Lucas 2 : 1 – 14 en Jesaja 9 : 1 – 6
GWK, Kerstnachtdienst 2015
Toelichting bij Magnificat en Psalm 2 Gebed voor de Kerstnacht Gemeente van onze Heer, Jezus Christus, 1. Ik ben blij dat we hier zijn. Het was prachtig om door het donker naar dit mooi uitgelichte kerkgebouw te komen. En nog mooier is het beeld van het licht dat vanuit de kerk het donker in schijnt. Als een teken van verzet tegen het donker. De muziek, de warmte, de sfeer, wij samen in zingen en bidden… wat een geweldige batterij aan energie tegen het donker. We zijn hier om ons op te laden. We zijn dit kerkgebouwen binnen gekomen om ons te laven aan de boodschap van het licht voor de wereld. We wagen het om in de buurt van het heilige, in de buurt van God te komen. En omgekeerd: Kerstfeest is het feest waarop we vieren dat God ons het meest dichtbij komt, als een kind in deze wereld en dus een kind van ons, mensen midden in deze wereld. 2. Ik roep deze ietwat idyllische beelden bewust op omdat ik er dankbaar voor ben dat we hier, vanavond, zó samen deze Kerstnachtdienst kunnen vieren. Ik snap mensen als bondskanselier Angela Merkel van Duitsland en Mient-Jan Faber die zeggen: besef goed dat vluchtelingen nou juist afkomen op deze vredigheid. Wij leven onder omstandigheden waar anderen alleen maar van kunnen dromen. Zie die anderen dan in ieder geval ook als mensen die verlangen naar dat soort vrede en mobiliseer ze om zich daarvoor in te gaan zetten. En maak duidelijk dat die Joods-Christelijke en Humanistische traditie die we zo graag noemen in ieder geval ook gevoed is door hetbesef dat voor God iederemens een eigen, individuele waardigheid heeft. Dat bedoel ik nog ernstig ook, omdat ook voor onszelf de vraag is: hoe duidelijk hebben we dat zelf voor ogen en hoe overtuigend zijn we in het béleven en het vóórleven van dat geloof en die manier van omgaan met elkaar? Wij zien, als onze ogen geoefend zijn door geloof – niet alleen mensenmassa’s maar individuele mensen, met hun eigenaardigheden en eigen geaardheden. Maar altijd mensen, met een naam en een gezicht, gebouwd op contact met andere mensen. Of dat contact nou geslaagd is of minder geslaagd, je blijft zoeken naar echte communicatie en je blijft je inzetten voor veilige condities om het samen leven mogelijk te maken en te beschermen. 3. Tegelijkertijd besef ik heel goed dat de andere kant van die idyllische en idealistische medaille daarmee ook nadrukkelijk om aandacht vraagt.
1
Je zult hier maar zitten met het besef dat je vorig jaar nog samen was met iemand die je inmiddels verloren hebt, aan het leven of aan de dood. Toen nog geen zorgen over je gezondheid, over behoud van werk of het vinden van een nieuwe baan. Of misschien iets minder nog dan nu, na weer een jaar van traag herstel, van gestage achteruitgang of van zoeken zonder succes… En dan heb ik het nog niet over de gróte onrust-veroorzakers van 2015. Om het in de termen van het Kerstverhaal te zeggen: Als ik God zou zijn en deze wereld zou willen redden dan zou ik niet als een kind geboren willen worden. Veel te riskant. In de media vinden we rond deze tijd altijd de rijtjes die het bijna afgelopen jaar karakteriseren. Hoe blijft 2015 in ons geheugen hangen? Met het beeld van de diverse bordjes die mensen overal omhoog hielden: Je suis Charlie? Dat was na de bomaanslag in Parijs in januari waarbij mensen,gewoon aan het werk op de redactie van hun krant Charlie Hebdo,het slachtoffer werden van terroristisch geweld. Of blijft 2015 hangen met het beeld van die pianist die na de aanslag op13 november, ook in Parijs, zijn piano neerzette op de stoep voor de concertzaal Bataclan en Imagine van de Beatles ging spelen… Imagine there's no countries It isn't hard to do Nothing to kill or die for And no religion too Imagine all the people Living life in peace... Stel je voor, niets om voor te doden of te sterven, geen land of godsdienst die daartoe aanleiding zouden geven… Of blijft 2015 in ons geheugen vanwege de grote Klimaattopconferentie in Parijs van begin december? Voor mij zal het toch vooral de foto zijn van de verdronken Aylan, vluchtelingenkind, 3 jaar oud, aangespoeld op het strand van Bodrum in Turkije. Die handjes naast zijn kleine lichaam… Zó weerloos! 4. Al die beelden hebben iets oneindig kwetsbaars. Mensen aan het werk achter hun bureau, een pianist met een jacquet buiten op de stoep, een bedreigde moeder aarde en een weerloos kind. Allemaal even kwetsbaar. Wat kan het dan zijn dat wij hier Kerstfeest vieren vanwege zoiets kwetsbaars als een stel jonge ouders in het Midden-Oosten, in door Europanen, Romeinen, bezet
2
gebied, die speelbal waren geworden van politieke machten en in een stal hun kindje kregen. Als God de wereld wil redden van die verlorenheid aan geweld, aankwade machten, aan de zonde in de zieke geesten van mensen of in de zieke verhoudingen in de wereld, dan zet je daar toch geen kind voor in… Dat is toch veel te kwetsbaar? Daar moet een sterke man of vrouw voor opstaan, iemand met een stevige vuist die op tafel kan timmeren of iemand die het charisma heeft om alle tegenstand omver blaast. Maar een kind… in een stal… Dan ben je wel erg naïef. Het werd zelfs Angela Merkel al verweten dat zij te naïef geweest was met haar optimistische ‘Wir schaffen das…”. Ze had toch op zijn minst moeten beseffen dat mensen ook bang konden worden van de komst van zoveel mensen uit andere landen, met een andere cultuur… Maar ze ontkende beide. Ze was niet naïef en ook niet bevreesd. Zou het kunnen zijn dat zij, net als de Evangelieschrijver Lucas, Jesaja 9 in haar achterhoofd gehad heeft? Jesaja 9 is in ieder geval niet naïef en ontkent nog minder dat je bang kunt worden van wat zich in de wereld af kan spelen. 5. In Jesaja 9 gaat het over het licht dat zal opgaan over wie wonen in de schaduw van de dood. Die schaduw van de dood wordt heel realistisch beschreven. Het gaat over soldatenlaarzen die dreunend stampen En over kleding waar bloed aan kleeft; Er zijn gewelddadige aanslagen gepleegd. Het gaat over een juk, over onderdrukking en uitbuiting. Over de zweep van de drijver, een martelwerktuig om mensen voor je te laten buigen. Een heftige wereld vol donkere kanten die maar weinig onderdoet voor de donkere kanten van de wereld van 2015. En in die wereld wordt een kind geboren. Met grote namen en hoopvolle titels: Wonderbare Raadsman, goddelijke held of heldhaftige God, Vredevorst. Lucas moet daaraan gedacht hebben toen hij de geboorte van de Messias beschreef: In die wereld met de schaduwen van Romeinse soldaten, een machtige keizer Augustus ver weg, en de wrede Herodes, de kindermoordenaar dichtbij. Als er zoveel donkere schaduw in het leven is, dan begint God altijd weer opnieuw met de geboorte van een kind. Dat was zo bij Abraham, bij Mozes, bij Samuël… Een kind is ons geboren.
3
Het vrederijk gebaseerd op recht en gerechtigheid tot in eeuwigheid, die duurzame vrede, begint met een kind. 6. Wat hebben Bijbelschrijvers, wat heeft de christelijke traditie in haar sterkste momenten, daaruit begrepen? Het moet iets te maken hebben met het radicaal andere van de weg die Jezus is gegaan. Van het besef uit die tekst op een kerstkaart die iemand me toestuurde van de week: Dat je de duisternis niet met nog meer duisternis kunt bestrijden. Alleen maar met licht. En dat je haat niet met nog grotere haat kunt bestrijden. Alleen maar met liefde. En dat dat niet naïef is, maar dat je daarvoor ook niet bang uitgevallen moet zijn. In het Kerstevangelie staat niet voor niets elke keer dat mensen niet bevreesd hoeven te zijn. Weest niet bevreesd, niet voor de Engel die de boodschap brengt, maar ook niet voor de boodschap dat de vrede zal gaan groeien met de komst van dat kleine kindje. 7. Want wat doet dat kindje? In de eerste plaats doet het kind een beroep op de mensen eromheen. Het roept vertedering op, besef van kwetsbaarheid van het leven. En dat leidt tot een besef van de beschermwaardigheid van het leven en vervolgens de beschermplicht t.o.v. het leven, vooral van alle vormen van kwetsbaar leven. Wat heeft Jezus niet losgemaakt met zijn inzet voor mensen die het zelf niet meer konden redden. Jezus heeft vee losgemaakt bij mensen die vastgelopen waren ineen leven vol schaduw van de dood, boosheid, onrecht, verslaving aan hebzucht en andere taaie vormen van beschadigd en beschadigend leven… Dat kon Jezus doen omdat hij van het begin af duidelijk had gemaakt dat hij ‘voor de duvel niet bang’ is. Jezus liet zich niet door welke negatieve krachten ook verleiden om zijn missie voor het herstel van de relatie tussen mensen en de bron van hun leven en geluk, God, te herstellen. Zelfs het kruis en de dood kregen Hem niet klein. 8. Iets van zijn kracht, iets van zijn geest komen we gelukkig ook regelmatig tegen in onze wereld, ook in die van 2015 en vast ook weer in 2016. Hoeveel vrijwilligers hebben zich niet ingezet voor de kerk en de samenleving en voor de rol van de kerk in die samenleving. Hoeveel mantelzorgers hebben zich ook dit jaar weer niet verzet tegen het donker door te zorgen, door het beste te zoeken voor wie op hen aangewezen waren. Hoeveel contacten deden wel goed en openden nieuwe mogelijkheden om elkaar te ondersteunen. En daarmee zeg ik niet dat Christenen het alleenvertoningsrecht van die energie. Ik zeg alleen dat we als Christenen in die inzet de kracht van Gods Geestherkennen.
4
Ik lees het in het verhaal van een voormalige Salafist die heilig in de (ook gewelddadige) strijd, de Jihad, geloofde maar die door de Arabische lente en de reactie daarop van de kant van de machthebbers tot het inzicht kwam dat je met haat geen haat bestrijden kunt. Iyad el-Baghdadi legde zijn geloof in de Jihad af en schrijft nu zijn blogs tegen het geweld van IS en Al Al-Qaeda. Zijn advies; wordt vriend met een moslim; dan zaag je pas echt aan de poten van IS. Een hoogleraar in de godsdienstsociologie in Engeland zei: wees dapper genoeg om de IS met zijn geweld en fanatisme uit te lachen. Laat je niet inpakken door degenen die zeggendat Godsdienst altijd uitloopt op oorlog en geweld. John Lennon had geen gelijk toe hij zong dat alleenal hetbestaanvan landenen religies de reden zijn om de te doden om en om voor te sterven. Geloof weet ook – en juist – van vergeving en verzoening, van zorgen voor elkaar en elkaar respecterenen waarderen, geloof weet van gerechtigheid en liefde. Kijk uit dat je dat perspectief niet kwijtraakt in de wereld van 2015 en 2016. Het is zo hard nodig, voor ieder mens, voor heel de wereld. 9. Laat je met Kerstfeest vertederen door een kwetsbaar kind. En vooral van de liefde waarmee een jonge moeder, een vader in een wonderlijke rol, herders en wijzen om dat kind heen staan. Die liefde heeft ongetwijfeld ook invloed gehad op hoe Jezus mens werd toen hij groot was. Wie met de anderen om de kribbe komt staan en met liefde naar dit kind kijkt, zal merken dat het kind terug gaat kijken. En in zijn blik zal liefde zijn voor ons. En alle oproepen om niet bang te zijn, om je in te zetten etc. etc. kunnen niet op tegen de energie die je voelt als er met liefde naar jou wordt gekeken. Kerstfeest vieren is liefdevol naar andere kijken maar dan vooral gebaseerd op de ervaring dat God al lang liefdevol naar jou heeft gekeken. Amen.
Gebeden
5
