Inhoud ZSM maart 2015

Inhoud ZSM maart 2015 Pagina 2

Inleiding door Sensei Irène Kaigetsu Kyojo Bakker

4

Het begrip geëngageerd boeddhisme, Upaya Centre, New Mexico, USA, Petra Hubbeling

8

Verslag straatretraite Keulen, Zen Peacemakers Lage Landen, België, Annie Schalkwijk

12

Stilzitten en engageren, Marian le Roux

13

Interview, Bernie Glassman (vertaald door Karin in het Veld)

17

Vrijwilligerswerk begraafplaats Selwerderhof, Gerie Ryotan van Manen

19

Compassie en zelfcompassie, gasthuis Groningen, Ciska Jishin Thijs

21

Boeddha achter de tralies, compassie en detentie, Alie Jimon Rozendal

23

Auschwitz, een koan, Eef Yuman Heinhuis

25

Halte Hoogstraat, Eelco van der Meulen, Zen Spirit Arnhem

26

Uitgestelde koffie, engagement t.b.v. zwervende mensen, uit Niburu.Co, Luce Shinko Olminkhof

Foto voorzijde: Ra van der Hoek

1

“Want nooit komen uitingen van haat
 in de wereld tot rust door haat.
Door niet te haten komen ze tot rust.
” (Boeddha) Alweer is het de (wisselende) redactie van ZSM gelukt een mooi nummer samen te stellen. Tot nu toe was dat alleen met bijdragen van mensen van de Groninger Sangha, maar in dit nummer ook van anderen die bij de sangha van Zen Spirit betrokken zijn. Mooie ontwikkeling! Het thema 'Geëngageerd Boeddhisme' spreekt mij erg aan. Vanuit het besef dat we met alles en iedereen onlosmakelijk verbonden zijn, kan het haast niet anders dan dat we niet alleen zelf vrij willen zijn, vrede en geluk ervaren, maar dat we willen dat ieder wezen mag delen in werkelijk welzijn. En dat we ons daarvoor inzetten! Een van de belangrijkste kenmerken van het Mahayana boeddhisme (waar zen deel van uit maakt) is het Bodhisattva ideaal. We zingen: “Hoe talloos de levende wezens ook zijn, ik beloof ze allen te bevrijden”. Er is nogal verwarring over de betekenis van geëngageerd boeddhisme, hoe dat er uit zou moeten zien en wat daar wel en niet onder valt. Volgens het woordenboek betekent geëngageerd: 'Je betrokken voelen bij de maatschappelijke problemen van onze tijd' en betekent 'geëngageerd boeddhisme': 'boeddhisme dat in het dagelijks leven toegepast wordt'. Tja..... Hoe passen we dat toe in ons dagelijkse leven? Hoe brengen we onze zen beoefening van ons kussen in de wereld, zonder daar een scheiding aan te brengen? Hoe brengen we geëngageerd boeddhisme in de praktijk? Volgens mij gaat het ook om hele simpele en vaak 'kleine' menselijke dingen, niet om een soort rigide wereldverbeteraars te worden. Spontaan en vaak onzichtbaar voor anderen, op je eigen manier uiting geven aan die onderliggende verbondenheid en dat boddhisattva verlangen naar geluk en bevrijding voor iedereen. Being one! Ons perspectief vergroten van ons 'ikje' naar 'all inclusive', niemand buitensluitend. Not knowing > bearing witness > compassionate action! Dat de mensen aan de 'rafelranden' van onze samenleving (zoals Annie het zo mooi noemt) wel extra hartelijkheid en betrokkenheid, erkend/gezien worden etc kunnen gebruiken ligt voor de hand. En soms leidt dat ook tot meer georganiseerde acties, zoals de internationale bearing witness retreats en in ons land bijv. een Peacemaker groep die (gesponsord) samen met vluchtelingen en uitgeprocedeerden als team meeliep tijdens de Nacht van de Vluchteling. Roshi Joan was samen met Bernie & Jishu Holmes een van de 'founding teachers' /oprichters van de Zen Peacemaker Order. Wij zijn als Zen Spirit een 'affiliate group' van de Zen Peacemakers en via onze lineage via Roshi Joan Halifax natuurlijk ook al verbonden met Bernie Glassman. Ik heb een speciale band met Bernie. Hij is 'my sigar smoking grandpa'. Heb hem vaak meegemaakt in Upaya, maar ook in Auschwitz, een clowns workshop met hem gedaan en onlangs nog weer mooie ontmoetingen in Westerbork en Amsterdam. In 2013 is de Zen Peacemakers van de Lage Landen opgericht. Zie ook het artikeltje van Petra Hubbeling hierover. Je kan je via http://zenpeacemakers.nl opgeven voor de nieuwsbrief. Op zaterdag 30 mei 2015 organiseert de ZPLL een open dag in het Dharmahuis in Leeuwarden. Zeker voor de noorderlingen een mooie gelegenheid om meer te weten te komen over de Zen Peacemakers. Van 5 tot 9 augustus a.s. vindt in Los Alamos en Santa Fe een Bearing Witness retraite plaats om te herdenken dat de bombardementen op Hiroshima en Nagasaki 70 jaar geleden plaats vonden. De atoombom is in het laboratorium in Los Alamos (niet ver van Upaya Zen Center) ontwikkeld en zoals ik wel eens verteld heb, hebben we bij de 60ste herdenking daar ook een dag gemediteerd en allerlei 2

rituelen gedaan. In navolging van de vele Jizo's die toen naar Japan zijn gestuurd is het plan nu om enorm veel kraanvogels te vouwen (origami) en die naar de mensen in Japan te sturen. Het lijkt mij mooi als wij daar ook aan mee doen en ik hou jullie op de hoogte. Er gebeuren verschrikkelijke dingen in de wereld, waar ik me vaak machteloos bij voel. En: er gebeuren ook heel veel mooie dingen. Hoe meer mensen er voor kiezen vanuit verbondenheid, eenheid en vertrouwen te leven in plaats vanuit angst en afgescheidenheid, dan moet er uiteindelijk iets gaan 'kantelen'. En zelfs als dat niet gebeurt, dan verandert dat in elk geval iets in ons eigen hart en in de omgang met 'de ander'. We eindigen vaak de meditatie met de toewijding “Moge elk kind, waar ook ter wereld veilig zijn en de kans krijgen om op te groeien tot liefdevolle en verantwoordelijke volwassenen. Mogen alle mensen die veel woede en haat voelen, meer vrede en liefde in hun hart gaan ervaren” Ik zou graag zien – en wie weet is dit nummer van ZSM een mooi begin - dat we als Zen Spirit Sangha ook initiatieven ontplooien die daartoe bijdragen en ons wat actiever naar buiten richten. En daarnaast vind ik dat iedereen vrij is om op zijn/haar eigen manier invulling en uiting te geven aan jouw 'boeddhistisch engagement'. Wat betekent geëngageerd boeddhisme voor jou? Zullen we daar eens over brainstormen? Sensei Irène Kaigetsu Kyojo Bakker

foto: Leon Claessens

3

Verbeter de wereld begin bij jezelf Door Petra Hubbeling Kōbō-Daishi (774–835, founder of Shingon Sect): ‘We can tell the depth of a person’s enlightenment by how they serve others’.

Geëngageerd boeddhisme, is een pleonasme wordt er vaak gezegd. We zitten als boeddhistische beoefenaars op het kussen om compassie en mededogen te ontwikkelen en om dat uit te spreiden over de wereld. Dat is geëngageerd bezig zijn. In mijn omgeving ken ik veel geëngageerde boeddhisten die dat in alle stilte en op hun eigen wijze doen. Mantelzorger, vrijwilliger in een hospice of bij een daklozenorganisatie, zich inzettend voor het milieu of voor het welzijn van dieren, betrokken bij de gehandicaptenzorg enz. Geëngageerd boeddhisme ten voeten uit. Toch hoor ik ook vaak geluiden dat boeddhisten zo weinig aan sociaal engagement doen. Als ik doorvraag is meestal de redenering dat er geen boeddhistische organisaties zijn die geëngageerd bezig zijn zoals we in de andere religies zien. En inderdaad, Nederland kent geen boeddhistische organisaties die zich georganiseerd hebben rond sociale actie. En kleine speurtocht levert niet veel op. Wel initiatieven van individuele boeddhisten maar geen boeddhistisch engageerde organisaties of structureel georganiseerde sociale acties vanuit de Nederlandse sangha’s. De stichting Leven in Aandacht van Thich Nhat Hahn besteedt wel aandacht aan geëngageerd boeddhisme, maar op individueel niveau. Er zijn wel een aantal, door Nederlandse boeddhisten geïnitieerde, projecten in het buitenland te vinden; waaronder de stichting Vajra die zich inzet voor educatie, ecologie en ondernemerschap in Nepal, de stichting Muktinath die de Tibetaans-boeddhistische Muktinath-nonnen ondersteunt in de Nepalese Himalaya bij het instandhouden en beheren van Muktinath-Chumig Gyatsa. En zo zijn er nog een aantal van dergelijke stichtingen. Maar op Nederlandse bodem ontbreekt het aan boeddhistisch geëngageerde initiatieven.

Boeddhisme is activisme David Brazier ziet het in zijn boek ‘Het nieuwe boeddhisme’ anders; boeddhisme is activisme, te veel boeddhisten zijn bezig met hun eigen verlichting en hebben mailing aan de rest van de wereld. De Boeddha was een radicale criticus van de maatschappij, hij gaf een visie van een nieuwe sociale orde die raciale en economische verdeeldheid overstijgt. Brazier betoogt dat een sociaal geëngageerd boeddhisme een veel gezondere theoretische basis nodig heeft - een die gebaseerd is op de oorspronkelijke intenties van de Boeddha. Regelmatig verblijf ik in de VS waar boeddhisme als activisme veel gebruikelijker is. De Buddhist Peace Fellowship is een internationale organisatie van geëngageerde boeddhisten, met als slogan Cultivating Compassionate Action. Ze voeren geweldloze actie voor een rechtvaardiger samenleving en voor het milieu. Hun hoofddoel is vrede, dus ook in conflictgebieden als Birma en Tibet zijn ze actief. De meeste leden van de Fellowship zijn zenboeddhisten. Zij willen boeddhistische begrippen als interdependentie, non-dualiteit en geweldloosheid inbrengen in sociale bewegingen. 4

Een andere geëngageerde organisatie is Onex Earth Sangha. De missie van de One Earth Sangha is het bevorderen kennis over en het inspelen op klimaatverandering en andere bedreigingen voor onze leefomgeving. Dit doen zij onder andere door onderwijs en duurzaam wonen te stimuleren. Maar ook door actie te voeren tijdens demonstraties voor het klimaat. Robert Thurman was één van de boeddhisten die tijdens Occupy Wallstreet zijn stem liet horen. Boeddhistische leraren ondertekenden een open brief om de occupy beweging te ondersteunen.

Ook de bewoners en leden van de lokale sangha van een Zen Centrum als Upaya waar ik als resident verblijf gaan regelmatig “de straat op” om te protesteren.

5

Zen Peacemakers Een andere groep geëngageerde boeddhisten kent ook zijn oorsprong in de Verenigde Staten. De Zen Peacemakers zijn in 1997 opgericht door Bernie Glassman, Sandra Holmes (✝) Genro Gauntt, Joan Halifax, Eve Marko, Wendy Nakao, en Pat O’Hara. Deze oprichters zijn op diverse plaatsen in de VS actief als Zen Peacemaker. Vijf jaar later in 2002 worden de Zen Peacemakers opgericht in Europa. Frank De Waele is één van de oprichters van de Europese Zen Peacemakers. De Europese Zen Peacemakers zijn momenteel actief in België, Duitsland, Polen, Zwitserland, Italië, Frankrijk, Spanje en Portugal en sinds juni 2013 zijn de Zen Peacemakers actief in de Lage Landen (Nederland en België). De Zen Peacemakers Lage Landen zijn opgericht door een aantal Nederlandse en Belgische deelnemers aan de Auschwitz Bearing Witness Retraite. Samen met spiritholder Frank De Waele Sensei is er besloten om meer actief in Nederland en België het geëngageerde boeddhisme vorm te geven. De individuele leden van Zen Peacemakers Lage Landen dragen hun sociale engagement zowel als vrijwilliger als professioneel uit op verschillende terreinen. Op het moment werken de Zen Peacemakers allemaal nog op individuele basis. Er wordt wel gedacht om meer gestructureerd en georganiseerd activiteiten te ontwikkelen maar groei van de Zen Peacemakers Lage Landen is daarvoor noodzakelijk. Iedereen (ongeacht religie of traditie) is welkom bij de Zen Peacemakers en kan deelnemen aan onze bijeenkomsten, retraites en activiteiten. Om toevlucht te nemen als Zen Peacemaker Lage Landen zijn er 2 voorwaarden: 1. je zet je in als vrijwilliger voor mensen in een sociaal isolement, het milieu of andere sociaal geëngageerde thema’s 2. je volgt een straatretraite (één van de belangrijke retraites van de Zen Peacemakers) Op het moment hebben er 10 Zen Peacemakers toevlucht genomen (waaronder Ton Lathouwers). Frank De Waele sensei en Irène Bakker sensei hebben transmissie ontvangen in de Zen Peacemakers lineage. We zijn nu anderhalf jaar verder en beginnen we een beetje vorm te krijgen. We zijn nog steeds (onder)zoekende maar vinden langzaam ons pad. Wat doen we allemaal? Centraal in al onze activiteiten en vrijwilligerswerkzaamheden staat sociaal actie. We werken met stervenden, daklozen, verslaafden, gevangenen, mensen zonder dokumenten, gehandicapten en mensen in een sociaal isolement, maar we zetten ons ook in voor het milieu. Om elkaar te ondersteunen bij ons Zen Peacemakerswerk komen we met enige regelmaat bij elkaar. We werken aan een “opleidingstraject” om de intenties van de Zen Peacemakers in ons werk en leven te kunnen integreren. Trainingen en individuele contacten vormen daarvoor de basis. En iedereen is vrij om deze te initiëren en/of bij te wonen. 6

Daarnaast organiseren we verschillende Bearing Witness retraites en bijeenkomsten, variërend van de straatretraite, tot bezoeken aan kampen en kazernes die een belangrijke rol hebben gespeeld in de Tweede Wereldoorlog, maar ook een retraite naar Lampedusa in Italië maakt onderdeel uit van de Bearing Witness. We zijn bezig met een reeks van bijeenkomsten over “Hoe spiritueel omgaan met: - (chronische) ziekte en pijn - ouder worden - ecologie - enz. “ En daarnaast verzorgen wij op uitnodiging kennismakingsbijeenkomsten met de Zen Peacemakers en haar werkwijze in verschillende delen van Nederland en België. 30 mei aanstaande organiseren wij een open dag in Leeuwarden om Noord Nederland kennis te laten maken met onze sangha. De centrale waarden van de Zen Peacemakers zijn: − Onze drie intenties: − niet-weten (not-knowing): het loslaten van vaste ideeën over jezelf en het universum − erkennen wat is (bearing witness) ten aanzien van de vreugde en het lijden van de wereld − actie voortkomend uit niet-weten en erkennen wat is (action) voor jezelf en voor anderen − − − − −

Het minimaliseren van ons eigen lijden en het lijden van anderen Het zien dat alle dingen inclusief zijn Vernieuwing, creativiteit en experimenten Het onderzoeken van vaardige middelen Peer Governance

De 4 verbindingen die wij nastreven zijn: − Geweldloosheid en eerbied voor het leven − Solidariteit en een rechtvaardige economische orde − Verdraagzaamheid en een leven gebaseerd op waarachtigheid, en gelijke rechten en partnerschap tussen mannen en vrouwen − Zorg en verantwoordelijkheid voor de aarde

In bijna alle Zen Peacemakers bijeenkomsten werken wij met council cirkels (een manier van communiceren waarbij alle deelnemers gelijk zijn, in een cirkel zitten en luisteren en spreken vanuit het hart met behulp van een talking piece). Heb je interesse in ons werk of wil je mee doen met onze activiteiten stuur dan een email naar [email protected] Petra Hubbeling, Coördinator Zen Peacemakers Lage Landen, Resident Upaya Zen Center

7

Verslag van een Straatretraite in Keulen Uit: Nieuwsbrief Zen Peacemakers Lage Landen, retraite van 6 – 9 oktober 2014 Door Annie Schalkwijk De straatretraite onder leiding van Frank de Waele Sensei zal plaats vinden in Keulen van zondag 5 oktober t/m donderdag de 9e. Ik verheug me erop, voelt als een belangrijke ervaring voor het Peacemakerschap. Ben er erg mee bezig zonder concreet te kunnen zeggen hoe dan precies, het gegeven doordringt mij. Dan komt er een mail, Frank zegt af vanwege gezondheidsredenen. Teleurstelling! Vrijwel onmiddellijk mailt Petra met Harriët en mij. Zullen we met zijn 3-en gaan? Ik voel een onvoorwaardelijk ”ja”! Ja, we gaan. Met 3 of zullen we meer mensen uitnodigen? Fijn met 3, toch Frank adressen vragen. Frank is akkoord, Petra mailt met alle anderen. Laura meldt zich tenslotte als enige aan. Harriët zoekt veel uit, we hebben adressen, telefoonnummers van vele organisaties die zich bezighouden met enige vorm van daklozenopvang. Mij bekruipt het idee ”regelen we niet teveel…..mensen die dakloos worden moeten veelal ook ter plekke alles uitvinden……..maken we het ons niet te makkelijk?” Dit gevoel wel even gedeeld met Petra en Harriët. Nu de officiële retraite gecanceld is wil Petra graag zondag de hele monniken dag in Amsterdam meemaken en besluiten we ’n dag later te gaan. Laura heeft echter al een treinticket, onze lieve Peacemakervrienden in Duitsland bieden uitkomst. Vrienden van hen in Keulen bieden Laura slaapplaats voor één nacht. Harriët moet, na rijp beraad, thuis blijven. Helaas is ook zij ziek. Petra en ik vertrekken maandagochtend en zijn rond de middag in Keulen. We ontmoeten Laura en maken kennis. Dan alle spullen op het station in de kluis. Met slaapzak en een flesje water (Petra heeft een telefoontje en een beetje geld bij zich voor de uiterste noodgevallen) gaan we op pad. We plegen een telefoontje met Rainer van SSM. Dit is een socialistische zelfhulp groep in de wijk Mülheim, ongeveer 6/7 km uit het centrum. Rainer haalt ons op met de auto. We krijgen nog een warm hapje en een indruk van dit project. Het bestaat intussen al 35 jaar. In deze gemeenschap vinden mensen werk, onderdak en een menswaardig leven. Ieder heeft hier recht op arbeid, ongeacht scholing, leeftijd of gezondheid. Het werkmateriaal komt van o.a. woningontruimingen, alles wordt opgeknapt, gerepareerd en verkocht. Ieder krijgt hetzelfde zakgeld en is ook regelmatig een dag als chef voor alles verantwoordelijk. Iets verderop is de meubelhal waar we zouden kunnen slapen. Rainhart, een ex-verslaafde laat ons vriendelijk binnen en het project zien. De meubelhal is een grote tent. Omdat het vroeg is wandelen we langs de Rijn naar een park met mooie beelden. We zoeken een rustig plekje en doen de peacemakergeloften. Nu komt het op bedelen aan, paar keer geprobeerd, niets. Mensen zijn daar vooral zonder geld de hond aan het uitlaten. Ik merk dat het me redelijk makkelijk af gaat. 8

Moe van vele indrukken terug gelopen, nog een kop thee gevraagd en gekregen, behoefte aan slapen. Er zou nog een muziekoptreden zijn in de ruimte van Rainhart, dus kiezen we voor de meubeltent. Er moet nog even wat licht georganiseerd worden maar we mogen alles gebruiken wat er staat. Behoorlijk luxe voor een 1e nacht! Er is een lits-jumeaux zonder matrassen, wat losse kussens brengen redelijk comfort. Petra en ik in het lits-jumeaux, Laura op een iets te korte bank. Het stortregent die nacht, toilet is buiten, kniesoor die daar op let of er over valt. Na het wakker worden krijgen we van Laura een Tai Chi les, fijn om te doen. Verder is alles op het terrein nog rustig en dicht. We besluiten nog langs SSM te gaan, koffie en een broodje….verrukkelijk! Vandaag staat een bezoek aan “Gubbio” op ons programma, het katholieke stadsdecanaat Keulen, geestelijke verzorging daklozen. Onderweg naar Gubbio bedel ik een wit brood gesneden en een pak gesneden kaas bij elkaar. We kijken naar slaapplekken onder brug. Dit is een tamelijk lange wandeling, vlak voor Gubbio nuttigen we de gebedelde lunch. Ik vind het een aparte ervaring om blij te kunnen zijn met iets wat ik zelf nooit zou kopen. Een witte boterham met 1/3 plakje kaas, zonder boter….heerlijk! Hartelijk ontvangen bij Gubbio, Broeder Markus en Zuster Franziska. Een Franciscaanse kerk met binnenplaats en veel meer dan geestelijke zorg alleen. Er zitten allerlei mensen aan tafeltjes, er zijn hapjes, koffie en thee. Veel dak- en werklozen waarvan sommigen wel al weer een woninkje hebben. Verschillende van hen helpen mee in de zorg voor de catering. We hebben gesproken met verschillende mensen, ook met Franziska. Zij gaat op straat bij de mensen langs, bezoekt andere opvanglocaties. Hele warme, aandachtige sfeer. Franziska heeft ook als ervaring gebedeld in Berlijn, voelbaar dat ze heel goed weet waar ze mee bezig is. We krijgen hier informatie over de soepbus. Om 16 uur is er een Heilige Mis, wij hebben ook deelgenomen. We zitten in een halve cirkel, Markus centraal. Er wordt veel gezongen, begeleid door Markus op gitaar. Naast hem zit een oude, op straat levende man. Zijn complete inboedel staat in de winkelwagen bij de ingang. Blijkbaar is hij een poos niet geweest, Markus legt een hand op zijn schouder en zegt blij te zijn dat hij weer hier is. Op een gegeven moment is er gelegenheid om in te brengen voor wat of wie je wilt bidden. Ontroerend de inbreng van diverse mensen. Ik vat moed, sta op en vraag te bidden voor verbondenheid, hoewel we een verschillende taal spreken, een andere religie en levenswijze hebben. Petra vertelt later dat dat emotie heeft teweeg gebracht. We hebben het idee om ergens iets te eten waar je betaalt naar vermogen. Die informatie blijkt niet helemaal te kloppen, bovendien is het ook al gesloten. Dan maar wat slenteren, we hebben veel in de Dom gezeten, wat mediteren. De sacrale sfeer in de Dom is door de vele toeristen ver te zoeken. Het is er droog, we hebben veel regen gehad deze dagen. Het zoeken naar het pleintje voor de soepbus valt nog niet helemaal mee. Maar ach, we hoeven de hele dag niks anders te doen. Een genoeglijk klein pleintje en langzaam maar zeker zien we de daken werklozen zich verzamelen. De soep wordt steeds vers bereid in het gebouw van Emmaus (hebben we niet bezocht), ook de bus komt van hen. We zien al bekende gezichten, mensen die we bij Gubbio gezien hebben werken ook mee bij de soepbus. Er komt bewaking in beeld. De bus arriveert….in de rij, wij ook. We krijgen soep, een broodje, koffie of thee….onvoorwaardelijk. In de 9

gesprekken wordt gevraagd of we toeristen zijn, we hebben steeds overal uitgelegd dat we dit doen als spirituele oefening. We hebben mooie persoonlijke verhalen gehoord. Toen het op slapen aan ging komen, we hebben een plek onder één van de bruggen op het oog, was er iemand die dat een heel slecht plan vond. Veel te gevaarlijk, we moeten met hem mee! We besluiten tenslotte met deze man, ………. mee te gaan. Een man uit Bangladesh, veel problemen, nog schulden maar een hart van goud en veel behoefte aan praten. We slapen gedrieën in zijn woonkamertje en hij in de keuken. Hij vertelt geen geld voor ontbijt voor ons te hebben, de volgende ochtend is hij echter al vroeg in de keuken in de weer. Hij maakt gevulde pannenkoekjes. Na een kopje koffie en afscheid lopend weer richting naar het centrum. Het regent en blijft ongeveer de hele dag regenen. Toch iets minder leuk op straat dan. We lopen een groot winkelcentrum in, er zijn comfortabele zitjes. Daar hebben we de councilcirkel gedaan, sjaal op de grond en een paar spreekattributen. We doen meerdere rondes. We vragen ons af of, als we echte daklozen zouden zijn, we zo rustig en ongestoord daar zouden kunnen zitten. Ik heb een bedelronde gedaan voor wat geld, brood en kaas hadden we nog steeds. Ook weer blij mee. In het centrum bezoeken we “GULLIVER”, onder een van de bruggen, vlak bij het station. Dit is een dagopvang, om 6 uur al open, ’s middags een paar uur dicht. Bij de entree kun je een douchebeurt kopen, je krijgt zeep, handdoek. Hier zijn ook de toiletten, wasmachine, droger. Open trap naar boven, de bar, en vele tafels en stoelen. Achter is een kantoor, een medewerker die op verzoek van de dakloze hulp kan verlenen. We hebben de medewerker kort gesproken. De hele bemensing, ook de schoonmaak, gebeurt door mensen uit de doelgroep. Hiermee verdienen ze € 1,35 per uur. Het gaat dus vooral om dagbesteding, zingeving en een extraatje. De dak- en werklozenuitkeringen zijn €399, - per maand. Hier kun je een ontbijt kopen, ’s middags een warme maaltijd en verder koffie, thee…. Voor alles betaal je een kleinigheid, koffie bijvoorbeeld € 0,30. Er zijn stempelkaarten van € 5, - te koop, je bent dan net weer iets voordeliger uit. De sfeer hier is uiterst plezierig. We trakteren ons op koffie, thee en, hoe verrukkelijk, één appel met zijn drieën! Rond 17 uur verwelkomen we Reiner, Peacemaker uit Bonn. Hij brengt de avond met ons door. We praten bij en mediteren in de Dom. Hierna nemen we hem mee naar Gulliver. Hij trakteert ons op koffie met koek. Eten, dat gaat weer de soepbus worden! Bijzonder om op het soepbuspleintje al gegroet te worden door de Oost-Europeanen, hoewel ze bijna geen Duits of Engels spreken. Lekkere soep, een broodje, koffie en weer vele mooie gesprekken met mensen die we intussen op diverse plekken tegen komen. Er zijn ook een soort griesmeelkoeken gebakken, het past niet meer in de buik maar we moeten beslist wat meenemen. En dan op weg naar onze slaapplaats. Bij het station nemen we afscheid van Reiner. We hebben overdag een plek gezien onder een flatgebouw. Daar aangekomen blijkt het volkomen verlicht te zijn en daarmee wel erg in het zicht. Opnieuw zoeken, niet echt iets kunnen vinden. Het idee wordt geopperd om naar één van onze vorige slaapplaatsen te gaan. Ik wil dat niet echt, wil graag de ervaring opdoen van onder de brug te liggen. Aldus geschiedde! Het begint weer te regenen, de brug biedt ook beschutting. Eerst een poosje gezeten, ik kan niet gemakkelijk zittend slapen. We hebben 10

ook geen doos, het trekt koud op. Op m’n slaapzak gaan liggen, daarna half erin en tenslotte helemaal. Gedachten als “met schoenen aan wordt alles wel heel vuil” kan ik tenslotte laten en redelijk geslapen. De eerlijkheid gebiedt me te zeggen dat de “auping” thuis lekkerder ligt. Het bijzondere aan het geheel is dat ik steeds meer de zwerver kan toelaten en zijn. ’s Ochtends al vroeg wat bewegen, ons wel bekende ontbijt genomen en naar Gulliver gegaan. Handen wassen, kopje koffie en er is nog geld voor een eitje voor ieder. Wat voel ik me rijk. Onze laatste ochtend is aangebroken, we hebben besloten nog een vrouwenproject te bezoeken. SKF staat voor Sozialdienst Katholische Frauen. Er zijn meerdere afdelingen, ook voor meisjes, voor mannen. We komen terecht bij een dagopvang. Hier kunnen vrouwen douchen, kleding krijgen, koffie, iets te eten, aandacht. We worden rond geleid en zitten er een poosje. Na afscheid lopen we richting centrum, we ontmoeten de man die we eerder gezien hebben bij Gubbio, bedelend naast zijn winkelwagen. Hij heeft nog niets te eten, we geven onze laatste boterham met kaas. We vergaderen over de vraag waar we ons ingelegde geld naar over zullen maken. Omdat er veel samenwerking is gaat het naar 2 projecten, Gubbio en Gulliver. En dan treffen we nog Zuster Franziska voor het station, het is een ontroerende ontmoeting. We sluiten af met de overdracht van verdienste, halen onze spullen uit de kluis, kopen een broodje, we nemen afscheid en keren huiswaarts, een diepe ervaring rijker. Ik heb het niet voor mogelijk gehouden me zo vrij en gemakkelijk te voelen met- en tussen de daklozen met zo weinig materie. Een verslag zonder foto’s, zo kaal was het dus. Misschien saai om te lezen, onmogelijk om de ervaring in taal te vatten

11

Geëngageerd boeddhisme Aan de buitenrand van de discussie speelt het tegenover: stilzitten of engageren Al snel komt een antwoord: het is: en….En. Er is een weekend retraite en ik neem daaraan deel. Ik begeef me in de stilte….in het gezamenlijke stil zijn. Een vriendin van mij gaat haar laatste levensperiode. Ik verzorg wat nodig is. Vlak voor de laatste sessie van de retraite zie ik dat er gebeld is. Ik bel terug en hoor de ernstig te nemen wens….of ik wil komen. Ik scheur mij los uit het gebeuren, de stilte en de gezamenlijkheid. Ik vind een doekje voor het bloeden en ga Later zie ik de mogelijkheid toch nog even terug te gaan en mee stil te staan bij 10 jaar Zen Spirit aan het slot van het weekend. In de maanden juli en augustus merk ik mijn ochtendmeditatie vaak over te slaan In september kom ik de 2 eerste sangha avonden niet. Het houdt me bezig….. Op een goede ochtend, na het zitten, komt er iets op gang. Er was iets gescheurd immers in dat weekend. Dat probeerde te verbinden. Opnieuw en anders De pool engagement had zich ogenschijnlijk los gescheurd van zijn tegengestelde: in de stilte zijn. Ieder van ons heeft daar zijn en haar eigen midden te vinden. Mijn bewegelijkheid scheurde en ging 1 kant op. Zo leeft op allerlei lagen dat dilemma tussen stilte en engagement in het alledaagse. Met de vraag: waar is mijn midden en hoe krijg ik telkens opnieuw en toch weer anders de tegengestelden bij elkaar? Op die goede ochtend van samenkomen ervoer ik hoe de stilte mij niet verlaat hoe beweeglijk ik ook ga. In het midden aangekomen ervaar ik hoe beide polen in hun kracht en helderheid zijn toegenomen in de tweezijdigheid van 1 medaille. Marian le Roux

12

Is dat míjn bloed? Vetaald door Karin in het Veld In een interview in WIE (http://www.enlightennext.org/magazine/j19/glassman.asp) zegt Bernie Glassman het volgende over geëngageerd boeddhisme in een tijd waarin het leven op onze planeet bedreigd wordt door klimaatverandering, overbevolking, milieuvervuiling en moderne massavernietigingswapens

BERNIE GLASSMAN: “ Ik kijk naar deze vraagstukken en breng ze terug naar ons eigen lichaam. Ik ga ervan uit dat we allemaal met elkaar verbonden zijn. Tenslotte gebeuren al die problemen op aarde de hele tijd binnen onszelf, in ons eigen lichaam. Als mijn hand bloedt, kan ik niet gewoon blijven zitten kijken hoe het bloedt en mijn schouders ophalen omdat ik geen idee heb wat ik eraan moet doen”. Als je hand bloedt, ga je er iets aan doen. Als je geen verband hebt, gebruik je gewoon je mond om je bloed op te zuigen of je scheurt een stuk van je shirt af om het als verband te gebruiken. Je doet in ieder geval iets. Je blijft natuurlijk niet zitten terwijl je alleen denkt: “Is dat míjn bloed?” Je doet iets. Dat is mijn enige antwoord. Ik heb geen oplossingen, want ik weet het niet. Dat is het eerste beginsel van de Zen Peacemakers. We kunnen dan wel heel veel hulpmiddelen hebben, zoals kennis, talen, instrumenten, noem maar op, maar we benaderen iedere situatie vanuit een standpunt dat we het niet weten. Dat betekent dat we volledig open zijn, dat we luisteren. Daarna doen we wat we kunnen doen. We zeggen niet: “Ik heb niet genoeg geld. Ik heb niet genoeg kennis. Ik heb niet genoeg verlichting. Ik heb niet genoeg…”, maar we zeggen: “Dit is wat ik wél heb” en dan handelen we zo goed als we kunnen.” Dat is wat maakt dat ik op al deze gebieden blijf werken. Als we een stap terug doen kunnen we wel zeggen: “Het is te veel, het gaat allemaal uit elkaar vallen.” Ja, het gaat allemaal 13

uit elkaar vallen, maar ondertussen is dit wat ik ga doen, benader de situatie vanuit het niet-weten. Erken dan wat is. Probeer het te worden en vanuit die staat komt volgens mij automatisch de juiste actie. Die daden zijn liefdevolle daden, net zoals je pogingen het bloeden van je eigen hand te stoppen. Met andere woorden, ze ontstaan automatisch. Als we erkennen wat is, als we het lijden onder ogen zien, echt onder ogen zien, dan komt er een vanzelf een natuurlijke reactie? Dat heb ik vaak genoeg gezien. Maar als we gaan proberen problemen op te lossen, dan raken we verstrikt. Ik probeer mensen te laten doen wat ze kunnen met wat ze op dat moment hebben. Het maakt ergens niet uit hoe groot of klein het probleem is. Zij die grote dingen kunnen doen, doen dát, en anderen doen op een kleinere schaal wat zij kunnen. Ik definieer verlichting als in hoeverre iemand de eenheid van het leven ziet, de verbondenheid van het leven. En de mate van je verlichting kan gemeten worden aan wat je doet. Juist de verwachting een probleem te kunnen oplossen overweldigt en verlamt ons. Stapje voor stapje, bekijk het zo breed mogelijk, en doe dan de dingen die je kunt doen zonder enige verwachting dat je het probleem kunt oplossen of zelfs maar verminderen. Je doet wat je kunt doen, en er zal iets gaan gebeuren, ook al weet niemand wat.” In zijn boek Erkennen wat is (Bearing Witness) zegt Bernie Glassman dat je tijdens de Zen beoefening niet zit te mediteren voor jezelf maar voor de wereld. Is het onzinnig dat een individu alleen voor zichzelf probeert persoonlijke verlichting of spirituele transformatie te bereiken? Moet een oprecht persoon het spirituele ontwaken niet willen bereiken in een zoektocht die voortkomt uit een volledig toegewijd en betrokken relatie met heel het leven?

foto: Harry Aaldering

“Ik geloof dat we nu geëvolueerd zijn tot een staat waarin we bewust zijn dat het leven een geheel is, en dat kun je niet onafhankelijk zien van het feit dat men individuele transformatie probeert te bereiken; ik denk dat het bereiken van verlichting tegenwoordig gaat om het transformeren van de wereld, niet alleen het individu zelf. Of we het nu wel of niet realiseren, ik geloof dat we ergens in ons bewustzijn weten dat we een stukje van het geheel zijn. Ik denk dat het zij die nog steeds 14

vastzitten in het idee dat ze zich als het ware van de wereld af kunnen sluiten, uiteindelijk gefrustreerd zullen raken. De wereld is een gesloten circuit: alles wat er gebeurd heeft een effect op de hele wereld en er is niets, en daaronder vallen ook oefeningen om getransformeerd of verlicht te raken, dat geen invloed heeft op de wereld als geheel. In Erkennen wat is beschrijft BG het perspectief van verlichting als een staat van niet- weten: “Als we in een staat van weten in plaats van niet-weten leven, leven we in een vastgelegde staat van zijn waarin onze ideeën over wat er zou moeten gebeuren ons ervan weerhouden te zien wat er uiteindelijk echt gebeurd. We zijn van streek omdat onze verwachtingen niet uitkomen. De waarheid is dat we het stuur niet in handen hebben en dingen nu eenmaal gebeuren zoals ze gebeuren. Maar in een staat van niet-weten leven we zonder gehecht te zijn aan vastgeroeste ideeën. Er is geen enkele verwachting dat er te winnen of te verliezen valt.” Wat is de relatie tussen die staat van nietweten, waar er geen enkele verwachting van winst of verlies is, en het ontwaken van een spiritueel geweten, dat geweten dat ons dwingt het ego en egoïsme los te laten en te beginnen met een leven niet alleen voor onszelf maar voor anderen? Hoe kunnen we geen verwachtingen hebben over betere tijden en toch de noodzaak voelen te handelen, te reageren op de onwetendheid en het lijden dat we in de wereld om ons heen zien? Ik denk dat als we echt in die staat zijn, die staat van niet-weten, we doen wat het beste is. En onze daden zullen ‘helend’ zijn. Ik denk dat vanuit een staat van niet-weten het verlangen om te reageren veel eerder uit het hart komt dan vanuit een staat van weten, omdat het veel intuïtiever is. In de staat van niet-weten wordt het lijden dat zich voordoet een deel van me, en daarom moet ik iets aan dat lijden doen. Omdat ik aan het lijden ben; het is een onderdeel van mij. Maar als ik van tevoren een idee heb over hoe ik zou moeten reageren, dan heb ik me verwijderd van de ervaring zelf, van wat het is. En ik raak eerder verstrikt met wat ik wel en niet moet doen volgens mijn opvattingen dan wat ik in die ervaring voel en er dan intuïtief op te reageren. Als je erkent wat lijden is; loop je er niet voor weg. Het is heel erg belangrijk te erkennen wat is. Erkennen wat is, betekent ermee zitten (en met ‘zitten’ bedoel ik niet per definitie echt fysiek zitten) ermee zitten en tegelijkertijd vanuit die staat van niet-weten te blijven reageren Blijf erbij en erken wat is, dan kun je iets doen. Ieder mens heeft zo zijn eigen gehechtheden, en daarom zeg ik dat de mate waarin we verlicht zijn, de mate van liefde is die we voor de hele wereld voelen. Die liefde komt. Blijf erbij. Erken dat wat omhoog komt en handel dan vanuit dit gevoel.” Het doel van meditatie is in het boeddhisme je bewust te worden van jezelf en de leegte van het zelf te ervaren. Wat is de relatie tussen het zich bewust worden van leegte en het ontwaken van mededogen? “Ik zie mededogen als het functioneren van die staat van leegte. Dus ik gebruik het ‘niet-weten’ opnieuw als een synoniem voor de term sunyata, of leegte. En in Zen dwingen we mensen bijna naar wat wij de kern van leegte noemen, de essentie ervan, wat uiteindelijk de staat van niet-weten is. Want ik zie het zo dat als men vanuit die plek van leegte komt, men vol is van de liefde voor het leven en het einde van het lijden. De handelingen die dan uit deze leegte voortkomen zijn handelingen die het lijden proberen te verminderen. Ik zie een staat van liefde uit die ego loze staat voortkomen, en dat wordt meestal, maar niet altijd, gezien als mededogen. 15

De Zen Peacemakers hebben drie beginselen: het niet-weten, erkennen wat is, en ‘heling’. We hadden heling net zo goed mededogen kunnen noemen: ik denk dat mededogen een term is die typisch in het boeddhisme wordt gebruikt. Het is maar welk woord je kiest, maar ik neig ernaar om de heling van jezelf en de wereld te zien als het derde beginsel dat volkomen natuurlijk uit de eerste twee voortkomt. Het is eigenlijk een staat van liefde, en vanuit die liefde ontstaat een handeling. Maar dat houdt niet automatisch in dat we de situatie zullen verbeteren. Want volgens mij is op ieder moment de wereld perfect zoals hij op dat moment is. De wereld is niet iets wat kapot is en wat ik weer ga maken. Maar ik ga wel werken aan het ontstaan van een liefdevollere situatie. De schijnbare paradox is dat alles al vol, volledig en vrij is, en tegelijkertijd, er een overweldigende hoeveelheid lijden is dat op ieder moment met spoed om een antwoord vraagt. Sommige mensen ervaren dat eerste stadium en blijven daar hangen. Ze denken: ‘Ik kan niets doen. Er is een staat in de Japanse Zen die ze de ‘Grot van Satan’ noemen. Het is die plek waar je gewoon blijft, omdat er niets gedaan hoeft te worden. Je kunt in die toestand terechtkomen en dat kan een overweldigende ervaring zijn. Maar het gaat erom de persoon in de grot eruit te schoppen. Het is een plek van zelfgenoegzaamheid en zelfbehagen.. Ik heb die ervaring zelf ooit eens in 1969 tijdens een sesshin, gehad. Ik was samen met een leraar bezig: zijn naam was Koryu Roshi. Hij was een leraar van Maezumi Roshi. Ik was bezig met mijn eerste koan met Koryu Roshi en ik raakte in een hele, hele diepe staat. Ik kwam op een plek waar ik wilde blijven, en Maezumi Roshi duwde me eruit. Hij stond achter me toen ik aan het mediteren was en in die staat was, en hij schreeuwde gewoon zo dat het me uit die plek duwde naar een veel diepere ruimte, een ruimte van handelen.” Als de Boeddha nu zou leven, zou hij dan nog steeds een voorstander zijn van de intense praktijk van mediteren en het opgeven van de wereld om transcendentie en nirwana te bereiken? “Het verlaten van de wereld maakte nu eenmaal deel uit van de cultuur van het India van die tijd. Ik denk, en ik kan dit alleen maar vanuit mezelf zeggen, dat hij zich in de grotere wereld zou hebben begeven. Net als Zijne Heiligheid, de Dalai Lama; een prachtig voorbeeld volgens mij.

16

Vrijwilligerswerk bij Het Theehuis op begraafplaats Selwerderhof. Door Gerie Ryotan van Manen Sinds de dood van Lieke, mijn kleindochter, in januari 2013 kom ik regelmatig op de Selwerderhof, een grote begraafplaats in de wijk Selwerd in Groningen. Op deze begraafplaats is een theehuis, in een gebouwtje dat ooit gebouwd werd als aula, maar voor dat doel al snel veel te klein bleek te zijn. Bij een bezoek aan het graf van Lieke ging ik er vaak ook even naar toe, voor een kopje koffie of thee, al dan niet met appeltaart. Het theehuis is een fijne, rustige plek, waar bezoekers aan de begraafplaats even kunnen bijkomen, indien gewenst een praatje kunnen maken, of gewoon een krantje kunnen lezen. Ook komen er natuurliefhebbers, vogelaars, wandelaars of fietsers, die behoefte hebben om even te rusten of iets te eten of te drinken. Het theehuis is 7 dagen per week open en wordt volledig gerund door vrijwilligers. Ik voelde me er van het begin af aan goed op mijn gemak en het was/ is fijn om na een bezoekje aan Lieke daar nog even heen te gaan. Vanaf de eerste keer dat ik er kwam, had ik de gedachte: “hier ga ik misschien wel werken als vrijwilliger als ik met pensioen ben”. In april 2014 stopte ik met werken, ik stuurde op zondag een mailtje en op de maandag werd ik al gebeld, kun je zo snel mogelijk beginnen! Er volgde een serieuze inwerkperiode, waarbij ik in een aantal weken door verschillende mensen werd ingewerkt. Ook werd er in een tweetal evaluatiegesprekken gekeken of de wederzijds verwachtingen overeenstemden. Ik werd aangenomen als vrijwilliger, en dat betekent dat ik eenmaal per week een dagdeel samen met een andere vrijwilliger een dienst draai. Kan je dit vrijwilligerswerk nu compassionate action noemen? Net als Ciska twijfel ik hier aan, en is het werken in het hospice dan niet meer compassie-vol dan het schenken van koffie en thee, en het serveren van appeltaart en tosti’s? Vooral omdat niet iedereen die het Theehuis bezoekt in rouw is, en behoefte heeft aan een praatje. Als dat zo zou zijn, was het duidelijk. Het is vaak juist erg aftasten wat heeft een bezoeker nodig. Wil hij of zij even kletsen, of juist in stilte genieten van de vogels en de eekhoorns? Voor dit aftasten heb je misschien wel compassie nodig, in ieder geval inlevingsvermogen. Contact maken, goed kijken, goed luisteren zonder oordeel en dan handelen, en dat kan ook betekenen dat ik me terugtrek. Lijkt toch wel op de aanwijzingen van Bernie Glassman, not knowing, bearing witness, compassionate action?? In de samenwerking met de andere vrijwilligers zijn dit wellicht ook goede aanknopingspunten, vooral niet oordelen. Er werken verschillende mensen, met uiteenlopende achtergronden. Veel van hen hebben een dierbare verloren, die soms ook begraven ligt op de Selwerderhof. Ik heb inmiddels bijna een jaar ervaring en een aantal mooie momenten meegemaakt. Een oudere man die al voor openingstijd binnenkwam en graag koffie wilde. Ik vroeg hem even te wachten, maar enigszins in paniek vertelde hij dat hij het graf van zijn ouders niet meer kon vinden, het leek geruimd. Natuurlijk kreeg hij koffie en na verloop van tijd ontspon zich een mooi gesprek met ons, de vrijwilligers en met een tweetal andere bezoekers, over de oorlog die hij als kind had meegemaakt in Groningen. Toen hij na een uurtje weer vertrok leek het geruimde graf niet meer echt belangrijk, hij zou er achteraan bellen. Op een ander moment kwam er een bejaard echtpaar op bezoek, waarvan de vrouw waarschijnlijk 17

een beetje aan het dementeren was. De man keek in zijn portemonnee, om te zien hoeveel contant geld hij bij zich had. Hij gunde zijn vrouw lekkere koffie, appeltaart en slagroom, en nam zelf alleen een flesje fris, anders had hij niet genoeg geld. Mooi om te zien hoe zij genoot van haar taart, en hij van haar! En ik mocht hen voorzien van koffie, taart en fris en getuige zijn van de liefdevolle omgang van de man met zijn vrouw. Ook het bezoek van een jongeman met een verstandelijke beperking bleef me bij. Hij kwam langs met een begeleider om het graf van zijn vader en moeder te bezoeken. En hij vertelde me, op zijn manier en in zijn taal dat pappa en mamma dood waren en nu in de hemel. Mooi werk, en misschien toch een beetje compassionate action??

18

Werken in een hospice, compassie en zelfcompassie Door Ciska Jishin Thijs

Toen mij werd gevraagd een stukje te schrijven met het thema compassionate action zei ik natuurlijk ja want ik werkte immers in het hospice. Maar daarna was ik in verwarring. Wat ik daar doe is toch gewoon mooi werk en ik doe het zeker ook voor mezelf. Compassionate action, zo dacht ik is vooral iets wat moeite en opoffering moet kosten, zoals een vluchteling in huis nemen (En dat doe ik niet). Later dacht ik aan ‘De oneindige cirkel’ van Bernie Glassman van wie de term compassionate action komt, en aan de retraite op de Pauenhof waar compassionate action het thema was. Kortom het werken in een hospice gaat toch ook over compassie én over zelfcompassie. De handleiding voor vrijwilligers van het gasthuis (hospice) in Groningen begint als volgt: Het werken in het gasthuis is niet op regels gebaseerd maar op betrokkenheid op elkaar. We bieden elkaar, gasten en vrijwilligers een huiselijke situatie. En als je niet weet hoe je het moet doen, vraag je jezelf “Hoe zou ik dat thuis doen?” en samen met de andere vrijwilligers die ook die vraag stellen, heb je het antwoord. En wat later….. dit boek wordt je aangeboden als naslagwerk. Niet als antwoord op de vraag hoe het moet maar als omschrijving van de beste praktische ervaringen uit de afgelopen jaren. Is dit niet mooi? In het gasthuis werk je elke dienst in wisselende samenstelling samen met vier van de 110 vrijwilligers en dat is een samenkomen van grote verschillen in achtergrond, motivatie en belangstelling en in ideeën over hoe het allemaal zou moeten. Zo vindt de een het strijken van de dekbedovertrekken belachelijk en een ander een must. Gaat de een graag een ommetje met iemand maken of een boodschap doen, een ander is meer van zorg aan het bed. Kortom, je komt er jezelf onvermijdelijk tegen. Ik werk al jaren in het gasthuis, leerde er veel en dat leren werd intensiever toen wij in de sangha met de precepts gingen werken. Wat later besloot ik om jukai te gaan doen. Je moet dan bewust met de precepts aan de slag en dat was soms frustrerend en confronterend want ik kreeg mijn tekorten helder voor ogen zoals uit de voorbeelden blijkt: (voor)oordelen, jezelf beter achten dan een ander, afgaan op een ander, niet zelf verantwoordelijkheid nemen. Ik deed eens dienst met een jongen die ik nogal woest vond zowel in kleding (te korte broek en kapotte slippers) als in gedrag (luidruchtig en dominant). Er lag een keurige mevrouw op onze 19

afdeling en ik hoopte dat als zij zou bellen hij niet als eerste zou gaan. Dat gebeurde wel. Al snel hoorde ik een geanimeerd gesprek met veel plezier en gelach. AU! Ik dacht dat ik beter zou passen. Een grote vergissing dus, met mij zou ze zeker niet zo’n lol hebben gehad. Toen ik nog maar net in het Gasthuis werkte, zat ik eens bij iemand die stervende was. Er was geen familie of vriend aanwezig. Iemand zei ‘houd haar hand maar vast´ en dat deed ik. Het voelde niet goed, ik voelde me onzeker en opgelaten. De mevrouw trok haar hand na enige tijd terug. Ik weet niet hoe het voor haar is geweest. Ik heb er van geleerd hoe belangrijk het is om te beginnen goed in contact te zijn met mijzelf. Er zijn vanuit openheid (not knowing en bearing witness) en voelen wat goed is om te doen. Ik werk heel graag in het gasthuis, ik kom altijd voldaan weer thuis. Hoe verschillend we ook zijn, je voelt dat iedereen er is om eraan bij te dragen dat gasten en mantelzorgers zich zo veel mogelijk thuis kunnen voelen. Dat alleen al geeft een gevoel van verbondenheid. Voor mij is het gasthuis een plek van verrijking. Het zien en voelen van zoveel pijn, verdriet en machteloosheid naast het plezier, de betrokkenheid en de warmte, roept mijn compassie op. Zo leer ik ook buiten het gasthuis meer mededogen en liefde te voelen voor mensen en het leven zoals het is. Met alles wat het omvat, niets uitgezonderd. En door de vele gesprekken weet ik dat dat ook geldt voor heel veel collega’s.

20

Boeddha achter de tralies; compassie en detentie Door Alie Jimon Rozendal Sinds januari 2011 ben ik werkzaam als boeddhistisch geestelijk verzorger bij de Dienst Justitiële Inrichtingen, ofwel: het gevangeniswezen. Gezonden door de BZI/BUN begeleid ik gedetineerden in de regio Noord Nederland. Het tot stand komen van het aanbod boeddhistsiche geestelijke verzorging bij Justitie komt voort uit een procedure die zo’n 15 jaar geleden door een langgestrafte gedetineerde werd aangespannen tegen Justitie; immers, volgens de wet heeft iedere ingeslotene recht op geestelijke begeleiding die aansluit bij zijn of haar levensbeschouwing. In eerste instantie waren er in heel Nederland slechts twee boeddhistische geestelijk verzorgers werkzaam, maar vanaf 2011 is de formatie uitgebreid tot bijna 5 fte, die door zes geestelijke verzorgers wordt ingevuld, ieder met een eigen regio. Ik ben mijn loopbaan begonnen in de gezondheidszorg, als verpleegkundige.Hoewel de werkzaamheden van een verpleegkundige gericht zijn op de lichamelijke zorg is voor mij de geestelijke begeleiding hier altijd een vanzelfsprekend en onlosmakelijk onderdeel van geweest. Werkzaam in het toenmalige Academische ziekenhuis van Groningen werd ik dagelijks geconfronteerd met ziekte en lijden, met de vergankelijkheid van het menselijke bestaan. Ik ontdekte in mijn omgang met deze patiënten een vermogen in mijzelf om gewoon aanwezig te blijven bij dit lijden, om vanzelfsprekend troost te bieden. Het was ook juist dit aspect van mijn werk dat ik het meest bevredigend vond, hoewel de confrontatie met al dit leed mij ook erg raakte en er voor zorgde dat ik een zoektocht begon naar de essentie van het mens-zijn, een zoektocht die mij uiteindelijk bij het boeddhisme en de Zen bracht. Toen ik destijds de vacature voor mijn huidige baan onder ogen kreeg ging er een schok door mij heen: ik dacht meteen: dat is precies iets voor mij, ook al had ik tot op dat moment geen seconde overwogen om in de gevangenis te gaan werken. Ik was de masterstudie geestelijke verzorging gaan doen met het voornemen om als geestelijke begeleider met langdurig zieken en oncologiepatiënten te gaan werken. En deze baan betrof een totaal andere werkomgeving! Ondanks mijn eerste enthousiasme heb ik wel wat bedenktijd genomen. De belangrijkste vraag die ik mijzelf stelde was: kan ik mijn hart openen voor criminelen, kan ik mededogen voelen voor een moordenaar, kan ik compassie ervaren oog in oog met een pedosexueel? En in de loop van een aantal dagen merkte ik dat ik ten aanzien van deze doelgroep eenzelfde openheid kon voelen als ik in de omgang met patiënten had ervaren. Als ik nadacht over de dader en zijn of haar delict, dacht ik vooral: ‘wat verschrikkelijk dat je tot deze daad bent gekomen, wat is er aan vooraf gegaan, had je een andere keuze kunnen maken..’ Kortom, mijn directe ‘ja’ als reactie op deze vacature kreeg diepte en motivatie en ik besloot te reageren. Nu ben ik dan in de gevangenis beland, en mag ik mij geheel richten op de geestelijke begeleiding, de geestelijke zorg, van haar bewoners. Een bijzondere groep, een kwetsbare groep ook. Al wordt er door diezelfde groep van alles aan gedaan om die kwetsbaarheid te verbergen voor de buitenwereld. Een contact met een gedetineerde komt tot stand op diens verzoek; hij of zij vraagt een gesprek met mij aan. De redenen om contact met de boeddhistische geestelijk verzorger (‘de boeddhist’) te zoeken lopen nogal uiteen; soms heeft iemand iets gelezen over boeddhisme wil graag wat meer weten, soms is iemand boeddhist van huis uit (gedetineerden uit China, Vietnam, Mongolië), of iemand noemt zichzelf boeddhist door overtuiging en leefwijze. Bij een groot deel van de aanvragen die ik krijg is er sprake van een behoefte aan rust. Een behoefte aan een methode om meer rust te 21

ervaren, om beter om te kunnen gaan met de grote stress die detentie met zich meebrengt. Ik geef dan ook regelmatig Mindfulnesstrainingen (de 8weekse MBSR) en begeleid meditatiegroepen, of geef individuele meditatieinstructies. Het is mijn eigen beoefening (en mijn opleiding als mindfulnesstrainer) die ik hierbij als bronnen gebruik. Maar mijn eigen beoefening is zeker zo belangrijk om het hart open te houden, om me niet te laten overspoelen door het lijden van de gedetineerden, of de werkdruk, of de politieke onrust waarbinnen ik me moet bewegen. Stil zitten, de geest tot rust laten komen, het is, ook door de werkdag heen, van groot belang om helder en alert te blijven. Maar ook om te kunnen reflecteren op wat ik doe of niet doe, om de ander steeds weer vanuit ‘niet weten’ tegemoet te kunnen treden. En ik heb gemerkt: soms is het lastig om me te openen voor de ander, soms sluipt er toch een oordeel in over de persoon tegenover me.. Dan is het moeilijk om dader en daad los van elkaar te zien. En dan is het ook lastig om compassie te voelen. Beoefening, en ook intervisie en supervisie, zijn dan de instrumenten om hier mee om te gaan. Compassie binnen detentie is voor mij eigenlijk een werkwoord: voortdurend een (innerlijke) stap terug doen, ervaren wat er is, me leeg proberen te maken van (voor)oordelen en plannen en ideeën over de ander, zodat er iedere keer weer een nieuwe ontmoeting kan ontstaan.

http://marjitatekent.blogspot.nl

22

Auschwitz een koan Door: Eef Yuman Heinhuis

Foto: Auschwitz; de weg naar gaskamer 5

In November 2014 was ik deel van de Zen Peacemakers retreat in Auschwitz. Het was mijn eerste keer in Auschwitz. Ik zag er vreselijk tegenop. Ik wilde dit al jaren en steeds was er weer iets dat er tussen kwam. Dit jaar ging ik. Regelmatig kreeg ik de vraag waarom ik dit wilde. Dan had ik geen antwoord. Voor zover ik weet heb ik geen familie in de kampen verloren - tenzij je het idee van familiebanden verbreedt naar de gehele mensheid. ‘Hoe talloos de levende wezens ook zijn, ik beloof ze te bevrijden’ past ook in mijn hart. De retreat had een bijna onwezenlijk begin. Het was warm voor de tijd van het jaar (11 graden), de zon scheen en de gids leidde ons door de hoofdstraat van Auschwitz. Kort daarvoor hadden we gaskamer 1 bezocht. Het was druk in de straten, de oude kazernegebouwen zagen er goed onderhouden uit en de bomen waren nog in blad. Als je je ogen wat dichtkneep zou je je zo in een woonwijk in Nederland kunnen wanen. Het credo ‘Arbeit macht frei’ sierde de poort. Inmiddels was mijn eerdere angst en weerstand veranderd in ontvankelijkheid en nieuwsgierigheid. Ik nam wat ik hoorde, zag en voelde tot me. In de councilmeetings iedere ochtend voor het ontbijt kon ik mijn gedachten en gevoelens kwijt. De council groep was in die week mijn thuis waar ik steeds weer naar terugkeerde. De groep bestond uit 8 personen –een mooie menselijke maat. De samenstelling van de councilgroep week niet af van de hele groep - een bont gezelschap van zo’n 100 mensen - komend uit verschillende delen van de wereld, mannen, vrouwen, van 20 tot 80 jaar met diverse achtergronden en geloofsovertuigingen. Het was een genoegen en een eer om daar deel van te zijn. We hebben samen gezongen, gedanst, gehuild, gelachen, gemediteerd en de namen genoemd. Dagelijks zaten we in een grote kring op het selectieplatform waar de treinen aankwamen in Auschwitz 2 – Birkenau . Daar waar de mannen, vrouwen en kinderen van elkaar werden gescheiden en de meeste van hen meteen naar gaskamer 2,3,4 of 5 werden geleid. We eerden de doden, lazen hun namen hardop en mediteerden. In de kinderbarak hoorden we kleinkinderen vertellen van hun verdriet toen zij ontdekten dat hun grootvader in de 2de wereldoorlog slavenfabrieken bezat, bij de SA was. En in de vrouwenbarak waar Etty Hillesum stierf, zongen we spontaan ook Vader Jacob in 6 talen. 23

Naarmate de retreat vorderde groeide in ons bont gezelschap de onderlinge verbondenheid. Bij mezelf ontdekte ik een toenemende rust en levenskracht. Dat is er nog steeds. Auschwitz heeft mij vervuld met verbazing, verdriet en afschuw. Auschwitz heeft me ook laten kijken naar mijzelf. En wat ik zag was niet altijd mooi. Een paar dagen geleden kwamen zomaar 'grote' woorden' in me op. Ik dacht: ‘Auschwitz rust op de bodem van mijn ziel '. Bernie Glassman zegt ‘Auschwitz is een koan’. Met deze koan zal ik de rest van mijn leven bezig zijn.

Foto Auschwitz: dagelijks mediteren en reciteren van de namen van wie omgekomen zijn

24

Halte Hoogstraat Door Eelco van de Meulen (Zen Spirit Arnhem) Bij halte Hoogstraat vlak bij Leersum staat een Asiel Zoekers Centrum. Door de dag heen stappen er relatief veel mensen in en uit. Mensen met een andere huidskleur dan de mijne, met een andere geur, andere kleding, andere ogen… En ze spreken talen die ik vaak niet eens thuis kan brengen, laat staan dat ik er iets van begrijp. Natuurlijk is er verschil tussen wat er is en wat ik zien, maar mijn indrukken komen niet uit de lucht vallen. Ze worden gevoed door ogen, door een houding. Er was die jonge man met ogen als van een kameleon en bewegingen van een panter. Rondom spiedend, jachtig, nee …. ópgejaagd. En die jonge vrouw met haar verstilde gezicht en haar doffe ogen. Ze groet me niet. Ze ziet me niet. Wanneer verstilt een gezicht? Wanneer sterft een gelaat? Wanneer krijgt een jonge vrouw dode ogen en gaan schouders hangen? En dan die oude man die twee jongetjes tegen zich aandrukt en ze tot stilte maant. Geen aandacht trekken… geen aanstoot geven…. ze zien ons niet, we zijn er niet… Bij het instappen waren de ogen van de man neergeslagen, nederig. Waar is zijn trots gebleven, zijn gezag? De kinderen kijken naar boven, naar zijn gezicht. Ze zijn stil. Té stil. En ik, de buschauffeur. De man in het uniform, de autoriteit, de representant van de staat. De staat die vragen stelt. Veel vragen, keer op keer, vaak indringend, met wantrouwende of geringschattende blikken. Die documenten opeist, ook als ze er niet zijn. De staat die langdurig wikt en weegt en dan besluiten neemt. Over een mens, over een gezin, over kinderen. Terug moeten, hoe ziet dat eruit? Blijven, hoe ziet dát eruit? Bij halte Hoogstraat vlak bij Leersum staat een Asiel Zoekers Centrum. Door de dag heen stappen er relatief veel mensen in en uit. Mensen zoals ik, zoals jij. (Deze column stond eerder in het Boeddhistisch Dagblad).

25

Welkom Door Luce Shinko Olminkhof In een klein café komen een paar mensen binnen die vijf koffie bestellen; twee voor henzelf en drie uitgesteld. Ze betalen en lopen naar hun tafel en ik vraag mijn vriend, “Wat betekent dat, “uitgestelde koffie?”. Het antwoord is, “Wacht maar, dat merk je zo dadelijk wel”. Na dat antwoord van mijn vriend kijken we nog wat langer naar wie er binnenkomen en hoe ze bestellen. En zo komen er nog wat meer mensen binnen. Twee meisjes bestellen ieder een koffie, betalen en gaan weer weg. De volgende order wordt gedaan door drie advocaten. Zij bestellen zeven koffie, drie voor hen en vier uitgesteld. Ik ben nog steeds niet veel wijzer en vraag mij nog steeds af wat die uitgestelde koffies te betekenen hebben. Ondertussen geniet ik van de zon en het prachtige uitzicht op het plein voor het café. Plotseling stapt er een man binnen die er uitziet als een zwerver. Hij loopt naar de bar en vraagt vriendelijk, “ Is er nog een uitgestelde koffie?”

Het is een systeem, heel eenvoudig, waarbij iemand van tevoren een kop koffie koopt voor iemand die het niet kan betalen. Je weet dus vooraf niet precies voor wie je bestelt. Het hoeft niet per se een koffie te zijn, het mag natuurlijk ook een andere (warme) drank zijn of een boterham of in sommige gevallen zelfs een complete maaltijd. Deze traditie is begonnen in Napels (Italië), maar begint zich nu razendsnel over de wereld te verspreiden. Zou het niet mooi zijn als er overal in iedere dorp of stad cafés en/of winkels waren waar men uitgestelde producten kan kopen voor onze minder gefortuneerde medemens? Het zou een prachtig signaal zijn dat mensen ondanks alle ellende die ze misschien zelf meemaken, toch ook nog geven om anderen.

26

Misschien is het een idee om dit ook te doen voor mensen die dit lezen en zelf een café of een winkel hebben? Ongetwijfeld zullen de klanten het leuk vinden als er een optie is om een kleinigheid te doen voor een ander mens. En... vele kleine dingen maken één grote. We roepen Nederlandse en Belgische bedrijven op zich aan te melden als ze mee willen doen met het "uitgestelde koffie" principe. Wij publiceren dan de lijst van deelnemende bedrijven op deze website. Aanmelden kan via [email protected]. Doe mee! Uitgestelde Koffie is een initiatief van: Niburu.co. En wordt gesponsord door:

Gezondig.nl

Deelnemende bedrijven in het noorden: Espresso-BAR Mocca d’Or – Meppel Woldstraat 23 7941 LE Meppel Tel. 0522-443780 www.moccador-meppel.nl Koffiehuis 1878/B&B Hoofdstraat 21 9682 PJ Oostwold (Oldambt) +31(0) 597 55 24 44 www.koffiehuis1878.com Grand café restaurant Onder de kelders Bierkade 1 8911 JD Leeuwarden Uitgestelde stadshap ma.-do. Tel: 058-8442020 www.onderdekelders.nl Bagels & Beans Leeuwarden Kelders 3 8911 JC Leeuwarden

Noot redactie ZSM : als aanvulling zijn er ook bedrijven die 'uitgestelde soep' en 'uitgestelde diensten' 'uitgesteld vlees', 'uitgesteld kadootje' aanbieden. 27

28