wordt. De WTZi eist dat een toegelaten instelling een orgaan kent dat toezicht houdt op de dagelijkse leiding van de instelling. In de nieuwe structuur blijft de huidige situatie gehandhaafd dat Stichting Parnassia Bavo Groep de WTZi toegelaten instelling is. De Stichting Parnassia Bavo Groep verzorgt derhalve de bestuurlijke en beleidsmatige aansturing van het concern. In december 2007 werden, nadat de Raad van Toezicht zijn goedkeuring had gegeven, deze voornemens ter advisering voorgelegd aan de CCR en de COR. Na hun positieve advisering is e.e.a. nader uitgewerkt in een splitsingsvoorstel, waarover opnieuw advies van de medezeggenschap is ingewonnen. Beoogd wordt de nieuwe juridische structuur per 1 juli 2008 te effectueren Een aantal hiermee verband houdende aanpassingen in de organisatiestructuur (waaronder de omvorming van de divisie Kind en Jeugd van Bavo Europoort tot een zelfstandig zorgbedrijf) zijn reeds in maart 2008 doorgevoerd.

31

4.3 Algemeen kwaliteitsbeleid De effectiviteit van ons werk staat of valt met de kwaliteit van ons beleid en onze bedrijfsprocessen: zowel het primair proces (ons zorgaanbod) als de ondersteunende bedrijfsprocessen. De Parnassia Bavo Groep kiest er daarom bewust voor om geen onderscheid te maken tussen beleid en kwaliteitsbeleid.

Kwaliteitssysteem Het kwaliteitssysteem is een integraal onderdeel van het besturing en controlproces. De Parnassia Bavo Groep kent één samenhangend kwaliteitssysteem waarin staat beschreven wat de organisatie wil bereiken, en op welke wijze dit wordt gedaan. Het omvat dus alle zorgprocessen en de volledige administratieve organisatie. Daar waar nodig is het kwaliteitssysteem van de Parnassia Bavo Groep verder uitgewerkt op niveau van de bedrijfsonderdelen (van zorg/servicebedrijf tot afdeling). Het kwaliteitssysteem van de onderliggende niveaus is daarmee altijd afgeleid van het kwaliteitssysteem van de Parnassia Bavo Groep en vormt daar een onderdeel van. In 2007 is hard gewerkt aan de verdere uitbouw van ons kwaliteitssysteem. In de Parnassia Groep werd reeds bij aanvang, in 2004, gekozen voor een aanpak waarbij de medewerkers zelf intensief betrokken werden bij het ontwikkelen en implementeren van het kwaliteitssysteem. Binnen een centraal ontwikkelde opzet werd daarom afdeling voor afdeling het kwaliteitssysteem opgezet en het certificeringstraject uitgevoerd. Bij Bavo Europoort werd gekozen voor een aanpak op divisieniveau. Ook daar werd op alle niveaus veel werk verzet om bestaande werkwijzen tegen het licht te houden, te verbeteren en te documenteren. Door deze benadering leeft door de hele organisatie heen het besef dat het implementeren van een goed werkend kwaliteitssysteem meer is dan een papieren exercitie. Door de hele organisatie heen en op alle niveaus is het aanleiding geweest om bestaande werkwijzen tegen het licht te houden en te verbeteren. Het behalen van een certificaat was hierbij slechts een middel om een doel te bereiken: een meer efficiënte, transparante en patiëntgerichte organisatie waarbij continu aandacht besteed wordt aan het op structurele wijze verbeteren van de dienstverlening.

32

Certificering Aldus is in 2007 door de onderdelen die nog niet gecertificeerd waren een grote inspanning ge eleverd om hun kwaliteitssysteem te implementeren met behulp van het van toepassing zijnde normen nkader: • voor GGZ afdelingen: HKZ schema voor GG GZ • voor Verpleeghuis: HKZ schema voor GGZ,, aangevuld met HKZ schema voor V&V O 2001. • voor ondersteunende afdelingen: NEN ISO De certificatieaudits werden uitgevoerd doo or KEMA Quality BV, Arnhem. Na certificering van de diverse afdelingen vond certificatie plaats van de zo org- en ondersteunende bedrijven. Mede op basis daarvan werd tenslotte, als kroon op het werk, de Parnassia Bavo Groep als geheel gecertificeerd in okttober 2007.

Intern kwaliteitsbeheer De behaalde certificering is slechts een mijlpaal op een nooit eindigende weg. Immers: nu we beschikken over een gecertificeerd kwaliteitssysteem m moeten we er optimaal gebruik van maken en het sy ystematisch onderhouden. Een belangrijk ‘mechanism me’ in dit verband is dat van de interne audits. Do oel is jaarlijkse toetsing van het kwaliteitssysteem van alle onderdelen en op elk niveau. Naast een toets of wat beschreven staat overeenkomt met de norm en ook in praktijk wordt gebracht, wordt tevens nagegaan of de verbeterpunten uit een vorige audit heb bben geleid tot verbeteringen, en of er een voortgang is waar te nemen in de borging van de kwaliteit. Met andere woorden: is er een consequente verbe etercultuur? Bij deze toetsing wordt gebruik gemaa akt van een auditpool van de Parnassia Bavo Groe ep, met auditoren uit de bedrijven die specifiek zijn getraind voor het uitvoeren van audits in de collega a-bedrijven. Resultaten van de audits worden binnen de afdeling, zorgbedrijf directie en uiteindelijk de e Bestuursraad gebruikt voor het verbeteren van de kwaliteit van de organisatie in termen van éénduidig gheid, doelmatigheid en efficiëntie. Een en ander in het kader van de Besturing & Controlcyclus. De audittprocedure wordt uitgevoerd conform NEN en ISO 19 9011; richtlijn voor kwaliteitsmanagementsysteemaudiits. In 2008 zal verder worden gewerktt aan de bundeling van interne en externe audits die in de loop der tijd vanuit verschillende perspectieven n zijn ontwikkeld: de HKZ/kwaliteitsaudit, de geneessmiddelenaudits, de materiële controle (zorgadministra atie), audits op de toepassing van de behandelrichtliijnen, en de in het kader van Topklinische Zorg (zie p.44) uit te voeren audits.

Toegankelijkheid kwaliteitssysteem In 2008 zal de toeg gankelijkheid via het Intranet van de Parnassia Bavo Groep en die van de zorgbedrijven geoptimaliseerd worden. w Een belangrijk inst strument daarbij is het organisatiehandboek Parnasssia Bavo Groep, waarvoor in het kader van de certificering een eerste opzet werd gemaakt. Dit zal iin 2008 worden vervolmaakt. Voor de structuur van dit organisatiehandboek is uitgegaan van het certificattieschema 2002 voor instellingen voor GGZ van de Sticchting HKZ. Per onderwerp wordt de inhoud van het beleid b kort geschetst, waarna voor de uitwerking word dt verwezen naar bijbehorende beleidsdocumen nten, procedures, protocollen, regelingen/reglemente en etc. Voor al deze documenten leiden de verwijzingen n / hyperlinks naar de betreffende documenten in n het kwaliteitssysteem.

Administratieve organisatie Bovenstaande e werkwijze leidt tot systematische verbetering van de d werkprocessen en de administratieve organisatie diie voor een goed verloop van deze processen esssentieel is. Een belangrijjk voorbeeld is de implementatie van de 'Regeling AO O/IC AWBZ-zorgaanbieders' (voorheen Kaderregelin ng Administratieve Organisatie en Interne Controle AW WBZ). Deze regeling is in 2007 in de gehele organisatie geïmplementeerd. Naast afspraken over procesvoeriing is voortgangsinformatie beschikbaar in de Management Informatieset, en vinden aanvullende audits plaatts op de juistheid en de volledigheid van de vastlegg ging. Een andere e ontwikkeling die veel vergt van onze administra atieve organisatie is de introductie van de diagnose behandelcombinaties (DBC’s) in de financieringssyste ematiek. Weliswaar is de definitieve overgang naar volledige afrekening in DBC’s uitgesteld tot 1 januari 2009, intussen moeten we in 2008 wel alle verrichtin ngen in DBC termen registreren en factureren. Hiertoe zzijn in 2007 in de Parnassia Bavo Groep opnieuw w op alle niveaus grote inspanningen verricht met als rresultaat dat in 2007 alle zorgbedrijven klaar waren om o met DBC’s te werken en dat in 2008 de Parnasssia Bavo Groep in DBC’s zal kunnen factureren.

33

“De kwaliteit van zorg zal hoger zijn naarmate onze medewerkers er beter in slagen onze kernwaarden tot uitdrukking te brengen: Deskundig, Respectvol, Optimistisch. ”

34

4.4 Kwaliteitsbeleid ten aanzien van de patiëntenzorg Zorgvisie De afgelopen jaren n is duidelijk geworden dat er binnen de psychia atrie meer en betere behandelingen voorhanden zijn dan d we in de praktijk van alledag toepassen. Ook word dt steeds duidelijker wat we nog niet weten en kunnen n. Enige bescheidenheid is dan ook op zijn plaats. On ndanks deze bescheidenheid en de wetenschap dat in i het uitoefenen van ons werk een veelheid van facttoren relevant is, waaronder biologische, psychologiische, sociaal-culturele en spirituele aspecten, weten n we hoe onze psycho-medische zorg eruit moet zien en hoe we deze aan patiënten willen aanbieden. Dit hebben we beschreven in onze Zorgvisie Parnassia Bavo Groep. De eze werd vastgesteld vóór de fusie, als basis voor het te voeren beleid ten aanzien van de uitvoering en verbetering v van onze patiëntenzorg. Over de kwalitteit van zorg zegt deze notitie: Voor wat bettreft de kwaliteitsstandaard geldt dat de zorg / behand deling gebaseerd is op geldende best practices en evidence based practices, richtlijnen en protocollen op o het gebied van noodzakelijke en verantwoorde zorg z en op het hoogste (nationale/internationale) niveau n staat. De kennis moet recent zijn en moet bijj voortduring aangevuld en verbeterd worden doo or middel van onder meer systematische reflectie op p het handelen en wetenschappelijk onderzoek. De Pa Parnassia Bavo Groep wil tot de top van de specialistis sche zorgaanbieders in Nederland en Europa be ehoren.

Doelstellingen met betrekking tot de kwaliteit van zorg Zoals aang gegeven in 4.2. zijn de ambities die tot de fusie Parn nassia Bavo Groep hebben geleid onder meer verttaald in een aantal kortere-termijn fusiedoelstellingen n, te bereiken in de periode 2007-2008. De volgende e acht doelstellingen hebben direct betrekking op de kw waliteit van zorg: >> Alle b behandelprogramma's zijn HKZ-gecertificeerd (eind d 2007). Deze do oelstelling werd volgens plan eind 2007 gerealis seerd. Zie 4.3. >> Alle e behandelprogramma's werken aantoonbaar volg gens de landelijk vastgestelde richtlijnen of (als die ontbreken) evidence based (eind 2008). >> Alle e behandelprogramma's rapporteren over de effe ecten van de behandeling (eind 2008).

>> Vijf topklinische zorgprogramma's (eind 2008) >> Patiënttevredenheid 7,3 of hoger (eind 2008) Deze vier onderwerpen bespreken we in 4.4.1. Kwaliteit van zorg: prestatie-indicatoren. >> Elektronisch Patiënten Dossier is organisatiebreed uitgerold (2008) De stand van zaken eind 2007 wordt weergegeven in 4.8. >> Elk zorgbedrijf beschikt over één of meerdere internettoepassingen voor behandeling (2008) >> Er zijn minimaal twee baanbrekende innovaties gerealiseerd (eind 2008) Door enkele zorgbedrijven zijn al internettoepassingen voor behandeling geïntroduceerd, en alle zorgbedrijven hebben vernieuwingen doorgevoerd, zoals hieronder blijkt in de paragraaf Kwaliteit door specialisatie in de zorgbedrijven (vanaf p.38). Eind 2008 kunnen we vaststellen welke vernieuwingen als werkelijk 'baanbrekende innovatie' kunnen worden aangemerkt.

Verantwoordelijkheid voor kwaliteit in de dagelijkse zorgverlening Onze medewerkers zijn uiteraard de doorslaggevende factor als het gaat om de kwaliteit van die zorg. Die zal hoger zijn naarmate zij er beter in slagen onze kernwaarden tot uitdrukking te brengen: Deskundig, Respectvol, Optimistisch. Een belangrijk aspect van deskundigheid is dat betrokkenen hun verantwoordelijkheden goed kennen en waarmaken. Voor wat betreft de verantwoordelijkheidsverdeling in de uitvoering van de zorg gelden binnen de Parnassia Bavo Groep de volgende hoofdlijnen.

Onze medewerkers De basis van de kwaliteit van zorg is de deskundige inzet van onze professionals in hun contacten met onze patiënten. Zij doen dat door het toepassen van hun kennis, in de breedste zin van het woord. Opleiding en nascholing vormt de basis voor hun deskundigheid. Zij behandelen op basis van professionele richtlijnen ontwikkeld door hun beroepsgroepen en wettelijke voorschriften. Via het kwaliteitssysteem op het Intranet zijn deze toegankelijk. In de tweede helft van 2007 werd een professioneel statuut ontwikkeld, dat begin 2008 is vastgesteld voor 35

het gehele concern. Het beschrijft onder meer de verhouding tussen de professionele verantwoordelijkheden van de hulpverlener en de verantwoordelijkheden van het management. De kwaliteit van zorg is uiteraard niet alleen de resultante van de manier waarop onze professionals hun werk doen. Ook de inspanningen en bijdragen van vele anderen zijn daarvoor, meer of minder direct, van groot belang daarvoor zijn: ondersteunende medewerkers, vrijwilligers en medezeggenschap.

wordt en of het 'verholpen is'. De eerste verantwoordelijkheid ligt bij de indiv viduele medewerkers die behandelen, op basis van de e professionele richtlijnen en wettelijke voorschriften. Op afdelingsniveau bij het AMT; op zorgbedrijfniveau bij de zorgbedrijfdirectie. De directie is verantwoord delijk voor het organiseren van het toezicht op de zorg/behandelingen. Bij dit toezicht vervult de geneesheer-directeu ur PBG (zie hieronder) een belangrijke rol, in samenw werking en nauw overleg met de directeur Zorg van Zorgservice.

Bundeling van deskundigheid De deskundigheid van onze professionals is gebundeld in specialistische zorgprogramma's voor omschreven doelgroepen. Specialismen die gezien hun methode en/of doelgroep aan elkaar verwant zijn, samenhang vereisen, en elkaar in de ontwikkeling en uitvoering van de zorg kunnen versterken.

Informatie uit klachtmeldingen, incidentenm meldingen, uit de diverse informatiesystemen vormen belangrijke bronnen voor ‘zorgcontrol’. Deze worden ge emonitord in de ‘ZorgMIS‘ (zorgmanagementinformattie). Maar ook bijvoorbeeld de directe signalen uit he et ochtendrapport die de directeur Zorg van Zorgserv vice dagelijks ontvangt, kunnen aanleiding gev ven tot het bijstellen van afspraken en werkwijzen n om de zorg te verbeteren en risico’s te verkleinen n.

Duaal management De directionele verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van zorg was in de Parnassia Groep en Bavo Europoort op enigszins verschillende wijze vormgegeven. Na de fusie, medio 2007, is begin 2008 een eenduidig model ingevoerd. Binnen de zorgbedrijfdirectie, integraal verantwoordelijk voor zorg én bedrijfsvoering, is de directeur Zorg eerstverantwoordelijk voor het vormgeven, uitvoeren en faciliteren van het algemene behandelbeleid van de behandeleenheden die onder het zorgbedrijf vallen. Ook het programma-/afdelingsmanagement (AMT) is duaal: voor de meeste zorgprogramma's zijn een manager Zorg en een manager Bedrijfsvoering integraal verantwoordelijk, waarbij een van deze managers eventueel aan meerdere onderdelen leiding geeft.

‘Zorgcontrol’ ‘Zorgcontrol’ is gericht op de goede werking van onze zorg om de kwaliteit van onze zorg te borgen. In 2007 is zorgcontrol tot integraal onderdeel gemaakt van de besturing & controlcyclus; het krijgt daarin een steeds prominentere rol. Medewerkers, het AMT én de directie moeten weten of ze doen wat ze met elkaar afgesproken hebben. Het is daarbij van belang om tijdig te kunnen signaleren of er binnen het zorgproces iets niet loopt zoals afgesproken, waar dat aan ligt, of het een structureel probleem is, hoe en door wie het probleem aangepakt 36

Geneesheer-directeur De geneesheer-directeur (GD) ondersteu unt op diverse wijzen de uitvoering van de zorg, de noo odzakelijke samenhang daarin en de kwaliteitsborging. De Parnassia Groep kende één GD voorr de gehele organisatie; bij Bavo Europoort werd de eze functie per divisie vervuld. In de tweede helft van 2007 is vormgegeven aan een optimaal model voorr de Parnassia Bavo Groep dat begin 2008 is ingevoerrd. In dit model kent elk zorgbedrijf een GD: een medicus die autonoom verantwoordelijk is voo or de uitvoering in het betreffende zorgbedrijf van de BOPZ-taken zoals omschreven in de Wet BOPZ. Da aarnaast kunnen specifieke taken aan deze functionariss worden toebedeeld in overleg met en onder veranttwoordelijkheid van de directie van het zorgbedrijf. Op concernniveau is er een geneesh heer-directeur Parnassia Bavo Groep (GD-PBG) die e is te beschouwen als een staffunctie van de Raad van Bestuur met uitvoerende bevoegdheden. Deze ziet toe op eenduidigheid, (rechts)gelijkheid en samenha ang. De GD-PBG houdt de weten regelgeving bij en n vertaalt deze in voor de medewerkers hanteerbare adviezen en richtlijnen die het werk ondersteunen. Daartoe wordt de GD-PBG ondersteund door een kleine staf die gespecialiseerd is in gezondheidsw wetgeving; de daaraan gekoppelde helpdesk en het scholingsaanbod staan ten dienste van alle zorgbed drijven. De externe weten regelgeving wordt, als da at relevant is, systematisch bewerkt tot een visie voo or de Parnassia Bavo Groep en beschikbaar gesteld via a het intranet.

De GD-PBG heeft ee en bemiddelende rol bij beslissingen ten aanzien van n complexe en/of zorgbedrijf overstijgende casuïïstiek. De GD-PBG is het eerste aanspreekpunt voo or de Inspectie voor de Gezondheidszorg (tenzij ( het toezicht op de uitvoering van de BOPZ-taken n binnen een zorgbedrijf betreft, waarvoor de GD v van het zorgbedrijf aanspreekbaar is). De GD’en van de zorgbedrijven en de GD-PBG voeren regulier afstemmiingsoverleg in het college van geneesheren-dire ecteuren.

Samenhang De samenhang die d wij essentieel vinden voor het functioneren van on nze zorgorganisatie komt ook tot uiting in de eenheid van v opvatting over de grondregels van behandeling en n bejegening. Zo wordt gewaarborgd dat elke patiëntt een goede kwaliteit van zorg geboden wordt, ongeach ht waar hij of zij in onze organisatie in behandeling is s. Dit vereist ondermeer een minimale basisset van afspraken op diverse d aspecten van de zorgverlening. Zo werd beslloten dat in 2008 op maat per zorgbedrijf een BOPZ-com mmissie en een incidentencommissie wordt ingeste eld onder de verantwoordelijkheid van de directeur Zorrg, in nauwe afstemming met de geneesheer-directeu ur van het zorgbedrijf. Met het oog op een eenduidige werkwijze w en rechtsgelijkheid ten aanzien van de uitvo oering van de BOPZ vindt regulier overleg en afstemm ming plaats in het college van geneesherendirecteuren.. Andere asp pecten van samenhang, vastgesteld in 2007 dan wel voorbereid in 2007 en in 2008 in te voeren zijn: • gemeens schappelijke regels ten aanzien van in- dooren uitstrroom van patiënten, • één geneesmiddelencommissie, en één formularium • een unifforme klachtenbehandeling (zie 4.4.2) • harmon nisatie van de incidentenregistratie (zie 4.4.3).

Regiegroep Zorg De regie egroep Zorg vervult bij het vormgeven van een samenha angend zorgbeleid een belangrijke rol. Over tal van aspecten a van zorg met een zorgbedrijf-overstijgend d karakter vindt hier afstemming en besluitvorming g plaats. De regiiegroep bestaat uit de directeuren Zorg van de zorg gbedrijven, de A-opleiders en de geneesheerdirecte eur PBG, en staat onder voorzitterschap van het lid van n de Raad van Bestuur met aandachtgebied zorg.

37

Kwaliteit door specialisatie in de zorgbedrijven: voorbeelde en Een belangrijke sleutel tot kwaliteit, zoals elders al gezegd, is specialisatie. Door grote aantallen patiënten met dezelfde of vergelijkbare aandoeningen te behandelen worden zorgverleners op hun gebied steeds deskundiger en vaardiger. Specialisatie, onderbouwd door behandelrichtlijnen en (wetenschappelijk) onderzoek, kan de kwaliteit en de effectiviteit van de behandeling aanmerkelijk bevorderen. In 2007 heeft in onze zorgbedrijven opnieuw zichtbare verdergaande specialisatie plaatsgevonden, en zijn concrete vernieuwingen tot stand gebracht om patiënten nog effectiever te kunnen behandelen. Hieronder geven we per zorgbedrijf voorbeelden hoe in 2007 verbetering van kwaliteit van zorg werd bereikt door specialisatie en vernieuwing.

Het omvormen van de ambulante teams Binnen de divisie Regionale Ketenzorg KZ is er voor gekozen de ambulante teams van de voormalige Bavo RNO Groep en GGZ Groep Europoort te hervormen. Er is gekozen voor twee types ambulante teams, namelijk ACT-teams (Assertive Community Treatment) en IMR-teams (Illness Management and Recovery). IMR is een bundeling van verschillende behandelvormen gericht op herstel. De patiënt leert zelf de regie te nemen over zijn ziekte. IMR betreft een verzameling evidence-based behandelvormen die tot doel hebben om de patiënt goed te informeren, hem/haar vaardigheden te leren om meer greep te krijgen op de aandoening en het eigen leven en persoonlijke doelen te verwezenlijken. ACT is een intensieve vorm van casemanagement die zich kenmerkt door een multidisciplinaire aanpak gericht op zorgmijdende patiënten met ernstige psychiatrische stoornissen in combinatie met problemen op verschillende levensgebieden. Participatie in het plan van aanpak MOG4 Bavo Europoort is samen met het Centrum voor Dienstverlening (CvD) één van de participerende instellingen in het plan van aanpak Maatschappelijke Opvang voor de vier grote steden (MOG4). Doel is om aan de 2.900 dak en thuislozen in Rotterdam een traject te bieden, waarbij het verkrijgen van huisvesting, het behandelen van ziekte en werk of dagbesteding belangrijke pijlers zijn. Hiervoor is een apart ACT-team MO opgericht. Dit team richt zich op de diverse levensgebieden van de patiënt, zoals het lichamelijk en psychisch welbevinden, huisvesting, sociale contacten, financiën, dagbesteding en werk. Daarnaast 38

zijn samen met het CvD beschermende woonv vormen opgezet en zijn in samenwerking met een aan ntal deelgemeenten voorbereidingen getroffen voor niieuwe voorzieningen, die in 2008 en 2009 gerealisee erd zullen worden. Ten aanzien van werk is in samenwe erking met Sportclub Feyenoord de voorbereiding getrofffen voor het realiseren van werkprojecten, onder ande ere in de groenvoorziening. In het voorjaar van 2008 waren hier de eerste patiënten actief. Uitbreiding van het aanbod ACT jeugd Voor jeugdigen die de normale gang naar de hulpverlening niet weten te vinden is er een speciffiek aanbod in de vorm van ACT-teams. Het gaat hier om m een sterk outreachende aanpak. Deze teams zoeken de jongeren op in Rotterdam, in de buurt en jongerence entra, op VMBO scholen en in Centra voor jeugd en n gezin. Stond 2006 nog in het teken van de ontwiikkeling van deze aanpak, in 2007 is het aantal teams fors uitgebreid. Met dit programma werden in 2007 7 meer dan 200 jongeren bereikt. Binnen de stadsregio Rotterdam is Bavo Europoort nauw betrokken bij het programma ‘Iede er Kind Wint’ gericht op een betere afstemming in de jeugzorgketen. In dit verband heeft de minister van n Jeugd en Gezin, dhr. Rouvoet op de eerste dag va an de ‘100 dagen’ een bezoek gebracht aan ACT jeu ugd in de Schiehaven. Dubbele diagnose kliniek Samenwerking van Bavo Europoort me et GGZ Westelijk Noord Brabant (GGZ WNB) re esulteerde op 1 januari 2008 in de opening van een dubbele diagnose kliniek in Halsteren. In deze kliniek worden mensen met ee en verslavingsprobleem in combinatie met een psycchiatrische stoornis kortdurend behandeld. Het misbru uik van middelen en de psychiatrische stoornis versterkken elkaar en bemoeilijken behandeling. Het gaat om zeer kwetsbare mensen die zich in de maatscha appij ternauwernood staande houden. Veel patiënten n zijn zorgmijders en verwaarlozen zichzelf. In de behandeling gaat aandacht uit naar de psychiatrische klacchten en de verslaving. Na de behandeling komen de patiënten weer terug naar Rotterdam en omgeving g en wordt de behandeling door de ACT-teams we eer overgenomen. Dwang en drang Op de gesloten afdelingen van Bav vo Europoort werd in 2007 gestart met het project Dw wang en Drang. Doel is om het aantal agressie-incidentten en separeertoepassingen met 20% te laten afnem men. Daartoe wordt op de gesloten afdelingen onderzzoek gedaan naar de bruikbaarheid van de Crisis Moniitor. De Crisis Monitor bestaat uit een combinattie van bestaande

beoordelingsschale en waarvan één dagelijks en andere wekelijks worden a afgenomen door verpleegkundigen. Deze schalen breng gen zo risico’s op korte termijn in kaart, waarop verv volgens kan worden bezien welke intensiteit van zorrg en toezicht is gewenst. Uit analyse van de gemeten gegevens g is gebleken dat het aantal separatie-uren me et gemiddeld 50% is afgenomen op de afdelingen die e met de Crisis Monitor werken. Ditzelfde geldt vo oor het aantal agressie-incidenten. Project Zorg voo or Kleur Thuiszorg Rotterrdam, ZorgCompas en Bavo Europoort zijn in 2007 gesttart met het project Zorg voor Kleur in de deelgemeentte Delfshaven. Het project beoogt de samenwerking tte bevorderen tussen de gecombineerde multiculture ele dagverzorging en dagbehandeling voor ouderen in n Delfshaven. In de huidige situatie lijkt er sprake te zijn n van onderbehandeling op psychiatrisch gebied. Deze D aanpak leidt tot verhoging van de kwaliteit van de d zorg door betere aansluiting op het profiel van de verschillende groepen allochtone en autochtone ou uderen, door een betere afstemming tussen en toeleid ding naar de verschillende vormen van zorg en door een betere benutting van beschikbare expertise en d deskundigheid.

Straatteam In juli 2007 is in samenwerking met de gemeente Den Haag de pillot ‘Haags Straatteam’ van start gegaan. Het team bestaat b uit medewerkers van GGD, de Kessler Stichting (een maatschappelijke opvangvoorziening) en n het OGGZ team van Parnassia. Het is een uitwerking g van het plan van aanpak MO van de stad Den Haag met als doel het snel en efficiënt toeleiden van dak- en e thuislozen naar de juiste zorg. Transferp punt Het Klinissch Centrum Ouderen Geriatrie is in 2007 gestart met m een zogenaamd transferpunt. In samenwerking met de algemene ziekenhuizen, het CIZ en een aanttal verpleeghuizen werd een nieuw softwareprogram mma ontwikkeld (POINT). Dit programma faciliteert een snelle overplaatsing van patiënten vanuit de kliniek naar n ziekenhuis of verpleeghuis. Hierdoor nemen ongewenste wachttijden af. Projectt Gastvrije Zorg In 2007 7 is het project ‘Gastvrije Zorg, minder dwang en dra ang’ van start gegaan. Het project is onderdeel van he et landelijke door het Ministerie van VWS gefinancierde e traject gericht op het verminderen van separaties

met minimaal 10%. De patiënt wordt beschouwd als gast en als zodanig behandeld. Gastvrijheid moet leiden tot minder dwang en drang en een beter verloop van het herstel van de patiënt. Door middel van kleinschalige initiatieven (herkenbaarheid medewerkers, hotelmatige aanpak van de maaltijd) en de uitwisseling van resultaten van die initiatieven, leren de afdelingen van elkaar. Via enquêtes wordt de beleving van de patiënt gevraagd. In de loop van 2008 zal het project over alle afdelingen van Parnassia uitwaaieren. Health 4 you Mensen met een verstandelijke beperking hebben meer gezondheidsproblemen dan mensen zonder deze handicap. Het gaat om problemen die te maken hebben met de aard van de verstandelijke beperking (somatisch en motorisch) en de levensomstandigheden. Door het meestal beperkte bewegingspatroon en medicijngebruik hebben mensen met een verstandelijke beperking meer last van overgewicht. De afdeling Verstandelijk Gehandicapten & Psyche is in 2007 gestart met het programma ‘Health 4 you’, dat zich richt op het veranderen van eet- en beweegpatronen. Het programma streeft naar toename van sociale contacten en welbevinden en naar afname van sociaal isolement en gewicht. Naar aanleiding van de positieve resultaten heeft de afdeling in het najaar een symposium gehouden om hulpverleners binnen en buiten Parnassia hierover te informeren. Zorg Aanvraag Lijst In 2007 heeft de term ‘vraaggestuurde zorg’ nog meer gezicht gekregen. De Zorg Aanvraag Lijst (ZAL) voor (volwassen) patiënten van Parnassia is geïmplementeerd. Met deze vragenlijst, die naar het huisadres van de patiënt wordt gestuurd, kunnen zij zelf aangeven op welke levensgebieden zij ondersteuning wensen. Informatie over de mogelijkheden van behandeling en begeleiding vinden zij in het 3-maandelijkse nieuwsblad voor patiënten, die zij thuis krijgen toegestuurd. Voor patiënten die bij ouderenpsychiatrie in behandeling zijn wordt een eenzelfde vragenlijst ontwikkeld, deze wordt in 2008 geïmplementeerd. www.parnassia.nl In 2007 lanceerde Parnassia als eerste GGZ-instelling in Nederland een nieuwe belevingsgerichte website: www.parnassia.nl. Hierop kan via films en geluidsopnames ervaren worden hoe het is om psychotisch te zijn. Daarnaast kunnen bezoekers door middel van zelftests erachter komen of zij een psychisch probleem hebben. Doel van de site is de toegankelijkheid van de geestelijke gezondheidszorg te vergroten. De lancering was van meet af aan een groot succes gezien het grote aantal bezoekers. In 2008 wordt de website 39

verder uitgebreid met belevingen van andere ziektebeelden en met vertalingen voor niet-westerse allochtonen.

Internetbehandeling Voor PsyQ vervult internet een steeds belangrijkere rol als kanaal voor promotie, distributie en dienstverlening. Inmiddels heeft PsyQ succesvolle internettoepassingen ontwikkeld voor (zelf)tests en aanmelding, voorlichtingsfilmpjes en e-mailconsult, internetbehandeling als geïntegreerd onderdeel van face to face behandelingen, het terugvalpreventieprogramma en lifestyle-trainingen. Verder zal e-health in combinatie met face-to-face contacten ingezet gaan worden voor de zwaardere problematiek, dit vooral vanuit het oogpunt van kosteneffectiviteit en snelheid van behandelen. Het programma Eetstoornissen & Obesitas startte in 2006 met internetbehandeling en de themasite ‘Boulimia de Baas’ sinds 2006 operationeel. In 2007 zijn de volgende e-health programma’s online gegaan: • de module psycho-educatie (www.borderlinewijzer.nl) als onderdeel van behandeling voor persoonlijkheidsstoornissen (zie ook hieronder) • de ERT module paniektraining, waaraan een effectiviteitstudie en klanttevredenheidsonderzoek is gekoppeld. • voorlichtingsfilms voor ADHD bij volwassenen • E-consulten en zelftests in nagenoeg alle programma’s Relatie & Psyche In april 2007 werd het behandelprogramma Relatie & Psyche als negende specialisme opgenomen in het assortiment van PsyQ. Het biedt behandeling gericht op de context van psychische klachten: relatieproblemen en/of gezinsproblemen die aanleiding kunnen zijn tot de klachten, of juist het gevolg ervan: psychiatrische klachten leiden vaak tot grote spanningen in de relatie, die vervolgens de klachten weer doen verergeren. Relatie & Psyche bestaat uit een multidisciplinair team van gemiddeld twintig systeemspecialisten en biedt partner-relatietherapie en gezinstherapie. Daarnaast wordt consultatie, supervisie en bijscholing verzorgd en wetenschappelijk onderzoek verricht. Borderline wijzer, Persoonlijkheidsproblematiek Veel mensen die lijden aan een borderlinestoornis hebben behoefte aan informatie en het uitwisselen van ervaringen. Daarom is PsyQ gestart met online 40

psycho-educatie; www.borderlinewijzer.nl. Dit is een interactieve module, in combinatie met een chatbox. Patiënten krijgen spelenderwijs voorlichting ov ver hun ziekte, de gevolgen en mogelijkheden voor be ehandeling, onder begeleiding van een therapeut. Voor veel patiënten is de drempel om aan een n groep deel te nemen hoog. Het voordeel van Borderlinewijzer is dat patiënten via deze mo odule anoniem ervaringen met elkaar kunnen delen n. De deelnemers kunnen, na een screeningsgesprrek, vanuit huis meedoen. Het programma wordt in eerste instantie ing gezet voor patiënten die al bij PsyQ in behandeling zijn n, als onderdeel van het reguliere behandelprogra amma. Het plan is de module in de toekomst ook voor familieleden en naastbetrokkenen aan te passen, om m de stoornis te leren herkennen en als hulp om daarr mee om te gaan. Diagnostisch Interview voor ADHD Programma ADHD bij volwassenen PsyQ Haaglanden ontwikkelde in 2007 de DIVA, het Diagnosstisch Interview voor ADHD. Dit interview is geh heel gestructureerd, waardoor het eenvoudiger is de diagnose bij volwassenen zorgvuldig te stellen. Alle DSM-IV criteria gaan vergezeld van concrete voorbee elden van problemen met aandacht en met onrust/imp pulsiviteit in kindertijd en volwassenheid. Ook van he et disfunctioneren door de symptomen worden typis sche voorbeelden gegeven. De administratieve afhand deling gebeurt tijdens het diagnostische onderzoek in het Elektronische Patiënten Dossier; veel on nderdelen hoeven slechts aangevinkt te worden waardoor de tijd voor administratie enorm is terugg gebracht. Paniektraining online Angststoornissen n De paniekstoornis is vanwege de direc cte lijdensdruk de meest voorkomende hoofdstoornis s bij het programma Angststoornissen. Paniekmanagement is volgens de Multidisciplinaire Richtlijn An ngststoornissen de behandeling van eerste keuze, wa anneer angst voor paniekaanvallen voorop staat. Een veel toegepaste vorm van panie ekmanagement is de Toegepaste Relaxatie (TR). Echter,, niet iedereen herstelt hiermee volledig. Op grond van nieuwe theoretische inzichten in de werking van het geheugen is een alternatief ontwikkeld, de zogen naamde paniektraining (PT). Op dit moment loopt binnen het programma angststoornissen PsyQ Haaglan nden een gerandomiseerde gecontroleerde studie PT T versus TR. Het PT-protocol is bewerkt tot een online variant. Momenteel wordt het prototype ge etest in een pilot. PT-online is met name van belang voor degenen die dermate ernstig geïnvalideerd zijn n door hun paniekstoornis dat routine-afspraken op een polikliniek onhaalbaar zijn, en voor degenen n die behandeling zoeken op ongebruikelijke en ong geregelde tijdstippen.

de thema-site bestaan uit een on-linebehandelprogramma en een forum.

Jeugdverslavingszzorg In 2007 kon Brijde er een lang gekoesterde wens tot uitvoering bren ngen: het aanbieden van een specialistische ketten binnen de jeugdverslavingszorg variërend van pre eventie via kortdurende ambulante programma’s en behandeling tot intensieve en langdurige klinische zorg. z Het is hierbij van belang niet op alle vlakken zelf h het wiel uit te vinden, maar juist uit te blinken op het ge ebied van verslavingszorg. Op andere vlakken, bijvoorb beeld psychiatrische, orthopedische en juridische proble ematiek, zoekt cluster ‘Jeugd en verslaving’ nadrukkkelijk samenwerking met belangrijke partners. Naast de focus op jeugd is ook aan verslaafde ouders gedacht. Het clu uster ‘Jeugd en verslaving’ biedt hulp bij de opvoedin ng van hun kinderen zodat ze die zoveel mogelijk zelf te er hand te kunnen nemen. Enkele specifie eke programma’s worden hieronder belicht. Mistral DTOX X De klinische zzorg voor jeugd vindt plaats binnen Mistral. Op 5 april 2007 is de jeugddetox, onderdeel van Mistral, feestelijk f geopend. Mistral DTOX is een speciaal prog gramma voor jongeren van 12-20 jaar die probleme en hebben met het gebruik van alcohol, drugs of gokkken en de gevolgen daarvan. Het doel van de beha andeling is om te ontgiften van de middelen en het herkennen h van de problemen die met de verslaving ssamenhangen. De kliniek b biedt een veilige omgeving en medische begeleiding g om te ontgiften van de verslavende middelen. Jongeren worden geobserveerd voor een periode va an 4 tot 6 weken. Daarna krijgen ze een individueel ge ericht behandeladvies. Voorheen vond ontgifting van jo ongeren gewoon tussen volwassenen plaats. Ouders en n familieleden worden intensief betrokken bij de behandeling via oudergroepen, meedraaidagen en begeleidingsgesprekken. Internetb behandeling Al in 200 03 startte Brijder als eerste verslavingszorginstelling in i Nederland met het aanbieden van online behande eling voor mensen met verslavingsproblemen. Inmidde els zijn we ruim vier jaar verder en de behoefte aan hulp via internet is sterk gegroeid. Steeds meer instellin ngen begeven zich op dit pad. Brijder heeft 2007 sttevig geïnvesteerd in het verder uitbouwen en profess sionaliseren van het behandelaanbod. Daardo oor kon begin januari 2008 de themasite www.c cannabisondercontrole.nl in de lucht gaan en half fe ebruari de site www.alcoholondercontrole.nl. Deze zzijn onderdeel van e-hulp programma’s die naast

Op de themasites kunnen mensen zich oriënteren of het programma iets voor hen is. Het omvat een zelftest, ervaringen van deelnemers, informatie over (overmatig) gebruik, uitleg over het programma etc. Uit een pilot blijkt dat hiermee een nieuwe groep deelnemers wordt aangetrokken die niet afkomen op het bestaande reguliere aanbod. Vaak zijn probleemdrinkers en regelmatige blowers zich wel bewust van hun overmatig gebruik, en willen ook wel graag veranderen, maar kunnen of durven de stap niet te zetten. Op eigen initiatief proberen ze vaak in hun eigen vertrouwde omgeving hun gebruik aan te passen. Brijder wil mensen hierin ondersteunen. Wordt er gekozen voor e-hulp / online behandeling dan is er sprake van een persoonlijk contact gedurende langere tijd tussen cliënt en (on-line) hulpverlener. E-hulp is gebaseerd op drie pijlers: niet stigmatiserend; persoonlijk; professioneel Er wordt gewerkt met methoden die al jaren gehanteerd worden in face to face verslavingszorg en hun effectiviteit hebben bewezen. De online programma’s, op dit moment voor alcohol en cannabis, bestaan uit een 7 stappen leefstijlprogramma, gebaseerd op de principes van de huidige reguliere leefstijltraining.

Forensische Polikliniek De Forensische Polikliniek verbindt justitie met zorg. Samen met de GGZ Reclassering kan de polikliniek justitiële interventies doen of de Materieel Juridisiche Dienstverlening inschakelen. Voor mensen die bemoeizorg nodig hebben is het Forensische Ambulant Team de aangewezen vorm voor de zorgverlening. Na anderhalf jaar blijkt de opzet van de in 2006 gestarte Forensische Polikliniek een gouden greep. De polikliniek doet aan diagnostiek, biedt consultatie en verstrekt medicatie. Ten opzichte van het eerste jaar is in 2007 het aantal mensen dat de polikliniek succesvol naar de zorg leidt verdubbeld. Psychiatrische problemen en verslavingsproblemen worden, meer dan voorheen, vroegtijdig onderkend. De meest problematische doelgroep van GGZ Reclassering blijkt minder snel of helemaal niet meer te recidiveren. Uit de ervaringen met de forensische polikliniek blijkt dat uitzonderlijke resultaten behaald kunnen worden als de forensische en reguliere zorg op elkaar aansluiten en als de leefomstandigheden van patiënten verbeteren. De polikliniek toont aan dat het realiseren van noodzakelijke zorg essentieel is 41

voor het terugdringen van recidive en overlast door GGZ-patiënten. Verbeteringen op het CDP Het Centrum Dubbele Problematiek (CDP) was ook in 2007 sterk gericht op het verbeteren van de state of the art rond co-morbiditeit. De afdeling participeerde actief in het landelijke Doorbraakproject Dubbele Problematiek. Intern wordt de organisatie van het ambulatorium herzien. Speerpunten zijn niet alleen een efficiëntere organisatie, maar ook een verbeterde bewaking van de kwaliteit van zorg. De implementatie van het ambitieuze plan start in 2008. De deeltijdbehandeling zal flexibeler ingezet kunnen worden door modulair werken. Daarnaast komt er een spoedbalie, bemenst door sociaal psychiatrisch verpleegkundigen. Tenslotte zal extra zorg ingezet worden voor de meest zorgbehoevenden uit de patiëntenpopulatie. Destigmatiserende aanpak FPA Met de nieuwbouw van de Forensisch Psychiatrische Afdeling (FPA) in 2006 werd het beveiligingsniveau van de kliniek fors verhoogd. In de laatste fase van de behandeling kan vaak met minder beveiliging worden volstaan, terwijl wel forensische expertise gewenst is. Dit geldt zowel voor TBS-gestelden met transmuraal verlof of TBS-voorwaarden als voor patiënten met andere titels. Deze constatering heeft geleid tot uitbreiding met een extra unit die werkt aan destigmatisering en rehabilitatie. In november 2007 werden daartoe 10 plaatsen toegevoegd in een separate locatie vlakbij de FPA. Op de afdeling wordt gewerkt met een groepsmatige aanpak, gericht op maximale verantwoordelijkheid bij de patiënten, zowel voor zichzelf als voor de groep. Een tweede unit opent zijn deuren in april 2008.

42

4.4.1 Kwaliteit van zorg: prestatie-indicatoren De Parnassia Bavo Groep wil aan verwijzers, patiënten en verzekeraars s exact duidelijk maken wat zij van de Parnassia Bavo Groep kunnen verwachten. Wat houdt onze zorg precies in? Wat kost deze? En last but not least: wat voor resultaten behalen we ermee? Alleen zo kunnen we hard aantonen aan patiënten, de maatschappij en e de financiers dat het geld dat zij betalen voor onze e zorg goed besteed is. Om deze reden zijn z en blijven wij via de landelijke 'werkgroep Transsparantie' actief betrokken bij de ontwikkeling van n de prestatie-indicatoren GGZ, zoals vastgesteld d door o.a. de Inspectie voor de Gezondheidszorrg en GGZ Nederland. De ontwikkeling g van valide maatstaven voor de kwaliteit van zo org en de effecten daarvan staat al met al nog in de kin nderschoenen. Bij de verdere ontwikkeling is het met name van belang in te zetten op valide indicatoren vo oor het effect van behandeling. Wij trachten daaraan bij te dragen door de samenwerking te zoeken n met beroepsgroepen (waaronder de commissie prrestatie-indicatoren van de Nederlandse Vereniging vo oor Psychiatrie), onderzoeksinstituten etc. Aansluitend o op de volgende paragraaf over de landelijk vastgeste elde prestatie-indicatoren GGZ wordt verder ingegaan n op diverse instrumenten die kunnen bijdragen aan h het aantoonbaar maken van de kwaliteit van zorg.

Prestatie-indicatoren GGZ De Parnassiia Groep rapporteerde in haar Jaardocument 2006 voor het eerst over haar resultaten op de landelijk va astgestelde prestatie-indicatoren GGZ. Naar het o oordeel van de Inspectie GGZ slaagde de Parnassia G Groep er als één van de beste GGZ instellingen in Nederland N in om de informatie voor de basisset p prestatie-indicatoren ook diagnose-specifiek te leveren n. Konden we w over 2006 rapporteren op 15 van de 17 indica atoren, over 2007 kunnen we over alle 18 verplichtt gestelde indicatoren rapporteren. De kome ende jaren zal het rapporteren op prestatieindicato oren vergemakkelijkt en verbeterd worden doordatt flink wordt ingezet op het routinematig meten van de resultaten van behandeling met behulp van gevalid deerde meetinstrumenten: routine outcome monito oring (ROM). Zie elders op deze pagina. Onze uitkomsten u over 2007 zijn opgenomen in de verplic chte bijlage, die beschikbaar is via www.jaarversla agenzorg.nl en www.parnassiabavogroep.nl.

Andere instrumenten Richtlijnen en evidence based werken We willen kunnen aantonen dat we de best beschikbare behandelmethoden toepassen. Als fusiedoelstelling formuleerden we: >> Alle behandelprogramma's werken aantoonbaar volgens de landelijk vastgestelde richtlijnen of (als die ontbreken) evidence based (eind 2008). In 2007 is door middel van een pilotproject een methodiek ontwikkeld waarmee kan worden vastgesteld hoe de stand van zaken is met betrekking tot de kwaliteit van zorg bij een zorgprogramma. De nadruk ligt hierbij op de vraag in hoeverre de aangeboden behandelingen ‘evidence based’ zijn. En of men richtlijnen dan wel ‘best practice’ hanteert. De ontwikkelde methodiek werd begin 2008 gepresenteerd. Deze zal toegepast worden om eind 2008 te kunnen vaststellen of we genoemde doelstelling hebben gerealiseerd. Effecten van behandeling De hierboven besproken landelijk vastgestelde prestatie-indicatoren GGZ worden in het Jaardocument (DigiMV) gerapporteerd op concernniveau. Wij willen een beeld hebben (en aan belanghebbenden kunnen geven) van de effecten van onze zorgverlening, en wel op het niveau van afzonderlijke programma’s. Daarom hebben wij als fusiedoelstelling geformuleerd: >> Alle behandelprogramma's rapporteren over de effecten van de behandeling (eind 2008). Daarvoor kunnen, naast de hierboven besproken vastgestelde prestatie-indicatoren GGZ, diverse meer specifieke indicatoren waardevol zijn. De keuze van indicatoren en meetmethode hangt mede af van het type zorg en de kenmerken van de doelgroep. Uitgangspunt daarbij is de voor een zorgprogramma vastgestelde landelijke behandelrichtlijn. In overleg met de verzekeraars / financiers willen we per zorgbedrijf vaststellen wat we meten, en op welke wijze. In principe wordt op drie niveaus gemeten: het beloop van de klachten/problemen, de kwaliteit van leven/handicap en de tevredenheid met de ontvangen behandeling/zorg. Routine Outcome Monitoring Basis voor informatievoorziening over behandeleffecten is de individuele vastlegging per patiënt in ons Electronisch Patiëntendossier (EPD). Van daaruit kunnen we geaggregeerde informatie genereren voor wetenschappelijk onderzoek en kwaliteitsbewaking (benchmarking). In de eerste plaats echter ondersteunt deze vastlegging het individuele behandelproces. Feedback geven aan de individuele behandelaar en de patiënt over de 43

ontwikkeling van de toestand van de patiënt is het belangrijkste doel. Professionals worden dan extra gemotiveerd de meetinstrumenten routinematig af te nemen, waardoor resultaten van behandeling beter zichtbaar worden. Een voorbeeld is het in 2007 door PsyQ ontwikkelde systeem waarbij iedere patiënt die een behandeling start voorafgaand aan de behandeling, regelmatig gedurende de behandeling en achteraf vragenlijsten invult die een beeld geven van zijn/haar vorderingen. Daarbij wordt gemeten op grond van de 4 K’s (Klachten; Kwaliteit van Leven; Klanttevredenheid; en Kosteneffectiviteit). Deze geregelde metingen kunnen patiënt en behandelaar helpen de individuele behandeling tot een succes te maken. Van alle patiënten binnen een zorgprogramma tezamen geven de uitkomsten een beeld van de prestaties die het programma levert, en deze kunnen worden vergeleken met wat landelijk en internationaal wordt gerapporteerd. Zo is dit systeem van Routine Outcome Monitoring (ROM) een krachtig instrument voor kwaliteitsbewaking en -verbetering. Top Klinische Zorg in de GGZ Bij een deel van de GGZ-patiënten is sprake van complexe en/of zeldzame (uitingen van) psychiatrische stoornissen, die qua diagnostiek en behandeling een hoge mate van specialisatie vragen. Hiertoe zijn, in aanvulling op de eerstelijns generalistische GGZ (geboden door de huisarts, vaak in samenwerking met andere eerstelijns en tweedelijns hulpverleners) en de tweedelijns GGZ (gericht op diagnostiek en behandeling van de belangrijkste psychiatrische stoornissen) specifieke derdelijns voorzieningen nodig: Topklinische GGZ. Deze is inherent verweven met ontwikkeling en innovatie. In 2007 nam de Parnassia Groep samen met Altrecht en Lentis het initiatief tot het bevorderen van deze hooggespecialiseerde vormen van zorg. Zij hebben hiertoe de Stichting Topklinische GGZ opgericht. Deze Stichting heeft criteria geformuleerd waaraan Topklinische zorg dient te voldoen. Een onafhankelijke erkenningscommissie beoordeelt of een instelling c.q. afdeling hieraan voldoet. De Parnassia Bavo Groep heeft als fusiedoelstelling geformuleerd: >>Vijf topklinische zorgprogramma's (eind 2008) In 2007 werden 8 zorgprogramma bezocht door een intern auditteam ter voorbereiding voor de externe audit; zij kregen advies over de verdere ontwikkeling van hun ambitie ten aanzien van het predicaat Top Klinische Zorg.

44

Waardering patiënten Naast de resultaten van behandeling (vermind dering klachten, vergroting kwaliteit van leven) is ook k de waardering van de patiënten een belangrijke indicator voor de kwaliteit van zorg. Om aanbieders ook in dit opzicht te kunnen vergelijken is de Parnassia Bavo Groep er voorstander van dat de tevredenheiid op eenzelfde wijze en onafhankelijk gemeten wo ordt. Wij juichen dan ook de ontwikkeling van de zgn. CQ-index van harte toe. Aan de eerste landelijke pilot voor het ontwiikkelen van de CQ-index voor de GGZ werd deelgen nomen door PsyQ. De resultaten daarvan waren me edio 2007 bekend. Van de vijf instellingen die aan de 1e pilot mee hebben gedaan bleken de resultaten van PsyQ bovengemiddeld. Bij de verdere ontwikkelin ng van de CQ-index vraagt onder meer de verspreidin ngswijze naar patiënten nog extra aandacht. Eind 20 0 07 is de tweede landelijke pilot gestart en ook daarraan neemt PsyQ deel. Voor de verpleeghuiszorg is al een CQ-ind dex ontwikkeld; in 2007 werd een contract afgesloten n met een onafhankelijk onderzoeksbureau dat deze e in 2008 bij het Verpleeghuis Dorestad zal afnemen. Intussen blijven we, in afwachting van de eze externe ontwikkelingen, zelf de tevredenheid van n onze patiënten meten. Als fusiedoelstelling formule eerden we: >> Patiënttevredenheid 7,3 of hoger (ein nd 2008) Het betreft een gemiddelde over alle zorg gprogramma’s van alle zorgbedrijven. In 2008 zal blijke en of we dit hebben weten te realiseren. Doordat de e tevredenheid van patiënten niet binnen alle onderde elen op eenzelfde werd gemeten beschikken we niet over een betrouwbare concernbrede ‘0-meting’.. In de Parnassia Groep was sprake van n een tweejaarlijkse concernbreed patiënttevredenhe eidsonderzoek meting. Bij de meting in 2006 bleek het gemiddeld gegeven rapportcijfer 7,4 te bedragen n. Daarmee werd een doorlopende stijgende lijn zichtb baar (2004: 7,3, 2002: 6,9). Omdat het van belang is de tevrede enheid van de patiënten te kennen, maar meer nog g om actief te werken aan zaken waarop blijkt datt de tevredenheid te wensen overlaat, deden we in 20 0 07 naar aanleiding van de resultaten van het concernb brede patiënttevredenheidsonderzoek 2006 een vervo olgonderzoek naar hoe managers en hun afdelingen met de resultaten aan de slag gegaan zijn en welke verbeteracties hieruit voortkwamen. Sommige afdelingen die hoog sco oorden hebben de resultaten in hun team besproken n en zijn hiermee enthousiast aan de slag gegaan, maar er bleken in

dit opzicht behoorlijjke verschillen te bestaan tussen afdelingen. De resu ultaten van dit vervolgonderzoek zijn breed in de org ganisatie bekend gemaakt, als inspiratie voor team ms om de tevredenheidsmeting onder hun patiënte en daadwerkelijk te benutten om aan verbetering te werken. In 2007 hebben biij onderdelen van de voormalige Parnassia Groep, Bavo-Europoort en Brijder Noord verschillende initiiatieven plaatsgevonden om niet alleen op zorgbed drijf-, divisie- of zelfs programmaniveau de tevreden nheid van patiënten te meten, maar het inzicht daarin n te verdiepen door ‘op maat’ onderzoek te doen. Me eer informatie hierover geven de zorgbedrijven in n hun Jaarberichten.

4.4.2 Klachten De mogelijkheid om een klacht in te dienen over alle aspecten van de behandeling en begeleiding wordt door de Parnassia Bavo Groep beschouwd als een belangrijk goed. De patiënt beschikt hiermee over een middel om de klacht kenbaar te maken en zo mogelijk op te (doen) lossen. Voor de medewerker en de organisatie geldt het motto "elke klacht is een gratis advies". Klachten vergroten het inzicht in hun functioneren en zijn daarmee een belangrijke factor in de kwaliteitsbewaking en bevordering. Het beleid is erop gericht klachten zo laag mogelijk in de organisatie af te handelen. Bij voorkeur op de plek waar zij ontstaan, bijvoorbeeld bij een hulpverlener. Meestal gebeurt dit door bemiddeling. Concreet houdt dit in dat de manager van het behandelprogramma in overleg met de betrokken hulpverlener de klacht afhandelt. Dit betekent vaak dat de klager een gesprek wordt aangeboden, waarin het een en ander kan worden uitgesproken. Het doel van bemiddeling is om partijen (weer) tot elkaar te brengen en de onderlinge relatie te herstellen, zonder dat een formele behandeling van de klacht door de Klachtencommissie noodzakelijk is.

Klachten, complimenten, suggesties In de Parnassia Groep werd in 2006 gestart met een centraal meldpunt voor klantenreacties. Zowel patiënten en hun familieleden, maar ook verwijzers en medewerkers kunnen daar terecht met klachten, maar ook met complimenten en suggesties over alle vormen van zorgen dienstverlening. Deze worden doorgeleid naar het betrokken onderdeel. In 2007 werden, naast complimenten en suggesties, door patiënten en/of hun familie in totaal ruim 450 klachten ingediend. Het betrokken onderdeel behandelt zelf de klacht en reageert naar de klager. De patiënten kunnen er ook voor kiezen een formele klacht in te dienen bij de Klachtencommissie.

Klachtencommissies Ingevolge de wettelijke eisen, neergelegd in de Wet Klachtrecht Cliënten Zorginstellingen en de BOPZ, beschikt de Parnassia Bavo Groep over Klachtencommissies voor patiënten, voortkomend uit de drie voormalige fusiepartners Bavo Europoort, Parnassia Groep en Brijder (Noord-Holland). De klachtencommissie Bavo Europoort ontstond in april 2007 door samenvoeging van de commissies van de voormalige Bavo RNO Groep en de GGZ Groep Europoort. In 2007 werd de klachtenregeling van de Parnassia Groep ook van kracht voor de patiënten van Brijder Noord-Holland. 45

In 2008 zal een verdere harmonisatie en integratie plaatsvinden. Er zal dan sprake zijn van één klachtencommissie voor de Parnassia Bavo Groep met drie regionaal werkende kamers. De ondersteuning van de klachtencommissie wordt binnen het bureau geneesheer-directeur PBG gepositioneerd. De uitspraken van de klachtencommissie worden namens de Raad van Bestuur door de geneesheer-directeur PBG afgehandeld. Ook voor klachten die formeel bij de klachtencommissie worden ingediend wordt bezien of deze via bemiddeling kunnen worden opgelost. Gedurende de periode van bemiddeling worden de klachttermijnen opgeschort.

Onafhankelijkheid Klachtencommissie De commissies bestaan uit juristen en inhoude elijk deskundigen, die een goede afspiegeling vorm men van de binnen de geestelijke gezondheidszorg werrkzame disciplines. Aan de commissies is toegevoegd d een medewerker in de functie van ambtelijk secre etaris. Deze is geen lid van de commissie. De voorzitters van de commissies zijn niet we erkzaam voor de Parnassia Bavo Groep. Het streven iss om dit ook voor de leden van de commissies te late en gelden; als gevolg van de recente fusie zijn sommige e leden van de klachtencommissie Bavo Europoort werkzaam bij een onderdeel van de voormalige Parnasssia Groep en vice versa. Bij de harmonisatie van de klachtenbehandeling in 2008 zal worden bezien welke regels hieraan dienen te worden gesteld.

De mogelijkheid om een klacht in te dienen wordt kenbaar gemaakt aan de patiënten door middel van folders, die op elke locatie of in de omgeving van de ruimten waar patiënten verblijven of wachten aanwezig zijn. Patiënten worden ook attent gemaakt op de mogelijkheid om de patiëntenvertrouwenspersoon (PVP) in te schakelen. Deze kan de klager eventueel ondersteunen in het proces.

Klachten in 2007

Rijnmond (voormalig Bavo Europoort)

Haaglanden (voormalig Parnassia Groep)

Noord-Holland (voormalig Brijder NH)

Parnassia Bavo Groep Totaal

Aantal klachten ingediend bij de klachtencommissie

58

47

11

116

Aantal klachten als percentage van het gemiddeld aantal personeelsleden in fte’s

3,3

1,7

2,4

2,4

Aantal door de klachtencommissie in behandeling genomen klachten

33

19

5

59

Aantal klachten waarover de klachtencommissie advies heeft uitgebracht

30

19

1

53

Aantal klachten dat gegrond is verklaard

13

14

0

27

46

47

4.4.3 Veiligheid Als zorgaanbieder heeft de Parnassia Bavo Groep de plicht om te zorgen dat bij de uitvoering van haar taken te allen tijde de veiligheid van patiënten, medewerkers en derden (bezoekers, de omgeving, de maatschappij) is gewaarborgd. De hoofdgebieden die daarbij de aandacht dienen te krijgen zijn: • Veiligheid in de zorgverlening • Veiligheid gebouwen terreinbeheer / bedrijfsbeveiliging • Brandveiligheid en bedrijfshulpverlening Op deze onderwerpen wordt in dit hoofdstuk ingegaan. • Informatieveiligheid: zie hoofdstuk 4.8 • Veiligheid in arbeidsomstandigheden: zie hoofdstuk 4.5.2. De zorgen ondersteunende bedrijven geven vorm aan hun verantwoordelijkheid voor de veiligheid. Dat doen zij binnen de kaders van de door externe instanties vastgestelde weten regelgeving en de veiligheidsvoorwaarden op bovenstaande gebieden die worden geformuleerd door de Raad van Bestuur als eindverantwoordelijke op concernniveau. De voormalige fusiepartners hadden hun veiligheidbeleid op onderdelen op verschillende wijzen en in verschillende mate uitgewerkt. Omdat verschillende opvattingen en verschillen in beleid op zichzelf risico’s met zich meebrengen werd in de 2e helft van 2007 de noodzakelijke harmonisatie in gang gezet. Hiertoe werd de vastgestelde notitie ‘samenhangend veiligheidsbeleid’ geactualiseerd en begin 2008 vastgesteld als referentie voor het gehele concern. Ook werd de aansturing van de bedrijfsbeveiliging en bedrijfshulpverlening in de verschillende regio’s in samenhang georganiseerd (zie p.49).

Veiligheid in de zorgverlening Het niveau van veiligheid in de directe zorgverlening aan patiënten wordt sterk bevorderd door te investeren in de deskundigheid van medewerkers (zie 4.4.4) en in kwaliteitssystemen waardoor werkwijzen helder worden vastgelegd, geïmplementeerd en systematisch worden geëvalueerd (zie 4.3). Evaluatie en bijstelling vindt onder meer plaats naar aanleiding van klachten van patiënten (zie 4.4.2). De geneesheer-directeur en de directie Zorgservice zijn verantwoordelijk voor de beleidsvoorbereiding en het toezicht op de uitvoering (control). De uitvoering is de verantwoordelijkheid van elke directie en de professionals. Melding incidenten in de patiëntenzorg Ook de meldingen van incidenten vormen een belangrijke informatiebron voor de verbetering van de veiligheid. Er zijn meerdere Incidentencommissies. 48

• Binnen de voormalige Parnassia Groep besch hikt elke divisie over een commissie Melding Incidente en, met ieder een afgevaardigde in een centrale comm missie waar de grotere incidenten behandeld worde en en eventuele trends worden gesignaleerd. Deze e staat onder voorzitterschap van de geneesheer-dirrecteur. • Binnen de voormalige Brijder Verslavingszorrg, momenteel Brijder Noord Holland, functione eert de Commissie Onderzoek en Analyse Incidente en (OA&I). • Binnen voormalig Bavo Europoort functione eert de Commissie Melding Incidenten in de Zorg (MIZ), in 2007 ontstaan uit de commissies van voorm malig Bavo RNO en GGZ Europoort. De werkwijzen van deze commissies werden in 2007 gehandhaafd. Voorbereidingen zijn getroffe en om in 2008 op maat per zorgbedrijf een incidente encommissie in te stellen onder de verantwoordelijkh heid van de directeur Zorg van het zorgbedrijf. Werkwijjzen zullen in het College van geneesheren-directeure en worden geharmoniseerd, met het oog op eenduidige registratie en behandeling. Incidentmeldingen Voormalige Parnassia Groep Voormalig Bavo Europoort Brijder NH Totaal

2007 2356 523 66 2945

2006 2415 559 90 3064

Over het geheel genomen, over alle te onderscheiden typen incidenten, is het aantal incidentm meldingen stabiel. Als er opmerkelijke veranderingen n te signaleren zijn in het aantal incidenten van een be epaald type in een regio of bepaald onderdeel, dan wordt er gericht actie ondernomen. Opmerkelijk in bovenstaande cijfers iss het relatief hoog aantal meldingen uit de onderde elen van de voormalige Parnassia Groep. Deels ka an dit verklaard worden uit de relatief grote omvang van de klinische voorzieningen (waaruit een groot ged deelte van de meldingen afkomstig is) en de daarm mee gepaard gaande incidenten en de veelal hoge e zorgzwaarte van deze voorzieningen. Deels kan het sa amenhangen met verschillen in werkwijzen rond de meldingen, en in de mate waarin medewerkers incidente en daadwerkelijk melden (‘meldcultuur’). In 2008 zal hieraan bij de harmonisatie aandacht besteed worden.

Bedrijfsbeveiliging Taken ten behoeve van de veiligheid op de terreinen Monsterweg en Alb bardastraat in Den Haag worden door het Service Ce entrum in de regio Haaglanden uitgevoerd door de e afdeling Bedrijfsbeveiliging. De werkzaamheden va ariëren van ondersteuning in het primair proces, bijjvoorbeeld bij agressie-incidenten en separaties, via onveilige situaties op de terreinen (o.a. drugshandel) tot brandmeldingen, inbraakalarm en vernielingen. In de regio's Rijnm mond en Noord Holland is de beveiliging van gebouw wen en terreinen nagenoeg geheel uitbesteed. De bedrijfsbeveilliging onderhoudt nauwe contacten met brandweer e en politie. Er is sprake van goede samenwerking. In 2007 zijn de b beveiligingsorganisatie en de veiligheidsplannen van v de verschillende regio's vergeleken. Begin 2008 werrden voor de drie regio's veiligheidscoördinatoren benoemd die met name verantwoordelijk zijn voor de e samenhang van het veiligheidsbeleid in hun regio, het h management hierover adviseren en toezicht houde en op de uitvoering van het beleid. Gedrieën drag gen zij zorg voor een gestructureerd en eenduidig veiiligheidsbeleid concernbreed. De veiligheidscoördina ator Haaglanden fungeert hierin als ´primus inter pares’ die optreedt als adviseur van de directie va an het Service Centrum, de zorgbedrijfdirecties en de d Raad van Bestuur. In het eerste e kwartaal van 2007 werden in de Parnassia G Groep ten behoeve van de veiligheid in nieuw- en v verbouwprojecten vier standaard-plannen van eisen o ontwikkeld voor verschillende beveiligingsniveau's. D Deze worden nu toegepast binnen al onze bouwproje ecten.

Brandveiligheid en bedrijfshulpverlening Het organiiseren van een goed functionerende bedrijfshu ulpverlening binnen de eigen gebouwen is de verantw woordelijkheid van elk zorgbedrijf. In de drie regio's Ha aaglanden, Rijnmond en Noord Holland hebben de vo oormalige fusiepartners op eigen wijze vormgegeven aan de bedrijfshulpverlening. In de tweede helft van n 2007 werden de werkwijzen vergeleken en werd hie erin samenhang gebracht. Begin 2008 leidde dit tot de e vaststelling van een BHV-handleiding ten behoeve e van de gehele Parnassia Bavo Groep, en een folder BHV B te verspreiden binnen het gehele concern. Het Serrvice Centrum ondersteunt de zorgbedrijven met die enstverlening zoals het opstellen van ontruimingsp plannen, het houden van ontruimingsoefeningen en BHV V-trainingen. De training die binnen de Parnasssia Groep werd aangeboden door de Parnassia Acade emie werd ook in Rotterdam geïntroduceerd.

Een ontruimingsplan, opgesteld in nauw overleg met de brandweer Haaglanden, kon na een lange voorbereidingstijd worden vastgesteld. Het kan niet zonder meer voor de andere regio’s van kracht worden verklaard omdat de brandweer per regio specifieke eisen stelt. Op geleide van het vastgestelde ontruimingsplan zullen die in de andere regio's worden geactualiseerd.

Informatieveiligheid Zie voor dit onderwerp 4.8, ICT.

Arbo Zie voor dit onderwerp 4.5.2, kwaliteit van het werk.

4.4.4 Onderzoek en Opleiding Om onze ambities op het gebied van kwaliteit van zorg te verwezenlijken maken we ons sterk voor wetenschappelijk onderzoek, het implementeren van nieuwe behandelmethoden, en het opleiden van (ook mogelijk toekomstige) medewerkers. Niet alleen draagt dit bij aan kwalitatief goede zorg, ook bindt het gemotiveerde professionals aan onze organisatie. Het is nodig alert te blijven op nieuwe inzichten om mogelijk verbeteringen in behandelingen te kunnen doorvoeren. Wetenschappelijk onderzoek en opleidingen dragen ertoe bij dat we de dagelijkse zorg aan cliënten ‘state of the art’ houden.

Organisatie onderzoek en opleiding In de Parnassia Groep werden in 2006 de ondersteunende functies op het gebied van Opleiding en Onderzoek gebundeld in de Parnassia Academie, onderdeel van het Service Centrum. Bavo Europoort had de activiteiten op deze terreinen ondergebracht in de afdeling Opleidingen en de afdeling Onderzoek en Ontwikkeling. Kort na de fusie, in september 2007 werd gestart met de integratie van al deze activiteiten in een "Parnassia Bavo Academie". De belangrijkste taak is ervoor te zorgen dat onderzoeks- en opleidingsactiviteiten voor de zorgbedrijven goed worden gefaciliteerd. Onderzoek en opleiding zijn verankerd in de zorgbedrijven, zodat onderzoeks- en opleidingsvragen worden gegenereerd die werkelijk voor de zorg relevant zijn, en opleiding en onderzoek echt bijdraagt aan de kwaliteit van de hulpverlening. De Parnassia Bavo Academie heeft initiatieven ontplooid om te komen tot een eigentijds onderzoeks- en opleidingscentrum voor de medewerkers. In 2007 resulteerde dit onder meer in:

49

• een geaccrediteerde wetenschappelijke referaatcyclus. Deze bijeenkomsten worden 2x per maand druk bezocht. Dit lunchprogramma is een vast onderdeel van het opleidingsprogramma psychiatrie en dient tevens voor de deskundigheidsbevordering van de psychiaters en psychologen. • een referaatcyclus voor verpleegkundigen. In 2007 is gestart met een vast referaatcyclus voor verpleegkundigen. Het maakt onderdeel uit van de deskundigheidsbevordering voor verpleegkundigen. • een digitale kennisportal, ontwikkeld door het Documentair Centrum van de Parnassia Bavo Groep. Daarmee zijn het merendeel van de tijdschriften digitaal op te vragen. Het digitaal ontsluiten van deze kennis heeft geleid tot een grotere toegankelijkheid van specifieke kennis voor professionals. Dit zijn activiteiten op het snijvlak van onderzoek en opleiding. Specifieke ontwikkelingen op deze terreinen afzonderlijk worden in de volgende paragrafen beschreven. De strategische beleidsontwikkeling op het niveau van de Parnassia Bavo Groep wordt gecoördineerd binnen de regiegroep Opleiding en Onderzoek, onder voorzitterschap van de vice-voorzitter van de Raad van Bestuur. De Parnassia Bavo Groep onderhoudt op het gebied van Onderzoek en Opleiding tal van samenwerkingsverbanden met: • universiteiten (o.a. Vrije Universiteit Amsterdam, Rijksuniversiteit Groningen, Universiteit Leiden/LUMC, Universiteit Maastricht, Universiteit Nijmegen, Erasmus MC, UMC Utrecht, Columbia University New York) • collega GGZ-instellingen en GGZ-samenwerkingsverbanden (o.a. Rivierduinen, Altrecht, Lentis, Amsterdam Institute for Addiction Research, Kenniscentrum Schizofrenie, Kenniscentrum Mikado) • opleidingsinstituten en hogescholen (o.a. RINO Utrecht, Haagse Hogeschool, Leidse Hogeschool, ROC Mondriaan en de Hogeschool Rotterdam).

Wetenschappelijk onderzoek Onderzoeksbeleid De Parnassia Bavo Groep richt zich op de volgende vormen van onderzoek: • epidemiologisch onderzoek • programma-evaluatie • interventie-onderzoek • fundamenteel onderzoek.

50

Er is op concernniveau een budget beschikbaar, dat hoofdzakelijk is besteed aan inhoudelijke onde ersteuning en coördinatie van zorgbedrijfoverstijgen nd onderzoek, het casusregister, data-analyse en medisch-ethische toetsing. Naast de hiervoor door de Parnassia Bavo Grroep beschikbaar gestelde middelen investeren oo ok de zorgbedrijven in hun eigen onderzoeken, en worden er voor veel onderzoeken externe fondsen ge eworven. Op jaarbasis is in totaliteit ongeveer € 2,5 miljoen gemoeid met de uitvoering van wetenschap ppelijk onderzoek in de Parnassia Bavo Groep (excllusief de personeelsinzet van professionals in de feite elijk opzet en uitvoering van ‘hun’ onderzoek). Ongeve eer € 0,6 miljoen hiervan is extern gefinancierd. Organisatie van het onderzoek Elk zorgbedrijf heeft een onderzoekscoördiinator die tevens voorzitter is van de onderzoekscom mmissie van het zorgbedrijf. De verantwoordelijkheid voor zorgbedrijfgebonden onderzoek ligt bij de dire ectie. Voor concernbreed onderzoek ligt de verantwo oordelijkheid bij de Raad van Bestuur. De ondersteunende afdeling Wetenschap ppelijk Onderzoek zet zich in voor de kwaliteit va an het wetenschappelijk onderzoek binnen de Parnasssia Bavo Groep door middel van advies, onderste euning en control. Waar nodig ondersteunt de afde eling de AIOS (Artsen In Opleiding tot Specialist) en andere medewerkers van de Parnassia Bavo Groep die onderzoek verrichten. Maandelijks vinden intervisiebijeenkom msten plaats tussen senior en junior onderzoekers en lunchreferaten voor alle medewerkers. De Onderzoeksraad is het adviesorgaa an voor onderzoek voor de Raad van Bestuur van de e Parnassia Bavo Groep. In de Onderzoeksraad vindt affstemming over onderzoek plaats tussen de onderzoe ekscoördinatoren van de zorgbedrijven, de opleiders en n stafmedewerkers van de afdeling Wetenschappelijjk Onderzoek.

Bijzondere ontwikkelingen op het gebied van onderzoek in 2007 Hieronder lichten w we per zorgbedrijf 2 bijzonder vermeldenswaardig ge onderzoeken toe.

TMS bij therapierresistente stemmenhoorders In samenwerking g met het Universitair Medisch Centrum te Utreccht doet Parnassia onderzoek naar het effect van een niieuwe behandeling voor stemmenhoorders. Somm mige patiënten blijven, ondanks het gebruik van antiipsychotica, last houden van stemmen. De nieuwe e behandeling voor zulke hallucinaties heet Transcranië ële Magnetische Stimulatie (TMS). Met TMS wordt een n magnetisch veld opgewekt die de gevoeligheid va an zenuwcellen kan beïnvloeden. De eerste resultate en van de pilotstudy zijn veelbelovend. Schizofrenie bij bi etnische minderheden Niet-Westerse e immigranten in Nederland hebben een grotere kans o om schizofrenie te krijgen dan de autochtone Nederlan ndse bevolking. Onderzoek onder eersteen tweede-ge eneratie Marokkanen, Turken en Surinamers in Den Haag laat zien dat sociale en culturele facttoren een belangrijke verklaring vormen voor deze ve erhoogde kans op schizofrenie, en dat dergelijke om mgevingsfactoren een grotere rol spelen in het ontsta aan van schizofrenie dan lange tijd is aangenome en. In maart 2008 promoveerde arts in opleiding to ot psychiater Wim Veling op dit onderzoek.

functioneren van psychiatrische patiënten routinematig in kaart te brengen. De Cansas is een vragenlijst die meet of er behoefte is aan zorg, en of aan de behoefte is/wordt voldaan. Het komende jaar zullen de ROA-resultaten gebruikt worden voor de evaluatie van de behandeling per cliënt. Eén van de ROA medewerkers bereidt een promotieonderzoek voor. Daarnaast is het plan ROA te implementeren bij de IMR (Illness Management and Recovery) teams. Effecten van interventies Kwantitatief wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van (nieuwe en veelbelovende) interventies. Dit betreft promotieonderzoeken met gebruik van een Randomized Controlled Trial (RCT) naar de effecten van een methode om de medewerking met de behandeling te verbeteren en naar de effecten van de crisiskaart. Daarnaast verricht Bavo Europoort (promotie)onderzoeken naar de effecten van dwangopnames en naar de effecten van een methodiek om het gebruik van de separeer terug te dringen. Zie ‘Dwang en drang’ op p.38.

Het jaar 20 007 werd gekenmerkt door een toenemende samenwerrking van de onderzoekstradities van exBavo RNO O Groep en GGZ Groep Europoort, zodat er een scala van zowel praktijkgericht als gecontroleerd wetensch happelijk onderzoek plaatsvindt. Uitvoering van het o onderzoek gebeurt in opdracht van de directies doorr de afdeling Onderzoek & Ontwikkeling (O&O) en n het Onderzoekcentrum O3 van Erasmus MC. Het onde erzoek staat ten dienste van het verbeteren van de patiëntenzorg. p

Comet onderzoek naar versterking zelfbeeld Lage zelfwaardering en negatief zelfbeeld spelen in veel emotionele problemen een belangrijke rol. Voor een aantal patiënten is het zelfs de voornaamste reden om zich aan te melden voor behandeling. Toch bestaan er nog geen breed geaccepteerde bewezen effectieve behandelingen voor negatief zelfbeeld. Binnen PsyQ is de afgelopen jaren een specifieke op versterking van het zelfbeeld gerichte interventie ontwikkeld die Competitive Memory Training (COMET) wordt genoemd. Deze 'behandeling van eigen fabrikaat' wordt op het ogenblik op diverse manieren en bij diverse zorgprogramma's op zijn effectiviteit onderzocht. Kort geleden is de eerste gecontroleerde studie afgerond. De onderzoekers constateerden dat het zelfbeeld van patiënten met eetstoornissen sterker verbeterde door toevoeging van COMET aan de gangbare behandeling dan door de behandeling alleen.

Routine e Outcome Assessment (ROA) Sinds vijf v jaar worden de behandeleffecten bij de ACT-tea ams gemeten met onder andere de HoNOS en de C CANSAS. De HoNOS (Health of the Nation Outcom me Scales) is ontwikkeld in opdracht van het engelsse Ministerie van Volksgezondheid. Doel is om op p eenvoudige, betrouwbare en valide wijze de gee estelijke gezondheidstoestand en het sociaal

Effectiviteit van depressiebehandeling In 2007 werd het Haags Ambulant Depressie Onderzoek afgerond dat al halverwege de jaren negentig binnen de Haagse Riaggs was gestart. Marc Blom promoveerde aan de Vrije Universitiet van Amsterdam op het proefschrift Combination treatment for depressed outpatients, efficacy and prediction of outcome. Uit het hoofdonderzoek blijkt 51

dat Interpersoonlijke Psychotherapie (IPT) in combinatie met een anti-depressivum (Nefazodon) niet effectiever is dan IPT alleen. Bovendien werd vastgesteld dat duur en ernst van de depressie de belangrijkste voorspellers waren voor het effect van de behandeling. Er wordt geconcludeerd dat patiënten met een matig-ernstige depressie die nog niet langer heeft geduurd dan 12 maanden in eerste instantie met psychotherapie moeten worden behandeld.

Dubbele diagnose In 2004 startte een onderzoek onder patiënten met een Dubbele Diagnose (dwz de combinatie van een chronische psychiatrische stoornis met harddrugsverslaving) bij het Centrum voor Dubbele Problematiek (CDP). Opgenomen patiënten worden ingedeeld in een klinische conditie (maximaal 6 maanden in de kliniek) en een intensieve ambulante conditie (1 maand klinisch, daarna 5 maanden ambulant) en vervolgens vergeleken op behandeleffect (in termen van o.a. drugsgebruik, psychiatrische klachten en patiëntsatisfactie), heropnamerisico en kosten van zorggebruik. De data worden verzameld met behulp van vragenlijsten bij de patiënten zelf en met behulp van extracties uit de Psygis-registratie. Rond juni 2008 stroomt de laatste deelnemende patiënt uit. De eind-analyses zijn gepland in de tweede helft van 2008. INCANT PARC, ons wetenschappelijk centrum voor verslavingszorg, neemt deel aan een Europees meerlandenonderzoek (INCANT, 2006-2010) waarin de effectiviteit wordt vergeleken van Cognitieve Gedrags Therapie en Multidimensional Family Therapy (MDTF) bij adolescenten met cannabisafhankelijkheid. Vanuit Brijder verslavingszorg past het MDFT team een intensieve systeemgerichte interventie toe bij jongeren met meervoudige problemen, waaronder verslaving.

Veelplegersonderzoek In de gemeente Den Haag vervult Palier, onder leiding van de burgemeester en de bestuursdienst, een cruciale rol in de veelplegersaanpak. Bij deze aanpak gaan zorg en repressie hand in hand. Dit resulteert in een sterke daling van de criminaliteit gepleegd door veelplegers. Palier verleende net als in voorgaande jaren ook in 2007, in samenwerking met Brijder, zowel zorg als reclassering aan de meest actieve verslaafde veelplegers. 52

Naar de resultaten van deze aanpak is inmidde els een uitgebreide studie gestart door het Parnasssia Addiction Research Center (PARC). Doorbraakproject dubbele diagnostiek Het Centrum Dubbele Problematiek neemt de eel aan het doorbraakproject Dubbele Problematiek onder leiding van het Trimbos Instituut. Met een gro ote gerandomiseerde studie naar de mogelijkhed den voor ambulantisering bij de zwaarste doelgro oep wordt bijgedragen aan kennisontwikkeling ro ond co-morbiditeit van verslaving en psychiatrisc che stoornissen.

Leerstoelen, promoties en publicaties Belangrijke stimulansen voor ons eigen wetenschappelijk onderzoek en n voor vruchtbare samenwerkingrelaties op dat gebied met anderen vormen de (bijzondere) leerstoelen d die worden bekleed door medewerkers van de Parnasssia Bavo Groep. Inmiddels telt de Parnassia Bavo Grroep 6 hoogleraren, die 7 leerstoelen bekleden: • Bijzondere leersstoel epidemiologie aan de Columbia University New w York (prof. dr. H. W. Hoek). • Leerstoel psych hiatrische epidemiologie aan de Rijksuniversiteiit Groningen (prof. dr. H.W. Hoek). • Bijzondere leerrstoel klinische psychopathologie aan de Rijksuniverssiteit Leiden (prof. dr. E. Hoencamp). • Bijzondere leerstoel cognitieve gedragstherapie bij schizofrenie aa an de Vrije Universiteit te Amsterdam (prof. dr. M. v van der Gaag). • Bijzondere lee erstoel verslavingsgedrag en zorgevaluatie aan de Universiteit van Amsterdam (prof. dr. G.M. Schippe ers). Deze leerstoel financiert Parnassia Bavo Groep gezamenlijk g met Jellinek Mentrum. • Bijzondere le eerstoel seksuologie, ingesteld door de NVVS (Nede erlandse Vereniging van Seksuologie), aan de Univ versiteit van Maastricht (prof. dr. J.J.D.M. van Lankvelld) • Bijzondere lleerstoel Openbare Geestelijke Gezondheid dszorg aan de Erasmus Universiteit Rotterdam (prof. dr. C.L. Mulder). De heer Niels Mulder bek kleedt deze leerstoel vanaf 1 januari 2007. Voorts draag gt de Parnassia Bavo Groep bij aan de financiering van de volgende leerstoelen: • Bijzondere e leerstoel GGZ preventie, Universiteit Maastrich ht - prof. dr. C.M.H. Hosman (financiering gezamenllijk met Emergis, Altrecht en GGZ Nederlan nd). • Bijzonderre leerstoel Maatschappelijk Opvang bij UMC Rad dboud Nijmegen (prof. dr. J.R.L.M. Wolf); per 1 sep ptember 2007 omgezet naar een leeropdracht M Maatschappelijke Zorg op persoonlijke titel (financie ering gezamenlijk met de Federatie Opvang). Al onze zo orgbedrijven tellen één of meerdere medewerkers die d aan een promotieonderzoek werken. Eind 2007 7 waren er in totaal 23 lopende promotieonderzoe eken. Eén medewerker rondde zijn onderzoek in decem mber 2007 af met een promotie. Medewe erkers van de Parnassia Bavo Groep schreven in 2007 76 wetenschappelijke publicaties op hun naam, waarvan w 34 als eerste auteur.

Opleiding Opleidingsbeleid Opleiding draagt direct bij aan kwalitatief goede zorg. Innovatie van de zorg en opleidingen creëren een stimulerende werkomgeving voor medewerkers en zijn een belangrijke factor bij het vergroten van de arbeidstevredenheid en binding met de organisatie. Nieuwe kennis hoort gedeeld en verspreid te worden. Daarbij zijn opleiding, deskundigheidsbevordering en een passende kennisinfrastructuur van groot belang. Investeren in opleidingen is niet alleen nodig vanuit personeelsoptiek, het is ook noodzakelijk vanuit de optiek van patiënten. Mensen in psychische nood hebben recht op deskundige zorg. De Parnassia Bavo Groep heeft niet voor niets de ambitie om mensen in psychische nood de best mogelijke zorg te bieden. Daarom is één van onze kernwaarden ‘deskundigheid’. Om die deskundigheid te waarborgen is onder meer investeren in scholing en opleiding van medewerkers nodig. Wij investeren in het professionaliseren van onze medewerkers door middel van uiteenlopende opleidingen: • vakinhoudelijke opleidingen zodat medewerkers hun vak goed leren en kunnen blijven uitoefenen • interne opleidingen die medewerkers ondersteunen bij het waarmaken van onze serviceconcepten waardoor patiënten op passende wijze worden bejegend en wij een verantwoord niveau van kwaliteit van zorg kunnen garanderen • managementopleidingen waardoor medewerkers in staat worden gesteld een loopbaan als leidinggevende waar te maken • uiteenlopende bij- en nascholingsactiviteiten die passen bij de realisatie van de ambities van medewerkers en organisatie. Ons opleidingsbeleid wordt steeds meer afgestemd op de arbeidsmarktontwikkelingen. De afstemming tussen onze opleiders, professionals en opleidingsinstituten leidde ook in 2007 tot opleidingsactiviteiten die rekening houden met de veranderende zorgvraag. Persoonlijk opleidingsbudget Opleiden en bijscholen zijn, gegeven de maatschappelijke ontwikkelingen, levenslange processen geworden. Tegen die achtergrond is het niet meer dan logisch om in de systematiek van financiering van opleiding en scholing naast de werkgeversverantwoordelijkheid ook de individuele verantwoordelijkheid van de medewerker voor zijn eigen scholing en vorming zichtbaar te maken. Tegen deze achtergrond kozen we als een van onze fusiedoelstellingen (zie 4.2): >> Elke medewerker heeft een eigen scholingsbudget (eind 2008) 53

Een persoonlijk opleidingsbudget is een instrument van het management met behulp waarvan de individuele medewerker wordt gestimuleerd zijn/haar eigen verantwoordelijkheid te nemen voor zijn/haar ontwikkeling als medewerker van de Parnassia Bavo Groep. Het management kent een persoonlijk opleidingsbudget toe op grond van de uitkomst van het jaarlijks functioneringsgesprek. De besteding van het persoonlijk scholingsbudget is in handen van de medewerker, die zijn voorstel(len) ter goedkeuring voorlegt aan zijn/haar leidinggevende.

•

• Om deze ontwikkeling in de (zorg)bedrijven aan te jagen werd, in aanvulling op de door hen zelf begrote scholingsbudgetten, in de begroting 2008 een additioneel bedrag vanuit de centrale middelen vrijgemaakt van in totaal € 900.000. • Beroepsopleidingen De Parnassia Bavo Groep verzorgt de volgende erkende beroepsopleidingen: Initiële opleidingen • Verzorgende IG niveau 3 (MBO) • Verpleegkundige niveau 4 (MBO) • Verpleegkundige niveau 5 (HBO) • Sociaal Pedagogisch werker niveau 4 (mbo) • Sociaal Pedagogisch hulpverlener niveau 5 (HBO). Postinitiële opleidingen • Verpleegkundig specialist • Nurse practitioner • GZ-psycholoog • Klinisch psycholoog • Psychotherapeut • Klinisch geriater • Psychiater. Het is van belang om leerlingen en studenten in een vroeg stadium van hun opleiding kennis te laten maken met het psychiatrische werkveld om een mogelijke drempel t.a.v. het werken in de GGZ te kunnen wegnemen en garant te kunnen staan voor goed gekwalificeerd personeel. Initiatieven die hiertoe werden genomen zijn onder meer: • Een aantal hogescholen en enkele zorgbedrijven ontwikkelen nu al, samen met de Parnassia Bavo Academie, enkele minors (onderdelen van het opleidingsprogramma) die aansluiten bij het competentieprofiel van V&V-personeel van desbetreffend zorgbedrijf. Dit lijkt een succesvolle interventie waarmee studenten worden geïnteresseerd voor het werken binnen een specifiek zorgbedrijf binnen de Parnassia Bavo Groep. • De Parnassia Bavo Academie is reeds met een aantal hogescholen in Den Haag en Rotterdam en het Mon3aancollege in Den Haag in overleg over curriculumaanpassingen van deze opleidingen. Deze aanpassingen beogen een betere aansluiting van leerlingen en studenten op de psychiatrische 54

•

beroepspraktijk. Een eerste resultaat daarvan n is de start in september 2007 met een specifieke MBO GGZ-uitstroom voor verpleegkundigen. Deze e uitstroom is ontwikkeld in samenwerking met twee collega GGZ-instellingen, GGZ Delfland en Rivierduinen. Zowel in Den Haag als in Rotterdam wordt aan het onderwijs op HBO-niveau bijgedragen door medewerkers van de Parnassia Bavo Groep door middel van gastlessen die onderdeel uitmaken van n het onderwijsprogramma. In samenwerking met de Regionale Opleid dingscentra (ROC ’s) in Den Haag en Rotterdam en de Rotterdamse Hogeschool zijn zowel in Den n Haag als in Rotterdam zogeheten 'leerafdelinge en' opgezet waarbij op MBO en HBO- niveau toekomsstig verpleegkundigen in de praktijk hun beroep leren. De verpleegkundigen referaatcyclus die is opgezet in samenwerking met de GAAV (Groep Audit & Advies Verpleegkunde). Er is een start gemaakt met de ontwikke eling van een eigen Parnassia Bavo website waardoorr alle opleidingsmogelijkheden voor zowel interne e- als externe belangstellenden zichtbaar en toeganke elijk zijn.

De A-opleiding (opleiding tot psychiater) in Den Haag is in 2007 gevisiteerd en heeft weer een erkenning voor vijf jaar gekregen. Bedrijfsopleidingen De Parnassiaschool in Den Haag en de afdeling Opleidingen in Rotterdam verzorgen na a- en bijscholing voor onze eigen medewerkers. Een n aantal trainingen zoals Bedrijfshulpverlening wordt inmiddels concernbreed aangeboden. Een grote vooruitgang is dat de zorgbe edrijven de planning van alle bedrijfsopleidingen, en het inschrijven daarvoor, in 2008 voor ied dereen toegankelijk kunnen maken via hun eigen intra anet. In 2007 werd een groot aantal trainin ngen en cursussen aangeboden, zowel op zorginhou udelijk gebied als bedrijfsmatig. Het totaal aantal insch hrijvingen bedroeg 4318. Stagiaires Ook dit jaar is er weer een groot aantal stagiaires geplaatst in de organisatie. De groe ei hiervan heeft zich doorgezet. In 2007 werden er in de Parnassia Bavo Groep 600 stagiaires geplaatst. Teg genover de inspanning om hen te begeleiden staan besparingen op wervingskosten, doordat een deel van deze stagiaires blijft werken als medewerker. Mom menteel geldt dit voor ongeveer één op de zes stagiaires. Management Development Onze specifieke Management Dev velopment-activiteiten komen aan de orde in 4.5.1, op p.58.

“Investeren in opleidingen is niet alleen nodig vanuit personeelsoptiek, het is ook noodzakelijk vanuit de optiek van patiënten. Mensen in psychische nood hebben recht op deskundige zorg.”

55

4.5 Kwaliteit ten aanzien van medewerkers De Parnassia Bavo Groep is een organisatie voor, door en van mensen. Om goede zorg te kunnen leveren hebben we deskundige medewerkers nodig. Medewerkers die betrokken en resultaatgericht zijn. Medewerkers die graag medeverantwoordelijkheid nemen voor het functioneren van hun zorgprogramma / afdeling en ook willen bijdragen aan het grotere geheel. Dat vereist goed werkgeverschap voor onze medewerkers en leidinggevenden. Wat we daaronder verstaan hebben we beschreven in de notitie Goed werkgeverschap Parnassia Bavo Groep. Deze werd vastgesteld vóór de fusie, als basis voor ons HRM-beleid. Als kernpunten formuleerden we in deze notitie: • een zo sterk mogelijke positie op de arbeidsmarkt innemen door onze grotere keuzevrijheid en mobiliteitsmogelijkheden te benadrukken • investeren in arbeidsomstandigheden en ziekteverzuimbeleid • het hanteren van een menselijke maat bij de inrichting van de organisatie: overzichtelijke afdelingen en (zorg)bedrijven georganiseerd rondom herkenbare producten, diensten, relevante doelgroepen en herkenbare regio’s. Om medewerkers te ‘binden’ zullen wij ook: • een klimaat van eigen verantwoordelijkheid stimuleren d.w.z. mensen aantrekken en ondersteunen die vanwege hun zelfdiscipline niet strak hoeven te worden aangestuurd en die gericht zijn op het halen van resultaten • investeren niet alleen in vakinhoudelijke opleiding maar ook in interne opleidingen, gericht op het waarmaken van onze serviceconcepten • veel aandacht besteden aan leiderschapskwaliteiten, resultaatgericht leidinggeven, ondernemerschap en het sturen op kernwaarden. Het zijn voor een belangrijk deel de zorgbedrijven die, ieder naar eigen behoefte en op eigen wijze, hieraan

de komende jaren stap voor stap verder vorm zullen geven. Daarbij kunnen ze voortbouwen op hett vele wat reeds op deze terreinen door de fusieparttners werd gerealiseerd. Een regiegroep HRM, in 2007 onder leiding van de voorzitter van de Raad van Bestuur en vanaff begin 2008 de vice-voorzitter, ontwikkelt de strateg gische beleidskaders op concernniveau in de vorm van een jaarplan HRM-strategie.

4.5.1 Personeelsbeleid In onze fusiedoelstellingen (zie 4.2) hebben n we voor de kortere termijn bovengenoemde ambitiies vertaald in een viertal specifieke doelstellingen op het gebied van (de kwaliteit van) sociaal beleid, te be ereiken in de periode 2007-2008: >> Elke medewerker heeft eigen scholingsbudget (eind 2008) Zie voor de ontwikkelingen en stand van n zaken op dit gebied de paragraaf Opleiding, p.53. >> Talentenclubs medewerkers en leidin nggevenden actief (eind 2008) Zie hieronder bij Leiderschap, p.58. >> Medewerkertevredenheid 7 of hoger (eind 2008) >> Ziekteverzuim maximaal 4,5% (eind d 2008 Zie hieronder bij Kwaliteit van werk, p..58.

Beschikbaarheid van medewerkers In- dooren uitstroom van medewerkers Het aantal medewerkers in loondiensst nam toe van bijna 5.700 eind 2006 naar bijna 6.300 0 eind 2007. Inclusief stagiaires en vrijwilligers be edroeg het aantal medewerkers ultimo 2007 ruim 7.100.

Medewerkers Parnassia Groep per 31 december 2006 Medewerkers Bavo Europoort per 31 december 2006 Medewerkers in loondienst per 31 december 2006 Verloop: Instroom personeel in loondienst (totaal) in verslagjaar Uitstroom personeel in loondienst (totaal) in verslagjaar Medewerkers in loondienst per 31 december 2007 Stagiaires Vrijwilligers (inclusief leden cliëntenraad) Medewerkers Parnassia Bavo Groep totaal per 31 december 2007 56

medewerkers 3.655 2.044 5.699

FTE 2.986 1.711 4.697

+ 1.613 - 1.021 6.291

+ 955 - 735 4.917

226 649 7.166

160 110 5.187

Werving De concurrentie om m goed gekwalificeerd personeel te krijgen en te behou uden zal steeds groter worden. De slag op de arbeids smarkt naar goede medewerkers zal bepalen of we onzze ambities waar kunnen maken. De Parnassia Bavo Groep als concern zal een interessant werkgever moete en zijn, die nieuwe medewerkers weet aan te trekk ken, en waarbij goede medewerkers graag blijven werrken. Afgelopen jaren hebben zowel de Parnassia Groep als Bavo Europoort flink geïnvesteerd in profilering op de arbeidsmarkt, on nder meer door opvallende advertenties en het ontw wikkelen van vacaturewebsites. Internet zal de komende e jaren het dominante medium worden voor onze perso oneelswerving. Het aanbod aan vacatures van onze zorgen ondersteunende bedrijven is toegankelijk via a www.werkenbijparnassiabavogroep.nl. Deze website kkan ook worden bereikt via de eigen website van ellk zorgbedrijf. Onze arbeidsm marktcommunicatie berust op twee pijlers. Enerzijds s profileren de zorgbedrijven zich ieder als specialist,, waardoor zij aantrekkelijk zijn voor wie specifiek mett betreffende patiëntenpopulatie wil werken en daarv voor gekwalificeerd is. Anderzijds benadrukken we, doordat zorgbedrijven naar buiten treden als onderdee el van de Parnassia Bavo Groep, de mogelijkheden die e dit biedt voor loopbaanontwikkeling en mobiliteit. Gedurende 2007 was er sprake van 735 vacatures. In eerste insta antie wordt intern geworven; 95% van de intern geplaatste vacature wordt na korte tijd ook extern gep plaatst, meestal op onze vacaturewebsites. Daarnaast is er instroom van personeel in opleiding, dat via and dere kanalen wordt geworven. Alleen bij patiënt-/cliëntgebonden functies was sprake van moeillijk vervulbare vacatures (langer dan 3 maanden vacan nt). Het betrof met name psychiaters, afdelings shoofden behandeling, verpleegkundigen (SPVers), beha andelmedewerkers en persoonlijk begeleiders. vacatures waarvan vacatures waarvan op 31 moeilijk in geheel moeilijk 2007 vervuldecember vervul2007 baar baar Totaal aantal vacatures

168

19

735

27

Vacatures met patiënt-/cliëntgebonden functies

134

19

587

27

Succesvolle werving is temeer van belang omdat we, gezien de leeftijdsopbouw van ons personeel, de komende jaren rekening moeten houden met een toenemend aantal pensioneringen. Eind 2007 bedroeg de gemiddelde leeftijd 40,67 jaar. Personeelsopbouw per 31 december 2007 Leeftijdsaantal categorie medewerkers 0-20 155 21-24 449 25-29 797 691 30-34 35-39 717 40-44 779 45-49 942 50-54 915 55-59 623 60-64 198 65 + 24 Totaal 6.291

% age 2,5% 7,1% 12,7% 11,0% 11,4% 12,4% 15,0% 14,5% 9,9% 3,2% 0,4% 100,0%

Deskundigheid De wijze waarop wij door middel van opleiding / scholing investeren in de kwaliteit van onze medewerkers beschreven we in 4.4.4. Een belangrijke factor is daarnaast de kwaliteit van het leiderschap van onze leidinggevenden.

Leiderschap Onze medewerkers moeten zich geïnspireerd weten door hun leidinggevende, en ervaren dat deze hen daadwerkelijk steunt in het dagelijks werk. In 2007 hebben wij op de volgende manieren geïnvesteerd in onze leidinggevenden. Leiderschapsstijl en -kwaliteiten Kort na de fusie werden alle medewerkers in de gelegenheid gesteld om via een intranetenquête aan te geven welke kwaliteiten in een leidinggevende zij het belangrijkst vinden. De uitkomsten daarvan zullen input vormen voor het beschrijven in 2008 van de gewenste stijl van leidinggeven binnen de Parnassia Bavo Groep. Benoemingsbeleid De Parnassia Bavo Groep hecht er waarde aan om de leidinggevenden grotendeels uit eigen gelederen te benoemen. Dat getuigt enerzijds van goed werkgeverschap en anderzijds is het een forse investering in de continuïteit en cultuur. Tegelijkertijd moet de deur niet op slot voor externe kandidaten, zodat er ruimte blijft voor frisse impulsen van buiten de organisatie. Er wordt een opvolgingsratio nagestreefd van 2/3e uit eigen gelederen en 1/3e uit externe kandidaten. 57

Talentenclubs Gezien het belang om ons ook op termijn te verzekeren van goede leidinggevenden die intern zijn opgeleid formuleerden we als een van de fusiedoelstellingen: >> Talentenclubs medewerkers en leidinggevenden actief (eind 2008) De voorbereidingen hiervoor zijn in 2007 getroffen. De ‘Talentenclub Senior management´ biedt aan talentvolle leidinggevenden de mogelijkheid zich voor te bereiden op een leidinggevende positie op een hoger echelon of een zware projectfunctie. Deze bestaat uit maximaal 12 deelnemers met bij voorkeur een evenwichtige verdeling tussen zorg en bedrijfsvoering. Instroom vindt jaarlijks plaats en het traject duurt twee jaar. Een ‘Talentenclub Junior management´ is bedoeld voor niet leidinggevende medewerkers die hebben blijk gegeven van de kwaliteiten en de ambitie om een managementfunctie te vervullen. Hiermee worden de ´kweekvijvers´ voor leidinggevenden die de voormalige Parnassia Groep kende verbreed naar de gehele organisatie. Beide talentenclubs gingen in 2007 van start. Dag voor leidinggevenden De Raad van Bestuur organiseert jaarlijks een Dag voor Leidinggevenden. Deze staat telkens in het teken van een actueel thema. Tevens is het een ontmoetingsplaats tussen alle ongeveer 300 leidinggevenden uit onze zorgen ondersteunende bedrijven. De eerste dag voor leidinggevenden na de fusie, op 29 november 2007, had als motto ‘de klokken gelijk zetten’. Belangrijke onderwerpen op deze dag waren de juist gekozen kernwaarden en missie, de fusiedoelstellingen en de externe strategie. De dag bood naast lezingen van diverse aansprekende gastsprekers veel ruimte voor kennismaking tussen de leidinggevenden afkomstig uit de voormalige fusiepartners. In de Parnassia Groep vond op 29 maart 2007 de laatste dag voor leidinggevenden voor de fusie plaats, met als thema ‘inhoud inspireert ons allemaal’. Daar bij ging het om vragen als "De inhoud staat centraal en inspireert, makkelijk gezegd maar is dat ook zo en doen wij daar ook alles aan? Hoe ambitieus zijn wij om uiteindelijk top-zorg te kunnen leveren? Zijn wij een op de inhoud gebaseerde inspirerende organisatie?". De uitkomsten vormden mede input voor de in het kader van de fusie beschreven zorgvisie.

Onze vrijwilligers werken met name binnen de e zorgbedrijven Bavo Europoort en Parnassia, en bij Preventie. Zij ondersteunen bij de begeleiding van activiteiten, hebben 1 op 1 contacten met patië ënten, zijn gastheer of gastvrouw op een afdeling, be egeleiden patiënten naar de kerk of geven voorlichtting over bijvoorbeeld drugsgebruik. Daarnaast zijn bijna 150 vrijwilligers actief bin nnen de medezeggenschap patiënten.

4.5.2 Kwaliteit van het werk Arbeidsomstandigheden De fusiepartners Bavo Europoort, Parnassia a Groep en (voormalig) Brijder hebben ieder hun arbod dienstverlening op eigen wijze ingericht. In 2008 zal op p hoofdlijnen worden geharmoniseerd, zodanig dat binnen de hele Parnassia Bavo Groep waar nodig sprrake is van samenhangend beleid. Elk bedrijf is daarb bij zelf verantwoordelijk voor een effectief gezondhe eidsbeleid, en voor de naleving van de wettelijke vere eisten met betrekking tot arbo, verzuim en re-integra atie. Bavo Europoort heeft de arbodienstverlen ning nagenoeg geheel uitbesteed, en dit geldt even neens voor Brijder in Noord Holland. De Parnassia Groep heeft ervoor gekozen een belangrijk deel van de arbo-taken in eigen beheer uit te voeren. Op 1 januari 2007 werd gestart met een intern Arbo Gezondheid dscentrum. Van hieruit wordt vraaggestuurde arbod dienstverlening geleverd door bedrijfsartsen, een bedrijjfsmaatschappelijk werker, een arbeidsfysiotherapeu ut en een arboadviseur. Omdat ook de bedrijfsartsen werken met de applicatie VerzuimExpert verloopt de co ommunicatie met de leidinggevenden snel en effecttief. Met betrekking tot zowel de inrichting g van kantoorwerkplekken als de inrichting van rece eptiebalies zijn vanuit het Arbo Gezondheidscentrum m in 2007 ruim zestig adviezen afgegeven. Het door de Haagse milieudienst in 2006 gestarte project ter controle op de naleving van milieuwetten en – regelgeving is in 2007 afgerond. Alle e Haagse locaties zijn hierbij bezocht en beschikken nu u over het wettelijk vereiste Besluit Woon- en Verblijfsge ebouwen. Voor PsyQ is in 2007 de Risico Inve entarisatie en Evaluatie afgerond. Het Arbo Gezon ndheidscentrum heeft in 2007 ondersteuning verlee end bij de opzet voor een Risico Inventarisatie en Evaluatie bij Brijder.

Vrijwilligers Een bijzondere en belangrijke categorie medewerkers vormen onze vrijwilligers. Eind 2006 waren er bij de Parnassia Bavo Groep ongeveer 650 vrijwilligers werkzaam.

58

Op drie locaties is een Gezondheid dsplein georganiseerd waar medewerkers zich kon nden laten adviseren over diverse onderwerpen met be etrekking tot gezond leven en werken.

In 2007 is besloten per 1 januari 2008 over te gaan tot het Eigen Risico o Dragerschap voor de WGA. Om een landelijke d dekking voor de afhandeling van prikaccidenten te b bewerkstelligen hebben de regio’s Noord en Haagland den besloten met ingang van 1 januari 2008 een contract c af te sluiten met Prikpunt.

gevolg van fusie) is voortdurend en op alle niveaus aanwezig. Metingen in de Parnassia Groep in 2006 resulteerden in een gemiddelde tevredenheid van medewerkers van 7,1. Tegen de zojuist geschetste achtergrond kozen we voor een realistische fusiedoelstelling: >> Medewerkertevredenheid 7 of hoger (eind 2008).

Ziekteverzuim De Parnassia Groe ep heeft in een aantal jaren, met name door investteringen in ‘Gezond en plezierig werken’, het ziekteverrzuim weten te verlagen tot 4,4% op jaarbasis in 2006 6. Bij Bavo Europoort bedroeg dit in 2006 6,0%. Dat h hogere percentage viel mede te verklaren uit de med dio dat jaar gerealiseerde fusie, en daaruit voortvloe eiende veranderingen en onzekerheden voor medew werkers. In 2007 werd ee en gemiddelde over de gehele Parnassia Bavo Groep gerealiseerd van 5,3%.

Bij meting eind 2008 zal blijken of we dit hebben weten te realiseren.

Er wordt in 200 08 actief ingezet op het behalen van de fusiedoelste elling, die luidt: >> Ziekteverzu uim maximaal 4,5% (eind 2008).

Communicatie met medewerkers Meedenken ov ver en mee vormgeven aan het eigen werk is doors slaggevend voor de kwaliteit van het werk, en daarrmee voor meer voldoening in en tevredenheid met het werk. Zulke participatie moet zo dicht mogelijk bij d de werkvloer gestalte krijgen. Het werkoverleg op de d afdeling is daarvoor bij uitstek de plek. We vragen de d medewerkers ook om op concernniveau mee te e denken over belangrijke zaken. Zo betrokken we w hen door middel van een enquête via Intranet bij de keuze van onze kernwaarden. Ruim 1.000 mede ewerkers reageerden. Ook vroegen we hen welke kwalliteiten in een leidinggevende zij het belangrijks st vinden; bijna 600 medewerkers gaven hierover hun mening. Intranet wordt w een steeds belangrijker medium voor de commu unicatie met medewerkers. Er zijn eigen intranette en per zorgbedrijf, via welke de medewerkers ook toega ang hebben tot het Parnassia Bavo Groep Intranet.

Tevredenheid medewerkers Om een goede werkgever te zijn waar medewerkers graag ko omen werken en blijven werken, is het nodig om te weten w hoe medewerkers denken over hun werk en hoe ze het waarderen. De tevrredenheid van medewerkers kan lijden onder de spanning, die elk bedrijf kent dat onderhevig is aan marktw werking die ook in de zorg steeds meer voelbaar wordt.. De noodzaak om kwaliteit te leveren, om efficiënt te werken, scherp te zijn op de kosten en flexibel mee tte bewegen met veranderingen (zoals die als 59

4.6 Samenleving Goede geestelijke gezondheidszorg is iets wat een zorginstelling niet alleen kan. Patiënten van de Parnassia Bavo Groep maken deel uit van een samenleving, die van invloed is op hun welzijn en de regels bepaalt waarlangs zij leven en waarlangs wij zorg leveren. Patiënten worden door meer organisaties en partijen geholpen dan alleen de GGZ. Wij zijn in alle denkbare opzichten onderdeel van de samenleving en handelen daar ook naar. In onze missie is dit zelfs samengevat in de volgende ambitie: "De Parnassia Bavo Groep wil de kwaliteit van leven van haar patiënten en de kwaliteit van de samenleving verbeteren. Dat doen we door het bieden van geestelijke gezondheidszorg en door voortdurend te streven naar verbetering en vernieuwing, met behoud van het goede."

zijn er ook woningen beschikbaar voor deelnem mers. Een ander voorbeeld is Reflex, een project van n Brijder, de reclassering van Palier en Schroeder van der Kolk, een reïntegratiebedrijf. In dit project, met een eigen locatie werken dagelijks zo’n 30 reclasseringssklanten. Zij sorteren kleding en wassen deze. Vervolge ens wordt deze via Schroeder verkocht in een kringloop pwinkel. Reflex kon begin 2008 van start gaan.

Preventie

De Parnassia Bavo Groep is steeds in dialoog met de maatschappij. We voelen ons geroepen een bijdrage te leveren aan de kwaliteit van de samenleving. Wij zoeken mee naar passende oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken. Onze organisatie is zich ervan bewust dat zij als omvangrijke Nederlandse GGZ-instelling een voorbeeldfunctie vervult.

Sommige problemen van mensen die bij on ns aankloppen hebben een lange aanlooptijd en hadden in een vroeg stadium verholpen of zelfs voorkome en kunnen worden. Vooral bij jongeren loont het om beginnende problemen vroegtijdig te signaleren en hen oplossingen aan te reiken om hun gedrag aan te passen. Daarom werken we op verschillende plaattsen samen met onderwijsinstellingen, zijn we soms in de school aanwezig of bieden we samen met een scchool een preventieprogramma aan. Dat kan te mak ken hebben met het voorkomen van eetproblemen, slaapproblemen, negatief denken of verslaving.

Geestelijke Gezondheidszorg – niet alleen!

Maatschappelijke ontwikkelingen

Aangrijpende gebeurtenissen in de afgelopen jaren hebben ééns te meer aangetoond dat verschillende organisaties die zorg leveren rondom een patiënt met elkaar moeten samenwerken en informatie met elkaar moeten delen. Ook de zorgbedrijven van de Parnassia Bavo Groep zijn daarom op lokaal niveau vertegenwoordigd in diverse samenwerkingsverbanden zoals de Centra voor Jeugd en Gezin en Lokale Zorgnetwerken of hebben de coördinatie op zich genomen, zoals de zorg voor kinderen van ouders met een psychische stoornis (basiszorgcoördinatie).

Midden in de samenleving staan, betekkent ook dat we als organisatie goed kijken naar nieuwe e behoeften en wensen vanuit politiek en samenleving g. Of we proberen vorm te geven aan al langer bestaa ande wensen. Een goed voorbeeld is de ontwikkeling g van e-health waardoor patiënten vanuit huis een be ehandeling kunnen volgen, en de drempel om hullp aan ons te vragen wordt verlaagd. Ook PsyQ beantwoordt aan een duide elijke zorgvraag vanuit de samenleving. Dit zorgbedrijjf biedt namelijk gespecialiseerde behandelingen voorr de meest voorkomende geestelijke stoornissen, zoa als depressie en angststoornissen. Zorgverzekeraars en overheid vragen om zorg volgens een vast stramien (DBC’s), overzichtelijke resultaten en geprotocolleerde zorg. Ook de Parnassia Bavo Groep werkt daaraan op alle niveau us. In 2007 waren alle zorgbedrijven klaar om met DB BC’s te werken. Justitie is een nieuwe belangrijke opdrachtgever in het GGZ-veld, daar waar het gaat om forensische zorg. Een terrein waar de maatscha appelijke behoefte zich steeds duidelijker manifesteerrt. Voor Palier, het zorgbedrijf dat zich binnen de Parn nassia Bavo Groep hierop toelegt, brengt dat nieuwe vragen met zich mee. Zoals, wat is de beste balanss tussen straf en behandeling waar het gaat om mensen die vanuit een verslaving of geestelijk probleem m een delict plegen.

De Parnassia Bavo Groep levert ook ondersteuning en zorg buiten de eigen instellingen. Zo leveren we praktijkondersteuning bij huisartsen zodat patiënten sneller beoordeeld kunnen worden en kortdurende hulp geboden kan worden of snelle doorverwijzing indien nodig. Zowel in Rotterdam vanuit Bavo Europoort als in Den Haag vanuit Parnassia wordt samengewerkt met de gemeente en tal van instanties in het kader van het plan van aanpak Verloedering en Overlast. Een van de vele voorbeelden van zorg midden in de samenleving is het in 2007 gestarte Brijder-project Clean River, een dagloonproject met vele deelnemers in de Haagse Rivierenbuurt. Omarmd door buurtbewoners, omhangen met prijzen en vereerd met hoog bezoek van ministers e.d. Sinds kort 60

“De Parnassia Bavo Groep voelt zich geroepen een bijdrage te leveren aan de kwaliteit van de samenleving. Wij zoeken mee naar passende oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken.”

61

62

GGZ in de buurt De Parnassia Bavo Groep heeft een kleine 200 locaties van waaruit zorg wordt w geleverd. Daaronder zijn ook locaties waar menssen wonen; tijdelijk, langdurend of permanent. Die loccaties bevinden zich zoveel mogelijk in gewone woonw wijken, zodat onze patiënten ook tijdens hun verzorgiing en behandeling letterlijk midden in de samenleving g blijven staan. Met buurtbewoners worden kennisma akingsgesprekken georganiseerd en zij worden uitgen nodigd om bij ons te komen kijken. Als ergens plannen zijn voor een nieuwe locatie, worden de omwonen nden als eerste in een vroeg stadium geïnformeerd. W Wij zien dat het op deze wijze betrekken van buurtbe ewoners vaak het begin is van een goede verstandh houding tussen de buurt en een zorgbedrijf van de Parnassia P Bavo Groep. De Parnassia Bavo Groep we erkt er aan om de wijze waarop met buurtbewonerss gecommuniceerd wordt vast te leggen zodat alle omw wonenden van toekomstige locaties op dezelfde wijze w worden benaderd en kennismaken met onze missie en n visie en met onze patiënten.

Vrienden en vrijwilligers De medewerk kers van de Parnassia Bavo Groep staan met beide be enen in onze samenleving. Ze organiseren niet alleen zo org voor patiënten maar organiseren ook activiteiten om o anderen te betrekken bij de GGZ. Zo organiseren Brijder en Parnassia ieder jaar een sponsorloop, en organiseren Bavo Europoort en Parnassia ‘charity dine ers’ voor familie en vrienden van patiënten, omwon nenden en belangstellenden. Ongeveer 650 6 vrijwilligers dragen bij aan het werk van de Parn nassia Bavo Groep (zie p.58). Daarnaast zetten betrokken buitenstaanders zich via een aantal steunstichtingen samen met Parnassia Bavo Groe ep-medewerkers in om onze patiënten te steunen met m zaken die wij als GGZ-instelling niet zelf bieden. Medewerkers participeren actief in de besturen van deze stichtingen en het organiseren van activiteiten.

met hun mantelzorgers, een verwendag naar het Archeon voor 75 gezinnen waarvan één van de ouders in behandeling is bij de Parnassia Bavo Groep, en het betalen van sportlidmaatschappen en sportkleding waardoor patiënten lid konden worden van een sportvereniging. Ook het bieden van noodhulp maakt deel uit van de activiteiten van de stichting. Patiënten die in ernstige financiële nood zitten kunnen een gift krijgen voor voedsel, kleding, inrichtingskosten en vervoersmiddelen uit het Fonds Noodhulp. Het Fonds komt aan haar financiële middelen door giften en legaten. Een vergelijkbare doelstelling heeft de Stichting Fonds ter ondersteuning van de Ambulante GGZ, gelieerd aan (voormalig) Bavo RNO. • Stichting Vrienden van de Brijder maakt het voor kinderen van verslaafde ouders mogelijk om deel te nemen aan vrijetijdsbesteding, zoals sport of kunstzinnige vorming. Zo werd in 2007 met inzet van personeel van Gerechtsdeurwaarders in Beverwijk, die als vrijwilligers de kinderen begeleidden, een leuke dag voor een groep jongeren georganiseerd naar o.a. een kartbaan en bowling. Voor groepen patiënten van de Sociale Verslavingszorg in Alkmaar, Zaanstad, Den Helder en Beverwijk werden verwenactiviteiten door de stichting bekostigd. Vrienden van de Brijder richtte zich t/m 2007 op de patiënten uit Noord-Holland en hun kinderen. Vanaf 2008 zal de stichting zich ook gaan richten op ZuidHolland, waarmee dan het gehele werkgebied van de Brijder wordt bestreken. • Stichting Actief Talent, is een samenwerkingsverband tussen EcoSol en Brijder verslavingszorg. Actief Talent zorgt voor sociale activering, arbeidsactivering, dagbesteding en arbeidsreïntegratie van verslaafden. Actief Talent heeft de ambitie om verder te groeien. Dit sluit ook aan bij de wens van de gemeenten om uitkeringsgerechtigden te activeren. Dagbesteding en reïntegratie staan hierbij centraal.

• In 2007 7 hebben de stichtingen Bloeiend Parnassia en Vrie enden van Parnassia zich verenigd tot Vriend den van de Parnassia Bavo Groep. De doelstelling va an de Vrienden van de Parnassia Bavo Groep is het ondersteunen van de zorg van de Parnassia Bavo Groep door extra’s te bieden voor patiënten op he et gebied van wonen, werken, studeren en recre eëren. Voorbeelden van activiteiten in 2007 ware en het realiseren van diverse woonwensen van patië ënten, een gala-diner voor 150 oudere patiënten

63

4.7 Huisvesting Huisvestingsbeleid Goede huisvesting is van groot belang voor zowel onze patiënten en medewerkers, en een cruciaal element in de kwaliteit van zorg. Het gaat daarbij niet alleen om de geschiktheid van huisvesting in termen van bouwkundige functies. We willen ook onze gebouwen goed laten passen bij de serviceconcepten die onze zorg kenmerken. De Parnassia Groep realiseerde in het afgelopen decennium met een omvangrijk nieuwbouwprogramma vele uitbreidingen en nagenoeg alle slechte gebouwen zijn vervangen. Als laatste zal in 2008 de Torenvalk op de locatie Albardastraat worden gesloopt. Bij Bavo Europoort heeft er in de afgelopen jaren ook een grootschalige modernisering plaatsgevonden. Knelpunt is de locatie Poortmolen in Capelle a/d IJssel, waarvoor in 2008 nieuwbouwplannen ontwikkeld zullen worden.

Resultaten in 2007 Op het gebied van huisvesting kan opnieuw gesproken van een vruchtbaar jaar. Een aantal highlights: Acute opnames In juli opende de Haagse wethouder Van Alphen op feestelijke wijze de nieuwbouw voor acute psychiatrie op de locatie Albardastraat in Den Haag. De acute opnameafdelingen van PsyQ en Parnassia zijn hiermee samengevoegd tot één team. Daarmee zijn de deskundigheden van beide gebundeld. Het team heeft een prachtig nieuw gebouw betrokken met de mogelijkheid een gedifferentieerd en klantgericht behandelaanbod te bieden aan de diverse doelgroepen die er worden opgenomen. Samen met de effecten van het project Gastvrije Zorg leidt dit tot een beduidend aantal minder separaties. In het markante gebouw zijn 52 bedden, verdeeld over twee intensive care en vier high care units. Alle patiënten beschikken over een eenpersoonskamer. Parnassia Prinsengracht Twee transmurale zorgteams voor patiënten met psychotische aandoeningen en de afdeling Eerste psychose behandeling van Parnassia kregen in 2007 een nieuw onderkomen. Voorheen waren zij gehuisvest in een wat excentrisch gelegen gebouw met een zakelijke uitstraling. Nu bevinden ze zich in hartje Den Haag in een pand met een monumentale uitstraling. Volop in de samenleving dus en goed bereikbaar voor patiënten. 64

Bavo Europoort Berkel en Rodenrijs Een uniek nieuwbouwproject in samenwerking g met woningcorporatie 3B wonen en Stichting Zorgcompas. Naast patiënten van de divisie Oude eren van Bavo Europoort biedt het nieuwe pand sinds november 2007 onderdak aan een kinderdagverblijff, een supermarkt, een restaurant en speciale woningen voor mensen met een lichamelijke handicap. Palier en Service Centrum naar Poseidon In het pand Poseidon, vlakbij station Holland ds Spoor 2 in Den Haag, werd ruim 8.000 m geschikt gemaakt voor het Service Centrum en Palier. In het najaar verhuisde de directie van het Service Centrum m en centrale afdelingen zoals financiële administratie e (behalve cliëntenkas), personeels- en salarisadminisstratie, en de zorgadministratie van de voormalige Pa arnassia Groep naar Poseidon. Ook zijn zes verdiepingen van dit uitstekend bereikbare en moderne pand bestemd voor een aa antal afdelingen van Palier. De GGZ Reclassering, de Forensische Polikliniek en de Materieel Juridische Die enstverlening waren gevestigd in een verouderd pand dat niet meer voldeed aan de eisen en wensen van de medewerkers en patiënten. Na een grondige verbouwiing konden zij in januari 2008 hun intrek nemen in Pos seidon. Ketenzorg Bavo Europoort Locatie Westtblaak Na een zoektocht van 3 jaar lukte het om m een pand aan de Westblaak 180 geschikt te maken voor huisvesting van twee ACT-teams en een IM MR-team. Het betreft de begane grond en een deel va an de 1e verdieping van dit kantorenpand. De bestaan nde indeling werd gestript en er werd een nieuwe indeling gecreëerd. Bovendien is er aan de zijkan nt van het pand een nieuwe ingang gerealiseerd. In se eptember 2007 werd het prachtig gerenoveerde pand d in gebruik genomen. PsyQ-vestigingen Per 1 augustus 2007 zijn alle PsyQ programma’s gestart binnen de nieuwe en prima opgeknapte vestigingen in Rotterdam en Spijken nisse, zodat PsyQ ook beschikbaar is voor patiënten en verwijzers in de regio Rotterdam/Europoort/Zuid-Ho ollandse eilanden. Verder werden in Haarlem, Breda, Tilburg, Eindhoven en Amsterdam nieuwe locaties geo opend. Een resultaat waar de Parnassia Bavo Groep p trots op is. Verbouwingen voor uitbreiding kliinieken Brijder, Parnassia en Palier konden n diverse klinische uitbreidingen realiseren door verb bouwingen in bestaande locaties (zie het schem ma hierna) zodat in 2007 aan meer patiënten de juiste e zorg kon worden aangeboden.

Bestuurscentrum en e CAT naar Schiedam Begin september 2007, 2 kort na de fusie, konden de nieuw gevormde R Raad van Bestuur en concernstaf hun intrek nemen op de twee bovenste etages van een efficiënt kanto oorpand met uitzicht op de Nieuwe Waterweg aan de Karel Doormanweg in Schiedam. De drie etages da aaronder konden vervolgens worden gehuurd ten beho oeve van de Centrale Aanmelding en Toeleiding (CAT) van Zorgservice. Door de aanmerke

lijke groei van de CAT was de behuizing in Den Haag veel te krap geworden. De verhuizing, een complexe operatie gezien de afhankelijkheid van deze (voor de zorg) cruciale functie van vlekkeloos werkende ICT, heeft in maart 2008 plaatsgevonden. De CAT is daarbij slechts enkele uren ‘uit de lucht’ geweest. Een overzicht van de afgeronde huisvestingprojecten in 2007:

Locatie Albardastraat, Den Haag Berkel en Rodenrijs

52 40

5.200 2.650

Verbouwing in het kader van uitbreiding capaciteit • Brijder - Triple Ex • Palier - Forensisch Psychatrische Afdeling • Parnassia - Wonen • Parnassia - Wonen • Brijder - Mistral • Brijder - Mirage • Palier - Centrum Dubbele Problematiek

Locatie Monsterseweg, Den Haag Locatie Monsterseweg, Den Haag Locatie Monsterseweg, Den Haag Locatie Monsterseweg, Den Haag Locatie Monsterseweg, Den Haag Locatie Monsterseweg, Den Haag Locatie Albardastraat, Den Haag

20 20 40 13 13 13 8

1.700 1.700 1.600 800 800 1.050 500

Tijdelijke huisvesting • Bavo Europoort - dubbele diagnose kliniek (i.s.m. GGZ Noord Westelijk Brabant)

Halsteren

24

1.400

Ingebruikname nieuwe huurlocaties • Parnassia -Transmurale zorgteams + Centrum eerste psychose • Bestuurscentrum • Service Centrum • Palier - GGZ-reclassering, MJD en Forensische polikliniek • PsyQ - Behandelcentrum • PsyQ - Behandelcentrum • PsyQ - Behandelcentrum • PsyQ - Behandelcentrum • PsyQ - Behandelcentrum

bedden

m2

Opgeleverde nieuwbouw • Parnassia - Opnamekliniek Klinisch Centrum Acute Psychiatrie + sporthal • Bavo Europoort - Ouderen

Prinsegracht, Den Haag Karel Doormanweg, Schiedam

1.900 1.000

Johanna Westerdijkplein, Den Haag Tilburg Breda Eindhoven Rotterdam Haarlem

8.200 550 500 600 450 550

Groot onderhoud / verbouw / vervangende huur • Palier - Centrum Intensieve Behandeling • Bavo Europoort - ACT-teams en IMR-team. • Brijder - Ambulante cure

Locatie Monsterseweg, Den Haag Westblaak 180, Rotterdam Noordeinde Delft

2.800 900 250

Afgestoten / geamoveerde gebouwen • PsyQ - Behandelcentrum • Sloop diverse opstallen

Verhulstplein, Den Haag Locatie Noorwijkerhout

6.000 1.200

Een deel van deze projecten moet nog worden afgerekend en staat derhalve in de jaarrekening als onderhanden werk vermeld. 65

4.8 ICT Toekomstige ontwikkelingen vastgoed

Infrastructuur en informatieveiligheid

Het is de bedoeling van het kabinet om de zorginstellingen verantwoordelijk te maken voor de kosten en opbrengsten van al hun vastgoed. De huisvestingslasten zullen dan niet meer zoals nu nog het geval is apart worden vergoed, maar in de tarieven voor de geleverde zorg worden verdisconteerd. Dit betekent dat zorginstellingen voor de financiering van het vastgoed risico gaan lopen en afhankelijk zullen zijn van het jaarlijks geleverde zorgvolume en de daarmee samenhangende declaratiemogelijkheden bij zorgverzekeraars. De Parnassia Bavo Groep is voorstander van deze ontwikkeling. Deze zal onze flexibiliteit vergroten en ons in staat stellen om zelf de noodzakelijke beslissingen te nemen over investeringen in huisvesting en het optimale gebruik van onze gebouwen.

In de zomer van 2007 is een nieuwe gecentralliseerde technische infrastructuur opgeleverd, op basiss van Server Based Computing (SBC). Stapsgewijs zijn de gebruikers per locatie gemigreerd van de oud de naar de nieuwe omgeving. Tevens hebben we de nieuwe techniek kunnen gebruiken om snel een aanttal nieuwe PsyQ-vestigingen door heel Nederland te kunnen aansluiten op onze systemen. Deze operatie zal begin 2008 worden afgerond waardoor de gehele Parnassia Bavo Groep werkt op basis van SBC. Met diit nieuwe systeem zijn een grotere controle en betere e beheersystematiek geïntroduceerd, waardoor de bedrijfszekerheid en informatieveiligheid sterk zijn vergroot.

De huidige positionering van ons vastgoed – binnen één rechtspersoon, de Stichting, samengevoegd met de zorg – is ongewenst gezien de uiteenlopende risico’s. Daarnaast dient – vanwege de ‘vermogensklem’ – een transparant onderscheid te ontstaan tussen WTZi- en niet-WTZi-gefinancierd vastgoed. Om de diverse eigendomsverhoudingen en geldstromen voldoende transparant te kunnen maken, is positionering in afzonderlijke juridische entiteiten wenselijk. In het kader van de wijziging van de juridische concernstructuur (zie p.31) zullen wij medio 2008 ons vastgoed (WTZi en niet-WTZI) onderbrengen in afzonderlijke rechtspersonen.

In 2007 hebben we een audit uit laten voerren om te toetsen in hoeverre we aan de NEN7510-n norm voor informatieveiligheid voldoen. Daaruit is ge ebleken dat, hoewel in 2007 een forse stap vooruit is gemaakt, ook in de komende periode nog een aantal maatregelen moeten worden genomen om op het gew wenste informatieveiligheidsniveau te komen. Zo o zullen onder andere in 2008 onze leveranciers aan een nadere toetsing worden onderworpen.

Nieuwe applicaties Voor een belangrijk deel van onze onde ersteunende processen is in 2007 de programmatuu ur van SAP R/3 geïntroduceerd. In 2007 werd gestart met de inkoopmodule; vanaf 1 januari 2008 zijn ook de financiële administratie en de personeelsadminisstratie gaan werken met SAP. Dit betekent niet alle een een verbetering van de ICT-ondersteuning van dezze belangrijke bedrijfsprocessen, maar ook kunnen informatiesystemen bij toekomstige groei van de Parrnassia Bavo Groep veel eenvoudiger worden geïn ntegreerd dan met de oude programmatuur.

Integratie in verband met fusies In 2007 werden de netwerken van Brijder Verslavingszorg en voormalig Parna assia aan elkaar gekoppeld, en per 1 januari 2008 is s het beheer en het bijbehorende personeel overgegaa an naar Xtilton. Bij Bavo Europoort zijn eind 2007 eerst de netwerken van de voormalige Bavo RNO Groe ep en GGZ Groep Europoort samengevoegd. Het beh heer daarvan geschiedt voorlopig nog onder eig gen regie. In 2008 zullen de netwerken gekoppeld worden.

66

4.9 Financieel beleid Zorgadministratie en EPD

Meerjarenbeleid financieel

In de Parnassia Gro oep is in de loop der jaren een Elektronisch Patiën nten Dossier (EPD) tot stand gebracht op basis van Psygis. Dit was sinds eind 2005 operationeel in de e gehele organisatie.

Externe ontwikkelingen

Bij Bavo Europoo ort werd, gezien de noodzaak van harmonisatie van de e cliëntadministratiesystemen besloten over te stapp pen van Synaps op Psygis en het EPD te implementeren n; doorgaan met Synaps was geen begaanbare weg g. Met grote inzet van veel medewerkers is het geluk kt de overstap op Psygis eind 2007 te maken. De daarb bij behorende conversie van gegevens is ook succesvo ol verlopen maar vraagt nog wel de nodige nazorg in i 2008. Brijder Noord-H Holland is nog niet op Psygis overgestapt. Beslotten is om voorlopig nog met User te blijven werken n. Dit in afwachting van het eind 2008 door de Parnasssia Bavo Groep te nemen besluit over de wijze waaro op we in de komende jaren met het Elektronisch Patiënten P Dossier verder willen gaan. Wel kon, na een fa ase van bouwen en testen in 2006, het EPD in het vo oorjaar van 2007 worden geïmplementeerd in Brijder Noord Holland. Met het Elekt ktronisch Patiënten Dossier dat nu dus in de gehele orrganisatie is doorgevoerd, is de Parnassia Bavo Groep goed voorbereid op de DBC-systematiek. Daardoor ka an zowel intern als extern beter verantwoording w worden afgelegd. Ook is het van grote waarde om behandelinhoudelijke prestatie-indicatoren te kunn nen genereren voor het monitoren van onze zorgproces ssen (zie 4.4.1).

Internet 2007 is oo ok het jaar geweest waarin de ontwikkeling van intern nettoepassingen een sprong voorwaarts heeft gem maakt. Voor verschillende merken van de groep zijn n eigen websites ontwikkeld. Met name Brijder en PsyQ hebben programma’s voor internetbehande eling geïntroduceerd. Hiervoor is een technisc ch platform ontwikkeld waar de internetbehande elprogramma’s van alle merken van de Parnasssia Bavo Groep op kunnen worden gebaseerd. Dat brengt grote schaalvoordelen met zich mee.

In het overheidsbeleid voor de gezondheidszorg staat het begrip ‘gereguleerde marktwerking’ centraal. In verband hiermee zijn in korte tijd belangrijke veranderingen in het financieringsstelsel doorgevoerd. Voor de GGZ, die voorheen nagenoeg volledig uit de AWBZ werd gefinancierd, is sprake van de volgende aanpassingen: • Per 1 januari 2008 is de ambulante GGZ en de klinische GGZ korter dan een jaar overgeheveld uit de AWBZ naar de Zorgverzekeringswet (ZVW). • Per 1 januari 2007 zijn bedragen van de AWBZ overgeheveld naar de gemeentes in het kader van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) waarin de collectieve preventie en de OGGZ zijn ondergebracht. De gemeenten in een grootstedelijke omgeving hebben hier meer middelen toegewezen gekregen dan andere gemeenten. Dit biedt kansen op termijn. • Per 1 januari 2007 zijn bedragen van de AWBZ overgeheveld naar het ministerie van Justitie, dat financieel verantwoordelijk wordt voor de inkoop van forensische zorg in strafrechtelijk kader en de plaatsing van volwassenen die psychiatrische zorg en/of verslavingszorg nodig hebben naar aanleiding van een rechterlijke uitspraak. In 2007 werden de productieafspraken voor de naar de ZVW, de WMO en Justitie over te hevelen middelen nog (technisch) door het Zorgkantoor verzorgd; voor 2008 gebeurt dit rechtstreeks door de verzekeraars, de gemeenten en Justitie. Verder is de overheid voornemens om het vastgoed in de GGZ steeds verder vrij te geven. Het risico over de kapitaalslasten komt daardoor bij de zorginstellingen te liggen.

Financieel beleid Parnassia Bavo Groep Ons financieel beleid moet antwoord geven op deze veranderingen en de daarmee gepaard gaande toenemende risico’s. Een belangrijke voorwaarde voor doeltreffend financieel management is dat zorgbedrijven een zo groot mogelijke eigen verantwoordelijkheid hebben voor hun eigen resultaten. Dit betreft integraal alle opbrengsten en kosten. Ook worden er afspraken gemaakt hoe hoog het resultaat per zorgbedrijf zal zijn. Daartoe is het principe van deelbudgettering en interne dienstverleningsovereenkomsten volledig doorgevoerd.

67

De doelstellingen van het financieel beleid zijn: 1. flexibiliteit in de begroting om o.a. tegenvallers op te vangen 2. ruimte maken voor innovatie 3. behalen van schaalvoordelen zodat er meer financiën beschikbaar komen voor de directe zorg 4. het behalen van een eigen vermogen van 12% van de omzet eind 2008. De stand van zaken met betrekking tot deze doelstellingen eind 2007 luidt als volgt: 1. Er is managementruimte gevormd op zowel concern- als zorgbedrijfniveau, die pas gedurende het jaar is ingezet voor incidentele kosten.

2. Er zijn specifieke innovaties in de zorg gestim muleerd o.a. door Plexus-trajecten. at 3. Door de fusie is het Service Centrum in staa schaalvoordelen te behalen. In 2007 waren dit 'quick-wins' op inkoop. Voor 2008 worden er schaalvoordelen gerealiseerd door een aan ntal gerichte reducties op de personeelsformatiie. 4. Door het resultaat over 2007 van € 9,2 milljoen wordt een grote stap gezet op weg naar de e doelstelling, het behalen van een eigen vermo ogen van 12% van de omzet eind 2008.

Resultatenrekening 2007 De verkorte resultatenrekening geeft het volgende beeld. (bedragen x € 1.000)

Begroting 2008

Jaarrekening 2007

Jaarrekeningen 2006

Baten • AWBZ • ZVW • Justitie • Gemeenten, WMO, projecten • Overigen Totaal Baten

86.420 266.542 25.064 16.783 11.679 406.488

348.461

327.534

10.516 15.786 19.108 393.871

9.475 15.037 13.093 365.139

Lasten • Personeel • Materieel en financieel • Belasting en aandeel derden Totaal Lasten

282.230 115.982 0 398.312

277.703 106.709 229 384.641

261.068 97.193 0 358.261

Resultaat

8.176

9.230

6.878

Resultaatratio*

2,0%

2,3%

1,9%

* ) De resultaatratio is berekend over het geconsolideerde resultaat als percentage van de opbrengsten uit AWBZ en niet AWBZ gefinancierde activiteiten.

Baten

Lasten

Door de fusie Parnassia Groep – Bavo Europoort ontstond een concern met een omzet van (geconsolideerd) € 394 miljoen in 2007. Dat is een groei van 8% ten opzichte van de gezamenlijke omzet van de fusiepartners in 2006. Voor ongeveer de helft is dit volumegroei. De andere helft betreft correcties voor prijsstijgingen en nagekomen baten uit oude jaren.

De lasten hebben zich op hoofdlijne en conform begroting ontwikkeld. Wel zijn extra laste en verantwoord in het kader van de harmonisatie van n de waarderingsgrondslagen als gevolg van de fussie, o.a. op het gebied van groot onderhoud, voorrzieningen voor Pemba en langdurig zieken. Deze extra lasten bedroegen € 5,3 miljoen.

68

Resultaat Het resultaat is hog ger dan het begrote resultaat van € 6,3 miljoen. Dit wordt w met name veroorzaakt door een éénmalige nab betaling van kapitaalslasten.

Exploitatiecijfers per zorgbedrijf Uitgesplitst naar zo zorgbedrijf waren de baten en lasten in 2007 als volgt: (bedragen x € 1.000)

Totaal Opbrengsten Totaal kosten "Normaal resultaat voor harmonisatiekosten" Harmonisatie waarderingsgrondslagen, extra kosten Resultaat na harmonisatiekosten

Bavo Parnassia Europoort

PsyQ

Brijder

Palier

Zorgservice

Totaal

117.488 116.981

92.694 86.660

66.230 64.595

66.805 63.966

26.074 24.186

11.222 8.488

9.334 8.893

4.025 5.570

393.871 379.339

506

6.034

1.635

2.840

1.889

2.734

441

1.545-

14.532

2.586

184

513

173

117

12

213

1.504

5.302

2.080-

5.850

1.122

2.666

1.771

2.722

228

3.050-

9.230

In de begrotin ng 2007 hadden alle zorgbedrijven een resultaatsdoellstelling voor 2007. Niet alle zorgbedrijven hebben deze d gerealiseerd. Elk zorgbedrijf heeft echter in 2007 7 een positief resultaat behaald op de normale bedrrijfsuitoefening. Een deel van de fusiekosten is ten laste van het concern geboekt waardoor het concern e een negatief resultaat heeft. Vanwege de e fusie zijn de waarderingsgrondslagen tussen beide e organisaties geharmoniseerd, o.a. op het gebied van v groot onderhoud, voorzieningen voor Pemba a en langdurig zieken. Deze kosten staan gepresente eerd onder harmonisatie waarderingsgrondslage en. Deze zijn niet het gevolg van het handelen van de (zorg)bedrijven en worden daarom apart gepresente eerd.

Investeringen Er is in 20 007 voor een bedrag van € 31,1 miljoen geïnveste eerd in activa. Dit is nagenoeg op hetzelfde niveau als in 2006 toen er voor € 32,2 miljoen werd geïnveste eerd. De invest steringen zijn gebaseerd op de meerjaren bouwen n renovatieplannen en op het meerjaren ICT-beleiid. De investeringen zijn als volgt verdeeld: (in miljoenen euro’s ) Gebouwen Inventaris ICT Totaal

Service Concern Centrum

2007 21,0 5,7 4,4 31,1

Eigen Vermogen en solvabiliteit Het financieel resultaat over 2007 bedroeg € 9,2 miljoen. Na toevoeging van het financieel resultaat aan het eigen vermogen bedroeg dit ultimo 2007 € 42,1 miljoen, te weten 10,7% van de omzet (2006 8,9%).

Solvabiliteit (totaal eigen vermogen / balanstotaal) Solvabiliteit (eigen vermogen/ totaal opbrengsten)

2007

2006

16,4%

13,1%

10,7%

8,9%

Indien het begrote resultaat 2008 zal worden gerealiseerd zal de Parnassia Bavo Groep conform haar doelstelling eind 2008 beschikken over een eigen vermogen van 12%. Dit is een noodzakelijk percentage gezien de risico’s die in het kader van de marktwerking worden gelopen over onze omzet en kapitaalslasten. De Parnassia Bavo Groep is deelnemer aan het Waarborgfonds Zorg (WfZ) en voldoet aan de vermogenseisen die het fonds stelt aan de toelating. Toelating tot het WfZ heeft reeds plaatsgevonden, waardoor financiering met lang vreemd vermogen goedkoper kan plaatsvinden.

Voor wat w betreft ICT-projecten is er naast de investeringen in n activa sprake van relatief grote uitgaven voor consu ultancy. Deze consultancykosten worden direct ten la aste van het resultaat gebracht. 69

Vermogensontwikkeling in 2007

8.268

8.593

900

4.473

-/- 888

-/- 3.723

• het tarief bestaat uit de integrale kostprijs (in nclusief eventuele opslagen). Ook de ondersteunende bedrijven maken een integrale baten- en lastenbegroting. De begroting van n de Parnassia Bavo Groep is het totaal van de beg grotingen van de zorgen ondersteunende bedrijve en. De ondersteunende divisies worden betaald op basis van dienstverleningsovereenkomsten (DVO’s). De e begrotingen van de zorgbedrijven worden vertaald d naar afdelingsbudgetten en door de afdelingen ve ertaald naar taakstellingen per medewerker. Daarme ee is, onder andere ten behoeve van de DBC’s, de basis gelegd voor het kunnen toerekenen van kossten en baten aan de zorgproducten.

-/- 1.341

Doelstellingen financieel beleid 2008

De ontwikkeling van het eigen vermogen, de egalisatierekeningen en voorzieningen is in het jaar 2007 als volgt: (bedragen x € 1.000) Stand per 1 januari 2007

Vermogen

EgalisatieVoorrekeningen zieningen

32.710

Bij: dotatie Af: onttrekking en vrijval Mutatie onder de kortlopende schulden Bij: Exploitatieresultaat 2007 Af: Aandeel derden deelnemingen Stand per 31 december 2007

9.230 144

42.084

8.280

8.002

Liquiditeit De liquiditeit op basis van de Quick ratio (vlottende activa inclusief liquide middelen gedeeld door de kortlopende schulden) is:

Quick ratio

2007 28,50%

2006 30,21%

De liquiditeit is bij de Parnassia Bavo Groep laag, omdat er relatief veel kortlopende schulden zijn waarmee delen van de vaste activa zijn gefinancierd. Dit vanwege de huidige financieringsvoordelen die hiermee kunnen worden bereikt. Gezien de ontwikkelingen op de geldmarkt zal een aantal kortlopende schulden in langlopende worden omgezet.

De op pagina 68 weergegeven doelstellingen van financieel beleid worden als volgt gerealise eerd in deze begroting: nvallers op 1. flexibiliteit in de begroting om o.a. tegen te vangen: er is een managementruimte e op concernniveau opgebouwd voor inciden ntele posten. Binnen de zorgbedrijven is ook een ruim mte opgebouwd. Deze is per zorgbedrijf verschilllend. 2. ruimte maken voor innovatie: er is op concernniveau voor innovatie een bedrag van € 3 miljoen vrijgemaakt die voor een belangrijk de eel wordt ingezet voor het verder ontwikkelen van internetbehandelingen. 3. behalen van schaalvoordelen zodat err meer financiën beschikbaar komen voor de e directe zorg: door de reducties die er door de ond dersteunende diensten kunnen worden behaald bijj de fusie dalen de indirecte kosten van het concern met 1,2%. Dit vertegenwoordigt een waarde van € 4,8 miljoen die extra ter beschikking is voor de zorg g. Dit is conform de lijn die de afgelop pen jaren is ingezet. De afgelopen jaren is het gelukt de verhouding directe-indirecte kosten sta apsgewijs te verbeteren. 4. het behalen van een eigen vermog gen van 12% van de omzet eind 2008: met de resulta aatsdoelstelling die is opgenomen in de begroting zal het eigen vermogen eind 2008 12% van de omzet zijn.

Begroting 2008 en verder Baten 2008 Uitgangspunten begroting 2008 De uitgangspunten bij het opstellen van de begroting 2008 zijn: • de zorgbedrijven zijn resultaatverantwoordelijk en sturen op DBC’s • afdelingen sturen op gerealiseerde uren en kosten van zogenaamde zorgpaden • afdelingen krijgen genormeerde uren en zorgpaden toegewezen • afdelingsopbrengsten bestaan uit de genormeerde vergoeding voor de uren van behandelaren en de vergoeding voor de verblijfsdagen 70

De omzet van de Parnassia Bavo Grroep in 2008 is begroot op € 406,5 miljoen. Deze wordt verkregen door contracten af te sluiten met ve erschillende financiers. De verdeling in de begroting 2008 is als volgt: • AWBZ • Zorgverzekeringswet • Justitie • Gemeentefinanciering – WMO • Overige financiering

21% 66% 6% 4% 3%

Voor de meeste actiiviteiten moeten offertes worden ingediend. Als gevo olg van het invoeren van de nieuwe financieringssystem matiek worden de meeste offertes afgesloten met de zzorgverzekeraars. In deze offertes zijn over het algem meen hogere bedragen aangevraagd dan in de begrotin ng is opgenomen.

Lasten 2008 Ook voor 2008 is het beleid om te komen tot een meer flexibele kosstenstructuur, een verlaging van de indirecte kosten e en een verhoging van de productiviteit. De persone ele kosten zijn gebaseerd op de CAO 2006-2008. T Tevens is zowel bij de kosten als de opbrengsten rekening gehouden met een loonontwikkeling bij de volgende CAO van 2% op jaarbasis voor 2008. 2

Resultaatsverwachting 2008 Het begrote res sultaat 2008 bedraagt € 8,2 miljoen. Hierbij is reken ning gehouden met het negatieve resultaat dat de e opstart van de vestigingen van PsyQ Buiten BV mett zich mee zal brengen. Het begrote re esultaat is bestemd ter versterking van het eigen verm mogen tot 12% van de omzet.

Investeringsbegroting 2008 De ruimte voo or investeringen in duurzame onroerende en roerend de zaken beloopt in totaal € 47,4 miljoen. Dit is een aan nzienlijke toename ten opzichte van 2007 (€ 31,1 miljo oen). Voor investeringen in onroerend goed is een bedrag van € 37,6 miljoen opgenomen. Voor inventa arissen € 6,7 miljoen en voor ICT € 3,1 miljoe en.

De begroting 2009-2010 Voor de jarren na 2008 bestaat de begroting uit ramingen. De begrotingen 2009 en 2010 zijn opgesteld uitgaande van v 4% omzetstijging per jaar. Tevens is rekening gehouden g met een verdere verbetering van de verhou uding tussen direct zorggerelateerde kosten en kosten van de ondersteuning. Daarnaastt zal de managementruimte binnen de begroting gen van de (zorg-)bedrijven in het kader van de wens om o meer flexibiliteit in te bouwen, moeten stijgen na aar 5% van de externe opbrengsten. De meerjare endoelstelling voor het resultaat is gesteld op 2,5% van n de externe omzet per jaar.

71

72

Jaarrekening

Geconsolideerde balans per 31 december (voor resultaatverdeling)

ACTIVA

31-12-2007

31-12-2006

€

€

Immateriële vaste activa Materiële vaste activa Financiële vaste activa

233.183 226.380.026 3.582.812

796.739 212.634.225 3.962.968

Totaal vaste activa

230.196.021

217.393.932

472.875 14.148.603 4.579.724 6.456.682 25.657.884

320.485 10.123.530 4.565.040 16.827.301 31.836.356

255.853.905

249.230.288

€

€

VASTE ACTIVA

VLOTTENDE ACTIVA Voorraden Vorderingen Vorderingen uit hoofde van financieringstekort Liquide middelen Totaal vlottende activa Totaal

PASSIVA Eigen Vermogen Aandeel Derden

41.940.302 143.921

32.710.400 57.143 -

GROEPSVERMOGEN

42.084.223

32.653.257

EGALISATIEREKENING AFSCHRIJVING

8.280.167

8.268.504

VOORZIENINGEN

8.002.714

8.593.436

LANGLOPENDE SCHULDEN

109.109.875

95.390.613

KORTLOPENDE SCHULDEN

88.376.926

104.324.478

255.853.905

249.230.288

Totaal

74

Geconsolideerde resultatenrekening

2007

2006

€

€

348.461.316

327.534.393

237.449

246.879

Overige bedrijfsopbrengsten

45.173.182

37.357.676

Som der bedrijfsopbrengsten

393.871.947

365.138.948

277.703.128

261.068.356

Afschrijvingen op immateriële en materiële vaste activa

14.036.047

14.580.743

Overige bedrijfskosten

86.850.105

76.889.010

Som der bedrijfslasten

378.589.280

352.538.109

BEDRIJFSRESULTAAT

15.282.667

12.600.839

BEDRIJFSOPBRENGSTEN:

Wettelijk budget voor aanvaardbare kosten en/of subsidie Niet gebudgetteerde zorgprestaties (eigen bijdragen cliënten)

BEDRIJFSLASTEN: Personeelskosten

Financiële baten en lasten

5.823.105 -

5.722.633 -

RESULTAAT BOEKJAAR

9.459.562

6.878.206

Vennootschapsbelasting Aandeel derden Resultaat

78.224 -

-

151.433 -

-

9.229.905

6.878.206

75

76

Bijlagen

Bijlage I bij 2.4, Belanghebbenden Samenwerkingsverbanden van de Parnassia Bavo Groep De Parnassia Bavo Groep en haar zorgbedrijven kent de volgende geformaliseerde s amenwerkingsverbanden.

Bavo Europoort 1 Met Erasmus Medisch Centrum inzake samenwerking aanbod psychiatrische behandeling en zorg. 2 Met Basisberaad GGZ. Doel is een optimale samenwerking t.b.v. opvang conform de wensen zoalss vastgelegd in crisiskaart en crisisplan. 3 Met Bouman GGZ en Centrum voor Dienstverlening. Doel is gezamenlijk inrichten van een EHBO-p post voor acute hulp op het gebeid van de GGZ en Maatschappelijke Opvang in crisissituaties. 4 Met Centrum voor Dienstverlening. Doel is het bieden van maatschappelijk werk aan medewerkerrs Bavo RNO Groep (nu Bavo Europoort). 5 Met Centrum voor Dienstverlening inzake samenwerking t.b.v. sociale pensions De Nok en De Zon. 6 Met Centrum voor Dienstverlening inzake samenwerking op het terrein van de zorg voor (dreigen nd) daklozen. 7 Met Delta Psychiatrisch Centrum en Erasmus Medisch Centrum inzake opleiding tot verpleegkundige in de GGZ op niveau 4. 8 Met Delta Psychiatrisch Centrum inzake stage sociale psychiatrie. 9 Met Delta Psychiatrisch Centrum inzake opleiding tot psychiater. 10 Met Erasmus Medisch Centrum en Riagg Rijnmond Noord West inzake convenant Acute Psychia atrie Noordoever. 11 Met Erasmus Medisch Centrum inzake opleiding tot psychiatrie. 12 Met Erasmus Medisch Centrum inzake onderzoek OGGZ. 13 Met Erasmus Medisch Centrum inzake het uitvoeren van psychiatrisch epidemiologisch onderzzoek. 14 Met Gemeente Noordwijkerhout inzake aankoop/herontwikkeling terrein Bavo West in Noordw wijkerhout. 15 Met GGNet inzake convenant implementatie kwaliteit van zorg bij dwang en drang. 16 Met Riagg Rijnmond Noord West en RMPI inzake de opleiding tot gezondheidszorgpsycholoog g in de regio Rijnmond. 17 Met GGZ West Noord Brabant en De Kijvelanden: intentieverklaring m.b.t. Dennenheuvel. 18 Met De Grote Rivieren inzake de opleiding GGZ Verpleegkundig Specialist. 19 Met GGD Rotterdam e.o., Politie, Bureau Jeugdzorg, Advies-en Meldpunt Kindermishandeling g, Riagg RNW, Slachtofferhulp Nederland, Centrum voor Dienstverlening: convenant kleinschalige inc cidenten & zedendelicten. 20 Met GGD Rotterdam e.o., centrum voor Dienstverlening, Stichting Welzijn Feijenoord, Stichting Jeugdzorg Stadsregio, Ouder-& Kindzorg, Bouman GGZ, Basisschool Pluspunt inzake Meldc code huiselijk geweld en kindermishandeling. 21 Met Den Hâneker inzake dagbesteding op de zorgboerderij. 22 Met Hogeschool Rotterdam, De Grote Rivieren, De Kijvelanden, Riagg RNW, RIBW Rijnmon nd inzake HBO-opleidingen bij zorginstellingen. 23 Met Hogeschool Rotterdam inzake klinische lessen ergotherapie. 24 Met Humanitas inzake woonvoorziening voor uitgezworven zwervers Mathenesserlaan 312 2. 25 Met Johanniter Hulpverlening inzake ondersteuning bij uitvoering vrijwilligersbeleid. 26 Met Landschapsonderhoud Rotterdam met als doel het ontwikkelen van een leer/werkprojject voor deelnemers, die gedurende langere tijd behandeling/begeleiding ontvangen of hebben ontvan ngen door een instelling in de GGZ of sociale opvang. 27 Met Leger des Heils inzake (acute) GGZ-hulpverlening. 28 Met Maasdelta Groep met als doel kwalitatief goede zorg te bieden aan de bewoners in de regio. 29 Met Maaskring Groep inzake onderzoek betreffende de evaluatie van het functioneren va an BW + Strevelswijk. 30 Met Maaskring Groep inzake de ambitie om het zorgaanbod in de regio te laten aansluite en en te verbeteren. 31 Met Mentrum en Bureau DDS inzake het samenvoegen van de Doventeams. 32 Met Mozaïk inzake overeenkomst PGA 700 traject 2. 33 Met Erasmus Medisch Centrum inzake samenwerking patiëntenzorg, verpleegkundige zorg, opleiding en onderzoek. 78

34 Met Nattuurmonumenten inzake haalbaarheidsonderzoek nieuwe zorgboerderij in de Idahoeve op het eiland Tiengemeten. T 35 Met div verse partijen in Rotterdam: OGGZ convenant. 36 Met Era asmus Medisch Centrum, GGD Rotterdam, Stichting Psychiatrisch Casusregister Rijnmond: overeenkomst in het kader van O3 Onderzoekcentrum GGZ Rijnmond. 37 Politie Regio Rotterdam Rijnmond en Stichting samenwerkende Rijnmondse Ziekenhuizen inzake samen nwerking. 38 Met Riiagg RNW, Delta PC, Bouman GGZ, Centrum voor Dienstverlening inzake Psychosociale Hulpv verlening bij Ongevallen en Rampen. 39 Met Ve Verpleeghuis Pniël, Stichting Thuiszorg Rotterdam inzake aanvullende verpleeghuiszorg thuis. 40 Met R Regionale Hulpverleningsdienst Rotterdam Rijnmond inzake inzet acute dienst. 41 Met E Erasmus Medisch Centrum: affiliatieovereenkomst. 42 Met S Stichting RIBW Rijnmond, Maatschappelijk Centrum Rotterdam en Centrum voor Dienstverlening inzakke Begeleid wonen met 24uurs begeleiding. 43 Met Rijndam Revalidatiecentrum inzake consulentschap psychiatrie. 44 Rijnd dam Revalidatie Centrum inzake samenwerking op het gebied van Neuropsychiatrie. 45 Mett Rijngeest Groep inzake verantwoorde overdracht/overname van het zogenoemde Tijdelijk Bestand Noo ordwijkerhout. 46 Mett Sociale Zaken en Werkgelegenheid gemeente Rotterdam, Stichting Humanitas, Sticchting Boulevard Rotterdam inzake woonvoorziening voor oudere dak- en thuislozen aan de Ma athenesserlaan 312. 47 Me et Sociale Zaken en Werkgelegenheid gemeente Rotterdam, Centrum voor Dienstverlening, Stichting Fle exus, Stichting Leger des Heils, Stichting Lindenhof, Stichting pension Maaszicht: convenant Centraal On nthaal Jongeren. 48 Met Stichting Op Weg: intentieverklaring overdracht activiteiten. 49 M Met Stichting Zorg op Noord inzake samenwerking in gezondheidscentra. 50 Sttichting De Stromen inzake begeleidingsteam Dementie. 51 M Met Stichting Thuiszorg Rotterdam inzake behandelen zorgaanbod. 52 Met M Stichting Thuiszorg Rotterdam en Stichting Zorg Compas inzake dagverzorging specifieke groepen ouderen Delfshaven. o 53 M Met VGZ Zorgverzekeraar inzake levering van GGZ-zorg aan Zra verzekerden 54 M Met Stichting De Vierstroom inzake behandelen zorgaanbod. 55 Met Stichting VSO Nederland inzake projecten in Sri Lanka. 56 Stichting Woningpartners inzake huisvesting cliënten. 57 Met WorkMate inzake deelname aan WorkMate voor goede doelen organisaties. 58 Met Stichting Zorg Compas inzake samenwerking bij het verpleeghuis De Rustenburg. 59 Met Stichting Zorg Compas en Stichting 3B Wonen inzake voorziening ouderenpsychiatrie te Berkel en Rodenrijs. 60 Met Stichting Flexibel Wonen Rotterdam Rijnmond, met als doel om de begeleiding en huisvesting van de doelgroep van voormalig GGZ Groep Europoort Istia op een kwalitatief goede manier te organiseren. 61 1 Met De Grote Rivieren, Pameijerkeerkring, Delta PC, Riagg RNW, Bouman GGZ, RMPI inzake de geestelijke gezondheidszorg voor asielzoekers in de regio. 62 2 Met Riagg Rijnmond Zuid en Pameijerkeerkring inzake samenwerking op het gebied van arbeidstoeleiding en arbeidsbegeleiding. 63 Met Riagg Rijnmond Zuid en PDO-GGZ Leiden/Rotterdam met als doel het bevorderen van kennis en 6 vaardigheden van universitair gevormde beroepsbeoefenaren in de geestelijke gezondheidszorg. 64 Met Riagg Rijnmond Zuid en RMPI inzake het bieden van geestelijke gezondheidszorg aan kind, jeugd 6 en gezin met ernstige psychiatrische problemen.

79

Parnassia 65 Met Stichting Hulpverlening Opvang Prostitues (SHOP) inzake optimale zorg voor straatprostituees in n Den Haag. 66 Met Stichting Huize Cornax voor het bieden van optimale zorg aan psychiatische patienten die langdurig dak- en thuisloos zijn geweest en die in Cornax verblijven. 67 Met Goodwill centrum Leger des Heilsinzake optimale zorg aan bewoners / cliënten die gebruik mak ken van de opvang van het Goodwill centrum. 68 Met Kessler Stichting inzake laagdrempelige en optimale zorg aan bezoekers, bewoners of cliënten die gebruik maken van voorzieningen van de Kessler Stichting. 69 Met Stichting LIMOR (Landelijke Instelling voor Maatschappelijke Opvang en Resocialisatie) voor psychiatrische patiënten die langdurig dak- en thuisloos zijn geweest. Doel is optimale behandeling g van in De Wissel verblijvende cliënten. 70 Met diverse GGZ instellingen inzake samenwerking middels de Stichting Liberman-modules. Doel van stichting is verbetering en doorontwikkeling van het gebruik van Libermanmodules. 71 Met Trimbos-instituut voor het verbeteren van de Schizofreniezorg. Doel is dat patiënten met schizofrenie aan het eind van project meetbaar beter behandeld kunnen worden. 72 Met diverse partijen voor wonen met zorg voor langdurig zorgafhankelijken in Den Haag. Doel is maatschappelijke integratie en zelfstandig functioneren van de doelgroep te optimaliseren. 73 Met Academisch Ziekenhuis Groningen en GGZ Drenthe inzake kenniscentrum schizofrenie. Doell is ontwikkelen en verspreiden van kennis omtrent schizofrenie. 74 Met diverse organisaties een Stedelijk convenant Maatschappelijk Steunsysteem (MSS) voor lan ngdurig zorgafhankelijke psychiatrische cliënten in Den Haag die niet in crisis verkeren en openstaan voo or hulp. Doel is het opbouwen van maatschappelijke steunsystemen voor deze cliënten bestaande uit familie, kennissen en hulpverlenende instanties. 75 Met RIBW Den Haag en Staedion Wonen inzake langdurig zorgafhankelijken in Den Haag. Doel is het ter beschikking stellen van veilige woonruimten. 76 Met Trimbos-instituut inzake project Landelijke implementatie van de cursus Psycho-educatie voor familieleden van mensen met schizofrenie. Doel is de kwaliteit van het leven van deze familiele eden te verhogen. 77 Met WoonInvest, RIBW Fonteynenburg en GGZ Haagstreek voor huisvesting voor langdurig zo orgafhankelijken in Den Haag en Leidschendam-Voorburg. 78 Met diverse netwerkpartijen: samenwerkingsovereenkomst Wijk aan Zet voor ouderen in stad dsdeel Loosduinen en Vogelwijk. Doel is preventie en vroegtijdige behandeling ouderen te verbetere en. 79 Met Algemene Haagse Stichting Waterhof voor verkorten verblijf ouderen in intramurale psyc chiatrie. 80 Met diverse partijen het convenant Integratie GGZ indicatiestelling bij Regionaal Indicatieorg gaan. Doel is dat GGZ indicaties juist gesteld worden. 81 Met Stichting Woon- en Zorgcentrum Scheveningen inzake het Transmuraal Centrum voor Ouderenpschygiatrie 'De Thuishaven'. 82 Met diverse partijen een convenant inzake het inzetten van psychogeriatrische teams voor de begeleiding van ouderen met een dementiesyndroom alsook voor hun mantelzorgers in de regio Haaglanden. 83 Den Haag Onderdak met Kessler Stichting en Gemeente Den Haag. 84 POINT met Meavita en Haga Ziekenhuis. 85 OGGZ Convenant Gemeente Rijswijk. 86 Convenant Leerafdeling Mondriaan Onderwijsgroep. 87 Mantelzorgovereenkomst met Gemeente Den Haag. 88 Met Wijndalercentrum inzake de levering van aanvullende psychogeriatrische zorg voor be ewoners van het Wijndaelercentrum. 89 Met Tabitha inzake de levering van aanvullende psychogeriatrische zorg aan bewoners van n Woon- en Zorgcentrum Tabitha. 90 Met Duinhage voor 24 uurs extramurale zorg voor 15 bewoners die een woonruimte hurren bij Zorgwoonvoorziening Duinhage. 91 Met Duinhage voor aanvullende somatische zorg voor bewoners Zorg-woonvoorziening Duinhage. 92 Met diverse partijen voor Wonen, Welzijn en zorg in Leidschendam/Voorburg met als doe el het voor oudere inwoners met een functionele beperking mogelijk te maken dat zij deel kunnen blijven nemen aan de maatschappij, al dan niet met ondersteuning.

80

Brijder Verslavingszorg 93 Met RIBW W Den Haag en Verpleeghuis Lozerhof voor ketenvoorziening voor Korsakov-patienten in de Haagse regio. 94 Met AIA AR en Novadic voor 'Implementing regular outcome feedback in substance abuse treatment' . Doel is het verkrijgen van goede onderzoeksgegevens. 95 Met GG GZ Delfland inzake een geïntegreerde verslavingszorg in Delft Westland Oostland. 96 Conven nant Midden Holland met diverse organisaties in Zuid Holland inzake samenwerking in de Openb bare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGZ) . 97 Met GG GD Duin- en Bollenstreek en GGD Zuid Holland Noord inzake verslavingspreventie. Doel is preven ntie van riskant gedrag gericht op het voorkomen van experimenteergedrag en problematisch gebruik van drugs. 98 Met d diverse organisaties in Zuid Holland Noord inzake samenwerking voor geestelijke gezondheidszorg van v asielzoekers in de regio. 99 Met d diverse organisaties inzake convenant Tyfoon REVA met als doel een wijkgerichte, bovensecto orale drugsaanpak in Den Haag. 100 Met T Triodus inzake opvang kinderen van verslaafde ouders van circuit Brijder Verslavingszorg. 101 Met AGOG A (Stichting Anonieme gokkers omgeving gokkers) inzake gebruik ruimte door AGOG 102 Met diverse organisaties inzake het verminderen van het isolement en bevorderen van de vermaatscha appelijking van sociaal kwetsbare personen. 103 Mett GGZ Rivierduinen inzake de koppeling van de spraaksystemen (telefoon centrales en telefoonnet)) in het gemeenschappelijk gebruikte gebouw aan de Brechtzijde te Zoetermeer. 104 Mett diverse partijen in Den Haag inzake integrale aanpak huiselijk geweld in Den Haag. 105 Met et diverse partijen voor het buitenschoolse Zoetermeerse ZorgNetwerk (ZZoN). Doel is hulpverlenin ng voor niet langer schoolgaande jongeren van 12 tot 23 jaar af te stemmen. 106 Me et Spaarne Ziekenhuis inzake samenwerking op snijvlak somatische zorg en verslavingszorg. 107 Me et Openbaar Ministerie Alkmaar, Politie, GGZ Noord Holland Noord inzake afspraken en verantwo oordelijkheden van verschillende partijen in Noord Holland Noord met betrekking tot openbare orrde en geestelijke gezondheidszorg. 108 Met M diverse partijen inzake aanpak Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGZ) in Haarlem. 109 Met M diverse partijen inzake strafrechtelijke aanpak Huiselijk Geweld in Arrondissement Haarlem. 110 Met M gemeente Zaanstad inzake overeenkomst Scoren met Werk. Doel is activering van mensen met problematische verslavingsachtergrond. p 111 M Met diverse partijen inzake opvang, begeleiding en behandeling van mensen met psychische of verslavingsproblemen die overtredingen begaan of hulpverlening nodig hebben in Noord Holland v N Noord. 112 Met Gemeente Alkmaar inzake hulpverlening aan verslaafde veelplegers. 113 Met diverse partijen inzake Huiselijk Geweld in de regio Amstelland- de Meerlanden. 114 Met diverse partijen inzake ketensamenwerking voor kwetsbare mensen met zorgmijdend gedrag in Zuid-Kennemerland. Doel is de kwaliteit van het leven van deze mensen en hun omgeving te verbeteren. 115 Met diverse partijen een convenant inzake Openbare en Geestelijke Gezondheidszorg (OGGZ) in regio Zaanstreek-Waterland. 116 6 Met diverse partijen inzake Convenant Schakelnet voor. kwetsbare mensen met zorgmijdend gedrag in de regio Amstelland- de Meerlanden. 117 7 Met GGZ Dijk en Duin inzake samenwerking in regio Midden Kennemerland. 118 8 Met de Geestgronden inzake inzet van psychiaters van de Geestgronden in klinieken en ambulante zorg van Brijder Verslavingszorg. 119 Met diverse partijen inzake advies- en steunpunt Huiselijk Geweld Zaanstreek-Waterland. 12 20 Met GGZ Dijk en Duin inzake het bieden van ACT-zorg aan verslaafden met psychotische stoornissen in regio Zaanstreek-Waterland. 121 Met EcoSol BV inzake een goed aanbod van dagbesteding, sociale en arbeidsactivering aan met name verslaafden. 122 Met Parteon voor bemiddeling cliënten bijzondere woonvormen. 1 123 Met gemeente Den Helder inzake een groepswerkstrafproject. 1 124 Met Hogeschool Leiden betreffende het opleiden voor het werken in de sector Verslavingszorg. 125 Met verschillende partijen betreffende uitvoeringsplan aanpak veelplegers Hoorn.

81

Palier 126 Met Gemeente Den Haag inzake schuldhulpverlening. 127 Met politie Haaglanden, OM en gemeente inzake gegevensuitwisseling over volwassen veelplegers in Den Haag. 128 Met Stichting Verslavingszorgreclassering en GGZ-Nederland inzake doorbetaling subsidies. 129 Met politie, justitie, De Waag en Leger des Heils inzake huiselijk geweld. 130 Verplegingsovereenkomst met Staat der Nederlanden en Van der Hoeven Stichting.

PsyQ 131 132 133 134 135 136 137 138

Met TU Delft, UvA inzake onderzoek naar Smart Virtual Reality Exposure Therapy (VRET). Met Medilux inzake afspraken voor pilot thuisbehandeling winterdepressie met lichttherapie. Met Net Union in het kader van behandeling eetstoornissen en obesitas. Met Reinier van Arkelgroep inzake deskundigheidsbevordering over ADHD bij volwassenen door Parnassia. Met Stichting CASA om advies, informatie en hulp op gebied van seksualiteit in regio Den Haag beter bereikbaar te maken. PsyQ Rijnmond participeert in het Psychiatrisch casusregister Rotterdam e.o. Met TU Delft en Universiteit Amsterdam inzake Virtual reality Angststoornissen.. Met Novarum/Mentrum inzake gebruik behandelprogramma Eetstoornissen & Obesitas en techn niek betreffende internettherapie.

Zorgservice 139 Met het Nederlandse Rode Kruis voor het gezamenlijk opzetten van de cursus 'De kracht van vriendschap'. Doel van deze cursus is preventie van eenzaamheid in samenleving. 140 Met ROEP (Regionaal Orgaan van Eerstelijns Psychologen Den Haag en omgeving) een conven nant met afspraken over hulpverlening en verwijzing. 141 Met Stichting Welzijnsorganisatie Centrum te Den Haag inzake de aanpak van psychosociale problematiek en/of psychiatrische stoornissen. 142 Met diverse partijen om te komen tot Alzheimer Café in de gemeente Rijswijk. 143 Met diverse partijen om preventie en vroegtijdige behandeling van ouderen in stadsdeel Loossduinen en Vogelwijk te verbeteren. 144 Met huisartsen inzake inzet GGZ-medewerker in huisartsenpraktijken in Zoetermeer. Doel is zorg zo dicht mogelijk bij de patiënt en zo efficiënt mogelijk te bieden. 145 Met Trimbos-instituut inzake DIMS (Drugs informatie systeem). Dit is is een landelijk systeem m dat in opdracht van het ministerie van VWS informatie verzamelt en hierover rapporteert. 146 Alzheimercafe Leidschendam-Voorburg. 147 Met gemeente Den Haag en diverse andere partijen voor de ontwikkeling van Haagse Centrra voor Jeugd en Gezin.

Geneesheer-directeur 148 Met diverse partijen inzake psychosociale hulpverlening bij ongevallen en rampen 149 Convenant Ziekenhuizen Haaglanden 150 Optreden politie bij incidenten bij de Parnassia Groep en de stichting Rivierduinen

Raad van Bestuur 151 Met GGZ Delfland en Rivierduinen en Mondriaan Onderwijsgroep een convenant met als doel het optimaliseren van de kwaliteit en rendement van de middelbare beroepsopleidingen voor aankomend en zittend personeel van de GGZ-instellingen in de regio Den Haag, Delft, Leiden e.o. 152 Met IbMZ (incidenten beheersing management zorginstellingen) over toetreding Parnass sia Groep tot Incidentenbeheersing Management Zorginstellingen. 153 Affiliatieovereenkomst tussen LUMC en Parnassia inzake co-assistenten. 154 Met Slotervaartziekenhuis inzake opleiding van agio's. 155 Met Medisch Centrum Alkmaar inzake opleiding van agio's. 156 Met Monar inzake deskundigheidsbevordering en voorkoming sociale uitsluiting van randgroepen. 157 Met diverse instellingen inzake werkzaamheden voor gemeenschappelijke rekening voo or het samenwerkingsverband Zorghart te Zoetermeer. 158 Met diverse instellingen inzake ketenzorg Verstandelijk Gehandicapten-GGZ in Zuid-Ho olland.

82

Bijlage II bij 3.1, Bestuur en toezicht a. Nevenfuncties leden Raad van Bestuur in 2007 drs. Frits Verschoor van Commissarissen Alofood BV • Lid Raad v • Lid Raad v van Commissarissen PsyQ Nederland BV • Lid ING ad dviesraad • Lid comm missie Financiering en Bekostiging GGZ Nederland • Lid Raad v van Toezicht Stichting Ockenburgh Zorg Nederland • Lid Raad v van Toezicht Stichting Steigers, waardoor tevens: • Lid bestu uur Monumentenstichting Steigers dr. Rob F. Koning • Voorzitte er bestuur Stichting Rehabilitatie ’92 • Lid bestu uur Kenniscentrum Rehabilitatie M.W. Reitsma er en mede-eigenaar Adviesbureau Reitsma Consulting BV • Oprichte • Lid besstuur VNO-NCW Kring Rotterdam Stephan Valk RA eur Paxtil BV • Directe • Lid bestuur Stichting Noodfonds • Lid co ommissie Informatiebeleid GGZ Nederland drs. Hans H.W. de Veen MHA • Voorzzitter stichting Rijnmondse Hofjes • Lid co ommissie Zorgvisie en Normering GGZ Nederland • Voorzzitter Raad van Commissarissen RINO Groep • Secre etaris CONO • Vice--voorzitter College Specialismen Gezondheidszorgpsycholoog • Hoo ofddocent PDO GGZ Leiden/Utrecht drs. Victor M. Vladár Rivero • Lid bestuur Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie • Voo orzitter curatorium voor de bijzondere leerstoel Klinische Psychopathologie met bijzondere nad druk op de psychiatrische aspecten, Faculteit der Sociale Wetenschappen, Universiteit Leiden. • Lid d college van curatoren van de leerstoel cognitieve gedragstherapie bij schizofrenie, Faculteit der Psychologie en Pedagogiek, Vrije Universiteit te Amsterdam. • Lid d bestuur Stichting Topklinische GGZ • Lid bestuur Stichting Ockenburgh Zorg Nederland Gerrit Jan Vos MBA • L Lid bestuur Stichting Vrienden van de Brijder. • L Lid bestuur Stichting Actief Talent • L Lid bestuur Stichting Sport4Health

83

b. Hoofd- en nevenfuncties leden Raad van Toezicht in 2007 In dit overzicht is de hoofdfunctie cursief weergegeven. dhr. drs. A.H.C. Annink • Secretaris generaal ministerie van Defensie • Lid bestuur Stichting Ien Dales leerstoel • Lid Raad van Toezicht Stichting C-Quadraat • Voorzitter Raad van Toezicht Stichting Intermin dhr. mr. L.J.A.M. van den Bergen • Directeur Trencavel BV Technology management • Voorzitter basisschoolbestuur te Heukelum dhr. F.J. van der Heijden • Bedrijfsadviseur Uitgeverij HolaPress BV te Valkenswaard • Columnist en commentator weekblad ‘Facilitair en Gebouwbeheer’ • Columnist Turks maandblad ZAMAN (Nederlandse editie van het dagblad ZAMAN in Turkije) • Voorzitter Raad van Toezicht Rheuma Verpleeghuis Rotterdam • Voorzitter Stichting Solidarodam • Voorzitter Stichting Vincentius Rotterdam • Voorzitter Algemene Bezwaarschriften Commissie Gemeente Rotterdam (personeel) • Lid Raad van Toezicht Stichting Jeugdtheater Hofplein • Penningmeester Fonds Stichting bijzondere noden Rotterdam mw. drs. C.N. Hilgeman • Directeur/eigenaar Hilgeman & Van As, interim management, procesbegeleiding en coaching • Lid Raad van Toezicht Stichting Christelijk Primair Onderwijs Zuid-Kennemerland, Haarlem • Freelance directeur Innovatie en Opleiding, HWG, Utrecht dhr. drs. C.M. de Koning • Vrijgevestigd bedrijfsarts • Lid bestuur Stichting Flora- en Faunawetexamens • Voorzitter van het bestuur Wild Beheer Eenheid Noordkop • Provinciaal voorzitter Gewest Noord-Holland Koninklijke Nederlandse Jagersvereniging (KNJV) • Vice-voorzitter Landelijke Bestuur KNJV • Medisch adviseur Marine Sanatorium Fonds dhr. mr. G.B. Raaphorst • Directeur Natuur van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit • Plaatsvervangend rechter, rechtbank Dordrecht • Coach bij InterCoach te Den Haag dhr. mr. H.J. Rutten • Lid College van Bestuur Vrije Universiteit Amsterdam / Chr. Hogeschool Windesheim • President commissaris van SPF Beheer BV • Lid Dagelijks Bestuur Stichting SURF • Voorzitter bestuur Stichting Studielink • Bestuurslid SARA dhr. P.Q. van Trigt • Beleidsmedewerker gemeente Den Haag dhr. prof. dr. D.J. Wolfson • Emeritus hoogleraar economie, werkzaam met gastvrijheidsovereenkomst, Erasmus Universiteit Rotterdam • Lid Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW) • Voorzitter / lid diverse visitatiecommissies van woningcorporaties • Voorzitter Wetenschapscommissie Netherlands Institute for Advanced Studies (NIAS) • Lid Raad van Toezicht Institute of Social Studies (ISS) • Lid bestuur Stichting Dr. J.M. Den Uyl-lezing dhr. ir. van Yperen • Commissaris HG International 84

Colofon Uitgave

Parnassia Bavo Groep www.parnassiabavogroep.nl

Vormgeving

Grafisch Bureau DUS, LInda Zoon

Fotografie

Ed van Rijswijk, David Rozing

Druk

Thieme Media Center, Rotterdam

Oplage

700 ex.

Mei 2008

MAATSCHAPPELIJK VERSLAG Specialisten in psycho-medische zorg

Recommend Documents