Markus 10 : 1 – 16 en Mal. 2 : 10 – 16
GWK, 4 oktober 2015
Gemeente van onze Heer, Jezus Christus, 1. De Bijbelgedeelten die we vandaag gelezen hebben zijn zware kost. Daarom zal een man zijn vader en moeder verlaten en zich hechten aan zijn vrouw Die twee zullen één vlees zijn Wat God samengevoegd heeft scheide de mens niet… (vertaling NBG 1951, zit de meesten van ons nog het best tussen de oren) Wie zich van zijn vrouw losmaakt en een ander trouwt, wie zich van haar man losmaakt en een ander trouwt: allebei is overspel, echtbreuk Dat zijn stuk voor stuk heftige teksten. Hoe kom je er nou bij om ze vandaag te lezen en er dan ook nog over te gaan preken? Het antwoord is nogal eenvoudig: De Bijbellezingen staan op het oecumenisch leesrooster dat we in onze kerk gebruiken. Zo’n rooster helpt ons een beetje om de hele Bijbel aan bod te laten komen. Anders zou je als dominee misschien vooral teksten kiezen die jou goed liggen en andere teksten nooit lezen. De ene tekst ‘ligt’ je nu eenmaal beter dan de andere. Nu staat er wel eens vaker iets op het rooster waar ik niet zo maar mee uit de voeten kan. Maar deze tekstenvandaag liggen mij wel extra zwaar op de maag. Ik zal u maar eerlijk zeggen; ik heb een heel rijtje uitvluchten bedacht om er niet over te gaan preken. Ik zal een paar van die uitvluchten noemen: Een rooster is toch geen wet van Meden en Perzen; ik ben toch vrij om te kiezen waarover ik preken wil? Ik had de kerkgangers op zijn minst moeten waarschuwen dat deze teksten aan bod zouden komen; je mag mensen op een rustige zondagochtend in de kerk er niet mee zo maar mee overvallen; dit valt hen vastveel te rauw op het dak Ik ben zelf niet getrouwd dus ik ben al helemaal niet de aangewezen persoon om over het huwelijk te spreken. In mijn achterhoofd zat die cabaretier die over pauselijke encyclieken over het huwelijk en seksualiteit zei: wie zelf het spel niet speelt mag zich ook niet met de spelregels bemoeien… Als ‘tot één vlees worden’ over seksualiteit gaat is er nog wel meer te bespreken dan wat er tussen een man en een vrouw gebeurt Eigenlijk gaan deze teksten over onderwerpen waarover je niet moet willen preken; er is in het verleden al veel te veel over gepreekt in plaats van met mensen samen over gesproken. En dan bedoel ik een gesprek, waarbij er aandachtig naar elkaar geluisterd kan worden en samen gezocht wordt naar wegen die begaanbaar zijn.
1
Voor zulke onderwerpen heb je de veiligheid van het pastorale contact nodig en niet zozeer een publieke plaats als een kerkdienst of een preekstoel. Bij deze teksten is het risico veel te groot dat je vanaf de preekstoel dingen zegt die door de kerkgangers kunnen worden uitgelegd als commentaar op het leven en de keuzes van mensen die je kent.
U voelt wel, dat zijn geen kinderachtige smoezen; dat zijn serieuze overwegingen. 2. Waarom laat ik deze teksten dan toch lezen en ga ik ook nog proberen om erover te preken? Dat heeft iets met mijn opvatting over ons geloof en de Bijbel te maken. Christenen, net als Joden en Moslims zijn gelovigen met een boek. Aan die boeken kennen we gezag toe. Vandaag, de eerste zondag van oktober, is in de Protestantse Kerk in Nederland de zogenaamde Israëlzondag. Dat is een zondag om in het bijzonder stil te staan bij de verbondenheid die we als Christenen hebben met het joodse volk. Jezus was een man uit dat volk en met de Joden hebben we de boeken van het Oude Testament gezamenlijk als Heilig Boek. We hebben met name na de tweede wereldoorlog als christenen veel geleerd van de schatten aan wijsheid die er in de joodse uitleg van Bijbelteksten te vinden zijn. En we hebben elkaar als joden en christenen hard nodigin het zoeken naar vrede en gerechtigheid voor iedereen en bij onze inzet voor het welzijn van heel de schepping op basis van onze gemeenschappelijke bron: de Wet van God en de profeten. Daar kunnen we overigens de Moslims ook niet bij missen, ook zij staan in de traditie van aartsvader Abraham. Dat was even een klein omweggetje om het punt over de Bijbel te maken: de Bijbel beschouwen we als een boek met teksten die altijd nog een reserve hebben. Niemand kan zeggen: nu weten we het allemaal wel, zo en zo staat het er, alles is al gezegd, er valt niets meer in te ontdekken. Nee, het zijn heilige, bijzondere, teksten omdat ze altijd weer mensen aan het denken zetten en in gesprek brengen over de belangrijkste dingen in het leven. En veel mensen hebben de ervaring dat als je met die dingen bezig bent en je probeert er licht vanuit de Bijbel bij op te vangen, dat dat dan ook zomaar gebeuren kan. Het overkomt je; een soort openbaringservaring zeggen we dan. In dat geloof ga ik dan ook aan zulke moeilijke teksten als van vandaag beginnen. Vanuit de overtuiging dat ze toch weer een beetje meer prijs zouden kunnen geven van de wijsheid die erin opgeslagen ligt; van het licht dat God over ons leven wil laten schijnen. Ook al besef ik heel goed dat dit misschien nog beter kan door met elkaar in gesprek te zijn. Ik heb in de afgelopen week hier en daar mijn vragen bij deze teksten al besproken met mensen uit de gemeente en heb dankbaar gebruik gemaakt van wat er in die gesprekken al boven tafel kwam.
2
Ik ga en paar gedachten met u delen. 3. De woorden van Jezus uit het Nieuwe Testament en van Maleachi uit het Oude Testament laten in ieder geval één ding duidelijk zien: Scheiden is van alle tijden. In het Bijbelboek Deuteronomium geeft Mozes al de mogelijkheid van een scheidingsbrief. Scheiden gebeurde en als het dan toch gebeurt dan maar beter zo dat je het goed regelt. In het boek Spreuken, een onderdeel van de zogenaamde wijsheidsliteratuur, gebaseerd op brede levenswijsheid, de wijsheid van levenservaring, staan mooie teksten. Hoofdstuk 5 :18Moge je bron gezegend zijn, moge de geliefde van je jeugd je vreugde geven. Hoofdstuk 19 : 13Een dwaze zoon is voor zijn vader een ramp, het geruzie van een vrouw is als een dak dat altijd lekt. Hoofdstuk 21 : 9Je kunt beter in een hoekje op het dak wonen dan in één huis met een vrouw die ruzie zoekt. Hoofdstuk 21 : 19 Je kunt beter in de woestijn wonen dan samenleven met een humeurige vrouw die ruzie zoekt. Dat is allemaal nogal vanuit de man opgeschreven, dat was de dominante gezichtshoek in de tijd dat deze teksten werden vastgelegd. Wij beseffen dat deze dingen ook gelden als je ze vanuit gezichtshoek van de vrouw en misschien ook wel vanuit de gezichtshoek van kinderen ziet. Je zal altijd maar een humeurige man of sacherijnige vader in huis hebben… Het punt hier is: de Bijbel is nogal ‘aards’, het gaat over het gewone leven waarin beide dingen gebeuren: mensen worden verliefd, ze gaan voor elkaar, niet voor even maar voor het leven, maar onderweg kunnen er dingen gebeuren waardoor ze elkaar kwijt raken en dan besluiten dat het maar beter is om uit elkaar te gaan. Metalle twijfel aan jezelf en aan de ander, met alle verdriet over het gevoel van mislukking, met alle schuldgevoel en boosheid die tot diep in je ziel doordringt, met alle vragen over wat een goede keuze is en waar het gemeenschappelijk belang nog gediend wordt en waar puur eigenbelang de overhand krijgt. En dat is dan nog wat er zich bij ons vanbinnen afspeelt. Dan heb ik het nog niet over de wereld ‘buiten’; de verhalen die de wereld ingaan, de beeldvorming, hetonbegrip, de veroordeling, de hardheid die over je heen kan komen, terwijl je zo’n behoefte hebt aan troost en erkenning. Scheiden is van alle tijden. En scheiden doet altijd leiden, of je nu getrouwd bent, samengewoond hebt, man en vrouw, man en man, vrouw en vrouw, ouders en kinderen… Wat een verdriet als trouw niet vol te houden is en mensen elkaar in de steek (moeten) laten.
3
4. Dat punt van die ‘aardsheid’ van de Bijbel, heeft mij trouwens wel geholpen. Op een gegeven moment besefte ik dat het een gevoel van opluchting geeft dat de Bijbel, Mozes, Maleachi en Jezus, het leven goed genoeg kennen om te weten dat die moeite met ‘trouw-zijn’ een gegeven is in het menselijk bestaan. Hun woorden zijn geen starre wetstaal: zo is het, zo hoort het, zo moet het… De Bijbel benoemt de dingen van het leven als een frustratie, een trauma, situaties waardoor mensen gewond zijn geraakt aan het leven, beschadigd en gekneusd. De inzet van de Bijbel is niet om hoog van de toren te blazen over de standaard waaraan mensen niet voldoen. Die benadering ziet Jezus veel te veel bij de Farizeeën. Hij noemt dat de hardheid van hun hard, hun harteloosheid en koppigheid. Alles in wetten willen vastleggen en dan die wetten als een autoritaire maatlat langs de levens van anderen leggen. Om het dan die anderen in te peperen: te kort, te kort, te kort. De profeet Maleachi schrijft vooral over de emoties. Over hoe gewond mensen kunnen zijn door ontrouw. En dat gaat over ontrouw tussen partners, maar ook over kinderen van één vader, kinderen van God, mensen als u en ik dus, die elkaar niet trouw kunnen zijn, die elkaar laten zitten, in de steek laten, met alle traumatiserende gevolgen van dien. En God zelf laat zijn gevoel van in de steek gelaten zijn door Maleachi beschrijven. Als mensen andere machten in hun leven toelaten, in de greep van andere goden terechtkomen, noem maar een paar bekende afgoden als geld of verslaving aan seks, aan ander verslavend spul, oorlog voeren om macht: als God mensen de vernieling in ziet draaien dan voelt hij dat als liefdesverdriet. Dat loslaten is een kwestie van scheuren, dat doet pijn, dat laat wonden achter. Wonden die soms al lang voor het moment van de scheiding zijn ontstaan. En natuurlijk kunnen wonden helen en kan er littekenweefsel ontstaan dat de wond weer sluit. Maar het blijven nog heel lang daarna gevoelig plekken. Bij God in ieder geval wel. En bij de meeste mensen niet minder. Jezus beschrijft het ook realistisch: wie elkaar loslaten, verstoten, plegen overspel. Ik vind dat geen mooie vertaling; het woord spel zet me op het verkeerde been. Jezus heeft het niet over een spelletje. In de vertaling van 1951 staat het woord echtbreuk. Breken, echt breken, daar zit meer van de pijn en de hardheid van het bestaan in. Dat is weer zo’n bewijs van de aardsheid van de Bijbel, en van Jezus dus. 5. En dat breken, die pijn, zet Jezus tegenover hoe het leven bedoeld is. Kinderen groeien op en verlaten hun vader en moeder… Voelt u: het belang van een jeugd waarin je leren kunt wat liefde en trouw zijn van mensen die kinderen groot brengen. In onze tijd natuurlijk met de vraag of dat ook twee vaders of twee moeders kunnen zijn.
4
Kinderen moeten de kans krijgen om dat te leren uit ervaring. Wat liefde is en wat rouw zijn betekent. Waar het om gaat is dat kinderen leren om met zijn tweeën één te zijn. Compact te zijn. Thuis al, met vriendjes en vriendinnetjes, met al die relaties waarin je thuis al leert oefenen, waar je groot mee wordt. Dat is volwassen worden: dat je leert om met zijn tweeën één te zijn. Eén vlees staat er, maar in het Bijbelse taalgebruik gaat dat niet alleen over vlees als lichamelijkheid of seksualiteit. Vlees betekent: mens. Het Woord van God is mens geworden in Jezus Christus (Evangelie naar Johannes). Mens worden, in alle opzichten mens worden in verbondenheid met anderen. Dan kan de vrouw van je jeugd je eerste liefde zijn en wat fantastisch als mensen het een leven lang goed hebben met hun eerste geliefde! Maar het gaat er vooral om dat je in je jonge jaren hebt geleerd om echt medemens te zijn, met alle zorgen voor elkaar, met alle plezier maken met elkaar, met alle genieten van en met elkaar, met alle opoffering voor elkaar die daarbij hoort. Jezus is er zelf het voorbeeld van: ruim dertig jaar oud is hij, ruimschoots in de huwbare leeftijd, maar op een andere manier één met de mensen verbonden. Verbonden met wie hem nodig hebben; met liefde en barmhartigheid bij mensen die tekort komen en tekort schieten. Niet om ze de maat te nemen maar om het tekort in wat wezenlijk is, aandacht en liefde aan te vullen, om zichzelf te geven, zichzelf te investeren in de anderen, door zo bij mensen binnen te komen dat zij zich volop mens voelen worden. 6. Nog even over dat leesrooster: Dat heeft me vandaag ook geholpen. De lezing stopte niet bij het verstoten van je man of je vrouw, het hield niet op bij de echtbreuk. Er komt dan in onze uitgave van de Bijbel wel een tussenkopje dat suggereert dat er nu iets anders komt. Tot zover over echtbreken en u wat anders,: Jezus gaat kinderen zegenen. Nee, het is wijs van het leesrooster om door te lezen. Juist als het gaat over hoe mensen in hun leven vast kunnen lopen, in de knoei kunnen raken, kansen gemist hebben, vastgelopen zijn, dan zet Jezus de kinderen in het midden en zegent ze Kinderen symboliseren de nieuwe generatie en zijn een teken van de hoop. En daarmee zijn ze een teken van een nieuwe kans die gegeven wordt. Er is altijd weer een kans om opnieuw te beginnen. Als je die kans weer durft te ontvangen, zoals die kinderen het koninkrijk durven te ontvangen; ze staan er nog voor open. Dat is wat ik versta als de wijsheid van het hier ‘doorlezen’.
5
Het stopt niet bij de hardheid van het bestaan. Nee, lees maar door naar daar waar het leven weer zacht wordt en weer gaat stromen. Waar God zegt; ik geef een nieuwe kans, in een nieuwe generatie. Daar geef ik opnieuw mijn zegen, met het oog op nieuwe kansen. 7. De Bijbelteksten van vanmorgen zijn zware kost. Maar niet meer vanwege het feit dat het wetten zijn die als een eisende wolk boven ons hoofd hangen waaruit elk ogenblik een bliksemend oordeel kan klinken: te kort, te kort… Het zijn woorden die de aardsheid van het leven erkennen, de gebrokenheid ervan, en de pijn van scheuren en breken, in alle menselijke relaties waarin mensen het niet redden om samen op een goede manier mens te zijn voor en met elkaar. Daarom kan Maleachi ook moeiteloos de koppeling maken tussen hoe mensen in hun intieme relaties met elkaar omgaan en de manier waarop het hele volk Israël met God omgaat. En dus met vrede en gerechtigheid. Ontrouw is in principe hetzelfde, in het groot en in het klein. In het publieke en in het intieme leven. 8. En hoe doe ik het nu praktisch als mensen willen gaan trouwen en in de kerk van God een zegen vragen over hun huwelijk? Dan vraag ik natuurlijk: beloven jullie elkaar trouw voor het leven? Voor minder doen we het niet. Als je van te voren al zegt: nou voor een jaar of drie of zo.. Dan moet je het niet doen! En we weten allemaal dat dat voor en aantal mensen niet zo lang zal duren. Maar op dat moment moet je zeker weten dat je dat wel wilt , dat dat je inzet is, en dat je daarvoor, levenslang, zult gaan. In het openbaar en in je intimiteit samen. Toen ik net dominee was vroeg een stel de kerkelijke bevestiging van hun huwelijk aan. De kerkenraad had geen bezwaar, maar wel een vraag. Of ik wel wist dat het stel al een tijdje samenwoonde… En vroeger noemde de kerk dat in zonde samenleven… Of ik daar nog met het bruidspaar over zou praten. Ik voelde me wel een beetje eigenwijs; maar ik heb het als volgt opgelost: Als u bedoelt dat ik met hen zal praten over hoe die twee één zullen zijn, dan zal ik dat zeker doen. Maar dan zal ik niet vragen naar of ze met elkaar zullen vrijen. Daar ga ik vanuit. Ik zal wel vragen naar iets nog intiemers. Of ze samen en voor elkaar kunnen bidden. Want dat is een nog veel intiemere manier van met zijn tweeën één worden.
6
Maar juist dan besef je dat je zulke dingen niet ter sprake brengt om te oordelen of tegen mensen te preken, al of niet van de kansel. Dat is een kwestie van de veiligheid van een pastoraal gesprek. Nu heb ik toch gepreekt, maar besef dat het alleen maar een inleiding kan zijn op een gesprek. Bij gelegenheid wil ik dat graag voeren met wie daar behoefte aan heeft. Amen.
7
