MAART 2016 INHOUD VLAANDEREN KRIJGT EIGEN FORMULE E-TEAM

VAKBLAD ELEKTRISCH VERVOER EN SMART GRIDS / MAART 2016

INHOUD VLAANDEREN KRIJGT EIGEN FORMULE E-TEAM ‘WIJ WILLEN DE ROLLS ROYCE ONDER DE E-FIETSEN WORDEN’ ONDERNEMERS GAAN ZELF TEKORT LAADPALEN OPLOSSEN ALLE ELEKTRISCHE PRIMEURS VAN AUTOSALON GENÈVE IN WOORD EN BEELD INFOGRAPHIC EEN BLIK OP DE ELEKTRISCHE AUTO DEEL 3 (UITNEEMBAAR) EEN BLIK OP

?

DE ELEKTRISCHE AUTO DEEL 3

Wereldwijde verkoopcijfers van elektrische auto’s Nederland 2015: 43.769 Totaal: 87.531

Canada 2015:

Norwegen

2015: 34.260** Totaal: 74.883

België

Zweden

2015: 3.837* Totaal: 6.803

2015: 8.264** Totaal: 16.187

Denemarken 2015: 4.741** Totaal: 7.926

Verenigd Koninkrijk

Finland

2015: 645** Totaal: 1.479

Duitsland 2015: 23.481* Totaal: 47.900

2015: 28.188 Totaal: 49.613

Spanje

2015: 2.224* Totaal: 5.760

Portugal 2015: 1.083* Totaal: 1.826

Japan

2015: 25.000*** Totaal: 133.248

Italië

Verenigde Staten

2015: 2.283* Totaal: 10.867

2015: 114.022 Totaal: 389.126

Frankrijk

China

2015: 188.700 Totaal: 271.898

2015: 22.867* Totaal: 53.779

33% 29%

Wereldwijd

2015: 539.00*** Totaal: 1.377.000

18%

17%

Verkoopcijfers zijn gebaseerd op gegevens van nationale sectororganisaties (noot: inschrijvingen kunnen verschillen van verkoop) * Cijfers ACAE ** Cijfers Insero *** Cijfers EV Volumes

?

Elektrisch vervoer en werkgelegenheid (cijfers RVO.nl, kalenderjaar 2014)

Diensten

en andere componenten

Dichtheid actoren per regio (bron: Birch Consultants) 0 1

WERKPRODUCTIE GELEGENHEID (x miljoen)

Laadinfrastructuur

WERKPRODUCTIE GELEGENHEID (x miljoen)

WERKPRODUCTIE GELEGENHEID (x miljoen)

Nieuw- en ombouw

WERKPRODUCTIE GELEGENHEID (x miljoen)

© Smart E-Mobility, een publicatie van EG Media

2-4 5-9 10 - 19 20 - 39 40 - 60

Alle seinen op groen…?!

INHOUD www.smartemobility.nl Nederlandse bedrijven exporteren laadtechnologie naar Azië: ‘Aan de Indiase markt kun je nog richting geven’

10

Column Kees van Bergen - Het Kwartje van Kees

13

E-Trucks Europe: ‘Actieradius van 400 kilometer is de gamechanger’

15

Column Irene Mouthaan - Wat een boeiende wereld!

17

Ledenpagina Vereniging DOET

19

Uitneembare infographic: een blik op de elektrische auto deel 3

20

Rijkswaterstaat doet 5 aanbevelingen voor inzet e-tweewielers Vereniging DOET stelt position paper Light Electric Vehicles op

22

Twente ondernemers gaan zelf tekort aan laadpalen oplossen

23

Nederlands bedrijf introduceert nieuwe waterstoftechnologie: ‘Prijs van waterstof onder de 30 eurocent per kilogram’

24

Nu of nooit. Het moment van de waarheid. Van de voor- naar de achterhoede. Van topper tot flopper. Het zijn enkele van de termen die de redactie van Smart E-Mobility in de afgelopen maanden voorbij heeft horen komen. Na de recordverkopen van – met name plug-in hybride – elektrische auto’s in de maand december stond Nederland weer even op de nummer 1 positie, maar inmiddels is de markt weer met beide benen op de grond beland. De maanden januari en februari waren immers niet rooskleurig als men sec naar de verkoopcijfers kijkt. De verkopen van elektrische voertuigen vielen ronduit tegen. Al te treurig hoeft de markt anderzijds ook niet te zijn, want in specifieke niches vinden elektrische voertuigen inmiddels gretig aftrek. Zo kan B4 Bikes de vraag naar zijn elektrische Harley e-bike niet aan, gaat E-Trucks Europe een waterstofvrachtwagen met een actieradius van 400 kilometer leveren aan de ‘waterstofminded’ Holthausen Groep en wordt Nederlandse laadtechnologie via een nieuw samenwerkingsverband geëxporteerd naar India.

Bij deze success stories wordt één ding duidelijk: ondernemers actief in elektrisch vervoer moeten volharden in hun missie van het verduurzamen van mobiliteit. Maar is dat zo gek? Nee. De lobby van de olie-industrie is immers nog altijd zo sterk dat ook een bedrijf als Tesla niet op haar lauweren kan rusten. Goed nieuws in dit perspectief is dat er enkele weken geleden op de Autosalon in Genève weer een fors aantal – meer dan 25 stuks – nieuwe elektrische voertuigen zijn gepresenteerd. Sommige met een zeer beperkte oplage (de Rimac Concept_One krijgt een oplage van slechts 8 exemplaren), andere als ‘massaproduct’. In het geval van de Hyundai Ioniq zelfs met 3 verschillende aandrijflijnen (hybride, plug-in hybride en volledig elektrisch). Komende zomer staat deze auto ook in de Nederlandse showrooms.

‘Wij willen de Rolls Royce onder de e-fietsen worden’

26

Column Godfried Puts - Bouwen aan een koppositie in e-bussen

27

Nederland gastheer van Avere E-Mobility Conference

29

Alle elektrische primeurs van Autosalon in Genève in woord en beeld

30

Vlaanderen krijgt tegenhanger Nederlands Formule E-Team: Actieplan Clean Power for Transport moet e-auto stimuleren

32

Komende maand komt er vanuit de Nederlandse overheid in ieder geval goed nieuws. Alle seinen lijken op groen te staan om het Formule E-Team nog eens 5 jaar mandaat te geven om de uitrol van elektrisch vervoer te versnellen. De handtekeningen worden in Amsterdam gezet op de Avere E-Mobility Conference. Wellicht dat ik u daar tref!

Rotterdam druk met voorbereiding proef inductieladen

36

Edwin van Gastel, hoofdredacteur E-Mobility ([email protected])

INTERNATIONAAL Nederlandse ev-expertise toegepast in Indiase stad New Delhi Sinds 2013 wordt New Delhi gekenmerkt als de stad met de slechtste luchtkwaliteit ter wereld. Waar de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) vindt dat 20 μg per kubieke meter fijnstof de maximale norm is om schone lucht te garanderen, hanteert de Europese Unie het dubbele. Toch is in New Delhi 455 µg per kubieke meter gemeten, het zicht is hierdoor soms maar 100 meter. Als onderdeel van een programma om de luchtkwaliteit te verbeteren in New Delhi, doet de Wereldbank onderzoek naar hoe elektrisch vervoer kan bijdragen aan schonere lucht. Namens de Wereldbank heeft EVConsult

workshops georganiseerd over Alternative Fuel Strategies, met een focus op elektrisch rijden. Het doel van deze workshop was het vergaren van kennis van verschillende regio’s, zoals Amerika, Europa en China. Samen met experts uit Amerika en China zijn door EVConsult de best practices in elektrisch vervoersbeleid gepresenteerd aan een brede groep stakeholders. Momenteel wordt de grootschalige toepassing van elektrische bussen in New Delhi onderzocht. De vraag is nu hoe hoog het ambitieniveau zal liggen, starten met een kleine pilot of binnen 5 jaar de hele vloot elektrificeren?

Aumacon: ‘Drukste decembermaand ooit voor autoverkopers’

Over Morgen presenteert benchmark faciliteren elektrisch rijden Een ruime meerderheid aan gemeenten is met het huidige netwerk van openbare laadpalen onvoldoende voorbereid op de vraag naar elektrisch rijden nu en in de nabije toekomst. Zowel binnen als buiten de Randstad zijn opmerkelijke verschillen waarneembaar tussen de mate waarin gemeenten de elektrische autorijder faciliteren. Dit zijn enkele conclusies van het onderzoek dat Over Morgen, adviesbureau in gebiedsvernieuwing en energietransitie, heeft uitgevoerd op basis van uitgebreide data-analyse en toekomstprognoses. De uitkomsten van de benchmark zijn per gemeente op digitale kaart beschikbaar gesteld en via een speciale digitale kaart op de website van het bedrijf te raadplegen.

Bert Klerk (Formule E-Team): ‘53.000 extra publieke laadpunten nodig’ Bert Klerk, voorzitter van het Formule E-Team, stelt dat er ongeveer 53.000 extra publieke laadpunten voor elektrische auto’s nodig zijn in Nederland. Klerk heeft dit verklaard in een uitzending op BNR Nieuwsradio. Klerk vreest een tekort aan laadpunten omdat 70 procent van de mensen met een elektrische auto geen eigen oprit heeft. Deze mensen moeten aan de straat opladen. ‘Er moeten nog ongeveer 53.000 laadpunten bij komen als je koerst op 200.000 elektrische auto’s in 2020. Aan elke laadpaal zitten twee laadpunten. Dat betekent dus in totaal 26.500 palen extra’, aldus Klerk in de Nationale Autoshow. De kosten bedragen 25 miljoen euro. De uitbreiding moet volgens Klerk onderdeel uitmaken van het plan dat momenteel uitgewerkt wordt in het kader van de Motie Groot. Via een aangenomen motie van PvdA-Kamerlid Ed Groot heeft de Tweede Kamer het kabinet afgelopen najaar gevraagd om een plan voor het stimuleren van elektrisch rijden door particulieren. Binnenkort stuurt het Formule E-Team naar aanleiding hiervan een rapport met aanbevelingen naar minister Kamp van Economische Zaken.

Formule E-Team: ‘Benut kansen voor groene groei elektrisch vervoer’

Bij de verschillende artikelen in dit magazine treft u onderaan de pagina een gekleurde balk met aan. Deze kleuren refereren aan het thema waarover de artikelen gaan. De balken symboliseren de volgende thema’s: = Smart Grids = Elektrisch rijden op waterstoftechnologie = Elektrisch rijden op batterijtechnologie

4

De elektrische motorscooter Gogoro komt in de eerste helft van 2016 naar Amsterdam. De Gogoro kost ongeveer 2.800 euro, exclusief een verplicht abonnement voor de accu. Die is namelijk verwisselbaar via speciale wisselstations die in Amsterdam bij tankstations, speelgoedwinkels en restaurants gaan verschijnen. Met één accu kan men zo’n 100 kilometer rijden. De topsnelheid ligt op 90 kilometer per uur. De Gogoro is een lichte motorscooter en men heeft dus een motorrijbewijs nodig. Na een succesvolle lancering in Taiwan – daar werden in een paar maanden tijd meer dan 2.000 motorscooters verkocht en 90 ‘GoStations’ gerealiseerd – volgt nu de eerste Europese uitbreiding.

Vereniging Elektrisch Rijden (VER) verwelkomt 1.500ste lid De Vereniging Elektrisch Rijden (VER) heeft haar 1.500ste lid verwelkomd. Het doel is 10.000 leden. De VER zet zich vooral in voor het stimuleren van elektrisch rijden voor particulieren. VERvoorzitter Eric Beers: ‘Er is voor onze vereniging veel te doen, maar de belangrijkste maatregel blijft een aankoopstimulering voor de particulier. Consumenten kopen geen elektrische auto omdat bij aanschaf het prijsverschil tussen een benzine- en elektrische auto nu nog gewoon te groot is.’

Staatssecretaris Dijksma neemt 2 nieuwe waterstofauto’s in gebruik

In december hebben de Nederlandse autodealers 69.156 nieuwe auto’s verkocht, het hoogste aantal ooit dat in een decembermaand bereikt werd. De eindstand voor 2015 komt hiermee op 449.347 nieuwe auto’s, een toename van 15,9 procent. Dit blijkt uit een analyse van onafhankelijk kennisbureau AUMACON. AUMACON voorspelt voor 2016 een verdubbeling van de verkoop van volledig elektrische auto’s tot 5.000 stuks. AUMACON hierover: ‘Deze auto’s gaan immers een steeds groter fiscaal voordeel opleveren voor met name zakelijke rijders; de bijtelling blijft voor deze auto’s op 4 procent, terwijl plug-in auto’s in 2016 opschuiven naar 15 procent om richting 2019 door te groeien naar het algehele basistarief van 22 procent.’

Legenda Smart E-Mobility

Elektrische motorscooter met accuwisselstations komt naar Amsterdam

Staatssecretaris Dijksma heeft de sleutel van 2 nieuwe waterstofauto’s voor het ministerie van Infrastructuur en Milieu overhandigd gekregen van Toyota. Het zijn de eerste Toyota Mirai’s die in Nederland rondrijden. De komende jaren komen er in Nederland meer Het Formule E-Team roept de Nederlandse overheid op de kansen voor groene groei in elektrisch vervoer met beide handen aan te grijpen. De werkgelegenheid in elektrisch vervoer is het afgelopen jaar met 25 procent toegenomen tot 3.200 banen. Dit blijkt uit het gepubliceerde onderzoeksrapport ‘Verzilvering Verdienpotentieel Elektrisch Vervoer’ van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl). Het Formule E-Team roept de regering op haar in deze ambitie te ondersteunen en mogelijk te maken dat 10 procent van de nieuwe verkopen in 2020 een elektrische aandrijving heeft, dat er een voldoende landelijk netwerk van oplaadinfrastructuur is en dat Nederland haar koppositie blijft behouden waar het gaat om bijbehorende innovatie en doorbraken. Een ambitie die vanzelfsprekend is als Nederland de doelen uit het Energieakkoord wil behalen. Bij een gezamenlijke ambitie hoort volgens het Formule E-Team ook een bijbehorend ambitieus uitvoeringsprogramma.

tankstations langs de weg waar waterstof getankt kan worden. Nu liggen veel plannen op tafel van verschillende brandstofmaatschappijen om nieuwe stations te bouwen. De verwachting is dat er in 2018 een landelijke dekking is met 16 waterstoftankstations.

Ergon vervangt kwart wagenpark door elektrische auto’s De sociale werkvoorziening in Eindhoven, Ergon, realiseert samen met de gemeente Eindhoven een van de grootste regionale projecten op het gebied van emissievrije auto’s. Ergon vervangt een kwart van haar wagenpark door 100 procent elektrische auto’s. Ergon heeft met 200 bedrijfswagens een van de grootste wagenparken van de regio. Marketingmanager Thijs Franssen van Ergon: ‘Er is geen excuus om niet met 100 procent elektrische auto’s te rijden. In 2017 hebben we in totaal 45 auto’s vervangen.’

35 procent autoverkopen in 2040 elektrisch Onderzoekers van Bloomberg New Energy Finance stellen dat een elektrische auto in 2025 goedkoper is dan een brandstofauto. Bovendien stellen zij dat in 2040 35 procent van de verkochte personenauto’s een elektrische motor zal kennen. In 2040 worden er dan 41 miljoen elektrische auto’s verkocht, ongeveer 90 keer zoveel als in 2015. Nissan introduceert derde generatie LEAF Nissan brengt de productie van een nieuwe generatie batterijen onder in zijn fabriek in het Engelse Sunderland. Dat heeft het autoconcern bekendgemaakt bij de introductie van de derde generatie Nissan LEAF die een actieradius van 250 kilometer kent. Ford investeert 4,5 miljard dollar in elektrische auto’s Ford gaat maar liefst 4,5 miljard dollar investeren in het ontwikkelen van elektrische auto’s. In de komende vijf jaar komen er 13 nieuwe modellen van het merk op de markt die voorzien zijn van een elektrische motor. Daarmee is straks 40 procent van alle automodellen elektrisch. China verplicht overheden tot 50 procent elektrische auto’s De Chinese premier Li Keqiang heeft bepaald dat de wagenparken van overheden voor minstens 50 procent uit elektrische auto’s moeten bestaan. De nieuwe maatregelen komen naast extra financiële stimulering voor elektrische auto’s. Parijs krijgt 1.000 elektrische verhuurscooters van Cityscoot Parijs krijgt dankzij verhuurbedrijf Cityscoot 1.000 elektrische scooters. Tijdens een proefperiode in 2015 werd het elektrische-scooter-programma al getest. 1.200 scootertesters reden zo’n 4.500 ritten. De kosten van de scooter gaan 3 euro per 15 minuten bedragen. 4 Britse steden krijgen 40 miljoen pond voor promotie elektrische auto’s Londen, Bristol, Milton Keynes en Nothinghamshire-Derby krijgen 40 miljoen pond van de Britse overheid om elektrisch vervoer te stimuleren. Zij dongen mee

naar een subsidiepot en dienden 4 winnende voorstellen in bij het programma ‘Go Ultra Low’. Londen gaat diverse wijken van de toekomst creëren waar ‘ultralage-emissie’voertuigen de standaard moeten worden. 22 procent van in Noorwegen verkochte auto’s is elektrisch De definitieve statistieken over het kalenderjaar 2015 van de automobielmarkt in Noorwegen zijn bekend. Hieruit blijkt dat 22 procent van de in Noorwegen verkochte auto’s elektrisch is. Er werden 25.788 volledig elektrische auto’s en 7.817 plug-in hybrides verkocht. Amerika doorbreekt grens van 400.000 (semi-)elektrische auto’s Hoewel critici stellen dat president Obama’s doel van 1 miljoen (semi-)elektrische auto’s in 2020 nog ver weg is, heeft het land de grens van 400.000 elektrische auto’s doorbroken. Per eind december telde de Verenigde Staten circa 411.000 elektrische auto’s. Duitsland wil aanschafsubsidie voor elektrische auto De Duitse minister van Economische Zaken, Sigmar Gabriel, wil consumenten en ondernemers die een elektrische auto willen kopen een aanschafsubsidie van 5.000 euro toekennen. In totaal wil de minister 2 miljard euro investeren in elektrisch rijden. Dit geld zou onder meer naar laadpalen en het elektrificeren van het wagenpark van de Duitse overheden gaan. ‘Prijs lithium-ionbatterijen daalt 50 procent in komende 5 jaar’ De Amerikaanse bank voor investeerders Lazard stelt dat de prijs van lithium-ionbatterijen met 50 procent daalt in de komende 5 jaar. Dit zou het gevolg zijn van nieuwe generaties batterijen. De prijsdaling zou volgens Lazard ook leiden tot een versnelde uitrol van elektrisch vervoer en opslagsystemen voor zonne-energie. Chevrolet Volt uitgeroepen tot Green Car of the Year De tweede generatie van de 2016 Chevrolet Volt is uitgeroepen tot Green Car Journal’s 2016 Green Car of the Year. De auto is een volledig vernieuwde en verbeterde versie van de auto die in 2011 door het merk werd geïntroduceerd.

5

MEEST GELEZEN MOBILITY ZOOM ‘Kansen verduurzaming doelgroepenvervoer worden (nog) niet benut’ Mobility ZOOM is de tweewekelijkse nieuwsbrief over duurzame mobiliteit, een initiatief van Ecomobiel en Smart E-Mobility. Aanmelden voor de nieuwsbrief kan via de website www.ecomobiel.nl/mobility-zoom. De meest gelezen nieuwsberichten van het tweede kwartaal zijn: Bouwer kan vraag naar elektrische ‘Harley’-fiets niet aan De elektrische E-Cruizer, geïnspireerd op een Harley Davidson uit 1912, wordt zo populair dat de Nederlandse bouwer B4 Bikes de vraag naar de elektrische fiets nauwelijks aankan. De wachttijd voor klanten van de retro e-bike is opgelopen tot drie maanden. B4 Bikes is inmiddels een crowdfundingactie gestart om de productie van de E-Cruizer te kunnen uitbreiden. Gazelle: bereid wegen voor op ‘invasie’ speed pedelecs Koninklijke Gazelle roept de Nederlandse overheid op om de infrastructuur voor te bereiden op een ‘invasie’ van speeds pedelecs. Volgens het bedrijf kan het ‘grote omkatten’ bijna beginnen. Tussen 1 juli 2016 en 1 januari 2017 moeten alle blauwe kentekenplaten van de speed pedelec en komen er gratis gele voor in de plaats, meldt het bedrijf op basis van een brief van de RDW. ‘De speed pedelec wordt pas een écht volwaardig type fiets als er ook specifieke infrastructuur voor komt’, aldus de Koninklijke Gazelle. Tesla Model 3 gaat 35.000 euro kosten De Tesla Model 3, die in 2018 in Nederland wordt verwacht, gaat ongeveer 35.000 euro kosten. Dat verklaart Tesla Nederland, nadat eerder al bekend werd dat de auto in Amerika 35.000 dollar gaat kosten. De auto is – in ieder geval in Amerika – vanaf 31 maart online en vanaf 1 april in de showrooms te bestellen.

6

blijkt daarnaast dat vervoerders geen problemen zien in het opnemen van realistische duurzaamheidseisen. ‘De uitkomsten van het TCO-model laten zien dat het tijd is voor verandering in aanbestedingen van het doelgroepenvervoer’, stelt Van Mourik. ‘Met de juiste kennis van het contractvervoer in gemeenten is het mogelijk om duurzaamheid op een realistische manier op te nemen. Bij veel gemeenten leeft de angst dat verandering altijd een kostenverhogend effect tot gevolg heeft, maar dit is vaak niet het geval. Zowel op het gebied van luchtkwaliteit als op financieel gebied is met de juiste kennis veel winst te behalen. Het wordt daarom tijd dat gemeenten deze stap durven te nemen en de afwachtende houding loslaten.’

Dagelijks rijden in opdracht van gemeenten honderden taxi’s door Nederlandse steden. Dit levert een belangrijke bijdrage aan de mobiliteit van bijvoorbeeld scholieren en ouderen, maar ook aan de slechte luchtkwaliteit. Omdat gemeenten via aanbestedingen een belangrijke rol spelen in het doelgroepenvervoer, ligt hier veel potentie in het verbeteren van de luchtkwaliteit in steden. Veel gemeenten houden zich echter nog niet altijd aan de afspraak om duurzaam in te kopen: 75 procent (bron: Natuur en Milieu, 2015). ‘Deze uitkomsten zijn verontrustend, vooral omdat de mogelijkheden op het gebied van duurzame mobiliteit groot zijn’, stelt Laurens van Mourik van EVConsult.

Angst voor hogere kosten bij het toch al dure contractvervoer zijn de reden om bij aanbestedingen te gunnen op ‘laagste prijs’ zonder duurzaamheidseisen op te nemen. Deze angst lijkt ongegrond, omdat het verduurzamen van het contractvervoer niet duurder hoeft te zijn.’ EVConsult heeft in samenwerking met Significant een Total Cost of Ownership model (TCO) ontwikkeld waarmee de kosten van contractvervoer inzichtelijk worden gemaakt. Afhankelijk van de typen voertuigen, brandstof, kilometrages en verbruik worden de totale kosten van verschillende scenario’s berekend. Hieruit blijkt dat verduurzaming in veel scenario’s financieel haalbaar is. Uit een marktconsultatie onder vervoerders

SUEZ en Cofely gaan auto-accu’s recyclen voor energieopslag

RAI Vereniging en NEN ontwikkelen helmnorm voor snelle e-bike

SUEZ en Cofely hebben samen het startsein gegeven voor ‘ReCharge’, een project waarbij onderzoek wordt gedaan naar de mogelijkheden om auto-accu’s aan het einde van hun levensduur te hergebruiken voor de opslag van zonnestroom. Na enkele maanden van testen door teams van ERDF en SOCOMEC op een experimenteel platform in Seine-et-Marne van EDF R&D – genaamd Concept Grid – werd een eilandwerking van een volledige buurt gedurende 5 uur gerealiseerd. De operatie maakt deel uit van een smart solar demonstratieproject, genaamd Nice Grid in Zuid-Frankrijk.

Op initiatief van de RAI Vereniging start het Nederlands normalisatie Instituut (NEN) met de ontwikkeling van een Nederlandse Technische Afspraak (NTA) voor helmen voor speedbikes, snelle elektrische fietsen. De speed bikes, door de Europese koepelorganisatie voor fietsers (ECF) betiteld als Speed Electric Power Assisted Cycle (S-EPAC), wordt in Nederland vanaf 1 januari 2017 gekeurd als een bromfiets. Hierdoor wordt het verplicht om een zogenaamde ECE 22-helm te dragen.

VDL gaat 40 elektrische bussen leveren aan Zuidoost-Brabant

VDL Bus & Coach gaat 40 elektrische bussen leveren van het type Citea SLFA Electric. De bussen worden geleverd aan vervoerder Hermes, dat de concessie Zuidoost-Brabant heeft gewonnen Samen met de provincie en onder meer VDL, TU/e, Fontys, Eindhoven Airport, Stichting ZET en Storeplay, gaat Hermes inzetten op een overgang naar zero-emission openbaar vervoer in de komende tien jaar. De vervanging van het wagenpark in ZuidoostBrabant zal in fases uitgevoerd worden. Gedurende de concessieperiode wordt er continu verder ontwikkeld en de resultaten worden meegenomen naar een volgende fase.

Electrical Safety for emobility

Rotterdam verwelkomt tot en met 2017 zo’n 500 elektrische deelfietsen van Gobike. De fietsen met ingebouwde tablet komen op 20 locaties in de stad te staan. De fietsen komen onder meer te staan bij musea en andere toeristische attracties en knooppunten van openbaar vervoer. Rotterdam is de eerste stad in Nederland waar de deelfietsen van Gobike op grote schaal worden geïntroduceerd. Om een Gobike te huren, moet men zich als gebruiker registreren. Dat kan via internet of de ingebouwde tablet op de fiets. Op de website van Gobike is te zien hoeveel fietsen beschikbaar zijn en waar ze staan. Vooraf reserveren van de fiets is mogelijk. Terugzetten kan in elk gewenst fietsenrek van Gobike.

Laadjaar 2015 in cijfers: 13,7 procent bezettingsgraad, Boterslootpaal meest gebruikt

Electrical safety for DC charging stations Insulation monitoring ISOMETER® isoEV425 with AGH-EV coupling device

EVnetNL heeft de belangrijkste statistieken voor het gebruik van zijn publieke laadpalen op een rijtje gezet: de meeste laadsessies begonnen in 2015 op werkdagen rond 08.51 uur. Om 17.12 uur eindigden de meeste laadsessies. In het weekend begonnen de meeste laadsessies om 13.45 uur. Om 16.13 eindigden de meeste laadsessies. Per week vonden er gemiddeld 8.600 laadsessies plaats op de laadpalen van EVnetNL. Van de gemeenten met een aanzienlijk aantal laadpunten van EVnetNL staat Haarlem op nummer 1 met een gemiddelde bezettingsgraad van 41 procent. De meest gebruikte laadpaal van EVnetNL staat in Rotterdam. Aan de paal op de Botersloot vonden in 2015 maar liefst 1.703 laadsessies plaats.

Combinatie Nuon-Heijmans plaatst en beheert 4.000 laadpunten Amsterdam De combinatie Nuon-Heijmans gaat in opdracht van de gemeente Amsterdam het aantal laadpalen in Amsterdam fors uitbreiden. Ook verzorgen beide bedrijven de komende zeven jaar het beheer en de exploitatie van alle nieuwe en bestaande

Diefstal e-auto’s opnieuw gedaald Elektrische en hybride auto’s zijn in 2015 opnieuw minder vaak gestolen. Het is het tweede jaar op rij dat de diefstal daalt. De eauto is overigens sowieso al het minst gestolen voertuig. Uit cijfers van Stichting Aanpak Voertuigcriminaliteit blijkt dat het aantal voertuigdiefstallen met 4,8 procent daalde. Kijkt men naar elektrische en hybride voertuigen dan daalde het aantal van 224 in 2013 naar 180 in 2014 en 171 in 2015.

Rotterdam verwelkomt tot en met 2017 zo’n 500 elektrische deelfietsen van Gobike

openbare laadpunten. De stad wil dat er 4.000 openbare laadpunten in Amsterdam staan in 2018. De stroom die de oplaadpunten leveren wordt opgewekt door Windpoort, een windmolenpark van Windgroep Holland en Nuon in het Westelijk Havengebied.

Grontmij adviseert bromfietsstatus speed pedelecs terug te draaien De speed pedelec krijgt vanaf 2017 officieel de status van bromfiets. Deze spelregels dreigen volgens Grontmij tot een aanzienlijke ontmoediging van aanschaf en gebruik van de speed pedelec te leiden. De bevindingen laten volgens Grontmij zien dat de juridische ingrepen geen recht doen aan motieven, routekeuze en rijgedrag van de huidige speed pedelec-gebruikers.

Electrical safety for AC charging Monitoring of direct fault currents I Δn DC ≥ 6 mA RCMB420EC Residual current monitoring

www.benderbenelux.com Tel.: +31 (0) 76-5878713

7

EVORA presenteert eindresultaten van driejarig innovatieproject

Febiac: plaats kleinere kentekenplaat op elektrische fietsen

AVERE gaat European Alternative Fuels Observatory uitvoeren

De Belgische Federatie van de Automobiel- en Tweewielerindustrie (FEBIAC) pleit voor een kleinere kentekenplaat voor elektrische bromfietsen en speed pedelecs. Het is volgens de organisatie meer praktisch toepasbaar, verhoogt de veiligheid en biedt ook meer duidelijkheid in het verkeer. Speed pedelecs moeten in België ingeschreven worden als bromfiets en dus ook voorzien worden van een kentekenplaat. Stijn Vancuyck, adviseur gemotoriseerde tweewielers bij FEBIAC: ‘De huidige grote kentekenplaten op elektrische fietsen kunnen problemen veroorzaken bij het passeren door andere verkeersdeelnemers en bij gestalde fietsen kunnen de platen voetgangers hinderen. Om nog niet te spreken over de moeilijkheid om een bord van dergelijk formaat te bevestigen aan het spatbord of de pakdrager van de fiets.’ De Federale Overheidsdienst (FOD) Mobiliteit en Vervoer Mobiliteit heeft laten weten dat er gewerkt wordt aan een speciale smalle nummerplaat.

De Europese Commissie heeft in haar streven naar een centraal punt voor gegevens, informatie, nieuws over voertuigen die rijden op elektriciteit, waterstof, CNG en andere alternatieve aandrijftechnieken, opdracht gegeven

Vlaanderen wil 5.000 publieke laadpunten extra tot 2020 EVORA, het Vlaams platform voor publiek toegankelijke laadpunten, heeft de eindresultaten voor haar tweejarige innovatieproject gepresenteerd. Het consortium heeft 3 gemeenschappelijke pijlers uitgewerkt waarmee 5 Vlaamse steden, in samenwerking met autofabrikanten en netbeheerders de e-rijder in de toekomst lokaal willen ondersteunen. Deze drie pijlers zijn ‘Laadpaal volgt wagen’, ‘Ladder van laden’ en ‘Uniformiteit in laadpunten’. De pijler ‘laadpaal volgt wagen’ is erop gebaseerd dat laadpunten worden geplaatst op basis van de wensen van de inwoners. Het gevolg is dat laadpunten effectief gebruikt worden, dat parkeerplaatsen bij laadpunten benut blijven en dat de uitbating van het laadpunt economisch interessant wordt. Aanvullend zullen een aantal steden op strategisch interessante locaties ook van laadpunten voorzien. Over de lokale uitwerking wordt verduidelijking gegeven in het voorjaar van 2016. De pijler ‘Ladder van laden’ is erop gestoeld dat wanneer een bewoner een laadpunt aanvraagt, eerst wordt gekeken of dat op eigen terrein kan. Zo niet, dan wordt gekeken naar de aanwezigheid en bezettingsgraad van bestaande laadpunten binnen een straal van circa 250 meter. Als daar geen of onvoldoende laadinfrastructuur is, wordt bekeken om een nieuw laadpunt in parkeergarages of andere publiek toegankelijke parkeervoorzieningen te plaatsen. Tot slot, als ook dat niet tot de mogelijkheden behoort, komt er een bijkomend laadpunt in het straatbeeld – de laatste trede van de ladder. De derde en laatste pijler ‘Uniformiteit in laadpunten’ zorgt ervoor dat de betalingsmogelijkheden, de snelheid van laden en de toegankelijkheid van de laadpunten worden gegarandeerd dankzij een ‘Code Publiek Toegankelijk Laden’. Deze Code hanteren de overheden en de bedrijven binnen EVORA als norm voor publiek toegankelijke laadpunten in de publieke en private ruimte. Een van de belangrijkste eisen is dat er een ad hoc betalingsmethode moet zijn zonder contract of abonnement, zoals sms-betaling.

8

In de komende 5 jaar moeten er in Vlaanderen 5.000 extra publieke laadpunten verschijnen. Vijf steden (Antwerpen, Hasselt, Leuven, Sint-Truiden en Mechelen) hebben hiertoe al voorbereidingen getroffen via het proefproject Evora. Bij deze steden kunnen inwoners vanaf nu een laadpaal aanvragen. Stadsbewoners moeten uiteindelijk binnen 250 meter een laadpunt kunnen vinden. Zoals bekend komt er in Vlaanderen ook een aanschafsubsidie voor elektrische voertuigen. Komend jaar bedraagt die 5.000 euro. Vlaanderen wil in 2020 60.000 elektrische auto’s herbergen.

OpenChargepoint Belgium van start voor open laadstandaard

De Vlaamse regering heeft definitief ingestemd met een aanschafsubsidie voor elektrische auto’s. Wie een elektrisch voertuig koopt of kocht na 1 januari kan de premie aanvragen via het Vlaams Energie Agentschap (VEA). De premie is afhankelijk van de cataloguswaarde van de wagen. De maximumpremie van 5.000 euro is er voor een auto tot 31.000 euro en loopt af tot een premie van 2.500 euro voor een wagen van meer dan 61.000 euro. De komende jaren worden de bedragen afgebouwd, tot maximum 2.000 euro in 2019. In 2020 wordt de premie weer afgeschaft.

momenteel nog 11 andere locaties met het oog op het plaatsen van laadpalen. Op korte termijn moeten er zo nog meer dan 50 snellaadpunten voor elektrische voertuigen bijkomen.

Enervalis en ABB gaan smart grid ontwikkelen De Vlaamse start-up Enervalis en ABB slaan de handen in elkaar om een volledige smart grid-oplossing te ontwikkelen voor gebruik in nieuwe zero-energiewijken in de Benelux. Enervalis is gevestigd op de Greenville Campus in Houthalen-Helchteren en wordt gesteund door KIC InnoEnergy’s Highway Program. 4 snellaadpalen voor Corda Campus EDF Luminus heeft 4 snellaadpalen geplaatst op de Hasseltse technologiecampus Corda. De laadpalen worden gevoed met 100 procent groene stroom uit de zonnepanelen op het gebouw Corda 5.

Definitief subsidie voor elektrische auto’s in Vlaanderen

Vlaanderen realiseert netwerk van snellaadpalen langs snelwegen In Wommelgom-Noord zijn 4 snellaadpalen voor elektrische auto’s geopend. De plaatsing is het startschot voor een groter netwerk met snellaadpunten. Het Agentschap Wegen en Verkeer bekijkt

voor de bouw en het beheer van het European Alternative Fuels Observatory (EAFO). AVERE, de Europese belangenorganisatie voor elektrische voertuigen, heeft samen met POLIS, VUB en TNO de aanbesteding gewonnen.

VLAAMSEKORTEN

OpenChargepoint Belgium heeft begin januari het levenslicht gezien. 6 initiatiefnemers staan aan de wieg van de organisatie: Allego, Blue Corner, Eneco België, EV-Box, EV-Point en The New Motion. De exploitanten slaan de handen ineen ‘om de early adopters van elektrische wagens maximaal te ondersteunen met een vlot toegankelijk netwerk van laadpunten’. Gezamenlijk hebben zij een gedragscode ondertekend die ze als sectororganisatie hebben opgesteld. Door de gedragscode te respecteren, realiseren ze in 2016 een betrouwbaar netwerk van laadpunten. De ‘Code of Conduct’ gaat uit van de volgende 5 principes: 1. Elk van de klanten krijgt open toegang tot de laadpunten van de collegalaadpuntexploitanten. 2. Voor de berijder zullen de kosten voor het laden bij de verschillende laadpuntexploitanten transparant zijn en vooraf, tijdens en na de transactie inzichtelijk zijn. 3. Elk laadpunt zal toegankelijk zijn voor iedereen, ook zonder abonnee te zijn. 4. Elk van de laadpuntexploitanten zal maximaal zorgen voor de toepassing van de Europese standaarden, zodat de technologie open is. 5. Alle Belgische laadpunten zullen ook maximaal toegankelijk zijn voor bezoekers uit het buitenland.

Van Hool gaat 4 waterstofbussen leveren aan Rotterdam en Londen In het kader van het Europese demonstratieproject rond waterstofbussen 3Emotion – waarbij de komende jaren 21 waterstofbussen worden gedemonstreerd in Londen, Rotterdam, Cherbourg, Antwerpen en Rome – gaat Van Hool de eerste 4 bussen leveren aan Rotterdam en Londen. Ze worden vanaf de zomer van 2017 ingezet. Volvo gaat 11 elektrische bussen aan Namen leveren Volvo heeft een aanbesteding gewonnen voor de levering van 11 elektrisch hybride bussen en 2 laadsystemen aan

de TEC Group. Dit vervoersbedrijf is verantwoordelijk voor het openbaar vervoer in de Waalse hoofdstad Namen. De bussen gaan vanaf eind 2016 rijden in een emissievrije zone in de binnenstad van Namen. Eerste elektrische taxi’s Vlaanderen rijden in Antwerpen Vanaf 2020 rijden alle taxi’s in Vlaanderen elektrisch. Dat is althans het uitgangspunt van een onderzoeksproject van Bond Beter Leefmilieu (BBL) en de Nationale Groepering van Ondernemingen met Taxien Locatievoertuigen met chauffeur (GTL). In het kader van het e-taxiproject zijn in Antwerpen de eerste 2 elektrische taxi’s in gebruik genomen. Laadpaalfabrikant EV-Box opent Belgisch kantoor De Nederlandse laadpaalfabrikant EV-Box heeft een kantoor geopend in Antwerpen. EV-Box wil zich meer toeleggen op de Belgische en Luxemburgse markt. De toenemende politieke stimulering van elektrisch rijden in België zorgt ervoor dat het bedrijf kansen ziet bij onze zuiderburen. Studenten KU Leuven tonen snelst accelererende elektrische auto Studenten van de KU Leuven presenteren op de 94e Autosalon van Brussel hun zelf ontworpen elektrische racewagen. Deze wagen, de Umicore LUNA van Formula Electric Belgium, kan optrekken van 0 tot 100 kilometer per uur in 2,7 seconden.

VLAANDEREN

9

Nederlandse bedrijven exporteren laadtechnologie naar Azië:

‘Aan de Indiase markt kun je nog richting geven’ Handelsbarrières in weerbarstige buitenlandse markten wegnemen en groene groei voor de BV Nederland realiseren. Het is de basisgedachte van de Partners for International Business (PIB) programma’s. In de afgelopen jaren zijn er een groot aantal PIB’s in het domein van elektrische mobiliteit gestart. Supercharging India is sinds afgelopen winter de nieuwste in het rijtje. Het doel? Nederlandse kennis en producten exporteren naar het ambitievolle India.

Werkwijze Partners for International Business-programma Bij de regeling Partners for International Business (PIB) ontwikkelen ondernemers samen met de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) een meerjarenprogramma op maat. Sinds de invoering van het programma in 2012 zijn er al 71 programma’s gestart. Jaarlijks is er 8 miljoen euro beschikbaar voor het PIB-programma. Alle activiteiten zijn in 3 modules onder te brengen: 1. Promotie en matchmaking: binnen deze module wordt Holland Branding toegepast om een Nederlands publiek-privaat partnerschap doelgericht en overtuigend te positioneren. Hieronder valt ook het leggen van contacten met belangrijke beleidsmakers binnen de overheid en het bedrijfsleven van het betreffende land via bijvoorbeeld handelsmissies. 2. Kennisuitwisseling en netwerken: uit deze module worden de volgende zaken gefinancierd: • government-to-government (G2G): G2G biedt kennis, kunde en maatwerkoplossingen in de vorm van workshops, trainingen en seminars. Het doel is om de markttoegang in het buitenland te verbeteren en een uitgebreid netwerk op te bouwen voor Nederlandse bedrijven, kennisinstellingen en overheden. • knowledge-to-knowledge (K2K): het doel van K2K is het uitwisselen van kennis tussen Nederlandse en buitenlandse kennisinstellingen. • Netherlands Management Training Programme (NMTP): NMTP biedt buitenlandse managers een training met daaraan gekoppeld een traineeship bij een Nederlands bedrijf. 3. Economische diplomatie: onder deze module vallen activiteiten die gericht zijn op marktordening, markttoegang en het oplossen van problemen ten behoeve van het samenwerkingsverband. Deze activiteiten worden uitgevoerd door de Nederlandse vertegenwoordiging in het betreffende land en betrokken ministeries.

10

India neemt bijna 6 procent van de totale wereldwijde uitstoot aan broeikasgassen voor haar rekening. Het land telt meer dan 125 miljoen mensen die geen toegang hebben tot veilig drinkwater. Bovendien had de Indiase hoofdstad New Delhi enkele jaren geleden de twijfelachtige eer zich de ‘meest vervuilde stad ter wereld’ te mogen noemen. India bleek zelfs 13 van de 20 meest vervuilde steden ter wereld te hebben. Het is dan ook niet zonder reden dat de Indiase premier Modi met een grootschalige verduurzamingsoperatie bezig is. 800 dorpen verlichten met 76.000 led-lampen en 4.000 miljoen zonnepanelen voor de nationale spoorwegen zijn slechts 2 van de vele voorbeelden waaruit duidelijk blijkt dat het India ‘menens’ is als het gaat om verduurzaming. First mover De verduurzamingsoperatie van India biedt ook kansen voor de BV Nederland. Zo willen Nederlandse machinebouwers voor de productie van zonnecellen en -panelen productieapparatuur leveren aan India. Op het gebied van elektrisch vervoer zijn er eveneens kansen. Dat is dan ook de reden van de start van de PIB India onder de noemer Supercharging India. Asia Electric, Heliox, The New Motion en The New Motion Snellaad zijn de deelnemende bedrijven. Het doel van de samenwerking is om als ‘first mover’ actief te worden op de Indiase markt voor laadinfrastructuur. Asia Electric is als dienstverlener gespecialiseerd in slimme laadoplossingen voor de Indiase markt. Het bedrijf richt zich op het starten van de eerste commerciële pilots voor het slim opladen van elektrische voertuigen in de Indiase markt. The New Motion wil haar laadoplossingen voor elektrische auto’s aanbieden. Heliox is gespecialiseerd in ‘ultra-fast charging’ en ‘opportunity charging’ van elektrische bussen. Hot topic ‘Elektrische bussen zijn in India een “hot topic” aan het worden’, vertelt Mark Smidt, directeur van Heliox. ‘En onder het motto “made in India” jaagt premier Modi de binnenlandse productie van elektrische bussen aan.’ India herbergt dan ook een aantal grote busfabrikanten. Zo is Ashok Leyland, de op een na grootste fabrikant van commerciële voertuigen in India, de grootste speler als het gaat om de productie van elektrische bussen. ‘Maar ook JBM en Tata hebben inmiddels plannen voor productie van elektrische bussen’, stelt Smidt. Smidt legt uit dat het in India produceren van de bussen en de laadsystemen voor de Indiase overheid een belangrijke randvoorwaarde is. ‘Asia Electric, geleid door Wybren van der Vaart, is voor ons als agent actief om onze producten voor ultra-fast char-

ging en opportunity charging voor het voetlicht te brengen.’ Dat Van der Vaart een Indiase partner heeft die uit een invloedrijke familie komt is volgens Smidt daarbij een groot voordeel. ‘Het is zeer belangrijk om je aan de lokale cultuur aan te passen.’ Chauffeurswissel Heliox heeft in de afgelopen jaren onder meer voor toepassing in bussen van VDL (red. het eerste project is in het Duitse Keulen gerealiseerd) een ultra-snellaadsysteem ontwikkeld. Dit maakt volautomatisch ‘opportunity charging’ mogelijk, oftewel laden op het moment dat de gelegenheid zich hiertoe voordoet. En dat opladen gebeurt in slechts enkele minuten. Via een pantograaf op het dak laadt de bus onderweg in no time op. In de remise worden de bussen vervolgens aan het einde van de dag – of bij de chauffeurswissel – via een ‘gewone’ snellader geladen. Smidt: ‘Dit principe heeft ertoe geleid dat de bussen in Keulen slechts uitgerust hoefden te worden met een batterijpakket dat 30 procent van de origineel berekende grootte kent. Voor de bussen in de Finse stad Espoo (red. direct ten westen van Helsinki) geldt zelfs dat ze maar 10 procent van de oorspronkelijke batterijgrootte kennen. Die bussen worden in 400 seconden van 10 naar 100 procent geladen. Dat is bijna net zo snel als benzine of diesel tanken.’

emobility van A’dam naar Berlijn Duitsland

Coast to Coast EV Connection

emobility Zuiden West-Duitsland Duitsland

Amerikaanse Westkust

East Coast Electric Amerikaanse Oostkust

Supercharging India India

Opschaling En de markt ontwikkelt zich volgens Smidt snel. De acceptatie van het Combined Charging System (CCS), de nieuwe standaard voor elektrisch snelladen, heeft daarbij een belangrijke rol gespeeld. ‘Het besef is meer en meer aanwezig dat dit de standaard wordt voor bussen. Daarmee kan de meer grootschalige uitrol van bussen van start. Volgend jaar staat Nederland daarbij voor ons met stip op één. Wij zijn onder meer betrokken bij uitrol van elektrische bussen in de provincie Brabant. Voor het daaropvolgende jaar verwachten we veel van Duitsland. Nu daar de eerste grote pilotprojecten plaatsvinden zal de opschaling snel volgen. Overigens hebben we ook al in Zweden (red. Byberg) en Turkije (red. Ankara) ons snellaadsysteem geleverd.’ Maar de interesse van Heliox ligt dus ook buiten Europa. ‘Wij zien zeer veel kansen in India. Wel is het noodzaak om nog een goed businessmodel uit te dokteren. Je wilt immers een situatie voorkomen waarbij je onder auspiciën dit snellaadsysteem in India laat produceren en vervolgens via reversed engineering de technologie gekopieerd wordt. Dat is ook de voornaamste reden dat wij niet in China actief zijn. Een groot voordeel is dat in India de markt nog in de kinderschoenen staat en je er nog richting aan kunt geven.’

11

ALTIJD WIND MEE met de elektrische

bakfiets

Het Kwartje van Kees... ICU Eve Mini

TM

Wie kent het niet, het Kwartje van Kok. Oud-premier Wim Kok besloot in 1991 tot een accijnsverhoging op benzine en diesel om de tekorten op de Rijksbegroting terug te dringen. Die maatregel kreeg al snel de naam ‘het Kwartje van Kok’. Ik introduceer een nieuwe term: het Kwartje van Kees, die tot een massale adoptie van elektrisch rijden moet leiden. Het Kwartje van Kees gaat ervoor zorgen dat openbaar laden voor rijdersvan elektrische voertuigen aantrekkelijk blijft.

De perfecte slimme laadoplossing voor thuis en op de zaak.

De Eve Mini is solide, compact, modern vormgegeven en optimaal gebruiksvriendelijk. Het laadstation is geschikt voor iedere auto en kan de stroomkosten automatisch verrekenen. Meer informatie over ICU’s nieuwste laadstation? Kijk op www.icu-charging-stations.com

WWW.BABBOE.NL

Join the future of Automotive! High Tech Automotive region Eindhoven System oriented education and research • Smart mobility concepts • Clean, efficient & smart vehicle technology Undergraduate Program • Bachelor of Science Automotive

Door de prijzen van het laden bij openbare laadpunten ongekend hoog te maken, geven wij rijders van onder meer plug-in hybrides het ultieme excuus om op fossiele brandstoffen te rijden en niet of nauwelijks hun voertuig op te laden via de publieke laadpunten. Waarom zou je immers onderweg je auto in de openbare ruimte laden als het thuis of bij de werkgever vele tientallen procenten goedkoper kan. Ik durf dan ook te stellen dat als wij niet oppassen met de hoogte van de kilowattuurprijs, het openbaar laden genoodzaakt is om te sterven. Willen wij met zijn allen het laden in de openbare ruimte – en het überhaupt opladen van plug-in hybrides stimuleren dan moeten wij het Kwartje van Kees invoeren. Voor iedere elektrische auto die in de openbare ruimte geladen wordt 1 kilowattuur stroom voor 25 eurocent. Zelf leverden wij afgelopen jaar via onze laadpunten 3,6 miljoen kilowattuur. Dit aantal zal dit jaar verdubbelen naar ruim 7 miljoen kilowattuur. Wij plaatsen momenteel 80 laadpalen per week. In Nederland, maar bijvoorbeeld ook in Duitsland waar wij zakendoen met alle grote energiemaatschappijen. Ik steek er mijn hand voor in het vuur dat er bij elk van onze laadpalen slechts 25 eurocent per kilowattuur betaald hoeft te worden. Dus zonder starttarief van 1 euro en geen 45 eurocent per kilowattuur, watop sommige locaties betaald moet worden.

De redactie van dit tijdschrift ontving recent een boze e-mail van een directeur van een zonne-energiebedrijf. De directeur, trotse eigenaar van een elektrische auto en dito bestelbus, voelt zich naar eigen zeggen ‘behoorlijk genaaid’. Hij schrijft het volgende: ‘Afgelopen week heb ik mijn ongenoegen geuit over de exorbitant hoge prijzen. 50 eurocent per minuut en 2,50 euro starttarief. Ik heb uitgerekend op welke prijs ik per kilowattuur uitkom. Voor die kilometerprijs kun je een 8-cilinder benzineslurper rijden en dan mag je hem nog flink op zijn staart trappen ook! Als ze het elektrisch rijden in Nederland de nek om willen draaien moeten ze zo doorgaan. De klanten gaan op deze manier lopen en het commentaar in de media zal niet van de lucht zijn.’ Hij vervolgt: ‘Elektrische rijders moeten zich bevoorrecht voelen ten opzichte van de “petrol heads.” Ze zullen dit ook uitdragen, waardoor vrienden, familie et cetera een elektrische auto gaan overwegen…. Meer elektrische auto’s betekent meer klanten, dus meer inkomsten. De kosten gaan altijd voor de baten uit en je zult even geduld moeten hebben voordat de toko winstgevend wordt, maar maak geen valse start; dat is dodelijk!’ Ook deze elektrische rijder waarschuwt dus dat elektrisch rijden alleen een succes kan worden als automobilisten weten dat zij voor een schappelijke prijs hun auto kunnen opladen als ze onderweg zijn. U helpt toch zeker ook mee om het Kwartje van Kees gerealiseerd te krijgen? Kees van Bergen Ecotap P.s. Al onze laadpalen worden gemaakt door uitspringkrachten, mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt die met liefde en plezier aan een schoner en mooier Nederland werken!

Graduate Program Automotive Systems • Master of Science Automotive Technology • Post-Master Automotive Systems Design • PhD program Automotive

-----------------------------------------------------------------------------------------More info: [email protected] - www.tue.nl/automotive

Where innovation starts 13

ALTIJD DE LAATSTE MARKTINFORMATIE...! VAKBLAD ELEKTRISCH VERVOER EN SMART GRIDS / DECEMBER 2015

INHOUD UITNEEMBARE INFOGRAPHIC EEN BLIK OP DE E-AUTO DEEL 2 ‘NEDERLAND KAN GIDSLAND WORDEN VOOR OPSLAG’ ‘20 WATERSTOFTANKSTATIONS NODIG VOOR LAUNCH-MARKT’ EERSTE VOLLEDIG ZELFRIJDEND ELEKTRISCH VOERTUIG VOOR GELDERLAND BIJNA KLAAR DE SPIN-OFF VAN DE ALLES WINNENDE NEDERLANDSE STUDENTENRACETEAMS

E-Trucks Europe levert waterstof-elektrische vrachtwagen aan Holthausen Groep

‘Actieradius van 400 kilometer is de gamechanger’ E-Trucks Europe gaat een waterstof-elektrische vrachtwagen leveren aan de Holthausen Groep. De vrachtwagen krijgt een actieradius van 400 kilometer en zal komend jaar in het Groningse straatbeeld verschijnen. De vrachtwagen gaat dienstdoen voor afvalinzameling. E-Trucks Europe – onderdeel van de Beukers Groep uit Westerhoven – heeft in de afgelopen jaren een groot aantal verschillende waterstof- en batterij-elektrische vrachtwagens gebouwd. Deze zijn onder meer in gebruik voor afvalverwerking, papierinzameling, stadsdistributie en containertransport. Met de Holthausen Groep vindt André Beukers, directeur van E-Trucks Europe, opnieuw een voorvechter voor verduurzaming van het wegtransport aan zijn zijde. ‘Een bedrijf als de Holthausen Groep is een echte “doeners”-organisatie. Ze spreken een ambitie rond waterstof uit en gaan aan de slag. Ook de gemeente Groningen speelt hierbij een positieve rol. Zij zijn onder het motto “van vroem naar zoem” even fanatiek en enthousiast over dit project.’ NRGPoints Holthausen Groep is al bijna zeventig jaar actief in de verkoop van gas en gasbenodigdheden. De nieuwste loten aan de stam van de bedrijvengroep zijn het Holthausen Groengas Centrum (red. dit helpt bedrijven bij het omschakelen naar een duurzaam wagenpark) en Holthausen Clean NRG waarin de duurzame activiteiten zijn ondergebracht. Afgelopen najaar kondigde de Holthausen Groep aan in

de provincie Groningen aan 5 tankstations – zogenaamde NRGPoints – te gaan bouwen waar alleen duurzame autobrandstoffen zijn te verkrijgen. In de stad Groningen krijgt het NRGPoint ook de mogelijkheid om waterstof te tanken. Die waterstof wordt met stroom van zonne- en windenergie geproduceerd. Gamechanger Nu in Nederland meer en meer waterstoftankstations verschijnen en de overheid de ambitie heeft uitgesproken om in 2020 door het land heen over 20 stations te beschikken, ziet Beukers de kansen voor waterstof met de dag groeien. ‘De komende jaren zal de vraag naar waterstof-elektrische vrachtwagens enkel toenemen. Veel fleet owners stellen hoge eisen aan elektrische vrachtwagens, onder meer qua actieradius. Met waterstof brandstofcellen en een klein batterijpakket als noodvoorziening beschik je over een vrachtwagen die volledig elektrisch 400 kilometer kan afleggen. Dat is een gamechanger.’ Voor de specifieke vrachtwagen voor de Holthausen Groep gaat E-Trucks Europe de elektrische aandrijflijn en het waterstofsysteem leveren dat onder meer opgebouwd is uit brandstofcellen. ESA Trucks levert het chassis waarop

Nieuw EU-project voor vuilniswagens op waterstof E-Trucks Europe participeert in een nieuw Europees innovatieproject rond waterstof-elektrische vuilniswagens. WaterstofNet is coördinator van het project dat de naam Life ‘N Grab Hy! Draagt. Life ‘N Grab Hy! – een afkorting van ‘LIquidation of Full Emission and Noise by GARBAge trucks with Hydrogen – voorziet in de bouw van 2 waterstof-elektrische vuilniswagens die ingezet gaan worden in 10 Europese steden. Naast E-Trucks Europe participeren de Baetsen Groep, Cure Afvalbeheer en Hydrogenics.

E-Trucks Europe de elektrische aandrijflijn en het waterstofsysteem bouwt. ‘ESA Trucks is straks ook het eerste aanspreekpunt voor service en onderhoud. Zij zijn immers in het noorden van het land gevestigd wat het een en ander praktisch maakt.’

De elektrische waterstofvrachtwagen die eerder ontwikkeld werd door E-Trucks Europe voor papierinzameling in Eindhoven

Sommige vrezen verandering, anderen lezen het... 15

Wat een boeiende wereld!

EXCURSIE ELEKTRISCH VERVOER NAAR OSLO WIE GAAT ER MEE?

Ik mag mij gelukkig prijzen. Dat is mijn beeld na een paar maanden te werken in deze wondere wereld van elektrisch vervoer. Wat een enthousiasme zie ik om mij heen! Bedrijven, wetenschappers, brancheorganisaties, nietgouvernementele organisaties (NGO’s) en gemeenten. En niet te vergeten de leden van het team elektrisch vervoer, bestaande uit collega’s van mijn eigen ministerie van Economische Zaken , dat van Infrastructuur en Milieu en van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl); allen werken zij met verve aan een duurzamere wereld, een wereld waar elektrisch vervoer substantieel deel van uitmaakt. Eén ding is zeker, elektrisch vervoer is onderdeel van een transitie. Spannend, die ontwikkelingen. Zoals de vraag hoe elektrisch vervoer, de zelfsturende auto en mogelijk zelfs connecting cars – auto’s die in een treintje rijden – het toekomstbeeld zullen gaan bepalen.

Noorwegen is samen met Nederland koploper in Europa. De ontwikkelingen, kansen en initiatieven in beide landen zijn anders en we kunnen veel van elkaar leren. Wie gaat er mee? In 2014 organiseerden we een inspirerende excursie naar Oslo. Onder andere gerenommeerde vertegenwoordigers van netbeheerders, overheden en diverse marktpartijen namen deel. Wegens de vele ontwikkelingen en grote belangstelling organiseren we in juni dit jaar de excursie opnieuw. Wat gaan we doen? We maken kennis met Noorse praktijkvoorbeelden op het gebied van elektrisch vervoer en ontmoeten lokale ondernemers, overheden en marktpartijen actief op het gebied van elektrisch vervoer. Daarnaast is er ruimte voor het delen van ervaringen, onderlinge kennis en het opdoen van inspiratie. We brengen Nederlandse, Belgische en Noorse organisaties met elkaar in contact. We zien deze excursie als een eerste verkenning naar een mogelijk verdergaande samenwerking.

Dat deze ontwikkeling komt, is in mijn ogen zeker, de vraag is alleen in welk tempo en wanneer. Ook speelt de vraag niet óf maar in welke mate elektrische voertuigen bepalend gaan worden in de opslag van energie en teruglevering ervan aan het net. De wind waait immers niet altijd en de zon schijnt evenmin voortdurend. Er staat veel op stapel de komende tijd. Zo stelt het Rijk voor de komende vijf jaar, samen met het Formule E-Team, een Green Deal Elektrisch Vervoer op. De ondertekening vindt nog dit voorjaar plaats. Een Green Deal is een overeenkomst waarin partijen aangeven wat zij – in dit geval – aan elektrisch vervoer gaan doen.

In de Green Deal gaan we verder werken aan het ontwikkelen van de consumentenmarkt, aan het verder uitrollen van de laadinfrastructuur, aan roadmaps voor innovatie en R&D voor elektrisch vervoer, aan de exportkansen voor onze bedrijven en aan het oplossen van problemen met wet- en regelgeving. De Green Deal Elektrisch vervoer 2016-2020 bouwt voort op de ‘Terugblik en Vooruitblik van Beleid voor Elektrisch Vervoer’, het onderzoek dat het ministerie van Economische zaken onlangs heeft laten uitvoeren. Dit onderzoek toont de bijzondere resultaten van de afgelopen jaren ‘ev-beleid’. Zo is de werkgelegenheid in de ev-sector in Nederland sinds 2010 toegenomen van 600 voltijdbanen in 2010 naar 3.200 voltijdbanen in 2014. De totale productie in 2014 in de EV-sector was 820 miljoen euro met een toegevoegde waarde van 260 miljoen euro. En dat niet alleen. Het aantal elektrische auto’s in Nederland heeft eind 2015 een spurt gemaakt naar 90.275. Dat is niet mis! Nederland behoort nog steeds tot de kopgroep. Dat is toch een prachtig resultaat. En natuurlijk het gaat er om die koppositie te behouden. Ik zie uit naar de komende periode. Toegegeven, het is in dit werkveld en in deze baan ‘nevel a dull moment’. Dat vind ik helemaal prima. Ik ben dankbaar om aan zo’n transitie een bijdrage te mogen leveren. Mijn conclusie tot nu toe: ik zou niet anders willen! Irene Mouthaan Programmaleider Elektrisch Vervoer, Ministerie van Economische Zaken

Wanneer? De excursie vindt plaats van donderdag 9 juni tot en met vrijdag 10 juni 2016. Geïnteresseerd? Neem dan contact op met Jeroen Veger via [email protected] of 06-55240379 (Nederland), Inge Weken via [email protected] of 0492-562480 (Nederland) of met Arthur Vijghen via [email protected] of 0496 429 081 (België). De kosten bedragen €1250,-. Boek voor 1 mei en betaal slechts €999,- all-in en exclusief BTW.

17

Find us on

Facebook Elektrisch rijden in stroomversnelling Nederland heeft inmiddels de grens van 100.000 elektrische voertuigen gepasseerd. Een cijfer waar we, bekeken vanuit een internationale context, gezamenlijk trots op mogen zijn. Anderzijds is het ook duidelijk dat we pas aan het begin van de transitie staan. Waar lichte elektrische voertuigen zoals speed pedelecs al populair zijn bij particulieren, moeten er bij elektrische personenauto’s nog een aantal stappen gemaakt worden. We zien daarin de komende jaren wel kansen ontstaan. Vanaf 2017 komen er meerdere tweedehands elektrische auto’s vrij die financieel bereikbaar zijn voor de particulier. Ook verwachten we een flink aantal nieuwe modellen met een fors verbeterde actieradius en een lagere prijs. Vereniging DOET werkt er samen met de FET-werkgroep Consumentenmarkt aan om dit marktsegment verder te ontginnen, door auto’s zowel aantrekkelijker als financieel bereikbaarder te maken opdat Nederland de koploperspositie op dit gebied behoudt. Ook aan de kant van laadinfrastructuur zijn er nog stappen te zetten. Onze leden maken zich hard voor een dekkend laadinfra netwerk met laadpalen, laadpleinen en snellaadstations. De Tweede Kamer overweegt de energiebelasting voor laadinfrastructuur te verlagen, wat de business case van deze sector stimuleert. Zo ging het Ministerie van Financiën begin maart met DOET en haar leden in gesprek om de invulling van deze regeling te bespreken.

n o i t o E M i FE L r Fo

eeft n emco h a v r e t o n. De he sco pgelade elektrisc o llen, e n D e ! d r n o ij de mode tw gz n c in a le t il m n h o m c c s e best it ver V stop port. . Keuze u snel op je kan aan elk 230 r m k ie z 0 ssic en S 0 le la 1 p C r ij , e n r o l e p r e t ,e e sR n€1 120 km Met v inder da onze design-serie dius tot m a r : g ie a t c la a een tt, in n zijn 5000 wa udskoste t o o h t r t e t d a n o 0w d van 150 variëren

www.emco-scooters.com

elektrische scooter

Voortzetting Formule E-Team Voor de voortgang van het Formule E-Team (FET) wordt momenteel een nieuwe Green Deal besproken. Verwacht wordt dat de overeenkomst lopend van 2016-2020 tijdens de Avere E-Mobility Conference te Amsterdam op 13 april ondertekend wordt. Vereniging DOET trekt binnen het samenwerkingsverband de werkgroepen Internationalisering en Light Electric Vehicles en is daarnaast actief bij de werkgroepen laadinfrastructuur, communicatie en consumentenmarkt. Vereniging DOET en haar leden zijn daarnaast betrokken bij verschillende Living Labs, die door middel van vooruitstrevende projecten bijdragen aan de stimulering dan wel integratie van elektrisch vervoer.

Agenda

Nieuwe leden DOET

12 april LEV Mini-symposium: “Spring mee in het gat tussen auto en fiets” – Arnhem Op dinsdag 12 april vanaf 14.30 uur bent u van harte welkom bij het Light Electric Vehiclesymposium bij HAN Automotive in Arnhem. De middag begint met een introductie over de verwachtingen in het mobiliteitslandschap door stichting Natuur en Milieu. Vervolgens wordt de concrete marktvraag onderstreept door de bedrijven Pon en JUIZZ. Door design experts wordt aangegeven wat komt kijken bij het ontwerp van een nieuw voertuig en wat er met bestaande technologie gerealiseerd kan worden. Ook bestaat de mogelijkheid om te participeren in een vervolgtraject. Kijk voor meer informatie op www.hanautomotiveresearch.nl.

DOET heeft sinds de vorige editie van Smart E-Mobility de volgende leden verwelkomd: PARKnCHARGE | Dienstverlener voor laadinfrastructuur die onder het motto ‘zorgeloos in je eigen buurt je auto opladen’ laadpleinen faciliteert en laadabonnementen beschikbaar stelt. Arcosse | Leverancier van 100 procent elektrische voertuigen aan, zoals het Light Electric Vehicle MIKI-SWISS.

13 april Avere E-Mobility Conference Amsterdam 2016 (AEC) DOET is betrokken bij de organisatie van de eerste Europese Avere EMobility Conference. Tijdens de conferentie bij het Koninklijk Instituut voor de Tropen gaan sprekers en bezoekers uit binnen- én buitenland met elkaar in gesprek. Sprekers als Maarten Steinbuch (Professor in Systems- and Contro TU/e) en Diarmuid O’Connell (Vice President Tesla Motors) passeren de revue. Daarnaast is ook de binnenplaats gevuld met de laatste technologische ontwikkelingen. Richtlijn voor de gesprekken zijn het klimaatakkoord dat in december 2015 in Parijs bereikt werd én Nederland als case. De uitkomsten van de conferentie worden op 15 april aangeboden aan de Informele EU Milieuraad. Kijk voor het volledige programma op www.aec.amsterdam. Dutch Organisation for Electric Transport

Word lid van DOET! DOET is de branchevereniging op het gebied van elektrisch vervoer in Nederland. DOET vertegenwoordigt de gehele waardeketen. De leden zijn ondernemers en partijen die een centraal deel van de bedrijfsvoering richten op elektrisch vervoer. Voor hen ontwikkelt DOET activiteiten op het gebied van netwerken, lobby, kennisdeling en subsidies en internationale (samenwerkings)mogelijkheden. Vul op www.doetdoet.nl een aanvraagformulier in en u ontvangt meer informatie over het lidmaatschap!

Diensten

18%

29%

2015: 1.083* Totaal: 1.826

Portugal

2015: 2.224* Totaal: 5.760

Spanje

2015: 28.188 Totaal: 49.613

WERKPRODUCTIE GELEGENHEID (x miljoen)

Nieuw- en ombouw

WERKPRODUCTIE GELEGENHEID (x miljoen)

2015: 22.867* Totaal: 53.779

Frankrijk

Verenigd Koninkrijk

2015: 3.837* Totaal: 6.803

België

2015: 43.769 Totaal: 87.531

Nederland

en andere componenten

© Smart E-Mobility, een publicatie van EG Media

WERKPRODUCTIE GELEGENHEID (x miljoen)

Laadinfrastructuur

WERKPRODUCTIE GELEGENHEID (x miljoen)

?

2015: 539.00*** Totaal: 1.377.000

Wereldwijd

2015: 114.022 Totaal: 389.126

Verenigde Staten

2015:

Canada

Elektrisch vervoer en werkgelegenheid (cijfers RVO.nl, kalenderjaar 2014)

17%

33%

?

2-4 5-9 10 - 19 20 - 39 40 - 60

1

0

Dichtheid actoren per regio (bron: Birch Consultants)

2015: 2.283* Totaal: 10.867

Italië

2015: 4.741** Totaal: 7.926

Denemarken

2015: 8.264** Totaal: 16.187

Zweden

2015: 34.260** Totaal: 74.883

Norwegen

2015: 188.700 Totaal: 271.898

China

2015: 25.000*** Totaal: 133.248

Japan

UITNEEMBAAR

Verkoopcijfers zijn gebaseerd op gegevens van nationale sectororganisaties (noot: inschrijvingen kunnen verschillen van verkoop) * Cijfers ACAE ** Cijfers Insero *** Cijfers EV Volumes

2015: 23.481* Totaal: 47.900

Duitsland

2015: 645** Totaal: 1.479

Finland

DE ELEKTRISCHE AUTO DEEL 3

Wereldwijde verkoopcijfers van elektrische auto’s

EEN BLIK OP

Rijkswaterstaat geeft overheidsdiensten advies over inzet elektrische tweewielers

Vereniging DOET stelt position paper Light Electric Vehicles op Vereniging DOET, de branchevereniging voor elektrisch rijden, heeft een position paper opgesteld voor light electric vehicles. Met de position paper wil de vereniging voor eens en altijd haar standpunten ten aanzien van dit type elektrische voertuigen vaststellen. Rijkswaterstaat heeft ondertussen op basis van een verkenningsrapport 5 aanbevelingen aan overheidsdiensten gaan voor de inzet van elektrische tweewielers met elektrische motoren in het bijzonder. In haar position paper definieert Vereniging DOET light electric vehicles (lev’s) als ‘elektrische voertuigen voor het vervoer van personen of goederen met een maximum snelheid van 25 tot en met 80 kilometer per uur’. Deze categorie omvat voertuigen met twee, drie, of vier wielen en met of zonder zadel. Voorbeelden zijn de speed pedelec (red. een fiets met snelheden tot en met 45 kilometer per uur), de Renault Twizy (red. een vierwieler met een maximumsnelheid van 80 kilometer per uur) en andere innovatieve voertuigen zoals de Segway en de Trikke (red. die een maximumsnelheid van 25 kilometer per uur kent). Onduidelijke wetgeving Lev’s verbeteren de bereikbaarheid, het milieu en het leefklimaat. ‘Bovendien zijn zij hét antwoord op de toenemende congestie en parkeerproblematiek in steden en vormen ze hét alternatief voor korte autoritten’, aldus DOET. De branchevereniging verwacht dat door technische innovaties en de aanzuigende markt lev’s ook sterk in gebruik zullen toenemen. Als kritische kanttekening wordt opgemerkt dat lev’s wel ‘stuiten op onduidelijke en ontoereikende wetgeving die de acceptatie van deze categorie voertuigen ernstig vertraagt’. DOET zet zich dan ook in om dergelijke belemmeringen nog dit kalenderjaar weg te nemen en zo lev’s sneller te integreren in het straatbeeld. Algemene belemmeringen DOET stelt dat er voor alle types lev’s de volgende belemmeringen zijn: • de Europese of nationale procedures omtrent productveiligheid vertragen en beperken de ontwikkeling. • Er is aandacht nodig voor de wetgeving omtrent de plek van lev’s op de weg. • Snelheid moet leidend zijn bij de indeling van infrastructuur, oftewel de inrichting van de weg dient plaats te vinden op basis van snelheid, niet op basis van voertuigtype. • de controle moet verlegd worden van ‘beperkingen op het voertuig’ naar ‘handhaving op gedrag van de gebruiker’.

22

Barrières per categorie Verder geldt dat de lev-categorie met een maximumsnelheid van 25 kilometer per uur (red. zoals de Trikke, Segway en Stint) relatief weinig belemmeringen kent voor de implementatie in de huidige mobiliteitsmix. Voor de lev-categorie met een maximumsnelheid van 45 kilometer per uur (red. zoals speed pedelecs en elektrische scooters) heerst er te lang onduidelijkheid over het type helm dat verplicht wordt door de invoering van de helmplicht per 1 januari 2017. DOET wil snel zekerheid over de norm voor een comfortabele en veilige helm geschikt voor de speed pedelec. Deze helm moet toegespitst zijn op de fietservaring. Ten slotte geldt voor de lev-categorie met een maximumsnelheid van 80 kilometer per uur (red. zoals de Renault Twizy en elektrische motorscooters) dat er een aanpassing van het parkeerbeleid nodig is. Hierdoor moeten lev’s betere parkeermogelijkheden krijgen dan conventionele voertuigen. Het parkeerbeleid dient bovendien rekening te houden met afmetingen en laadbehoeftes van de lev’s.

Rijkswaterstaat doet 5 aanbevelingen voor inzet elektrische motoren Om de voordelen van het gebruik van elektrische motoren inzichtelijk te krijgen heeft Rijkswaterstaat een verkenning uitgevoerd. De resultaten van deze verkenning zijn opgenomen in de publicatie ‘Kansen voor elektrische motoren’. Het aantal elektrische motoren is in Nederland nog bescheiden. In januari 2016 reden er 280 elektrische motoren op de weg tegenover circa 650.000 conventionele motoren. De potentie voor elektrische motoren is daarmee groot. Rijkswaterstaat stelt in de publicatie die opgesteld is door APPM management consultants dat er in Nederland op dit moment elektrische motoren van 6 verschillende fabrikanten verkrijgbaar zijn: Energica, Volta, Zero, BMW, KTM en Tacita. Het aanbod bestaat daarbij uit scooters, racemotoren, toermotoren en crossmotoren. In de publicatie wordt onder meer gerefereerd aan de Verenigde Staten waar zo’n 70 politiekorpsen al gebruikmaken van elektrische motoren. De motoren worden aangeschaft vanwege het tactische voordeel. Als voordelen van elektrische motoren voor Nederlands gebruik noemt Rijkswaterstaat de duurzaamheid, de verbeterde luchtkwaliteit, de lagere gebruikskosten, het feit dat de motoren geluidsarm zijn, de veiligheid, het rijgemak en de acceleratie. Als aandachtspunten worden de actieradius, de specifieke kennis en ervaring om een elektrische motor te rijden, het smalle marktaanbod en de hoge aanschafkosten. Verder vraagt Rijkswaterstaat ook aandacht voor andere elektrische tweewielers zoals elektrische fietsen en scooters voor parkeerwachters en toezichthouders in de stad. Als afsluiting van de publicatie heeft Rijkswaterstaat 5 concrete acties benoemd die op korte en langere termijn kunnen zorgen voor adoptie van de elektrische tweewieler bij overheidsdiensten. De vijf concrete acties zijn: 1. Zorg voor kennismaking met de elektrische tweewieler. 2. Start met een pilot. 3. Zorg voor inzicht in aanbod van de markt voor duurzaam inkopen. 4. Zorg voor zichtbaarheid waar het kan. 5. Maak decentrale overheden bewust van de mogelijkheden op korte termijn.

Twente ondernemers gaan zelf tekort aan laadpalen oplossen:

‘Vinden van beschikbare laadpaal is een te grote uitdaging’ Twente krijgt in de komende jaren 500 laadpalen die uitgerust zijn met smart charging-technologie. Het is onderdeel van de duurzaamheidsambitie van Green Business Club Twente (GBC Twente). Het einddoel? In 2025 Twente de duurzaamste regio van Nederland laten zijn. Het eerste project om dit te realiseren is STEK.

STEK, dat staat voor het STimuleren van EleKtrisch vervoer, beoogt dus de realisatie van een slim laadnetwerk in de regio dat bestaat uit tenminste 500 laadpalen. Het laadnetwerk wordt door GBC Twente gerealiseerd in samenwerking met de Industriële Kring Twente en leveranciers Alfen-ICU, Fudura en Greenflux. Terugverdienen Richard Jongsma, directeur bij Alfen-ICU, licht toe dat zijn bedrijf al van meet af aan bij GBC Twente betrokken is. ‘Een van onze aandeelhouders is een goede relatie van Gerard Schröder. Zijn bedrijf, Schröder Vastgoed, stond aan de wieg van GBC Twente. Na enkele verkennende gesprekken hebben wij voorgesteld om bij de uitrol van het STEK-project Fudura en Greenflux te betrekken.’ En zo gezegd zo gedaan. Het is de zomer van 2015 als GBC Twente samen met het bedrijvenconsortium het concept van STEK uitdenkt. Jongsma: ‘Basisprincipe is dat ondernemers die deelnemen een laadpaal kunnen huren of kopen. Huren is interessant voor ondernemers die vooraf geen investering willen doen en hun financiële middelen willen aanwenden voor de kernactiviteiten van hun bedrijf. Voor bedrijven die wel een laadpaal willen kopen, is er de mogelijkheid om deze terug te verdienen.’ Volgens Jongsma kan dat terugverdienen, dankzij de verkoop van kilowatturen aan elektrische rijders, binnen zeer afzienbare tijd na aanschaf – dus huur of koop – al gerealiseerd zijn.

BV Nederland Jongsma legt uit dat er diverse kenmerken zijn die het STEKproject uniek maken in Nederland, maar misschien ook wel daarbuiten. ‘Het is een combinatie van factoren. Allereerst hebben wij in Twente te maken met een ongekend groot aantal ondernemers die de handen ineen hebben geslagen om een duurzame doelstelling neer te zetten. Ten tweede is het zo dat deze ondernemers vrijwel allen over de ruimte beschikken om één of zelfs meerdere laadpalen neer te zetten. Tenslotte hebben zij ook nog een elektriciteitsaansluiting die hier groot genoeg voor is. Met hun overcapaciteit kunnen zij de BV Nederland via smart charging helpen het energienet te balanceren.’ Dankzij slimme software is het volgens Jongsma bijvoorbeeld mogelijk om piekbelasting goed te verwerken. ‘Als een bedrijf voor de productie ineens de maximale hoeveelheid stroom nodig heeft, zullen de laadpalen dankzij smart charging tijdelijk minder energie vragen voor het laden van de voertuigen. Het is zelfs mogelijk om – als een ondernemer dit wil – enkel groene stroom via de laadpalen aan te bieden.’ Stimuleringsbeleid Groot voordeel is volgens Jongsma dat het proven technology betreft. ‘Zowel Alfen-ICU als Greenflux heeft deze techniek de afgelopen jaren op kleine en grote schaal getest. Dit heeft ervoor gezorgd dat in Twente de eerste palen al de grond in zijn en dat wij verwachten aan het einde van het kalenderjaar al 20 procent van de ambitie van 500 laadpunten gerealiseerd te hebben.

Wij hopen dat er in 2025, het jaar waarvoor GBC Twente haar ambitie heeft geformuleerd, misschien wel 2.000 laadpalen gerealiseerd zijn. Dat zal mede afhangen van hoe snel en hoeveel auto’s op de markt komen, alsook van het stimuleringsbeleid van de overheid.’ Dat de overheid de uitrol van laadinfrastructuur moet stimuleren is volgens Jongsma evident. ‘Het vinden van een beschikbare laadpaal is momenteel door het toenemend aantal voertuigen een te grote uitdaging voor e-rijders. Dit geldt zowel voor laadpunten in het publieke domein, als voor laadpunten op privéterreinen die publiek toegankelijk zijn. Aan dat probleem appelleren wij: het STEK-project zorgt ervoor dat bedrijven hun slagboom omhoog zetten zodat e-rijders bij bedrijven kunnen laden. Zo wordt de druk op publieke palen beperkt.’ Jongsma besluit: ‘De ondernemers faciliteren bovendien een eigen elektrisch wagenpark en zijn klantvriendelijk richting afnemers en leveranciers die hun bedrijf bezoeken. Als kers op de taart zijn de kosten terug te verdienen door de verkoop van kilowatturen.’

23

Nederlands bedrijf introduceert nieuwe waterstoftechnologie:

‘H2Fuel brengt de prijs van waterstof onder de 30 eurocent per kilogram’ H2Fuel. Het is de naam van een nieuwe technologie die de wereld van waterstof op zijn kop moet zetten. De toepassingen zijn eindeloos, van de opslagmarkt tot de luchtvaartindustrie en natuurlijk ook de automobielindustrie. Frank Dobbelaar en Rob de Kraa van H2Fuel-Systems branden dan ook van ambitie. De redactie van Smart E-Mobility voelde ze aan de tand… De revolutionaire uitvinding H2Fuel maakt het mogelijk om met behulp van waterstof verbrandingsmotoren te veranderen in elektromotoren en om elektrische energie op grote schaal op te slaan. Dankzij H2Fuel wordt waterstof een serieus alternatief voor fossiele brandstoffen. Opslag in een vloeistof ‘H2Fuel is een technologie waarmee waterstof onder gewone atmosferische omstandigheden in een vloeistof kan worden opgeslagen’, probeert De Kraa het zo eenvoudig mogelijk uit te leggen. ‘Wanneer de waterstof uit deze vloeistof wordt vrijgemaakt, is het rendement bijna 100 procent van het theoretisch haalbare. De vloeistof kan na recycling bovendien worden hergebruikt en weer voorzien worden van waterstof.’ Een van de grote nadelen van de eerste generatie waterstof-elektrische auto’s is het vervoer en de opslag van waterstof. Dit kan alleen plaatsvinden onder hoge druk of met extreme koeling. De Kraa: ‘De lage winstgevendheid, het explosiegevaar en het ontbreken van een distributienetwerk leidden ertoe dat waterstof dan ook nog niet echt effectief kan worden gebruikt.’ Waterstof-walhalla Met H2Fuel denken Dobbelaar en De Kraa dus de oplossing in huis te hebben. Want een van de grote voordelen van hun vinding is het feit dat H2Fuel direct kan worden geïmplementeerd in bestaande distributienetwerken voor vloeibare fossiele brandstoffen. ‘H2Fuel is de bouwsteen van de waterstofeconomie en kan Nederland tot het “waterstofwalhalla” maken zoals minister Schultz-Van Haegen dat al in 2011 heeft aangekondigd.’ Afgelopen najaar heeft TNO het werkingsprincipe van H2Fuel gevalideerd. De Kraa: ‘Daarbij is op laboratoriumschaal aangetoond dat natriumboorhydride volgens ons proces onder atmosferische omstandigheden om te zetten is in waterstofgas met een uitzonderlijk hoog rendement.’

24

Natriumboorhydride De Kraa, die onder meer jarenlang directeur was bij sportfabrikant O’Neill, stuitte op het principe van H2Fuel bij de ontwikkeling van een medicinale inhaler. ‘Die functioneerde op waterstof dat hiertoe opgeslagen werd in een gesteente. De vaste materie kwam door de flow (red. bij het inademen) van de inhaler vrij, verwarmde zich en zorgde dat het medicijn zijn werking deed.’ De Kraa stuitte na een intensief ontwikkeltraject op de spreekwoordelijke heilige graal: ultrapuur water (UPW) met natriumboorhydride (red. zie kader voor het werkingsprincipe). ‘Met dit basisingrediënt hebben wij het H2Fuelproces vormgegeven. Het rendement van 98+ procent was nog nooit vertoond.’ Dobbelaar vult aan: ‘Ondanks dat er in de jaren vijftig en zestig in Amerika al veelvuldig onderzoek is gedaan naar de werkwijze van de stoffen kwam het rendement nooit boven de 30 procent en is de technologie op de plank blijven liggen.’ Nieuw jasje Afgestoft en in een nieuw jasje – en met een aantal Europese en wereldwijde patenten – zijn De Kraa en Dobbelaar ervan overtuigd dat hun technologie de markt in het komende decennium massaal gaat veroveren. ‘De voordelen zijn talrijk. Zo is H2Fuel onbrandbaar en is er geen explosiegevaar. Bovendien kan het in bestaande distributienetwerken – zowel in pijpleidingen als bij tankstations – verwerkt worden. Het is ten slotte wereldwijd te produceren.’ 30 eurocent per kilo Bekendheid en acceptatie verkrijgen zijn volgens de twee ondernemers de grootste uitdagingen. ‘En het verwerven van bekendheid is gemakkelijker dan acceptatie. Men moet weten dat er een alternatief is voor compressed natural gas (red. CNG, oftewel aardgas onder druk) of waterstof onder hoge druk. De demonstratie van onze techniek leidt ongetwijfeld tot de eveneens benodigde acceptatie. Het rendement is namelijk 2 tot 3 keer zo hoog als bij CNG. Neem bijvoorbeeld een gemiddelde auto met een tank van 100 liter. Deze kan met H2Fuel minimaal 1.500

kilometer volledig elektrisch rijden zonder enige vorm van vervuilende emissie. H2Fuel brengt de prijs van waterstof daarmee onder de 30 eurocent per kilogram.’ Maar De Kraa en Dobbelaar denken niet alleen aan toepassing in de automobielindustrie. Zo is er vanuit de luchtvaartindustrie al contact geweest met Airbus. ‘Andere toepassingen zijn de opwekking van warmte met een katalysator, rendabele grootschalige opslag van elektriciteit voor de onbalansmarkt en waterstofgestookte energiecentrales.’ Friese proeftuin Alvorens deze eindapplicaties verrijzen, moet H2Fuel opgeschaald worden van laboratorium naar fabriek. De Kraa: ‘Wij zijn nu met de provincie Friesland in gesprek om in Leeuwarden een proeftuin te bouwen waarbij wij de opslag van elektriciteit – bijvoorbeeld windenergie – met H2Fuel gaan demonstreren. Verder willen wij het H2Fuel-systeem inbouwen in één of meerdere bestaande waterstofelektrische auto’s.’ De periode tot en met 2017 zal volgens de twee ondernemers in het teken staan van demonstratie. Voor de achterliggende periode hopen De Kraa en Dobbelaar partners of een koper te vinden. ‘Wij zijn te klein om deze technologie wereldwijd uit te rollen. Desondanks zouden wij de technologie natuurlijk het liefst licenseren. Meer waarschijnlijk is een scenario waarbij een bedrijf als Shell, een (inter) nationale energiemaatschappij, een private equity bedrijf of een overheid die een waterstofeconomie wil stimuleren – zoals China of Japan – onze technologie opkoopt.’ De Kraa besluit: ‘Wij nemen dus een keer afscheid van deze technologie. Daar zullen wij geen 10 jaar mee wachten. Wij staan vanaf nu dan ook open voor geïnteresseerde partijen. Dat kunnen partijen zijn die in de komende jaren met ons de technologie willen opschalen en demonstreren in eindapplicaties of partijen die de technologie en de patenten willen kopen en zelf de engineering voor hun rekening willen nemen.’

‘H2Fuel is een technologie waarmee waterstof onder gewone atmosferische omstandigheden in een vloeistof kan worden opgeslagen’ Werkingsprincipe H2Fuel H2Fuel (zie animatie) wordt opgeslagen in een tank. In deze tank bevinden zich – in aparte compartimenten – H2Fuel, de H2Fuel activator en in latere instantie de zogenaamde spent fuel. Uit deze tank kan op afroep H2Fuel en H2Fuel activator in een reactor worden gebracht. Daar vindt de reactie tussen de H2Fuel en de activator plaats en wordt de waterstof vrijgegeven en verdubbeld. Na de reactie wordt de spent fuel – de drager van de waterstof – teruggevoerd naar de tank voor latere recycling en hergebruik. Bij de reactie komt zowel waterstof als warmte vrij. H2Fuel bevat ultrapuur water (UPW) met daarin natriumboorhydride (NaBH4) en een paar procent NatriumHydrOxyde (NaOH, ook wel bijtende soda genoemd) om de vloeistof stabiel te houden. De H2Fuel activator bestaat op zijn beurt uit ultrapuur water met een zuur. In het H2Fuel-proces wordt een rendement van bijna 100 procent behaald. Dit betekent een verdubbeling van de oorspronkelijk opgeslagen hoeveelheid waterstof. Dat is mogelijk doordat in de reactie de waterstof uit het ultrapuur water ook wordt vrijgegeven. De drager van de waterstof en de activator kunnen na recycling hergebruikt worden. De vrijgegeven waterstof kan direct verbruikt worden, of naar een fuel cell worden geleid om elektriciteit op te wekken, dan wel over een katalysator worden gevoerd waarmee warmte wordt gevormd.

25

B4 Bikes kan vraag naar elektrische Harley-fiets niet aan:

‘Wij willen de Rolls Royce onder de e-fietsen worden’ In de rubriek de tweewieler spreekt Smart E-Mobility ieder kwartaal met een Nederlandse producent van elektrische scooters, fietsen of andersoortige twee- en driewielers. In deze editie aandacht voor B4 Bikes dat een elektrische fiets met het uiterlijk van een Harley heeft ontwikkeld.

Gebouwd om te inspireren en te verleiden. Dat kan niet ieder light electric vehicle dat in de afgelopen 7 jaar in de rubriek de 2Wieler in Smart E-Mobility aan bod is gekomen zeggen. De B4 E-Cruizer is volgens mede-eigenaar Matthijs Scholten ‘geïnspireerd op een Harley Davidson uit 1912 en uitgerust met de modernste ruimtevaarttechnologie’. De e-bike zal menig fervent autorijder uit zijn al dan niet milieuvervuilende auto halen. ‘En dat is ook onze ambitie. Wij willen de Rolls Royce onder de elektrische fietsen worden.’

aan de ontwikkeling van een variant met tweecilindermotor. De fiets wordt volledig met de hand gebouwd. Momenteel worden varianten met een maximumsnelheden van 25 en 40 kilometer per uur ontwikkeld. De fiets heeft 6 snelheidsmodi. Deze werken op basis van het automatische schakelsysteem NuVinci Harmony. Met deze cadans kan de gebruiker zijn voorkeur qua trapintensiteit en zo zijn eigen gewenste snelheid bepalen, op het vlakke, maar ook in een afdaling en bergopwaarts.

NuVinci Harmony De B4 E-Cruizer is dan ook niet zomaar een stalen ros. B4 Bikes ging van start als kunstproject en is uitgegroeid tot een bedrijf dat wereldwijd actief is. De elektromotor van de e-bike heeft een vermogen van 250 tot 1.000 watt en de actieradius bedraagt 200 kilometer. De cilinder in het midden van het frame bevat de batterij en verwijst naar het ontwerp van het motorblok van een Harley Davidson uit 1912. Alle onderdelen van de E-Cruizer zijn naar smaak aan te passen, tot en met de handgemaakte leren fietstassen. Er wordt nog gewerkt

‘Ik neem er 2’ Momenteel kan B4 Bikes zo’n 4 fietsen per week uitleveren. De levertijd is – mede door de relatief lange productietijd –opgelopen tot 3 maanden. Daar 80 procent van de verkochte fietsen rood of zwart is, durft B4 Bikes de productie op te schalen voor deze varianten. Hiertoe is het bedrijf een crowdfundingactie gestart. Na minder dan een maand crowdfunding via Symbid.nl was al bijna 80 procent van de benodigde 100.000 euro binnen. Met het geld dat opgehaald wordt via de crowdfunding worden enkele tientallen E-Cruizers op voorraad geproduceerd, deels

in componenten en deels in volledig afgeronde producten. Opschaling naar 10 fietsen per week kan daarbij op dezelfde productielocatie in Baambrugge gebeuren, zonder enorme investeringen in productieapparatuur. In 2016 wil B4 Bikes door de opschaling van de productie 225 fietsen uitleveren. Dit moet vervolgens groeien tot 275 exemplaren in 2017 en 325 stuks in 2018. De omzet moet groeien van 1,5 miljoen euro dit jaar naar 2,25 miljoen euro in 2017 en 2,9 miljoen euro in 2018. Qua ontwikkeling wil men onder meer werk maken van een nieuw display en de mogelijkheid van diagnose op afstand voor onderhoud aan de elektronica. In de afgelopen paar jaar bleek 75 procent van de kopers man, met een gemiddelde leeftijd van 50-plus en in het dagelijks leven veelal actief als ondernemer. De fietsen zijn daarbij niet alleen in Nederland geleverd, maar wereldwijd. Van Amerika tot België, Dubai en Portugal. Een potentiële koper uit de doelgroep overtuigen is volgens het bedrijf dan ook niet moeilijk. ‘Ik wil deze fiets, ik neem er 2’ is een veelgehoorde uitspraak…

Bouwen aan een koppositie in elektrische bussen en trucks… Sinds kort is het op de Automotive Campus in Helmond mogelijk om in het AFB Rolling Road Testcenter (AFB-RRT) belastingstesten voor elektrische bussen en trucks uit te voeren. Die mogelijkheid past in de ambitie van Nederland om een internationale koppositie te vervullen in elektrische bussen en trucks. We zien in de vervoersmarkt de eerste tekenen van opschaling. Het aantal elektrische bussen dat in het openbaar vervoer ingezet gaat worden, neemt snel toe. Ik denk hierbij bijvoorbeeld aan de order van 40 bussen die Hermes bij VDL Bus & Coach heeft neergelegd voor het uitvoeren van de nieuwe concessie in ZuidoostBrabant. Dit is ook nodig omdat we in Nederland de ambitie hebben om in 2025 over een volledig emissieloos openbaar busvervoer te beschikken. We hebben dus nog maar 9 jaar om deze ambitie te bereiken. Dit betekent dat er nog veel ontwikkeld en getest zal moeten gaan worden met elektrische bussen. Op de Automotive Campus bouwen wij daarbij aan een sterke internationale positie op het gebied van het testen van zware elektrische voertuigen. Hiervoor gebruiken we een speciale kracht die Nederland rijk is: het werken in Triple Helix-verband, oftewel samenwerkingsverbanden van overheden, bedrijven en kennisinstellingen. In het afgelopen decennium is de Automotive Campus uitgegroeid tot een hotspot op het gebied van dit soort testfaciliteiten. We kunnen verwachten dat dit in de nabije toekomst nog veel verder gaat groeien. Ondersteund door de gemeente Helmond, de provincie Noord-Brabant, Brainport Development, de Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij (BOM), de ministeries van Economische Zaken en Infrastructuur & Milieu is de overheid goed vertegenwoordigd. Hetzelfde

DE 2WIELER 26

geldt voor kennis- en opleidingsinstituten. Van TNO, Tass International en TU/e tot ACE, hbo- en mboonderwijscentra. Ook het bedrijfsleven is alom aanwezig. Dit getuige ook de nieuwe investering van het AFB-RRT. In samenwerking met het Italiaanse bedrijf Eurins en VDL Bus & Coach is het upgradeproject succesvol afgerond. Het was al mogelijk om zware voertuigen te testen op hun structurele eigenschappen, zodat – geconditioneerd en in een kort tijdsbestek – miljoenen kilometers praktijkgebruik gesimuleerd kunnen worden. Nu is het ook mogelijk om belastingstesten uit te voeren. Met deze testen kan worden vastgesteld hoeveel vermogen en koppel een voertuig – bij verschillende snelheden – ter beschikking heeft. Bovendien kunnen de grenzen van vermogen en koppel worden opgezocht. Dit om te bepalen hoe lang deze kunnen worden aangehouden zonder dat er oververhitting of andere systeemproblemen zich voordoen. Hiernaast kan nu het actuele energieverbruik reproduceerbaar – bij gestandaardiseerde driving cycles of bij een specifieke belasting – worden vastgesteld. Voertuigen komen ’s morgens aanrijden en binnen een uur of twee kunnen de testen beginnen. Dit bespaart veel geld, terwijl de resultaten betrouwbaarder en meer reproduceerbaar zijn dan veel testen die op de weg plaatsvinden. Op de Automotive Campus in Helmond zijn wij er dus klaar voor. Nagenoeg alle testen die nodig zijn voor de ontwikkeling van elektrische bussen en natuurlijk ook elektrische trucks kunnen nu in Brabant uitgevoerd worden. En hoe nu verder? Starten met bouwen! Bouwt u met ons mee? Godfried Puts AutomotiveNL

27

4 & 5 oktober 2016 Brabanthallen Den Bosch Platform voor duurzame mobiliteit en mobiliteitsmanagement

• 45 % heeft een beslissende rol, waarvan 26% eindbeslisser • 40% heeft investeringsplanning, waarvan 68% binnen 12 maanden • 58% van de bijna 11.000 bezoekers van Vakbeurs Energie heeft gerichte interesse in duurzame mobiliteit

Top 6 interesse bezoekers: 74% elektrische en (plug-in) hybride bedrijfsvoertuigen 68% elektrische en (plug-in) hybride personenvoertuigen 66% mobiliteits services (carsharing, mobiliteitskaarten ect.) 57% bedrijfsvoertuigen op CNG, LNG en waterstof 50% personenvoertuigen op groengas (CNG) en waterstof 43% alternatieve brandstoffen en energie

Deelname U neemt al deel aan Ecomobiel met een volledig verzorgde stand vanaf € 2.945,- inclusief basispakket. Interesse in deelname? Neem contact op met John van Hierden via 06 – 24 86 31 60 of via mail naar [email protected].

“Wij Wij zijn al jaren prominent aanwezig op Ecomobiel en zagen dit jaar een sterke stijging in het aantal zakelijke eindgebruikers.” - Nissan Nederland In co-locatie met:

EU krijgt advies over Europese toekomst van elektrisch vervoer Nederland zakt weliswaar stilletjesaan weg op de internationale ranglijsten qua verkoopcijfers van elektrische voertuigen, maar Amsterdam is op woensdag 13 april 2016 in ieder geval even de elektrischvervoershoofdstad van de wereld. Enkele honderden toonaangevende sprekers en bezoekers uit de internationale elektrisch vervoerswereld komen dan naar de Nederlandse hoofdstad voor de eerste editie van de Avere E-mobility Conference.

Avere, opgericht in 1978, is de Europese belangenvereniging voor elektrische voertuigen (ev) en vertegenwoordigt 17 nationale brancheverenigingen uit evenveel Europese landen. In totaal telt Avere daarmee 1.000 (in)directe leden. Dit jaar organiseert de in Brussel zetelende organisatie voor het eerst een eigen congres. Het heeft daarvoor Nederland als partnerland geselecteerd.

Facts & Figures Ecomobiel 2015

• • • • • •

Nederland gastheer van Avere E-Mobility Conference:

Onderdeel van:

www.ecomobiel.nl

In het Amsterdamse Koninklijk Instituut voor de Tropen komt de Europese ev-sector dan ook samen om de transitie van fossiel naar elektrisch te bespreken en te versnellen; met het Parijse Klimaatakkoord als richtlijn en Nederland als belangrijkste case. De uitkomsten van de Avere-conferentie – in de vorm van een gezamenlijk ontwikkelde visie op de Europese toekomst van elektrisch vervoer – worden op 15 april aangeboden aan de zogenaamde EU council of Transport and Environment ministers, oftewel de Informele Milieuraad. De visie wordt opgesteld aan de hand van 5 parallelworkshops met de volgende onderwerpen: 1. E-mobility mix: de toekomst van koolstofarm vervoer. 2. Laadinfrastructuur: het verbinden van elektrisch vervoer en utiliteiten. 3. Steden en het milieu: van stad tot stad elektrisch. 4. Techniek en wetenschap: consumentenmobiliteit en zelfrijdende auto’s. 5. Politieke context: ambitie, visie en economie.

Expositie van 150 innovaties De geschiedenis van de Innovation Expo gaat terug tot 1 november 2005. Op die dag kwamen tientallen vertegenwoordigers van overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen bij elkaar in Maarssen. Ieder van hen was actief op de beleidsterreinen van het toenmalig ministerie van Verkeer en Waterstaat en later uitgebreid met de sectoren Ruimte en Milieu. De aanwezigen vonden dat er iets moest gebeuren om Nederland in de toekomst bereikbaar, schoon, veilig en concurrerend te houden. Samen vormden zij de Club van Maarssen. Inmiddels zijn vanuit de Club van Maarssen vijf Innovatie Estafettes (red. nu dus Innovation Expo geheten) georganiseerd: tweejaarlijkse, grootschalige evenementen waarop overheidsinstanties, bedrijven en kennisinstellingen samenkomen om innovaties te versnellen. De expositie – die onder meer nu plaatsvindt vanwege het Nederlandse EU-voorzitterschap – zet Nederland op de kaart als ‘Sustainable Urban Delta’. Er worden meer dan 150 innovaties van Nederlandse bodem getoond. De belangrijkste – aan elektrisch vervoer gerelateerde – innovaties zijn: • The Green Village (TU Delft): een groen mini-dorp met smart grid en waterstof-elektrische auto’s. • Schoon varen op de Amsterdamse Grachten (TNO Delft): een emissieloze rondvaartboot. • Rijden op H2 (Hyundai en Rijkswaterstaat): rijden met waterstof-elektrische auto’s. • Mobility as a Service (Dutch Automative Vehicle Initiative): onderzoek, testen en ontwikkeling van zelfrijdende voertuigen. • Demo ‘Elektrisch Vervoer en laadoplossingen’ (Nederland Elektrisch): kennismaken met een scala aan elektrische voertuigen en laadpalen. • Vehicle2Hollandhouse: opslag van duurzaam opgewekte energie in de accu van een elektrische auto. • Be.e (Waarmakers): een elektrische scooter van biobased materialen.

Inmiddels is er een line-up met gerenommeerde sprekers verbonden aan het programma dat onder leiding staat van televisiepresentatrice Elsemieke Havenga. Zo zullen onder meer vice-president van Tesla Motors Diarmuid O’Connell, Christina Bu van de Noorse ev-associatie en ev-projectleider van het Noorse Oslo Sture Portvik acte de présence geven. Vanuit Nederland krijgen onder meer professor Maarten Steinbuch van de TU/e en Formule E-Team-voorzitter Bert Klerk spreektijd.

OVER DE GRENS

29

Alle elektrische primeurs van Autosalon in Genève in woord en beeld De Geneva International Motor Show is traditiegetrouw de belangrijkste beurs voor de automobielindustrie. Logischerwijs kent de Autosalon in Genève dan ook een groot aantal primeurs qua elektrische auto’s. De redactie van Smart E-Mobility neemt de thuisblijvers in elektrische vogelvlucht mee over de beursvloer en toont de Europese en wereldprimeurs van elektrische voertuigen in woord en beeld! Merk: Skoda | Model: VisionS (conceptcar)

Merk: Bee-Bee | Model: XS

Merk: Mitsubishi | Model: eX Concept

Aantal zitplaatsen: 6 Actieradius (indien van toepassing): 31 km (volledig elektrisch) Aandrijving: plug-in hybride (1,4 TSI-motor en elektromotor 39 kW) Land van herkomst: Tsjechië Belangrijkste karakteristieken: de VisionS is de eerste van 4 tot 5 nieuwe SUV’s die Skoda in de komende jaren wil presenteren. Verkrijgbaar vanaf: conceptcar

Aantal zitplaatsen: 4 Actieradius (indien van toepassing): 110 km Aandrijving: volledig elektrisch (20 kW electromotor) Land van herkomst: Frankrijk Belangrijkste karakteristieken: dit lichtgewicht ‘vrijetijdsmodel’ weegt 660 kilo en is verpakt als cabriolet. Het interieur is volledig ‘wasbaar’. De topsnelheid is maximaal 90 km per uur. Verkrijgbaar vanaf: eerste helft 2016

Aantal zitplaatsen: 5 Actieradius (indien van toepassing): 400 km Aandrijving: plug-in hybride (4WD-motor en 2 elektromotoren 70 kW per stuk) Land van herkomst: Japan Belangrijkste karakteristieken: deze conceptcar maakt voor zijn elektrische aandrijving gebruik van lichtgewicht high-power accu’s en twee elektromotoren voor de voor- en achterwielen. In combinatie met diverse gewichtsbesparende voorzieningen zorgt dit voor een actieradius van 400 kilometer. Verkrijgbaar vanaf: conceptcar

Merk: Volvo | Model: S90 Aantal zitplaatsen: 5 Actieradius (indien van toepassing): 50 km (volledig elektrisch) Aandrijving: plug-in hybride (totaal vermogen 235 kW) Land van herkomst: Zweden Belangrijkste karakteristieken: de Volvo S90 volgt de huidige Volvo S80 op. Met Pilot Assist kan de auto op de snelweg tot een snelheid van 130 kilometer per uur binnen de lijnen blijven. De Twin Engine zorgt ervoor dat er een plug-in hybride versie beschikbaar is. Verkrijgbaar vanaf: 2017

Merk: Arash | Model: AF10 Aantal zitplaatsen: 2 Actieradius (indien van toepassing): onbekend Aandrijving: plug-in hybride (V8 twin turbomotor en 4 elektromotoren van 220 kW per stuk) Land van herkomst: Verenigd Koninkrijk Belangrijkste karakteristieken: de hybride supercar heeft een bodywork van carbon en zit in minder dan 2,8 seconde op een snelheid van 100 km per uur. Verkrijgbaar vanaf: nog onbekend

Merk: Volvo | Model: V90 Aantal zitplaatsen: 5 Actieradius (indien van toepassing): 50 km (volledig elektrisch) Aandrijving: plug-in hybride (totaal vermogen 235 kW) Land van herkomst: Zweden Belangrijkste karakteristieken: bij de Pure-modus rijdt men volledig elektrisch en vrijwel geruisloos. De Power-mode combineert benzine- en elektrische energie voor maximale prestaties. Verkrijgbaar vanaf: 2017

Merk: KIA | Model: Optima Aantal zitplaatsen: 5 Actieradius (indien van toepassing): 54 km (volledig elektrisch) Aandrijving: plug-in hybride (2 liter GDI-motor en elektromotor 50 kW) Land van herkomst: Zuid-Korea Belangrijkste karakteristieken: de benzinemotor is direct gekoppeld aan de elektromotor, waardoor de auto in de oplaadmodus gaat rijden, wanneer de accu’s leeg raken. Er is ook een hybride-versie maar die komt niet in Europa op de markt. Verkrijgbaar vanaf: tweede helft 2016

30

Merk: Rinspeed | Model: ξtos Aantal zitplaatsen: 4 Actieradius (indien van toepassing): 37 km (volledig elektrisch) Aandrijving: plug-in hybride verbrandingsmotor (1,5 liter) en elektromotor (95 kW) Land van herkomst: Zwitserland Belangrijkste karakteristieken: De ‘sigma-tos’ is gebaseerd op de BMW i8 en is in staat om zelfstandig door het verkeer te gaan. Wie liever niet autonoom wil rijden, kan het uitklapbare stuur zelf ter hand nemen. Verkrijgbaar vanaf: studiemodel

Merk: Tesla | Model: Model X Aantal zitplaatsen: 7 Actieradius (indien van toepassing): 470 km Aandrijving: volledig elektrisch (elektromotor 194 kW voor en 375 kW achter) Land van herkomst: Verenigde Staten Belangrijkste karakteristieken: de Model X kent diverse uitvoeringen, de goedkoopste heeft een actieradius van 400 kilometer, de duurste van 470 km. Ook kan het aantal zitplaatsen variëren: 5, 6 of 7 stuks. Verkrijgbaar vanaf: 2016

Merk: Morgan | Model: EV3 Aantal zitplaatsen: 2 Actieradius (indien van toepassing): 240 km Aandrijving: volledig elektrisch (45 kW elektromotor) Land van herkomst: Verenigd Koninkrijk Belangrijkste karakteristieken: de driewieler komt qua vormgeving en uitstraling in grote lijnen overeen met de Morgan 3 Wheeler zoals het model sinds 2011 op de markt is. Ook de prijs zal volgens het bedrijf nagenoeg gelijk zijn. Verkrijgbaar vanaf: eind 2016

Merk: Nissan | Model: IDS

Merk: Lexus (onderdeel van Toyota) | Model: LC 500h

Aantal zitplaatsen: 4 Actieradius (indien van toepassing): onbekend Aandrijving: volledig elektrisch Land van herkomst: Japan Belangrijkste karakteristieken: Nissan heeft de IDS bestempeld als zijn studiemodel voor een toekomstige elektrische en autonome auto. Ze wil zo naar eigen zeggen bestuderen hoe een complex systeem van sensoren en elektronische intelligentie kan bijdragen aan emissievrije mobiliteit zonder verkeersslachtoffers. Verkrijgbaar vanaf: studiemodel (demonstratieritten gepland voor 2016)

Aantal zitplaatsen: 4 Actieradius (indien van toepassing): n.t.b. Aandrijving: hybride (3,5 liter V6-motor en een elektromotor) Land van herkomst: Japan Belangrijkste karakteristieken: de LC 500h beschikt als eerste model over de Multi Stage Hybrid aandrijflijn, een nieuwe generatie hybride technologie. Samen met de LC 500 moet de LC 500h voor Lexus een nieuw tijdperk inluiden. Verkrijgbaar vanaf: 2017

Merk: Koenigsegg | Model: Regera

Merk: DS Automobiles | Model: E-Tense

Merk: Rimac | Model: Concept-One

Aantal zitplaatsen: 2 Actieradius (indien van toepassing): n.t.b. Aandrijving: hybride (5 liter V8-motor en 3 elektromotoren) Land van herkomst: Zweden Belangrijkste karakteristieken: Bij lage snelheden rijdt de Regera volledig elektrisch, maar boven de 50 km nemen door de V8motor de motor- en wielsnelheid proportioneel toe. Verkrijgbaar vanaf: 2016 (productiemodel)

Aantal zitplaatsen: 2 Actieradius (indien van toepassing): 310 km Aandrijving: volledig elektrisch (elektromotor 294 kW) Land van herkomst: Frankrijk Belangrijkste karakteristieken: de E-Tense is een volledig elektrische conceptcar met een topsnelheid van 250 km per uur. Verkrijgbaar vanaf: studiemodel

Aantal zitplaatsen: 2 Actieradius (indien van toepassing): onbekend Aandrijving: volledig elektrisch (elektromotor 800 kW) Land van herkomst: Kroatië Belangrijkste karakteristieken: de auto accelereert in 2,6 seconde van 0 naar 100 kilometer per uur en kent een topsnelheid van 355 kilometer per uur. De Concept- One moet volgens Rimac de snelste elektrische productieauto ooit worden. Verkrijgbaar vanaf: 2016 (slechts 8 exemplaren)

Merk: Techrules | Model: AT96 Merk: Italdesign | Model: GT Zero Aantal zitplaatsen: 4 Actieradius (indien van toepassing): 500 km Aandrijving: volledig elektrisch (elektromotor 355 kW) Land van herkomst: Italië Belangrijkste karakteristieken: het design is van de hand van voormalig Lamborghini-ontwerper Filippo Perini. Italdesign is eigendom van de Volkswagen Groep. Verkrijgbaar vanaf: studiemodel

Merk: Hyundai | Model: Ioniq Aantal zitplaatsen: 5 Actieradius (indien van toepassing): 250 km (volledig elektrisch) Aandrijving: hybride, plug-in hybride en volledig elektrisch Land van herkomst: Zuid-Korea Belangrijkste karakteristieken: Hyundai heeft met de Ioniq de eerste productieauto op zijn naam staan die zowel in hybride, plug-inhybride als volledig elektrische uitvoering te verkrijgen is. De volledig elektrische variant kent een topsnelheid van 165 km per uur. Verkrijgbaar vanaf: zomer 2016

Merk: PowerPlaza | Model: Yebbujana R2 Aantal zitplaatsen: 2 Actieradius (indien van toepassing): 765 km Aandrijving: volledig elektrisch (elektromotor 80 kW) Land van herkomst: Zuid-Korea Belangrijkste karakteristieken: de Yebbujana R2 is een prototype van een elektrische roadster die ‘uit één stuk’ gebouwd worden. Verkrijgbaar vanaf: 2017

Merk: KYBURZ | Model: eRod Aantal zitplaatsen: 2 Actieradius (indien van toepassing): 130 km Aandrijving: volledig elektrisch (elektromotor 40 kW) Land van herkomst: Zwitserland Belangrijkste karakteristieken: de eRod is een zogenaamde roadster en is geschikt voor circuits. Verkrijgbaar vanaf: 2016

Aantal zitplaatsen: 2 Actieradius (indien van toepassing): 2.000+ km, 150 km (volledig elektrisch) Aandrijving: brandstof-elektrisch (kerosine) Land van herkomst: China Belangrijkste karakteristieken: de Turbine-Recharging Electric Vehicles (TREV’s) van Techrules beschikken over een turbinemotor die zorgt voor het opladen van de accu’s. De turbine als range-extender kent twee varianten, één die functioneert op kerosine (AT 96) en één die functioneert op biogas (GT96). Verkrijgbaar vanaf: onbekend

Merk: Rimac | Model: Concept-S Aantal zitplaatsen: 2 Actieradius (indien van toepassing): onbekend Aandrijving: volledig elektrisch (elektromotor 362 kW) Land van herkomst: Kroatië Belangrijkste karakteristieken: de auto accelereert in 2,5 seconde van 0 naar 100 kilometer per uur en kent een topsnelheid van 365 km per uur. Verkrijgbaar vanaf: 2016

Merk: nanoFlowcell | Model: QUANT FE Merk: Techrules | Model: GT96 Aantal zitplaatsen: 2 Actieradius (indien van toepassing): 2.000+ km, 150 km (volledig elektrisch) Aandrijving: brandstof-elektrisch (biogas) Land van herkomst: China Belangrijkste karakteristieken: de Turbine-Recharging Electric Vehicles (TREV’s) van Techrules beschikken over een turbinemotor die zorgt voor het opladen van de accu’s. De turbine als range-extender kent twee varianten, één die functioneert op kerosine (AT 96) en één die functioneert op biogas (GT96). Verkrijgbaar vanaf: onbekend

Merk: Toyota | Model: C-HR (conceptcar) Aantal zitplaatsen: 5 Actieradius (indien van toepassing): onbekend Aandrijving: hybride Land van herkomst: Japan Belangrijkste karakteristieken: de Japanners geven nog weinig prijs over deze nieuwe toevoeging aan het portfolio. Enkel de maten en het aantal zitplaatsen – 5 stuks – zijn bekend. Verkrijgbaar vanaf: onbekend

Aantal zitplaatsen: 4 Actieradius (indien van toepassing): 800 km Aandrijving: volledig elektrisch (elektromotor 70 kW) Land van herkomst: Liechtenstein Belangrijkste karakteristieken: de QUANT FE is volgens nanoFlowcell-topman La Vecchia ‘nagenoeg productierijp’. Het komende halfjaar wordt het voertuig nog getest waarna een selecte groep klanten de auto kan kopen. Verkrijgbaar vanaf: eind 2016

Merk: nanoFlowcell | Model: QUANTiNO Aantal zitplaatsen: 4 Actieradius (indien van toepassing): 1.000 km Aandrijving: volledig elektrisch (elektromotor 80 kW) Land van herkomst: Liechtenstein Belangrijkste karakteristieken: de QUANTiNO is volgens nanoFlowcell-topman La Vecchia ‘nagenoeg productierijp’. Het komende halfjaar wordt het voertuig nog getest waarna een selecte groep klanten de auto kan kopen. Verkrijgbaar vanaf: eind 2016

31

Vlaanderen krijgt tegenhanger Nederlands Formule E-Team:

Actieplan Clean Power for Transport moet zorgen voor 60.500 volledig elektrische auto’s in 2020 60.500 volledig elektrische auto’s. Het is het 2020-doel van de Vlaamse overheid. Afgelopen december keurde de Vlaamse overheid het actieplan ‘Clean Power for Transport’ goedm dat een omvangrijk pakket aan maatregelen bevat om de ambitie te halen. Als direct gevolg van de komst van het actieplan krijgt Vlaanderen haar eigen Formule E-Team. Het grote verschil met Nederland? Ook CNG- en waterstofelektrische auto’s vallen onder de scope van het Clean Power for Transport-team.

Aanschafpremie jaagt Vlaamse verkopen na 2 maanden al naar ongekende recordhoogte Als onderdeel van het actieplan ‘Clean Power for Transport’ is er in Vlaanderen sinds 1 januari een aanschafpremie voor elektrische voertuigen. In januari en februari zijn er al 323 aanvragen gedaan bij het fonds waardoor 1,85 van de 5 miljoen euro budget die er voor dit kalenderjaar is reeds vergeven is. In 2015 werden zo’n 2.500 plug-in hybrides en zo’n 1.400 volledig elektrische auto’s verkocht. Door het in het leven roepen van een aanschafpremie – en andere fiscale voordelen zoals het voordeel-alle-aard (VAA-) tarief en de vrijstelling van belasting op inverkeerstelling (BIV) en verkeersbelasting schiet de verkoop van milieuvriendelijke voertuigen na slechts 2 maanden al naar een recordhoogte. Zo heeft Nissan alleen in januari in Vlaanderen al meer Leafs verkocht dan in heel 2015, te weten 167 stuks in januari 2016 tegen 162 stuks in heel 2015. Maar niet alleen Nissan doet het goed. In de maand januari werd een recordaantal van 743 (semi-)elektrische auto’s ingeschreven. Dat is 139 procent meer dan in januari 2015. Net als in Nederland heeft Vlaanderen te maken met een hogere verkoop van plug-in hybrides dan van volledig elektrische auto’s.

32

Het actieplan ‘Clean Power for Transport’ is mede opgesteld op basis van adviezen van de Mobiliteitsraad van Vlaanderen (MORA) en de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (SERV). Het is een eerste Vlaamse invulling van de gelijknamige Europese richtlijn. Deze Europese richtlijn ‘betreffende de uitrol van infrastructuur voor alternatieve brandstoffen’ die in 2014 opgesteld is, is de aanleiding voor het Vlaamse actieplan. De Europese richtlijn legt de lidstaten de verplichting op om nationale beleidskaders te maken voor de ondersteuning van de marktontwikkeling van alternatieve – milieuvriendelijke – brandstoffen en de uitrol van de bijhorende infrastructuur tegen het jaar 2020 en daarna. De individuele lidstaten moeten deze beleidskaders uiterlijk in november 2016 indienen. Aanschafpremie De Vlaamse regering heeft hierop vooruitlopend dus al de ambitie geformuleerd om tegen 2020 40.000 CNG-wagens en 60.500 elektrische auto’s op de weg te krijgen. ‘De Vlaamse overheid geeft het voorbeeld door in 2020 minimaal 10 procent van de nieuw aangekochte wagens elektrisch aan te kopen’, stelt Annemie Turtelboom, die sinds 2014 viceminister-president van de Vlaamse regering en minister van Begroting, Financiën en Energie is. ‘En daarnaast zal minimaal 7 procent van de nieuw aangekochte wagens op CNG rijden. Dat lukt alleen maar wanneer de infrastructuur daar ook op voorbereid is. Daarom willen wij het juiste kader creëren voor de uitbreiding van onder meer voor infrastructuur. Om de vergroening van het wagenpark te bewerkstelligen, spreekt het actieplan naast infrastructuur ook van het financieel interessant maken van milieuvriendelijke wagens, zoals dat gebeurd is door de hervorming van de verkeersfiscaliteit en de zero emissie bonus (red. de aanschafpremie) voor batterijelektrische en waterstof-elektrische wagens. Als regering zetten wij in op alle technologieën die perspectieven bieden, om te zien welke technologie het meest aanslaat. Daarom werken we rond waterstof-elektrische en batterij-elektrische voertuigen én CNG-wagens.’

Doelen Vlaams actieplan Clean Power for Transport 2015

7,5 procent

Aandeel batterij-elektrische auto’s Aantal batterij-elektrische auto’s

2.000

60.500

Aantal plug-in hybrides

2.300

13.600

Aantal laadpunten

430

7.400

2015

2020 5 procent

Aandeel CNG

CPT-team ‘Het actieplan focust niet alleen op milieuvriendelijke personenwagens maar wil alle aspecten van duurzame mobiliteit aanraken’, vervolgt Turtelboom. ‘Daarom spreekt het plan eveneens over de vergroening van het openbaar vervoer en de binnenvaart. Ook elektrische fietsen zullen een belangrijke rol spelen in het nieuwe mobiliteitsmodel en spelen dat vandaag al: maar liefst een kwart van de verkochte fietsen is vandaag de dag al elektrisch.’ Vlaanderen grijpt de komst van het actieplan aan om een soort tegenhanger van het Nederlandse Formule E-Team te creëren: het Clean Power for Transport-team (CPT-team). Vanuit het CPT-team moet over de grenzen samengewerkt en aansluiting gezocht worden bij Europese projecten en financiering. Het CPT-team zal onder meer jaarlijks een voortgangsrapport over de uitvoering van het actieplan en hierbij een rapport over de verschillende werkpakketten (red. zoals coördinatie, regelgeving en financiën) binnen de 11 benoemde thema’s uitbrengen. Laad- en tankinfrastructuur Op het thema laad- en tankinfrastructuur staan in het actieplan onder meer de volgende maatregelen: • Het opzetten van een open databank waarin alle actuele informatie is opgenomen over publiek toegankelijke laadpalen en CNG- en waterstoftankstations. • Het uitwerken van een wensbeeld op kaart, waarop een optimale verdeling van laad- en tankinfrastructuur is aangegeven in samenspraak met netbeheerders, exploitanten en lokale overheden. • Het uitbouwen van de ruggengraat van de laadinfrastructuur door onder meer het bepalen van de opzet, het kader en de voorwaarden voor het basisnetwerk en het verlenen van concessies op openbaar domein zoals snelwegen. Financiële (fiscale) maatregelen Op het thema financiële (fiscale) maatregelen staan in het actieplan onder meer de volgende maatregelen:

2020

Aantal CNG-auto’s

2.000

41.000

CNG-tankstations

50

300

2015

2020

0

20

Aandeel waterstoftankstations

• Het invoeren van een premie voor de aankoop van een nieuwe batterij- of waterstof-elektrische auto vanaf 2016. • Bekijken of de premie voor CNG voertuigen in 2016-2018 kan worden verlengd. • Bekijken met de federale overheid of afspraken kunnen worden gemaakt over de ‘voordelen alle aard’ (VAA), accijnzen, vennootschapsbelasting, belastingaftrek en andere fiscale voordelen. Communicatie en sensibilisering Op het thema communicatie en sensibilisering staan in het actieplan onder meer de volgende maatregelen: • Het begeleiden van de uitvoering van het actieplan met een communicatiecampagne voor de diverse doelgroepen, rekening houdend met de diverse technologieën en voertuigtypes. Lokale overheden Op het thema lokale overheden staan in het actieplan onder meer de volgende maatregelen: • Het ontwikkelen van een startgids/handboek voor lokale overheden (red. verder bouwend op de praktijkgids Federauto en Nederlandse voorbeelden) en verzamelen en verspreiden van best practices. • De mogelijkheden bekijken van lokale autodeelprojecten. Vlaamse overheid als launching customer Op het thema Vlaamse overheid als launching customer staan in het actieplan onder meer de volgende maatregelen: • Actualiseren en versterken van aankoopquota voor elektrische voertuigen en zeer milieuvriendelijke wagens en de omzendbrief Dienstvoertuigen afdwingbaar maken. • Het zelf inrichten van aangepaste laadinfrastructuur en maken van praktische afspraken over laden thuis en op het werk.

Nichevloten Op het thema nichevloten staan in het actieplan onder meer de volgende maatregelen: • Het nagaan van de mogelijkheden om Clean Power for Transport te stimuleren bij aanpassingen aan de binnenvaartvloot. • Een strategie opstellen voor een verhoogde inzet van Clean Power for Transport-bussen in het openbaar vervoer. • Een strategie opstellen voor de verhoogde inzet van Clean Power for Transport bij (stads)distributie. Energievoorziening en beheer van energiebehoefte Op het thema energievoorziening en beheer van energiebehoefte staan in het actieplan onder meer de volgende maatregelen: • Het prioriteren van thuisopladers voor elektrische auto’s bij de uitrol van slimme meters. • Het voorzien, in overleg met de VREG, van een tariefsysteem dat prosumenten van elektriciteit stimuleert om gelijktijdig elektriciteit op te wekken en te gebruiken of op te slaan. Batterij en opslag van elektriciteit Op het thema batterij en opslag van elektriciteit staan in het actieplan onder meer de volgende maatregelen: • Onderzoek naar de mogelijkheden voor een batterijgarantiefonds of batterijverzekeringsformules. • Onderzoek naar het potentieel van – het hergebruik van – batterijen bij de opslag van elektriciteit. Opleiding en training Op het thema opleiding en training staan in het actieplan onder meer de volgende maatregelen: • In een specifieke opleiding voorzien voor wie betrokken is bij het bunkeren of tanken van LNG.

Onderzoek, ontwikkeling en demonstratieprojecten Op het thema onderzoek, ontwikkeling en demonstratieprojecten staan in het actieplan onder meer de volgende maatregelen: • Financieren van de strategische onderzoekscentra – zoals Flanders Make, VITO en imec – met • onderzoekagenda’s gerelateerd aan het Clean Power for Transport-thema. • Nagaan van mogelijkheden om nieuwe proef- en demonstratieprojecten op te zetten voor • specifieke toepassingen of voor nieuwe vormen van Clean Power for Transport. • Opvolgen van de onderzoeks- en innovatieaspecten uit het nationaal implementatieplan voor waterstof in transport. Easy Mobility Incentives Op het thema Easy Mobility Incentives staan in het actieplan onder meer de volgende maatregelen: • Het verkennen van de haalbaarheid en mogelijkheden van het toekennen van voordelen voor Clean Power for Transport-rijders. • Clean Power for Transport meenemen in visievorming met betrekking tot mobiliteit – zoals het Mobiliteitsplan – en daarbij initiatieven nemen voor de benodigde infrastructuur voor wegen en knooppunten. Naast het Vlaamse actieplan, zal aan het einde van dit kalenderjaar een gecoördineerd landelijk en daarmee Belgisch actieplan klaar moeten zijn. Dat moet de uitrol van milieuvriendelijke voertuigen in België daadwerkelijk naar ongekende hoogte stuwen.

33

Topsector Energie keurt innovatieprojecten in domein van smart grids goed

Bedrijfsleven ontwikkelt opvolger lithium-ionbatterij, slim boerenenergienet en user interface slim energienet Het Topconsortium voor Kennis & Innovatie (TKI) Urban Energy heeft recent een reeks nieuwe innovatieprojecten op het gebied van smart grids goedgekeurd. De Nederlandse bedrijven gaan zich bezighouden met een veelheid aan thema’s. De redactie van Smart E-Mobility belicht de verschillende projecten.

De TKI’s Solar Energy (zonne-energie), EnerGO (energie in de gebouwde omgeving) en Switch2SmartGrids (slimme energienetten) hebben van 2012 tot en met 2014 ieder hun eigen programma uitgevoerd onder de vlag van de topsector Energie. In 2015 heeft de samenwerking tussen de 3 TKI’s geleid tot een gezamenlijke programmering voor de tenders met het programma iDEEGO, wat staat voor innovatie Duurzame Energie en Energiebesparing Gebouwde Omgeving. Niet alleen de programma’s van de 3 TKI’s komen samen. Organisatorisch zijn ook de 3 TKI’s vanaf eind 2015 samengegaan in TKI Urban Energy. In totaal zijn er onder de vlag van deze TKI in 2015 47 projecten van start gegaan. Drijvende Autarkische Stad Dit project wil een klimaatadaptieve autonome en autarkische Drijvende Stad demonstreren. Men gaat onder meer de productie van energie matchen met het verbruik. Bijvoorbeeld de (batterij)elektrische auto’s die overdag en ’s nachts geladen worden. Het belangrijkste resultaat van dit project is om vraag en aanbod van de productie en de consumptie van groene energie optimaal op elkaar afgestemd te krijgen. Verder zullen vraagbundeling en systeemintegratie leiden naar een – ook in financiële zin – rendabel systeem. Penvoerder Croon Elektrotechniek werkt in dit project samen met Hydrogen Energy, de gemeente Rotterdam, Nedstack, Ideevolutie en JP vander Meer. NaSTOR ‘Beyond Lithium: A Novel Sodium-Based Battery Technology for Ultra Low-Cost Stationary Electricity Storage’ (NaSTOR) is de titel van het project waarbinnen een nieuw type batterij voor energieopslag ontwikkeld wordt. Het projectconsortium beoogt een technologie te ontwikkelen die ‘de opvolger is van lithium-iontechnologie’. Deze batterijen met ultralage kosten moeten gemaakt worden van materialen die op aarde in overvloed aanwezig zijn. Het bedrijf Exergy Storage – dat sinds 2012 met een nieuw batterijconcept op basis van natrium bezig is – gaat samen met een aantal midden- en kleinbedrijven en het Dutch Institute for Fundamental Energy Research (DIFFER) het batterijconcept op laboratoriumschaal

34

demonstreren. Aan het einde van het project moet de ‘proof of technology’ geleverd zijn door de prestatie van cellen die in het laboratorium een stabiele prestatie hebben geleverd tijdens de duurtesten. Bovendien moet een kostenanalyse van de productie van dit nieuw type batterijmodules opgesteld zijn. De kosten van de cel moeten daarbij onder een niveau van 100 euro per kilowattuur liggen. Dit zou ervoor zorgen dat de batterijen – bij gebruik door huishoudens – zich binnen 4 tot 5 jaar terugverdienen. Batterijen in zonnepanelen Het doel van het project is de haalbaarheid aan te tonen van zonnepanelen waarin dunne-filmbatterijen fysiek geïntegreerd zijn. Dit maakt het mogelijk om ‘peak shaving’ van zonnepaneelsystemen op een flexibele manier te realiseren en zo bij te dragen aan de doelstelling om de opbrengst van zonneenergiesystemen in de gebouwde omgeving te optimaliseren. Door integratie van de batterij in het zonnepaneel zijn minder onderdelen en kabels nodig dan bij gescheiden opslag in batterijen en daarmee is het concept meer kosteneffectief. In het project wordt een mini-demonstratiemodule ontwikkeld waarin een zonnepaneel en een dunne-filmbatterij zijn geïntegreerd. Tevens zullen ontwerpeisen en kostenschattingen voor de productie van geïntegreerde modules van normale grootte worden gemaakt. Penvoerder ECN trekt in het project samen op met Roth & Rau, TU Delft, Eurosupport Advanced Materials en RIMAS. Onbalansreductie energy pooling Met het toenemen van decentrale elektriciteitsproductie neemt ook de onbalans toe op het net. Peeeks en Eneco ontwikkelen samen een hard- en softwareplatform om de elektriciteitsvraag van kleine assets te bundelen en centraal aan te sturen, zodat het als buffercapaciteit gebruikt kan worden om onbalans te reduceren. In dit project ontwikkelen de 2 bedrijven een ‘low cost device’ – een elektrische boiler – om in huishoudens of kleine bedrijven assets op afstand te kunnen schakelen. Deze assets worden in een online platform gebundeld tot een flexibel in te zetten energiepool die aansluit op de handelsactiviteiten van ener-

giebedrijven, die deze flexibele vraag kunnen inzetten op de onbalansmarkt van TenneT dat het hoogspanningsnet beheert. Niet alleen bundelt men zo de vraag van deze kleine assets, ook creëert men een buffercapaciteit: als de prijs laag is, kan men het boilerwater sterk verwarmen zodat het daarna een tijd geen energiebehoefte heeft. Het project resulteert in een pilot waarin de werking van de energiepool in een operationele setting van 100 huishoudens/bedrijven wordt aangetoond. Wanneer de pilot succesvol is, volgt een grootschalige demonstratie.

en Stedin. Penvoerder van het project is de stichting USEF die samenwerkt met Alliander en Stedin. Smart Farmer Grid 2.0 In het landelijk-agrarisch gebied, de haarvaten van het landelijk energienet, is nog nauwelijks onderzoek verricht naar optimale smart grid-oplossingen. Dit terwijl juist hier de energievraag sterk fluctueert door melk-, voeder- en mestapparatuur, agrariërs steeds vaker energieleverancier worden via zonnepanelen en windmolens en de afstanden tussen de aansluitingen groot zijn. Doel van dit project is het onderzoe-

ken en ontwikkelen van concepten, technieken en tools voor het optimale ontwerp van een smart-grid-infrastructuur in landelijk-agrarisch gebied. Het belangrijkste resultaat van dit project is een beslismethodiek waarmee bepaald kan worden of er geïnvesteerd moet worden in smart-gridtechnieken en/ of in netverzwaring. Dit alles rekening houdend met technische, financiële, juridische en gedragsaspecten. Daarnaast zal het project leiden tot een uitgebreide catalogus aan best practices, nieuwe business cases en adviezen voor wetgevers en beleidsmakers. Penvoerder Enexis voert dit project samen met de Rijksuniversiteit Groningen en LTO Noord uit.

Real time slim energienet Open Real Time Development Platform for Smart Grids (ORTEP) bouwt voort op de resultaten van het IN4Energy-project. Hierin werd aangekondigd dat in toekomstscenario’s consumenten door energieproductie via zonnepanelen en energievraag via elektrische voertuigen het laagspanningsnet overmatig kunnen belasten. Dit project wil een antwoord bieden op deze situatie door een ontwikkelingsplatform te creëren voor real-time controlemechanismen. Via ORTEP wordt de ontwikkeling van nieuwe applicaties door derden gestimuleerd. Locamation werkt hiertoe samen met Universiteit Twente en Stedin.

Smart Grid User Interface (SGUI) Verduurzaming en decentralisering van de energieopwekking zorgen voor behoefte aan een flexibele energiemarkt en een eenduidige ‘smart grid’-standaard. Het Universal Smart Energy Framework (USEF) biedt deze standaard en voorkomt daarmee dure aanpassingen aan het energienetwerk. USEF is technisch gereed maar mist nog een zogenaamde front-end om het ook geschikt te maken voor eindgebruikers. Doel van dit project is de ontwikkeling van een front-end voor USEF, dat flexibiliteit op de energiemarkt inzichtelijk maakt, en monitoring en sturing van de energiestromen in veel meer details mogelijk maakt. Het front-end maakt USEF bruikbaar voor eindgebruikers, en is daarmee de laatste stap in de ontwikkeling van USEF. Het project bestaat uit vier fases. In de eerste fase wordt het technisch ontwerp van het front-end ontwikkeld, op basis van input van de eindgebruikers van USEF, met name netbeheerders Alliander en Stedin. Stichting USEF stelt een Programma van Eisen op en begeleidt de bouw van het ontwerp. In de tweede fase wordt het technisch ontwerp in een aantal sessies getest door eindgebruikers, onder begeleiding van stichting USEF. Op basis van de testresultaten en de feedback van de eindgebruikers wordt in de derde fase de definitieve versie van het front-end ontwikkeld en gekoppeld aan het bestaande back-end. Stichting USEF begeleidt ook deze verdere ontwikkeling. In de laatste fase worden front-end en back-end gezamenlijk gedemonstreerd in bestaande proeftuinen. Stichting USEF begeleidt de demonstraties, ondersteund door Alliander

35

Smart E-Mobility Activiteitenkalender Rotterdam druk met voorbereiding proef inductieladen:

EVER Monaco | 6-8 april 2016

‘Ervaring opdoen met realisatie en gebruik van inductieve laadoplossing in openbare ruimte’ De gemeente Rotterdam gaat een proef doen met inductieladen van elektrische personenauto’s in de semi-openbare ruimte. Net als de bekende oplaadpalen , kent deze veelbelovende techniek technische en operationele uitdagingen die in de praktijkproef getest gaan worden. De techniek is relatief nieuw en nog niet eerder getest op personenvoertuigen die laden in de openbare ruimte. Op dit moment vinden de technische testen plaatst, waaronder testen op veiligheid en efficiëntie. Voor de proef is aan de Groene Kruisweg in Rotterdam-Zuid een inductieplaat neergelegd en zijn ook 2 elektrische auto’s van de gemeente zelf – een Nissan Leaf en een Peugeot iOn –omgebouwd. ‘Als gemeente zijn wij zeer actief op het domein van elektrisch vervoer’, licht projectleider Quirijn Oudshoorn van de gemeente Rotterdam toe. ‘Zoals bekend hebben wij niet alleen een groot aantal laadpunten in onze stad gerealiseerd, maar stimuleren wij ook innovatie en proeven met elektrisch vervoer. Daar er regelmatig vragen over inductieladen bij ons terechtkwamen, hebben wij vorig jaar besloten een proef te organiseren. Het is ook een kans om laadinfrastructuur nog beter op te laten gaan in de openbare ruimte en het gebruiksgemak van elektrisch rijden te vergroten.’ Regisseur Ter voorbereiding van het project werd begin vorig jaar een zogenaamde ‘request for information’ uitgestuurd naar een groot aantal leveranciers van inductiesystemen. EVConsult heeft daarbij een inventarisatie gemaakt van de beschikbare techniek en de bijbehorende kosten. Oudshoorn: ‘Uiteindelijk hebben wij Cofely geselecteerd als regisseur van de pilot. Daarnaast zijn EV-Box, het Technisch Expertisecentrum van de ANWB, ElaadNL, TU Eindhoven en TU Delft bij het project betrokken. Het basisprincipe van inductieladen (red. zie kader)? De stroom voor elektrische voertuigen wordt niet doorgegeven via een laadkabel, maar via een elektromagnetisch veld dat gegenereerd wordt via een laadplaat in de grond. Het grote nadeel voor inductieladen is dat de automobielindustrie nog geen internationale standaard heeft gerealiseerd. Dit ondanks dat vrijwel alle fabrikanten geloven dat inductieladen een grote toekomst heeft. Het ontbreken van die standaard speelt in zekere zin ook de Rotterdamse proef parten. Oudshoorn: ‘De pilot heeft afgelopen kalenderjaar vertraging opgelopen doordat bijvoorbeeld de normering niet duidelijk was. Nu duidelijk is wat, hoe en wanneer gemeten en als norm gehanteerd moet worden – onder meer na overleg met het keuringsinstituut –onderzoeken we de mogelijkheden voor het door ontwikkelen van het systeem om in de pilot resultaten te bereiken.’

36

Gebruikerstesten ‘Op dit moment vinden de laatste technische testen plaatst, waaronder testen op veiligheid en efficiëntie’, zegt Oudshoorn. ‘Het is nog niet bekend wanneer we gaan starten met de daadwerkelijke gebruikerstesten. Vanaf dat moment gaan wij ook de communicatie breder opzetten en de kennisdeling effectueren.’ Het doel van het project ligt volgens Oudshoorn nu binnen handbereik: ervaring opdoen met het realiseren en het gebruik van een inductieve laadoplossing in de openbare ruimte. ‘Daarbij gaat het zowel om inzicht in technische als organisatorische, ruimtelijke en financiële aspecten. Op basis van de ervaringen kan uiteindelijk de marktpotentie bepaald worden. Dat is voor bedrijven als EV-Box en Cofely belangrijk om te kunnen bepalen of men straks een alternatief laadproduct kan gaan toepassen.’

Inductietechniek in het kort De magnetische spoelen in de inductielaadplaat en het elektrische voertuig vormen het kloppende hart van de techniek. Door het ontwikkelen van een magnetisch veld tussen twee spoelen vindt er spanningsoverdracht plaats. Dit zonder dat er fysiek contact tussen beide objecten is. Om een hoog rendement magnetische overzetting mogelijk te maken is een hoogfrequente wisselstroom spanning nodig. Uitdaging is dat de accu van een voertuig daarentegen met gelijkstroom moet worden gevoed. In het voertuig dient dan ook vermogenselektronica aanwezig te zijn die de hoogfrequente wisselstroom weer kan omzetten naar de gewenste en gelijkstroomspanning. Aan de zijde van de laadbron dient de toegevoerde stroom ook aangepast te worden om efficiënt de magneetspoel te voeden.

De EVER Monaco is een vakbeurs voor producenten van ecologische voertuigen en duurzame energiesystemen in het Franse Monaco. conference.evermonaco.com

EV Taiwan | 6-9 april 2016

De 2016-editie van EV Taiwan in Taipei kent volgens de organisatie opnieuw een forse groei en vindt dit jaar wederom tegelijkertijd plaats met MotorCycle Taiwan. De Taiwanese overheid zet sterk in op de ontwikkeling van een industriële sector rond elektrisch vervoer en EV Taiwan is daar een van de vele uitingen van. De organisatie verwacht zo’n tweehonderdvijftig exposanten. www.evtaiwan.com.tw

Avere E-mobility Conference 2016 | 12-13 april 2016

Op initiatief van AVERE en in nauwe samenwerking met Vereniging DOET, RVO, Nederland Elektrisch en D-Incert vindt in Amsterdam de eerste Avere European E-Mobility Conference plaats. Met 500 gasten, topsprekers uit binnen- en buitenland en showcases van Nederlandse koplopers een evenement van belang. www.doetdoet.nl

Holland Energy House Hannover Messe | 25-29 april 2016

Op het gebied van techniek is er één beurs wereldwijd die met kop en schouders boven alle andere uitsteekt: de Hannover Messe. De beurs trekt meer dan zesduizend exposanten en tweehonderdduizend bezoekers. Voor de 2016-editie van de Hannover Messe kunnen bedrijven, organisaties en kennisinstellingen in de energiesector zich door middel van het Holland Energy House presenteren. www.hannovermesse.de

Fleetmanagement Congres | 24 mei 2016

Dit congres is de afgelopen jaren uitgegroeid tot een begrip in de automotive wereld en jaarlijks neemt het animo toe. De veertiende editie speelt in op actuele ontwikkelingen omtrent mobiliteit die belangrijk zijn voor fleetmanagers. Het congres vindt plaats in de Rotterdamse Van Nelle Fabriek. www.fleetmanagement.nl

Grand Cooperative Driving Challenge 2016 | 28-29 mei 2016

Na de succesvolle Grand Cooperative Driving Challenge (GCDC) in 2011 kan de Brainport regio zich opnieuw opmaken voor een internationaal evenement op het gebied van coöperatief rijden, te weten: de GCDC 2016. Op de A270 tussen Helmond en Eindhoven zal een innovatieve competitieve demonstratie met 10 tot 15 internationale teams plaatsvinden. www.gcdc.net/nl

Smart City Event | 7-10 juni 2016

Tijdens deze grootschalige Europese conferentie komen steden, netbeheerders, energiebedrijven, industriële organisaties, technologische partijen en kennisinstituten samen om kennis te delen over het realiseren van Smart City projecten op het gebied van: smart grids, big data en elektrisch vervoer. www.smartcityevent.com

Electric Vehicle Symposium & Exposition 29 | 19-22 juni 2016

Het Electric Vehicle Symposium & Exposition (EVS) is de grootste conferentie ter wereld over elektrisch vervoer. Dit jaar zal het rondreizende evenement het Canadese Montréal in de staat Québec aandoen. www.evs29.org

37

Smart E-Mobility Industry Register Door uw bedrijf en bedrijfsactiviteiten op te laten nemen in het Smart E-Mobility Industry Register wordt u voor slechts 500 euro per jaar ieder kwartaal onder de aandacht gebracht bij duizenden elektrisch rijden professionals, van autofabrikanten, tot it-bedrijven, materialenleveranciers, financiële instellingen, onderzoekers en investeerders. Vul het ‘E-Mobility Register’ formulier digitaal in via www.smartemobilitye.nl/industrieregister

AutomotiveNL Branchevereniging automotive industrie Steenovenweg 1, 5708 HN Helmond T. 0492-562500 / E. [email protected]

Nederlandse Waterstof en Brandstofcel Associatie Vereniging ter bevordering van toepassing van waterstofen brandstofceltechnologie T. 06-5145 2034 / E. [email protected]

COLOFON

Nederland mooier maken

Jaargang 7 – Nr. 1 Maart 2016 Smart E-Mobility is een onafhankelijk vakblad over elektrisch rijden en smart grids en verschijnt vier keer per jaar in een oplage van 5.000 exemplaren in Nederland en Vlaanderen. Uitgever & Hoofdredacteur Edwin van Gastel (EG Media) (E). edwin@ smartemobility.nl Vormgeving Bette van Loenen (EG Media) (E). [email protected] Eindredactie Els Stultiens Fotografie Vincent Knoops

APPM management consultants Spicalaan 8, 2132 JG Hoofddorp T. 023-5621630 I. www.APPM.nl

Rexel Nederland Elektrotechnische materialen T. 088-5007180 E. [email protected] / I. www.rexel.nl

Columnisten Irene Mouthaan, Kees van Bergen Godfriets Puts

ELEKTRISCH RIJDEN

Druk Veldhuis Media

Brabantse Ontwikkelings Maatschappij Ontwikkelingsmaatschappij van de provincie Noord-Brabant Goirleseweg 15, 5026 PB Tilburg T. 088-8311120 / I. www.bom.nl

Dutch Organisation for Electric Transport

Vereniging DOET Branchevereniging voor elektrisch rijden E. [email protected] I. www.doetdoet.nl

Technische Universiteit Eindhoven Diverse wetenschappelijke automotive opleidingen E. [email protected] I. www.tue.nl/automotive

Abonnementen & Advertenties www.smartemobility.nl of [email protected]

JA. JA. JA.

Redactieadviesraadleden Godfried Puts (AutomotiveNL), Michel van Lindert (DOET), Anton Wolthuis (AW Projects), Marc de Haas (BOM), Suzan Reitsma (RVO.nl) en Eric Beers (NWBA)

Technolution B.V. The right development Burgemeester Jamessingel 1, 2803 WV Gouda T. 0182-594000 / I. www.technolution.eu

Autorijden geeft ons vrijheid. Elektrisch rijden houdt onze steden leefbaar en schoon. Daarom zijn we er al jaren mee bezig. We weten ondertussen alles over (nieuwe) Dutch Organisation for Electric Transport

standaarden, slimme contracten, effectieve technieken en belangrijke partnerships. We helpen u bij het ontdekken van de kansen en mogelijkheden, ontwikkelen actieplannen en zorgen voor succesvolle implementatie. Natuurlijk in samenwerking

Advies- en ingenieursbureau Movares Actief op het raakvlak van energie, mobiliteit, ruimte en infrastructuur / I. www.movares.nl/elektrischrijden T. 030-265 5500 / E. [email protected]

Partners

met alle relevante partijen. Kortom, volop kennis en ervaring waar u uw voordeel mee kunt doen. En de rest van de wereld trouwens ook.

Ambassadeurs

Meer weten? Bel Mark van Kerkhof 06-5582 5874 of mail [email protected] Wij horen graag van u.

© EG Media 2016 - Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder toestemming van de uitgever. Redactie en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventueel in deze uitgave voorkomende onjuistheden.

hoofddorp

38

breda

zoetermeer

appm.nl

Cecil Nieuwenhuis, Product Group Manager: “Wij praten liever over nul-emissie dan over mooie velgen!”

VOLG DIE AUTO!

OVERHEIDSDOELSTELLING 2025: 1 MILJOEN ELEKTRISCHE AUTO’S De snelgroeiende markt van E-mobiliteit: elektrisch autorijden, vraagt alerte aandacht! Zowel aan de technische kant als waar het gaat om het benutten van de talrijke verkoopkansen. Bij Rexel komt alle kennis over technische mogelijkheden en innovaties samen. Onze relaties worden permanent geïnformeerd en ondersteund bij hun nieuwe projecten en kansen.

Samen de toekomst bouwen

www.rexel.nl