LOCOMOTIE. André Krouwel: Onafhankelijke politiek moet nù kansen grijpen

Magazine over onafhankelijke politiek

LOCOMOTIE André Krouwel: ‘Onafhankelijke politiek moet nù kansen grijpen’

Ambitieuze plannen en werkelijkheidszin Het Wetenschappelijk Bureau nader belicht Corruptie en Integriteit

55

november 2014

Inhoudsopgave Hoe integer bent u?

3

Colofon

3

‘Het is raar als je nu verliest’

4

Ambitieuze plannen en werkelijkheidszin

6

Dagboek van een voorzitter

9



Wetenschappelijk katern



Column: Wetenschappelijk Bureau

10



Een taal die scheidt (I)

12



En een taal die verbindt (II)

14



OSF spots geven overtuigend beeld van regionale aanpak

16



Het Wetenschappelijk Bureau nader belicht

20

Waarin een klein dorp groot kan zijn

23

Corruptie en Integriteit

26

‘Geen windparken is de beste optie’

30

Agenda Bestuur OSF Zaterdag 13 december

Ledenraad OSF 10.30 uur

Zaterdag 13 december

11.30 uur

Abonneer je nu en ontvang Locomotie levenslang gratis in de bus! Aanmelden via: [email protected]

2

Locomotie 55

Hoe integer bent u? Op zoek naar een gezond huwelijk

Integriteit en politiek lijken moeilijk te binden tot een mooi

Nee, dat natuurlijk ook weer niet. Iedereen is verantwoordelijk

huwelijk. Vooral de individuele politici geven keer op keer blijk

voor zijn eigen gedrag. Als wij ons daarvan bewust zijn is de

van een gebrek aan integriteit. Natuurlijk zijn het steeds andere

eerste en belangrijkste stap al gemaakt. Want ik wil zeker niet

personen, maar het beeld van de politiek in zijn geheel wordt er

de moraalridder uithangen.

niet beter op. Mijn voorstel is dus dat alle politici, maar vooral die uit de Onderzoek geeft aan dat de lokale politiek minder last heeft

onafhankelijke politiek afkomstig zijn, vooral naar zichzelf

van gebrek aan integriteit. Dat lijkt vreemd, maar het is best

kijken en zich de vraag stellen of men goed bezig is. Dat geldt

verklaarbaar. Onafhankelijke politiek staat dichter bij de burger

wat mij betreft voor iedereen, van het kleinste dorp tot Den

en dat vereist een grotere transparantie. Een lokaal politicus kan

Haag.

zich nu eenmaal moeilijk verschuilen achter “landelijk beleid”. Om terug te komen op het huwelijk. Het mag duidelijk zijn dat Maar politiek blijft mensenwerk dus ook in de lokale politiek

niemand zonder een ander kan. Rekening houden met elkaar

gaat het wel eens mis, sla de kranten er maar op na. Integriteit

en vooral het respecteren van elkaar is de basis voor een gezond

en transparantie zijn dus begrippen die in de politiek wat

huwelijk. En volgens mij ook de basis voor gezonde politiek.

minder vaak gebruikt zouden moeten worden. Chris Tiekstra Laten wij iedereen dan maar wat aanrommelen? Laten wij

Hoofdredacteur

iedereen dan maar doen waar hij zin in heeft? Laten wij iedereen dan maar doen wat hem zelf het beste uitkomt?

Colofon

Uitgever

Locomotie is een uitgave van het Weten-

Wetenschappelijk Bureau OSF Frans Hermans

Top Shots Photo Agency BV

schappelijk Bureau van de Onafhanke-

Hendrik Ten Hoeve

Maarten Brorens

T-Force Communicatieburo

lijke SenaatsFractie (OSF) en verschijnt

Redactieraad

Dick van Niekerk

Studio Cyril

gemiddeld driemaal per jaar.

Hendrik Ten Hoeve

Gerben van den Broek

Locomotie biedt vertegenwoordigers uit

Jabik van de Bij

de onafhankelijke politiek een podium

Chris Tiekstra

Columnisten

om hun mening uit te dragen.

Hoofdredacteur

Hendrik Ten Hoeve

Daarnaast wordt regelmatig verslag

Chris Tiekstra

Jabik van der Bij

gedaan van de activiteiten van de

[email protected]

Printadvise

Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, film of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Oplage

Vaste redacteuren

Fotografie

Opmaak en vormgeving T-Force Communicatieburo Drukwerk

OSF Senator en de ontwikkelingen in de provincies. © Nummer 55, november 2014

3.700 exemplaren

3

André Krouwel blikt vooruit naar Statenverkiezingen

‘Het is raar als je nu verliest’ Politicoloog en bedenker van het Kieskompas dr. André Krouwel voorspelde het al ruim voor de gemeenteraadsverkiezingen afgelopen maart: de lokale partijen grijpen de winst. Een stimulans voor regionale partijen om ook op provinciaal niveau het beste beentje voor te zetten. Krouwel blikt in dit gesprek alvast vooruit op de aanstaande Provinciale Statenverkiezingen in maart 2015. Een korte voorbeschouwing op een gedegen gesprek dat Locomotie voerde met Krouwel over de rol en de kansen van de provinciale partijen bij de aanstaande Statenverkiezingen. Dat interview verschijnt in Locomotie van februari 2015.

dr. André Krouwel (Foto: Frans Hermans)

Krouwel neemt geen blad voor de mond. Ziet kansen, maar ook

Lokale partijen hebben bij de afgelopen gemeenteraadsverkie-

schaduwzijden. “Lokale bewegingen zijn goed voor de politieke

zingen een groot electoraal succes behaald. Dertig procent van

vernieuwing, zaken op de agenda zetten, maar kunnen ze ook

de stemmen voor lokale partijen. Bij de aanstaande verkiezingen

diepgaande maatschappelijke veranderingen tot stand brengen?

draait het om regionale problematiek. Dan moet je wel je

Maar ook, “de forse winst voor de onafhankelijke politiek moet

kansen grijpen.”

je kunnen doorvertalen naar maart 2015. Lokale partijen hebben verliest.”

‘De forse winst voor de onafhankelijke politiek moet je kunnen doorvertalen naar maart 2015’

“De oude kiezer is los van god en Marx. Het verval van de grote

“Nationale media besteden voornamelijk aandacht aan nationale

volkspartijen zie je niet alleen in Nederland maar in bijna heel

politici met nationale thema’s. Daar heb je bitter weinig aan om

Europa. Die grote partijen hebben hun electoraat verwaarloosd.

je lokaal te profileren. De lokale kiezer bereik je veel beter en

bij de Statenverkiezingen een goed verhaal. Het is raar als je nu

indringender via lokale en regionale televisiezenders. Zo laat je ze Sinds de val van de Muur is het wereldbeeld van communisme

kennis nemen van lokale politici, hun thema’s, hun campagnes.

versus kapitalisme tot een nulpunt gedaald. Zowel de sociaal

Steeds vaker beschikken (grote) gemeenten of regio’s over eigen

democraten als de christen democraten zijn hun politieke

tv-stations met nieuwsuitzendingen waarin lokale politici

kompas kwijtgeraakt. Het lukt ze niet meer om kiezers er van

veelvuldig in beeld komen en lokale thema’s voor het voetlicht

te overtuigen dat juist zij het voor het zeggen moeten hebben

worden gebracht. En dan heb ik het nog niet over de kansen

in de landelijke politiek. De grote ideologieën zijn verdwenen.

via social media.”

4

Locomotie 55

“Mogelijk zien burgers wel het nut van een lokale partij in de gemeente maar niet van een regionale partij in de provincie.”

‘Sinds de val van de Muur is het wereldbeeld van communisme versus kapitalisme tot een nulpunt gedaald’ “Provincies in Nederland zijn relatief zwak en hebben zeer beperkte competenties, waardoor regionale verkiezingen verworden tot ‘tweede-orde verkiezingen’. Hierdoor is profilering voor regionale partijen problematisch. Regionale partijen moeten dus proberen de bevoegdheden van hun stad, regio of provincie te versterken.” “30 procent van de Nederlandse kiezers stemt lokaal. Toch weten we bar weinig van het profiel van die kiezer. Wie is dat en waarom stemt hij/zij zo? Toch vreemd dat er naar de achtergronden van een zo groot deel van het electoraat nauwelijks onderzoek is gedaan. Hier ligt een mooie taak voor de OSF om onderzoek te doen naar de achtergronden en de beweegredenen van je kiezers. Natuurlijk, voor de aanstaande verkiezingen is het te laat. Maar regeren is vooruitzien, dus kijk over 2015 heen naar de toekomst. Als je weet wie je kiezers zijn en wat die kiezers beweegt, kun je daar als lokale partij veel beter op anticiperen.”

‘30 procent van de Nederlandse kiezers stemt lokaal’ “Lokale partijen zijn relevant. Maar naar hun ideeënleer is nauwelijks onderzoek verricht. In een eerder project hebben we in opdracht van de OSF de Nederlandse regionale- en lokale partijen in vergelijkend perspectief beschouwd. Een onderzoek op partijniveau. Daar zou je nu verdieping aan moeten geven via een wetenschappelijke analyse van de partijprogramma’s van de leden van de OSF en een analyse van de kiezers. Ik zie in een dergelijk project een mooie, toekomstgerichte taak weggelegd voor de OSF.” “We moeten in ons politieke stelsel toch echt iets creëren waardoor weer een zekere kwaliteit ontstaat in de politieke rekrutering van mensen zodat we de opportunistische politieke gelukszoekers buiten de deur houden.” Frans Hermans

5

Ambitieuze plannen en werkelijkheidszin Op 18 maart 2015 zijn de Provinciale Statenverkiezingen. Lokale partijen hebben belang bij een sterke provinciale vertegenwoordiging, zeker gezien de grote invloed van de provincie op gemeentelijk beleid. “Wij willen als OSF de invloed van de onafhankelijke politiek in de Provinciale Staten vergroten”, stelt OSF voorzitter Jabik van der Bij.

Jabik van der Bij (Foto: Frans Hermans)

Van de leefbaarheid van een vergrijzend platteland tot zuinig

Een praktisch ingestelde bestuurder die de kernwaarden voor

streekvervoer, van de aanpak van de jeugdzorg en onderwijs

de onafhankelijke politiek, het streven naar kleinschaligheid en

tot provinciale gebiedsinrichting en mobiliteit, de meest

de menselijke maat, volledig onderschrijft. “In Den Haag heeft

uiteenlopende onderwerpen spelen een rol bij de Provinciale

men geen idee van de impact van sommige regionale besluiten

Statenverkiezingen. Van der Bij: “Een sterke vertegenwoordiging

of wat in de provincies feitelijk speelt. De Haagse politiek

van regionale partijen in de provincies is noodzakelijk om krachtige

onderschat het verlangen van de kiezer naar een slagvaardig,

onafhankelijke politiek te voeren. Dat offensief heeft de OSF in

efficiënt en alert bestuur. De Haagse politiek voelt niet goed aan

aanloop naar de Statenverkiezingen al een tijd geleden ingezet.

hoe belangrijk het is dat de stem van de regio doorklinkt in de

Het binden van de regionale partijen moet leiden tot een krachtig

besluitvorming.”

OSF geluid in de diverse Provinciale Staten en in de senaat.” Van der Bij pakt het Stappenplan erbij. “Eigenlijk zijn we direct Jabik van der Bij is geen man van dubbele agenda’s. Hij praat

na ons congres in Lunteren gestart met de voorbereidingen voor

frank en vrij over wat hem beweegt. Met Friese trots, zeker.

deze verkiezingen door een sterkte-zwakte analyse te maken

Niet voor niets was hij jarenlang foarsitter van de Ried van

van onze aanwezigheid in alle provincies. Met als achterliggende

de Fryske Beweging en was hij lid en voorzitter van het hoofd-

gedachte dat we in heel Nederland onze stem laten horen, ons

bestuur van de Fryske Nasjonale Partij.

gezicht tonen, onze visie uitdragen. In de provincies Brabant, Gelderland, Overijssel en Flevoland zijn we nu nog niet vertegen-

Maar ook, al sinds 2007, voorzitter van de OSF. Want wie een

woordigd, dat zijn de zogeheten witte vlekken. Die is het OSF

beroep op hem doet, krijgt zelden nul op het rekest. Van der Bij

bestuur in samenwerking met adviseur Chris Tiekstra nu aan

neemt graag zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid.

het ontginnen.

6

Locomotie 55

Voor die activiteiten heeft de OSF een steunfonds in het leven

partijen die in oorsprong hetzelfde doel nastreven: zaken op

geroepen met e 50.000,- in kas. Ik heb enorm respect voor

regionaal niveau besluiten en uitvoeren, in dezelfde vijver

de manier waarop Chris en de overige dagelijkse bestuursleden

vissen. “Doodzonde”, zegt hij hartgrondig. “Vaak bestaat het

zich van deze taak kwijten. Het kost zeeën van tijd en enorm veel

rationele besef wel dat je samen meer macht maakt, maar op het

energie om al die contacten te leggen met mensen die lokaal

emotionele vlak zijn dan vaak dingen gebeurd waar mensen o zo

politiek actief zijn en om daar een vruchtbaar vervolg aan te geven.

moeilijk overheen kunnen stappen. Ja, wat dat betreft hebben we

Ofwel, om hen te bewegen zich onder de paraplu van het OSF

het geheugen van olifanten.” Die verdeeldheid heeft zelfs geleid

platform te scharen.

tot noodzakelijke wijzigingen in de statuten van de OSF.

Daarnaast hebben we in het voorjaar op een zevental plaatsen in

‘De stem van de regio klinkt nauwelijks door in Den Haag’

Nederland samen met de VPPG regiobijeenkomsten gehouden waarbij we op een neutrale wijze voor het voetlicht hebben gebracht waar de OSF voor staat. Zonder meer succesvolle bijeenkomsten

“Op enig moment zaten we als OSF in Drenthe met vier

al dient de waarheid ook te vertellen dat lokalen hun vizier vaak

verschillende partijen rond de tafel. Toen is besloten dat in

louter richten op de grenzen van hun eigen gemeenten.

principe slechts één provinciale partij lid kan zijn van de OSF.”

Aan ons dan weer de taak om duidelijk te maken dat je via bundeling van belangen een stem kunt verwerven. Naast deze activiteiten richten we ons met het Stappenplan natuurlijk ook op het blijven ondersteunen van onze OSF leden. We willen deze keer echt op eigen kracht door bundeling van de regionale partijen zoveel mogelijk invloed verwerven in de diverse Provinciale Staten. De Statenleden kiezen immers de leden van de Senaat.” Dat vraagt om een toelichting. Waarom lukte het bij de vorige Statenverkiezingen niet op eigen kracht? “Daar lagen een aantal factoren aan ten grondslag” legt Van der Bij uit. “We hadden toentertijd een aantal provincies waar we zonder meer op rekenden, maar door interne oorzaken lukte het die partijen niet om de verwachtingen waar te maken. Ik kan me nog herinneren dat vlak voor de vorige Statenverkiezingen de toen bestaande partij Leefbaar Zuid-Holland haar naam veranderde in Platform Lokale Partijen. Zo vlak voor de verkiezingen een naamswijziging, dan verlies je een stuk herkenbaarheid. In Brabant viel de lijsttrekker weg, Limburg had te maken met het Wilders effect en ook de Ouderenpartij was een kaper op de kust. Kortom, teveel partijen aan de ruif. Door de subtiele wijze waarop onze toenmalige senator Hendrik Ten Hoeve politiek manoeuvreerde ontstond een zekere goodwill bij andere partijen over de door het bestuur gekozen strategie en uitvoering wat uiteindelijk resulteerde in een Senaatszetel.” Om er fijntjes aan toe te voegen Het electorale succes van de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen “dat tekende ook wel de sfeer in de tijd dat Ten Hoeve senator was

-28 procent van de stemmen ging naar lokale partijen- is ook voor

voor de OSF.”

de OSF een stimulans voor de aanstaande Statenverkiezingen. Maar waarom zou je je als regionale partij aansluiten bij de OSF?

‘Eén zetel in de senaat is aardig, twee zetels is beter, drie zetels zitten het best’

Wat is de toegevoegde waarde? Hij gaat er eens goed voor zitten. “Nou, heel basaal gesteld deel je dan mee in de revenuen die je als politieke partij genereert. Geen senator in de Eerste Kamer

Op eigen kracht dus. Samen sterker, bundeling van krachten.

betekent geen geld. Zo eenvoudig is het. Meer senatoren is meer

Het loopt als een rode draad door het betoog van Van der Bij.

geld. Pecunia die je bij voorbeeld kunt gebruiken voor eigen

Hij ziet met lede ogen aan dat in de aanloop naar de verkiezingen campagnes van de provinciale partijen die bij de OSF zijn her en der splintervorming ontstaat. Waardoor teveel regionale

aangesloten; bijdragen dus aan het verkiezingsbudget.

7

Ook niet onbelangrijk, je hebt via de senator wel een aanspreek-

Eén is maar alleen in de Eerste Kamer. Twee senatoren is toch

punt in Den Haag. Die heeft het recht tot vragen stellen. Hij zal

beter. Voor de werkverdeling, de communicatie en de contacten

niet voortdurend de minister op het matje roepen, maar je krijgt met achterban en bestuur. Daarom, ik kan het niet vaak genoeg iets terug. Advies, ondersteuning, ervaring in hoe de hazen

benadrukken, het is echt mijn vurige wens dat zoveel mogelijk

politiek lopen. Ook kun je gebruik maken van de diensten en

partijen zich aansluiten bij de OSF.”

de gelden van het Wetenschappelijk Bureau van de OSF. Maar daarvoor kun je beter het interview lezen met Hendrik

Over wensen gesproken. Hoe staat hij tegenover zijn eigen positie

Ten Hoeve, elders in deze uitgave. Let wel, de OSF is alleen maar

binnen de OSF? Hij was penningmeester en is alweer zeven jaar

dienend, daar gaat geen geld in om. Wat ons voor ogen staat is

voorzitter. Bij de aanstaande verkiezingen treedt het bestuur

dat de OSF uitbreidt. En daarmee de ledenraad, dat het bestuur

-conform de statuten- af. Is hij nog beschikbaar voor een volgende

meer armslag krijgt en dat we meer zetels in de Eerste Kamer

periode. “Ik ben er nog niet uit”, zegt hij eerlijk. Ik ben nu 73 jaar

krijgen.”

heb een schat aan ervaring bij elkaar gesprokkeld, maar ik vind ook dat je ruimte moet kunnen maken voor nieuwe ontwikkelingen

‘Een sterke vertegenwoordiging van regionale partijen in de provincies is noodzakelijk om krachtige onafhankelijke politiek te voeren.’

en nieuwe mensen. Eerst maar eens samen een flinke vuist

Op hoeveel zetels rekent de OSF voorzitter? “Je moet realistisch

Frans Hermans

maken richting de Statenverkiezingen. Dan zien we in maart wel weer verder.”

zijn. Als we één zetel halen ben ik tevreden. Maar we mikken toch liever op twee zetels. Een is aardig, twee is beter, drie is best.

8

Locomotie 55

Column

DAGBOEK VAN EEN VOORZITTER

Grens aan de onafhankelijkheid Als voorzitter van een partij hoor je optimisme uit te stralen.

Groeperingen (PPG’s). Een aantal van hen redt dat op eigen

Maar dat is niet altijd even gemakkelijk. Omdat je als voorzitter

kracht met financiële ondersteuning van de OSF.

de ogen en oren altijd open hebt, vallen je bepaalde zaken op.

Anderen hebben meer moeite om een plek te veroveren op

En niet alles wat je ziet maakt je blij!

het provinciale podium.

Zo zien we in de aanloop naar de verkiezingen voor provinciale

En er zijn nog “witte vlekken”, provincies waar geen provinciale

staten dat in een aantal provincies diverse onafhankelijke

partij (meer) is. In dit krachtenveld is er de zorg om de grens

groeperingen mee willen doen aan de verkiezingen. Daar ben

die er gesteld kan (moet?) worden aan de onafhankelijkheid.

je uiteraard blij mee als OSF maar het zal niet moeten leiden

Om het niet te criptisch te maken: hoeveel onafhankelijke

tot wildgroei. Ook binnen de onafhankelijke politiek geldt dat

groeperingen kan een provincie verdragen?

je het altijd samen met anderen doet.

De rekensommen zijn simpel te maken. Als er drie of meer onafhankelijke partijen in een provincie meedoen zullen ze

De provinciale politieke werkelijkheid is complex en is voor

allemaal te maken krijgen met reststemmen, waardoor ze

de diverse provincies zeer verschillend. Als onbezoldigde

elkaar verzwakken.

bestuurders steken we veel energie en tijd in het ondersteunen van onze aangesloten leden van de Provinciale Politieke

Hiervoor is maar één remedie: bundel de krachten van de onafhankelijke groeperingen. De oude wijsheid “eendracht maakt macht” geldt ook voor onze onafhankelijke politiek. Heel vaak wordt die eendracht bemoeilijkt door oude vetes, onbetaalde rekeningen of persoonlijke voorkeuren. Politici hebben grote ego’s, anders waren ze ook niet in de politiek gegaan. Het gezonde verstand zou hier toch moeten zegevieren. Als je als politicus roept dat je het doet in het belang van je kiezers, stap dan over rancunes heen en bundel de krachten. Dat is ook nog eens eigen belang. Met te veel versnippering bereik je uiteindelijk weinig. Onafhankelijkheid kent zijn grenzen. Jabik van der Bij Voorzitter OSF

(Foto: Topshots)

9

Column - Wetenschappelijk Bureau

De wereld in chaos De twee zaken die ik in mijn vorige column

Toch is de benoeming van de commis-

In Catalonië lijkt daar wel een meerder-

aan de orde stelde (dat is intussen vijf maanden sarissen die Juncker uit de diverse landen

heid voor te vinden, maar die mag zich

geleden!), zijn goed afgelopen. Vanuit de

dus niet uitspreken.

toegeschoven kreeg niet echt makkelijk

gemeenteraadsleden zijn nieuwe bestuurs- geweest omdat de screening door het leden en commissieleden benoemd voor

parlement nu en dan nogal fel verliep.

de VNG, en de nieuwe Europese Commissie is aangetreden onder leiding van Claude

voorbeelden van wat er mis gaat uit Maar misschien moeten we ook daarover

democratisch oogpunt. Veel ernstiger is

Juncker. Bij beide kunnen we spreken van juist positief oordelen: het parlement heeft

natuurlijk de situatie in de Oekraïne, waar

een stap vooruit!

in ieder geval uitgebreid de gelegenheid

een complete oorlog heerst ondanks de

waargenomen om te controleren of de

wapenstilstand, en waar de regering

Van alle bestuurs- en commissieleden in

juiste personen op de juiste posten

(of de regering helpende milities) zelfs

de VNG waren maar 10% afkomstig uit de

geplaatst zijn. Het Nederlandse parlement

overal elders verboden clusterbommen

lokale partijen. Nu is dat 20% geworden

krijgt die kans bij de benoeming van

gebruikt tegen de opstandelingen in het

doordat onder leiding van Marco Pastors

ministers niet!

oosten. En daarmee tegen haar eigen

(Leefbaar Rotterdam) daarvoor flink is

Wetenschappelijk Bureau

En dat zijn dan nog de onschuldige

burgers, want precisiebombardementen

geworven. Dat is nog steeds minder dan

Twee stapjes vooruit in democratisering

zijn niet mogelijk. Wie is hier trouwens

het aandeel lokalo’s in de gemeenteraden

dus, maar in een wereld die verder meer

ondemocratisch? Rusland natuurlijk dat

(30%), maar vooruit, het is toch een stap

chaos laat zien dan vooruitgang naar

illegaal de Krim annexeert en illegaal

vooruit. Alhoewel dus nog steeds de

democratie. Dichtbij, in EU lid Hongarije, opstandelingen helpt.

lokalo’s zich niet makkelijk laten dwingen bekeert de premier zich tot de “illiberale” tot extra werk om de onafhankelijke

staat. Niet de liberale democratie, maar de Maar de Oekraïnse regering natuurlijk net

kiezer ook in Den Haag goed vertegen-

strakke leiding van Singapore, China en

zo goed, die immers niet bereid is tot echte

woordigd te laten zijn. Dat blijft jammer.

Poetin, gebaseerd op nationalisme, lijken

federalisering van het land om het op

hem meer toekomst te bieden.

Rusland geöriënteerde oosten tegemoet

In Brussel is het gelukt om de kandidaat

te komen. Die niet verder kwam dan een

van het parlement benoemd te krijgen als

In Hongkong verzet een deel van de

aanbod van (minder ver gaande) autonomie,

voorzitter van de Europese Commissie,

bevolking zich juist tegen zo’n strak

en dat pas nadat er al heel wat gevochten

en ook dat is een stap vooruit.

geleide “democratie”, maar het is niet

en gebombardeerd was.

De regeringsleiders van de afzonderlijke

waarschijnlijk dat Peking zich daar wat

Europese landen zullen waarschijnlijk de

van aan zal trekken. In Spanje verbieden

En veel ernstiger is natuurlijk ook de

kans niet krijgen om deze democratische

regering en constitutioneel gerechtshof de

situatie in Irak en Syrië, waar een

verworvenheid van het parlement in de

Catalanen om een referendum te houden

Islamitisch Khalifaat wordt opgericht dat

toekomst weer terug te draaien.

over de vraag of zij zelfstandig willen worden. democratie verwerpt en met middeleeuwse,

10

Locomotie wetenschappelijk Locomotie bureau 55

(Wb) barbaarse methoden het gezag uitoefent. Maar dat blijkbaar wel aantrekkingskracht heeft voor Soenitische moslims die onder de Sjiïtische regering in Irak en onder het Assad regiem te lijden hebben gehad. En ook voor een aantal westerse moslims die zich in onze democratieën niet geaccepteerd voelen. Is het dan wel verstandig om de onbeperkte oorlog af te kondigen tegen deze “staat” die uiteindelijk door haar methoden bijna onverslaanbaar zal blijken te zijn? Of is het misschien verstandiger om te doen wat de Koerden doen: hun eigen gebied verdedigen, maar de Arabische Soenieten van het Khalifaat niet op hun eigen terrein achtervolgen. Zouden de Iraakse Sjiïten in hun deel van Zuid-Irak dat niet het beste ook kunnen doen? Dan kan het westen zijn taak beperken tot het helpen verdedigen van Koerdisch gebied en van Zuid-Irak

(Foto: Topshots)

Dan wordt Assad verjaagd door IS, wat de Turken goed uitkomt en wordt

Maar in ieder geval heeft deze politiek het

komt is de keuze in de verkiezingen voor

Koerdische autonomie binnen een Turks-

voordeel dat het niet de indruk geeft een

provinciale staten. De wereld zal er niet

Koerdische staat misschien een realistische

oorlog tegen de Islam te zijn, maar een

op letten, maar voor de onafhankelijke

optie.

oorlog om twee volken te beschermen die

politiek en voor de OSF wordt het wel

niet bij het Khalifaat willen horen.

belangrijk. Maar als Nederland Nederland

Moeilijke beslissingen natuurlijk.

blijft zal er geen bloed bij hoeven te

Het grootste probleem blijft waarschijn-

Misschien maar goed dat wij niet zelf

lijk de vraag hoe je de minderheden in

overal de keuzes hoeven te maken.

het Khalifaatsgebied dan nog kunt helpen.

De belangrijke keuze die er voor ons aan

vloeien. Hendrik ten Hoeve

11

Een Taal die scheidt (I) Kattendonders waren het, maar ook keienbijters en stenenschijters. Zo werden Helmonders vroeger genoemd. Momenteel zijn dergelijke betitelingen op zijn best nog bruikbaar voor de plaatselijke Carnavalsverenigingen maar destijds waren het beeldende persoonskarakteriseringen die buitenstaanders gaven aan de straatarme Helmondse thuiswevers. Dat waren keienbijters omdat ze altijd een kiezelsteentje in hun mond hadden om hun speekselproductie op gang te houden. Speeksel was hard nodig als de wevers, zittend achter het weefgetouw, gebroken draden weer aan elkaar moesten zien te frutselen.

Dick van Niekerk

Beschimpingen in de streektaal creëerden afgelopen eeuwen kleurrijk taalgebruik en gaven daarmee een inkijkje in onze volkscultuur. Ondertussen lijken spoten scheldnamen uit de dialecten te verdwijnen. Is dat erg? Een invloedrijke Franse taalfilosoof vindt van niet. Voor hem hoeven streektalen zelfs helemáál niet! Door hun “geslotenheid en bekrompenheid” zouden ze bijdragen aan “xenofobie”. Van een taal die scheidt wil hij naar een taal van verbondenheid.

12

Met dat kiezelsteentje ging wel eens wat mis. Het verdween in de maag en kwam uiteindelijk in de ontlasting terecht. Ja, dan ben je een stenenschijter. De Helmondse armoede was zo groot dat die “stenenschijters” zich vaak genoodzaakt zagen om massaal gebraden kat te eten. De smaak daarvan leek op die van konijn en het “gerecht” was veel goedkoper. Vandaar: kattendonders. Wie in het fraai uitgevoerde Brabantse spot- en scheldnamenboek van de neerlandicus en dialectoloog Casper van de Ven bladert, kan bijna niet aan het gevoel ontkomen dat er vroeger veel haat en nijd onder onze voorouders geweest moet zijn. De talrijke schimpnamen die inwoners van rivaliserende dorpen en steden elkaar gaven, getuigen van een grote taalkundige slagvaardigheid en tegelijk van een sociale minachting die voor de buitenstaander van nu soms confronterend overkomt. De veelal kleurrijke spot- en scheldnamen roepen een tijdsbeeld op van verzuiling en van sociale verbanden die elkaar uitsluiten.

Locomotie wetenschappelijk bureau 55

Streektalen in Nederland Over de heg gegooide Bèls

Uit de buurgemeente van Goirle, Hilvaren- Een pendant van de Drentse “manieren”

Men kon elkaar stevig op de korrel nemen

beek, komen pezerikken. Dat woord staat

vinden we in Oostzaan: Op z’n Oostzaans

over bestaande of vermeende (on)hebbelijk-

niet alleen voor gierigaard maar ook voor

eten, ‘het bord helemaal schoonlikken’ .

heden. Wij denken bij voorbeeld aan het

de uitgesneden roede van een varken.

De inwoners van dit Drentse èn van het

armzalige eten dat inwoners van bepaalde

Noord - Hollandse dorp stonden bekend

plaatsen tot zich moesten nemen (boone-

Die werd gebruikt om zagen in te smeren.

als ongemanierd, leren we van Rien van

pikkers - inwoners van Chaam, boonevreters

Als de boomzagers van Hilvarenbeek erop

den Broek die in zijn eind 2013 uitgebracht

komen uit Oosterhout en uit het naburige

uit trokken met de grote zaag bungelde er

boek per provincie tal van schimpuit-

Dongen komen de peestekers omdat men

ergens ook nog een pezerik om de zaag te

drukkingen geeft.

daar zoveel smaak vond in hutspot met rode

smeren. Tijdens carnaval heten de inwoners

wortelen), aan het beroep dat ze uitoefenden

van Hilvarenbeek “officieel” nog steeds

(ganzenmelkers - inwoners van Aarle Rixtel)

pezerikken en die van Goirle ballenfrutters. Maar het kan ook positief: Uit gouden

Museale naslagwerken

of aan hun veronderstelde luiheid. Van dat

korenaren schiep God de Tilburgers, de

laatste geeft de schrijver Bergeyk als voorbeeld: Locofaulismen

Bredanaars en de Eindhovenaren en uit

“De bewoners waren erg lui en gingen liever Dergelijke schimpnamen met een locaal

het restant alle anderen van het land.

bedelen dan werken.

of regionaal karakter heten met een weten-

Of ronduit opgewekt: Hij heeft Ulrum in

schappelijke term: locofaulismen. Naar dit zijn muts (hij is erg uitgelaten, de inwoners Men zei van hen dat ze de voorgewende

verschijnsel heeft Dirk van der Heide

van dit Groningse dorp golden als vrolijk).

Berkter ziekte hadden. In de omliggende

baanbrekend onderzoek gedaan in zijn

Landelijk bekend in dit genre is ten slotte

dorpen circuleerden de volgende spotregels

Groot Schimpnamenboek van Nederland

de uitdrukking “hoe dichter bij Dordt hoe

over die Bergeykers: De Berkter bokken die

en sindsdien zijn er heel wat publicaties aan

rotter het wordt” (de windrichting bij

komen getrokken. Die hebben geen nood

locofaulismen gewijd. De bespotting van

Dordrecht was voor zeilschepen vaak tegen-

want ze schooien hun brood en steken

naburige of regionale plaatsen gaat vaak ver

overgesteld aan de stroming en men moest

vader en moeder met knopspelden dood.”

terug in de tijd, soms zelfs tot in de middel-

oppassen om niet tegen de kade te slaan).

Daarmee stond je vroeger toch maar mooi

eeuwen. Een voorbeeld is de bijnaam “vossen”

te kijk als inwoner van Bérgààjk!

voor de inwoners van het Zeeuws - Vlaamse Wie het Groot Schimpnamenboek van Hulst, omdat in de regio Hulst het bekende Nederland en De Brabantse spot- en scheld-

Ook Goirle moest het danig ontgelden.

middeleeuwse dierenepos Van den Vos

namen van Casper van de Ven naast elkaar

Ballefrutter is nog steeds de geuzennaam

Reynaerde speelt.

openslaat, heeft een stuk collectief cultuur historisch geheugen van dit land en zijn

voor Goirlenaar. Dat verwijst naar de kaatsballenindustrie van ruim twee eeuwen

Het kan ook anders: met spreekwoorden

inwoners in handen. Een uitstervend

geleden. In Goirle werden vooral in de

en gezegden plaatsen en hun inwoners op

element uit onze volkscultuur is in deze

winter kaatsballen gemaakt, drie lapjes

de hak nemen. Dikwijls worden daarmee

bijna museale naslagwerken voor decennia

kalfsleer gevuld met paardenhaar. Dit was

de vermeende domheid, arrogantie,

lang vastgelegd. “Het woord museaal zou

thuiswerk. Ballen frutten was dus kaatsballen

zuinigheid of losbandigheid onder schot

ik zelf niet zo gemakkelijk in de mond

maken, legt de auteur uit. Maar het dorp

genomen. Een voorbeeld uit het Drentse

nemen,” stelt Casper van de Ven desgevraagd.

heeft volgens Van de Ven nòg twee scheld-

Hollandscheveld: ‘Een Hollandscheveldse

“Maar ik zie natuurlijk ook wel dat het

namen: Golse gèèt en over de heg gegooide

zakdoek gebruiken’. Dit staat voor ‘tussen

Brabants, zoals in mijn boek gebruikt, in rap

Bèls. “Golse gèèt zou een geuzennaam zijn

duim en wijsvinger de neus snuiten’.

tempo aan het verdwijnen is. Daarom ook

geworden nadat een rechter zich had uitge-

hebben we deze persoonskarakteriseringen

sproken over een staking van textielarbeiders.

zo aantrekkelijk mogelijk vastgelegd.

De rechter zou hebben gezegd: Uit Goirle komt niet eens een goede geit vandaan.

Dan is er inderdaad nog een mogelijkheid

Over de heg gegooide Bèls is een duidelijke

dat ze over vijftig jaar nog eens onder het

verwijzing naar de ligging aan de Belgische

stof vandaan gehaald kunnen worden.

grens en het bestaan van veel familierelaties

Alleen daarom al mag je dit naslagwerk

met de andere kant.”

toch wel museaal noemen, ja!”

13

En een Taal die verbindt (II) De Franse filosoof Michel Onfray zal er niet wakker van liggen dat het verdwijnen van de schimpnamencultuur de streektalen zal verarmen. Hij ziet trouwens helemaal geen heil in taaldiversiteit; laat staan in het ondersteunen van streektalen met beschermende maatregelen. Het zijn “plaatselijke, bekrompen, gesloten en vreemdelingonvriendelijke talen”.

De Fransman gaat terug naar het Bijbel-

voor de xenofobie, zij wijst iedere buiten-

Echter, de mythe van de ene Adamitische

verhaal van de Toren van Babel (Genesis

staander af die hier niet geboren is.

taal schijnt nu terug te keren in de vorm

11, 6 - 7) waarin de mensen probeerden

van een door miljoenen gesproken soort

een toren te bouwen die tot in de hemelen

Een taal gehoorzaamt aan de behoeftes van

“vliegveld-Engels”. Deze door miljoenen

reikte, waardoor de mens aan God gelijk

mensen binnen een tijdelijk, geografisch

toegetakelde taal lijkt te overwinnen omdat

zou kunnen worden. God besloot deze

bestel. Als de behoeftes ophouden, sterft

ze in alle betekenissen van het woord de

hovaardigheid van de mens af te straffen

de taal. Een dode taal weer tot leven brengen

taal van de handel is. Het is een waarheid

en gaf Jahwe opdracht naar de aarde af te

is als trekken aan en dood paard en te

als een koe: deze taal domineert, omdat zij

dalen en de ene Adamitische taal van de

vergelijken met het herintroduceren van

de overheersende beschaving verwoordt.

mensen te versnipperen zodat zij elkaar

de dinosaurus in de Parijse kantorenwijk!

Engels praten is de taal van het wereld-

niet meer konden verstaan. “En Jahwe

imperium praten; de thuishaven van het

verspreidde hen over het oppervlak van de

Een taal van openheid

hele aarde en zij hielden ermee op om de

Tegenover de gesloten en bekrompen

stad en de toren te bouwen.”

(regio)taal plaatst Onfray een taal van

Maar Engels is ook de taal van een

openheid, die mondiaal aanwezig is en

`planetair regionalisme´, en omsloten door

Sindsdien zijn er talen maar vooral

zowel kosmopolitisch als universeel is:

een dezelfde bekrompen wereld: die van de

onenigheid en onbegrip onder de mensen,

het Esperanto. Dat is een creatie van

zaken, de handel, van de woordenstroom

stelt Onfray. Vanwege dat laatste is de

Ludwik Zamenhof, een Jood uit Bialystok, van de kooplui en van ieders have en goed.

meervoudigheid van talen niet een rijkdom

een stad die toen (1870-1880) in Rusland

maar een wezenlijk stuk politieke armoede. lag (nu in Polen), waar de Joden samen-

Engels draagt de naam dollar.

Daarom ook is Esperanto zo geschikt als mondiale taal omdat de basis ervan niet in

Hij denkt hierbij aan de “regionale onaf-

woonden met de Polen, de Duitsers en de

“het hebben” ligt maar in het zijn, meer

hankelijken” (Bretonnen en Corsicanen) in

Wit-Russen en de aanleidingen om elkaar

speciaal in het “samen zijn”, zonder de

zijn land die van de taal “een identiteits-

niet te begrijpen dus voor het grijpen lagen.

bedoeling een andere uitwisseling tot stand

middel maken, een werktuig van

te brengen dan die van immateriële goederen.

geslotenheid, een anti - universeel geweer, Esperanto is een taal die verbindt en tegenja: een instrument in een stammenstrijd.”

stellingen overbrugt. Het is een taal die beoogt Taal mag geen belasting zijn terug te keren naar het Babel van vòòr de

Zijn de ideeën van Onfray ook

De streektaal sluit de buitenstaander uit,

goddelijke bestraffing, een taal gebouwd

overdraagbaar naar ons taalgebied?

hoewel hij toch een mede - staatsburger is.

op wijsheid, openheid en ontvankelijkheid, *De Drentse taalconsulent Jan Germs

Zij doet dienst als een soort paard van Troje

aldus Onfray.

14

heeft ze serieus in overweging genomen. Locomotie wetenschappelijk Locomotie bureau 55

Streektalen in Nederland “Maar mijn moedertaal is mij te dierbaar

geldt als een van de redenen voor de teloor-

“hebben” is gericht. Esperanto lijkt mij

om zomaar los te laten. Ik zal elke

gang van dialecten. Zelfs in de tweede

daarvoor een utopische invulling, een taal

internationale taal die ik ken gebruiken

rijkstaal, het Frysk, worstelt men ermee.

ook waarvan het momentum voorbij lijkt.

*De xenofobische associaties die Onfray

Gaat het niet veeleer om de innerlijke

om communicatie mogelijk te maken,” schrijft hij in zijn boekje Ik heb een neefje

doodgeslagen. “Ik probeer niemand buiten heeft bij sprekers van streektalen zijn wij

houding en openheid waarmee we onze

te sluiten. Maar ik woon in een taal die mij

tijdens ons onderzoek naar de streektalen

(regio)taal gebruiken?

past. De taal van mijn hart, de taal die het

niet tegengekomen. Integendeel.

Hierop voortbordurend verlaten we Babel

nunern van een kind en het longern van

Een veelzeggend citaat uit een recent gesprek

en komen we uit bij het nieuwtestamen-

een vrumde kent.” Germs had hierbij ook

met Jabik van der Bij, jarenlang voorzitter

tische Pinksterverhaal. Daarin beroert de

de wetenschappelijk aangetoonde voordelen

van de Raad voor het Frysk: “Soms worden

Heilige Geest de tongen van de apostelen

van tweetaligheid kunnen noemen: een

Fryske taal en de zogenaamde Fryske

waardoor zij aan iedereen ongeacht zijn

grotere talige ontvankelijkheid en het vijf

identiteit wel eens aan elkaar gekoppeld.

taal het Goede Nieuws kunnen brengen.

jaar langer onderdrukken van de symp-

Voor mij bestaat die Fryske identiteit niet.

Taaldiversiteit geldt hier dus als een regel-

tomen van Alzheimer.

Als je je identiteit aan een taal vastknoopt

rechte verrijking en absoluut niet als straf!

of aan etniciteit, krijgt zij iets exclusiefs, iets wat anderen uitsluit. En dat is het laatste wat ik zou willen. Bij ons is iedereen

‘Hoe dichter bij dordt hoe rotter het wordt’

welkom. Frysk zijn is iedereen in zijn waarde en in zijn taal laten; en op een open manier

Taaldiversiteit is het middel bij uitstek

tot de Fryske gemeenschap willen behoren.”

om met anderen in contact te komen. Iedere ontmoeting kan geluk betekenen,

*Taal die anderen uitsluit heeft niet alleen zo luidt een uitdrukking in Macedonië. met streektalen van doen. Ook schrijftaal kan zelfs Nederlandse taalgebruikers met

Zoveel talen als je spreekt, zo veel mensen

een gemiddelde onderwijsachtergrond stevig ben je waard, is een andere zegswijze in buiten sluiten. Wat te denken van het ondoor- dit meertalige land. Het zijn prachtige dringbare belastingjargon en van de onlees- volkswijsheden, wegwijzers ook naar een bare brieven die mensen krijgen als bijvoor-

taal van verbondenheid!

beeld hun huurtoeslag om onnavolgbare reden wordt teruggevorderd?

Geraadpleegd dan wel geciteerd uit:

Hoogleraar en tekstanalyticus Jan Renkema

Michel Onfray, Les deux bouts de la langue, Le Monde

heeft daarover een verhelderend boekje geschreven, dat de heerlijke titel draagt: Taal mag geen belasting zijn.

13.07.2010; Dirk van der Heide, Groot Schimpnamenboek van Nederland, Bedum 1998; Caspar van de Ven, De Brabantse Spot- en Scheldnamen, Drunen 2013; Marinus A. van den Broek, Boeren, burgers en buitenlui spreekwoordelijk geportretteerd, Soest 2013;

*Vraag is of dialectsprekers hier te lande

Pinksteren

Jan Gems, Ik heb een neefje doodgeslagen, Beilen 2012;

*De filosoof Onfray toont zich betrokken

Reinier Salverda, De talen in ons leven, uit: Overeind in

bij hen die zich buitengesloten voelen

Babel, 7 - 17, Rekkem 2007;

anderen uitsluiten, zoals Onfray suggereert. door taal. Het doet er niet toe of die

Jan Renkema, Taal mag geen belasting zijn, een onderzoek-in-burger naar brieven van ambtenaren,

Veel dialectsprekers, te denken valt aan

gesproken of geschreven is of uit schimp-

de Zeeuwen, de Stellingwervers en de

jargon bestaat. Meertaligheid ziet hij als

Brabanders, onderbreken hun gesprek in

een fenomeen dat mensen van elkaar

dialect zo gauw ze in contact komen met

scheidt, als een nog steeds voortdurende

Dit is de 35e aflevering in de serie

personen die Algemeen Nederlands spreken.

straf van een oudtestamentische God.

“Streektalen in Nederland” door

Daarvan is regelmatig melding gemaakt

Daarom gaat hij op zoek naar een taal die

Dick van Niekerk

in deze serie “Streektalen”. Het verschijnsel

verbindt en die niet - zoals het Engels - op

’s-Gravenhage 1994

15

OSF spots in Noord-Holland en Groningen

Geven overtuigend beeld van regionale aanpak

Zendtijd politieke partijen

Opkomen voor de belangen van de bewoners in de gemeenten en de provincies. Dat bindt de regionale partijen binnen de OSF. Belangen die zeer verschillend kunnen zijn, maar altijd de menselijke maat betreffen. In de zendtijd voor politieke partijen springen de OSF spots voor de Ouderen Partij Noord-Holland en de Partij voor het Noorden eruit. Verschillende problematiek, dezelfde gedrevenheid. Electoraal gezien geven de spots een ondersteuning vanuit het platform OSF naar de provinciale partijen.

In het kader van zendtijd voor politieke partijen krijgt de OSF gelegenheid om radio- en TV spots uit te zetten via de publieke landelijke omroep. Passend in de platformgedachte gebruikt de OSF deze spots om de politieke problematieken in de provincies met de gewenste oplossingen kenbaar te maken aan het grote publiek. Uiteraard met een bescheiden OSF sausje.

16

Locomotie wetenschappelijk Locomotie bureau 55

In Noord-Holland laat de tv spot zien hoe je

we zien in onze tv spot waarin de belbus

twintig kernen, besloten de belbus te

door sociaal kapitaal - lees vrijwilligers en

en het verzorgingshuis De Koppeling

introduceren. Als voorbeeldfunctie voor

mantelzorgers de sociale cohesie in stand

centraal staan, vertelt Leever.

andere gemeenten in Noord-Holland.

kunt houden. In Groningen ligt de nadruk op de aardbevingen die de bewoners van de provincie in het hart raken. ‘Wen er maar aan’ is de reactie van politiek Den Haag. Maar dat is nou juist waar de Groningers -terecht- niet over peinzen.

“Op enig moment besloten de huidige

Wij zijn er van overtuigd dat goed openbaar

Ouderen Partij Noord-Holland

coalitiepartijen in het provinciaal bestuur

vervoer de sociale cohesie in stand houdt.

Jeff Leever is sinds 2011 eenmansfractie-

de hoofdlijnen van openbaar vervoer

Sterker nog, openbaar vervoer is daar een

voorzitter en Statenlid van de Ouderen

aanbieder Connexxion te schrappen.

essentieel onderdeel van. Als je voorzie-

Partij Noord-Holland. Opgericht in 1995

ningen in het openbaar vervoer beperkt en

is deze regionale partij al twintig jaar

Wegbezuinigd omdat er te weinig mensen

beknot, lijnen opheft omdat ze niet meer

onafgebroken vertegenwoordigd in de

in de bus zitten. Naar aanleiding van die

rendabel genoeg zijn voor de uitvoerder van

Provinciale Staten van Noord-Holland.

bezuinigingen heeft de fusiegemeente

het openbaar vervoer in Noord-Holland, dan

De partij komt op voor het algemeen belang Hollands Kroon, een agrarisch gebied

vinden wij als Seniorenpartij van Hollands

van de hele samenleving met prioriteit voor met een oppervlakte van 665 vierkante

Kroon dat daar vervangend vervoer voor

ouderen. “Die achterliggende gedachte laten

in de plaats moet komen in een fijnmazig

kilometer en niet minder dan tweeën-

17

openbaar vervoer netwerk. Zo is het idee van

Partij voor het Noorden

de belbus ontstaan. Dat idee is opgepakt

In Groningen heeft de OSF spot van

door marktpartijen en is nu al een dusdanig de Partij voor het Noorden de tongen los succes dat er al extra vervoersmiddelen zijn

gemaakt. Het beeld van de boerderij van

aangeschaft.”

Annemarie Heite uit Bedum die met veel kunst- en vliegwerk bij elkaar wordt

De belbus heeft een voorbeeldfunctie voor andere gemeenten in Noord-Holland

gehouden om verdere aardbevingschade te voorkomen is zelfs doorgedrongen tot de landelijk media. Na RTV Noord en haar

betreffende de aardgasbaten. Wij vinden

dochters in het Jeugdjournaal vertelde een

dat de verdeling van de baten en van de

De belbus draait op een veertigtal

strijdvaardige Annemarie haar horrorver-

lasten van de aardgaswinning, dit laatste

vrijwilligers. “Een voorbeeld van de

haal bij het avondprogramma Pauw.

in de vorm van bodemdaling en vooral

participatiemaatschappij hoe je samen

aardbevingen, zeer ten nadele van het

tot iets moois kunt komen”, zegt Leever

Inmiddels heeft ze -evenals Daniella Blanken Noorden uitvalt en te veel ten voordele

tevreden. In het verlengde van die gedachte

uit Middelstum- tweeëndertig camera’s in

van de Randstad. Dit dient drastisch te

heeft ook zorgcentrum De Koppeling een

haar huis laten plaatsen. Niet alleen om de

veranderen. Het Noorden dient over 1% van

voorbeeldfunctie. “Wij werken hier voor-

aardbevingen te registreren, maar ook om de totale opbrengst van de aardgaswinning

namelijk met mantelzorgers en vrijwilligers

de verwoestende invloed weer te geven die

tot vandaag de dag van de aardgasbaten,

in een kleinschalige setting”, legt cluster-

de bevingen veroorzaken op haar gezin.

die nu nog voor 100 procent in de staatskas

manager Paula Udding uit.

Het uiteindelijke resultaat zal worden

vloeien, zelf te kunnen beschikken en een

“Daardoor kunnen bewoners hier altijd

gepresenteerd in een documentaire.

stem te hebben in de gaswinning zelf.

blijven wonen ook als er zich onverhoeds andere omstandigheden voordoen in de levenssituatie. De Koppeling heeft met deze aanpak echt een voorbeeldfunctie.” Niet alleen Jeff Leever en Paula Udding zijn geestdriftig. Dat zijn ook de reacties die binnenstromen op de vertoonde OSF spot. “Ja, geweldig”, beaamt Leever. “We krijgen enthousiaste reacties vanuit het hele land op onze initiatieven. Mooi, dat daar nogal wat wethouders uit diverse gemeenten bij zijn die graag meer uitleg krijgen, vooral over het belbusinitiatief.” Jeff Leever kijkt met vertrouwen richting de a.s. Statenverkiezingen. “Tien procent van het provinciaal beleid handelt over ouderen c.q. mantelzorg en participatie. De overige negentig procent over algemeen belang. We zijn wel een ouderenpartij, maar we richten ons ook nadrukkelijk op

De boerderij van Annemarie Heite uit Bedum

jongeren. Een aantal van hen prijkt al op onze kieslijst. We zijn nu nog een eenmans-

Medeoprichter en woordvoeder van de Partij

Dat betekent de oprichting van een

fractie die best wel lastig is voor de

voor het Noorden, Leendert van der Laan,

aardgasfonds van vijf miljard euro voor

gevestigde orde. Ik vind dat in de provincie

is duidelijk. “We zijn geen slachtoffers, maar

in ieder geval de provincie Groningen om

regionale partijen de vlag moeten voeren.

gedupeerden. Inmiddels zijn er 23.000

de economische structuur te versterken.”

Ik bespeur dat steeds meer mensen onze

schademeldingen genoteerd. Maar de

Van der Laan is ook realist. “Ik besef dat

opvattingen delen. Eerlijk gezegd verwacht

Groningers zijn nog niet echt daadwerkelijk de regering niet zomaar 15 miljard euro

ik wel dat we ons zetelaantal na de

in actie gekomen. Als Partij voor het

verkiezingen hebben verdubbeld.”

Noorden zijn we glashelder in onze visie

18

van de Rijksbegroting kan schrappen.

Locomotie wetenschappelijk Locomotie bureau 55

Maar je kunt ook niet in dit tempo blijven

in werkgelegenheid en werkbehoud.

van de rijkste regio’s. Landelijk gezien bungel

doorgaan met de aardgaswinning. Uit het

Ook deze regio verdient een bloeiende

je samen met Limburg onderaan.”

Groninger aardgasveld wordt dagelijks voor

toekomst. Om daar fijntjes aan toe te voegen:

dertig miljoen euro aan aardgas gewonnen.

Van der Laan erkent dat door de aardgas-

Daar profiteert de regio aantoonbaar

perikelen de Partij voor het Noorden beter

nauwelijks van maar we moeten wel de

op het netvlies van meer Groningers is

nadelen voor lief nemen.”

beland. “De bevingen vinden niet alleen op het platteland plaats maar zijn nu ook

265 miljard euro heeft de Staat tussen 1963 en 2013 ontvangen aan gasbaten.

in de stad Groningen merkbaar. De aandacht voor onze ideeën wordt bij steeds meer Groningse burgers zichtbaar.

Het is duidelijk. De Partij voor het Noorden

Dat moet zich in 2015 vertalen in een

wil een stevige hand aan de gaskraan hebben.

goede verkiezingsuitslag bij de Senaatsverkiezingen. Ik reken toch wel op drie

“De landelijke partijen brengen niets naar

Leendert van der Laan zetels.”

het Noorden. Met ons aardgasfonds willen we investeren in Groningen, Friesland en

“Europees gezien behoor je door de

Drenthe. In vernieuwing, in infrastructuur,

aanwezigheid van het aardgas bij de Top 5

Frans Hermans

19

Het wetenschappelijk bureau nader belicht In Nederland heeft iedere politieke partij een wetenschappelijk bureau. De wetenschappelijke bureaus hebben op de eerste plaats een onderzoeksfunctie; ze zijn wetenschappelijk onafhankelijk maar verrichten vanuit hun specifieke politieke interesse onderzoek naar maatschappelijke thema’s. Daarnaast organiseren veel wetenschappelijke bureaus ook debatten en lezingen en brengen ze onderzoeksrapporten en andere publicaties uit. Hendrik ten Hoeve (Foto: Topshots)

Oud-Senator Hendrik ten Hoeve vertegenwoordigde tussen 2003 en 2011 de Onafhankelijke Senaatsfractie in de Eerste Kamer, woont in het Noord-Fryske Stiens en is momenteel voorzitter van het Wetenschappelijk Bureau van de OSF.

20

Ook binnen de OSF is een wetenschappelijk bureau actief. “Het Wetenschappelijk Bureau is een op zichzelf staande stichting, nauw verbonden met de OSF die in zijn handelwijze onafhankelijk functioneert van de binnen de OSF aangesloten politieke partijen”, opent Hendrik ten Hoeve dit gesprek.

Locomotie wetenschappelijk Locomotie bureau 55

Ten Hoeve is bestuursvoorzitter Stichting

Daarvan is een vast percentage bedoeld voor

generaliserend gesproken, niet dagelijks

Wetenschappelijk Bureau OSF. De overige

wetenschappelijk onderzoek. Dat geld moet

worden geconfronteerd met de grote

leden van het bestuur zijn Walter Lennertz,

worden doorgesluisd naar het wetenschap-

landelijke politieke kwesties. Je moet

Rob Elenbaas en Jabik van der Bij.

pelijk bureau. Bij de besteding van de

dus wel realistisch zijn in de rol die

Allen gepokt en gemazeld in de onafhan-

gelden mag het wetenschappelijk bureau

het wetenschappelijk bureau vervult.

kelijke politiek. Hendrik Ten Hoeve, van

niet belemmerd worden door de politieke

huis uit econoom, vervulde als politicus

partij.” Dat is duidelijk.

vanaf 1975 bestuursfuncties binnen de

Bijvoorbeeld de Wiarda Beckmanstichting

Fryske Nasjonal Party (FNP). In de jaren

is gelieerd aan de PvdA, de Teldersstichting

tachtig was hij lid van de Provinciale Staten

aan de VVD. En zo zijn er nog tal van

van Friesland. Van 2003 tot 2011 was hij

andere voorbeelden van politieke partijen

Bij ons ligt het accent veel meer op

voor de OSF senator in de Eerste Kamer.

met een rechtstreekse link naar het eigen

de behoeften die onze partijen hebben.

In die periode maakte hij in 2010 onder

wetenschappelijk bureau. Voor de OSF ligt

Conclusies of aanbevelingen van onder-

meer deel uit van een internationaal team

dat net een tikkeltje anders. “Wij nemen

zoeken worden veelvuldig aangewend

van waarnemers, dat toezag op de

een bijzondere positie in”, aldus Ten Hoeve. om in eigen situaties, de eigen politieke

verkiezingen die plaatsvonden in de

“De OSF is geen op zichzelf staande

omstandigheden te gebruiken. Om daar

Oekraïne. Ten Hoeve is een erudiete man.

politieke partij. Wij zijn een platform,

een provinciaal partijbeleid op te kunnen

Welbespraakt, maar bedachtzaam in zijn

we bestaan uit diverse regionale partijen.

baseren. Dat is dus uitermate zinvol.”

“Iedere politieke partij beschikt over

Het verschil met wetenschappelijke

In die zin wordt ook voldaan aan de criteria

een wetenschappelijk bureau. Het Rijk

bureaus van de grote landelijke partijen

van het begrip wetenschappelijk onderzoek.

subsidieert politieke activiteiten op basis

ligt in het feit dat dergelijke organisaties

Onderzoek is een verzamelterm voor het

van een vast bedrag, afhankelijk van het

nadrukkelijk onderzoek verrichten naar

genereren van kennis door grondig na te

aantal Kamerzetels”, legt Ten Hoeve uit.

thema’s die hun partij ten dienste staan

denken, experimenten uit te voeren en

“Het mag duidelijk zijn, dat de OSF niet

om bijvoorbeeld een politieke stellingname

gegevens te verzamelen, te bewerken en

het meeste geld krijgt”, zegt hij met gevoel

te verdedigen of politieke denkbeelden

te analyseren. Wanneer het primaire doel

voor understatement. “Toch, het gaat ook

te kunnen aanpassen. Het mag duidelijk

is om meer te weten, dan spreken we van

binnen de OSF om redelijk aanzienlijke

zijn dat het bij die onderwerpen handelt

fundamenteel onderzoek.

bedragen. Voor ons bedroeg de subsidie-

om politiek landelijke kwesties. Onze leden

Wanneer onderzoek vooral gericht is op

bijdrage in 2014 e 355.000,- .

zijn kleinschalige organisaties die,

praktische bruikbaarheid dan noemen we

‘Je moet realistisch zijn in de rol die het wetenschappelijk bureau vervult.’

uitspraken. Van hem hoef je geen nietszeggende oneliners te verwachten. Integendeel. Ten Hoeve kiest altijd voor de inhoud. Daarin past ook zijn preferentie voor het aangaan van de dialoog. De botte bijl hanteren komt in zijn vocabulaire niet voor. In zijn periode als senator zocht hij bewust de samenwerking met andere partijen, in het bijzonder met D’66. “Als je maar alleen in de Eerste Kamer zit, zijn goede contacten met andere partijen onontbeerlijk. Dan kun je voor elkaar spreken, hoef je je beurt niet voorbij te laten gaan en kun je de OSF standpunten toch voor het voetlicht brengen. Op die buitengewone samenwerking kijk ik met plezier en voldoening terug.”

‘De financiële middelen voor 2014 zijn nog niet uitgeput’ Het wetenschappelijk bureau. Wat is hun taak? Wat doen ze? Hoe werkt het?

21

dat toegepast onderzoek. Ten Hoeve knikt.

Wie komt in aanmerking om gebruik te

Bij een dergelijk verzoek kun je de vraag

“Het wetenschappelijk gehalte is zonder

maken van de diensten van het weten-

stellen wat is daar het wetenschappelijke

meer aanwezig, maar de problematiek van schappelijk bureau? “Alle partijen die lid

gehalte van? Van de andere kant, daar ligt

het te behandelen vraagstuk omvat vaak een zijn van ons platform”, stelt Ten Hoeve.

natuurlijk wel geschiedkundig historisch

beperktere schaal dan bij de grote landelijke

“Daarbij hanteert het stichtingsbestuur

onderzoek aan ten grondslag. Op die

politieke partijen.” Hij staaft dat graag met

bepaalde normen die inzicht geven in de

basis kun je de geschiedenis beschrijven.

een voorbeeld. “De OSF staat voor de taak

serieusheid en de mate van wetenschap-

meer provinciale partijen te overtuigen zich

pelijke verantwoordelijkheden.

aan te sluiten bij ons platform. Dat is zonder meer noodzakelijk om als organisatie ons

Onze normen zijn vastgelegd in een

bestaansrecht te garanderen. Het is het

format. Het bestuur behandelt alle

fundament onder ons gebouw, we hebben aanvragen. Bij twijfel beslist het bestuur.

‘Alle partijen die lid zijn van het OSF platform komen in aanmerking om gebruik te maken van de diensten van het wetenschappelijk bureau’

versterking nodig om onze Senaatszetel te

Om in aanmerking te komen voor een

kunnen behouden. De OSF leden hebben

subsidie dient een onderbouwde aanvraag Het is uiteraard iets anders dan een

dus een gemeenschappelijk belang om er

aan de hand van een formulier te worden

onderzoek dat moet bijdragen tot het

voor te zorgen dat die versterking ook

ingediend bij de secretaris van het weten-

innemen van politieke stellingen.

daadwerkelijk plaatsvindt.

schappelijk bureau van de OSF.

Maar het heeft wel vanuit de politiek een maatschappelijk-culturele betekenis. Daarnaast krijgen we regelmatig verzoeken van OSF leden om bij te dragen aan symposia die zich richten op de politiek. Bijeenkomsten waar meningen worden uitgewisseld, discussies en confrontaties plaatsvinden en waar stelling wordt genomen. Zinvolle politiek gerichte bijdragen die aansluiten bij de karakters van partijen die de OSF ondersteunen.” Tot slot. Nog vijf maanden te gaan voor de Provinciale Statenverkiezingen. Hoe schat de voormalige senator de OSF kansen in? “In veel provincies bevinden we ons nog in een opbouwfase. Ik zou al blij zijn als we onze zetel kunnen behouden. Meer zou mooi zijn, maar op dit moment is er nog geen reden om te veronderstellen

Hendrik ten Hoeve (Foto: Frans Hermans) dat je dat zou kunnen bereiken. Maar nogmaals, het blijft koffiedik kijken. Wat is daar voor nodig? Wat voor voor-

Dit formulier is te downloaden via onze

waarden kun je scheppen? Waar liggen

website. Overigens, de financiële middelen woord. Die moet weten wie we zijn en waar

Uiteindelijk heeft de kiezer altijd het laatste

reële mogelijkheden om nieuwe provinciale voor 2014 zijn nog niet uitgeput, aanvragen we voor staan. Dat blijft -in het woud van partijen op te bouwen? Wat zijn de succes- kunnen dus nog in behandeling worden en remmende factoren? Allemaal vragen

genomen.”

waar de politieke organisatie van de OSF

Hendrik ten Hoeve benadrukt dat het bij

zich over heeft gebogen. Vanuit die

het wetenschappelijk bureau niet louter

vraagstelling is een project ontstaan dat

draait om de onderzoeksfunctie.” Nee, zeker

is geëntameerd bij het wetenschappelijk

niet. Er ligt nu bijvoorbeeld een aanvraag

bureau. Uiteindelijk is daar het Stappen-

van een partij die haar geschiedenis op

plan uit voortgekomen.”

schrift wil stellen.

22

al die deelnemende partijen en partijtjeseen uitermate moeilijke klus.” Frans Hermans

Locomotie wetenschappelijk Locomotie bureau 55

Zoeklicht op kleine kernen In de serie ‘Zoeklicht op Kleine Kernen’ besteden wij aandacht aan de problematiek en de specifieke eigenheid van de kleinere dorpsgemeenschappen. Nu de steden in dit land volgens de jongste regeringsplannen opgeschaald gaan worden tot minimaal 100.000 inwoners, dreigen kleine kernen geruisloos van de politieke agenda te verdwijnen. Wij richten ons vooral op de leefbaarheidsperikelen binnen de kernen en op de talrijke burgerinitiatieven die landelijk een voorbeeldwerking kunnen hebben. Bij kleine kernen denken we aan dorpsgemeenschappen tot maximaal 6.000 inwoners. Suggesties voor deze rubriek kunt u sturen naar het e-mailadres van de auteur: [email protected]

Waarin een klein dorp groot kan zijn

“Houd het simpel! Elke dorpsbewoner kan op zijn eigen manier een eenvoudige bijdrage leveren. Er is genoeg creativiteit en kennis van zaken binnen het dorp. Niet voor alles zijn experts van buiten nodig.”

De elektrische auto in Hoonhorst. Links Antje Kingma en rechts Timo Veen (Foto: Dick van Niekerk) Gebruik in Overijsselse dorpje Hoonhorst (1400 inwoners,

leiden: groen (zorg voor de aarde), gezond (zorg voor de mens

gemeente Dalfsen) geen dure woorden om de spectaculaire

en gerichtheid op de toekomst), gemeenschappelijk (eerlijk delen)

vorderingen op het vlak van de duurzaamheid - zie kadertekst

en gezellig (loopt als onderstroom door alles heen).

op de volgende pagina - van de laatste jaren te verklaren. Antje Kingma en Timo Veen van het bestuur Stichting Duurzaam

Hoonhorst heeft zich hiermee op de kaart gezet als “hèt

Hoonhorst zijn er nuchter onder, bijna laconiek: “Koester wat goed

duurzame dorp van Overijssel”. In die hoedanigheid ontvangt

is! Duurzaamheid is iets wat vroeger heel gewoon was!”.

het met de regelmaat van de klok groepen van ambtenaren, wethouders, raadsleden, adviesbureaus en initiatiefrijke groepen

Die eenvoud straalt ook af van de vier kernprincipes, de vier g’s,

burgers die komen kijken hoe het dorp de duurzaamheidsgedachte

waardoor het dorp zich de laatste jaren zo succesvol heeft laten

vorm geeft.

23

Prijsvraag

na uitvoering van alle ideeën concreet uitziet. Ons doel is kort

In 2009 was zoiets nog absoluut ondenkbaar. Er speelden

gezegd een ecologisch, economisch en sociaal duurzaam Hoonhorst.

verschillende zaken in het gemoedelijke Overijsselse dorpje.

Daarvoor hebben we zeventien projecten uitgewerkt. Tsja, en omdat

Antje Kingma: “De gymzaal was in verval, de sportacommodatie

de provincie net een prijsvraag had uitgeschreven onder het motto

daar groeiden letterlijk al boompjes op het dak, het molenhuis

‘Duurzaam Dorp’ hebben wij ons plan daarvoor toen ook maar

was een ruïne, en de molen zelf was nog maar een stomp.

ingestuurd.”

Iedereen was vol goede wil en druk doende om er iets van te maken. Maar er ontbrak een overkoepelende visie op wat we met

Hoonhorst won! De initiatiefnemers fietsten na de prijsuitreiking

ons dorp wilden. Daarover waren Evert Jan Hof, Timo Veen en ik

in het provinciehuis onthutst naar huis met een cheque van maar

het onmiddellijk eens toen we op het dorpsfeest met elkaar aan

liefst anderhalf miljoen euro in de tas.

de praat kwamen.”

“Om het te vieren hebben wij de inwoners op zondag naar het plein uitgenodigd en gevraagd een glas in de hand mee te nemen

De drie Hoonhorsters besloten niet meer op initiatieven van

dat wij dan twee maal zouden vullen. Het was immers niet een

de gemeente te wachten maar het heft in eigen hand te nemen.

succes van ons maar van heel Hoonhorst.”

Timo Veen: “We hebben een plan gemaakt waarin we kijken naar

Daarna kwam alles in een stroomversnelling. “De inwoners

Hoonhorst zoals we ons dat in 2050 zouden wensen. Om de

hebben samen met ons de zeventien projecten afzonderlijk

toekomstvisie helder te maken hebben we een filmpje met onze

uitgewerkt onder het motto: denk breed en handel concreet.

inwoners gemaakt waarin we tonen hoe Hoonhorst er in 2025

Zo kan iedereen ook zien waaraan hij een aandeel wil leveren.”

Projecten duurzaam Hoonhorst + Multisportveld met LED en zonnepanelen; + Zonnepanelen

De hout gestookte dorps - CV is een van de paradepaardjes

op allebei de scholen; + zonnepanelenproject voor alle

van Hoonhorst. De inwoners brengen snoeihout naar het

inwoners: huur of koop; + kenniscentrum: Hoonhorst

plaatselijke groenrecyclingbedrijf. Daar wordt het hout

bouwt duurzaam; + snel Internet in kern en buitengebied;

gesnipperd en gedroogd met warmte die bij de compostering

+ duurzame verbouw van de Kulturhus – locaties, waaronder

vrij komt. De helft van de houtsnippers is voor het bedrijf als

de basisschool die op en top verduurzaamd is; + computers

compensatie voor de kosten; de andere helft wordt gebruikt

en cursussen voor ouderen; + DAG = duurzaam van afval

voor de dorps - CV, ondergebracht in de kelder van de daken

naar grondstof; + dorpshuiskamer en seniorenhuisvesting

van kulturhus de Potstal.

in de vroegere pastorie; + dorpsdeelauto, dorpsaanhanger en duo-fiets; + hout gestookte dorps-CV; mest-o-thee; + blad als

Deze accommodatie wordt met Hoonhorster houtsnippers

mest-stof.

verwarmd alsook de basisschool die via een ondergronds leidingnet op de dorpskachel is aangesloten. De al wat oudere

Sinds 2012 heeft Hoonhorst een dorpsdeelauto, een elektrische

Cyriacus-basisschool is volledig verduurzaamd.Timo Veen:

Renault Kangoo, die doorgaans op het kerkplein bij het laad-

“Er zijn zonnepanelen gekomen, dak- en muurisolatie,

punt staat. Via het reserveringssysteem van MyWheels kunnen

luchtbehandelingssystemen, slimme verlichting en HR + -

de inwoners de auto opvragen. De auto is gratis voor activiteiten

beglazing en er is dus een aansluiting op de hout gestookte

van vrijwilligers, bij voorbeeld van de vogelwerkgroep.

dorps-CV.

De auto wordt ook structureel ingezet als taxivervoer door de zorgboerderij voor ouderen De Damhoeve.

De besparingen op energie zijn aanzienlijk: 50%.” Opmerkelijk ook is de energiewinst die is gemaakt in de hoge Cyriacus-kerk. “De verwarming is vindingrijk aangepast. De warmte wordt vanuit de in lagen mooi vorm gegeven CV (zie foto) over de hoofden van de kerkgangers als het ware naar achteren geblazen en keert naar voren terug over de vloer. Idee en ontwerp zijn van een Hoonhorster; daar zijn wij natuurlijk heel trots op. De grote kerkramen zijn voorzien van voorzetglas. Totale besparing energiekosten: 50%.” Meer informatie: www.duurzaamhoonhorst.nl.

24

Locomotie 55

De drie g’s van Hoonhorst. Later is er “gezellig” aan toegevoegd (Foto: Dick van Niekerk) Vaak zijn er binnen kleine kernen plannen genoeg maar is er

hun eigen omgeving. Van een stukje schoffelen tot het coördineren

geen geld. Is het niet gemakkelijk om met anderhalf miljoen

van de bouw van het Kulturhus, je kunt het zo gek niet bedenken

in de achterzak plannen te maken en uit te voeren?

of iemand heeft er verstand van. En of je het nou doet voor de wereld of je eigen portemonnee, voor je kleinkinderen of om ‘groen’ te zijn, dat maakt niet uit. Iedereen kan zijn eigen dromen inbrengen. Samen met het zangkoor, de voetbalclub of met je buurman. Er heerst hier een cultuur van omzien naar elkaar, van luisteren en helpen waar dat kan. Dat is de kurk waarop alles drijft,” signaleert Antje Kingma. Onmiddellijk snelt ongevraagd een Hoonhorster senior toe, die zojuist zijn afval is wezen wegbrengen: “Waarin een klein dorp groot kan zijn,” voegt hij de verslaggever toe. “Wij zijn met z’n allen enorm trots op wat hier voor elkaar wordt gebracht. Het heeft ons veranderd. Mijn kinderen en kleinkinderen zijn overal actief in het dorp, ook binnen de verenigingen. Het is een vreugde om hier te wonen!”

De dorpskachel, die brandt op houtsnippers (Foto: Dick van Niekerk)

Leef je droom Veen: “Natuurlijk is dat zo, alleen is het geen garantie dat er ook

Een advies voor andere kleine kernen die zich willen vernieuwen

daadwerkelijk projecten tot stand komen en worden uitgevoerd.

geeft voorzitter Timo Veen van de Stichting Duurzaam

De grootte van het bedrag legt echter tegelijk een stevige verant-

Hoonhorst niet graag. “Dat is niet onze stijl. Alleen als je me

woordelijkheid bij de dorpsgemeenschap. Daarom hebben wij niets

vraagt wat ik de afgelopen vijf jaar hier geleerd heb, dan zou

zo maar weggegeven en alle projecten in co - financiering uitgewerkt.

ik zeggen: Waar een wil is, is een weg! Dromen zijn te

Op die manier is in totaal 4,8 miljoen euro toegevoegd aan het

verwezenlijken. Leef je droom, het kan!”

economisch verkeer. De kwaliteit en uitvoering van de plannen staan volgens ons dan ook in een correcte verhouding met het uitgekeerde bedrag.

Antje Kingma en Timo Veen hoeven niets meer toe te lichten. Nee, die inwoner kennen ze niet. Antje: “Uit zo’n ontmoeting

‘Koester wat goed is!’

blijkt maar weer hoe belangrijk het is dat we onze successen met z’n allen regelmatig vieren met een feestje.

Ontmoeten

Hier in Hoonhorst houden we daar wel van. En het leuke is:

Duurzaamheid gaat niet alleen over een groene levenshouding

je komt elkaar daar echt heel persoonlijk tegen. Waar mensen

en energiebesparingen. De gedachte dat wij deze aarde te leen

elkaar tegenkomen, daar gebeurt altijd wat.”

hebben van onze (achter)kleinkinderen leidt in Hoonhorst tot een groot saamhorigheidsgevoel onder de inwoners. Dat is wat

Inderdaad, ontmoeten doet veranderen, duurzaam veranderen!

het meeste opvalt tijdens een korte wandeling door het dorp. “Ik heb een diep ontzag voor wat de Hoonhorsters investeren in

Dick van Niekerk

25

Campagnethema?

Corruptie en Integriteit ‘Corruptie en integriteit’ - nauwkeuriger geformuleerd: ‘voorkomen van corruptie en bevordering van integriteit’ zou hoog op de agenda moeten staan van de politiek in Nederland. Het zou een kernwaarde moeten zijn in de hoofden van politici. Binnen de OSF leeft de gedachte dat mede door de traditionele politieke structuren dit thema niet de absolute prioriteit heeft bij met name de landelijke partijen. Kan de ‘onafhankelijke politiek’ voorwaarden scheppen waarmee een ‘schone’ maatschappij in zicht komt? Een samenleving waarin corruptie wordt teruggedrongen? Liggen er nu al kansen met het oog op 18 maart, de verkiezingen van Provinciale Staten? Zou het een hoofdthema kunnen zijn voor de campagnes?

Michel van Hulten (Foto: Maarten Brorens)

Voorzichtig optimistisch daarover zijn onder meer Michel van Hulten (internationaal hoog aangeschreven deskundige op het terrein van corruptiebestrijding) en Leo Broers (oprichter van het Platform Vrije Politiek).

Leo Broers. (Foto: Wmedia)

Michel van Hulten uit Lelystad kwam in de vorige editie

geworteld is. Het is in zijn ogen hoog tijd dat we in Nederland

van Locomotie (no. 54, juni 2014) uitgebreid aan het woord.

eerst eens onze eigen stoep vegen. Uit cijfers van corruptie-

De oud-staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat, die na

bestrijdingsorganisatie Transparency International Nederland

‘Den Haag’ onder meer op diverse plekken in de wereld werkte

blijkt namelijk dat ons land jaarlijks 12 miljard euro kwijt is aan

voor het VN-ontwikkelingsprogramma UNDP, nam met zijn lijst

corrupt handelen. Hij komt zelf niet hoger dan 4 miljard als een

ikkiesvooreerlijk.eu deel aan de verkiezingen voor het Europees

aannemelijk en bewijsbaar bedrag, “maar ook dat is nog steeds

Parlement. Een zetel zat er niet in, maar hij had corruptiebestrijding

schandalig veel.”

weer onder de aandacht gebracht. Hard nodig volgens hem, want: “Er wordt veel gelogen en bedrogen in de politiek.” En met zijn

Corruptie is niet enkel een politiek, maar vooral een maatschappelijk

adagium ‘hoe meer onafhankelijkheid in alle bestuurslagen, hoe

probleem. Daarbij komt ook nog dat er geen eenduidige definiëring

kleiner de kans dat corruptie de boventoon voert’ stak hij de OSF

voorhanden is. Universitair docent Eelke Sikkema schrijft daarover:

een hart onder de riem.

“Corruptie is als zodanig geen juridisch begrip; de term komt in het Wetboek van Strafrecht niet voor.”

In diverse publicaties benadrukt Van Hulten dat in ons land het

Van Hulten: “Ik blijf me er echter over verbazen dat ‘corruptie’

beeld bestaat dat corruptie vooral in andere landen en werelddelen politiek geen belangrijk woord geworden is in discussies over

26

Locomotie 55

bestuur en beleid in Nederland. Een willekeurige week lang

De minister zelf heeft als indiener het wetsvoorstel van flinke

nam ik medio dit jaar de Volkskrant en NRC Handelsblad door

lekken voorzien: de maximale boete die opgelegd kan worden

op hetgeen die te melden hadden over corruptie en integriteit.

bedraagt 4.500 euro. Voor een bedrijf dat bijvoorbeeld 100.000

Ik kwam tot een indrukwekkend aantal artikelen over landelijke

euro geeft, niet bepaald afschrikwekkend. Giften aan plaatselijke

en internationale kwesties waarin woningcorporaties, bouw-

politieke partijen en plaatselijke afdelingen van landelijke politieke

magnaten, de FIFA, banken, vorstenhuizen, politici, criminelen,

partijen vallen buiten de wetsbepalingen, aantal en hoogte van

burgemeesters, wethouders, multinationals, journalisten, een

giften blijven vrij, buitenlandse giften blijven toegestaan.”

crematorium, universiteiten, krantenuitgevers, TV-makers en wetenschappers figureren. Ik zocht breder dan enkel op ‘corruptie’ en trof in de artikelen ook termen aan als ‘afpersing’, ‘witwassen’, ‘smeergeld’, ‘steekpenningen’, ‘belastingontduiking en -ontwijking’, ‘klokkenluider’, ‘belangenverstrengeling’, ‘graaien’, ‘kopen’ en ‘belonen’.” Wat betreft ‘wetenschappers’ schreef Van Hulten op 2 mei 2013 in Tijdschrift voor Politiek, Filosofie en Cultuur Civis Mundi: “Treurig stemmend vind ik ook dat de onderzoeker Stapel zwaar onder vuur wordt genomen wegens gefalsificeerd onderzoek (terecht werd hij aangepakt voor het door hem gepleegde bedrog), terwijl tegelijkertijd vele onderzoekers ondervinden dat zij hun onderzoekingen en met name de uitkomsten van hun onderzoekingen wel in moeten stellen op de verwachtingen van de opdrachtgevers, als ze ook in de toekomst voorzien willen blijven van onderzoeksopdrachten.”

In de visie van Van Hulten zijn corruptie en macht, zowel

In het verlengde daarvan zijn er de regelmatig opduikende verhalen feitelijk als historisch, onverbrekelijk met elkaar verbonden. over bijvoorbeeld gemeentelijke ambtenaren die rapporten met

“Die verbintenis kan in elke maatschappij terug worden gevonden.”

betrekking tot projecten niet objectief samen mogen stellen met

Hij werd - na een decennia durende zoektocht langs uiteenlopende

alle pro’s en contra’s erin verwerkt, maar naar eigen wensplaatjes

politieke partijen - uiteindelijk politiek onafhankelijk.

van de politiek toe moeten redeneren teneinde conclusies en

In het recente nummer (september 2014) van ‘Liberaal Reveil’

beleidsvoornemens van het college door de raad te krijgen.

- een uitgave van de TeldersStichting, het wetenschappelijk bureau van de VVD - publiceerde Van Hulten een artikel: ‘Corruptie;

‘Corruptie is als zodanig geen juridisch begrip; de term komt in het Wetboek van Strafrecht niet voor’

schuldigen en systemen’. Daarin omschrijft hij corruptie als ‘een ziektevirus dat onze economieën heeft aangetast’. Hij pleit ervoor om “minder te zoeken naar schuldige personen als wel te zoeken naar kenmerken van ‘systemen’ waarbinnen mensen zich corrupt

Volksvertegenwoordigers, die de geldstromen goed zouden moeten

gedragen”. En verklaart dat “‘schuldigen’ weliswaar gevonden

kunnen volgen, worden op deze manier misleid. De raad wordt

moeten worden (met alle consequenties van dien), maar dat

dan dus bewust verkeerd geïnformeerd. Dit soort praktijken

zonder veranderingen in de systemen het vrijwel onontkoom-

staat op gespannen voet met de Wet Revitalisering Generiek

baar is dat wie dan ook zo’n ´schuldige´opvolgt, toch ook weer

Toezicht, die per 1 oktober 2012 is ingevoerd en het toezicht

corrupt gaat handelen.”

tussen gemeenten en provincies vereenvoudigt. Als machtsbronnen noemt de auteur geld, afkomst, etniciteit, Uitgangspunt van de wet RGT is namelijk het vertrouwen

opvoeding/onderwijs, kennis, functie in een organisatie, geslacht,

dat een bestuurslaag zijn taak goed uitoefent en tevens dat de

religie en traditie, alsook aantallen. Bij diverse bronnen gaat

‘horizontale verantwoording’ (van College aan Gemeenteraad

Van Hulten te rade om te komen tot een definiëring van corruptie.

en van Gedeputeerde Staten aan Provinciale Staten) op orde is.

Hij schrijft: “Wellicht de meest precieze en meest omvattende en breed aanvaarde definitie stamt van een Nederlands emeritus

Er zijn meer gevaren. In de uitgave van Civis Mundi van 31

hoogleraar, Petrus C. van Duyne, (de Nederlandstalige versie

oktober 2012 schrijft Van Hulten: “De financiering van politieke

is mijn vertaling, MvH): Corruptie is een vervuiling in het

partijen is niet bepaald transparant en de nieuwe wetgeving

beslissingsproces, waarbij een beslisser instemt af te wijken of een

die hierin verandering moet brengen is daartoe niet in staat.

afwijking vraagt, van het criterium dat zijn of haar besluitvorming

27

zou moeten bepalen, in ruil voor een beloning of de belofte of de Als advies in de aanloop naar 18 maart geeft hij mee: “Dit punt verwachting van een beloning, terwijl deze motivatie die zijn of

vereist veel meer inzicht en bestuurskracht van lokale en provinciale

haar beslissing beïnvloedt geen deel kan uitmaken van de recht-

bestuurders dan goede buren en bestuurders te zijn. Kunnen die

vaardiging van de beslissing.”

het persoonlijk aan, dat - vertaald in geldbedragen - miljarden euro’s gaan schuiven van ‘Den Haag’ naar beleid en uitvoering

Van Hulten haalt een onderzoek aan van journalist Bart de Koning. bij provincie en gemeente? En dat het hierbij gaat om ‘publiek “De Koning toont 216 affaires over een periode van dertig jaar

geld’, niet ‘voor eigen gebruik’.

waarbij de persoonlijke integriteit van politici in het geding was. Vertaald in kandidaten voor Provinciale Staten, betekent dit dat Wat blijkt? Politici van VVD en CDA komen het vaakst in opspraak.

niet alleen goede volksvertegenwoordigers nodig zijn, maar dat

De top 5 bestaat uit: VVD met 47 affaires, CDA met 43, PvdA met tevens nadruk moet vallen op hun bekwaamheid met geld en 40, PVV met 15 en GroenLinks met 11. Uiteraard speelt de grootte taken om te gaan en zichzelf en anderen te controleren en op van een partij en de ontstaansdatum mede een rol.

het goede pad te houden. Maak van bestrijden van corruptie een

De affaires variëren van tamelijk onschuldig, zoals porno kijken

kernpunt in je programma, je kandidatenwerving en je verkiezings-

op het gemeentehuis, tot zeer ernstig, zoals corruptie. Vooral bij programma.” de zwaardere zaken, waar politie, justitie of de FIOD aan te pas komen, scoren VVD en PVV hoog.”

‘Kiezen is echt kiezen geworden, geen hondentrouw meer aan de eigen groep’

De Ledenraad OSF van 6 september jongstleden te Lunteren ontving Michel van Hulten als gastspreker. Centraal stond het

In het eerder aangehaalde gesprek met Van Hulten in de vorige

‘Stappenplan’ in aanloop naar de Statenverkiezingen.

Locomotie, benadrukte hij al dat we personen moeten gaan kiezen

Van Hulten herinnerde aan het feit dat er kansen liggen voor

en geen partijen. Daarmee onderstreepte hij de doelstelling van

de ‘lokalen’ daar steeds meer beleid en bestuur van Den Haag

het nog piepjonge Platform Vrije Politiek, een initiatief van Leo

verschuift naar provincies en gemeenten. Verder betoogde hij:

Broers uit Helmond (ondernemer en consultant in de hightech

“Kiezen is echt kiezen geworden, geen hondentrouw meer aan

industrie). Hij is sinds 2009 in de lokale politiek actief, was drie

de eigen groep. Een grote verschuiving die in slechts enkele

jaar buurtbemiddelaar in Helmond, organiseert ‘open vizier’-

decennia plaats vond, is het loslaten door ‘de kiezer’ van trouw

ontmoetingen waar ‘luisteren, ervaringen delen en leren centraal

aan de eigen groep van kerk, school, partij, krant, omroep, sport-

staan’ en is initiatiefnemer van Denktank Lokaal, een platform

vereniging, naar steeds weer op elk terrein, los van elkaar, opnieuw

voor inwoners om met politieke besluitvorming mee te doen.

kiezen.” Dat alles vertaalt zich in de opmars van lokale partijen. Van Hulten vindt het opvallend dat deze ontwikkeling niet

In de zomer van 2012 stopte hij als voorzitter van een lokale

plaatsvindt op provinciaal niveau.

afdeling van een politieke partij en begon aan het vormgeven van een ‘nieuwe politiek’. Hij noemt het Vrije Politiek en

Een van de aandachtsthema´s in het OSF Stappenplan

verklaart: “Dit is het alternatief voor de huidige politiek.

is ‘decentralisaties’. Als gevolg daarvan is in de optiek van

Vrije Politiek maakt dat de politiek weer van de samenleving is.

Van Hulten vereist: corruptiebestrijding.

Stelt het belang van de kiezers boven het partijbelang en coalitiebelang. Ik heb het dus over een politiek zonder partijen.” Doordat veel volksvertegenwoordigers van alle bestuurslagen aangesloten zijn bij landelijke partijen, bestaat het gevaar dat zij niet ronduit hun persoonlijke mening kunnen etaleren. Zij dienen immers de partijlijn te volgen. En zijn dus niet ‘onafhankelijk’, kunnen dus niet optimaal de kiezers die op hen gestemd hebben vertegenwoordigen. Raadsleden die tòch de vrijheid nemen een andere keuze te maken dan hun partijgenoten worden snel als niet-loyaal gezien en als

Platform van Onafhankelijke Provinciale Partijen 28

dissident in de hoek gezet. Leo Broers verwoordt het in zijn op 3 april 2013 gepubliceerde ‘Manifest Vrije Politiek’ als volgt: “Het partijenstelsel is gebaseerd op machtspolitiek van partijen en coalities. Beslissingen moeten op basis van een meerderheid van leden of partijen genomen worden en worden unaniem als standpunt naar buiten gebracht. Individuele volksvertegenwoorLocomotie 55

digers, partijleden of partijen binnen een coalitie krijgen hierdoor te weinig ruimte om een eigen geluid te laten horen en beloften aan kiezers na te komen. De vrijheid om meer op eigen kracht te varen wordt de politici ontnomen, terwijl de behoefte daaraan vanuit de samenleving juist toeneemt. Er ontstaan daardoor spanningen. Niet-democratische partijregels, achterkamertjespolitiek en strijd door botsende eigenbelangen en partijbelangen zijn steeds vaker voorkomende problemen. (…) Partij-onafhankelijke volksvertegenwoordigers beslissen bij ´vrije politiek´ zelf met wie en op welk onderwerp ze samenwerken. De besluitvorming vindt plaats door een meerderheid die per onderwerp van samenstelling kan verschillen. Alle volksvertegenwoordigers doen zo continu mee in het besluitvormingsproces.”

hiërarchisch is opgebouwd en waarin je alleen mee kan doen als je je aansluit bij een groep. Je krijgt alleen zaken voor elkaar als je het groepsbelang volgt en de belangen ‘pleased’ van degene die in rangorde (macht) boven jou staat. Dat leidt tot het breken van verkiezingsbeloftes om bijvoorbeeld in een coalitie te komen of achterkamertjespolitiek om coalities en partijen in stand Leo Broers: “In de huidige maatschappij accepteren we het niet

te houden. Omdat je als volksvertegenwoordiger niet kunt

meer dat anderen voor ons bepalen wat goed is. De politiek is echter functioneren als je niet enigszins aan die verleidingen toegeeft, nog volgens de ‘oude maatschappij’ vormgegeven, hiërarchisch

ontstaat er ook een oneerlijke of corrupte en gesloten cultuur.

opgebouwd en star door ver doorgevoerde regelgeving. ‘Vrije politiek’ kan gerealiseerd worden zonder verandering van de Het is een misverstand dat door het creëren van openheid de grondwet of het kiesstelsel. Vrije Politiek doet landelijk, provinciaal politiek beter functioneert. Dat gaat nooit gebeuren. Het systeem en lokaal als platform - een vereniging - met de verkiezingen mee. moet anders waardoor er ruimte komt voor openheid en eerlijkheid. Die volgorde werkt. Die ruimte of vrijheid voor openheid Bij de aanstaande verkiezingen voor Provinciale Staten doen we

en eerlijkheid creëer je door onafhankelijkheid ten aanzien van

met Lijst Brabant mee. We zijn druk bezig met de samenstelling

belangen en macht. De onafhankelijke politiek biedt dat door de

van een lijst met kandidaten. Maar allemaal onafhankelijk en

onafhankelijkheid tussen de verschillende bestuurslagen.

niet voor een partij met één partijprogramma. De lijst van Vrije Politiek geeft geen voorkeur aan. Eigenlijk zijn alle kandidaten

Het is wat mij betreft een eerste stap naar meer openheid en

lijsttrekkers, gaan hun eigen campagnes voeren met hun eigen

eerlijkheid. Maar nog niet voldoende. De lokale onafhankelijke

standpunten. Eenvoudig gezegd: de kandidaat met de meeste

politiek kan een belangrijke stap zetten door ook binnen de

stemmen komt erin.”

partijen onafhankelijkheid te creëren. Leden mogen een eigen

Als voordelen van Vrije Politiek noemt platform-voorzitter Broers

mening hebben. Volksvertegenwoordigers kunnen de vrijheid

daadkracht (“Onafhankelijke raadsleden kunnen snel beslissen en

krijgen naar eigen geweten hun beloftes aan de kiezers na te

partij-onafhankelijke wethouders richten zich enkel op besturen komen en voor hun eigen mening uit te komen. en niet op politiek.”) en stabiliteit (“Het partij-onafhankelijke college wordt gekozen voor de bestuursperiode van vier jaar en

Geef ze de vrijheid echt volksvertegenwoordiger te zijn.

is niet afhankelijk van het functioneren van een coalitie.”).

Zoek samenwerking buiten je partij en buiten de coalitie. Maak je politiek handelen als volksvertegenwoordiger onafhankelijk,

‘Onafhankelijke’ en ‘vrije’ politiek als antwoorden op de vraag

maar vooral afhankelijker van de belangen van de kiezers.

naar meer transparantie en democratisering. Maar bieden ze

Lokale partijen hebben de mogelijkheid die verandering naar een

ook mogelijkheden tot het bewaken van integriteit?

eerlijke politiek in te zetten. Landelijke partijen zullen die verandering

Zijn onafhankelijke volksvertegenwoordigers soms niet gevoelig niet kunnen volgen. Dat is wat mij betreft de uitdaging voor de voor verleidingen die kunnen leiden tot corruptie? Leo Broers:

aanstaande verkiezingen. En zeker op provinciaal niveau.”

“Het gaat om het creëren van een politiek waarin die verleidingen niet ontstaan. De bestuurlijke corruptie gedijt in een systeem dat

Maarten Brorens

29

‘Geen windparken is de beste optie’ In diverse provincies in Nederland wordt nog altijd gedebatteerd over de komst van windparken. Volgens Pieter Lukkes, emeritus hoogleraar geografie aan de Rijksuniversiteit Groningen, hebben windparken echter nauwelijks invloed op de duurzaamheidsambitie van de regering, die erop is gericht om de CO2-uitstoot terug te dringen. Bovendien stelt Lukkes dat de 60 miljard euro, die de overheid de huishoudens hiervoor wil laten betalen, de grootste verspilling van publieke middelen uit de Nederlandse geschiedenis is.

Pieter Lukkes (Foto: Gerben van den Broek)

Pieter Lukkes presenteerde in het voorjaar van 2014 het rapport

Nauwelijks debat

‘Nut en noodzaak van windenergie in het Energieakkoord’.

Het stoort de professor met name dat er in Nederland nauwelijks

De conclusies uit dit rapport zijn opzienbarend. Uit een analyse

een debat wordt gevoerd over nut en noodzaak van windenergie.

van Lukkes en zijn begeleidend team blijkt dat de windenergie-

“Er is in het verleden bijna geen onderzoek gedaan op het gebied

plannen in het energieakkoord, die in de komende jaren minstens van windenergie. Daardoor is er slechts minimale informatie 60 miljard euro gaan kosten, niet leiden tot een vermindering van

beschikbaar, maar veel beleidsbepalers hebben er toch een mening

CO2-uitstoot en maximaal slechts twee procent van onze

over. Als ik vervolgens met een cijfermatige onderbouwing kom,

energie gaan opleveren.

is het antwoord vaak: ‘ik zie dat anders’. De discussie over windenergie is in werkelijkheid dus geen discussie, maar hooguit een

“Deze plannen kosten een gemiddeld Nederlands gezin in de

botsing van meningen. De kennis ontbreekt om op een goede

komende jaren minimaal 500 euro per jaar en dat is slechts een

manier met elkaar in discussie te kunnen gaan.”

voorzichtige schatting”, vertelt een felle Pieter Lukkes. Hij vindt het vooral raar dat het kabinet in het Energieakkoord de subsidies

Hij geeft aan dat windenergie ook helemaal niet zo schoon is dan

voor windparken voor de komende vijftien jaar heeft gegarandeerd.

wordt beweerd door de voorstanders. “In feite levert windenergie geheel geen besparing op van de CO2-uitstoot. De uitstoot is

“De wereld verandert continu. Dus is strategisch beleid hard nodig. namelijk op de bon. De regeling is te vergelijken met het nog Geen enkel bedrijf gaat verplichtingen aan voor zo’n lange termijn.

bestaande melkquotum. Als boer Jan zijn bedrijf beëindigt, wordt

Buitenlandse bedrijven komen momenteel als vliegen op de

de totale melkplas dan kleiner? Nee, want boer Piet, zijn buurman,

stroop af om te investeren in Nederlandse windparken.

neemt zijn quotum over en melkt de plas weer vol.”

Dit duidt op een compleet wanbeleid.”

30

Locomotie 55

“Omdat windenergie géén CO2 bespaart, doet ze ook niets

Het beste scenario op het gebied van energievoorziening in

met klimaatverandering en stelt ze ook het moment waarop

Nederland is volgens Lukkes als er geen gebruik wordt gemaakt

de fossiele brandstoffen zullen zijn uitgeput niet uit.

van windenergie. “Als je mij vraagt waar in ons land het beste

De belangrijkste argumenten om turbines te bouwen komen

windparken kunnen worden gerealiseerd, dan zeg ik simpelweg

daardoor te vervallen.”

nergens. In ons land waait het veel te weinig om grote opbrengsten te kunnen behalen met windenergie. Bovendien brengt de bouw

“In feite levert windenergie geheel geen besparing op van de CO2-uitstoot”

van een windpark torenhoge kosten met zich mee en leidt zo’n park tot een verlies aan ruimtelijke kwaliteit in de omgeving. Dit wordt door de producenten van windturbines graag genegeerd.

Energiescenario’s

Zij noemen het een kwestie van smaak of iemand windmolens

Lukkes vindt het jammer dat ook nauwelijks wordt gekeken

in het landschap mooi vindt, of niet. Maar dat is pertinent niet

naar andere mogelijkheden om het energieprobleem in de

waar, want zelfs de hoogste rechter heeft bepaald dat woningen

toekomst aan te pakken. “In tientallen research-centra wordt

in de buurt van windmolens tientallen procenten in WOZ-

gewerkt aan oplossingen van het energieprobleem.”

waarde dalen.”

“Een overheid zou dus alle opties open moeten houden en continu

Tot slot refereert Lukkes nog aan een artikel uit NRC Handelsblad

bezig moeten zijn met het ontwikkelen van energiescenario’s.

van 24 augustus 2002. “Daarin stelt de huidige PvdA-leider

Eigenlijk had er twintig jaar geleden al onderzoek moeten plaats-

Diederik Samsom de harde eis aan duurzame energie dat het

vinden naar de nut en noodzaak van windenergie.

toekomstige generaties niet met problemen opzadelt.

Maar het lijkt wel alsof ze daar in Den Haag nog nooit van hebben

Windenergie doet dat volop. Om maar wat te noemen zorgt wind-

gehoord. Bovendien heeft het groene front in Nederland zich

energie voor een ernstig verlies aan ruimtelijke kwaliteiten, vermaalt

massaal op het Energieakkoord geworpen om haar bestaansrecht

vogels en vleermuizen, belast huishoudens met niet op te brengen

te manifesteren. Deze partijen behoren ook tot de veertig

heffingen, vermindert de waarde van onroerend goed en veroorzaakt

organisaties, die in september 2013 het Energieakkoord onze

ruzies in alle dorpen waar windparken dreigen te komen.

toekomstige energievoorziening hebben uitgezet. Het is alleen

Als Samsom zijn eigen woorden gelooft dan zweert hij

jammer dat dit allemaal op kosten van de gewone burger gebeurt.”

windenergie vandaag nog af.” Gerben van den Broek

31

(Foto: Topshots)

Fryske Nasjonale Partij Provincie Fryslân www.fnp.nl

Provinciaal Belang Fryslân Provincie Fryslân www.provinciaalbelangfriesland.nl

Partij voor het Noorden Groningen/Fryslân/Drenthe www.partijvoorhetnoorden.nl

Onafhankelijke Partij Drenthe Provincie Drenthe www.opd.nl

Drents Belang Provincie Drenthe www.drentsbelang.nl

Platform Lokale Partijen Utrecht Provincie Utrecht www.p-l-u.nl

Platform Lokale Partijen Provincie Zuid-Holland www.platformlokalepartijenzh.nl

Ouderenpartij Noord-Holland Provincie Noord-Holland www.ouderenpartij-nh.nl

Partij voor Zeeland Provincie Zeeland www.partijvoorzeeland.nl

Universele Senioren Partij Provincie Limburg www.usplimburg.nl

32

Locomotie 55